AΠΟΔΟΣΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΣΕ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ Ευάγγελος ΚΟΥΡΔΗΣ Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Θεσσαλονίκη Résumé : Cette communication présente les reactions d’ évaluation d’ un nombre des habitants d’ Athènes, pour un patois hellénique, choisi soigneusement par la region de Thessalie et qui représente ce qu’ on appelle «grec provincal». 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανακοίνωση αυτή αποτελεί συνέχεια της ανακοίνωσης που παρουσιάστηκε στο Συνέδριο της Κύπρου το 1999 1 και εντάσσεται στο πλαίσιο μελέτης ενός ολοένα και μεγαλύτερου κοινωνιογλωσσολογικού ρεύματος για τη μελέτη της διάδρασης ανάμεσα στη γλωσσική και την κοινωνική δομή και τη γλωσσική και κοινωνική συμπεριφορά2. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται ένα αναζωογονημένο ενδιαφέρον για τη μελέτη των γλωσσικών στάσεων των Νεοελλήνων3, αλλά δεν έχει ακόμη συνδεθεί με τον ειδικότερο διαλεκτολογικό χώρο της χώρας μας. Αφορμή για τη συγκεκριμένη έρευνα, στάθηκαν οι προβολές ελληνικών τηλεοπτικών σειρών που παρουσίαζαν άτομα που κατάγονταν από τη Θεσσαλία να ομιλούν το τοπικό ιδίωμα της Θεσσαλίας (στο εξής Θ.Ι.) με έντονα τα χαρακτηριστικά του σ’ ένα περιβάλλον ιδιαίτερα αστικό, με το οποίο δεν εναρμονίζονται. Έτσι, αποτελούν, κατ’ αυτόν τον τρόπο, αντικείμενο κοροϊδίας και πηγή γέλιου, εξαιτίας μίας γλώσσας που γενικότερα ονομάζεται «χωριάτικη», αλλά την οποία οι σεναριογράφοι εντοπίζουν και προβάλλουν ειδικότερα ως θεσσαλική. Αξίζει να σημειωθεί ότι η σημαντικότερη γλωσσολογική μελέτη για το Θ.Ι ανήκει στον Τζάρτζανο4 και μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει Ευάγγελος Κουρδής, 1999, Αξιολογικές αντιδράσεις στη χρήση τοπικών διαλεκτών : η περίπτωση του Θεσσαλικού Ιδιώματος, Πρακτικά 4ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας, Λευκωσία, University Studio Press, σ. 399-408 2 Αllen Grimshaw, 1971, Sociolinguistics, Joshua Fishman (ed.), Advances in the Sociology of Language (I), The Hague, 92-151 p. 3 Μαρία Αραποπούλου, 1995, Στάσεις απέναντι στην Ελληνική Γλώσσα και τους ομιλητές της, Μεταπτυχιακή εργασία στο Α.Π.Θ. 4 Αχχιλέας Τζάρτζανος, 1909, Περί της Συγχρόνου Θεσσαλικής Διαλέκτου, Ελληνική Διαλεκτολογία, Τόμος Ι, Παράρτημα, 1989 1 εμπεριστατωμένη γλωσσολογική μελέτη για το σύγχρονο Θ.Ι, αν και η ανάγκη μελέτης του επισημαίνεται συχνά από τους μελετητές 5. 2. Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η μορφή της έρευνας, δηλαδή, η επιλογή και η τεχνική της μεθόδου, οι στόχοι και οι ερωτήσεις των ερωτηματολογίων και τα κριτήρια επιλογής των πληροφορητών, στηρίζονται στους ίδιους άξονες προβληματισμού με την έρευνα που προηγήθηκε για τις αξιολογικές αντιδράσεις των κατοίκων της Θεσσαλονίκης (Κουρδής, 1999). Η ουσιαστική διαφορά, στην παρούσα έρευνα, έγκειται στην περιοχή προέλευσης των ομιλητών που είναι η Αθήνα. Η Αθήνα αντιπροσωπεύει για τον Έλληνα την «πρωτεύουσα», τον τόπο όπου κτίζεται η ιδεολογία για τη γλώσσα, μία ιδεολογία η οποία στηρίζεται από το κράτος και τα Μ.