7o ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΤΝΔΓΡΗΟ ΟΛΜΔ ΟΜΑΓΑ ΔΡΓΑΗΑ 1ε ΚΟΗΝΧΝΗΚΔ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΔ ΑΝΗΟΣΖΣΔ – ΗΓΗΧΣΗΚΟΠΟΗΖΖ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ. ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΜΔΛΖ ΣΖ ΟΜΑΓΑ Διέλε Βαξιάκε Διέλε Γιαξέληδνπ Βηβή Γειεθάξε Γεκήηξεο Καιαληίδεο Γέζπνηλα Μαπξνκαηάθε Δπζηξάηηνο Μνπινπδάθεο Βάληα Πηαδίηνπ Μηράιεο Πιίηζεο (πληνληζηήο) Αηκηιία Σζακνπξά Γηψξγνο Σζηάιαο ηέιια Σζνπθάηνπ Παχινο Υαξακήο (πληνληζηήο) εκείσζε: ε θάπνηεο απφ ηηο ζπλαληήζεηο ηεο Οκάδαο πήξαλ κέξνο ε Νίθε Ρνπκπάλε θαη ε Παξαζθεπή Ρεπνχζθνπ ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ νξγαλσκέλε θαη ζπζηεκαηηθή εθπαίδεπζε, σο θαζνιηθή ππνρξέσζε ηεο πνιηηείαο, ζεζκνζεηείηαη ζηαδηαθά θαηά ηελ πεξίνδν ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο. εκαληηθφ ξφιν ζε απηή ηε δηαδηθαζία δηαδξακάηηζαλ νη θνηλσληθνί αγψλεο πνπ αλαπηχρζεθαλ θαηά ηελ πεξίνδν απηή γηα ηε δηεχξπλζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ εξγαδνκέλσλ. Παξάιιεια, νη επηδηψμεηο ησλ θπξίαξρσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ, πνπ απέβιεπαλ ζηελ απνηειεζκαηηθφηεξε θνηλσληθνπνίεζε ησλ αγξνηψλ θαη ησλ ρακειφηεξσλ νηθνλνκηθψλ ζηξσκάησλ ζην πιαίζην ηεο αζηηθήο θνηλσλίαο, ζπλέβαιαλ ζηε δηεχξπλζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ζηε δηακφξθσζε ηνπ ραξαθηήξα θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ. Δπίζεο, ε γελίθεπζε ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο ζεσξείηαη πξνυπφζεζε γηα ηελ πνιηηηθνθνηλσληθή αλάπηπμε θάζε ρψξαο θαη ηελ νξζφηεξε ιεηηνπξγία ηνπ θνηλνβνπιεπηηζκνχ. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟50, ν απμαλφκελνο δηεζλήο νηθνλνκηθφο αληαγσληζκφο επέηεηλε ηελ πξνζπάζεηα ησλ θξαηψλ λα πξνζαξκφζνπλ πην ζηελά ηελ εθπαίδεπζε ζηηο αλάγθεο ηεο νηθνλνκίαο. Γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κηαο ρψξαο νη δηαλνεηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ αηφκσλ απνηεινχλ ηε ζεκαληηθφηεξε επέλδπζε, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ (Schultz, 1961, 1971). Καηαβάιιεηαη πξνζπάζεηα γηα ηε δηεχξπλζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ, κε ην επηρείξεκα φηη έηζη ζα αμηνπνηεζνχλ γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηα απνζέκαηα δηαλνεηηθνχ πινχηνπ πνπ δηαζέηεη ε θάζε ρψξα, αιιά κέλνπλ αλεθκεηάιιεπηα ( Φξαγθνπδάθε, 1985) Παξάιιεια, κε κηα ζεηξά δηεζλψλ ζπκβάζεσλ θαη άιισλ ζρεηηθψλ θεηκέλσλ, φπσο είλαη ε χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ε χκβαζε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ ηεο UNICEF, θαηνρπξψλεηαη ην δηθαίσκα φισλ ησλ αλζξψπσλ θαη ηδηαίηεξα ησλ παηδηψλ ζηελ εθπαίδεπζε ρσξίο δηαθξίζεηο θαη απνθιεηζκνχο, κε ζθνπφ ηε κείσζε ησλ αληζνηήησλ θαη ηελ εμάιεηςε ησλ θνηλσληθψλ δηαθξίζεσλ. ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ ΣΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΑΝΗΟΣΖΣΧΝ Απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟70, νη απφπεηξεο αλάιπζεο θαη εξκελείαο ηεο εθπαίδεπζεο, θαζψο θαη ε εμέηαζε ηεο ζρέζεο ηεο κε ηελ θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε θαη ηηο θνηλσληθέο αληζφηεηεο, νδήγεζαλ ζηε δηαηχπσζε ζεσξήζεσλ κε δηαθνξνπνηεκέλεο επηζηεκνινγηθέο (ζεσξεηηθέο, ελλνηνινγηθέο, κεζνδνινγηθέο) θαη ζεκαζηνινγηθέο παξαδνρέο, σο έθθξαζε αληίζηνηρσλ ηδενινγηθν-πνιηηηθψλ αληηιήςεσλ. Ζ ζπληεξεηηθέο ζεσξήζεηο ζε γεληθέο γξακκέο ππνζηεξίδνπλ φηη ην θάζε ηη είλαη πξνθαζνξηζκέλν, ππεξθπζηθφ θαη ππεξβαηηθφ. Γηα ηελ εμαζθάιηζε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο πνηφηεηαο ηεο εθπαίδεπζεο απνδέρνληαη πσο θάζε κέηξν δηάθξηζεο είλαη λφκηκν, πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζνχλ ε επηιεθηηθή ιεηηνπξγία θαη νη ζαθψο δηαθνξνπνηεκέλεο θαηεπζχλζεηο ησλ ζρνιηθψλ νξγαληζκψλ. Σν θηιειεχζεξν κεηαξξπζκηζηηθφ πξφηππν ζηεξίδεηαη