Κ.Ν.Λ 2012
3ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛHΝΙΚΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΟΙ -ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΙ-ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ
ΠΟΙΗΤΕΣ
Λ.ΜΑΒΙΛΗΣ
Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗΣ
Α.ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ
Β.ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ, Β.ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑΚΗΣ,
∆.ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Μ.ΒΟΥΤΣΙΝΑ,
Μ.ΓΚΙΟΥΛΗΣ, Σ.ΓΚΟΒΕΣΗ
ΤΑΞΗ Α΄
ΤΜΗΜΑ Α1
2011-2012
1
Κ.Ν.Λ 2012
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Περιεχόµενα………………………………………………….2
Πρόλογος……………………………………………………..3
Εισαγωγή……………………………………………………..4
Θάλασσα του Πρωϊού, Κ.Καβάφη…………………………...5
Ιθάκη , Κ.Καβάφη……………………………………………6
Πατρίδα , Λ.Μαβίλη………………………………………….8
Τρία Αποσπάσµατα , Α.Εµπειρίκου………………………...10
Βιογραφίες…………………………………………………..11
Θεµατολογία………………………………………………...17
.Μαβίλη……………………………………………….17
.Καβάφη……………………………………………….18
.Εµπειρίκου……………………………………………20
Περιεχόµενο-Μορφολογία………………………………….21
.Λυρικά Στοιχεία……………………………………...21
.Συµβολισµοί………………………………………….23
Λογοτεχνικά Ρεύµατα Νεοελληνικής Ποίησης… …………28
Παρνασσισµός……………………………………………...29
Συµβολισµός………………………………………………..30
Μοντερνισµός………………………………………………32
Υπερρεαλισµός……………………………………………..33
∆ιάκριση Παραδοσιακής.-Μοντέρνας Ποίησης…...……….36
Βιβλιογραφία……………………………………………….37
2
Κ.Ν.Λ 2012
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στο πλαίσιο του µαθήµατος της Α΄ Λυκείου : «Κείµενα
Νεοελληνικής Λογοτεχνίας » συγκροτήθηκε η οµάδα των µαθητών
του πρώτου τµήµατος της Α1΄ τάξης του 3ου Γενικού Λυκείου Αγίας
Παρασκευής από τους
µαθητές
Αλεξοπούλου Βασιάννα,
Αρχοντουλάκη Βασίλειο, Βουτσινά Μαρία, Γκιούλη Ματθαίο,
Γκοβέση Σοφία και Ασηµακοπούλου ∆ήµητρα, η οποία ανέλαβε το
συντονισµό της οµάδας, προκειµένου να εκπονηθεί αυτή η εργασία
τον Απρίλιο του ίδιου έτους , βάσει του νέου Α.Π.Σ. για τη Νέα
Ελληνική Γλώσσα (Φ.Ε.Κ. 1526 / 27.06.11).
Αντικείµενο της συνολικής αυτής προσπάθειας ήταν τα
ποιήµατα:
«Λήθη» , «Πατρίδα» του Λ. Μαβίλη
«Θάλασσα του πρωιού» , «Ιθάκη» του Κ. Καβάφη
«Τρία Αποσπάσµατα»
του Α. Εµπειρίκου
Τα ποιήµατα αυτά εντάσσονται σε µία ευρύτερη θεµατική
ενότητα µε τίτλο «ΠΑΡΑ∆ΟΣΗ και ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ » και η οποία θα συµπληρωθεί από τις
ερευνητικές εργασίες των δύο άλλων οµάδων:
και
(α΄οµάδα : Σολωµός, Καρυωτάκης, Σεφέρης
β΄ οµάδα : Παλαµάς, Σικελιανός, Ελύτης )
ώστε να αναδειχθεί η µετάβαση από την Παράδοση
στο λογοτεχνικό ρεύµα του Μοντερνισµού της Νεοελληνικής
ποίησης.
3
Κ.Ν.Λ 2012
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το θέµα της ερευνητικής εργασίας στο µάθηµα των Κ.Ν.Λ.
είναι η ανεύρεση και παρουσίαση του υλικού εκείνου, που
περιγράφει και χαρακτηρίζει τη µετάβαση από την Παραδοσιακή
στη Μοντέρνα ελληνική ποίηση.
Τα ποιήµατα αποτελούν, βεβαίως, τη βάση και την
προϋπόθεση κάθε γραµµατολογικής προσέγγισης .Τα ποιήµατα είναι
το υλικό που συγκινεί ,κινητοποιεί δηλαδή τον εσωτερικό µας
κόσµο- και όχι µόνο. Εξαιτίας αυτού έγινε η επιλογή να προηγηθεί
το ποιητικό υλικό στην παρουσίαση και οι θεµατικές υποενότητες
να έπονται.
Τα µέλη της οµάδας µετά την κατά µόνας διερευνητική φάση,
προχώρησαν
σε προκαθορισµένες συναντήσεις συγκριτικής
πρακτικής ώστε µέσω του κοινού προβληµατισµού να γίνουν οι
απαραίτητες διορθωτικές παρεµβάσεις για επίτευξη σύγκλισης
προς ένα σταδιακά οµαδικό µορφοποιούµενο υλικό ,τα µέρη του
οποίου θα συγκροτήσουν µια κατά το δυνατόν πιο πλήρη και
αρµονική σύνθεση.
Οι ερευνητικές εργασίες, που εφαρµόζονται για πρώτη φορά
από το τρέχον σχολικό έτος ,αποτελούν πρόκληση για τους µαθητές
που καλούνται όχι µόνο να αυτενεργήσουν αλλά να δοκιµαστούν
στη συνεργασία και τον πειραµατισµό µε όρους αλληλοβοήθειας και
αλληλοβοήθειας .
Ευχή όλων των µελών της οµάδας είναι να αποτελέσει η
εργασία αυτή την ισχυρή αφετηρία µιας σταθερής και
ενδιαφέρουσας πορείας στην υλοποίηση συνθετικών εργασιών
τέτοιου τύπου.
Τέλος , τα µέλη της οµάδας θα ήθελαν να ευχαριστήσουν την
κ. Ελένη Αντωνίου, φιλόλογο, καθηγήτρια του 3ου ΓΕ.Λ. Αγίας
Παρασκευής , για την καθοδήγηση , την υποστήριξη , την
4
Κ.Ν.Λ 2012
ενθάρρυνση και πάνω από όλα για την εµπιστοσύνη µε την οποία
µας περιέβαλε σχετικά µε την ανάθεση των εργασιών.
Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ
Θάλασσα του Πρωιού
Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ’ εγώ την φύσι λίγο.
Θάλασσας του πρωιού κι ανέφελου ουρανού
λαµπρά µαβιά, και κίτρινη όχθη· όλα
ωραία και µεγάλα φωτισµένα.
Εδώ ας σταθώ. Κι ας γελασθώ πως βλέπω αυτά
(τα είδ’ αλήθεια µια στιγµή σαν πρωτοστάθηκα)·
κι όχι κ’ εδώ τες φαντασίες µου,
τες αναµνήσεις µου, τα ινδάλµατα της ηδονής.
(Από τα Ποιήµατα 1897-1933, Ίκαρος 1984)
5
Κ.Ν.Λ 2012
Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ
Ιθάκη
Σα βγεις στον πηγαιµό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι νάναι µακρύς ο δρόµος,
γεµάτος περιπέτειες, γεµάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυµωµένο Ποσειδώνα µη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόµο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν µέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύµα και το σώµα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς µες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εµπρός σου.
Να εύχεσαι νάναι µακρύς ο δρόµος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι
που µε τι ευχαρίστησι, µε τι χαρά
θα µπαίνεις σε λιµένας πρωτοειδωµένους·
6
Κ.Ν.Λ 2012
να σταµατήσεις σ’ εµπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγµάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριµπάρια κ’ έβενους,
και ηδονικά µυρωδικά κάθε λογής,
όσο µπορείς πιο άφθονα ηδονικά µυρωδικά·σε
πόλεις Aιγυπτιακές πολλές να πας,να µάθεις και να
µάθεις απ’ τους σπουδασµένους.
Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.
Το φθάσιµον εκεί είν’ ο προορισµός σου.
Aλλά µη βιάζεις το ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει·
και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
πλούσιος µε όσα κέρδισες στον δρόµο,
µη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.
Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόµο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, µε τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σηµαίνουν.
7
Κ.Ν.Λ 2012
Λ.ΜΑΒΙΛΗΣ
Πατρίδα
Πάλε ξυπνάει τῆς ἄνοιξης τ᾿ ἀγέρι
στὴν πλάση µυστικῆς ἀγάπης γλύκα,
σὰν νύφ᾿ ἡ γῆ, πὄχει ἄµετρα ἄνθη προίκα,
λάµπει ἐνῶ σβηέται τῆς αὐγῆς τ᾿ ἀστέρι.
Πεταλοῦδες πετοῦν ταίρι µὲ ταίρι,
ἐδῶ βουίζει µέλισσα, ἐκεῖ σφήκα·
τὴ φύση στὴν καλή της ὥρα ἐβρῆκα,
λαχταρίζει ἡ ζωὴ σ᾿ ὅλα τὰ µέρη.
Κάθε µοσχοβολιὰ καὶ κάθε χρῶµα,
κάθε πουλιοῦ κελάηδηµα ξυπνάει
πόθο στὰ φυλλοκάρδια µου κι ἐλπίδα
νὰ σοῦ ξαναφιλήσω τ᾿ ἅγιο χῶµα,
νὰ ξαναϊδῶ καὶ τὸ δικό σου Μάη,
ὄµορφή µου, καλή, γλυκειὰ πατρίδα.
8
Κ.Ν.Λ 2012
Λ. ΜΑΒΙΛΗΣ
Λήθη
Καλότυχοι οἱ νεκροὶ ποὺ λησµονᾶνε
τὴν πίκρια τῆς ζωῆς. Ὅντας βυθίσει
ὁ ἥλιος καὶ τὸ σούρουπο ἀκλουθήσει,
µὴν τοὺς κλαῖς, ὁ καηµός σου ὅσος καὶ νἆναι.
Τέτοιαν ὥρα οἱ ψυχὲς διψοῦν καὶ πᾶνε
στῆς λησµονιᾶς τὴν κρουσταλλένια βρύση·
µὰ βοῦρκος τὸ νεράκι θὰ µαυρίσει,
ἂ στάξει γι᾿ αὐτὲς δάκρυ ὅθε ἀγαπᾶνε.
Κι ἂν πιοῦν θολὸ νερὸ ξαναθυµοῦνται.
