ΥΓΕΙΑ ΑΓΑΘΟ ΠΟΛΥΤΙΜΟ Ερευνητική Εργασία της Α’ Λυκείου του 2ου Γ.Ε.Λ Καστοριάς Α’ τετράμηνο 2012 Υπεύθυνοι Καθηγητές: Χαραλαμπίδου Χριστίνα, Τσιάτσιου Μάρθα Οι Μαθητές που συμμετείχαν: Πανάτσας Παύλος Βλάχος Χρήστος Γεωργιάδου Κατερίνα Γκάτσιου Χριστινά Γραντσάρη Ευγενία Καραμήτσιου Κωνσταντίνα Καραπιστόλας Σπύρος Κατσαούνη Στέλλα Κουμπίδου Αγάπη Παπαθανασίου Μαρία Παπατζήμος Δημήτρης Πετσάλνικου Ηλέκτρα Σίαμος Μηνάς Σταμνά Έφη Τσιγάρα Ιωάννα Τσίκος Μιχάλης Φιλίππου Παντελής Χότζα Ερμήρ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: -Εισαγωγή -Αθλητισμός -Διατροφή -Ψυχική υγεία -Εξαρτησιογόνες ουσίες -Αποτελέσματα από την έρευνα για την εργασία ΥΓΕΙΑ ΑΓΑΘΟ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η υγεία είναι ο παράγοντας που μετράει την φυσική ψυχολογική ή ακόμα και την πνευματική κατάσταση ενός οργανισμού. Σύμφωνα με τον ορισμό που διατυπώθηκε στο καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1946) η υγεία είναι η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας. Έτσι λοιπόν επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες όπως είναι το περιβάλλον, η οικονομία, η εργασία κ. α Το πώς ορίζεται βέβαια η υγεία και η ασθένεια ως κοινωνική αναπαράσταση ίσως να διαφέρει ανάλογα με τις πολιτιστικές διαφορές, τις ιδέες και πεποιθήσεις, την εκπαίδευση και την παιδεία αλλά και τις θρησκευτικές αντιλήψεις(για τη ζωή, το θάνατο, την αμαρτία, την τιμωρία, το μίασμα)καθώς και τις αντιλήψεις για το σώμα(για το όρια του, την καθαριότητα, την εικόνα του, το φύλο του)που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία. Είναι γνωστό ακόμα ότι ο τεράστιος αριθμός παραγόντων που επηρεάζουν την κατάσταση της υγείας ενός πληθυσμού βρίσκονται σε άμεση συσχέτιση με την κοινωνική αναπαράσταση που έχει ο πληθυσμός για την υγεία του. Παράγοντες γενετικοί, περιβαλλοντικοί(τρόπος διαβίωσης, κατοικία, εργασία, συνθήκες εργασίας ρύπανση περιβάλλοντος) παράγοντες συνθηκών ζωής(διατροφή, κάπνισμα, άσκηση, χρήση εθιστικών ουσιών, συμπεριφορά), παράγοντες σχετιζόμενοι με το σύστημα και τις υπηρεσίες υγείας και παράγοντες εκπαίδευσης υγείας επηρεάζουν την υγεία των ανθρώπων αλλά και την κοινωνική αναπαράσταση του δίπολου υγείας-ασθενείας ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Ο αθλητισμός, η υγεία του σώματος και της ψυχής, πάνε μαζί. Δεν είναι τυχαίο που οι αρχαίοι μας πρόγονοι έλεγαν νους υγιής εν σώματι υγιή. Σήμερα η επίδραση του αθλητισμού και της ψυχαγωγίας στην υγεία μας, είναι ζήτημα επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε. Ο αθλητισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο πάρα πολύ παλιό. Αρχικά η επίδοση στον αθλητισμό σήμαινε για τον άνθρωπο απόκτηση σωματικού κάλλους και ανάπτυξη μυϊκού συστήματος σε τέλειο βαθμό, για να εκτελεί με ακρίβεια τις εντολές του νου. Ο χαρακτήρας του αθλητισμού είναι πολυεθνικός, οι κανόνες που τον διέπουν για όλα τα κράτη, επειδή ακριβώς σε μια αθλητική συνάντηση, τις περισσότερες φορές, παίρνουν μέρος αθλητές από πολλά διαφορετικά κράτη. Ο αθλητισμός η συστηματική σωματική καλλιέργεια και δράση με συγκεκριμένο τρόπο, ειδική μεθοδολογία και παιδαγωγική με σκοπό την ύψιστη σωματική από δόση, ως επίδοση σε αθλητικούς αγώνες, στο αθλητικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Παράλληλα ο αθλητισμός είναι ένας κοινωνικός θεσμός ο οποίος αντικατοπτρίζει τη δεδομένη κοινωνία και τον πολιτισμό της. Ωστόσο στο σημείο αυτό πρέπει να διαχωριστεί η έννοια της άθλησης από την έννοια της άσκησης. Η άσκηση γίνεται άθληση όταν αποκτάει ανταγωνιστικό χαρακτήρα. Επίσης πρέπει να προστεθεί και η έννοια της κίνησης, η κινητική δράση. Σωματική Υγεία Η συστηματική σωματική εξάσκηση βοηθά τον οργανισμό μας σε πολύ μεγάλο βαθμό και σε πολλά επίπεδα. Είναι περισσότερο οικονομικά και ψυχικά αποδοτική και συμφέρουσα από τις άλλες μας δραστηριότητες που μας κάνουν να τρέχουμε καθημερινά. Η συστηματική σωματική εξάσκηση μειώνει τον κίνδυνο εκδήλωσης καρδιακών παθήσεων και της αρτηριακής πίεσης. Βελτιώνει την ψυχολογία, μειώνει το άγχος, την ένταση και την κατάθλιψη και βοηθά στο να διατηρήσουμε υγιή οστά, μυς και αρθρώσεις .Όταν αποφασίσουμε ότι πρέπει να εφαρμόσουμε ένα πρόγραμμα συστηματικής σωματικής εξάσκησης είναι σημαντικό αυτό να γίνει προσεκτικά και προγραμματισμένα. Απότομες εξάρσεις μπορεί να έχουν τα αντίθετα αποτελέσματα. Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας αποτελεί ένα από τα βασικά αίτια θανάτου και κινητικών προβλημάτων. Επίσης μπορεί να προκαλέσει παχυσαρκία και εμφάνιση καρκίνου. Ψυχική Υγεία Ο αθλητισμός συνεισφέρει όπως αναφέρθηκε παραπάνω στην ψυχική μας υγεία. Η συμβολή του στον τομέα αυτό είναι τεράστια για τον άνθρωπο π.χ. μπορεί να βοηθήσει άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη και να αναζωογονήσει το συναισθηματικό μας κόσμο .Το στρες υποχωρεί πιο εύκολα μετά από μια αθλητική δραστηριότητα. Η μείωση της έντασης των μυών και η αύξηση του καρδιακού ρυθμού που συνοδεύουν τη σωματική άσκηση δημιουργούν μια γενικότερη χαλάρωση και συμβάλλουν στην εγρήγορση του οργανισμού. Αυτό μας βοηθά να βρούμε λύσεις στα προβλήματα που μας βασανίζουν. Η εξωτερίκευση της έντασης όταν κάνουμε κάποια αθλητική δραστηριότητα ή άλλη ρυθμική σωματική δραστηριότητα, μειώνει τον εκνευρισμό που πιθανόν να μας έχει κυριεύσει κατά τη διάρκεια μιας δύσκολης μέρας φορτωμένης με πολλές καταστάσεις που μας προκαλούν στρες. Έτσι μειώνεται ο κίνδυνος να ξεσπάσουμε νευριασμένα πάνω σε άτομα της οικογένειας μας ή σε φίλους μας. Ντόπινγκ - Αποφυγή κατάχρησης ουσιών Συμπληρώματα διατροφής. Ντόπινγκ ονομάζεται η χρήση ενός μέσου (ουσίας ή μεθόδου) η οποία είναι βλαβερή για την υγεία των αθλητών αλλά είναι ικανή να αυξήσει την απόδοση τους. Το ντόπινγκ καταλύει όλες τις αρχές του αθλητισμού τραυματίζει ανεπανόρθωτα τη χαρά του παιχνιδιού, δε σέβεται τους αθλητές, τους αθλητικούς κανόνες και τους φιλάθλους. Το ντόπινγκ είναι πάνω από όλα επικίνδυνο για την υγεία ενός αθλητή γιατί προκαλεί μόνιμες βλάβες στον οργανισμό. Είναι λοιπόν ανούσιο να ριψοκινδυνεύει κανείς τα πάντα από τη στιγμή που μια καλά σχεδιασμένη προπόνηση, μια ισορροπημένη διατροφή και η επαρκής αξιοποίηση των προσωπικών δεξιοτήτων είναι σε θέση να κάνει πραγματικότητα τα όνειρα και τις φιλοδοξίες ενός αθλητή. Τα συμπληρώματα διατροφής είναι προϊόντα που απευθύνονται στους σύγχρονους ανθρώπους, σε όσους ενδιαφέρονται για την υγεία ,τη φυσική τους κατάσταση και τη διατροφή τους. Στην εποχή μας όλο και περισσότεροι άνθρωποι που ασχολούνται με τον αθλητισμό οδηγούνται σε συμπληρώματα διατροφής, γιατί είτε η διατροφή τους είναι ελλιπής και χρειάζονται βιταμίνες ή προσπαθούν να φτάσουν στο σκοπό τους ανάλογα με το άθλημα που ασχολούνται. Τα συμπληρώματα διατροφής όμως έχουν αρνητικές συνέπειες για τους αθλητές και μπορούν να γίνουν καταστροφικά για αυτό και οι περισσότεροι προπονητές που νοιάζονται πραγματικά για την υγεία των αθλητών τους είναι αρνητικοί στη πρόσληψη τέτοιων ουσιών. Η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής και διαιτολογίων ειδικού τύπου με στόχο την αύξηση των αποθεμάτων ενέργειας του οργανισμού και την αποφυγή της εύκολης κόπωσης υιοθετείται καθημερινά από όλο και περισσότερο κόσμο. Είναι πλέον καλά τεκμηριωμένο ότι η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη νοσημάτων και στην γενική κατάσταση της υγείας ενός ατόμου. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν αντιφατικές απόψεις όσον αφορά στα οφέλη και στις πιθανές παρενέργειες ειδικών συμπληρωμάτων. Πολλοί άνθρωποι συνηθίζουν να λαμβάνουν σκευάσματα βιταμινών και άλλων συμπληρωμάτων με δική τους πρωτοβουλία, πιστεύοντας ότι κάνουν καλό στον εαυτό τους και τον δυναμώνουν. Χρειάζεται όμως μεγάλη προσοχή, καθώς πολλές φορές η λήψη μεγάλων ποσοτήτων τέτοιων σκευασμάτων μπορεί να έχει δυσάρεστες συνέπειες Αθλητισμός και κοινωνικοποίηση Σχολείο, σπίτι, υπολογιστές, ύπνος. Η καθημερινότητα ενός παιδιού και ενός εφήβου στις μέρες μας πραγματικός εφιάλτης, τον οποίο επιβάλλει το σύγχρονο μοντέλο ζωής. Το παιδί από πολύ νωρίς μπαίνει στο στείρο σύστημα εκπαίδευσης του άκρατου τεχνοκρατισμού και της εμπορευματοποίησης κάθε μορφής γνώσης, κι έτσι περνάει σε δεύτερη μοίρα η παιδία και η αγωγή κάθε τύπου. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ο νέος υιοθετεί το πρότυπο της καθιστικής ζωής πράγμα που δεν συνάδει με τη φύση του ανθρώπου με φρέσκο πνεύμα έτοιμο να δεχθεί παντός είδους επιρροές και επιδράσεις από το περιβάλλον του. Σαν επακόλουθο έρχεται η υποβάθμιση της φυσικής κατάστασης και της υγείας του νέου, καθώς η παχυσαρκία και τα προβλήματα της εξωτερικής εμφάνισης γίνονται όλο και πιο έντονα στην προεφηβεία και την εφηβεία. Ο νέος με μειωμένο το αίσθημα της αυτοπεποίθησης και του δυναμισμού ψάχνει επιβεβαίωση και διαφυγή σε τρόπους διασκέδασης που επιτάσσει το σύγχρονο καταναλωτικό πρότυπο ως μόδα π.χ.(ίντερνετ-καφέ). Όλα αυτά μάλλον καθιστούν την καθημερινότητα ενός παιδιού ή εφήβου λίγο μαύρη έως πολύ μίζερη, μα είναι κάπως έτσι. Ένα φωτεινό παραθυράκι διαφυγής για ένα νέο ανάμεσα σε πολλά είναι ο αθλητισμός. Σε μικρή ηλικία ξεκινά σαν παιχνίδι, αυτό οξύνει τη δημιουργικότητα του και επακολούθως το δημιουργικό του εγωισμό. Καθώς το παιδί μεγαλώνει δέχεται όλο και περισσότερες επιδράσεις στο χαρακτήρα του από τον αθλητισμό, αναπτύσσει το αίσθημα της συνεργασίας και της συλλογικότητας, μαθαίνει να λειτουργεί ομαδικά, κοινωνικοποιείται ενώ παράλληλα μαθαίνει να σέβεται το συμπαίχτη του αλλά και τον αντίπαλο του. Υιοθετεί την ευγενή άμιλλα μένοντας συγκροτημένος στη χαρά της νίκης και αποδέχεται την ήττα σαν κίνητρο βελτίωσης και αυτοκριτικής. Σιγά - σιγά ο νέος αρχίζει να αντιλαμβάνεται και να κατακτά αξίες ζωής όπως η υπομονή και η επιμονή, ο κόπος και η ανταμοιβή, η χαρά και η λύπη, καθιστώντας την κοινωνικοποίησή του πιο ομαλή .Επιπλέον, μαθαίνει να θέτει στόχους υψηλούς και να κατακτά μέρος αυτών, ενώ παράλληλα αποφεύγει με δική του κρίση τις κακές επιρροές και τις καταχρήσεις που λυμαίνονται τους εφήβους. Ένας αθλητής παραμένει αθλητής και εκτός του αγωνιστικού χώρου. Αυτό τον καθιστά καλύτερο άνθρωπο με σφαιρική μόρφωση και παιδεία, καλύτερο μαθητή, εργαζόμενο, φίλαθλο, έναν άνθρωπο που σέβεται τους γύρω του και πάνω απ' όλα τον εαυτό του. Τα θετικά του αθλητισμού είναι πολλά. Αυτά συνηθίζουμε να τα χωρίζουμε σε ομάδες: τη σωματική άσκηση και την άσκηση του πνεύματος και της ψυχής. Με τη σωματική άσκηση εξασφαλίζει κάποιος μια καλή υγεία και μεγαλύτερη φυσική αντοχή. Αισθάνεται καλύτερα γιατί εξασφαλίσει μια όμορφη εμφάνιση που τον γεμίζει αυτοπεποίθηση. Βρίσκεται σε φυσικό περιβάλλον κάνοντας υγιεινή διατροφή. Με την πνευματική και ψυχική άσκηση εκτονώνεται και ψυχαγωγείται. Πέρα όμως από την ψυχαγωγία ο αθλούμενος μαθαίνει να συνεργάζεται και να σέβεται τον αντίπαλο . Αναπτύσσονται αρχές όπως η πειθαρχία, ο αυτοέλεγχος, η αυτοσυγκέντρωση. Τέλος ο άνθρωπος με τον αθλητισμό επικοινωνεί με τους συνανθρώπους του και εντάσσεται ομαλά στην κοινωνία. Βιβλιογραφία : Wikipedia.com medlook.com ygeia.gr web4health.com athlitismos.blogspot.com ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Διατροφή Η διατροφή διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα του ανθρώπου. Ο άνθρωπος με την τροφή βοηθά τον οργανισμό να επιβιώσει και καλύπτει τις βασικές του ανάγκες. Από την άλλη πλευρά η διατροφή συμβάλει στην καλή λειτουργία του οργανισμού και όταν ακολουθούνται συγκεκριμένοι κανόνες ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων είναι υγιές. Η διατροφή είναι απαραίτητη στην σωματική και ψυχική υγεία. Το να τρέφεσαι σωστά έχει ως αποτέλεσμα στην καλή φυσική σου κατάσταση. Η ανθυγιεινή και λάθος διατροφή μπορεί να προκαλέσει πολλές ασθένειες όπως παχυσαρκία, ανορεξία, διαβήτη κλπ. Παχυσαρκία Η παχυσαρκία είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη του ανθρώπου. Οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας στην υγεία είναι επίσης γνωστές από αρχαιοτάτων χρόνων. Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης γράφει «Ο αιφνίδιος θάνατος είναι συχνότερος στους παχύσαρκους» Η παχυσαρκία είναι πολύ συχνή. Στις ΗΠΑ το 30% του πληθυσμού είναι παχύσαρκοι. Στην Ελλάδα η συχνότητα της παχυσαρκίας είναι επίσης πολύ μεγάλη και συγκεκριμένα το 27% των ανδρών και το 31% των γυναικών εμφανίζουν κάποιο βαθμό παχυσαρκίας. Το αίτιο της παχυσαρκίας είναι η πρόσληψη τροφής σε ποσότητες μεγαλύτερες από όσες χρειάζεται ο οργανισμός. Στην περίπτωση αυτή επιπλέον τροφή αποθηκεύεται σαν λίπος και δημιουργεί την παχυσαρκία. Βεβαίως οι ανάγκες του κάθε ατόμου δεν είναι ίδιες και γι’ αυτό παρατηρείται το φαινόμενο δύο άτομα να τρώνε την ίδια ποσότητα τροφής και το ένα παχαίνει ενώ το άλλο, αδυνατίζει. Αντιμετώπιση της παχυσαρκίας Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ χαρακτήρισε επισήμως το 1985 την παχυσαρκία σαν νόσο και συνιστά τη συστηματική θεραπευτική της αντιμετώπιση από γιατρό. Η σωστή αντιμετώπιση της παχυσαρκίας βασίζεται σε διαιτολόγιο που προσαρμόζεται στις ανάγκες του συγκεκριμένου ατόμου που μεταβάλλεται κατά την πορεία της θεραπείας ανάλογα με την ανταπόκριση και τις βιολογικές αντιδράσεις του οργανισμού και που συνοδεύεται από καλή κλινικό εργαστηριακή παρακολούθηση. Εκτός από τις καθαρά μεταβολικές παραμέτρους πρέπει να αντιμετωπισθεί σωστά και η ψυχοσωματική συνιστώσα της παχυσαρκίας με προσπάθεια αλλαγής της συμπεριφοράς, χωρίς την οποίαν η υποτροπή της νόσου και η σημαντική εκ νέου αύξηση του βάρους είναι ο κανόνας. Μέθοδος αντιμετώπισης της παχυσαρκίας Παχύσαρκοι ενήλικες Μερικές χρήσιμες διαιτητικές συμβουλές: - Τρία κύρια και 2-3 μικρά γεύματα την ημέρα - Άφθονα λαχανικά - Πολλά φρούτα - Αρκετά όσπρια - Κύρια μορφή λίπους το ελαιόλαδο - Προτίμηση στα ψάρια αντί του κρέατος - Ψωμί με περισσότερες φυτικές ίνες (ολικής αλέσεως) - Μέτρια χρήση γαλακτοκομικών προϊόντων - Περιορισμένη χρήση οινοπνεύματος Τα γεύματα να μην είναι μεγάλα και η συνολική ποσότητα της τροφής σε λογικά πλαίσια. Συχνή παρακολούθηση του σωματικού βάρους και εάν διαπιστωθεί έστω μια μικρή αύξηση ( ½ -1 κιλό ) αμέσως περιορισμός της ποσότητας της τροφής, όχι όμως και της ποικιλίας ( λίγο απ’ όλα ) μέχρι να επανέλθει το βάρος στα επιθυμητά επίπεδα. Επίσης η ανθυγιεινή και λάθος διατροφή μπορεί να προκαλέσει την ασθένεια του διαβήτη. Διαβήτης Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένα χρόνιο νόσημα, οι πάσχοντες του οποίου παρουσιάζουν αύξηση των τιμών της γλυκόζης ( σακχάρου ) είτε γιατί δεν παράγουν καθόλου ινσουλίνη είτε γιατί η ινσουλίνη που παράγουν δεν είναι αποτελεσματική. Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι το σάκχαρο το ανεβάζουν μόνο η ζάχαρη και τα τρόφιμα που την περιέχουν. Το σάκχαρο όμως δεν το αυξάνουν μόνο τα τρόφιμα αυτά αλλά το αυξάνουν όλες οι τροφές που περιέχουν σάκχαρο δηλαδή υδατάνθρακες. Οι υδατάνθρακες αποτελούν συστατικό των τροφίμων που ανήκουν στην ομάδα των φρούτων, των λαχανικών, των γαλακτοκομικών προϊόντων όπου εξαίρεση αποτελούν όλα τα είδη τυριών και στην ομάδα του αμύλου δηλαδή το ψωμί, τα μακαρόνια, οι πατάτες, το ρύζι κλπ. Επομένως υδατάνθρακες κρύβουν σε όλες τις τροφές εκτός από τα τυριά, το κρέας, τα λίπη και τα έλαια. Αντιμετώπιση του διαβήτη Στις αρχές του 19ου αιώνα, η δυτική διατροφή συμπεριλάμβανε τυπικά μόνο δύο κουταλάκια ζάχαρη την ημέρα. Σήμερα, έχουμε φτάσει, ντροπή μας, άνω των 40! Ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που φτάνει το 10% πάσχει σήμερα από διαβήτη, ή έχουν προ-διαβητικά συμπτώματα ανισορροπίας ζάχαρης στο αίμα λόγω της κακής διατροφής και των επιλογών τρόπου ζωής, αλλά και επειδή είναι υπέρβαροι. Τα άτομα που πάσχουν από διαβήτη πρέπει να ρυθμίζουν τις θερμίδες και τους υδατάνθρακες που λαμβάνουν καθημερινά για να αποφεύγουν την απότομη αύξηση της γλυκόζης στο αίμα και να έχουν καλύτερο έλεγχο της ζάχαρης του αίματος. Για να γίνει αυτό, ένας διαβητικός πρέπει να συνεργαστεί με το γιατρό του για να καθορίσουν τα επίπεδα ανταλλαγής θερμίδων και ζάχαρης, τα οποία καθορίζουν την ποσότητα υδατανθράκων που επιτρέπονται για κάθε γεύμα και για όλη τη διάρκεια της ημέρας. Όλοι όσοι πάσχουν από διαβήτη πρέπει να παρακολουθούν τα επίπεδα ζάχαρης του αίματος και την ποσότητα υδατανθράκων που επιτρέπονται για κάθε γεύμα και για όλη τη διάρκεια της ημέρας. Οι ποσότητες αυτές είναι πολύ συγκεκριμένες. Η επίτευξη ενός υγιέστερου βάρους θα βοηθήσει τους περισσότερους πάσχοντες με διαβήτη τύπου ΙΙ να διατηρήσουν τον έλεγχο της ζάχαρης του αίματος Η ανθυγιεινή και λάθος διατροφή μπορεί να προκαλέσει ακόμα και την ασθένεια της ανορεξίας. Ανορεξία Οι ψυχογενείς διαταραχές της διατροφής όπως η νευρική ανορεξία και η βουλιμία, αποτελούν απειλή τόσο για τη ψυχική όσο και για τη σωματική υγεία και πολλές φορές μπορεί να απειλήσουν ακόμα και τη ζωή. Οι διαταραχές αυτές πλήττουν κατά πλειοψηφία της γυναίκες (σε ποσοστό που ξεπερνάει το 90%), χωρίς όμως να εξαιρούνται και οι περιπτώσεις στον ανδρικό πληθυσμό. Η νευρική ανορεξία εκτιμάται ότι πλήττει το 0,5-3,7% των γυναικών, σε κάποια στιγμή της ζωής τους και η βουλιμία το 1,1-4,2%. Σε όλες τις περιπτώσεις, τα άτομα με ψυχογενείς διαταραχές της διατροφής έχουν μία προκατάληψη με το φαγητό, διαταραγμένη άποψη και εικόνα για το σώμα τους καθώς και ανεξέλεγκτη διατροφική συμπεριφορά. Η νευρική ανορεξία χαρακτηρίζεται από απρόκλητη λιμοκτονία και άρνηση για φαγητό προκειμένου να επιτευχθεί πολύ χαμηλό σωματικό βάρος. Τα ανορεκτικά άτομα έχουν όρεξη για φαγητό, την οποία καταστέλλει ο παθολογικός φόβος για πιθανή αύξηση του βάρους. Αντιμετώπιση της ανορεξίας 1. Ατομική Ψυχοθεραπεία: Οι περισσότερες μορφές ψυχοθεραπείας δίνουν έμφαση στο χτίσιμο μιας καλής σχέσης ανάμεσα στον ασθενή και στον θεραπευτή. Η ψυχοθεραπεία εστιάζει στα τρέχοντα προβλήματα του ασθενή αλλά και σε πλευρές της προσωπικής του ιστορίας. Οι περισσότεροι θεραπευτές προσπαθούν να ενθαρρύνουν υγιείς διατροφικές συνήθειες, να ενισχύσουν την επανάκτηση βάρους και κάποιες συνεδρίες περιστρέφονται σχεδόν αποκλειστικά σε θέματα αυτοεικόνας και εικόνας σώματος. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, η θεραπεία εστιάζεται σε άλλα θέματα και ο θεραπευόμενος ενθαρρύνεται να διερευνήσει και να εκφράσει τα συναισθήματά του γύρω από μια ευρεία γκάμα θεμάτων όπως είναι η επιτυχία και η αποτυχία, τα σεξουαλικά ζητήματα και ο αυτοέλεγχος. Αν κι έχουν αναφερθεί πάνω από 200 διαφορετικές μορφές ψυχοθεραπείας αναφέρουμε ενδεικτικά δυο από τις δημοφιλέστερες αναφορικά με τη θεραπεία της νευρικής ανορεξίας: α) Γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία: Πρόκειται για θεραπευτικά προγράμματα που περιλαμβάνουν ημερολόγια σίτισης κι εκτενή εκπαίδευση σχετικά με θέματα διατροφής στα οποία υπογραμμίζονται οι κίνδυνοι του υποσιτισμού κι ενθαρρύνεται η συζήτηση για θέματα υγείας και αντιλήψεων σε σχέση με το φαγητό. Πολλά γνωσιακά προγράμματα θεραπείας έχουν αναπτυχθεί με στόχο την αλλαγή των μη ρεαλιστικών αντιλήψεων των ασθενών σε θέματα εικόνας του σώματος και διατροφής. Συχνά οι διαταραχές διατροφής χαρακτηρίζονται από την απουσία ελέγχου στη σίτιση και η ανάπτυξη αυτοελέγχου είναι από τους βασικούς στόχους της γνωσιακής θεραπείας. Αντίθετα, όταν η απώλεια του βάρος είναι αποτέλεσμα υπερβολικού αυτοελέγχου, βαρύτητα δίνεται στην υιοθέτηση πιο ελαστικών σχημάτων ελέγχου της συμπεριφοράς. β) Συστημική θεραπεία οικογένειας: Οι συγγενείς των ανορεξικών σπάνια μένουν απλοί θεατές της θεραπείας του. Οι πιο πολλοί εμπλέκονται ενεργά σε προσπάθειες να πείσουν, να εξαπατήσουν, να απειλήσουν ή και να ικετέψουν τον άνθρωπό τους να φάει. Κάποιες φορές αυτές οι απόπειρες μπορεί να φέρουν αποτέλεσμα αλλά συνήθως δυσκολεύουν την κατάσταση του ανορεξικού. Οι οικογενειακοί θεραπευτές βλέπουν την ανορεξία σαν μια κατάσταση που γεννιέται και συντηρείται από το οικογενειακό σύστημα. Υπογραμμίζουν την υπερπροστατευτικότητα, την υπερεμπλοκή και την αποφυγή της σύγκρουσης σαν χαρακτηριστικά των οικογενειών των ανορεξικών. 2. Φαρμακοθεραπεία: Δεν υπάρχει ολοκληρωμένη φαρμακευτική θεραπεία της ανορεξίας αλλά διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα έχουν θέση στην αντιμετώπιση της ανορεξίας. Σε συνδυασμό με αυστηρά προγράμματα σίτισης και ψυχοθεραπείας τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα συχνά αποδεικνύονται χρήσιμα. Επίσης, όταν η ανορεξία συνοδεύεται από υψηλά επίπεδα άγχους τα ηρεμιστικά φάρμακα ενδέχεται να βοηθήσουν. Η διατροφή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ψυχολογία. Η καλή φυσική κατάσταση του σώματος μας είναι ο καθρέφτης της ψυχολογίας μας. Διατροφή και ψυχολογία Οι διατροφικές διαταραχές ή διαταραχές στην πρόσληψη τροφής χαρακτηρίζονται από σοβαρές ανισορροπίες στη διατροφική συμπεριφορά. Ένα άτομο που πάσχει από διατροφική διαταραχή μπορεί να παρουσιάζει υπερβολική μείωση ή υπερβολική αύξηση στην κατανάλωση φαγητού που συνήθως συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα άγχους ή ανησυχίας για το βάρος ή το σχήμα του σώματος. Ακόμη όμως και όταν δεν υπάρχει διαταραχή, ο τρόπος με το οποίο τρεφόμαστε συνδέεται άμεσα με την ψυχολογική μας κατάσταση. Η σύνδεση αυτή φαίνεται πιο καθαρά μέσα από τα έντονα συμπτώματα των διατροφικών διαταραχών που θα εξετάσουμε. Οι κύριοι τύποι των διατροφικών διαταραχών είναι η ψυχογενής ανορεξία και η ψυχογενής βουλιμία. Τα τελευταία χρόνια οι μελέτες εστιάζουν και σε μια άλλη μορφή διατροφικής διαταραχής που ονομάζεται υπερφαγία, η οποία έχει αρχίσει να αφορά ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Αίτια Οι αιτίες των διατροφικών διαταραχών περιλαμβάνουν σύνθετους και αλληλένδετους κοινωνικούς, βιολογικούς και κυρίως ψυχολογικούς παράγοντες. Συνήθως οι διατροφικές διαταραχές συμβαίνουν ως αποτέλεσμα βαθύτερων συναισθημάτων και ψυχολογικών δυσκολιών, για αυτό και συχνά συνοδεύονται και από άλλες διαταραχές όπως κατάθλιψη ή γενικευμένο άγχος. Το άτομο που πάσχει δυσκολεύεται να διαχειριστεί συναισθηματικές καταστάσεις όπως το στρες, ή βαρεμάρα, ή στεναχώρια, ο θυμός και η έλλειψη ευχαρίστησης, χρησιμοποιεί τον έλεγχο του φαγητού μέσω της υπερφαγίας ή της ασιτίας ως μηχανισμό διαχείρισης των δύσκολων συναισθημάτων. Παράγοντες που εμπλέκονται έντονα ως αίτια των διατροφικών διαταραχών είναι η αρνητική αντίληψη της εικόνας του σώματος και η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μητρικός θηλασμός Τα μωρά που τρέφονται με μητρικό γάλα βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση γιατί: 1) Αρρωσταίνουν λιγότερες φορές και ελαφρότερα σε σύγκριση με τα παιδιά που τρέφονται με αγελαδινό γάλα. Αυτό οφείλεται στις ειδικές αμυντικές ουσίες που περιέχει το μητρικό γάλα και στην μικρότερη πιθανότητα μόλυνση του από το περιβάλλον. 2) Σπανιότερα εκδηλώνουν αλλεργικές παθήσεις όπως άσθμα και έκζεμα. Επισημαίνεται η ανάγκη ιδιαίτερα για τα παιδιά που έχουν ιστορικό οικογενειακής προδιάθεσης στην αλλεργία να διατρέφονται από μητρικό γάλα τους πρώτους 6 μήνες της ζωής. 3) Σπανιότερα εκδηλώνουν αναιμία από έλλειψη σιδήρου. Ο μητρικός σίδηρος απορροφάται σε ποσοστό 50% ενώ το αγελαδινό σε 10%. 4) Σπανιότερα παθαίνουν ραχίτιδα από έλλειψη βιταμίνη D. 5)Σπανιότερα γίνονται παχύσαρκα. Επισημαίνεται ότι η παχυσαρκία συνεχίζεται στην ενήλικο ζωή του που διευκολύνει την εγκατάσταση νοσημάτων φθοράς. 6) Έχουν ευκολότερο ύπνο. 7) Συνδέονται συναισθηματικά στενότερα με την μητέρα τους. Ο μητρικός θηλασμός λοιπόν αποτελεί το υγιεινότερο, ασφαλέστερο και οικονομικότερο σύστημα διατροφής. Η διατροφή του ανθρώπου επηρεάζεται και από την εργασία του. Διατροφή και επάγγελμα Υπάρχουν επαγγέλματα τα οποία απαιτούν πολύ σωστή και υγιεινή διατροφή γιατί χρειάζονται δύναμη και αντοχή, για παράδειγμα ένας χτίστης ή και ένας αθλητής που σηκώνει βάρη. Επίσης το επάγγελμα ενός μοντέλου απαιτεί σωστή διατροφή αλλά όχι τρόφιμα τα οποία είναι παχυντικά επειδή πρέπει να διατηρούν την σιλουέτα τους και να είναι λεπτές. Δυστυχώς κάποια μοντέλα για να παραμείνουν στα κιλά τους ή και να αδυνατήσουν κάνουν ανοησίες όπως να τρώνε χαρτί αντί του φαγητού και να παθαίνουν νευρική ανορεξία και το χειρότερο να πεθαίνουν. Τέλος τα άτομα που εργάζονται σε fast food ή ή και οποιαδήποτε δουλειά που να περιέχει φαγητό αναγκάζονται να τρώνε συνέχεια εκεί και με αυτό τον τρόπο μάγειρες οι οποίοι πειραματίζονται για καινούρια γεύματα τα οποία πρέπει να δοκιμάζουν για την γεύση τους. Οι διατροφικές ανάγκες διαφέρουν από ηλικία σε ηλικία. Διατροφή ανά ηλικία Τα μικρά παιδιά Χρειάζονται μικρότερα ποσά άλλων τροφίμων, παραπάνω γάλα. Πρέπει να παίρνουν στα ενδιάμεσα γεύματα γάλα και φρούτα. Οι έφηβοι Έχουν μεγάλες ενεργειακές ανάγκες στα χρόνια της σωματικής αύξησης έχουν μεγαλύτερες ανάγκες για σίδηρο και ασβέστιο. Οι νέοι ενήλικες Χρειάζονται μια ισορροπημένη διατροφή. Οι γυναίκες χρειάζονται περισσότερο σίδηρο. Οι εγκυμονούσες και οι θηλάζουσες μητέρες χρειάζονται παραπάνω πρωτεΐνη, βιταμίνες, και ιχνοστοιχεία. Οι ηλικιωμένοι Μπορούν να παραμείνουν υγιείς ακολουθώντας σωστή διατροφή πρέπει να περιορίσουν τις θερμίδες και να παίρνουν μικρότερα θρεπτικά γεύματα. Η σωστή διατροφή παίζει επίσης πολύ σημαντικό ρόλο στους αθλητές. Διατροφή – Αθλητές Ότι τρώει κανείς μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την υγεία του. Ο Ιπποκράτης