ζηελ παξαδνρή ελφο ζηαζεξνχ θαη ζσζηά δηαξζξσκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο απφ πνηθίια ζηνηρεία, θαζέλα απφ ηα νπνία έρεη ηε δηθή ηνπ ιεηηνπξγία θαη ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζή ηνπ. Απνδέρεηαη, επίζεο, φηη πθίζηαηαη ζπλαίλεζε αλάκεζα ζηα κέιε ηνπ ζεζκνχ σο πξνο ηηο αμίεο νη νπνίεο δηέπνπλ ηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ. Ζ θξηηηθή πνπ αζθήζεθε ζε απηφ ην πξφηππν επηθεληξψλεηαη ζην φηη ππνηηκά ηε ζεκαζία ησλ θνηλσληθψλ ζπγθξνχζεσλ θαη αγλνεί ην πεξηερφκελν ηεο ζρνιηθήο θνίηεζεο. Ζ καξμηζηηθή πξνζέγγηζε αληηιακβάλεηαη ηελ εθπαίδεπζε σο ζεζκφ πνπ αλαπαξάγεη ηηο θαπηηαιηζηηθέο ζρέζεηο παξαγσγήο θαη σο ηδενινγηθφ κεραληζκφ ηνπ θξάηνπο. Ζ εθπαίδεπζε, φπσο γεληθά ππνζηεξίδνπλ, επλνεί θαη θαιιηεξγεί ηηο αμίεο, ηηο γλψζεηο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο πνπ ρξεηάδεηαη ην θαπηηαιηζηηθφ νηθνλνκηθφ ζχζηεκα, ην νπνίν κέζσ ηεο θνηλσληθνπνίεζεο θαη ηεο επηιεθηηθήο ιεηηνπξγίαο αλαζέηεη ζηα άηνκα ηνπο ξφινπο ηνπο, ζην πιαίζην ελφο ηεξαξρηθνχ θαηακεξηζκνχ ηεο εξγαζίαο. Δίλαη έλαο απφ ηνπο πνιινχο θνηλσληθνχο ζεζκνχο πνπ επηδηψθνπλ ηε δηαηήξεζε θαη ηελ ελίζρπζε ηνπ ππάξρνληνο θνηλσληθνχ θαη νηθνλνκηθνχ θαζεζηψηνο, αιιά πνπ ηαπηφρξνλα απνηειεί, ζχκθσλα κε θάπνηεο ζεσξήζεηο, θαη πεδίν αληίζηαζεο ζηηο επηδηψμεηο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο (Blackledge & Hunt, 1995). Χο ελαιιαθηηθέο ζεσξήζεηο - δηεξεπλήζεηο απέλαληη ζηηο πξνεγνχκελεο πξνζεγγίζεηο ησλ θνηλσληθψλ ζπγθξνχζεσλ θαη ηνπ αλαπαξαγσγηθνχ ξφινπ ηνπ ζρνιείνπ, δηαηππψζεθαλ δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο, νη νπνίεο ζπλδένληαη κε ην δηθαίσκα θάζε αηφκνπ λα αλαπηχμεη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ ζηνλ αλψηεξν δπλαηφ βαζκφ, ψζηε λα ζπκκεηάζρεη απνηειεζκαηηθά ζηηο θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηζφηηκα ζηελ θαηαλνκή ησλ θνηλσληθψλ αγαζψλ. Κνηλά ζηνηρεία απηψλ ησλ ελαιιαθηηθψλ ζεσξήζεσλ είλαη: - ε αληίζεζε ζην ιεηηνπξγηζκφ, - ε απνδνρή φηη ηα άηνκα είλαη θαη νη δεκηνπξγνί ηεο ζεκαζίαο ησλ θαηλνκέλσλ, - ε έκθαζε ζηηο παξαδνρέο πνπ δηαγξάθεη ην θνηλσληθφ πιαίζην, - ε ακθηζβήηεζε ηεο πνζνηηθνπνίεζεο θαη ηεο ρξεζηκνπνίεζεο αληηθεηκεληθψλ θαηεγνξηψλ θαη ε πηνζέηεζε εξκελεπηηθψλ κεζφδσλ (Bernstein, 1977), θαη - ε επηζηεκνληθή αλάιπζε ηεο γλψζεο θαη ηνπ ηξφπνπ δηακφξθσζεο ηεο. χκθσλα κε ηελ ζεψξεζε απηή δελ κπνξεί λα γίλεη πξαγκαηηθφηεηα ε ηζφηεηα επθαηξηψλ ζηελ εθπαίδεπζε ζ‟ έλα ζχζηεκα ππξακηδηθφ, αληαγσληζηηθφ, επηιεθηηθφ, κε κεγάιεο θνηλσληθννηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο. Ζ θξηηηθή ε νπνία δηαηππψζεθε είλαη πσο «… ε έκθαζε ζηνλ άλζξσπν σο δεκηνπξγφ δελ ιακβάλεη αξθεηά ππφςε ηα θνηλσληθά πξνζθφκκαηα ηνπ επξχηεξνπ θνηλσληθνχ πιαηζίνπ ην νπνίν θαη πξν-θαζνξίδεη σο πξνο ην ηη είλαη δηαπξαγκαηεχζηκν». (Karabel & Halsen, 1977) ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΓΗΑΜΟΡΦΧΖ ΣΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΑΝΗΟΣΖΣΧΝ Ζ εθπαίδεπζε, σο ράξαμε θαη άζθεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο κέζσ ηνπ ζρνιείνπ, επηηειεί ην πνιπδηάζηαην έξγν ηεο θνηλσληθνπνίεζεο θαη ηεο θνηλσληθήο ελζσκάησζεο, πξνο ηε θαηεχζπλζε ηεο δηαηήξεζεο ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη ηεο θνηλσληθν-νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Σα ζρνιεία, κέζα ζην πιέγκα ηεο γεληθφηεξεο θνηλσληθήο δνκήο, επηδηψθνπλ λα αλαπαξάγνπλ ην θνηλσληθφ ζχζηεκα, αιιά ηαπηφρξνλα πξνθαινχλ αληηθάζεηο, θαζψο νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο κπνξεί αθφκε θαη λα δεκηνπξγνχληαη ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη φρη απιψο λα αλαπαξάγνληαη (Olson, 1981) Οη εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο αλαδχνληαη ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ ζε ζπλάξηεζε κε ηνπο εμήο παξάγνληεο: - ηελ θνηλσληθή αληζόηεηα, πνπ δεκηνπξγείηαη εμαηηίαο ησλ πνηθίισλ κνξθψλ νηθνλνκηθήο, πνιηηηθήο θαη θνηλσληθήο δηάθξηζεο ζε βάξνο ησλ νηθνλνκηθά αζζελέζηεξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ. Σα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά, νη αμίεο, νη αληηιήςεηο πνπ παξαηεξνχληαη κεηαμχ απηψλ ησλ ζηξσκάησλ δελ είλαη ε αηηία, αιιά ην απνηέιεζκα ηεο νηθνλνκηθήο θαη ηεο πνιηηηθήο ηνπο αδπλακίαο θαζψο θαη ησλ δπζθνιηψλ θαη ζηεξήζεσλ πνπ ζπλδένληαη κε απηέο· - ηε δηαθνξνπνίεζε ζηελ θνπιηνύξα, πνπ νθείιεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, θαη ηελ απνηπρία ηνπ ζρνιείνπ λα νδεγήζεη ζε απνηειεζκαηηθή έληαμε, κε απνηέιεζκα ηελ ειιηπή αλάπηπμε ησλ ςπρνινγηθψλ, θνηλσληθψλ θαη λνεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αηφκνπ. - ηε γεσγξαθηθή δηαθνξνπνίεζε ζε ζπλδπαζκφ κε ηα ηδηαίηεξα νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ. Οη εθπαηδεπηηθέο δηαθνξέο κεηαμχ πεξηνρψλ εθδειψλνληαη ζε ζπλάξηεζε κε πνηθίιεο κνξθέο εθπαηδεπηηθήο αληζφηεηαο· - ηε δηάθξηζε ησλ θύισλ: ζε ζπγθεθξηκέλεο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο θαη θνηλσληθά ζηξψκαηα νη άλδξεο έρνπλ αλαινγηθά κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο λα ηειεηψζνπλ ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε θαη λα θνηηήζνπλ ζε αλψηαηεο ζρνιέο ζε ζρέζε κε ηηο γπλαίθεο. Δπίζεο, ζεκαληηθέο αληζφηεηεο παξαηεξνχληαη ζε φ,ηη αθνξά ηελ θαηάιεςε ζέζεσλ πςεινχ θχξνπο / status· - ηεn πξόζβαζε ζηελ θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηελ αμηνπνίεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηώλ. Οη ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσλίαο (ICT) ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο έρνπλ δεκηνπξγήζεη κία «επαλάζηαζε», ζε φιν ην θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ πιαίζην δξαζηεξηνηήησλ ζε παγθφζκην επίπεδν, σο θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο δηακφξθσζεο ησλ νηθνλνκηθψλ θαη αλαπηπμηαθψλ δεδνκέλσλ ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Ζ είζνδνο ησλ ηερλνινγηψλ απηψλ ζηελ εθπαίδεπζε δηακνξθψλεη λέεο ζπλζήθεο ζηνλ ηξφπν κεηαβίβαζεο ηεο γλψζεο, ζηε ζρέζε δαζθάινπ καζεηή, ζην πεξηερφκελν δηδαζθαιίαο θαη ζηε ζρέζε ζεσξίαο θαη πξάμεο. Γεκηνπξγνχληαη ζήκεξα λέεο κνξθέο εθπαηδεπηηθήο αληζφηεηαο, πνπ ζρεηίδνληαη θπξίσο κε ην ιεγφκελν ςεθηαθφ ράζκα (digital gap, digital divide) ηφζν κεηαμχ αηφκσλ φζν θαη κεηαμχ ησλ ρσξψλ· -ηελ ππεξίζρπζε ηνπ νηθνλνκηθνύ θεθαιαίνπ έλαληη ηνπ πνιηηηθνύ. Γηεζλείο νξγαληζκνί θαη θνξείο ηα νπνία παξαθνινπζνχλ θαη εθθξάδνπλ ην δηεζλνπνηεκέλν νηθνλνκηθφ θεθάιαην (π.ρ. ΟΟΑ, Παγθφζκηα Σξάπεδα, Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Δκπνξίνπ θ.ά.), ζην πιαίζην ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο πξνσζνχλ πνιηηηθέο γηα θαιχηεξε επίδνζε-απφδνζε ησλ θεθαιαίσλ κέζσ ηεο κείσζεο ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο (ηδησηηθνπνηήζεηο) θαη ηεο πξνψζεζεο θαηλνηνκηψλ. ηηο πνιηηηθέο απηέο εληάζζνληαη θαη ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ηα νπνία πξνσζνχληαη θαη απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε ζην πιαίζην ηνπ παγθφζκηνπ νηθνλνκηθνχ αληαγσληζκνχ (ζχλδεζε ηεο εθπαίδεπζεο κε ηηο βηνκεραλίεο / αγνξά) κέζσ επέιηθησλ κνξθψλ εθπαίδεπζεο. Χζηφζν, ν πξνζδηνξηζκφο ησλ αηηίσλ ηεο ζρνιηθήο επηηπρίαο/απνηπρίαο δελ είλαη νινθιεξσκέλνο απφ ηε ζηηγκή πνπ αγλνείηαη ην ίδην ην ζρνιείν. Ο ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ ζρνιείνπ θαζψο θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αληηκεησπίδνληαη θαηλφκελα φπσο ε άληζε θαηαλνκή ζηνπο καζεηέο ζπγθεθξηκέλσλ κνξθψλ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ, ηα δηαθνξεηηθά ηνπο ελδηαθέξνληα θαη επηδηψμεηο θαη γεληθφηεξα ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο έρνπλ θαζνξηζηηθή ζεκαζία. Ζ αδπλακία ηνπ ζρνιείνπ λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο θαη καζήηξηεο λα αληηκεησπίζνπλ απνηειεζκαηηθά ηηο φπνηεο δπζθνιίεο θαη εκπφδηα ζπλαληνχλ ζηε κφξθσζε είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο. Μηα αθφκε απφ ηηο αηηίεο πνπ ζπκβάιινπλ θαζνξηζηηθά ζηε δηαηψληζε θαη ελίζρπζε αθφκε ησλ αληζνηήησλ ζην ζρνιείν είλαη ε ρακειή πνηφηεηα ηεο δεκφζηαο εθπαίδεπζεο, πνπ ππνρξεψλεη ηνπο καζεηέο λα παξαθνινπζνχλ καζήκαηα ζε αθαηάιιεια θαη αθαιαίζζεηα θηίξηα, ρσξίο ηηο ζηνηρεηψδεηο πξνδηαγξαθέο ζε εμνπιηζκφ θαη δηδαθηηθά κέζα, κε πιεζσξηθά ηκήκαηα θαη δηπιή βάξδηα ιεηηνπξγίαο, ρσξίο επαξθείο ιεηηνπξγηθέο δαπάλεο. εκαληηθφο, επίζεο, ζε φ,ηη αθνξά ηελ αληηκεηψπηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ, είλαη ν ξφινο ησλ ίδησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ζ επαξθήο αξρηθή εθπαίδεπζε, ε ζπζηεκαηηθή αξρηθή θαη ελδνυπεξεζηαθή επηκφξθσζε, ε νηθνλνκηθή απηάξθεηα, ε εμαζθάιηζε θαιψλ φξσλ θαη ζπλζεθψλ εξγαζίαο είλαη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηνπο έξγνπ. Σα δεηήκαηα απηά εμεηάδνληαη ζηε δεχηεξε ελφηεηα ηνπ πλεδξίνπ απφ ηηο αληίζηνηρεο νκάδεο εξγαζίαο. ΜΟΡΦΔ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΑΝΗΟΣΖΣΧΝ Οη εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο εθδειψλνληαη ζε ζρέζε κε δηάθνξεο παξακέηξνπο θαη θαηά πνηθίινπο ηξφπνπο, κε απνηέιεζκα λα επεξεάδνληαη θαζνξηζηηθά ηα επηηεχγκαηα ησλ καζεηψλ/καζεηξηψλ θαη ε γεληθφηεξε εθπαηδεπηηθή ηνπο πνξεία. εκεηψλνπκε ζηε ζπλέρεηα θάπνηα βαζηθά ζηνηρεία. - Η κε εγγξαθή ζην ζρνιείν: ηα πην ππνβαζκηζκέλα θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη ζηηο θνηλσληθέο νκάδεο πνπ σζνχληαη ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ (κεηνλφηεηεο, κεηαλάζηεο θ.ιπ.) παξαηεξνχληαη πεξηπηψζεηο κε εγγξαθήο παηδηψλ ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. - Η πξώηκε εγθαηάιεηςε ηνπ ζρνιείνπ (καζεηηθή δηαξξνή) θαη ν νξγαληθόο θαη ιεηηνπξγηθόο αλαιθαβεηηζκόο: Σα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία δείρλνπλ ζνβαξά πνζνζηά καζεηηθήο δηαξξνήο πξηλ ηελ νινθιήξσζε ηεο 9ρξνλεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο θαζψο θαη νξγαληθνχ θαη ιεηηνπξγηθνχ αλαιθαβεηηζκνχ. Οη ζρεηηθέο έξεπλεο επηβεβαηψλνπλ ζηαζεξά ηε ζπζρέηηζε απηψλ ησλ θαηλνκέλσλ κε ην φιν πιέγκα ησλ θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ θαη κνξθσηηθψλ αληζνηήησλ. - Τα θίλεηξα κάζεζεο: Οη καζεηέο/καζήηξηεο κε πξνέιεπζε απφ ηα πην ρακειά θνηλσληθν-νηθνλνκηθά ζηξψκαηα δελ βνεζνχληαη θαηάιιεια απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ψζηε λα αλαπηχμνπλ ηζρπξά θίλεηξα ζε ζρέζε κε ηε κάζεζε. Καζψο βηψλνπλ πνηθίιεο θαηαζηάζεηο ζρνιηθήο απνηπρίαο, εχθνια απνγνεηεχνληαη θαη παχνπλ λα δηεθδηθνχλ ην δηθαίσκά ηνπο ζηε κάζεζε θαη ηε ζρνιηθή επηηπρία. - Η επίδνζε: Έλα άιιν ζεκείν δηαθνξνπνίεζεο κεηαμχ ησλ παηδηψλ δηάθνξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ αθνξά ηελ επίδνζε ζην ζρνιείν. Οη καζεηέο/καζήηξηεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηα πην ππνβαζκηζκέλα θνηλσληθά ζηξψκαηα παξνπζηάδνπλ ζηαηηζηηθά ρακειφηεξε επίδνζε ζε ζχγθξηζε κε καζεηέο/καζήηξηεο απφ κεζαία ή αλψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα, πνιχ πεξηζζφηεξν φηαλ ρξεζηκνπνηνχληαη θαζαξά «αθαδεκατθά» θξηηήξηα. - Η θνίηεζε ζε δηαθνξεηηθνύο ηύπνπο ζρνιείνπ: Με ηελ έλαξμε ηεο επηιεθηηθήο ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ, νη καζεηέο / καζήηξηεο θαηαηάζζνληαη ζε δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο ζρνιείσλ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, πνπ είλαη δηαθνξεηηθά ηεξαξρεκέλνη απφ ηελ θνηλσλία. ηνπο ηχπνπο ζρνιείνπ πνπ έρνπλ αθαδεκατθφ πξνζαλαηνιηζκφ εγγξάθνληαη ζε κεγαιχηεξε αλαινγία καζεηέο/καζήηξηεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηα πην πξνλνκηνχρα θνηλσληθά ζηξψκαηα, εμαζθαιίδνληαο έηζη ηελ πξφζβαζε ζε παλεπηζηεκηαθέο ζπνπδέο. Οη αληζφηεηεο απμάλνληαη φηαλ ε επηιεθηηθή