Μ.Ε. Ένας άλλος λόγος είναι ότι η Κοινή Νεοελληνική, η οποία είναι πελοποννησιακή στην καταγωγή της6, διαδόθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα από την Αθήνα. Οι βόρειες διάλεκτοι, που διέφεραν σημαντικά από την Κοινή, προπάντων στη φωνολογία τους, όπως το Θ.Ι, παραμερίστηκαν. Επίσης, η Θεσσαλία, σύμφωνα με τους Alexandros Lagopoulos και Karen Boklund7, θεωρείται ότι ανήκει στη σφαίρα επιρροής της Αθήνας. 3. Συμπεράσματα - παρατηρήσεις Από την ανάλυση των απαντήσεων των Αθηναίων πληροφορητών διαπιστώνουμε ότι για τους μισούς, περίπου, πληροφορητές το ισχυρότερο σημαινόμενο είναι η Θεσσαλία, και, δευτερευόντως, η Μακεδονία. Επιβεβαιώνεται, έτσι, η θέση του Ανδριώτη8 που κατατάσσει τη σύγχρονη Θεσσαλική στα «ακραιφνώς» βόρεια ιδιώματα, αλλά και η θέση του Μπασλή9 ότι τα Θεσσαλομακεδόνικα αποτελούν μία ενιαία ομάδα στο χώρο των βορείων νεοελληνικών ιδιωμάτων. Επίσης, αν και η αφορμή για την παρούσα έρευνα Χρήστος Τζιτζιλής, 2000, Νεοελληνικές διάλεκτοι και Νεοελληνική Διαλεκτολογία, Η Ελληνική Γλώσσα και η διάλεκτοί της, Αθήνα, ΥΠ.Ε.Π.Θ. - Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, σ.15-22 6 Ευάγγελος Πετρούνιας, 1993, Νεοελληνική Γραμματική και Συγκριτική Ανάλυση, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, σ.130 7 Αlexadros Lagopoulos & Karen Bocklund-Lagopoulou, 1992, Meaning and Geography. The social conception of the region in Northern Greece, Berlin-New York, Mouton de Gruyter 8 Νικόλαος Ανδριώτης, 1931, Περί της αποβολής των νόθων φωνηέντων [i] και [u] εν τη Νέα Ελληνική, Αθηνά 43, Αθήνα, Εκδόσεις Σακελλάριος, σ.171-185 9 Ιωάννης Μπασλής, 1988, Κοινωνιο-γλωσσική διαφοροποίηση και γλωσσική επίδοση, Αθήνα, Εκδόσεις Νέα Παιδεία, σ.19 5 υπήρξε η προβολή τηλεοπτικών σειρών, εντούτοις η τηλεόραση δεν κατατάχθηκε από τους πληροφορητές στους πρώτους παράγοντες επαφής με ένα σύστημα το οποίο όλοι γνώριζαν. Η προσωπική επαφή (φίλοι, γειτονιά, κτλ), με την οποία οι πληροφορητές δήλωσαν ότι έχουν έρθει σε επαφή με το γλωσσικό σύστημα που άκουσαν, δείχνει ότι το ιδίωμα υπάρχει, σε διάφορες μορφές, ζωντανό στην ελληνική επαρχία και ότι δεν είναι ένα ιδίωμα προς εξαφάνιση. Επιπλέον, οι πληροφορητές δε συσχετίζουν τη γλώσσα με συγκεκριμένο επάγγελμα και ηλικία, αν και στην κοινωνική πρακτική αυτά τα ιδιώματα είναι συσχετισμένα με επαρχία, αγρότες10 και οι ηλικιωμένοι αποτελούν τα πρώτα άτομα με τα οποία έρχονται σε επαφή οι ερευνητές των διαλεκτών11. Επιπλέον, το ποσοστό των πληροφορητών που σχετίζουν το ιδίωμα με αμόρφωτα ή χαμηλού επιπέδου μόρφωσης άτομα είναι αρκετά μικρότερο από την περίπτωση της Θεσσαλονίκης. Παράλληλα, η διάκριση των ελληνικών διαλεκτών και η θετική τους αντιμετώπιση με βάση το πόσο εύηχη είναι η κάθε διάλεκτος αφήνει στο περιθώριο τα βόρεια ιδιώματα, όπως το Θ.