αναγνωρίζοντας την αξία της διατροφής και τη δύναμη της τροφής να ενισχύει την υγεία, δήλωσε ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να έχει την τροφή του για φάρμακο. Τα τρόφιμα που τρώμε περιέχουν διάφορα θρεπτικά συστατικά για να συντηρήσουν τη ζωή, παρέχοντας ενέργεια, προάγοντας την ανάπτυξη και ρυθμίζοντας τις μεταβολικές διεργασίες. Ποιες είναι όμως οι σημαντικότερες οδηγίες που μπορεί κάποιος να ακολουθήσει προκειμένου να «τρώει σωστά;» Σωστό ξεκίνημα Η σωστή διατροφή ξεκινά από το «πρωινό». Αυτό αποτελεί το σημαντικότερο γεύμα της ημέρας, διότι είναι η βάση της υγιεινής διατροφής. Γενικά οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν την τάση να καταναλώσουν πρωινό, έχουν μια πιο ισορροπημένη διατροφή, επιλέγουν τροφές με χαμηλότερο λίπος, έχουν χαμηλότερα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα και ελέγχουν καλύτερα το σωματικό τους βάρος. Διαθέτουν επίσης πνευματική διαύγεια και έχουν περισσότερη ενέργεια για την άσκηση, αφού για παράδειγμα η πρόσληψη 400500 θερμίδων από το πρωινό θα βοηθήσει στην αποθήκευση, άρα και στην προσφορά ενέργειας κατά την διάρκεια της ημέρας. Κρατήστε τις ισορροπίες Καθημερινά θα πρέπει να καταναλώνετε τρόφιμα από όλες τις ομάδες τροφίμων (σωστά κατανεμημένα κατά τη διάρκεια της ημέρας προκείμενου να καλύπτεται τις καθημερινές σας ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά). Άλλωστε μια μη ισορροπημένη διατροφή δεν εξαρτάται από την έλλειψη διαθεσιμότητας καταλλήλων τροφίμων, αλλά από την επιλογή τροφίμων που κάνετε εσείς. Οι ποσότητες που πρέπει να καταναλώνετε καθημερινά από τις ομάδες τροφίμων είναι: Από την ομάδα ψωμιού, δημητριακών, ρυζιού και ζυμαρικών (6-11 μερίδες, δηλαδή 2 φέτες ψωμί, 1 φλιτζάνι δημητριακά και 1 φλιτζάνι ρύζι) Από την ομάδα λαχανικών (3-5 μερίδες, 1 μερίδα = ½ φλιτζάνι) Από την ομάδα φρούτων (2-4 μερίδες, 1 μερίδα = ½ φρούτο) Από την ομάδα των γαλακτοκομικών (2-3 μερίδες) Από την ομάδα κρέατος (150-200 γρ. την ημέρα) Από την ομάδα λιπών και ελαιών – γλυκά (με μέτρο) Ο ημερήσιος αριθμός μερίδων βασίζεται πάντα στις θερμίδες ανάγκες του κάθε ατόμου. Πείτε όχι στο λίπος Είναι σημαντικό να επιλέγετε ένα διαιτολόγιο που να είναι χαμηλό σε λιπαρά, κορεσμένα λίπη και χοληστερόλη. Προκείμενου να το πετύχετε προσπαθήστε να τρώτε λιγότερο κρέας με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπη, ενώ θα πρέπει να αποφύγετε και τα αλλαντικά όπως το ζαμπόν, τα λουκάνικα και το μπέικον. Αφαιρέστε το υπερβολικό λίπος πριν μαγειρέψετε το κρέας. Τρώτε μόνο άπαχο κόκκινο κρέας περισσότερο άσπρο κρέας όπως γαλοπούλα και κοτόπουλο, τα οποία έχουν λιγότερο λίπος. Αφαιρέστε την πέτσα από τα πουλερικά και τρώτε περισσότερο ψάρι, όπως σαρδέλες, σολομό, τόνο και σκουμπρί, που είναι πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα. Τρώτε μόνο 2-3 αυγά την εβδομάδα και λιγότερα γαλακτοκομικά που είναι πλούσια σε λιπαρά. Αλλάξτε το πλήρες γάλα με αποβουτυρωμένο ή μη αποβουτυρωμένο και να τρώτε λιγότερο βούτυρο ή φαγητά φτιαγμένα αυγά και κορεσμένα λίπη. Μια μικρή ενημέρωση για την διατροφή μερικών εθνών. Διατροφή ανά έθνος Διατροφή της αρχαίας Ελλάδας Τις διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων χαρακτήριζε η λιτότητα κάτι που αντικατόπτριζε τις δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες διεξάγετο η ελληνική γεωργική δραστηριότητα. Θεμέλιο τους ήταν η λεγόμενη «μεσογειακή τριάδα» σιτάρι, λάδι και κρασί. Στη βάση της διατροφικής των αρχαίων Ελλήνων συναντούμε τα δημητριακά, ζεία και σε περιπτώσεις ανάγκης μείγμα κριθαριού με σιτάρι, από το οποίο παρασκευαζόταν ο άρτος. Με το σιτάρι που χρησιμοποιείται σήμερα οι αρχαίοι τάιζαν τα ζώα. Τα δημητριακά συνοδεύονταν συνήθως από οπωροκηπευτικά (λαχανικά, κρεμμύδια, φακές και ρεβίθια). Η κατανάλωση κρέατος και θαλασσινών σχετιζόταν με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, αλλά και με το αν κατοικούσε στην πόλη, στην ύπαιθρο ή κοντά στην θάλασσα. Οι Έλληνες κατανάλωναν ιδιαιτέρως τα γαλακτοκομικά και κυρίως το τυρί. Το βούτυρο ήταν γνωστό, αλλά αντί αυτού γινόταν χρήση κυρίως του ελαιόλαδου. Το φαγητό συνόδευε κρασί (κόκκινο, λευκό ή ροζέ) αναμεμειγμένο με νερό. Διατροφή της σύγχρονης Ελλάδας Από την δεκαετία του 1960 και εξής, σημειώθηκαν στην Ελλάδα ταχύτατες μεταβολές, οι οποίες άλλαξαν ριζικά την εικόνα των διατροφικών αλλαγών στη χώρα. Η μέση κατά κεφαλή κατανάλωση θερμίδων σημείωσε σταθερή και συνεχή άνοδο και από 2.912 θερμίδες την περίοδο 1961 έφθασε μέχρι το 2003 τις 3.666 θερμίδες, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 25,9%. Ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η μέση κατανάλωση θερμίδων ήταν στην Ελλάδα η χαμηλότερη την Δυτικής Ευρώπης, μέσα σε 4 δεκαετίες έφτασε να συγκαταλέγεται ανάμεσα στις ψηλότερες. Μέσα στις δύο πρώτες δεκαετίες μετά το ’60, η κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων αυξήθηκε κατά 100-130% και κατόπιν συνέχισε την ανοδική της πορεία με βραδύτερους ρυθμούς. Αντίστοιχη πορεία ακολούθησε και η κατανάλωση λαχανικών και πατάτας, ενώ αντίθετα η κατανάλωση δημητριακών και οσπρίων σημείωσε μείωση. Μικρότερη αύξηση σημειώθηκε στην κατανάλωση φρούτων. Η Μικρότερη αύξηση σημειώθηκε στην κατανάλωση φρούτων. Η κατανάλωση ζωικών λιπών άρχισε να αυξάνεται από τη δεκαετία του ‘80, χωρίς ωστόσο να υποκαταστήσει την κατανάλωση φυτικής προέλευσης ελαίων και κυρίως ελαιόλαδου, που παραμένει υψηλή. Τέλος, υπερδιπλασιάστηκε η κατανάλωση ζάχαρης. Διατροφή της Ισπανίας Οι Ισπανοί είναι παθιασμένοι με την τροφή τους, η οποία είναι εξαιρετικά ελαφρύ, αν και περιέχει μια μεγάλη ποικιλία από κρέατα, ψάρια και λαχανικά. Η ισπανική κουζίνα, δεν στηρίζεται σε πάρα πολλά μπαχαρικά, αλλά καταφέρνει να δώσει πολύ μεράκι για την κουζίνα. Η ισπανική κουζίνα είναι στενά συνδεδεμένη με μεσογειακές γεύσεις. Ισπανικά τρόφιμα της ίδιας βάσης ομοίως για το λάδι, τις ντομάτες, το σκόρδο, σπόρων, πιπεριές και τα ψάρια που αποτελεί μια πολύ υγιεινή διατροφή. Οι Ισπανοί χρησιμοποιούν αυτά τα συστατικά για την παραγωγή εξαιρετικής νοστιμιάς. Διατροφή της Γερμανίας Η Γερμανία είναι ένα σπουδαίο μέρος για όλους τους λάτρεις των τροφίμων, ιδίως για εκείνους που ενδιαφέρονται για λουκάνικα. Συγκεκριμένες περιοχές της Γερμανίας έχουν τη δική τους δημοφιλή αλλαντικά, όπως το Gottingen και Regensburg, αυτά θεωρούνται από τα δημοφιλέστερα ημερών από την εποχή του Μεσαίωνα. Στη Γερμανία, το κρέας που καταναλώνεται είναι αρκετά μεγάλο, που αποτελείται από χοιρινό κρέας, τα πουλερικά και το βόειο κρέας. Το πρωινό στη Γερμανία αποτελείται από ψωμί και ψωμάκια με μαρμελάδα ή μέλι με τα αυγά και το τσάι / καφέ. Το γεύμα αποτελεί το κύριο γεύμα της ημέρας ακολουθούμενο από ένα ελαφρύτερο δείπνο το οποίο είναι παρόμοιο με το πρωινό. Διατροφή της Ιταλίας Το φαγητό στην Ιταλία διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Η διατροφή στη Νότια Ιταλία αποτελείται από ζυμαρικά, επιδόρπιο και ελιά ως κύρια συστατικά, ενώ στην βόρεια Ιταλία η διατροφή αποτελείται κυρίως από το ρύζι και το βούτυρο. Το κρέας είναι πιο δημοφιλής στη Βόρεια Ιταλία. Η φρέσκια πίτσα είναι το κυρίως πιάτο. Μια από τις πιο σωστές διατροφές του κόσμου. Μεσογειακή διατροφή Η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή, ύστερα από μελέτες και στη χώρα μας και αλλού, έχει αποδειχθεί η πιο υγιεινή διατροφή. Η μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται από τις διατροφικές συνήθειες που βρέθηκε ότι είχαν οι κάτοικοι της Κρήτης και της Νότιας Ιταλίας στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Είναι ξακουστή για της ενεργειακές της ιδιότητες καθώς προφυλάσσει από εμφράγματα του μυοκαρδίου και από διάφορες μορφές καρκίνου, είναι πτωχή σε θερμίδες, τονώνει τον οργανισμό, βοηθάει στην καλή λειτουργία του εντέρου κ.