∆ιαβαίνοντας λιβάδια ἀπὸ ἀσφοδύλι,
πόνους παλιούς, ποὺ µέσα τους κοιµοῦνται.
Ἂ δὲ µπορεῖς παρὰ νὰ κλαῖς τὸ δείλι,
τοὺς ζωντανοὺς τὰ µάτια σου ἂς θρηνήσουν:
Θέλουν µὰ δὲ βολεῖ νὰ λησµονήσουν.
9
Κ.Ν.Λ 2012
ΑΝ∆ΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ
Τρία αποσπάσµατα
Συλλογή : Ενδοχώρα
1
Λίγα κοσµήµατα στη χλόη. Λίγα διαµάντια στο σκοτάδι.
Μα η πεταλούδα που νύκτωρ εγεννήθη µας αναγγέλλει
την αυγή, σφαδάζουσα στο ράµφος της πρωίας.
2
Η ποίησις είναι ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου. Μέσα
της
όλοι µεγαλώνουµε. Οι διάδροµοι είναι λευκοί. Τ’ άνθη
µιλούν.
Από τα πέταλά τους αναδύονται συχνά µικρούτσικες
παιδίσκες.
Η εκδροµή αυτή δεν έχει τέλος.
3
Είναι τα βλέφαρά µου διάφανες αυλαίες.
Όταν τ’ ανοίγω βλέπω εµπρός µου ό,τι κι αν τύχει.
Όταν τα κλείνω βλέπω εµπρός µου ό,τι ποθώ.
10
Κ.Ν.Λ 2012
ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ
Λ.ΜΑΒΙΛΗΣ
ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ (1860-1912)
Ο Λορέντζος Μαβίλης γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1860, όπου
υπηρετούσε τότε ο πατέρας του Παύλος ως δικαστικός λειτουργός της
Ιόνιας Πολιτείας. Όπως µαρτυρεί και το ξενικό όνοµά του, η καταγωγή
της οικογένειάς του δεν ήταν ελληνική. ∆ύο γενιές πιο πίσω, ένας
Ισπανός ευγενής, πρώην πρόξενος της Ισπανίας στην Κωνσταντινούπολη,
ο Don Lorenzo Mabili y Boulligny, εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα και
ήταν πρόγονος του ποιητή. Η µητέρα του, καταγόµενη από την
αρχοντική οικογένεια ∆ούσµανη, είχε περάσει µέρος της ζωής της κοντά
στον αγροτικό πληθυσµό της Κέρκυρας και αγάπησε τη λαϊκή γλώσσα
και τέχνη. Την αγάπη αυτή, φυσικά, µετέδωσε στον γιο της.
Υπήρξε µαθητής στο εκπαιδευτήριο Καποδίστριας της Κέρκυρας
και κατόπιν στο κερκυραϊκό γυµνάσιο, όπου είχε καθηγητή τον Ιωάννη
Ρωµανό, ο οποίος τον έκανε µέλος της Αναγνωστικής Εταιρείας. Μετά το
γυµνάσιο έφυγε για την Αθήνα για πανεπιστηµιακές σπουδές στη
Φιλοσοφική Σχολή. Στην Αθήνα γνωρίστηκε µε τον Χαρίλαο Τρικούπη,
µέσω του Πολυλά. Το 1879 έφυγε για τη Γερµανία, όπου έµεινε για
δεκατέσσερα χρόνια. Εκεί µελέτησε τους αρχαίους κλασικούς και έµαθε
11
Κ.Ν.Λ 2012
Ιταλικά, Αγγλικά, Γερµανικά και Ισπανικά, καθώς επίσης Σανσκριτικά.
Στη Γερµανία ο Μαβίλης ολοκλήρωσε τις σπουδές του και το 1890 πήρε
το διδακτορικό του δίπλωµα στη φιλοσοφία από το πανεπιστήµιο του
Erlangen.
Το 1893 επέστρεψε στην Κέρκυρα όπου εντάχτηκε στην
Κερκυραϊκή Σχολή, συνδέθηκε δε ιδιαιτέρως µε τον Κωνσταντίνο
Θεοτόκη. Κατόπιν στρατεύτηκε και το 1896 έγινε µέλος της Εθνικής
Εταιρείας. Το ίδιο έτος έφυγε για την Κρήτη προς ενίσχυση του εκεί
επαναστατικού κινήµατος και τον επόµενο χρόνο συµµετείχε στον ατυχή
για την Ελλάδα ελληνοτουρκικό πόλεµο του 1897, επικεφαλής σώµατος
ανταρτών στην Ήπειρο. Το 1912 σε ηλικία πενήντα δύο ετών πήρε
µέρος στην εκστρατεία της Ηπείρου επικεφαλής λόχου Γαριβαλδίνων και
σκοτώθηκε στη µάχη του ∆ρίσκου (28-11-1912).
Στις εκλογές του 1910 απέκτησε βουλευτικό αξίωµα µε το κόµµα
των Φιλελευθέρων και από αυτή τη θέση αγωνίστηκε για την καθιέρωση
της δηµοτικής γλώσσας (δική του είναι η περίφηµη φράση: δεν υπάρχει
χυδαία γλώσσα, αλλά χυδαίοι άνθρωποι). Σηµειώνεται επίσης ο ερωτικός
δεσµός του Λορέντζου Μαβίλη µε την ποιήτρια Μυρτιώτισσα (Θεώνη
∆ρακοπούλου).
Στο έργο του Μαβίλη έντονη παρουσιάζεται η σολωµική
επίδραση, κυρίως στη δηµοτική γλώσσα του και στο κυρίαρχο
πατριωτικό συναίσθηµα. Επίδραση δέχτηκε επίσης από τις παραδόσεις
του Fichte (Φίχτε), τις οποίες παρακολούθησε στη Γερµανία, και από τη
φιλοσοφία του Kant και του Schopenhauer.
Από το πρωτότυπο έργο του γνωστότερα είναι τα σονέτα του, τα
οποία χαρακτηρίζονται από πληρότητα µορφής, ενώ έγραψε και πολλές
µεταφράσεις. Μερικά πιο τα πιο γνωστά σονέτα του είναι τα: Λήθη,
Καλλιπάτειρα, Ελιά, Μούχρωµα. Στην ποίηση του Μαβίλη συναντώνται
τα ρεύµατα του γερµανικού συµβολισµού µε το επίσης γερµανικής
προέλευσης σοσιαλιστικό πνεύµα του και τη µεγάλη αγάπη του για την
πατρίδα.
12
Κ.Ν.Λ 2012
Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗΣ
ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ (1863-1993)
Ο Κωνσταντίνος
Καβάφης
γεννήθηκε
στις 29
Απριλίου 1863 στην Αλεξάνδρεια, όπου οι γονείς του, Πέτρος Ι.
Καβάφης και Χαρίκλεια Φωτιάδη, εγκαταστάθηκαν εγκαταλείποντας
την Κωνσταντινούπολη το 1840. Μετά το θάνατο του πατέρα του το
1870 η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αγγλία (Λίβερπουλ και Λονδίνο)
όπου έµεινε µέχρι το 1876. Στην Αλεξάνδρεια ο Kαβάφης
διδάχτηκε Αγγλικά, Γαλλικά και Ελληνικά µε
οικοδιδάσκαλο
και
συµπλήρωσε τη µόρφωσή του για ένα-δύο χρόνια στο Ελληνικό
Εκπαιδευτήριο της Αλεξάνδρειας. Έζησε επίσης για τρία χρόνια, που
ήταν τα κρισιµότερα στην ψυχοδιανοητική του διαµόρφωση,
στην Πόλη(1882-84).
Το 1897 ταξίδεψε στο Παρίσι και το 1903 στην Αθήνα, χωρίς από
τότε να µετακινηθεί από την Αλεξάνδρεια για τριάντα ολόκληρα χρόνια.
13
Κ.Ν.Λ 2012
Ύστερα από περιστασιακές απασχολήσεις σε χρηµατιστηριακές
επιχειρήσεις, αποφάσισε να γίνει δηµόσιος υπάλληλος και διορίστηκε σε
ηλικία 26 χρονών στο Υπουργείο ∆ηµοσίων Έργων στην Υπηρεσία του
Τρίτου Κύκλου Αρδεύσεων, όπου παρέµεινε έως τον Μάρτιο του 1922.
Από το 1886 άρχισε να δηµοσιεύει ποιήµατα επηρεασµένα
από τους Αθηναίους ροµαντικούς ποιητές, χωρίς να τον έχει επηρεάσει
καθόλου η στροφή της γενιάς του 80. Από το 1891, όταν εκδίδει σε
αυτοτελές φυλλάδιο το ποίηµα Κτίσται, και ιδίως το 1896, όταν γράφει
τα Τείχη,το πρώτο αναγνωρισµένο, εµφανίζονται τα χαρακτηριστικά των
ώριµων ποιηµάτων του.
Ο Καβάφης είναι γνωστός για την ειρωνεία του, ένα
µοναδικό συνδυασµό λεκτικής και δραµατικής ειρωνείας.[1] Οι Έλληνες
ποιητές γενικά τον σνόµπαραν λόγω του ότι ήταν οµοφυλόφιλος. Πολλοί
όµως από τους αλλόγλωσσους οµοτέχνους και αναγνώστες του
(π.χ. Όντεν, Φόρστερ) αρχικά γνώρισαν και αγάπησαν τον ερωτικό
Καβάφη.[2]
Το 1932, ο Καβάφης, άρρωστος από καρκίνο του λάρυγγα,
πήγε για θεραπεία στην Αθήνα, όπου παρέµεινε αρκετό διάστηµα,
εισπράττοντας µια θερµότατη συµπάθεια από το πλήθος των θαυµαστών
του. Επιστρέφοντας όµως στην Αλεξάνδρεια, η κατάστασή του
χειροτέρεψε. Εισήχθη στο Νοσοκοµείο της Ελληνικής Κοινότητας, όπου
και πέθανε στις 29 Απριλίου του1933, τη µέρα που συµπλήρωνε 70
χρόνια ζωής.
Ένα σύντοµο αυτοβιογραφικό σηµείωµα του ποιητή:
«Είµαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην
Αλεξάνδρεια - σ' ένα σπίτι της οδού Σερίφ· µικρός πολύ έφυγα, και αρκετό
µέρος της παιδικής µου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν
επισκέφθην την χώραν αυτήν µεγάλος, αλλά για µικρόν χρονικόν διάστηµα.
∆ιέµεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν µου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα
δύο έτη στην Κωνσταντινούπολη. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν
επήγα. Η τελευταία µου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν
γραφείον εξαρτώµενον από το υπουργείον των ∆ηµοσίων Έργων της
Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά».