ιεηηνπξγία μεθηλά πξψηκα.. ηελ πεξίπησζε ηεο ρψξαο καο απηή ε δηαθνξνπνίεζε ζπκβαίλεη κεηά ηελ απνθνίηεζε απφ ην Γπκλάζην, κε ηελ έλαξμε ηνπ δηπινχ εθπαηδεπηηθνχ δηθηχνπ (Δληαίν Λχθεην θαη ΣΔΔ). - Τξηηνβάζκηεο ζπνπδέο / κεηαπηπρηαθά: Παξφκνηα δηαθνξνπνίεζε έρεη παξαηεξεζεί θαη ζηελ εηζαγσγή ζηα παλεπηζηήκηα. Αλ θαη ζηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν είρε απμεζεί ν αξηζκφο ησλ παλεπηζηεκηαθψλ ζπνπδαζηψλ νη νπνίνη πξνέξρνληαη απφ ηα πην ππνβαζκηζκέλα θνηλσληθά ζηξψκαηα, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο επηηείλνληαη νη δηαθξίζεηο αλάκεζα ζε εθείλνπο πνπ αθνινπζνχλ ζχγρξνλεο ζπνπδέο θαη εμεηδηθεχζεηο, κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο. Έλαο απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο ιφγνπο είλαη ε κεγάιε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ θαη ε αληίζηνηρε νηθνλνκηθή επηβάξπλζε. - Ο δεκόζηνο ραξαθηήξαο ηεο εθπαίδεπζεο / νη ηάζεηο ηδησηηθνπνίεζεο. Οη κνξθέο δηάθξηζεο αλάκεζα ζην δεκφζην θαη ην ηδησηηθφ, ζε φ,ηη αθνξά ηελ εθπαίδεπζε είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο φρη κφλν γηα ην ραξαθηήξα ηεο εθπαίδεπζεο, αιιά θαη γηα ηε ζπλνιηθή θπζηνγλσκία ηεο θνηλσλίαο. Καη ζηηο παξαδνζηαθέο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο αιιά θαη ζηηο ρψξεο ηνπ πξψελ ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ έρνπλ εθδεισζεί ηζρπξέο ηάζεηο ηδησηηθνπνίεζεο ηεο εθπαίδεπζεο, σο πξνο ην ζεζκηθφ πιαίζην, ην ηδηνθηεζηαθφ θαζεζηψο, ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεζκψλ. πρλά πξνσζνχληαη ζε επξσπατθφ επίπεδν, φπσο θαη ζηελ Διιάδα, εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο πνπ άκεζα ή έκκεζα ηείλνπλ λα κεηαηξέςνπλ ην ζρνιείν ζε επηρείξεζε πνπ πξέπεη λα ιεηηνπξγεί κε βάζε ηνπο λφκνπο ηεο αγνξάο θαη κε ηδησηηθννηθνλνκηθά θξηηήξηα. - Η ρξήζε ησλ ηερλνινγηώλ πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληώλ: Οη εμειίμεηο ζην ρψξν ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ δεκηνχξγεζαλ έλα λέν πεδίν εθδήισζεο εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ. Σα πξψηα δεδνκέλα έδεημαλ φηη πέξα απφ ηνπο θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο, ζηηο αληζφηεηεο απηέο ππεηζέξρεηαη θαη ν παξάγνληαο ηνπ θχινπ. Χζηφζν, ε απνηειεζκαηηθή παξέκβαζε ηνπ ζρνιείνπ κπνξεί λα ακβιχλεη απηέο ηηο αληζφηεηεο. ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΥΔΣΗΚΑ ΜΔ ΣΖΝ ΠΔΡΗΠΣΧΖ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ Οη θνηλσληθέο αληζφηεηεο έρνπλ δηεξεπλεζεί σο έλα βαζκφ ζηελ Διιάδα κε επηκέξνπο έξεπλεο, θπξίσο κηθξήο θιίκαθαο, εμαθνινπζεί φκσο λα είλαη αηζζεηή ε αλάγθε ζπζηεκαηηθψλ θαη νινθιεξσκέλσλ εξεπλψλ, πνπ λα πξνζεγγίδνπλ ηα δεηήκαηα πνιπδηάζηαηα θαη ζε βάζνο ρξφλνπ. Πνιιά απφ ηα εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα πνπ αλαπηχζζνληαη ην ηειεπηαίν δηάζηεκα νξγαλψλνληαη ή/θαη ρξεκαηνδνηνχληαη απφ αληίζηνηρα επξσπατθά πξνγξάκκαηα θαη ν βαζηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ηνπο θαηεπζχλεηαη απφ ηνπο ζηφρνπο ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ. Θα αλαθεξζνχκε ελδεηθηηθά ζε δεκνζηεπκέλα εξεπλεηηθά δεδνκέλα πνπ αθνξνχλ πνηθίιεο κνξθέο ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο, ηεο καζεηηθήο δηαξξνήο θαη ηνπ νξγαληθνχ θαη ιεηηνπξγηθνχ αλαιθαβεηηζκνχ ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε, θπξίσο ηε δεπηεξνβάζκηα, θαζψο θαη ζηελ θαηαλνκή ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ αλάκεζα ζηε δεκφζηα θαη ηδησηηθή εθπαίδεπζε. Γηα ηε καζεηηθή δηαρροή: Έξεπλα ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ ζρεηηθά κε ηε καζεηηθή δηαξξνή ζην Γπκλάζην, πνπ έγηλε ζε εζληθφ επίπεδν ην 2000, έδεημε φηη απφ ηνπο 111389 καζεηέο θαη καζήηξηεο πνπ γξάθηεθαλ θαλνληθά ζηελ Α΄ γπκλαζίνπ ηε ρξνληά 1997-98, νη 103. 