α. Ο τρόπος αυτός διατροφής κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος τα τελευταία χρόνια, καθώς μελέτες δείχνουν ότι οι κάτοικοι των μεσογειακών χώρων ζουν περισσότερο, ενώ πολύ σπανιότερα σε σχέση με αμερικάνους και βόρειο ευρωπαίους πάσχουν από καρκίνο εντέρου και στήθους ή καρδιακές παθήσεις. Το μενού είναι απλό και στηρίζεται στην λιτή διατροφή: χορταρικά, φρούτα, όσπρια, λαχανικά, αγνό τυρί, ζυμωτό μαύρο ψωμί, ωμό ελαιόλαδο, ξηροί καρποί, λίγο σπιτικό κρασί και ψάρια και σε συνδυασμό με καθημερινή σωματική άσκηση. Το μεσογειακό διατροφικό μενού αποτελεί συνταγή για μακροζωία, υγεία και ομορφιά. Πυραμίδα μεσογειακής διατροφής Βιβλιογραφία: www.morogiannis.gr/diatrofikes_diataraxes/files/anorexia-cure.pdf www.klinikilyrakou.gr/ekswterika_iatria-gr/ektato-peristatiko/nevrikhanorexia.html el_wikipedia.org/wiki/Διατροφή_στην_αρχαία_Ελλάδα www.bestrong.org.gr/el/healthylife/healthydiet/dietingreece/ www.spain-travel-guide.info/el/spain/Eating.html www.germany-travel-guide.info/el/Germany/Eating.html www.italy-travel-guide.org/el/Italy/Eating.html ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Τι σημαίνει ψυχική υγεία ; Η ψυχική υγεία είναι μια έννοια που αναφέρεται σε μια ανθρώπινη κατάσταση, την συναισθηματική και ψυχολογική ευεξία. Είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα επίπεδο γνωστικής και συναισθηματικής ευεξίας και απουσίας μιας ψυχικής διαταραχής. Σε γενικές γραμμές, οι περισσότεροι ειδικοί, συμφωνούν ότι η ψυχική υγεία και η ψυχική ασθένεια δεν είναι έννοιες αντιφατικές. Με άλλα λόγια, η απουσία μιας αναγνωρισμένης ψυχικής διαταραχής δεν είναι κατ' ανάγκην ένας δείκτης ψυχική υγείας. Ψυχικές προϋποθέσεις Η ψυχική υγεία εξαρτάται και σχετίζεται άμεσα με ορισμένες θεμελιώδεις συνιστώσες και θετικές ψυχολογικές καταστάσεις : την αυτοαποτελεσματικότητα, την αυτονομία (να ενεργεί δηλαδή αυτόβουλα και ανεξάρτητα), την θετική αυτοεικόνα, την ικανότητα να σκέφτεται, να πράττει, να μαθαίνει και να λαμβάνει άμεση ανατροφοδότηση, τη θετική συνύπαρξη και αλληλεπίδραση με τους άλλους, την αναζήτηση και προσφορά βοήθειας κ.α. Τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση χαρακτηρίζονται από : Αισθήματα κατωτερότητας και ανασφάλειας . Δυσκολία κοινωνικής ένταξης και αισθήματα μοναξιάς , υπερβολική ευθιξία και χαμηλές αντοχές στις συντροφικές σχέσεις , παραμέληση ικανοποίησης βασικών προσωπικών αναγκών , παραμέληση εξωτερικής εμφάνισης , υπερβολική ενασχόληση με αυτό που οι άλλοι σκέπτονται γι' αυτούς , διάχυτο άγχος και συχνά αισθήματα απογοήτευσης , μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες , ελλείψει εμπιστοσύνης στις προσωπικές τους απόψεις , χαμηλές προσδοκίες από τη ζωή , αναπάντεχες εκρηκτικές συμπεριφορές , διαταραχές στη συγκέντρωση ύπνου και διατροφή και τέλος κοινωνική απόσυρση. Τι είναι η μοναξιά Η μοναξιά θεωρείται ως συνέπεια της αποτυχίας του ατόμου ή της έλλειψης ικανοτήτων στον διαπροσωπικό τομέα μόνο. Όσο περισσότερο είναι κάποιος αποδεκτός από τους συνομήλικούς του τόσο λιγότερη μοναξιά κοινωνικού τύπου αισθάνεται. Όσο περισσότερο απορρίπτεται κάποιος από τους συνομήλικούς του τόσο μεγαλύτερη μοναξιά νιώθει. Η ύπαρξη ενός καλού φίλου είναι ασπίδα κατά της μοναξιάς. Ο καλός φίλος στον οποίο μπορεί να μιλήσει εμπιστευτικά και να αναζήτηση βοήθεια σε δύσκολες στιγμές και να τον προφυλάξει από την μοναξιά. Επομένως αισθάνεται κάποιος μοναξιά όταν έχει λιγότερες διαπροσωπικές σχέσεις από όσες θα επιθυμούσε ή όταν αυτές οι σχέσεις δεν είναι τόσο ικανοποιητικές όσο θα ήθελε. Η μοναξιά είναι η υποκειμενική εμπειρία της κοινωνικής απομόνωσης και αποτελεί παράγοντα για πλήθος προβλημάτων υγείας, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται η καρδιοπάθεια και η κατάθλιψη. Η κατάθλιψη μπορεί να προέρχεται από αποτυχίες σε διάφορους τομείς, κυρίως από αποτυχίες στην εκτέλεση ενός έργου, τραυματικά γεγονότα (π.χ. Θάνατος σημαντικών προσώπων). Τρόποι αντιμετώπισης της μοναξιάς είναι οι εξής: → Παρακολούθηση τηλεόρασης και DVD και η ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια. → Αναζήτηση συντροφιάς από συνομήλικους. → Διάβασμα. → Ενεργητικές δραστηριότητες. → Αναζήτηση συντροφιάς στους γονείς και στα αδέρφια. Συμπτώματα κοινωνικής φοβίας: Τα συμπτώματα της κοινωνικής φοβίας είναι τα εξής : → Ταχυκαρδία, δύσπνοια, τρέμουλο. → Μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα στα δάχτυλα του ποδιού ή του χεριού. → Αίσθηση ανησυχίας ή νευρικότητας. → Αίσθηση φόβου, πανικού, τρόμου, φρίκης → Αναγνώριση του γεγονότος ότι ο φόβος που εκδηλώνεται, επεκτείνεται πέραν απο τα κανονικά όρια για την συγκεκριμένη απειλή που βιώνει ο ασθενής. Τα συμπτώματα αυτών των φόβων, εκδηλώνονται σωματικά, συμπεριφοριστικά και γνωστικά .Τα συμπεριφοριστικά συμπτώματα περιλαμβάνουν την αποφυγή μιας κατάστασης και τα γνωστικά συμπτώματα περιλαμβάνουν διαστρεβλωμένες σκέψεις. Κρίση πανικού: Στην χειρότερη περίπτωση, αυτά τα συναισθήματα του φόβου και τα σωματικά συμπτώματα μπορούν να οδηγήσουν σε κρίση πανικού. Πρόκειται για μια γρήγορη κορύφωση που συνήθως διαρκεί για μόνο λίγα λεπτά, κατά την διάρκεια των οποίων οι άνθρωποι αισθάνονται να κατακλύζονται από άγχος. Φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχο και ίσως πιστεύουν ότι τρελαίνονται ή πεθαίνουν. Επιπλοκές: Μερικοί άνθρωποι δυσφορούν τόσο πολύ εξαιτίας της κοινωνικής τους φοβίας, που αναπτύσσουν μια δευτερογενή κατάθλιψη. Ένας άνθρωπος αποφεύγει συνεχώς κάποια πολύ συχνά μέρη, γιατί μπορεί στο τέλος να αναπτύξει έναν φόβο για τα μέρη αυτά, ακόμη και όταν δεν υπάρχει κανείς εκεί. Άλλοι μπορεί να κάνουν χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών ή ηρεμιστικών που έχουν συνταγογραφηθεί από γιατρούς, για να αντιμετωπίσουν τα συμπτώματά τους. Είναι σημαντικό ωστόσο να αναφερθεί ότι οι ασθενείς με κοινωνική φοβία παρόλο το άγχος τους και τα άλλα συμπτώματα που εμφανίζουν, δεν έχουν αυξημένο κίνδυνο να πάθουν κάτι σωματικό στο μέλλον π.χ. καρδιακή προσβολή. Παθογένειες Ψυχώσεις: Μια βασική κατηγορία ψυχικών διαταραχών είναι οι ψυχώσεις. Δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των ψυχώσεων, η ανικανότητα διαχωρισμού ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό και η απώλεια λειτουργικότητας σε διάφορα επίπεδα. Ανάλογα με τα συμπτώματα υπάρχουν τα παρακάτω είδη ψυχώσεων : • Σχιζοφρένεια • Σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή • Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή • Παραληρητική διαταραχή • Βραχεία ψυχωσική διαταραχή • Επιμενόμενη διαταραχή • Ψυχωσική διαταραχή οφειλόμενη σε σωματική νόσο • Ψυχωσική διαταραχή οφειλόμενη σε αλκοόλ ή άλλη ουσία Σχιζοφρένεια: Χαρακτηρίζεται από έντονη αλλοίωση της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας, στην οποία το άτομο απαντά με τρόπους που βλάπτουν την ζωή του. Παρουσιάζονται διαταραχές-συμπτώματα στην αντίληψη, στην σκέψη, στο συναίσθημα, στην φιλία και στην ψυχοκινητικότητα. Υπάρχουν διάφοροι τύποι σχιζοφρένειας: • Παρανοϊκή: όπου κυριαρχούν παραληρητικές ιδέες (σκέψεις που είναι εξωπραγματικές και ανέφικτες και ακουστικές ψευδαισθήσεις). • Κατατονική: όπου βασικό σύμπτωμα είναι ο αρνητισμός και η ακινησία ή η ιδιορρυθμία κινήσεων. • Αποδιοργανωμένη: όπου επικρατεί έντονη αποδιοργάνωση λόγου και συμπεριφοράς και το συναίσθημα χαρακτηρίζεται ως επίπεδο ή απρόσφορο. • Αδιαφοροποίητη: υπάρχουν παραληρητικές σκέψεις, ιδέες, ψευδαισθήσεις και αποδιοργάνωση χωρίς όμως να προεξάρχουν κάποια από αυτά. • Υπολειμματική: κυριαρχούν τα αρνητικά συμπτώματα και κάποια θετικά ενδέχεται να εμφανίζονται όχι όμως σε έντονη μορφή. Η βασική συμπτωματολογία της σχιζοφρένειας χωρίζεται σε δύο βασικές κατηγορίες: Τα θετικά συμπτώματα και τα αρνητικά. Τα θετικά συμπτώματα ονομάζονται έτσι γιατί <<προστίθενται>> στις καθημερινές εμπειρίες, ενώ κανονικά δεν θα έπρεπε να έχουν καμία θέση σε αυτές. Ο όρος <<θετικά>> δεν έχει την έννοια του <<καλά>>. Τα αρνητικά συμπτώματα ονομάζονται έτσι γιατί μειώνουν την ικανότητα να κάνει κανείς πράγματα της καθημερινής ζωής. Χάνεται το ενδιαφέρον ή το κίνητρο για ζωή. Τα πάντα απαιτούν μεγάλη προσπάθεια για να γίνουν. Η οργάνωση και η τάξη της ζωής γίνεται πολύ δύσκολη καθώς η επικοινωνία και η έκφραση συναισθημάτων. Κοινωνική φοβία: Οι φοβίες σχετίζονται με έναν παράλογο φόβο. Όλοι φοβόμαστε διάφορα πράγματα όπως τα ύψη, τις αράχνες ,τα ζώα, το αίμα κ.λ.