14
Κ.Ν.Λ 2012
Α.ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ
ΜΟΝΤΕΡΝΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ (1901-1975)
Ο Εµπειρίκος γεννήθηκε το 1901 στη Μπραΐλα της Ρουµανίας. Οι
γονείς του απέκτησαν τρία ακόµη αγόρια, τον Μαρή, τον ∆ηµοσθένη που
πέθανε νέος και τον Κίµωνα. Ο πατέρας του, Λεωνίδας Α. Εµπειρίκος
ήταν εφοπλιστής, γόνος παλαιάς οικογένειας ναυτικών µε καταγωγή από
την Άνδρο. Μαζί µε τους αδελφούς του Μιχάλη και Μαρή Εµπειρίκο,
υπήρξε ιδρυτής της Εθνικής Ατµοπλοΐας Ελλάδος (1939-1935). Την
περίοδο 1917-18 υπήρξε επίσης βουλευτής της κυβέρνησης Βενιζέλου
και υπουργός Επισιτισµού.
Την περίοδο 1912-17 φοίτησε στο γυµνάσιο της Σχολής Μακρή
και στη συνέχεια υπηρέτησε τη θητεία του στο ναυτικό. Γράφτηκε στη
Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου της Αθήνας, αλλά σύντοµα
διέκοψε τις σπουδές του και µετακόµισε στη Λωζάνη, όπου είχε
εγκατασταθεί η µητέρα του µετά τον χωρισµό της από τον πατέρα του.
Εκεί παρακολούθησε οικονοµικά µαθήµατα στο πανεπιστήµιο και
έγραψε τα πρώτα του ποιήµατα.
15
Κ.Ν.Λ 2012
Κατά την περίοδο 1921-5 εργάζεται στην οικογενειακή
ναυτιλιακή εταιρεία Byron Steamship Co Ltd του Λονδίνου όπου και
σπουδάζει φιλοσοφία και φιλολογία.
Το 1926-31 ύστερα από διάσταση µε τον πατέρα του πηγαίνει στο
Παρίσι. Εκεί αποφασίζει να ασχοληθεί µε την ψυχανάλυση. Κοντά στον
René Laforgue, ιδρυτικό µέλος και πρώτο πρόεδρο της Ψυχαναλυτικής
Εταιρείας Παρισίων, θα κάνει προσωπική και διδακτική ανάλυση. Γύρω
στο 1929 γνωρίζει τον κύκλο των υπερρεαλιστών και µυείται στην
τεχνική της αυτόµατης γραφής τους.
Το 1935 δίνει διάλεξη «Περί συρρεαλισµού» στη Λέσχη
Καλλιτεχνών. Το Μάρτιο Τυπώνεται η ΥΨΙΚΑΜΙΝΟΣ στις εκδόσεις
«Κασταλία» σε 200 αριθµηµένα αντίτυπα. Γίνεται η γνωριµία µε τον
Οδυσσέα Ελύτη και µαζί επισκέπτονται το σπίτι του ζωγράφου Θεόφιλου
στη Mυτιλήνη. Εκεί αρχίζει να ασκεί ως επάγγελµα την ψυχανάλυση.
Το 1936 Οργανώνει στο σπίτι του την «Επίδειξη σουρρεαλιστικών
έργων» ζωγραφικής ενώ το 1938 µεταφράζει κείµενα του Μπρετόν στο
τεύχος Υπερ(ρ)εαλισµός Α΄.
Το 1940 πραγµατοποιείται ο γάµος του µε την ποιήτρια Μάτση
Χατζηλαζάρου. Στο διάστηµα της κατοχής ο Εµπειρίκος οργάνωνε στο
σπίτι του συγκεντρώσεις φίλων λογοτεχνών, όπου διαβάζονταν
αποσπάσµατα των έργων τους, καθώς και άλλων νέων συγγραφέων.
Παντρεύτηκε για δεύτερη φορά το 1947 με τη Βιβίκα Ζήση
και το 1948 συμμετείχε στην πρώτη ελληνική ψυχαναλυτική ομάδα
με τους Γιώργο Ζαβιτζιάνο και Δημήτρη Κουρέτα. Το 1962 μαζί με
τον Ελύτη και τον Γιώργο Θεοτοκά ταξίδεψαν στην Σοβιετική Ένωση
ύστερα από πρόσκληση του Συνδέσμου «Ε.Σ.Σ.Δ. – Ελλάς»,
προκειμένου να έρθουν σε επαφή με τους πνευματικούς ανθρώπους
της Σοβιετικής Ένωσης και να αποκτήσουν εικόνα για τα δρώμενα
στη χώρα.
Στις 26 Ιανουαρίου 1971 έδωσε διάλεξη στο Κολέγιο Αθηνών
για τη μοντέρνα ποίηση και το 1973 μίλησε για το έργο του στη
Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τη χρονιά
αυτή σημειώθηκε και ο θάνατος της μητέρας του. Ο Ανδρέας
Εμπειρίκος πέθανε στην Κηφισιά στις 3 Αυγούστου 1975, σε ηλικία
16
Κ.Ν.Λ 2012
74 ετών, από καρκίνο του πνεύμονα. Το 2001, με αφορμή τα εκατό
χρόνια από τη γέννησή του, τιμήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού
με πολυάριθμες τιμητικές εκδηλώσεις, με σκοπό την επανεξέταση
και προβολή του έργου του.
Θ Ε Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ Ι Α.
«ΛΗΘΗ» και «ΠΑΤΡΙ∆Α»
Μαβίλης: Πατρίδα-φύση-άνοιξη-λησµονιά αναµνήσεων
Όπως για κάθε συµβολιστή ποιητή, έτσι και για τον Λορέντζο
Μαβίλη, η πραγµατικότητα που αντιλαµβανόµαστε µε τις αισθήσεις µας,
δηλαδή, ο εξωτερικός κόσµος, δεν έχει κανένα ποιητικό ενδιαφέρον.
Ωστόσο, τα πράγµατα αυτού του κόσµου η ποίηση µπορεί να τα
χρησιµοποιήσει ως διαµεσολαβητές, ως σύµβολα, για να φτάσει στην
έκφραση ιδεών, ψυχικών ή νοητικών καταστάσεων και συναισθηµάτων .
Μελετώντας τα ποιήµατα «Λήθη» και «Πατρίδα» , παρατηρούµε
πως και στα δυο ποιήµατα υπολανθάνουν συµβολισµοί µε τους οποίους ο
ποιητής στοχεύει να συλλάβει και να εκφράσει περισσότερο απόλυτες
αλήθειες, τις οποίες µπορεί να προσεγγίσει µε έµµεσους τρόπους.
Στη «Λήθη» οι λέξεις νερό και κρουσταλλένια βρύση θα
µπορούσαµε να πούµε πως συµβολίζουν την εξέλιξη της ζωής την οποία
βιώνει κάθε θνητός και που και κανένας νεκρός δεν µπορεί να τη
λησµονήσει. Μέσα από τις λέξεις πικρία, βούρκος, µαυρίσει, δάκρυ,
θολό νερό και πόνους ο ποιητής υποδηλώνει την αρνητική πλευρά της
ζωής καθώς και τα δεινά που περνάει κάθε ζωντανός. Έτσι λοιπόν
καλοτυχίζει τους νεκρούς που µπορούν έστω και προσωρινά να
λησµονήσουν τις πικρίες της ζωής και προτρέπει τους θνητούς να µην
θρηνούν τους νεκρούς γιατί έτσι εκείνοι πίνουν το θολό νερό και
θυµούνται τους παλιούς τους πόνους.
Στην «Πατρίδα» µέσα από τις λέξεις
τ’ αγέρι , άνθη
,πεταλούδες ,φύση , µοσχοβολιά και χρώµα ο ποιητής αναφέρεται
προφανώς στην πατρίδα. Ο Λορέντζος Μαβίλης για άλλη µια φορά µέσα
17
Κ.Ν.Λ 2012
από δικούς του συµβολισµούς µας τονίζει έµµεσα την αγάπη για την
πατρίδα που πρέπει να έχει κάθε ευσυνείδητος άνθρωπος και περνάει το
βαθύτατο µήνυµα του πατριωτισµού και του αγώνα για υπεράσπιση της
πατρίδας.
«ΙΘΑΚΗ» και «ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΟΥ ΠΡΩΪΟΥ»
Καβάφης: Φύση-συλλογή εµπειριών, απόκτηση πείρας και
σοφίας
Στην « Ιθάκη » εµφανίζονται έµµεσα τόσο τα ρεαλιστικά όσο και
τα εξιδανικευµένα τοπία του ποιήµατος. Συγκεκριµένα , ρεαλιστικά τοπία
αποτελούν όλα τα υπαρκτά στοιχεία του ποιήµατος , δηλαδή : ο δρόµος,
το σώµα, τα λιµάνια, οι εµπορικές πραγµάτειες ,οι πόλεις , το νησί ,
τα πλούτη… Όλα αυτά είναι στοιχεία του πραγµατικού κόσµου,
γίνονται πλήρως αντιληπτά και γι αυτό το λόγο είναι ρεαλιστικά.
Αντιθέτως, τα εξιδανικευµένα τοπία είναι τα στοιχεία του
ποιήµατος τα οποία µοιάζουν µυθικά στον αναγνώστη όπως π.χ. : οι
Λαιστρυγόνες , οι Κύκλωπες, ο Ποσειδώνας, η Ιθάκη, οι περιπέτειες
του ταξιδιού ,τα αρώµατα , ευχαρίστηση, ηδονή… Αυτά λοιπόν είναι
τα εξιδανικευµένα στοιχεία µέσα από τα οποία ο ποιητής εξιδανικεύει
δηλαδή ωραιοποιεί το κάθε τι που παρουσιάζεται στη ζωή του ανθρώπου
και τονίζει πως η πορεία της ζωής είναι το οµορφότερο ταξίδι
ανεξάρτητα από τον προορισµό.
Στον ΄Αγγελο Σικελιανό, η θάλασσα γίνεται ο χώρος εµφάνισης
ανώτερων δυνάµεων. Αποκτά µια µυστικιστική διάσταση, µε τη θάλασσα
συνδέονται τα υπερφυσικά στοιχεία
Στη « Θάλασσα του πρωϊού » ο διαχωρισµός των ρεαλιστικών
τοπίων από τα εξιδανικευµένα, είναι πιο σύνθετος. Αναλυτικότερα , οι
λέξεις : φύση, θάλασσα , ανέφελος ουρανός, λαµπρά µαβιά, όλα ωραία
και φωτισµένα.. ενώ θα µπορούσαµε να πούµε πως είναι ρεαλιστικά
τοπία, από τη στιγµή που υπάρχουν στην πραγµατικότητα, στο
συγκεκριµένο ποίηµα φαίνονται εξιδανικευµένα. Αυτό γίνεται, γιατί πολύ
18
Κ.Ν.Λ 2012
απλά ο ποιητής τα φαντάζεται όλα αυτά, ή µε άλλα λόγια προσδοκεί να
τα ζήσει.
