1 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 12 Απριλίου 2013, Κέρκυρα «Στρατηγικές και Εργαλεία Ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης για τις περιφέρειες και η χρήση του ESPON» ∆ρ Στέλλα Κυβέλου Επ.καθηγήτρια Τµήµατος Οικονοµικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Υπεύθυνη Εθνικού Σηµείου Επαφής ESPON 2013 Α. To Πρόγραµµα ESPON Το Πρόγραµµα ESPON (Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για την χωρική ανάπτυξη και συνοχή) αποσκοπεί στην υποστήριξη της λήψης αποφάσεων ευρωπαϊκής πολιτικής, µέσα από την παροχή της κατάλληλης τεκµηρίωσης, καθώς και στην ανταλλαγή πληροφοριών και εµπειριών σε θέµατα χωρικού σχεδιασµού και προγραµµατισµού, µεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Προωθείται η διακρατική συνεργασία µέσω µελετών που εκπονούνται στα πλαίσια του προγράµµατος αυτού και επιδιώκεται η διάχυση των αποτελεσµάτων των µελετών αυτών σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης και άσκησης πολιτικής. Όπως ρητά αναφέρεται σε µια σειρά από κείµενα πολιτικής ο ρόλος του προγράµµατος ESPON στην αναγνώριση των νέων προκλήσεων και δυναµικών της εδαφικής συνοχής ήταν και είναι καίριος και αναγνωρίζεται από την ίδια την ΕΕ. Σε τι µπορούν να χρησιµεύσουν η τεκµηρίωση και τα δεδοµένα του ESPON; Για την ανάπτυξη πολιτικής: – Παρέχουν µιά βάση τεκµηρίωσης για ολοκληρωµένη «place-based» ανάπτυξη πολιτικής – Υποστηρίζουν την έξυπνη, Βιώσιµη και Χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξη – Υποστηρίζουν την πολιτική συνοχής µε αποτελεσµατικά απτά αποτελέσµατα και µέσω της εδαφικής συνοχής – Υποστηρίζουν τις Τοµεακές πολιτικές µε την Εδαφική διάσταση. – Παρέχουν συγκριτικά στοιχεία αξιολόγησης για τις Περιφέρειες και τις Πόλεις στο Ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο 2 – Βοηθούν στο να προσαρµοστούν οι παρεµβάσεις και τα Έργα στην πλούσια Ευρωπαϊκή περιφερειακή ποικιλοµορφία – Αναδεικνύουν πιθανές συνέργειες δια µέσου της συνεργασίας – Υποστηρίζουν τη διάθεση των Ευρωπαϊκών πόρων µε στοχευµένο και αποτελεσµατικό τρόπο. Για τον ιδιωτικό τοµέα : -Αναδεικνύουν ευκαιρίες που σχετίζονται µε την αγορά -Υποστηρίζουν τη χωροθέτηση επενδύσεων(συµπεριλαµβανοµένου του FDI) Aναφορικά µε την Προτεραιότητα 4 (∆ιακρατικές δραστηριότητες δικτύωσης), στην οποία άλλωστε το Ελληνικό Εθνικό Σηµείο Επαφής είναι ιδιαίτερα ενεργό συµµετέχοντας τόσο στην ∆ιακρατική ∆ραστηριότητα ∆ικτύωσης INTERSTRAT (www.espon-interstat.eu ) και έχοντας σχεδιάσει και υλοποιήσει ως Συντονιστής Εταίρος το Έργο ESPONTrain που βρίσκεται αυτή τη στιγµή στη φάση του Σχεδίου Τελικής Έκθεσης αλλά και ως Εταίρος της νέας διακρατικής δραστηριότητας δικτύωσης “USESPON”, η συνολική αποτίµηση είναι εξαιρετικά θετική. Η Προτεραιότητα αυτή φαίνεται να αναπτύσσει µια εξαιρετικά σηµαντική δυναµική µε αποτέλεσµα τη δόµηση της ικανότητας των Εθνικών Σηµείων Επαφής και τη δικτύωση µεταξύ τους, την προσέγγιση σηµαντικού αριθµού φορέων σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και την εξοικείωσή τους µε τις θεµατικές και τα ευρήµατα του ESPON, την µετατροπή του Προγράµµατος σε ελκυστικό εκπαιδευτικό και επιµορφωτικό εργαλείο µέσω του «Ψηφιακού µαθησιακού περιβάλλοντος» του Έργου ESPONTrain για διαφορετικές οµάδες στόχου - η χρησιµότητα του οποίου µπορεί να αναλυθεί εκτενέστερα σε ειδική προς τούτο συνάντηση στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων- αλλά τη σύνθεση όλων των παραπάνω δράσεων και την αξιοποίηση της υπεραξίας που µπορεί να παραχθεί από αυτήν, µέσω της νέας δραστηριότητας USESPON στην οποία επίσης µπορεί