π. αλλά για του περισσότερους από εμάς , αυτό δεν αποτελεί εμπόδιο στην καθημερινή μας ζωή. Τα άτομα αντιλαμβάνονται ότι ο φόβος τους είναι υπερβολικός αλλά δεν μπορούν να τον διαχειριστούν. Συνήθως αυτό που κάνουν είναι να αποφεύγουν ότι τους προκαλεί αυτό τον παράλογο φόβο. Οι φοβίες εμφανίζονται σε διάφορες ηλικίες ανάλογα με το είδος τους. Οι φοβίες χαρακτηρίζονται από αδικαιολόγητο, υπερβολικό και παράλογο φόβο, οι οποίες οδηγούν ένα άτομο στο να αποφεύγει συγκεκριμένες καταστάσεις ή όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με αυτές να τις βιώνει με πολύ έντονο άγχος. Πρόκειται για μια μορφή διαταραχής που εμφανίζεται σε οποιαδήποτε ηλικία. Οι φοβίες καταλαμβάνουν την δεύτερη θέση μεταξύ των ποιο συχνών ψυχιατρικών πεποιθήσεων. Η έναρξη μιας φοβίας μπορεί να σχετιστεί με ένα τραυματικό γεγονός. Φόβος: Είναι αγχώδης διαταραχή κατά την οποία κάποιος φοβάται ότι οι άλλοι άνθρωποι που βρίσκονται γύρω του θα σκεφτούν αρνητικά γι’ αυτόν, ενώ παράλληλα θεωρεί ότι ο ίδιος δεν είναι τόσο καλός όσο οι άλλοι. Πολλοί από εμάς γινόμαστε αγχώδεις πριν γνωρίσουμε καινούργιους ανθρώπους, αλλά διαπιστώνουμε ότι μόλις βρεθούμε μαζί τους, μπορούμε να χειριστούμε και να απολαύσουμε αυτές τις καταστάσεις. Στην καλύτερη περίπτωση απλός δεν μπορούμε να νιώσουμε άνετα όταν βρισκόμαστε σε τέτοιου είδους καταστάσεις και στην χειρότερη, ίσως χρειαστεί να τις αποφύγουμε όλες. Τα συναισθήματα που βιώνονται στις περιπτώσεις αυτές και η συμπεριφορά που τα συνοδεύει, συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε φοβία. Αιτίες: Συχνά η κοινωνική φοβία, σχετίζεται με την χαμηλή αυτοεκτίμηση και αρνητική γνώμη για τον εαυτό, η διαμόρφωση της οποίας έχει ξεκινήσει από μικρή ηλικία. Ορισμένοι άνθρωποι είναι εκ φύσεως ποιο αγχώδεις γεγονός που τους καθιστά ευάλωτους στην κοινωνική φοβία. Κατάθλιψη: Στην καθημερινή γλώσσα η λέξη κατάθλιψη έχει πολλές διαφορετικές σημασίες. Άλλα εννοούμε όταν την χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε ένα κλινικό σύνδρομο που απαιτεί θεραπεία. Στην καθομιλουμένη όταν λέμε ότι “σήμερα έχω κατάθλιψη”, “είμαι στεναχωρημένος”, “νιώθω μελαγχολικά”, στην ουσία αναφερόμαστε σε μια κατάσταση που έχει να κάνει με την διάθεση μας. Η διάθεση είναι ένα συναίσθημα και γι αυτό συνήθως χρησιμοποιούμε τον όρο “νιώθω” για να το περιγράψουμε. Η διάθεση μας είναι καταθλιπτική ή μελαγχολική όταν είμαστε λυπημένοι για κάτι. Μερικές φορές, όταν προκύψει μια παρατεταμένη δυσκολία, μια μακρά περίοδος άγχους ή μια μεγάλη απογοήτευση, είναι δυνατό να πέσουμε σιγά-σιγά στην κατάσταση της κατάθλιψης. Η κατάθλιψη είναι ένας από τους τρόπους που χειρίζεται ο οργανισμός μας για να απαλλαγεί από την υπερβολική ένταση και από την υπερβολική πίεση: Ουσιαστικά, το σώμα μας και ο ψυχικός μας κόσμος “βάζουν λουκέτο”, αυτοαποκλείονται από ένα περιβάλλον που είναι υπερβολικά επώδυνο. 'Οταν βρισκόμαστε σε κατάθλιψη οι διανοητικές μας λειτουργίες αδρανούν, ώστε να σκεφτόμαστε με βραδύτητα και να δυσκολευόμαστε στη συγκέντρωση, ενώ ταυτόχρονα χάνουμε την όρεξη μας τόσο για τροφή, όσο και για δραστηριότητες που παλαιότερα μας ευχαριστούσαν. Στο κοινωνικό επίπεδο τείνουμε να αποτραβιόμαστε και να επιλέγουμε τη μοναξιά, ενώ σημειώνονται διαταραχές και στον ύπνο μας όπως για παράδειγμα από τη μια νυστάζουμε τα χαράματα και αδυνατούμε να ξανακοιμηθούμε. Συναισθηματικά ίσως νοιώσουμε ευάλωτοι και είναι πιθανόν να μας έρχονται κλάματα χωρίς φανερή εξήγηση. Αν βρίσκεσαι σε αυτή την κατάσταση, μην αρχίσεις να κατηγορείς τον εαυτό σου που δεν μπορείς να ανταπεξέλθεις στις καθημερινές σου υποχρεώσεις όπως παλαιότερα. Σε τέτοιες ώρες, τείνουμε να ερμηνεύσουμε τα πάντα μέσα από ένα αρνητικό φίλτρο. Άφηνε τις σκέψεις σου να φεύγουν, μη βασιστείς πάνω τους, μην πάρεις τώρα σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή σου ενώ είσαι υπό την επήρεια της κατάθλιψης. Συμπερασματικά, λοιπόν θα λέγαμε ότι η κατάθλιψη με την κοινή σημασία του όρου είναι μία άσχημη διάθεση που είναι φυσιολογική απάντηση σε ερεθίσματα που συνήθως έχει να κάνει με μια αίσθηση απώλειας, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ο χωρισμός, η απώλεια της εργασίας, η μη επίτευξη των στόχων μας, η απώλεια ενός υλικού αγαθού κ.λ.π. Οι φυσιολογικές αυτές αντιδράσεις δεν διαρκούν πολύ, συνήθως δεν επηρεάζουν την γενική λειτουργικότητα και δραστηριότητα του ατόμου, εύκολα μεταβάλλονται και τροποποιούνται και συνήθως αυτοπεριορίζονται. Διπολική διαταραχή: Η διπολική διαταραχή που αναφερόταν στο παρελθόν με τον όρο << μανιοκατάθλιψη>> είναι μια σοβαρή ψυχική νόσος η οποία χαρακτηρίζεται κυρίως από διαταραχή στη συναισθηματική λειτουργία του ατόμου. Βασική εκδήλωση της είναι οι ακραίες διακυμάνσεις στη διάθεση που συμπαρασύρουν τη σκέψη, τη δραστηριότητα και τη γενικότερη συμπεριφορά του ατόμου. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η εναλλαγή φάσεων μανίας με φάσεις κατάθλιψης, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται διαστήματα με φυσιολογική διάθεση όλοι οι άνθρωποι βιώνουν καθημερινά διακυμάνσεις στη διάθεση τους, οι οποίες εξαρτώνται από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και από τον τρόπο με τον οποίο το άτομο τα επεξεργάζεται τα ερμηνεύει και τα εσωτερικεύει. Οι διακυμάνσεις αυτές κινούνται κυρίως ανάμεσα στο συναίσθημα της χαράς και το συναίσθημα της λύπης και μπορούν να εμφανιστούν σε μια ποικιλία αποχρώσεων και παραλλαγών. Στην διπολική διαταραχή όμως, η μεταβλητότητα της διάθεσης είναι πολύ διαφορετική από τη συνηθισμένη. Έχουν ιδιαίτερο σοβαρό χαρακτήρα, λόγω της μεγάλης έντασης της μακράς διάρκειας και των σημαντικότερων αρνητικών επιπτώσεων τους στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ατόμου. Ψυχοσεξουαλικές διαταραχές: Αντίστοιχα με τις ψυχοσωματικές διαταραχές συμβαίνουν και οι ψυχοσεξουαλικές διαταραχές. Όπως και στις ψυχοσωματικές διαταραχές, έτσι και εδώ και πάλι δεν υπάρχουν οργανικές ενδείξεις και οι εξετάσεις είναι καθαρές. Ένα μεγάλο πρόβλημα στη σεξουαλικότητα είναι ότι πολλές φορές ο πάσχων αισθάνεται ότι δεν μπορεί να μιλήσει για την σεξουαλικότητα του. Στον άνδρα υπάρχουν δύο συχνές καταστάσεις: → στυτική δυσλειτουργία και → διαταραχές εκσπερμάτισης. Αυτά μπορεί να συμβούν λόγο: → Έλλειψη γνώσεων σχετικά με τη σεξουαλική πράξη → Άγχος, ενοχή, κατάθλιψη → Προβλήματα γάμου ή μη ανταπόκριση συντρόφου Στη γυναίκα οι συχνότερες δυσλειτουργίες είναι: → Κολεόσπασμος (προσπάθεια να αποφύγει τη διείσδυση λόγο πόνων στους μύες) → Ψυχρότητα (γενική έλλειψη σεξουαλικής ανταπόκρισης) Θεραπεία στο πρόβλημα μπορεί να δοθεί με φαρμακευτική, συμπεριφοριστική και κοινωνική βοήθεια. Ψυχοσωματικά προβλήματα: Τα ψυχοσωματικά προβλήματα είναι ένα σύνολο ενοχλήσεων που έχουν ένα μεγάλο ποσοστό ψυχολογικής αιτιολογίας. Αποτελούν στο μεγαλύτερο μέρος τους σωματοποιημένο άγχος δηλαδή το σώμα μας, μας δίνει σημάδια υπερφόρτισης υπερβολικής έντασης και αντιδρά σε αυτή. Πρόκειται για: → συμπτώματα όπως, υψηλή πίεση, αϋπνίες, δερματικές ανωμαλίες → συμπτώματα που αποτελούν υπερβολική σωματική αντίδραση η λεγόμενη “υποχονδρίαση” ή υπερβολική ενασχόληση με την υγεία. → συμπτώματα ή αλλιώς ενοχλήσεις οι οποίες είναι γενικές και ασαφής, όπως πονοκέφαλοι, ζαλάδες, ταχυπαλμίες, νευρόπονοι. Όλα αυτά τα συμπτώματα έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό ότι δεν υπάρχει σαφής παθολογική αιτιολογία που να τα εξηγεί, το άτομο που τα βιώνει όμως υποφέρει πραγματικά. Μια καλή ερώτηση σε όλα αυτά θα ήταν: Τρόποι αντιμετώπισης Φίλοι: Πολλές φορές, όταν ένας αγαπημένος μας άνθρωπος, φίλος, συγγενής γνωστός μας μιλάει για μια δυσκολία του ή για κάτι άσχημο που του συμβαίνει, νιώθουμε αμήχανα και δεν ξέρουμε πως να του απαντήσουμε, θα θέλαμε να πούμε κάτι και να τον κάνουμε και πάλι χαρούμενο. Πολλές φορές είναι σαν να ζητάμε από τον εαυτό μας να κάνει ένα <<θαύμα>> και να αφανίσει τη στεναχώρια ή τη δυσκολία από τον αγαπημένο μας άνθρωπο. Έτσι, πολλές φορές όταν κάποιος μας λέει κάτι στενάχωρο, λέμε << μη στενοχωριέσαι>>, << μην το σκέφτεσαι>>,<< θα περάσει>>, κ.λ.