Η φράση «ας γελασθώ» αναιρεί κάθε αλήθεια των όσων λέγονται
στην πρώτη στροφή, ορίζοντάς τα ως πλάνη και αυταπάτη. Στην
πραγµατικότητα όµως ο ποιητής φαντάζεται , σκέφτεται και ονειροπολεί
και γι αυτό οι λέξεις : φαντασίες, αναµνήσεις και ινδάλµατα της
ηδονής αποτελούν τα ρεαλιστικά στοιχεία καθώς δηλώνουν την
πραγµατική ψυχική κατάσταση του συγγραφέα. Μάλιστα µε τη φράση
και όχι κι εδώ ο ποιητής φαίνεται πως θέλει να ξεφύγει έστω και για
λίγο από την πραγµατικότητα δηλαδή από τις σκέψεις του και τους
προβληµατισµούς του.
19
Κ.Ν.Λ 2012
«ΤΡΙΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ»
Α. Εµπειρίκος: Φύση - Ποίηση (υπερρεαλιστικός ορισµός)Πραγµατικότητα και Φαντασία
Είναι φανερό πως και τα τρία αποσπάσματα είναι βασισμένα
σε μία υπερρεαλιστική τεχνοτροπία. Ο ίδιος ο ποιητής μάλιστα
δήλωσε:
Καθώς έβλεπα τα νερά να πέφτουν από ψηλά και να εξακολουθούν
γάργαρα τον δρόµο τους, σκέφθηκα πόσον ενδιαφέρον θα ήτο, αν
µπορούσα να χρησιµοποιήσω και στις σφαίρες της ποιητικής δηµιουργίας,
το ίδιο προτσές που καθιστά το κύλισµα, ή την πτώση των υδάτων, µια
τόσο πλούσια, γοητευτική και αναµφισβήτητη πραγµατικότητα, αντί να
περιγράφω αυτό το κύλισµα, ή κάποιο άλλο φαινόµενο ή γεγονός, ή κάποιο
αίσθηµα, ή µια ιδέα, επί τη βάσει σχεδίου ή τύπου, εκ των προτέρων
καθορισµένου.
Ήθελα, δηλαδή, να συµπεριλάβω στα ποιήµατά µου, όλα τα στοιχεία που
στην καθιερωµένη ποίηση, θεληµατικά ή άθελά µας, αποκλείονται, ή µας
ξεφεύγουν. Και ήθελα να τα συµπεριλάβω κατά τέτοιον τρόπο, ώστε ένα
ποίηµα να µην αποτελείται απλώς, από ένα ή περισσότερα υποκειµενικά ή
αντικειµενικά θέµατα λογικώς καθορισµένα και αναπτυσσόµενα µόνον
εντός συνειδητών ορίων, µα να αποτελείται από οποιαδήποτε στοιχεία που
θα παρουσιάζονται µέσα στην ροή του γίγνεσθαι του, ανεξάρτητα από κάθε
συµβατική ή τυποποιηµένη αισθητική, ηθική, ή λογική κατασκευή. Εν
τοιαύτη περιπτώσει, συλλογιζόµουν, θα είχαµε ένα ποίηµα δυναµικό και
ολοκληρωτικό, ένα ποίηµα αυτούσιο, ένα ποίηµα γεγονός, στη θέση µιας
αλληλουχίας στατικών περιγραφών ορισµένων γεγονότων, ή
συναισθηµάτων περιγραφοµένων διά της άλφα ή βήτα τεχνοτροπίας. [...]
Ανδρέας Εµπειρίκος, απόσπασµα από το Αµούρ – Αµούρ, Γραπτά ή
Προσωπική
Μυθολογία.
(http://users.dra.sch.gr/symfo/)
20
Κ.Ν.Λ 2012
Έτσι λοιπόν αντιλαµβανόµαστε τον πλούτο των υπερρεαλιστικών
στοιχείων που µπορούµε να εντοπίσουµε στα τρία αυτά αποσπάσµατα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ-ΜΟΡ Φ ΟΛ ΟΓΙΑ
ΛΥΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Στη «Λήθη» ο ποιητής χρησιµοποιεί µια περίοδο ανάµεσα στο
απόγευµα και το βράδυ, συγκεκριµένα το σούρουπο για να περιγράψει τι
συµβαίνει κατά την άποψή του σε εκείνη τη χρονική περίοδο. Ακόµα
χρησιµοποιεί στοιχεία της φύσης όπως το νερό και το ενσωµατώνει σε
ρυάκι το οποίο µετατρέπεται σε µαύρο και θολό όταν οι ζωντανοί
θρηνούν τους πεθαµένους και τους χαλούν την ηρεµία. Από την άλλη
πλευρά, στο ποίηµα «πατρίδα» ο ποιητής επικαλείται τις οµορφιές της
πατρίδας του για να δικαιολογήσει την αγάπη του για αυτή. Αναφέρεται
στα λουλούδια , τον ήλιο ,τα ζώα και τον αέρα αλλά και στο
συναισθηµατικό δέσιµο που έχει µε όλα αυτά, ένα δέσιµο που τελικά
δικαιολογεί µαζί µε την καταγωγή του τον πόθο του να βρίσκεται και να
ζει στην Ελλάδα.
Στο ποίηµα «Λήθη» ο αναγνώστης συνειδητοποιεί πως δεν πρέπει
να λησµονούµε τους νεκρούς µια και αυτοί µπορούν να µη θυµούνται την
πικρία της ζωής, έτσι αποκτά κίνητρο να αποβάλει τη στενοχώρια του.
Έπειτα ο ποιητής βάζει σε σκέψεις το κοινό µε τους τελευταίους στίχους
του λέγοντάς µας πως αν δεν έχουµε άλλη επιλογή από το να θρηνούµε,
ας θρηνούµε τους ζωντανούς γιατί σε εκείνους αξίζει περισσότερο.
(Καλότυχοι οἱ νεκροὶ ποὺ λησµονᾶνε, τὴν πίκρια τῆς ζωῆς, µὴν τοὺς
κλαῖς, ὁ καηµός σου ὅσος καὶ νἆναι.)
Σχήµατα λόγου: «η πίκρια της ζωής» , «βυθίσει ο ήλιος και το
σούρουπο ακλουθήσει» , «οι ψυχές διψούν και πάνε στης λησµονιάς την
κρουσταλλένια βρύση» , «τους ζωντανούς τα µάτια σου ας θρηνήσουν»
21
Κ.Ν.Λ 2012
Ο λόγος που ο ποιητής χρησιµοποιεί τα παραπάνω σχήµατα λόγου
αποσκοπεί κυρίως στο να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη. Μέσω
αυτών προσπαθεί να δηµιουργήσει στον ακροατή µια εικόνα µέσω της
οποίας θα µπορέσει να κατανοήσει πλήρως το συλλογισµό του
δηµιουργού και εκείνος να επιτύχει το σκοπό του , να τον πείσει ,
δηλαδή, για όσα αναφέρει.
Στο ποίηµα «Πατρίδα» ο αναγνώστης νιώθει θαυµασµό προς το
περιβάλλον που παρουσιάζει ο Λ. Μαβίλης. Έρχεται στο µυαλό του κάτι
γαλήνιο, το οποίο τον ηρεµεί ενώ σκέφτεται την αρµονία των στοιχείων
της φύσης αλλά και των ζώων. Τελικά η εντύπωση που µένει στον
αναγνώστη είναι η βαθιά αγάπη του Λ. Μαβίλη για την πατρίδα του και ο
αλλά και ο πόθος τους για να τη συναντήσουν (λάµπει ἐνῶ σβηέται τῆς
αὐγῆς τ᾿ ἀστέρι, Πεταλοῦδες πετοῦν ταίρι µὲ ταίρι, κάθε πουλιοῦ
κελάηδηµα ξυπνάει πόθο στὰ φυλλοκάρδια µου κι ἐλπίδα)
Σχήµατα λόγου: «Πάλε ξυπνάει τῆς ἄνοιξης τ᾿ ἀγέρι» , «σὰν νύφ᾿
ἡ γῆ, πὄχει ἄµετρα ἄνθη προίκα» , «ξυπνάει πόθο στὰ φυλλοκάρδια µου»
, «νὰ ξαναϊδῶ καὶ τὸ δικό σου Μάη» , «γλυκειὰ πατρίδα.» Εννοιολογική
φόρτιση: πατρίδα, φύση . Εικονογραφική Παραστατικότητα: άνοιξης,
νύφ’, άµετρα άνθη, της αυγής τα’ αστέρι, Πεταλούδες, µέλισσα, σφήκα,
Με τα σχήµατα αυτά οι δύο έννοιες (Πατρίδα και Φύση) αποκτούν
παραστατικότητα, ζωντάνια ,χρώµα και γίνονται πιο οικείες προς τον
αναγνώστη.
Ο ποιητής περιγράφει πόσο αγαπά την πατρίδα του και περιγράφει
µέσω των παραπάνω σχηµάτων λόγου τη µοναδικότητα τόσο αυτής όσο
και των φυσικών στοιχείων της: τον ήλιο, τον αγέρα και τη χλωρίδα της.
Στα « Τρία Αποσπάσµατα », οι προτάσεις του Εµπειρίκου είναι
σύντοµες και περιεκτικές, ενώ η υπερρεαλιστική διάθεση του ποιητή
αναδεικνύεται σε όλο το ποίηµα. Με αυτό τον τρόπο πετυχαίνει να
κρατά σε υψηλά επίπεδα την περιέργεια του αναγνώστη και έτσι να τον
εισαγάγει στο τοπίο που προσπαθεί να περιγράψει, δηµιουργώντας
συνθήκες που του επιτρέπουν να προσεγγίσει µε το δικό του τρόπο και
σύµφωνα µε τις δικές του εµπειρίες το ποίηµα.
22
Κ.Ν.Λ 2012
Ο συγγραφέας εισάγει πολλά στοιχεία της καθηµερινότητάς µας
στο έργο του, µε το δικό του, µοναδικό τρόπο .Με αυτό τον τρόπο µας
κάνει να τα βλέπουµε πιο οικεία και να τα αντιµετωπίζουµε ως κάτι πιο
γνώριµο και όµορφο, πετυχαίνοντας παράλληλα την πλήρη κατανόηση
των περιγραφών του από το κοινό.