να συµµετέχει η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων µέσω του Εθνικού Σηµείου Επαφής, ως χρήστης των αποτελεσµάτων του. 3 B. Η χωρική διάσταση της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020» Στις σηµερινές συνθήκες κρίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη χώρα µας παρουσιάζει η ανάδειξη µε τη συνδροµή των αποτελεσµάτων των µελετών του ESPON, της χωρικής διάστασης της Στρατηγικής της Ευρώπης 2020. Μετά τη συνθήκη της Λισαβόνας (2007), όπου γίνεται ρητή αναφορά στον στόχο της εδαφικής συνοχής, της τοπικής ανάπτυξης και στην αρχή της επικουρικότητας που αποτελούσε στόχο του Προγράµµατος ESPON 2000-2006, αναδύεται η αναγκαιότητα του Προγράµµατος ESPON 2007-2013, να επιµείνει στους στόχους αυτούς. Έθεσε έτσι το Πρόγραµµα αυτό ως στόχο «την υποστήριξη ανάπτυξης πολιτικών σε συνδυασµό µε το στόχο της εδαφικής συνοχής και της ισόρροπης και αρµονικής ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού χώρου», µέσω της εύρεσης και αξιοποίησης του εδαφικού δυναµικού και των αναπτυξιακών δυνατοτήτων των περιφερειών που συµβάλλουν στην ανταγωνιστικότητα, στην εδαφική συνεργασία και στην αειφόρο και ισόρροπη ανάπτυξη της Ευρώπης. Η χωρική διάσταση της Στρατηγικής Ευρώπη 2020, επιστεγάστηκε από τη δήλωση της Κοπεγχάγης (2012). Σύµφωνα µε αυτήν «Η δράση της ΕΕ µπορεί να έχει συγκεκριµένα αποτελέσµατα µόνον εάν οι ∆ήµοι και οι Περιφέρειες αποκτήσουν ουσιαστικό ρόλο στην εφαρµογή της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» και αναδειχθούν σε ισότιµους παράγοντες µέσω της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης». Η υλοποίηση του στόχου της εδαφικής συνοχής απαιτεί τον συντονισµό των οικονοµικών και τοµεακών πολιτικών της ίδιας της ΕΕ, των κρατών µελών της, των περιφερειακών και τοπικών αρχών µε άλλα λόγια προβάλλεται µια νέα δυναµική πρόκλησης συντονισµού, συνεργασίας στο χώρο όχι µόνο διαφορετικών κρατικών επιπέδων (πολυεπίπεδη διακυβέρνηση) αλλά και δηµιουργίας εταιρικών σχέσεων µε τον ιδιωτικό και κοινωνικό τοµέα της οικονοµίας, δηλαδή η επιδίωξη µιας αποτελεσµατικής χωρικής διακυβέρνησης. Βασικά στοιχεία πολυεπίπεδης της συγκεκριµένης διακυβέρνησης, η πρόκλησης ανάδειξη της είναι η έννοια συνέργειας και της των 4 επιπτώσεων των πολιτικών στο χώρο και η έννοια της εδαφικής συνεργασίας. Η έννοια και η σηµασία αυτής της διατύπωσης δίδεται και στην οριοθέτηση των περιφερειακών στρατηγικών ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης. Η συνέργεια και η συνεργασία σε όλα τα χωρικά επίπεδα και σε όλα τα στάδια της πολιτικής από το σχεδιασµό, την υλοποίηση έως και την αξιολόγηση θα συµβάλλει αποφασιστικά στην εκπλήρωση των στόχων της εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής στα πλαίσια της ΕΕ 2020. Η διάχυση της συσσωρευµένης γνώσης που έχει αναπτυχθεί από το Πρόγραµµα ESPON και η έµφαση που δόθηκε στην ανάγκη ανάπτυξης «στρατηγικών ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης» (ITDS) έδωσε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί υψηλού επιπέδου διάλογος απ’ όπου προέκυψαν σηµαντικές προτάσεις, σε διακρατικό επίπεδο. Οι προτάσεις αυτές επικεντρώνονται, µεταξύ άλλων, στην ανάγκη ενδυνάµωσης της ικανότητας των Ελληνικών Περιφερειών να αναπτύσσουν στρατηγικές ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης. Κάθε Περιφέρεια τόσο της χώρας µας όσο και συνολικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ιδιαίτερες δυνατότητες και ιδιαίτερες «εξειδικεύσεις» στον διεθνή καταµερισµό. Επίσης κάθε περιφέρεια χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερο «εδαφικό κεφάλαιο». πλέον η ανάγκη Λόγω της οικονοµικής κρίσης είναι ανάπτυξης όλων των δυνατοτήτων των επί µέρους περιφερειών και άλλων χωρικών ενοτήτων δυνάµει» ανάπτυξη επιτακτική που σηµαίνει την «πάση του εδαφικού τους κεφαλαίου και των ανθρώπινων πόρων και την αύξηση της ελκυστικότητάς τους. Αυτό πραγµατώνεται µε τη δόµηση της ικανότητας των Περιφερειών αναπτύσσουν και να υλοποιούν τις δικές τους να «στρατηγικές ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης», να εξειδικευτούν ενδεχοµένως σε αναπτυξιακούς τοµείς, να αποκτήσουν ρόλο τόσο στον εθνικό όσο και στον Ευρωπαϊκό αλλά και διεθνή καταµερισµό παραγωγής οικονοµικού και πολιτιστικού πλούτου. Αυτό θα συµβάλει και στις επιδιώξεις περί εδαφικής, κοινωνικής και πολιτικής συνοχής του Ευρωπαϊκού Χώρου. 5 Γενικός στόχος της στρατηγικής "Ευρώπη 2020" - µε στόχο να βγει η Ευρώπη ισχυρότερη από τη σοβαρότερη κρίση που βίωσε η παγκόσµια οικονοµία από τη δεκαετία του 30 είναι: • η έξυπνη ανάπτυξη (µέσω της εκπαίδευσης, της γνώσης και της καινοτοµίας) • η βιώσιµη ανάπτυξη ανταγωνιστικότερης (µέσω οικονοµίας µιας που οικολογικότερης θα και χρησιµοποιεί αποτελεσµατικότερα τους πόρους) και • η ανάπτυξη χωρίς αποκλεισµούς ( υψηλά ποσοστά απασχόλησης και οικονοµική, κοινωνική και εδαφική συνοχή) Τα Ευρωπαϊκά Όργανα και Οργανισµοί που επιδιώκουν να συµβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής Ευρώπη 2020 είναι : 1. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο 2. Το Συµβούλιο της ΕΕ (Υπουργοί) 3. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή 4. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 5. Η Επιτροπή των Περιφερειών 6. Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις Περιφέρειες είναι η Επιτροπή των Περιφερειών και βεβαίως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων Επιτροπή των Περιφερειών Η εδαφική συνοχή βρίσκεται στο επίκεντρο της στρατηγικής "Ευρώπη 2020" και η Επιτροπή των Περιφερειών (ΕτΠ) στηρίζει και συµβάλλει στην εφαρµογή της στρατηγικής αυτής. Γι΄ αυτόν τον σκοπό, δηµιούργησε µια πλατφόρµα παρακολούθησης της στρατηγικής "Ευρώπη 2020", η οποία αποτελεί µέσο για τη συµµετοχή των τοπικών και περιφερειακών αρχών της ΕΕ στη διαδικασία χάραξης πολιτικής. 6 Η πλατφόρµα παρακολούθησης της στρατηγικής "Ευρώπης 2020" στοχεύει στα εξής: • να ενθαρρύνει τη συµµετοχή των τοπικών και περιφερειακών αρχών, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η καλύτερη εφαρµογή των πολιτικών που συµβάλλουν στη επίτευξη των στόχων της "Ευρώπης 2020", • να εξετάζει τη δυναµική της σχέσης µεταξύ της στρατηγικής "Ευρώπη 2020" και της πολιτικής συνοχής, • να παρακολουθεί τη συµµετοχή των τοπικών και περιφερειακών αρχών στη διαδικασία υλοποίησης της στρατηγικής, • να εντοπίζει τα εµπόδια που αντιµετωπίζουν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές στην εφαρµογή της στρατηγικής "Ευρώπη 2020" • να προάγει την ανταλλαγή πληροφοριών, εµπειριών και βέλτιστων πρακτικών. Η ΕτΠ έχει προτείνει την εφαρµογή της στρατηγικής "Ευρώπη 2020" µέσω εδαφικών συµφώνων, δηλαδή µέσω συµφωνιών συνεργασίας µεταξύ τοπικών, περιφερειακών και εθνικών αρχών, έτσι ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της νέας στρατηγικής διαµέσου συνεργασίας. Όσον αφορά δε στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων, πρόκειται περί θεσµικών οργάνων µε κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη νέων χρηµατοδοτικών µέσων για την κάλυψη των επιχειρηµατικών αναγκών. Και τα δύο µπορούν να δράσουν υποστηρικτικά σε έναν "ενάρετο κύκλο" επωφελούς χρηµατοδότησης για την καινοτοµία και την επιχειρηµατικότητα - από επενδύσεις σε πρώιµο στάδιο έως την εισαγωγή στο χρηµατιστήριο. Κάτι τέτοιο µπορεί να επιτευχθεί σε σύµπραξη µε πολλές δηµόσιες πρωτοβουλίες και σχήµατα που λειτουργούν ήδη σε εθνικό επίπεδο. Τα χρηµατοδοτικά εργαλεία για την εφαρµογή της Στρατηγικής Ευρώπη 2020 , είναι 5 ∆ιαρθρωτικά Ταµεία (Structural Funds) 7 1. Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ERDF) µε κύριο στόχο τη µείωση του χάσµατος µεταξύ των Περιφερειών της Ευρώπης 2. Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο (ESF) για τη µείωση του κοινωνικού αποκλεισµού και της φτώχειας 3. Ταµείο Συνοχής , για να υπάρξει συνοχή µεταξύ των κρατών-µελών 4. Ευρωπαϊκό Αγροτικό Ταµείο για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου (EAFRD) 5. Ευρωπαϊκό Ταµείο Θάλασσας και Αλιείας (EMFF) Γ. Ο ρόλος των περιφερειών Ως Εθνικό Σηµείο Επαφής ESPON, προσπαθήσαµε να επιτύχουµε διάχυση, διάδοση και κεφαλαιοποίηση των αποτελεσµάτων του, µε έµφαση βεβαίως στην συνεισφορά του στην ανάπτυξη της χώρας. Από τις Συναντήσεις Εργασίας που διοργανώσαµε µε την πρόθυµη συµµετοχή Περιφερειαρχών και εκπροσώπων Περιφερειών και λοιπών πολιτικών φορέων, ανάγλυφα τονίστηκε η ανάγκη άσκησης ουσιαστικής Περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής. Η απάντηση στη σηµερινή ελληνική κρίση, φαίνεται να βρίσκεται εν πολλοίς στην ανάπτυξη των Περιφερειών της, µε την ανάπτυξη του ιδιαιτέρου εδαφικού και κοινωνικού κεφαλαίου τους και την αύξηση της ελκυστικότητάς τους µέσω ενός µείγµατος πολιτικών που θα απελευθερώσουν το δυναµικό της ανάπτυξης. Ο ρόλος των Περιφερειών – ως χωρικών ενοτήτων µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δυνατότητες- ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη φαίνεται να αποτελεί αναπτυξιακό κανόνα, στην Ελλάδα καταδήλως δεν υφίσταται, τουλάχιστον στον ίδιο βαθµό µε τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό οφείλεται, σε µεγάλο τουλάχιστον βαθµό, στη µέχρι τώρα συγκεντρωτική διάρθρωση της Ελληνικής ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, και στην γραφειοκρατία που αποθαρρύνει κάθε επενδυτή καθώς και στην έλλειψη σχετικών αποτελεσµατικών εργαλείων. 8 Ο νέος θεσµοθετηµένος ∆ιοικητικός Χάρτης της Ελλάδας, µε το πρόγραµµα «Καλλικράτης», ενώ προβάλει ως στόχο του την αποσυγκέντρωση χώρας και την πρόσδοση στις της Περιφέρειες περισσότερων αναπτυξιακών δυνατοτήτων, δεν κάνει πρακτικά τίποτε από αυτά. Οι Περιφέρειες : απλώς γνωµοδοτούν σχετικά µε την οριοθέτηση εκτάσεων ως • Π.Ο.Α.Π.∆. (Περιοχές ∆ραστηριοτήτων) Οργανωµένης που Ανάπτυξης αποφασίζεται σε Παραγωγικών επίπεδο Υπουργού Περιβάλλοντος και Κλιµατικής Αλλαγής γνωµοδοτούν σχετικά µε τον χαρακτηρισµό Περιοχών Ειδικών • Χωρικών Παρεµβάσεων γνωµοδοτούν για τα σχέδια Ολοκληρωµένων Αστικών Παρεµβάσεων • (ΣΟΑΠ) όταν αυτή η διαδικασία κινείται από τον Υπουργό Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής. γνωµοδοτούν για παρεκκλίσεις από τους κεντρικά θεσπισµένους • όρους δόµησης γεωργικών και κτηνοτροφικών κτηρίων γνωµοδοτούν για τη χωροθέτηση Βιοµηχανικών και Επιχειρηµατικών • Περιοχών. Παρά δηλαδή τις προθέσεις της Νέας ∆ιοικητικής Μεταρρύθµισης της Χώρας και παρά του ότι δίδονται στις Περιφέρειες κάποιες αρµοδιότητες στο σχεδιασµό της χωρικής – και κατ’ επέκταση αναπτυξιακής – επικράτειάς της, ο αποφασιστικός ρόλος εξακολουθεί να παραµένει αρµοδιότητα της κεντρικής ∆ιοίκησης. Οι Περιφέρειες απλώς γνωµοδοτούν και παρακολουθούν την εφαρµογή των σχετικών σχεδιασµών της κεντρικής ∆ιοίκησης, που κατά κανόνα δεν µπορούν να υλοποιηθούν (σύµφωνα µε