617 (93,02%) θνίηεζαλ θαλνληθά, ελψ 7.772 (6,98%) δηέθνςαλ. Απφ απηνχο πνπ δηέθνςαλ ην 62% είλαη αγφξηα θαη ην 38% θνξίηζηα. Ζ πςειφηεξε δηαξξνή παξαηεξείηαη ζηε Θξάθε (12,88%) θαη ζηηο λεζησηηθέο πεξηνρέο [Κξήηε (10,32%), Νεζηά ηνπ Αηγαίνπ (8,34%), Ηφληα Νεζηά (8,45%), Ήπεηξνο (3,81%)]. ε επίπεδν λνκψλ ηε κεγαιχηεξε δηαξξνή παξνπζηάδεη ν λνκφο Ξάλζεο(21,71%) θαη αθνινπζνχλ νη λφκνί Δπξπηαλίαο (16,18%) θαη Ρνδφπεο (12,94%). ζνλ αθνξά ηελ πεξηνρή ηεο Αηηηθήο, ε κεγαιχηεξε δηαξξνή εληνπίδεηαη ζε πεξηνρέο πνπ ζεσξνχληαη κε πξνλνκηνχρεο (Γπηηθή Αηηηθή 10,26%), ελψ ε κηθξφηεξε παξαηεξείηαη ζηα βφξεηα πξνάζηηα (Β΄ Αζήλαο 4,03%) (Παιαηνθξαζάο θ.ά., 2001). ζνλ αθνξά ηε ξνή ηνπ καζεηηθνύ πιεζπζκνύ ζην Λύθεην, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ ΤΠΔΠΘ, 125.356 καζεηέο θαη καζήηξηεο θνηηνχζαλ ζηελ Α΄ ιπθείνπ, ζηα δεκφζηα θαη ηδησηηθά Λχθεηα θαη ΣΔΔ ηε ζρνιηθή ρξνληά 2001-02 θαη εμαθνινχζεζαλ λα θνηηνχλ ζηε Γ ιπθείνπ νη 117.880. Άξα ην πνζνζηφ δηαξξνήο εθηηκάηαη απφ ηελ έξεπλα ζην 6%. Μειέηε ζρεηηθή κε ηε καζεηηθή δηαξξνή ζην Λχθεην αμηνπνίεζε ζηνηρεία ηνπ ΤΠΔΠΘ, ηεο ΔΤΔ θαη πξσηνγελή ζηνηρεία πνπ ζπγθεληξψζεθαλ κέζσ ησλ ΔΛΜΔ θαη ηεο ΟΛΜΔ (Καινκνίξεο θαη Κνηζηθάθεο 2001). χκθσλα κε ηα πνξίζκαηα απηήο ηεο έξεπλαο, επηβεβαηψλεηαη φηη κε ηηο αιιαγέο πνπ επηβιήζεθαλ ζην εμεηαζηηθφ ζχζηεκα θαη ηελ θαζηέξσζε παλειιαδηθψλ εμεηάζεσλ θαη ζηε Β΄ Λπθείνπ απμήζεθαλ θαηά 30% πεξίπνπ θαηά ηε ζρνιηθή ρξνληά 2000-01 νη καζεηέο πνπ ππνρξεψζεθαλ λα επηιέμνπλ ηα ΣΔΔ ζε ζχγθξηζε κε ηνπο καζεηέο πνπ θνηηνχζαλ ζηα ΣΔΛ ηε ζρνιηθή ρξνληά 1997-98, πξηλ ηελ εθαξκνγή ησλ αιιαγψλ. Γηα ην ίδην δηάζηεκα δηαπηζηψλεηαη φηη ππεξηξηπιαζηάζηεθε ην πνζνζηφ ησλ καζεηψλ πνπ εγθαηέιεηςαλ ηελ εθπαίδεπζε κεηά ην Γπκλάζην ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ καζεηψλ ηελ ηειεπηαία ρξνληά πξηλ ηελ εθαξκνγή ησλ αιιαγψλ. Με βάζε ηε δηαπίζησζε φηη ηα πνζνζηά απνηπρίαο είλαη θαηά πνιχ πςειφηεξα ζηηο νξεηλέο θαη δπζπξφζηηεο πεξηνρέο θαη ζηηο εξγαηηθέο ζπλνηθίεο ησλ κεγάισλ αζηηθψλ θέληξσλ, νη ζπγγξαθείο δηαπηζηψλνπλ δηεχξπλζε ησλ κνξθσηηθψλ αληζνηήησλ ζε βάξνο ησλ ρακειφηεξσλ θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ ζηξσκάησλ. Γηαπηζηψλνπλ, επίζεο, φηη δεθάδεο Λπθείσλ νδεγνχληαη ζε θαηάξγεζε ή ζπξξίθλσζε ηνπ δπλακηθνχ ηνπο, θπξίσο ζηηο ίδηεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. Σέινο, ην 1999 ην Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ δεκνζίεπζε ην εξεπλεηηθφ Πξφγξακκα κε ηίηιν : «Μειέηε Οξηνζέηεζεο Πεξηνρψλ Δθπαηδεπηηθήο Πξνηεξαηφηεηαο (Π.Δ.Π) θαη Καηαγξαθήο ησλ Δηδηθφηεξσλ Δθπαηδεπηηθψλ Αλαγθψλ θαηά Π.Δ.Π». θνπφο ηεο κειέηεο ήηαλ ε δηακφξθσζε δεηθηψλ εληνπηζκνχ θαη νξηνζέηεζεο ησλ Π.Δ.Π πξνθεηκέλνπ λα ηεξαξρεζνχλ νη εηδηθφηεξεο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαηά πεξηνρή θαη βαζκίδα εθπαίδεπζεο ζην πιαίζην εθαξκνγήο δξάζεσλ ελίζρπζεο ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαη δηεξεχλεζεο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δπηκέξνπο ζηφρνη ήηαλ ν πξνζδηνξηζκφο ησλ παξακέηξσλ γηα ηελ θαηάξηηζε εζσηεξηθψλ θαη εμσηεξηθψλ δεηθηψλ, πνπ πεξηγξάθνπλ θαη πξνζδηνξίδνπλ ην θαηλφκελν ηεο ζρνιηθήο δηαξξνήο θαη πξφσξεο εγθαηάιεηςεο, ηε ζρνιηθή απνηπρία θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο, θαζψο θαη ε ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή θαη ν πξνζδηνξηζκφο ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ησλ Π.Δ.Π, πξνθεηκέλνπ λα εμηζνξξνπεζνχλ νη πξνυπνζέζεηο επηηπρίαο αλάκεζα ζην καζεηηθφ πιεζπζκφ ησλ «ππνβαζκηζκέλσλ» θαη ησλ «πξνλνκηνχρσλ» πεξηνρψλ θαη ζρνιείσλ. ηελ έξεπλα σο βαζηθφο δείθηεο αλάδεημεο ησλ Π.Δ.