Στο πλαίσιο της µοντέρνας ποίησης και του υπερρεαλισµού, ο
ποιητής σπάει τα καθιερωµένα, οµοιοκαταληξία, λογική αλληλουχία κλπ.
Γι’ αυτό ο συνδυασµός των λέξεων δε γίνεται σε λογική βάση.
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ
Στη «Λήθη» η εικόνα της δύσης του ήλιου παραπέµπει στο τέλος
της ζωής και διαµορφώνει συναισθήµατα λύπης, στεναχώριας και την
αίσθηση του τέλους. Όµως, η πηγή µε το νερό της είναι το µέσο για να
λησµονήσουν οι νεκροί την εγκόσµια ζωή τους. Τέλος, η εικόνα του
λιβαδιού, παρµένη από την ελληνική µυθολογία, δίνει την αίσθηση του
ατελείωτου κι ανικανοποίητου. Λήθη: Πίκρα, στεναχώρια, καηµός, λύπη,
θρήνος, βασανιστικές αναµνήσεις
Στην «Πατρίδα» , η εικόνα της φύσης στην ακµή της την άνοιξη
είναι αυτή που δηµιουργεί όλα τα ευχάριστα συναισθήµατα του
ανθρώπου: χαρά, αισιοδοξία, ανυποµονησία. Κι ο άνθρωπος είναι πλήρως
ενταγµένος σε αυτήν την πανδαισία, γεγονός που του επηρεάζει την
ψυχολογία.
«Θάλασσα του πρωϊού»: Ο Καβάφης περιγράφει τη θάλασσα και
την ακτή «ταξιδεύοντας» τους αναγνώστες του στις χρωµατικές
αποχρώσεις τους. Η φύση βοηθά τον άνθρωπο να αδειάσει το µυαλό του
από έγνοιες, υποχρεώσεις και σκοτούρες.
.
Ωστόσο αργότερα, ο ποιητής αφήνει να εννοηθεί ότι δεν αφήνεται
πλήρως στο τοπίο, µιας και δεν είναι σε καλή ψυχολογική κατάσταση,
κάτι που µαρτυρά περίτρανα ο παρένθετος στίχος «(τα είδ’ αλήθεια µια
στιγµή σαν πρωτοστάθηκα)» και συνεχίζει ο ίδιος, επιβεβαιώνοντας τον
αναγνώστη λέγοντας πως θέλει να ξεφύγει από εκείνα που σκέφτεται
συνέχεια, ξεγελώντας για λίγο τον εαυτό του, και να χαρεί τη φύση.
23
Κ.Ν.Λ 2012
Ο αναγνώστης λοιπόν εισπράττει την εικόνα ενός άντρα που
βασανίζεται και προσπαθεί να βρει διέξοδο κοιτώντας τη θάλασσα ως
αποτέλεσµα της συνεχούς σύγκρουσης η οποία υπάρχει στην ψυχή του
ποιητή. Από τη µία προσπαθεί να απολαύσει το τοπίο και να δοθεί
ολοκληρωτικά σε αυτό ενώ από την άλλη υπάρχουν ορισµένες
καταστάσεις που τον βασανίζουν και δε τον αφήνουν να αφεθεί.
Συµβολικά το ποίηµα µας παρουσιάζει την αντιπαράθεση ανάµεσα στο
όνειρο και την πραγµατικότητα.
«Ιθάκη» :ο ποιητής στο συγκεκριµένο ποίηµα µιλάει µεταφορικά,
δίνοντας στον αναγνώστη εικόνες, που όµως µπορούν να µεταφραστούν
διαφορετικά σε κάθε ανθρώπινο νού. Τα πλούτη που αναφέρει δεν είναι
τα υλικά αγαθά αλλά οι εµπειρίες και η σοφία που θα αποκοµίσει από το
ταξίδι του. Έπειτα η αναφορά στον Ποσειδώνα γίνεται προκειµένου να
δώσει θάρρος στον «ταξιδιώτη» εµψυχώνοντάς τον και κάνοντάς τον να
πιστέψει πως αν αισθάνεται και είναι δυνατός δεν υπάρχει κάτι που να
µπορεί να τον βλάψει.
Συµβουλεύει τον αναγνώστη να διαλέξει να είναι µακρύ το ταξίδι
του, γεµάτο εκπλήξεις και γεγονότα που έχουν να τον διδάξουν κάτι, κι
όταν πια φτάσει στον προορισµό του, να σταµατήσει πλέον να ζητάει,
αφού αν δεν υπήρχε προορισµός δε θα είχε αποκοµίσει καµία απο αυτές
τις εµπειρίες. Μέσα από το ποίηµα αυτό ο Κωνσταντίνος Καβάφης
βοηθάει τον αναγνώστη να αντιληφθεί ότι η πραγµατική ουσία βρίσκεται
στη διαδροµή και όχι στον τελικό προορισµό. Στο δρόµο και όχι στην
Ιθάκη την ίδια τελικά.
Λαιστρυγόνας, Κύκλωπας, Ποσειδώνα: δυσκολίες κι εµπόδια στην
προσπάθεια κατάκτησης του στόχου, από τις οποίες αποκοµίζουµε
εµπειρίες
Πραµάτειες, σεντέφια και κοράλλια, κεχριµπάρια, έβενους,
µυρωδικά: εµπειρίες που αποκοµίζει κανείς µέσα από την
προσπάθεια
Θάλασσα του πρωϊού…κίτρινη όχθη: προσπάθεια να αδειάσει το
µυαλό του ο άνθρωπος από τις έγνοιες. Η θάλασσα στο Καβάφη
έχει το ρόλο του µέσου, του τρόπου για την κατάκτηση των
στόχων του, που βοηθά τον άνθρωπο να αποφορτιστεί και να
ξεχάσει για λίγο ό,τι τον ταλαιπωρεί.
24
Κ.Ν.Λ 2012
Ιθάκη: ατελείωτες εµπειρίες που αποκοµίζει κάθε άνθρωπος στην
προσπάθειά του να πετύχει κάποιον υψηλό στόχο. Καταξιώνεται ο
αγώνας για την κατάκτηση του στόχου.
΄Ολο το νόηµα του ποιήµατος κρύβεται στους τελευταίους δυο
στίχους «Έτσι σοφός που έγινες, µε τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες οι
Ιθάκες τι σηµαίνουν.»
Απόσπασµα 1ο ( ΕΡΧΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ ) : Το κείµενο προέρχεται από
την ενότητα "Ο πλόκαµος της Αλταµίρας". Είναι γραµµένο σε πεζό λόγο
αλλά έχει ποιητικά στοιχεία. Πρόκειται για ένα σύνολο τριών εικόνων
που µας φέρνουν στον µυαλό την στιγµή που ο ήλιος παίρνει τη θέση του
σκοταδιού την αυγή.
Οι φράσεις- εικόνες "Λίγα κοσµήµατα στη χλόη, Λίγα διαµάντια
στο σκοτάδι" φέρνουν στο µυαλό µας συνειρµικά την δροσιά που
υπάρχει την αυγή στα φύλλα.
.
Η πεταλούδα που νύκτωρ εγεννήθη µάς αναγγέλλει την αυγή,
σφαδάνουσα στο ράµφος της πρωίας. : παράλογη υπερρεαλιστική εικόνα,
όπου η αυγή παροµοιάζεται µε ραµφώδες πτηνό. Ακόµη θα πρέπει να
επισηµανθεί η σχέση της πεταλούδας µε την ψυχή αλλά και την
πρόσκαιρη ζωή , το πρόωρο τέλος , σύµφωνα µε την ψυχαναλυτική(µην
ξεχνάµε ότι ο ποιητής ήταν ψυχαναλυτής) και λαϊκή αντίληψη.
Απόσπασµα2ο (Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ) :Το κείµενο προέρχεται από
την ενότητα "Ο πλόκαµος της Αλταµίρας". Είναι γραµµένο σε πεζό λόγο
αλλά έχει ποιητικά στοιχεία. Περιέχει έναν υπερρεαλιστικό ορισµό της
ποίησης σε απάντηση στον συµβολιστικό του Paul Valery: " Η ποίηση είναι
ανάπτυξη ενός επιφωνήµατος" (επιφώνηµα= συναίσθηµα).
Όταν ο Εµπειρίκος λέει ότι η ποίηση είναι "ανάπτυξις στίλβοντος
ποδηλάτου" , υπογραµµίζει την αίσθηση της ελευθερίας που προσφέρει
25
Κ.Ν.Λ 2012
το ποδήλατο και το ταυτίζει µε τη δύναµη της ποίησης, αναδεικνύοντας
το ρόλο της εικόνας στην ποίηση.
Η ποίηση καταγράφει λαµπρές εικόνες από τον χώρο του
υποσυνείδητου αλλά και την ίδια την πραγµατικότητα, µε αποτέλεσµα να
βοηθούν τον αναγνώστη να ωριµάσει ("Μέσα της όλοι µεγαλώνουµε.")
«ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου»
Μέσα της όλοι µεγαλώνουµε: σχέση ανθρώπου ποίησης. Ο άνθρωπος
ωριµάζει µέσα από αυτήν.
.
Οι δρόµοι είναι λευκοί: αγνότητα.
.
Τ’ άνθη µιλούν: σχέση ανθρώπου και φύσις.
.
πέταλά: ερωτικό στοιχείο, θυµίζει το παιχνίδι "µ' αγαπά, δε µ' αγαπά"
και το µάδηµα της µαργαρίτας.
.
µικρούτσικες παιδίσκες: µεταφορά στην παιδική ηλικία. Απεικονίζει
τη χαρά της ζωής.
.
αναδύονται: παραπέµπει στον έρωτα, την Αφροδίτη και το υγρό
στοιχείο της ζωής.
.
Η εκδροµή αυτή δεν έχει τέλος: Η φράση αυτή συνδέεται στενά µε την
πρώτη: η περιπλάνηση στο χώρο της ποίησης µοιάζει µε εκδροµή που δεν
τελειώνει ποτέ, ένα ταξίδι στον κόσµο των εικόνων και των αισθήσεων. Το
µεταφορικό µέσο γι αυτό το ταξίδι είναι το ποδήλατο.
Μέσα από αλλεπάλληλες συνειρµικές εικόνες ,το πρωτογενές
αίσθηµα της χαράς, του έρωτα και της ευτυχίας γίνεται αντιληπτό το
ποιητικό γεγονός.