σχετικές µαρτυρίες από πρώην και εν ενεργεία παράγοντες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σε σχετική συνάντηση εργασίας στο Πάντειο Πανεπιστήµιο). Αυτό αποτελεί αντικείµενο κριτικής και διεκδικήσεων από τους νέους εκλεγµένους Περιφερειάρχες. Πέραν αυτής της κύριας διαπίστωσης περί µη ανταπόκρισης του «εφαρµοζόµενου Καλλικράτη» στις αρχικές προθέσεις του νοµοθέτη, φαίνεται πως υπάρχουν πολλά προβλήµατα, όπως ελλειµµατική συνεργασία µε το κεντρικό κράτος εκπροσωπούµενο από τους 9 διορισµένους Γενικούς Γραµµατείς, δυσλειτουργίες αλλά και µη εφαρµογή προβλεπόµενων διατάξεων, ιδιαιτέρως δε το αίτηµα ο κάθε επιπέδου και κλίµακας χωροταξικός σχεδιασµός να συντάσσεται µε την άµεση και ουσιαστική συµµετοχή της Περιφέρειας. Θα πρέπει τέλος να επισηµάνουµε πως πολλές ιδέες για αποτελεσµατική χρηµατοδότηση των επενδυτικών έργων στις Περιφέρειες έχουν ήδη τεθεί στο τραπέζι : χρησιµοποίηση των πόρων από το ΕΣΠΑ για τη µόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων, τίτλοι επιφανείας, «αναπτυξιακά οµόλογα έργου ή έργων ( Project Bonds) – ευρωβουλευτές δέχτηκαν (µε µεγάλη οµόλογα» ή τα οποία προσφάτως οι πλειοψηφία) να εφαρµοστούν πιλοτικά µε υποστήριξη από τον Ευρωπαϊκό Προϋπολογισµό και τη συµβολή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, καθώς και τις Ειδικές Οικονοµικές Ζώνες (οι οποίες δεν είναι υποχρεωτικά ζώνες «περιθωριοποιηµένων» οµάδων, θεωρώ ότι οι όροι προφανώς ρυθµίζονται, π.χ. µπορεί να είναι χώροι µε ειδικές φορολογικές ελαφρύνσεις, αλλά µε υψηλή προστιθέµενη αξία), δηµιουργία Εγγυοδοτικών µηχανισµών, εξάλειψη της γραφειοκρατίας –που θα προκύψει από την αποκέντρωση αρµοδιοτήτων, κ.λ.π. Το κύριο όµως είναι να πάψει ο ασφυκτικός έλεγχος του κράτους προς τις Περιφέρειες - π.χ. στον χωροταξικό σχεδιασµό, που είναι αδιαίρετα συνυφασµένος µε την ανάπτυξη. Σε κάποια τελευταία συνάντηση εργασίας που είχαµε, είχε προσκληθεί η ΓΓ του αρµόδιου για τη χωροταξία Υπουργείου (ΥΠΕΚΑ). Προτάχθηκε, λοιπόν, το γεγονός οτι συνταγµατικά η χωροταξία είναι υπόθεση του κράτους. Θα πρέπει εδώ να επισηµάνουµε πως δεν υπάρχει Σύνταγµα, υπάρχει ερµηνεία Συντάγµατος- και θα πρέπει επί τέλους το κεντρικό κράτος να αλλάξει νοοτροπία, επισηµαίνουµε ακόµα πως όλες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες λειτουργούν και αναπτύσσονται µε (διαφορετικού βαθµού) πολιτική και οικονοµική αυτονοµία των περιφερειών τους, ενώ προσφάτως η γειτονική µας Ιταλία προέβη σε σχετικές συνταγµατικές προσαρµογές για να τονώσει τον αναπτυξιακό και αποφασιστικό ρόλο των Περιφερειών της. 10 Εµείς ας εφαρµόσουµε τουλάχιστον το πνεύµα του Καλλικράτη, προσαρµόζοντας σε αυτό και το γράµµα του. Πρόσφατα τέθηκε προς συζήτηση η µεταρρύθµιση του χωροταξικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού είναι µεγάλη ευκαιρία οι περιφέρειες να απαιτήσουν να γίνει περισσότερο στρατηγικός αλλά και κυρίως «περιφερειοκεντρικός». ∆. Νησιωτικές περιοχές : Ποικιλοµορφία – ∆ιαφορετικότητα: Αναπτυξιακό πλεονέκτηµα αν χρησιµοποιηθεί αποτελεσµατικά Τα στοιχεία της εδαφικής ποικιλοµορφίας δεν θα πρέπει να αντιµετωπίζονται επί το πλείστον ως εµπόδια. Πρέπει να ενσωµατώνονται µέσα στις πολιτικές ως ευκαιρίες ή και παράµετροι της ανάπτυξης. Στα πλαίσια του ESPON και των µελετών του είναι εµφανές ότι δεν είναι µόνο οι µητροπολιτικές περιοχές και οι µεγάλες πόλεις ικανές να συνεισφέρουν στην επίτευξη των στόχων αυτών. Σηµαντική συνεισφορά µπορούν να έχουν και πολλές περιφέρειες που δεν ανήκουν σε αυτά τα είδη περιοχών λ.