π. Χωρίς να το καταλαβαίνουμε <<αφήνουμε>> τον άλλον μόνο του. Αυτό που νιώθει είναι ότι δεν μπορούμε να τον καταλάβουμε, ότι δεν νιώθουμε τη στενοχώρια του. Ίσως μας φαίνεται λίγο, το να τον ακούσουμε απλώς. Τις περισσότερες φορές ίσως δεν χρειάζεται και να μιλήσει κανείς. Αρκεί<< ν' ακούσει>> τον άλλο. Μπερδευόμαστε, αφού όλοι και όλα γύρω μας είναι επικεντρωμένα στο να <<κάνουμε>> και όχι στο να είμαστε <<ανοικτοί και διαθέσιμοι>> απέναντι στον άλλον. Άλλες φορές εμείς οι ίδιοι δεν λέμε, δεν εκφράζουμε μια δυσκολία που αντιμετωπίζουμε από φόβο μήπως μας κοροϊδέψουν οι άλλοι, μήπως δεν μας καταλάβουν. Φαίνεται ότι για τα αγόρια περισσότερο από ότι για τα κορίτσια είναι <<ντροπή>> να εκφράζουν μια δυσκολία τους. Μερικές φορές, φοβόμαστε ότι ακόμα και οι φίλοι μας θα μας κοροϊδέψουν ή ότι θα μας θεωρήσουν δειλούς, ευαίσθητους και αδύναμους. Έτσι όμως δεν δίνουμε την ευκαιρία στους φίλους μας να βρεθούν κοντά μας και να επικοινωνήσουμε και αυτοκαταδικαζόμαστε σε μια αίσθηση μοναξιάς, ότι κανείς δεν είναι δίπλα μας και ότι είμαστε μόνοι. Ψυχανάλυση: Η ψυχανάλυση είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας, που θεμελίωσε ο Sigmund Freud. Πολλές φορές θεωρείται συνώνυμη με την ψυχοθεραπεία αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Η ψυχανάλυση τονίζει την σημασία των παιδικών εμπειριών στον σχηματισμό της προσωπικότητας. Η κλασική φροϋδική θεωρία έχει τροποποιηθεί από τους απογόνους του Freud,ωστόσο παραμένει αμετάβλητη η κεντρική άποψη ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται κατά κύριο λόγο από ασυνείδητες δυνάμεις που πηγάζουν από πρωτόγονες συναισθηματικές ανάγκες, παρά από την λογική. Τρόποι αντιμετώπισης της φοβίας: Η ποιό συχνή θεραπεία που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των φοβιών είναι η συμπεριφοριστική θεραπεία που στόχος της είναι η αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο σκέπτεται και αντιλαμβάνεται ο ασθενής μια συγκεκριμένη κατάσταση που του προκαλεί φοβία. Είναι όλα στο μυαλό; Όχι, κανένα ψυχοσωματικό πρόβλημα δεν είναι φανταστικό ούτε ο ασθενής το κάνει επίτηδες, όλα είναι πραγματικά προβλήματα και όχι << της φαντασίας>>. Επίσης , αν κάποιο παιδί ή ενήλικας παρουσιάζει κάποια ψυχοσωματική διαταραχή φυσικά και δεν σημαίνει πως είναι συναισθηματικά διαταραγμένο ή έχει κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα. Όλοι κάποτε στη ζωή μας νιώθουμε, πονοκέφαλους, ταχυπαλμίες και γενικά αντιμετωπίζουμε κάποιου είδους προβλήματος που μας << βασανίζει>> ψυχικά. Ο τρόπος αντιμετώπισης αυτών των ψυχοσωματικών προβλημάτων τα οποία μοιάζουν να μην είναι συγκεκριμένα, η λύση τους θα είναι το ίδιο περίπλοκη. Μπορούμε να αναφέρουμε συνοπτικά κάποιες βασικές αρχές όπως: → Αποδοχή ότι τα συμπτώματα είναι υπαρκτά και το πρώτο βήμα για την αντιμετώπισή τους είναι μια ικανοποιητική εξήγηση για το γιατί συμβαίνουν. → Να βοηθά τον εαυτό του να αισθάνεται καλύτερα → Αποβολή των αρνητικών σκέψεων όπως π.χ. << πολλοί άνθρωποι έχουν καρκίνο, το ίδιο θα συμβεί και σε μένα>>. Μπορούμε και ΠΡΕΠΕΙ να συμβάλουμε ενεργά στη βελτίωση και διατήρησή της , ψυχικής και σωματικής μας υγείας και να διεκδικούμε καθημερινά το δικαίωμα να αισθανόμαστε καλά μέ η χωρίς τη βοήθεια άλλων ατόμων ή ειδικών. Πηγές: • <http://web4health.infore/ell an swerw/phobia-soc-def.htm> • medlook (www.medlook.net) • stress.gr (www.stress.gr) • (www.pshychiatry24x7.gr ) • (www.helpnet.gr ) • (www.psychology.gr ) • www.mariakyriakidou.gr • www.e-psychology.com ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Οι εξαρτησιογόνες ουσίες είναι χημικές ουσίες, οι οποίες προκαλούν εθισμό. Δηλαδή μια κατάσταση, όπου ο χρήστης διακατέχεται από μία μη ελεγχόμενη επιθυμία χρησιμοποίησης των ουσιών αυτών. Αυτή η επιθυμία μπορεί να οδηγήσει σε μία ψυχική και σωματική κατάπτωση και συνοδεύεται από πολύπλοκα συμπτώματα δυσφορίας, πόνου και εξαθλίωσης. Η εξάρτηση μπορεί να είναι σωματική, όταν δηλαδή, ο οργανισμός του χρήστη δεν μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά χωρίς τη χρήση, ή ψυχολογική, όταν δηλαδή, ο χρήστης έχει την ανάγκη της ουσίας για να διατηρήσει την ψυχική συνοχή. Τα ναρκωτικά είναι ουσίες που επιδρούν στον εγκέφαλο και γι’ αυτό προκαλούν εθισμό. Οι άνθρωποι που τα χρησιμοποιούν θέλουν να βιώσουν τις συνέπειες των ναρκωτικών. Τα ναρκωτικά μπορούν να διακριθούν σε ομάδες με διάφορους τρόπους: για παράδειγμα νόμιμες και παράνομες ουσίες. Το αλκοόλ και ο καπνός είναι νόμιμα. Το χασίς, η κοκαΐνη, οι αμφεταμίνες, το ΧΤC και η ηρωίνη είναι παράνομα. Τα ναρκωτικά που δίνουν ενέργεια είναι καφεΐνη, νικοτίνη ΧΤC, κοκαΐνη, αμφεταμίνες. Τα ναρκωτικά που τροποποιούν την αντίληψη είναι: το LSD και σε ισχυρές και σε μεγάλες ποσότητες το χασίς και η φούντα( χόρτο). Οι νόμιμες εξαρτησιογονες ουσίες είναι:το αλκοόλ, ο καπνος,η καφεΐνη και τα ηρεμιστικα.οι παράνομες εξαρτησιογονες ουσίες είναι οι αμφεταμινες,ινδικη κανναβη,κοκαϊνη,το κρακ,το όπιο και τα παράγωγα του:(μορφινη,κωδεινη,ηρωινη,μεθαδονη),παραισθησιογόνα (LSD,μαγικά μανιτάρια, πεγιότ, φαινσυκλιδίνη),συνθετικά ναρκωτικά(έκσταση, κεταμίνη). ΑΛΚΟΟΛ: Το αλκοόλ προέρχεται από την ανάμειξη φρούτων, λαχανικών και δημητριακών με μαγιά και ζάχαρη. Τότε δημιουργείται η διαδικασία που λέγεται ζύμωση. Το κρασί, η μπύρα και ο μηλίτης είναι προϊόντα απλής ζύμωσης. Τα βαριά οινοπνευματώδη ποτά όπως το ουίσκι και η βότκα διυλίζονται περισσότερο για να γίνουν ισχυρότερα. Το αλκοόλ θα λέγαμε πως είναι η αρχαιότερη εξαρτησιογόνος ουσία που χρησιμοποιείται σε ολόκληρο τον κόσμο. ΝΙΚΟΤΙΝΗ(ΚΑΠΝΟΣ): Ο καπνός προέρχεται από τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού nicotiana tabacu, το οποίο φύεται σε πολλά μέρη του κόσμου αλλά και της Ελλάδας. Τα φύλλα του καπνού περιέχουν μια σειρά από ουσίες από τις οποίες η σπουδαιότερη είναι η νικοτίνη. Η καθαρή νικοτίνη είναι ισχυρό δηλητήριο. Συνήθως, ο καπνός βρίσκεται σε μορφή τσιγάρου και πούρου, αλλά κυκλοφορεί και στη φυσική του μορφή για πίπα ή για στρίψιμο τσιγάρου στο χέρι. Υπάρχει επίσης και καπνός για μάσηση. ΚΑΦΕΪΝΗ: Η καφεΐνη είναι μια διεγερτική ουσία, η οποία επιδρά στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Αποτελεί μια από τις ευρύτερα διαδεδομένες εθιστικές ουσίες στον κόσμο. Κυκλοφορεί σε διάφορες μορφές. Η πιο συνηθισμένη πηγή της είναι ο καφές, αλλά και το τσάι, το κακάο, η σοκολάτα και μερικά από τα αναψυκτικά τύπου cola. Η καφεΐνη είναι στη φυσική της μορφή μια λεuκή, κρυσταλλική, διαλυτή σκόνη. ΗΡΕΜΙΣΤΙΚΑ: Τα ηρεμιστικά χημικές φαρμακευτικές ουσίες που χορηγούνται με ιατρική συνταγή σε άτομα που έχουν προβλήματα άγχους και αϋπνίας. Παλαιοτέρα χρησιμοποιούνταν τα λεγόμενα βαρβιτουρικά, αλλά λόγω των παρενεργειών που είχαν αποσύρθηκαν και αντικαταστήθηκαν από τα ηρεμιστικά. Τα ηρεμιστικά χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: τα μείζονα ηρεμιστικά που χρησιμοποιούνται στην αντιμετώπιση σοβαρών ψυχιατρικών περιπτώσεων και τα ελάσσονα ηρεμιστικά που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση του άγχους και σε περιπτώσεις αϋπνίας. Η χρήση και κατάχρηση με στόχο την αλλαγή της διάθεσης αφορά τα ελάσσονα ηρεμιστικά. ΑΜΦΕΤΑΜΙΝΕΣ(ΣΠΙΝΤ):Οι αμφεταμίνες είναι χημικές ουσίες με διεγερτική επίδραση στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Μοιάζουν χημικά με την αδρεναλίνη , ουσία που παράγεται από τον οργανισμό του ανθρώπου. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν για τη θεραπεία του άσθματος και της ναρκοληψίας. ΙΝΔΙΚΗ ΚΑΝΝΑΒΗ(ΧΑΣΙΣ): Η κάνναβη είναι ένα θαμνώδες φυτό με οδοντωτά φύλλα και ραβδωτά στελέχη, που διακρίνεται για την μεγάλη ικανότητα προσαρμογής σε διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες. Χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια για τις ίνες τις(φτιάχνεται το σκοινί), για τους σπόρους της (λάδι) και κυρίως για τη ρετσινη της, που έχει ψυχοτροπική δράση στο άτομο. ΚΟΚΑΪΝΗ: η κοκαΐνη προέρχεται από την πολτοποίηση των φύλλων του φυτού (ερυθρόξυλο κόκα).ΜΟΡΦΙΝΗ: Παρασκευάζεται κατόπιν επεξεργασίας του οπίου και είναι 10 φορές ισχυρότερο από αυτό. Έχει την μορφή λευκής σκόνης. Έχει πάρει το όνομα της από τον θεό των ονείρων μορφέα. Στην ιατρική χρησιμοποιείται ως ισχυρό παυσίπονο και αντιβηχικό. ΚΩΔΕΙΝΗ: Παρασκευάζεται από την επεξεργασία μορφίνης ή θηβαϊκής. Χρησιμοποιείται ως ελαφρό παυσίπονο και κυρίως ως κατασταλτικό του βήχα. Περιέχεται σε μικρό σε διάφορα αντιβηχικά σιρόπια αλλά και σε καθαρή μορφή σε δισκία και ενέσιμες αμπούλες. ΗΡΩΙΝΗ: Είναι ένα παράγωγο της μορφίνης. Έχει την μορφή λευκής η μπεζ σκόνης ή μικρών κόκκων. ΜΕΘΑΔΟΝΗ: είναι ουσία που παρασκευάζεται χημικά. Έχει δράση παρόμοια με τα οπιούχα αλλά δεν περιέχεται στο όπιο. Έχει μορφή καφεκίτρινου σιροπιού αλλά και σε δισκία και σε ενέσιμη μορφή. Χρησιμοποιείται για την απεξάρτηση στα οπιούχα ή ως υποκατάστατο της εξάρτησης. ΜΑΓΙΚΑ ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ: Η χρήση μανιταριών με παραισθησιογόνους ιδιότητες ανάγεται στις τελετές των φυλών της κεντρικής Αμερικής το 500μ.Χ. ΠΕΓΙΟΤ: είναι ένας μη ακανθώδης, στρογγυλός κάκτος, συνήθως μπλε-πράσινος που φύεται στο Μέξικο και στις νότιες περιοχές; Των ΗΠΑ και ονομάζεται μεσκάλ. Ο κάκτος αυτός έχει εξογκωμένες ρίζες οι οποίες μπορούν να μασηθούν χλωρές ή αποξηραμένες και στις οποίες περιέχονται παραισθησιογόνος ουσίες. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονος προβληματισμός σχετικά με τα δικαιώματα των μη-καπνιστών απέναντι αθέλητη εισπνοή του καπνού στους δημοσίους χώρους εργασίας. Ο προβληματισμός ξεκίνησε από τη διαπίστωση ότι οι μη καπνιστές επηρεάζονται οργανικά από το καπνό που υπάρχει στο περιβάλλον τους. Αυτό το φαινόμενο συνήθως αναφέρεται με τον όρο παθητικό καπνίσματα παθητικό κάπνισμα θεωρείται σήμερα η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας. «Ο εισπνεόμενος και εκπνεόμενος από τους καπνιστές καπνός (καπνός κεντρικής ροής) και κυρίως ο καπνός που εξέρχεται από την άκρη του τσιγάρου μεταξύ δύο εισπνοών (καπνός περιφερικής ροής), έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και των μη καπνιστών. Μόλις το 26% των προϊόντων και υποπροϊόντων καπνού μένει μέσα στο τσιγάρο (φίλτρο), το 28% εισπνέεται από τον καπνιστή και το 46% σκορπίζεται στον αέρα. Περισσότερες από 50 καρκινογόνες ουσίες έχουν ταυτοποιηθεί στον καπνό του τσιγάρου που απελευθερώνεται στον αέρα. Στους μη καπνιστές ο καπνός (ιδιαίτερα σε κλειστούς χώρους) ερεθίζει τα μάτια, προδιαθέτει σε συχνές φλεγμονές του επιπεφυκότα και ερεθίζει το αναπνευστικό σύστημα. Επίσης προκαλεί ρινικά συμπτώματα, βήχα και κεφαλαλγίες καθώς και κρίσεις βρογχικού άσθματος ή άλλες αλλεργικές αντιδράσεις. Οι επιδράσεις αυτές είναι πιο έντονες στα παιδιά. Πρόκειται, ωστόσο, για ένα φαινόμενο που αφορά και τους καπνιστές, καθώς η έκθεσή τους στον καπνό από τα τσιγάρα άλλων ανθρώπων πολλαπλασιάζει την πιθανότητα να προσβληθούν από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα. Γενικότερα, σύμφωνα με πειραματικά δεδομένα σε ανθρώπους και πειραματόζωα, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η δευτερογενής έκθεση στον καπνό προκαλεί στον οργανισμό μεταβολές παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται στους καπνιστές, έστω και σε μικρότερο, κατά κανόνα, βαθμό. Σύμφωνα με το νόμο Ν/3868/2010 το κάπνισμα απαγορεύεται σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους και για το λόγο αυτό επιβάλλονται πρόστιμα από τις αρμόδιες αρχές λόγου χάρη(ελεγκτές δημόσιας υγείας, η δημοτική αστυνομία και οι λιμενικές αρχές). <<Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα>>. Άκουσα αυτή την φράση για πρώτη φορά στο Facebook.. Πάρα πολλά παιδιά δήλωσαν πως τους αρέσει για να δείξουν με τον τρόπο τους πως και η επαρχεία είναι Ελλάδα. Δυστυχώς όμως το νόημα αυτής της φράσης δεν περιορίζεται σ’ αυτή την <<επανάσταση>> αυτών των παιδιών για να δώσουν αξία στην πόλη τους ή το χωριό τους. Η φράση αυτή επιβεβαιώνεται με τον πιο τραγικό τρόπο, όσο αφορά τα ναρκωτικά. Η χρήση ναρκωτικών έχει λάβει δραματικές διαστάσεις στην ελληνική επαρχία. Από το 1993 έως σήμερα οι θάνατοι από ναρκωτικά έχουν τετραπλασιαστεί σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη αλλά έχουν εξαπλασιαστεί στην υπόλοιπη Ελλάδα. Σύμφωνα με μαρτυρίες ενηλίκων αλλά και εφήβων οι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν στην χρήση απαγορευμένων ή μη ουσιών είναι πολλοί. Κάποιοι από αυτούς είναι α) η περιέργεια. Το δοκιμάζουν τόσα άτομα γιατί όχι και εγώ; Μπαίνουν δηλαδή στον πειρασμό από μόνοι τους. Για να μπορέσει όμως κάποιος να φτάσει από την σκέψη στην πράξη χρειάζονται κάποιοι παράγοντες. Για παράδειγμα κάποιος έμπειρος ή γνωστός. β) Οι παρέες. Ας σκεφτούμε αρχικά τι είναι μια παρέα. Για να ανήκει κάποιος σε μία παρέα πρέπει να έχει κοινά ενδιαφέροντα με τα υπόλοιπα μέλη. Συχνά κάποια παιδιά θέλοντας να ενταχθούν σε μία παρέα κάνουν πράγματα που μπορεί στην πραγματικότητα να μην θέλουν αλλά τους αναγκάζουν οι άλλοι. Τους αναγκάζουν να καπνίσουν, να πιουν ή ακόμα και να κάνουν χρήση ουσιών. Μ’ αυτόν τον τρόπο νιώθουν πως ξεχωρίζουν από τους συμμαθητές τους. Έχουν την άποψη πως είναι μάγκες και οι υπόλοιποι θύματα. Στην πραγματικότητα αυτοί είναι θύματα του ίδιου του εαυτού τους. Είναι άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση, έχουν έλλειψη ενδιαφερόντων και προσπαθούν με την χρήση να δώσουν αξία στην ζωή τους. Πιστεύουν πως αν βγουν και δεν πιούν αλκοόλ δεν θα διασκεδάσουν. Πρέπει να πιούν πολύ, να μεθύσουν, να εξευτελιστούν μπροστά στα μάτια των υπολοίπων και τότε ναι πέρασαν καλά και ναι θα πάρουν μπράβο από τους άλλους της παρέας. γ)Η οικογένεια. Πολλοί έφηβοι αλλά και ενήλικες αντιμετωπίζουν προβλήματα στην οικογένειά τους. Η έλλειψη στοργής ή κατανόησης από τους γονείς, οι συνεχείς εντάσεις μέσα στην οικογένεια ή ακόμα και οι σκηνές βίας και ξυλοδαρμού, μπορούν να οδηγήσουν, έναν έφηβο κυρίως, στη χρήση ουσιών. Γι’ αυτόν οι ουσίες είναι ένα καταφύγιο, όπου μπορεί να ξεχαστεί και να νιώσει ελεύθερος. Είναι ένα τραίνο που τον ταξιδεύει μακριά από την σκληρή και απάνθρωπη καθημερινότητά του. Για να μην φτάσει το άτομο μέχρι εκείνο το σημείο πρέπει οι γονείς να στέκονται πάντα δίπλα του. Να του δώσουν από την πρώτη στιγμή της ζωής να καταλάβει πως θα είναι εκεί για ότι τους χρειαστεί. Να αναπτύξουν σχέσεις επικοινωνίας, να μην φοβάται δηλαδή το παιδί να συζητήσει τους προβληματισμούς και τις έγνοιες του μαζί τους. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να έχουν σχέση φόβου. Πρέπει να αναπτύξουν μία σχέση εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης. Αυτό εξαρτάται φυσικά και από τα παιδιά. Όπως και να χει, οι γονείς είναι υποχρεωμένοι να στηρίζουν τα παιδιά τους σε κάθε τους βήμα. Να τους παρέχον όλα τα αναγκαία για μια υγιή ζωή, στοργή, τρυφερότητα και αγάπη. Αυτοί είναι οι κύριοι λόγοι που οδηγούν κάποιον στην χρήση ουσιών. Μην ξεχνάμε πως στη χρήση τους καθένας καταφεύγει για διαφορετικούς λογούς. Η κάθε περίπτωση είναι ειδική και ξεχωριστή. Τέλος, το Αλκοόλ αποτελεί την πιο διαδεδομένη και νόμιμη εθιστική ουσία, με τους περισσότερους θανάτους καταγεγραμμένους παγκοσμίως (συμπεριλαμβάνονται πέρα των παθολογικών αιτίων και θάνατοι από αυτοκινητιστικά ατυχήματα, εργατικά κ.λπ.). Η αποτοξίνωση από το αλκοόλ είναι η πιο επικίνδυνη και πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή κατά τη διάρκεια της αποκοπής, διότι ο ασθενής μπορεί να «πέσει» σε ντελίριουμ και να αποβεί μοιραίο ακόμα και για τη ζωή του. Η απεξάρτηση από τις ναρκωτικές ουσίες είναι συνήθως μια μακροχρόνια και επίπονη προσπάθεια και για τον ίδιο τον ασθενή αλλά και για το οικογενειακό του περιβάλλον. Αν και το στάδιο της σωματικής στέρησης μπορεί να καταπολεμηθεί σχετικά εύκολα και γρήγορα με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, το στάδιο της «εγκεφαλικής» απεξάρτησης απαιτεί χρόνο και μεγάλη προσπάθεια κυρίως από τον ίδιο τον ασθενή. Υπάρχουν κάποιες κλινικές οι οποίες βοηθούν τον χρήστη να απεξαρτητοποιηθεί από τις ουσίες. Κάθε θεραπευτική προσπάθεια στον τομέα της εξάρτησης είναι αναγκαίο να ξεκινήσει με τη σωματική αποτοξίνωση του χρήστη (αποβολή των τοξικών ουσιών από τον οργανισμό του χρήστη, ώστε η ουσία να μην του είναι πλέον απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία του σώματός του). Η σωματική αποτοξίνωση γίνεται σε κλινική, με εικοσιτετράωρη παρακολούθηση από νοσηλευτές και με φαρμακευτική υποστήριξη (μη εξαρτησιογόνα φάρμακα), ώστε να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι και οι πόνοι που προκύπτουν εξαιτίας του στερητικού συνδρόμου. Διαρκεί λίγες μέρες και ο χρήστης κατά την έξοδό του από την κλινική είναι σωματικά καθαρός. Μετά τη σωματική απεξάρτηση του χρήστη από τις ουσίες, ακολουθεί η διαδικασία της ψυχικής απεξάρτησης. Οι ίδιοι οι χρήστες αναγνωρίζουν το γεγονός ότι ακόμα και αν το σώμα είναι καθαρό, είναι το «κόλλημα του μυαλού» που τους οδηγεί ξανά στο να κάνουν χρήση, ακόμα και αμέσως μετά από μια σωματική αποτοξίνωση. Το «κόλλημα» αυτό καλείται η ομάδα των θεραπευτών μέσω της ψυχοθεραπείας να διερευνήσει και να αντιμετωπίσει, με τη συνεργασία του ίδιου του χρήστη και των οικείων του. Καθώς προϋπόθεση αυτών των εσωτερικών διεργασιών είναι ο χρήστης να μείνει καθαρός από ουσίες, τις έξι πρώτες εβδομάδες μετά τη σωματική του αποτοξίνωση, ο πρώην και οι οικείοι του παρακολουθούν ένα πρόγραμμα εντατικής ψυχοθεραπείας. Βιβλιογραφία : ‘’Στοιχεία για τις εξαρτησιογόνες ουσίες’’ . Κέντρο εκπαίδευσης για την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και την προαγωγή της υγείας Ε.ΠΙ.ΨΥ – Ο.ΚΑΝΑ. Αθήνα 2003 ΙYK – Κatoon.ait.sch.gr www.fotocommunity.de news247.gr blogs.sch.gr xristianikos.blogspot.com ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ (εξαρτησιογόνες ουσίες, διατροφή, ψυχική υγεία) ΣΕ ∆ΕΙΓΜΑ 242 ΜΑΘΗΤΩΝ αθλητισµός,
© Copyright 2024 Paperzz