Π ρξεζηκνπνηήζεθε ν δείθηεο επίδνζεο, πνπ πεξηιακβάλεη ηε καζεηηθή δηαξξνή θαη ηε καζεηηθή απνηπρία, θαζψο θαη επηιεγκέλεο εθπαηδεπηηθέο θαη θνηλσληθννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο επηβεβαηψλνπλ φηη νη εθπαηδεπηηθά „πξνβιεκαηηθέο‟ πεξηνρέο ηεο ρψξαο απνηεινχλ θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθά αδχλακεο πεξηνρέο θαη φηη ππάξρεη ζεκαληηθή ζρέζε κεηαμχ ηεο εθπαηδεπηηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ησλ θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ παξαγφλησλ. Ηδηαίηεξα αξλεηηθή ήηαλ ζηελ πεξίπησζε απηήο ηεο έξεπλαο ε δηαπίζησζή καο φηη, ελψ απηή ε έξεπλα αλαηέζεθε απφ ην Τπ. Παηδείαο ζην ΔΚΚΔ κε ζηφρν λα απνηειέζεη εξγαιείν γηα ηελ εθαξκνγή αληίζηνηρσλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ γηα ηε κείσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ, δελ αμηνπνηήζεθε, ζχκθσλα κε φζα γλσξίδνπκε, ζε θακηά πεξίπησζε απφ ην Τπ. Παηδείαο. Γηα ηολ αλαιθαβεηηζκό: Σν Δζληθφ Κέληξν Βηβιίνπ (ΔΚΔΒΗ) κε ηε ζπλεξγαζία ηεο (ηφηε) Γεληθήο Γξακκαηείαο Λατθήο Δπηκφξθσζεο πξαγκαηνπνίεζε ην 1998 Παλειιήληα έξεπλα γηα ηνλ Αλαιθαβεηηζκφ1, κε ζηφρν λα εθηηκήζεη ηνλ αξηζκφ ησλ «ππνεθπαηδεπκέλσλ» πνζνηηθά θαη πνηνηηθά, θαη κέζσ απηνχ ην ζχλνιν ησλ ιεηηνπξγηθά αλαιθαβήησλ. Ζ έξεπλα πεξηέιαβε δείγκα 5.147 Διιήλσλ θαη δηεμήρζε κε εξσηεκαηνιφγην. Ζ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ έδεημε φηη ην πνζνζηφ φζσλ δελ έρνπλ νινθιεξψζεη ηα 9 έηε ηεο ππνρξεσηηθήο γηα ηελ Διιάδα εθπαίδεπζεο θηάλεη ζην 44,8% ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ. Απφ απηνχο, πάιη, ην 83,8% (δειαδή ην 37,5% ηνπ ζπλφινπ ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ, πάλσ απφ έλαο ζηνπο ηξεηο Έιιελεο) κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ αλαιθάβεηνη, κε ηελ έλλνηα φηη δελ κπφξεζαλ λα αληαπνθξηζνχλ ηνπιάρηζηνλ ζε κία απφ ηηο ηέζζεξηο απιέο δνθηκαζίεο ζηηο νπνίεο ππνβιήζεθαλ, αλάγλσζεο, γξαθήο θαη αξηζκεηηθψλ ππνινγηζκψλ). Καηαγξάθεθε επίζεο έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ιεηηνπξγηθά αλαιθαβήησλ, κε ηα ίδηα θξηηήξηα. Σέινο, πεξίπνπ έλαο ζηνπο δχν πνιίηεο ηεο ρψξαο (49,4%) δελ έρνπλ νινθιεξψζεη ελληά ρξφληα ζπνπδψλ. Απφ ηελ έξεπλα πξνθχπηεη, επίζεο, φηη ην πνζνζηφ ησλ «ππνεθπαηδεπκέλσλ» είλαη κεγαιχηεξν ζηηο εκηαζηηθέο θαη αγξνηηθέο πεξηνρέο ζε ζχγθξηζε κε ηηο αγξνηηθέο. Χο αίηηα ηεο ζρνιηθήο εγθαηάιεηςεο πξνβάιινληαη απφ ηνπο εξσηεζέληεο νη νηθνλνκηθνί ιφγνη θαη ε αλάγθε γηα εξγαζία (ην 43%), ν πφιεκνο θαη ε θαηνρή (ην 19%) θαη άιινη νηθνγελεηαθνί ιφγνη (ην 18%). ζνλ αθνξά ηελ θαηαλοκή ηωλ καζεηώλ ζηα Δληαία Λύθεηα θαη ηα ΣΔΔ θαη ηης ηάζεης ηδηωηηθοποίεζες ηες εθπαίδεσζες (έξεπλα Μ. Γξεηηάθε): Με βάζε ζηνηρεία ηνπ Γειηίνπ Σχπνπ ηεο ΔΤΔ γηα ηνπο «Μαζεηέο, ζρνιηθέο κνλάδεο θαη δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ ην ζρνιηθφ έηνο 2001-02» θαη ηα αληίζηνηρα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο 1996-97 (ην ηειεπηαίν πξηλ ηε κεηαξξχζκηζε ηνπ 1997), εμεηάζηεθαλ νη κεηαβνιέο πνπ επέθεξε ζην καζεηηθφ πιεζπζκφ ηεο δεκφζηαο θαη ηδησηηθήο εθπαίδεπζεο ε κεηαξξχζκηζε απηή. χκθσλα κε ηα ζρεηηθά δεδνκέλα: πλνιηθά, ν καζεηηθφο πιεζπζκφο ησλ δεκφζησλ ζρνιείσλ κεηψζεθε θαηά 109.647 ή 7,7%. Ζ κείσζε ζα ήηαλ κεγαιχηεξε αλ ζην καζεηηθφ πιεζπζκφ ησλ δεκφζησλ ζρνιείσλ δελ είραλ πξνζηεζεί παηδηά κε αιινδαπνχο γνλείο. Αληίζεηα, ζηα ηδησηηθά δεκνηηθά, γπκλάζηα θαη ιχθεηα ζεκεηψζεθε αχμεζε θαηά 3.696 ή 4,3% ην 2001-02 ζε ζρέζε κε ην 1996-97. Δηδηθφηεξα: 1 Δζληθφ Κέληξν Βηβιίνπ/Παξαηεξεηήξην Βηβιίνπ: Παλειιήληα έξεπλα γηα ηνλ Αλαιθαβεηηζκφ, Αζήλα 1998. απμήζεθε ην πνζνζηφ πνπ ν καζεηηθφο πιεζπζκφο ησλ ηδησηηθψλ ζρνιείσλ αληηπξνζψπεπε ζην ζπλνιηθφ καζεηηθφ πιεζπζκφ απφ 5,7 ην 1996-07 ζε 6,4% ην 2001-02. Ζ κεγαιχηεξε αχμεζε παξαηεξήζεθε ζηα ιχθεηα (απφ 5,5 ζε 6,9%). Απμήζεθε ν καζεηηθφο πιεζπζκφο ζηα ηδησηηθά ιχθεηα (11,1%) ελψ κεηψζεθε θαηά 14,1 ζηα δεκφζηα ιχθεηα. Ζ ζηξνθή ησλ απνθνίησλ ησλ γπκλαζίσλ ζηα ΣΔΔ ήηαλ ζρεηηθά κηθξή (3,2%). ζνλ αθνξά ηης εηήζηες οηθογελεηαθές δαπάλες γηα ηελ εθπαίδεσζε: Απφ έξεπλα ηεο ICAP (βι. εθεκ. Ζ Καζεκεξηλή 5/9/03), πνπ νινθιεξψζεθε ηνλ Ηνχιην ηνπ 2003 θαη αθνξνχζε ηηο νηθνγελεηαθέο δαπάλεο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ / καζεηξηψλ, θαίλεηαη φηη: ζπλνιηθά ε ειιεληθή νηθνγέλεηα δαπαλά εηεζίσο 1.443, 08 εθ.