χ. οι αγροτικές ή οι νησιωτικές περιφέρειες οι οποίες είτε συνδέονται είτε µπορούν να συνδεθούν µε την παγκόσµια οικονοµία. Ορισµένες µάλιστα από τις περιοχές αυτές που χαρακτηρίζονται ως ειδικές καθώς έχουν υψηλά επίπεδα οικονοµικής και κοινωνικής επίδοσης (αγροτικές περιοχές που αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες στην Φιλανδία ή περιοχές που συνδέονται µε προϊόντα ονοµασίας προέλευσης κτλ), υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο, προσελκύουν ανθρώπινο δυναµικό κτλ, αποτελώντας πηγή έµπνευσης για γεωγραφικά παρόµοιες περιοχές µε σηµαντικά χαµηλότερα επίπεδα. Αυτό µπορεί να οδηγήσει στον προσδιορισµό των πλεονεκτηµάτων και της δυναµικής τους ως αποτέλεσµα της ικανότητα τους να υπερπηδούν τα µόνιµα διαρθρωτικά εµπόδια που συνδέονται µε τα γεωγραφικά τους χαρακτηριστικά. Το κύριο πρόβληµα εδώ είναι ότι η χάραξη πολιτικών για την ανάπτυξη των περιοχών µε γεωγραφικές ιδιαιτερότητες δεν µπορεί να είναι ενιαία καθώς κάθε περιοχή είναι µοναδική. Ακόµα και σε περιοχές µε παρόµοια χαρακτηριστικά το µείγµα πολιτικών που µπορεί να επιφέρει την αναπτυξιακή διαδικασία είναι διαφορετικό. 11 Κύριοι παράγοντες στην διαδικασία της αποτελεσµατικής και ισόρροπης και βιώσιµης αναπτυξιακής διαδικασίας και κοινωνικής συνοχής στα πλαίσια της ΕΕ κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις διαφαίνεται ότι είναι: η έννοια της ολοκληρωµένης τοπικής προσέγγισης και οι στρατηγικές ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης. Τι είναι όµως η έννοια της ολοκληρωµένης τοπικής προσέγγισης ; Κατά την διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών ως απόρροια ενδεχοµένως και της οικονοµικής και δηµοσιονοµικής κρίσης των αναπτυγµένων κρατών, και της επακόλουθης µάλλον δηµοσιονοµικής µεταρρύθµισης αρκετών από αυτές επανεξετάζεται από διαφορετικές µελέτες η σηµασία και η κατεύθυνση της περιφερειακής πολιτικής. Σύµφωνα λοιπόν µε τις πρόσφατες εκθέσεις συζήτηση διεθνών ή ευρωπαϊκών οργανισµών και διαµάχη αρθρώνεται γύρω από η ακαδηµαϊκή δύο διαφορετικές θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις διαµόρφωσης της περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής. Ουσιαστικά πρόκειται για την προσέγγιση που προωθείται στα πλαίσια της ΕΕ για τη σηµασία της προσανατολισµένης ή «τοπικά αναπτυξιακής στρατηγικής» (place-based) σύµφωνα µε την έκθεση Barca (2009) για την αναθεώρηση της πολιτικής της συνοχής της ΕΕ και δεύτερον της χωρικά τυφλής αναπτυξιακής προσέγγισης (spatially –blind) ή προσανατολισµένης στον άνθρωπο που υποστηρίζεται από την έκθεση της Παγκόσµιας Τράπεζας το 2009 και τον εκπρόσωπο της (Gill, 2010), “Regional development policies: Place-based or people-centered?” Η πρώτη προσέγγιση που υποστηρίχθηκε και από άλλες δύο εκθέσεις των Ηνωµένων Εθνών το 2009 σε βασικές γραµµές υποστηρίζει ότι : - Όλες οι περιοχές εν δυνάµει έχουν αναπτυξιακές δυνατότητες και πλεονεκτήµατα (OECD, 2009a) - Σηµασία στην στρατηγική της περιφερειακής ανάπτυξης αποτελεί η κατανόηση του εδαφικού κεφαλαίου και των κληροδοτηµάτων κάθε περιοχής σε σχέση και µε την νησιωτικές περιοχές γεωγραφική τους ιδιαιτερότητα λ.χ 12 - Η ολοκληρωµένη τοπική προσέγγιση αποτελεί την καλύτερη στρατηγική όχι µόνο για την τοπική ανάπτυξη αλλά και την δυνατότητα διάχυσης της και δηµιουργία σωρευτικών δράσεων (OECD, 2009a; Farole et al., 2011). - Αλλά κυρίως αναγνωρίζεται η χωρική διάσταση στην προσέγγιση της αναπτυξιακής διαδικασίας . Η δεύτερη προσέγγιση, στηριζόµενη κυρίως στις ερευνητικές και θεωρητικές µελέτες της Παγκόσµιας Τράπεζας υποστηρίζει ότι ενώ ιδεατά η τοπική ολοκληρωµένη προσέγγιση είναι αρεστή δεν είναι τόσο εύκολα εφικτή. “Prosperity does not come to every place at once, and to some places it does not come at all”. Στη συγκεκριµένη προσέγγιση αµφισβητείται τόσο η δυνατότητα διάχυσης των αναπτυξιακών αποτελεσµάτων όσο και η δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης συγκεκριµένων πόλων ανάπτυξης. Στην συνέχεια υποστηρίζεται ότι οι στρατηγικές θα πρέπει να δίδουν έµφαση και στις ανθρωπινές ανάγκες, λ.