Ι. Η κατάταξη του ιδιώματος στη σφαίρα του δυσάρεστου τρόπου ομιλίας από τους πληροφορητές της Θεσσαλονίκης, δεν επιβεβαιώνεται από τους Αθηναίους, καθώς οι μισοί από αυτούς δήλωσαν το αντίθετο. Βέβαια, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι οι Αθηναίοι διάκεινται θετικά, σε μεγάλο ποσοστό, προς το ιδίωμα, από θέση κοινωνικής ισχύος, καθώς κατοικούν στην πρωτεύουσα και πιστεύουν ότι δεν ομιλούν, συνήθως, ή κατά την άποψή τους, κατ’ αυτόν τον τρόπο. Ένας άλλος λόγος, απ’ ότι διαφαίνεται είναι το γεγονός ότι το ιδίωμα είναι κατανοητό12. Ο ίδιος, όμως, αυτός παράγοντας δε δικαιολογεί το υψηλό ποσοστό αρνητικής στάσης, ή στη χειρότερη περίπτωση, την ουδέτερη στάση που αποδίδουν στην κοινή γνώμη πληροφορητές. Οι λόγοι της αρνητικής στάσης δε διαφέρουν από τους αντίστοιχους που προτάσσουν οι Θεσσαλονικείς (διαφορά από την καθομιλουμένη, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο), καθώς «σωστά ελληνικά» είναι για τους Αθηναίους, κυρίως, αυτά που έχουν γραμματική και συντακτικό και ομιλούνται στην πρωτεύουσα. Τέλος, η διατήρηση του τοπικού ιδιώματος σαν στοιχείο παράδοσης ή επειδή εκφράζει κάποιο αγνό Νίκος Κοντοσόπουλος, 1994, Διάλεκτοι και Ιδιώματα της Νέας Ελληνικής, Αθήνα, σ.2 11 Χρήστος Τζιτζιλής, 2000, Νεοελληνικές Διάλεκτοι και Νεοελληνική Διαλεκτολογία Η Ελληνική γλώσσα και οι διάλεκτοί της, Αθήνα, ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ, σ.19 12 G.F. Orion, 1988, Pronouncing American English, New York, Harper and Row, xxiii p. 10 τρόπο ζωής έχει επισημανθεί και σε άλλες διαλεκτικές έρευνες 13. H διατήρηση της διαλεκτικής ομοιομορφίας δεν είναι, βέβαια, δυνατή. Είναι, όμως, «καλή» όταν επιτρέπει την επικοινωνία, αν και τις περισσότερες φορές, θεωρείται ότι απειλεί την παγίωση της εθνικής γλώσσας ενός κράτους14. Συνεπώς, οι αξιολογικές αντιδράσεις των Αθηναίων δημιουργούν νέα δεδομένα στη γλωσσική ευρωπαϊκή πολιτική, καθώς, όπως αναφέρει η DuMont, τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη φοβούνται τη γλωσσική «βαλκανοποίηση» της Ευρώπης. Το Θεσσαλικό Ιδίωμα, αφού αναγνωρίστηκε από την πλειοψηφία των πληροφορητών της Κοινής Νεοελληνικής, δεν αποτελεί απλά μέρος της οικογένειας των βορείων ιδιωμάτων, αλλά έχει δικά του χαρακτηριστικά που το διαχωρίζουν από τα υπόλοιπα. H συνέχεια της έρευνας, που περιλαμβάνει τις αξιολογικές αντιδράσεις των κατοίκων της Θεσσαλίας απέναντι στο γλωσσικό στους σύστημα, αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, λόγω της αυτό-αξιολόγησης των Θεσσαλών πληροφορητών σε ένα θέμα που θεωρείται, πολλές φορές και, κυρίως, από τους ίδιους, «διακριτικά» απαγορευμένο. Peter Trudgill, 1985, Accent, Dialect and the School, London, Edward Arnold, 36 p. - James Jacob, 1980, The Bascs and Occitans in France : a comparative study in ethnic militancy, Ann Arbor, MI:University, Microfilms International, 87 p. - M. McDonald, 1990, We are not French, New York, Routledge, 807 p. 14 Curt Woolhiser, 1999, Language ideology and language conflict in Post-Soviet Belarus, κείμενο δημοσιευμένο στο διαδύκτιο <http//:clover.slavic.pitt.edu/-djb/aatseel/1999/abstract-87.html. 13
© Copyright 2024 Paperzz
