Περιεχόμενα Κατάλογος Χαρτών και Σχεδίων ...................................................................................... Κατάλογος Πινάκων και Πλαισίων .................................................................................. Συντομογραφίες ............................................................................................................... Πρόλογος ......................................................................................................................... Εισαγωγή.......................................................................................................................... 11 13 15 17 23 KΕΦΑΛΑΙΟ 1. Από τον Όμηρο στην Υπατία: Eπιστήμες και εξερεύνηση στην αρχαία Eλλάδα..................................................................................................................... 1.1. H περιπλάνηση του Οδυσσέα στην πρώιμη «Ευρώπη» ............................................. 1.2. Γεωγραφικές φαντασίες και πανεπιστημονικότητα στην αρχαία Ελλάδα .................. 1.3. Οι πρώτοι μ.Χ. γεωγράφοι ........................................................................................ 1.4. Γεωγραφικές μεταμορφώσεις της Ευρώπης: Aπό τη Μεσόγειο στο Βορρά................ 1.5. Βασικές έννοιες της Γεωγραφίας ................................................................................ 29 29 32 51 57 64 KΕΦΑΛΑΙΟ 2. H αφύπνιση της πρώτης επιστήμης της φύσης και του ανθρώπου: Από την αιτιοκρατία στην αναρχική Γεωγραφία ........................................................... 2.1. Ιπποκράτης: Tο σώμα στη φύση ................................................................................ 2.2. Γερμανία: Ντετερμινισμός ή αιτιοκρατία .................................................................... 2.3. Γαλλία: Πιθανοκρατία και Περιφερειακή Γεωγραφία ................................................. 2.4. Ρωσία: Αναρχικοί γεωγράφοι .................................................................................... 2.5. Η παράδοση της Ανθρωπο-οικολογίας του Σικάγο.................................................... 2.6. H αφύπνιση μιας σύνθετης επιστήμης ....................................................................... 69 69 70 76 78 81 89 KΕΦΑΛΑΙΟ 3. «Ποσοτική επανάσταση» και λογικός θετικισμός στη Γεωγραφία ........... 3.1. Θωμάς: O τύπος των ήλων ........................................................................................ 3.2. Κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο του homo economicus: Φορντισμός και νέα τεχνολογία ............................................................................................................... 3.3. Η εισβολή της Νομοθετικής/Ποσοτικής Γεωγραφίας ................................................. 3.4. Επιλεκτική παρουσίαση επιστημολογικών εννοιών ................................................... 3.5. Λογικός θετικισμός και πολυεπιστημονικότητα ......................................................... 3.6. Δυαδικότητες και ρευστότητα των ορισμών της Γεωγραφίας .................................... 3.7. Kατακερματισμός και εδαφικότητα στη Γεωγραφία ................................................... 3.7.1. Οικονομική Γεωγραφία.................................................................................. 3.7.2. Κοινωνική Γεωγραφία ................................................................................... 3.7.3. Πολιτική Γεωγραφία και Γεωπολιτική ............................................................ 3.7.4. Ιστορική Γεωγραφία ...................................................................................... 3.7.5. Πολιτισμική και Πολιτιστική Γεωγραφία ........................................................ 3.7.6. Επιπτώσεις του κατακερματισμού στη Γεωγραφία ......................................... 91 91 92 94 96 99 101 104 106 107 108 110 111 112 8 Αγεωγράφητος Χώρα 3.8. Τέσσερα παραδείγματα νομοθετικών/ποσοτικών μοντέλων .................................... 3.8.1. Η θεωρία των κεντρικών τόπων και τα μοντέλα βαρύτητας .......................... 3.8.2. Το μοντέλο του Alonso .................................................................................. 3.8.3. Το μοντέλο «κύκλων ζωής» των πόλεων ....................................................... 3.8.4. Ο νόμος της οικιστικής ιεραρχίας και η οικιστική πρωτοκαθεδρία................ 113 113 115 119 123 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Τοπία του νου, ποιητική του χώρου: Επιστροφή στον ανθρωπισμό ...... 4.1. Η Σαπφώ και η στροφή προς τον ανθρωπισμό........................................................ 4.2. Διεπιστημονικότητα και πολυεπιστημονικότητα ...................................................... 4.3. Συμπεριφορική Γεωγραφία: Ο homo socialis απέναντι στον homo economicus ..... 4.4. Ανθρωπιστική Γεωγραφία ....................................................................................... 4.5. Φιλελεύθερη Γεωγραφία.......................................................................................... 4.6. Εφαρμοσμένη Γεωγραφία και σχεδιασμός............................................................... 4.7. Παραδείγματα από τη Συμπεριφορική και την Ανθρωπιστική Γεωγραφία: Υποκειμενικός χώρος και νοητικοί χάρτες ............................................................... 127 127 128 132 135 136 137 KΕΦΑΛΑΙΟ 5. Αναστοχασμός της άνισης χωρικής αναδιάρθρωσης και αποκρυστάλλωση της Κριτικής Γεωγραφίας .......................................................... 5.1. Ηρόδοτος: Aνατροπές της άνισης ανάπτυξης ........................................................... 5.2. Το κοινωνικό πλαίσιο της μετα-θετικιστικής στροφής ............................................. 5.3. Η οικολογική πλάνη................................................................................................. 5.4. Κριτική θεωρία και (νεο)μαρξισμός ........................................................................ 5.5. Ουτοπίες και επάνοδος της Oικο-γεωγραφίας ......................................................... 