χ. για εκπαίδευση, αναψυχή που σήµερα συγκεντρώνονται όµως σε ήδη διαµορφωµένες περιοχές λ.χ. τα αστικά κέντρα. Αυτό που προτείνεται είναι η διασύνδεση και η οικονοµική ολοκλήρωση µέσω διαµόρφωσης σχέσεων µακροπεριφέρειας αναπτυξιακών πόλων µε τις υστερούσες περιφέρειες. των Θεµέλιο των στρατηγικών περιφερειακής ανάπτυξης θα πρέπει να είναι η χωρικά τυφλή παροχή υπηρεσιών γενικού η ισορροπηµένη ρύθµιση της γης, προϊόντων1. Μια πρόσφατη οικονοµικού ενδιαφέροντος της εργασίας και των και αγορών έκθεση των ΗΕ όπου ενσωµατώνονται οι τοποθετήσεις διαφορετικών εκπροσώπων, καταλήγει στο συµπέρασµα ότι αυτό που θα πρέπει να αναγνωριστεί σε µια αναπτυξιακή στρατηγική είναι ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας. Επί το πλείστον αναγνωρίζεται στα πλαίσια της τελευταίας έκθεσης η αναγκαιότητα µικτών αναπτυξιακών πολιτικών κατευθύνσεων µε στόχο πάντοτε την αειφόρο ισόρροπη χωρική ανάπτυξη. 1 Gill, I. (2010), “Regional Development Policies: Place-based or People-centered?”, VoxEU.org, 9 October, www.voxeu.org/index.php?q=node/5644. 13 Συνεπώς είναι εµφανές ότι η περιφερειακή ανάπτυξη και συνοχή περιλαµβάνει µια προσεκτική στάθµιση και επιλογή µεταξύ αυτών που πιθανόν µερικές φορές να αποτελούν αντικρουόµενες απαιτήσεις. Μολονότι, όλες οι εδαφικές στρατηγικές και πολιτικές έχουν χωρικά όρια, σήµερα είναι αναγκαίο να κοιτάξουµε εντός και εκτός των ορίων και να εκτιµήσουµε τη σπουδαιότητα και τις δυνάµεις άλλων τόπων και τη σύνδεση µε άλλους κόµβους και δίκτυα. Μία ολοκληρωµένη πολιτική µπορεί να προσφέρει προστιθέµενη αξία σε εποχές όπου οι πόροι είναι σε στενότητα. Τοµεακές πολιτικές που διαµορφώνονται µεµονωµένα, ενέχουν τον κίνδυνο να προκαλέσουν µη επιδιωκόµενες συνέπειες, οι οποίες µπορεί να έρχονται σε σύγκρουση µε τους στόχους των άλλων πολιτικών. Η εδαφική διάσταση βρίσκεται όπου εκδηλώνονται τέτοιες συγκρούσεις. Εξίσου σηµαντικό είναι ότι οι τοµεακές πολιτικές µπορούν αµοιβαία να στηρίξουν η µία την άλλη, εάν εργάζονται για έναν ξεκάθαρο κοινό στόχο ή όραµα. Ολοκλήρωση σηµαίνει, επίσης, κάθετη ολοκλήρωση της πολιτικής. Οι δεξιότητες πρέπει να εξεταστούν σε κλίµακες πάνω και κάτω, ώστε να γίνει κατανοητό τι σηµαίνει συνοχή σε όλη την κλίµακα, και µε ποιο τρόπο η δράση σε µία κλίµακα έχει επιπτώσεις σε µία άλλη. Βασικό στοιχείο της ολοκληρωµένης τοπικής προσέγγισης η χάραξη στρατηγικών ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης. Τι απαιτείται για τη χάραξη στρατηγικής ολοκληρωµένης χωρικής ανάπτυξης : • γνώση και η ανάλυση του ευρύτερου εξωτερικού περιβάλλοντος • γνώση του εσωτερικού περιβάλλοντος και των ιδιαιτεροτήτων µε αναφορά στα βασικά εµπόδια της αναπτυξιακής διαδικασίας και η διασύνδεση της τοπικής στρατηγικής µε τις τάσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος • η σηµασία της συνεργασίας των διαφορετικών επιπέδων διοίκησης στο συγκεκριµένο χώρο. • η ιστορική και η κοινωνική εξέλιξη του τόπου και τέλος 14 • οι αντιλήψεις των κατοίκων της περιοχής. Ας δούµε τι σηµαίνει ανάλυση του εσωτερικού περιβάλλοντος µιας περιφέρειας, λ.