Απόσπασµα 3ο ( Η ∆ΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΟΡΑΣΗΣ ) :Το κείµενο
ανήκει στην ενότητα "Πουλιά του Προύθου" και πραγµατεύεται τον ρόλο
της όρασης, εξωτερικής και εσωτερικής, στην πρόσληψη παραστάσεων και
ερεθισµάτων.
Ο ποιητής εδώ στήνει το σκηνικό του µε ένα λεκτικό
παιχνίδι που γίνεται ποιητικό συναιρώντας τον έξω κόσµο µε τον έσω,
δηλαδή την φαντασία µε την πραγµατικότητα. Κάθε στίχος του ποιητή είναι
µια εικόνα. Συµβολίζει τον τρόπο που βλέπει ο ίδιος τα πράγµατα.
Η όραση παροµοιάζεται µε ένα θεατρικό στοιχείο την αυλαία:
26
Κ.Ν.Λ 2012
"Είναι τα βλέφαρά µου διάφανες αυλαίες ". Η αυλαία στο θέατρο χωρίζει
τον κόσµο των παρασκηνίων (εσωτερικός κόσµός) από τους θεατές
(εξωτερικός κόσµος). Αν όµως είναι διάφανη αυτή η αυλαία, ο διαχωρισµός
αυτός καταργείται. Έτσι και στην περίπτωση του ποιητή (χρήση α'
προσώπου) οι δύο αυτοί κόσµοι επικοινωνούν, είναι ο ένας συνέχεια του
άλλου.
Στους δύο επόµενους στίχους υπάρχει αντίθεση (ανοίγω- κλείνω).
"Όταν ανοίγω βλέπω εµπρός µου ό,τι κι αν τύχει": η όραση του εξωτερικού
κόσµου , οδηγεί τον άνθρωπο να έρθει σε επαφή µε την πραγµατικότητα
και να είναι πάντα σε ετοιµότητα να αντιµετωπίσει ότι κι αν του συµβεί.
Όπως δηλαδή ένας ηθοποιός είναι έτοιµος να αντιµετωπίσει κάθε είδους
αντίδραση του κοινού.
.
"Όταν τα κλείνω βλέπω εµπρός µου ό,τι ποθώ.": η εσωτερική
όραση, υπερβαίνει τα όρια της πραγµατικότητας και τη συµπληρώνει. Ο
άνθρωπός κινείται σε έναν δικό του κόσµο και είναι αποκοµµένος από την
πραγµατικότητα. Ο άνθρωπος εδώ θα µπορούσε και πάλι να παροµοιαστεί
µε έναν ηθοποιό ο οποίος όµως ενδιαφέρεται αποκλειστικά για το τι
συµβαίνει επάνω στην σκηνή (προσωπική ζωή ,στόχοι..)ενώ αδιαφορεί για
το τι γίνεται γύρω από αυτήν (πραγµατικότητα).
27
Κ.Ν.Λ 2012
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΡΕΥΜΑΤΑ
ΠΟΙΗΣΗΣ
19ος - αρχές 20ου αι.
Η Ροµαντική σχολή των
Αθηνών
20ος αιώνας
Νέα Αθηναϊκή σχολή
Ανανεωµένη παράδοση
(1880-1918)
και µεσοπολεµική
λογοτεχνία
(ή Παλαιά Αθηναϊκή
Σχολή)
(1919 - 1944)
(1830-1880)
• επιρροή από τον
Παρνασσισµό
(Σολωµός, Τυπάλδος,
Πολυλάς, Μαρκοράς,
Βαλαωρίτης,
Α. Κάλβος, Π. Σούτσος,
Αλ. Ραγκαβής, Ηλ.
Τανταλίδης,
Γ. Ζαλοκώστας)
Ροµαντισµός:
καλλιτεχνικό ρεύµα που
εµφανίστηκε στην Ευρώπη
στα τέλη 18ου αι. και αρχές
19ου αι. Κυριάρχησε και
στην ελληνική ποίηση για
50 χρόνια.
Θέµατα: φύση, θρησκεία,
έρωτας, θάνατος.
Κυριαρχία του
συναισθήµατος, της
φαντασίας, και του
απόλυτου, του
συγκινησιακού και του
ιδανικού.
Οδηγείται στο παράδοξο,
το µυστηριώδες, το
υπερφυσικό. ∆ιάχυτη
µελαγχολική διάθεση,
απαισιοδοξία, νοσταλγία.
Έντονες εικόνες,
υποβλητικά σκηνικά.
(Γαλλία 19ος αι. Σηµασία στην
ακρίβεια της έκφρασης και στη
λεπτοµέρεια. Ρυθµικοί, µετρικοί
και στιχουργικοί µετρικοί
κανόνες.Θέµατα από τη µυθολογία
και τον αρχαίο πολιτισµό.
Απουσία συναισθήµατος, πάθους
ή έντασης.
Κ. Παλαµάς, Γ. ∆ροσίνης, Ι.
Πολέµης, Κ. Κρυστάλλης, Ι.
Γρυπάρης κ.ά.
• σταδιακή είσοδος στο
συµβολισµό
(Λ. Πορφύρας, Μ. Μαλακάσης, Α.
Μαβίλης, Κ. Χατζόπουλος,
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ:
Μουσικότητα, υποβλητικότητα,
υπαινικτικότητα,τα πράγµατα
σύµβολα ψυχικών κατά στάσεων.
Ελεύθερος στίχος.
Αγγ. Σικελιανού
και Κ. Βάρναλη
που άρχισαν να αποδοµούν τα
βασικά µοτίβα της παραδοσιακής
ποίησης και να «συνοµιλούν» µε
τον µοντερνισµό.
(Σεφέρης, Ρίτσος, Ελύτης,
Εγγονόπουλος, Εµπειρίκος
συνεχίζουν να γράφουν)
ΜΕΤΑΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ
• Νεοροµαντισµός ,
νεοσυµβολισµός.
Κ. Παράσχος, Κ. Καρυωτάκης,
Μ. Πολυδούρη, Τ. Άγρας,
Ρ. Φιλύρας, Ν. Λαπαθιώτης,
Κ. Ουράνης κ.α.
Πρώτη µεταπολεµική γενιά
Α. Αλεξάνδρου,Μ.Αναγνωστάκης, Τ.
Σινόπουλος, Τ. Πατρίκιος, Κ. Κύρου
κ.ά. (κοινωνική - πολιτική ποίηση)
κοινωνικο-πολιτική ποίηση:
έκφραση οργής ή χαµηλόφωνης
διαµαρτυρίας για τα τραυµατικά
πολεµικά ή µετεµφυλιακά βιώµατα.
∆εύτερη µεταπολεµική γενιά
• Γ. Σεφέρης: µε τη
«Στροφή» 1931
καθιερώνεται ως εισηγητής
της µοντερνιστικής ποίησης
στην Ελλάδα
Β. Λεοντάρης,Μ. Μέσκος,
Θ. Γκόρπας κ.ά.
Υπαρξιακή ποίηση
υπαρξιακές ανησυχίες, στοχασµοί
για τους ανθρώπους, νοσταλγία
(µοντερνισµός: διάλυση της
παραδοσιακής µορφής,
κατάργηση οµοιοκαταληξίας,
απρόσµενοι συνδυασµοί
λέξεων, υπαινικτική και
πολύσηµη χρήση της
γλώσσας)
• ιδιαίτερες ποιητικές
φυσιογνωµίες:
του Κ. Καβάφη,
Μεταπολεµικοί ποιητές (1945 σήµερα)
• υπερρεαλισµός. Επιρροή
από την ψυχανάλυση.
Καταφυγή στη φαντασία, το
όνειρο και το ασυνείδητο.
Αυτόµατη γραφή. Απόλυτη
ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη
στιχουργική.
Απρόσµενοι συνδυασµοί
λέξεων - εντυπωσιακές
εικόνες.
Εκπρόσωποι: Λ. Εµπειρίκος,
Οδ. Ελύτης, Ν. Εγγονόπουλος,
Ν. Γκάτσος κ.ά.
28
για το παρελθόν.
Μοναξιά, φθορά, θάνατος.
Τ. Βαρβτσιώτης Α. ∆ικταίος
Α. ∆ηµουλάς Κ. ∆ηµουλά
Ο. Αλεξάκης Αγγελάκη- Ρουκ κ.α
Νεοϋπερρεαλιστές∆. Παπαδίτσας,
Κακναβάτος Ν.Βαλαωρίτης Ε.
Βακαλό κ.α(ερµητισµός)
Γενιά του 1970
Βαγενάς Μ. Γκανάς Λιοντάκης
Τζένη Μαστοράκη,Πούλιος
Φωστιέρης,Η. Λάγιος ,Π. Μπουκάλας
κ.α ( τάση φυγής από την
πραγµατικότητα Έρωτας. θάνατος)
Χαρακτηριστικά
συγκερασµός παλιών και νέων
ρευµάτων. τάση φυγής από την
πραγµατικότητα. ΘΕΜΑΤΑ:Έρωτας,
θάνατος
Κ.Ν.Λ 2012
ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟ Σ
Ο Παρνασσισµός αποτελεί µία µορφή αντίδρασης κατά του
λυρισµού και εκφράζει στο χώρο της ποίησης τις τάσεις του θετικιστικού
πνεύµατος. Οι εκπρόσωποι αυτού του ρεύµατος ονοµάστηκαν
"παρνασσιακοί" όταν ο Λεµέρ το 1866 δηµοσίευσε µια συλλογή
ποιηµάτων τους µε τίτλο "ο σύγχρονος Παρνασσός".
Βασικά χαρακτηριστικά α) φροντίδα για την τελειότητα της
µορφής β)φιλοσοφική θεώρηση των πραγµάτων γ)µουσικότητα και
ρυθµός δ)επιδίωξη επιβολής της συναισθηµατικής απάθειας και της
αντικειµενικότητας στο χώρο της ποίησης.
Χαρακτηριστικά Παρνασσισµού: Οι παρνασσιστές, που ήταν
περίπου είκοσι σε αριθµό, επιδίωκαν την πιστότητα, τη ρεαλιστική
αναπαράσταση και την απάθεια, σε αντίθεση µε την υπερβολή
συναισθηµάτων του ροµαντισµού. Χαρακτηριστικό των ποιηµάτων τους
είναι η στατικότητα, γι' αυτό και παροµοιάζονται µε ζωγραφικούς
πίνακες. Η πιστότητα στα ποιήµατα επιτυγχάνεται µε τις ακριβείς
περιγραφές και την επιµονή στην αναζήτηση των κατάλληλων λέξεων,
ειδικά των επιθέτων.