5.6. Παράδειγμα κριτικού αναστοχασμού: Άνιση ανάπτυξη και «συσσώρευση διά της εκπτώχευσης» .......................................................................................................... 5.7. Παράδειγμα από τον αστικό χώρο: Aπό την παραγοντική οικολογία στον κοινωνικό διαχωρισμό και αποκλεισμό .................................................................. 5.8. Παράδειγμα από τον ελλαδικό χώρο: H κοινωνική γεωγραφία της αυθόρμητης αστικοποίησης στη Μεσόγειο .................................................................................. 145 153 153 154 159 161 165 172 180 183 KΕΦΑΛΑΙΟ 6. Κριτικός ρεαλισμός και πολιτικο-οικονομική προσέγγιση ...................... 6.1. Πλάτων: H σπηλιά .................................................................................................... 6.2. Θεωρία και μέθοδος στον κριτικό ρεαλισμό............................................................ 6.3. Από τους τρόπους παραγωγής στη θεωρία της ρύθμισης: Aνθρώπινος φορέας και δομή ........................................................................................................................ 6.4. Πολιτικο-οικονομική προσέγγιση: Eυέλικτη συσσώρευση και άτυπη οικονομία .... 6.5. Χωρική διαίρεση της εργασίας ............................................................................... 6.6. Παραδείγματα από μεσογειακά μεταφορντικά τοπία ............................................... 193 193 194 KΕΦΑΛΑΙΟ 7. Μετανεωτερικότητα και τοπικές αφηγήσεις ............................................. 7.1. Ηράκλειτος: Κατακερματισμός της αφήγησης, ροές στο χωροχρόνο ....................... 7.2. Όψεις του μεταμοντερνισμού................................................................................... 7.2.1. Στις τέχνες και στον υλικό πολιτισμό ............................................................. 7.2.2. Στις επιστήμες ................................................................................................ 213 213 214 216 217 198 202 206 210 Περιεχόμενα 7.3. 7.4. 7.5. 7.6. 9 Μετανεωτερικότητα και Γεωγραφία ......................................................................... Μεταμοντερνισμός και πόλη .................................................................................... Παράδειγμα: Η επιχειρηματική πόλη ....................................................................... Συλλογισμοί για τη μετανεωτερικότητα ................................................................... 218 223 226 232 KΕΦΑΛΑΙΟ 8. H πολιτιστική στροφή ............................................................................... 8.1. Στράβων: Η Γεωγραφία ως φιλοσοφία .................................................................... 8.2. Πολιτιστ(μ)ική στροφή, αναστοχασμός, διυποκειμενικότητα .................................. 8.3. Κοινωνικός αποκλεισμός, ταυτότητα, ετερότητα...................................................... 8.4. Κοινωνία των δικτύων και κοινωνικό κεφάλαιο ..................................................... 8.5. Οικονομικό παράδειγμα: Ενθήκευση, μαθησιακή περιφέρεια και καινοτομία ........ 8.6. Πολιτιστικό παράδειγμα: Ανάγνωση του τοπίου και genius loci ............................. 8.7. Kοινωνικο-πολιτικό παράδειγμα: Νέα τεχνολογία, κοινωνικά κινήματα και το «δικαίωμα στην πόλη» ............................................................................................ 235 235 236 240 243 251 254 257 KΕΦΑΛΑΙΟ 9. Γεωγραφικές «εθνικές σχολές» και ετεροτοπίες στα πανεπιστήμια της Ευρώπης .................................................................................................................. 9.1. Iσοκράτης: Πολίτες του κόσμου ως Έλληνες ............................................................ 9.2. Μεθοδολογικές επιλογές και γεωγραφικές μετατοπίσεις της επιστημολογικής εξέλιξης ................................................................................................................... 9.3. Γερμανία: Ντετερμινισμός και Εφαρμοσμένη Γεωγραφία ........................................ 9.4. Γαλλία: Aπό την Περιφερειακή στη Μεταμοντέρνα Γεωγραφία ............................... 9.5. M. Βρετανία: Η πρωτοκαθεδρία των γεωγραφικών σπουδών................................. 9.6. Ιταλία: Κατακερματισμός της γεωγραφικής εκπαίδευσης ........................................ 9.7. Ελλάδα: Ετεροτοπίες της πανεπιστημιακής Γεωγραφίας........................................... 9.8. Διχοτομίες και ετεροτοπίες στην ευρωπαϊκή πανεπιστημιακή εκπαίδευση ............. 265 270 273 276 279 280 290 KΕΦΑΛΑΙΟ 10. Γεωγραφικές φαντασίες της παγκοσμιοποίησης .................................... 10.1. Η Οικουμένη στην ασπίδα του Αχιλλέα ................................................................... 10.2. H αμφισημία της παγκοσμιοποίησης ....................................................................... 10.3. Η εμμονή των εδαφικών συνόρων .......................................................................... 10.4. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την ολοκλήρωση στην κρίση ......................................... 10.5. Μετανάστευση και διασπορά................................................................................... 10.6. Ψευδαισθήσεις ανοικτής παιδείας στην κοινωνία της γνώσης ................................. 297 297 299 304 307 315 323 263 263 ΕΠΙΛΟΓΟΣ. Γεωγραφίες σαν τις πόλεις του Μarco Polo .................................................. 329 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................................................................. 334 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: Γλωσσάρι – Αγγλο-ελληνικό γλωσσάρι γεωγραφικών/επιστημολογικών όρων ........................................................................................................................ 356 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II: Abstract – AGEOGRAPHITOS CHORA – Geographically illiterate land: Hellenic idols in the epistemological reflections of European Geography ............. 361 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ....................................................................................................................... 367