χ της περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Στα πλαίσια µελετών του ESPON εντοπίζεται συχνά η έννοια του εδαφικού κεφαλαίου. Τι είναι όµως αυτό το εδαφικό κεφάλαιο και τι θα πρέπει να καταγράψουµε ; Τα περιφερειακά κληροδοτήµατα (territorial endowments) ορίζονται ως το σύνολο των υλικών και άϋλων πόρων µιάς περιφέρειας, που συγκροτούν το εδαφικό κεφάλαιο (territorial capital) της το οποίο και µπορεί να αναλύεται στις ακόλουθες διαστάσεις. Οι διαστάσεις του εδαφικού κεφαλαίου που θα πρέπει να αναλυθούν : Για να ενεργοποιηθούν όµως οι διαστάσεις του εδαφικού κεφαλαίου απαιτείται η κινητοποίηση όλων των εµπλεκόµενων φορέων. Πώς ; Μέσα από την διαµόρφωση καταλλήλων και εναλλακτικών πολλές φορές ολοκληρωµένων στρατηγικών χωρικής ανάπτυξης. Βασικό τους στοιχείο είναι εµφανές ότι θα είναι και η κινητοποίηση των φορέων της περιοχής. 15 Στα πλαίσια της µελέτης ESPON ΑΤΤREG για την εδαφική ελκυστικότητα των περιοχών θεωρήθηκε αναγκαίο πέρα από το συνδυασµό αυτών να ενταχθεί στην στρατηγική και η ανάλυση των απαιτήσεων της ζήτησης για την περιοχή, λ.χ. ανάλυση της τουριστικής ζήτησης για την προσέλκυση τουριστών, ανάλυση της µεταναστευτικής κίνησης για την προσέλκυση εργατικού δυναµικού κτλ. Σηµαντικό στο σχεδιασµό οποιασδήποτε στρατηγικής για την ανάπτυξη της εδαφικής ελκυστικότητας είναι ο συνδυασµός των δύο αυτών πλευρών της εδαφικής ελκυστικότητας, της προσφοράς δηλαδή και της ζήτησης µέσω της ενεργοποίησης της πλεονεκτηµάτων της περιοχής σε σχέση µε τις ζητούµενες ποσότητες στα πλαίσια µια ολοκληρωµένης χωρικής στρατηγικής που θα στηρίζει τόσο: α) την ανάδειξη των διαφορετικών µορφών εδαφικού κεφαλαίου είτε µε υλικές και άυλες παρεµβάσεις β) θα στηρίζεται στην ενεργοποίηση των θεσµικών ή µη φορέων της περιοχής π.χ. µε πολιτικές µάρκετινγκ των περιοχών (place marketing) σχεδιασµένες για συγκεκριµένα “κοινά”. Ειδικότερα, είναι εµφανές ότι και στην περίπτωση της Ελλάδας, υπάρχει ανάγκη για την αναγνώριση της σηµασίας του εδαφικού κεφαλαίου στα πλαίσια µιας στρατηγικής για την κινητοποίηση/αξιοποίηση των περιφερειακών κληροδοτηµάτων της περιοχής σε σχέση µε συγκεκριµένα κοινά. Αυτό απαιτεί από τις τοπικές /περιφερειακές αρχές, πρώτα από όλα 16 να αξιολογήσουν τα περιφερειακά κληροδοτήµατα τους (endowments ), τον εντοπισµό των θετικών και αρνητικών παραγόντων σε αυτά και στη συνέχεια να αναπτύξουν πολιτικές για την ενίσχυση της ελκυστικότητας τους. Σηµαντική προϋπόθεση στην όλη διεργασία αποτελεί η ικανότητα των αρχών στην δηµιουργία ενός συστήµατος διακυβέρνησης και µιας κατάλληλης στρατηγικής για την ενίσχυση ή τη βελτίωση των διάφορων µορφών του εδαφικού κεφαλαίου µέσα από µια στρατηγική κινητοποίησης µε την συµµετοχή και την δηµιουργία εταιρικών σχέσεων. ∆εδοµένου όµως ότι οι τοπικές αρχές ενδεχοµένως να αδυνατούν στην συγκεκριµένη διεργασία να ανταπεξέλθουν θα πρέπει να στηρίζονται στα πλαίσια δηµιουργίας πολυεπίπεδης διακυβέρνησης. Παράλληλα, οι πολιτικές µάρκετινγκ των περιοχών δεν θα πρέπει να είναι αποκοµµένες και σχεδιασµένες µόνο για βραχυπρόθεσµα οφέλη. Αντίθετα η πολιτική ενίσχυσης της ελκυστικότητας της περιοχής θα πρέπει να αποτελεί µέρος της ολοκληρωµένης χωρικής στρατηγικής της περιφέρειας που θα διαγράψει τόσο βραχυπρόθεσµους, µεσοπρόθεσµους και µακροπρόθεσµους στόχους παρακολουθείται και θα αξιολογείται. των οποίων η πραγµάτωση θα 17 Η Π.Ι.Ν εµφανίζει σηµαντική ελκυστικότητα (µπλε χρώµα) σύµφωνα µε την ανάλυση των περιφερειακών κληροδοτηµάτων σε σχέση µε την υπόλοιπη χώρα που είναι πράσινη (αρνητική και µόνο θετική για τις µεγάλες ηλικιακές οµάδες) ή κίτρινη (µεσαία διάσταση της ελκυστικότητας) Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας !
© Copyright 2024 Paperzz