Αντλούσαν την έµπνευσή τους από σκηνές της καθηµερινής,
κοινωνικής αλλά και ιστορικής πραγµατικότητας. Στράφηκαν προς την
κλασική (ελληνική και ρωµαϊκή) αρχαιότητα αλλά και προς τον ινδικό
πολιτισµό. Ως προς τη µορφή, οι παρνασσιστές επιδίωκαν την απόλυτη
τελειότητα. Επεξεργάζονταν πολύ τους στίχους και πειθαρχούσαν
απόλυτα στους µετρικούς κανόνες. Αυτό είναι και το µεγαλύτερο
πλεονέκτηµα των ποιηµάτων, που κατά τ' άλλα θεωρούνται ψυχρά.
Κυριότεροι εκπρόσωποι: Ανάµεσα στους εκπροσώπους της
σχολής των παρνασσιστών συγκαταλέγονται οι Λεκόντ Ντελίλ, Πωλ
Βερλαίν, Τεοντόρ ντε Μπανβίλ, Κατούλ Μεντές (Catulle Mendès)
και Συλί Προυντόµ. Στην Ελλάδα οι σηµαντικότεροι εκπρόσωποι του
παρνασσισµού είναι ο Κωστής Παλαµάς, ο `Αγγελος Σικελιανός, ο
Κώστας Βάρναλης και ο Ιωάννης Γρυπάρης.
29
Κ.Ν.Λ 2012
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ
Ο Συµβολισµός είναι λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνηµα που
ξεκίνησε από τη Γαλλία γύρω στο 1880 υπό την επίδραση της
φιλοσοφίας του υποσυνειδήτου και επηρέασε σε µεγαλύτερο βαθµό την
ποίηση και σε µικρότερο τη µουσική και τη ζωγραφική («εµπρεσιονισµός
ή ιµπρεσιονισµός»).
Το ρεύµα γεννήθηκε ως αντίδραση στην ψυχρότητα του
παρνασσισµού και συνιστά µια «επιστροφή» στη
ροµαντική ποίηση, γι’ αυτό συχνά χαρακτηρίζεται ως νεοροµαντισµός.
Συνδυάζει την εσωτερικότητα και την εκλέπτυνση του ροµαντισµού,
χωρίς το στόµφο του. Συγγενεύει επίσης µε τον αισθητισµό και µε τις
θεωρίες του Πόε, οι οποίες επηρέασαν τον Μποντλέρ (1821-1867).
Οι συµβολιστές επεδίωξαν να αναδείξουν τη µαγεία του
ανεξιχνίαστου κόσµου του ασυνειδήτου. Για τους συµβολιστές, κάθε
αίσθηµα ή εντύπωση που έχουµε είναι µοναδική και ανεπανάληπτη και
εποµένως είναι δύσκολο να αποδοθεί µε τη συµβατική γλώσσα, αλλά µε
την ιδιαίτερη γλώσσα των συµβόλων. Τα σύµβολα του συµβολισµού
είναι µεταφορικά σχήµατα αποκοµµένα από τα θέµατα τους, γι’ αυτό και
µε το ρεύµα αυτό, η ποίηση έγινε υπαινικτική, αλλά και «µοντέρνα».
Χαρακτηριστικά του συµβολισµού: Κυριότερα γνωρίσµατα του
συµβολισµού είναι η µουσικότητα, η υποβλητικότητα και η µελαγχολική
διάθεση, που δηµιουργούν ένα κλίµα ασάφειας και ρευστότητας. Η
αυστηρή µετρική χαλαρώνει και εισάγεται νέο λεξιλόγιο: επιλέγονται οι
λέξεις που υποβάλλουν λεπτά, τρυφερά συναισθήµατα. Τα αντικείµενα
του εξωτερικού κόσµου γίνονται σύµβολα εσωτερικών, ψυχικών
καταστάσεων και το εννοιολογικό περιεχόµενο του ποιήµατος
περιορίζεται στο ελάχιστο.
Η συµβολιστική ποίηση στηρίζεται στη µαγεία των λέξεων, στις
διακυµάνσεις του ρυθµού. Εξαιτίας της επιθυµίας των συµβολιστών για
µουσικότητα και ρευστότητα η µορφή «χαλαρώνει» από τους αυστηρούς
κανόνες της παραδοσιακής ποίησης (οµοιοκαταληξία και µέτρο). Οι
λέξεις αποσυνδέονται από το νόηµά τους κι αποκτούν δικό τους ήχο. Ο
υπαινιγµός και η διακριτική νύξη χρησιµοποιούνται ως µέσα του
συµβολισµού, γιατί γοητεύουν τη φαντασία.
30
Κ.Ν.Λ 2012
Ελληνικός συµβολισµός: Η πρώτη οµάδα εµφανίζεται γύρω στο
1900-1910 και αντλεί κυρίως από τη γενιά του Παλαµά, παρουσιάζει
όµως σαφείς ανανεωτικές τάσεις: Γ. Καµπύσης, Κ. Χατζόπουλος, Σπ.
Πασαγιάννης, Μ. Μαλακάσης,
Λ. Πορφύρας, Ι.
Γρυπάρης κ.ά.
Η δεύτερη οµάδα κάνει την εµφάνισή της γύρω στο 1910-1920 και
γράφει ποίηση χαµηλόφωνη και αδιέξοδη: Απ. Μελαχρινός, Ρ.
Φιλύρας, Ναπ. Λαπαθιώτης, Μ. Παπανικολάου, Κ. Ουράνης, Κ.
Καρυωτάκης, Μ. Πολυδούρη, Τ. Άγρας, Τ.Κ. Παπατσώνης κ.ά
Το ανανεωτικό ρεύµα του συµβολισµού στην Ελλάδα διήρκησε περίπου
µέχρι το
1930. Τα γνωρίσµατά του δεν διαφέρουν από του ευρωπαϊκού
συµβολισµού:
Η διακριτική και υποβλητική έκφραση των συναισθηµάτων
Ο ποιητικός ρεµβασµός
Οι θολές και ακαθόριστες εικόνες
Το κλίµα µελαγχολίας
Η µουσικότητα του στίχου.
.
Κυριότεροι εκπρόσωποι: Κ.Χατζόπουλος, Α.Μελαχρινός.
31
Κ.Ν.Λ 2012
ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ
Ο Μοντερνισµός στη λογοτεχνία είναι ένα από τα καλλιτεχνικά
ρεύµατα της πρωτοπορίας που εµφανίζονται τις πρώτες δεκαετίες του
20ου αιώνα. Προέκυψε σαν αντίδραση στην έως τότε επικράτηση του
ρεαλισµού και του νατουραλισµού και αµφισβήτησε την ύπαρξη µιας
αντικειµενικής πραγµατικότητας.
Στοιχεία του Μοντερνισµού θεωρούνται η απόρριψη των κανόνων
της αστικής κοινωνίας και της ρεαλιστικής τέχνης, η πλήρης καταξίωση
του καλλιτέχνη και η έµφαση στην αυτοτέλεια της τέχνης. Ο
Μοντερνισµός εκφράζει την αίσθηση της πολύπλοκης και ανεξιχνίαστης
πραγµατικότητας, την οποία και προσπαθεί να ερµηνεύσει
µετατοπίζοντας το ενδιαφέρον του στον ίδιο τον καλλιτέχνη, στην
υποκειµενική σύλληψη της πραγµατικότητας, ενώ επιµένει στην
ελλειπτικότητα, στον ερµητισµό και την εξερεύνηση της συνείδησης.
Συγχρόνως, οι µοντερνιστές λογοτέχνες προέταξαν τη συναίσθηση
της στιγµής και καλλιέργησαν ενσυνείδητα την επιτακτικότητα του
παρόντος. Γι΄αυτό ο χρόνος και η σχέση του µε τη συνείδηση
αποτέλεσαν το επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους.
Παρά το γεγονός ότι η έννοια του µοντέρνου συναντάται σε
αρκετές µελέτες του πολιτισµού από τα τέλη του 19ου αιώνα, ο
Μοντερνισµός γίνεται ευρύτερα αποδεκτός µόλις το 1920, όταν
λογοτέχνες και κριτικοί τον επιλέγουν προκειµένου να περιγράψουν έναν
νέο τύπο λογοτεχνίας που εκπροσωπούσε όχι µόνο την αισθητική
ανανέωση και καινοτοµία, αλλά (για πολλούς) και τη σκοτεινότητα και
το οριστικό διαζύγιο της ποίησης από τα κανονικά µέτρα που θέτει η
κοινή αντίληψη.
Κύριοι εκφραστές του Μοντερνισµού είναι η Βιρτζίνια Γουλφ, ο
Ντ.Χ.Λώρενς και ο Γ.Μπ.Γέητς στην Αγγλία και την Ιρλανδία, ο
Μαρσέλ Προυστ και ο Αντρέ Ζιντ στη Γαλλία, ο Τόµας Μαν, ο Ρόµπερτ
Μούζιλ και ο Φραντς Κάφκα στη γερµανόφωνη Ευρώπη και ο Ίταλο
Σβέβο στην Ιταλία.
32
Κ.Ν.Λ 2012
ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
Ο Υπερρεαλισμός γεννήθηκε στο Παρίσι και αναπτύχθηκε ως
επί το πλείστον από νεαρούς ποιητές της εποχής, κυρίως από την
ομάδα που διηύθυνε το λογοτεχνικό περιοδικό Litterature στο
διάστημα 1919-1924, διαμορφώνοντας την τάση που αργότερα
οδήγησε στη δημοσίευση ενός Μανιφέστου που ανήγγειλε τη
δημιουργία ενός νέου κινήματος.
Βασικές επιρροές αυτής της πρώιμης υπερρεαλιστικής ομάδας
υπήρξαν οι Ρεμπώ, Λωτρεαμόν και Μαλλαρμέ, αλλά και σύγχρονοι
λογοτέχνες της εποχής όπως ο Απολλιναίρ και Πιέρ Ρεβερντύ. Άλλες
σαφείς επιρροές προήλθαν από τον γερμανικό Ρομαντισμό αλλά και
το αγγλικό γοτθικό μυθιστόρημα.
Το περιοδικό Litterature ήταν αρχικά υπό την διεύθυνση
των Λουί
Αραγκόν, Αντρέ
Μπρετόν και Φιλίπ
Σουπώ και
συνεργάστηκε με πρωτοποριακούς αλλά και περισσότερο
παραδοσιακούς καλλιτέχνες.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα, και με τον ερχομό στο Παρίσι
του Τριστάν Τζαρά, ενός από τους πρωτεργάτες του κινήματος
του ντανταϊσμού, το περιοδικό ακολούθησε ένα δρόμο περισσότερο
επαναστατικό, αντίθετα σε όλα τα ρεύματα της τέχνης που
προηγήθηκαν και κυρίως αντίθετα στο κατεστημένο της εποχής και
την αδρανή αστική τάξη.
Η δυσπιστία απέναντι στον ορθολογισμό και τις τυπικές
συμβάσεις που αποτελούσαν «ιερές» αξίες για την εποχή και για
αρκετούς καλλιτέχνες της πρωτοπορίας, αποτέλεσε τη βάση για την
εξερεύνηση του χώρου του ασυνείδητου και του ονείρου. Υπό αυτές
τις συνθήκες καθιερώθηκε και η μέθοδος της αυτόματης γραφής, η
οποία έδωσε το πρώτο γνήσια υπερρεαλιστικό έργο, τα Μαγνητικά
Πεδία (Les Champs Magnetiques, 1920) των Αντρέ Μπρετόν και Φιλίπ
Σουπώ.
Πυρήνα των υπερρεαλιστικών ιδεών αποτέλεσαν παράλληλα
οι θεωρίες του Φρόυντ, αν και οι υπερρεαλιστές δεν ενδιαφέρονταν
για τις θεραπευτικές δυνατότητες της ψυχαναλυτικής μεθόδου, αλλά
για τα όνειρα ως καταστάσεις απελευθέρωσης της ανθρώπινης
φαντασίας.
Από τον Μάρτιο του 1922, ο Αντρέ Μπρετόν ανέλαβε
αποκλειστικά τη διεύθυνση της Litterature και οδήγησε στην οριστική
33
Κ.Ν.Λ 2012
ρήξη τού περιοδικού µε την πρωτοπορία της εποχής όπως και µε τον
ντανταϊσµό, τον οποίο αποκήρυξε δηµόσια (Littérature, no. 2, Απρίλιος
1922). Κύρια αιτία της ρήξης µε το Νταντά ήταν η διαφωνία σχετικά µε
το αν υπάρχει κάτι που µπορεί να γίνει αποδεκτό ή όχι], µε δεδοµένη την
προσήλωση των υπερρεαλιστών στον αυτοµατισµό και στις φροϋδικές
θεωρίες.
Παρά το γεγονός πως ο υπερρεαλισµός διαµορφώθηκε όντας
άρρηκτα συνδεδεµένος µε το ρεύµα τού ντανταϊσµού, τα µέλη του δεν
χαρακτηρίζονταν από τον αρνητισµό των ντανταϊστών, αλλά
αναζητούσαν ένα κοινωνικό όραµα και µια κατεύθυνση έκφρασης
απαλλαγµένη από κάθε είδους λογικά τεχνάσµατα.
Κατά την περίοδο αυτή, η οµάδα των υπερρεαλιστών
εµπλουτίστηκε µε τη συµµετοχή αρκετών καλλιτεχνών, όπως του
φωτογράφου Μαν Ραίη από τη Νέα Υόρκη, του ζωγράφου Φράνσις
Πικαµπιά που επιµελήθηκε όλα τα εξώφυλλα της Litterature, του
ποιητή Πωλ Ελυάρ, του Μαρσέλ Ντυσάν και του Μαξ ΄Ερνστ από
την Κολωνία, διαµορφώνοντας τον πρώτο πολύ ισχυρό πυρήνα του
υπερρεαλισµού.
Η Litterature υπήρξε όργανο τού κινήµατος και µέσα από τις
σελίδες του εκφράστηκαν τα ιδεώδη του υπερρεαλισµού, δηµοσιεύοντας
ποικίλα κείµενα – κυρίως ποιήµατα – που αποτελούσαν ως επί το
πλείστον προϊόντα αυτόµατης γραφής. Την ίδια περίοδο, η οµάδα των
υπερρεαλιστών ξεκίνησε να διοργανώνει τακτικές συγκεντρώσεις των
µελών αλλά και να εµφανίζεται σε οµαδικές εκδηλώσεις, καθιερώνοντας
οµαδικά παιχνίδια και ενισχύοντας µε αυτό τον τρόπο τη συνοχή της.
Τον Ιούνιο του 1924 το κίνηµα περιλάµβανε επιπλέον στους
κόλπους του, τους ποιητές Μπεντζαµέν Περέ, Ροµπέρ Ντεσνός, Ροζέ
Βιτράκ, Μαξ
Μορίζ, Ζωρζ
Λεµπούρ, Ζοζέφ
Ντελτέιγ, Ζακ
Μπαρόν και Ρενέ Κρεβέλ.
Στην πορεία των επόµενων χρόνων συνέβησαν αρκετές
ανακατατάξεις, µε αποχωρήσεις µελών και συµµετοχή νέων προσώπων.
Στο Βέλγιο διαµορφώθηκε παράλληλα µία αυτόνοµη υπερρεαλιστική
οµάδα που έλαβε επίσηµη αναγνώριση το 1926. Μέλη της υπήρξαν οι
εκδότες των ντανταϊστικών περιοδικών œsophage (1925)
και
Marie (1926), ο ζωγράφος Ρενέ Μαγκρίτ, ο καλλιτέχνης και ποιητής ΕLT
Messens, οι Paul Nougé (1895–1967), Marcel Lecomte (1900–66) και
Camille Goemans (1900–60), καθώς και ο µουσικός André Souris.
34
Κ.Ν.Λ 2012
Οι Goemans και Μαγκρίτ εγκαταστάθηκαν αργότερα
στο Παρίσι έχοντας αξιοσηµείωτη συµβολή στην υπερρεαλιστική οµάδα
της πρωτεύουσας. Ο πρώτος υπήρξε ο ιδρυτής µίας οµώνυµης γκαλερί
όπου διοργανώνονταν υπερρεαλιστικές εκθέσεις, ενώ ο Μαγκρίτ
αποτέλεσε σηµαντικό εκπρόσωπο της οµάδας, συνεισφέροντας στην
επιθεώρηση La Révolution surréaliste.
Βασικά χαρακτηριστικά:α)ελεύθερος συνειρµός β)αυτόµατη
γραφή γ)αποθέωση του ονείρου δ)έκφραση του υποσυνείδητου ε)
δηµιουργία µιας νέας πραγµατικότητας στ)περιφρόνηση της λογικής.
Εκπρόσωποι: Εµπειρίκος, Εγγονόπουλος. Επηρεάστηκε επίσης ο
Ελύτης.
35
Κ.Ν.Λ 2012
ΔΙΑΚΡΙΣΗ
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ -
ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗ
Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ
Η ΜΟΝΤΕΡΝΑ
• σεβασµός στο µέτρο, την
οµοιοκαταληξία,
• η µοντέρνα ποίηση αµφισβητεί κάθε
κανόνα
• χωρισµός του ποιήµατος σε στροφές
µε ίσο αριθµό στίχων και τον αριθµό
συλλαβών σε κάθε στίχο
• στίχος ελεύθερος
• αποφυγή διασκελισµών
• συχνά το ποίηµα προσεγγίζει τον πεζό
λόγο
• προσεκτική επιλογή λέξεων
(αποφεύγονται οι «αντιποιητικές»
• χρήση λέξεων και από τον καθηµερινό
λόγο (ακόµη και κακόηχη). Μπορεί να
γράψει κάποιος ποίηση µε
οποιαδήποτε λέξη
• έλλειψη µέτρου, οµοιοκαταληξίας
επιµονή στα σχήµατα λόγου και στα
εκφραστικά µέσα
• προσπάθεια ώστε το ποίηµα να απέχει
πολύ από τον καθηµερινό λόγο και
φυσικά τον πεζό λόγο
• κυριαρχία της εικόνας
• αλληλουχία νοηµάτων: ο τρόπος που
παρουσιάζουν τα νοήµατα δεν
αµφισβητεί τη λογική µας ή τον κόσµο
γύρω µας και όσα γνωρίζουµε γι’
αυτόν
στόχος του ποιήµατος:
η αισθητική απόλαυση µέσα από την
τήρηση συµβάσεων
• εκφραστική τόλµη:σχήµατα λόγου που
αµφισβητούν την κοινή λογική.
Γέννηση νέων νοηµάτων µέσα από
απρόσµενους λεξικολογικούς
συνδυασµούς κατάργηση κάθε λογικής
αλληλουχίας σε ό,τι αφορά το νόηµα,
που παραµένει κρυµµένο. Ο
αναγνώστης το ανακαλύπτει µόνος του
προσπερνώντας τις γλωσσικές
δυσκολίες
• πολυσηµία των λέξεων / ασάφεια
• συµπύκνωση, αφαίρεση,
ελλειπτικότητα, ερµητικότητα
• ασύµβατες και άλογες συζεύξεις
• ιδέες, έννοιες και συναισθήµατα που
ήταν αδύνατο να εκφραστούν µέσα
από τους αυστηρούς και δεσµευτικούς
κανόνες της παραδοσιακής ποίησης.
36
Κ.Ν.Λ 2012
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
•
www.wikipedia.com
•
www.fotodendro.blogspot.com
•
www.eleysis69.worldpress.com
•
www.scribd.com
•
www.laosver.gr
•
www.e-alexandria.gr
•
www.kavafis.gr
•
www.users.dra.sch.gr/symfo/
•
www.edutv.gr
•
Βιβλίο ΚΝΛ Α΄ Λυκείου
•
Βιβλίο ΚΝΛ Β΄ Λυκείου
•
Λεξικό λογοτεχνικών όρων
•
Κ.Θ. ∆ηµαρά , Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας , εκδ. Ίκαρος, 1975
•
Λ. Πολίτης , Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας , εκδ. Μορφωτικού
Ιδρύµατος Εθνικής Τραπέζης , Αθήνα, 1978
•
M. Vitti , Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας , εκδ. Οδυσσέας ,
Αθήνα,1978
•
•
Mario Vitti, Η Γενιά του Τριάντα
Γ. Σεφέρης , ∆οκιµές , εκδ. Ίκαρος
•
Ερ. Γ. Καψωµένος , Η σχέση ανθρώπου-φύσης στο Σολωµό , Χανιά ,1976
•
Roderick Beaton, Eισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία
∆ιαδικτυακές φιλολογικές σελίδες :
•
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισµού _ Νέα Ελληνική Λογοτεχνία και Πολιτισµός
•
Νίκος Εγγονόπουλος
•
Νίκος Καζαντζάκης
•
Βικιπαίδεια _ Λογοτεχνία
•
Ποιείν...
37
© Copyright 2024 Paperzz