επξψ (δειαδή πεξίπνπ 500 δηζεθ. δξαρκέο) γηα ηα θξνληηζηήξηα ζηα καζήκαηα ηνπ ζρνιείνπ, γηα μέλεο γιψζζεο, γηα σδεία, γπκλαζηήξηα, ζρνιέο ρνξνχ θαη γηα ηα δίδαθηξα ησλ ηδησηηθψλ ζρνιείσλ. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ απηά πεγαίλεη ζε θξνληηζηήξηα θαη ηδηαίηεξα καζήκαηα (568,85 εθ.επξψ) θαη ζε μέλεο γιψζζεο (436,17εθ.επξψ). Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ηα 1443,08 εθ. ηεο ηδησηηθήο δαπάλεο γηα εθπαίδεπζε αληηζηνηρνχλ ζην 1% ηνπ ΑΔΠ, φηαλ ην ζχλνιν ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ γηα ηελ παηδεία αλέξρεηαη εηεζίσο ζην 3,4% ηνπ ΑΔΠ. ζνλ αθνξά, ηέινο, ηοσς αιιοδαπούς καζεηές θαη καζήηρηες, ην ζρνιηθφ έηνο 2002-03 ζηα δεκφζηα Γπκλάζηα αλέξρνληαη ζε 22.693, πνζνζηφ 6,9% ζε ζχλνιν καζεηψλ 328.309, ελψ ζηα δεκφζηα Λχθεηα θαη ΣΔΔ ζε 11.745, πνζνζηφ 3,2 ζε ζχλνιν καζεηψλ 36.0616 (Πεγή ΤΠΔΠΘ/Η.ΠΟ.ΓΔ). ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΔ ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΠΟΤ ΑΦΟΡΟΤΝ ΣΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΔ ΑΝΗΟΣΖΣΔ Καη ζηελ πεξίπησζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ εθείλν πνπ δηαπηζηψλεηαη είλαη φηη νη αθνινπζνχκελεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο έρνπλ απνζπαζκαηηθφ ραξαθηήξα, θαηά θαλφλα πεξηνξίδνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ (π.ρ. πξνγξάκκαηα γηα αιινδαπνχο κεηαλάζηεο, παιηλλνζηνχληεο, κεηνλφηεηεο θ.ιπ.) θαη παξνπζηάδνπλ πεξηνξηζκέλε απνηειεζκαηηθφηεηα. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ ‟90 πξνσζείηαη ε ζεζκνπνίεζε ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο (λ. 2143/96), αιιά ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ζεσξείηαη ππφζεζε πνπ αθνξά ηα ιεγφκελα «δηαπνιηηηζκηθά» ζρνιεία, ζηα νπνία ε ζπκκεηνρή ηνπ αιινδαπνχ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ είλαη κεγάιε. Μηα ζεηξά πξνγξάκκαηα, πνπ ππνζηεξίδνληαη νηθνλνκηθά απφ ην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Δθπαίδεπζεο θαη Αξρηθήο Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο (ΔΠΔΑΔΚ) θαη ρξεκαηνδνηνχληαη θπξίσο απφ ην Γεχηεξν (1995-1999) θαη ην Σξίην Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο (20022006) αλαιακβάλνπλ λα αληηκεησπίζνπλ ηα πξνβιήκαηα ηεο αληζφηεηαο ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. Πέξα απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ απεπζχλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, αλαπηχζζνληαη θαη πξνγξάκκαηα πνπ αθνξνχλ ην ζχλνιφ ηνπ, φπσο είλαη νη πξαθηηθέο ηεο Πξφζζεηεο Γηδαθηηθήο ηήξημεο, ηεο Δληζρπηηθήο Γηδαζθαιίαο θ.ιπ. ην πιαίζην ηεο γεληθφηεξεο επξσπατθήο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, ην Κέληξν Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο (ΚΔΔ) αλέιαβε απφ ην Μάξηην ηνπ 2001 ην έξγν Απνηχπσζε ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ πζηήκαηνο ζε Δπίπεδν ρνιηθψλ Μνλάδσλ, κε ζηφρν «λα αλαγλσξηζηνχλ ηα ζεκεία εθείλα ζηα νπνία επηβάιιεηαη λα παξέκβεη ε πνιηηεία, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί ε ππνδνκή πνπ απαηηείηαη γηα ηελ παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ ζε φινπο ηνπο καζεηέο θαη καζήηξηεο» (ΚΔΔ, 2002) θαη ιαλζάλνληα ζηφρν ηε δεκηνπξγία δεηθηψλ αμηνιφγεζεο ηεο πνηφηεηαο ηνπ έξγνπ απηνχ. Σα πεξηζζφηεξα απφ ηα παξαπάλσ εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα έρνπλ παξνπζηάζεη κε ηε κνξθή πκπνζίσλ θαη πλεδξίσλ θάπνηα πξψηα απνηειέζκαηα απφ ηηο έξεπλεο πεδίνπ αιιά φρη αθφκε ζε κηα ζπζηεκαηηθή θαη ζπλνιηθή κνξθή, δηαδηθαζία πνπ ζρεηίδεηαη θαη κε ηηο δπζιεηηνπξγίεο πνπ απνξξένπλ απφ ηελ πξφζθαηε θπβεξλεηηθή αιιαγή αιιά θαη απφ ην δηεπηζηεκνληθφ θαη πνιπζπιιεθηηθφ ραξαθηήξα πνπ έρνπλ αξθεηά απφ απηά. Ζ θξηηηθή πνπ ζα κπνξνχζε λα γίλεη ζε απηφ ην ζεκείν αθνξά αθελφο ηηο πνιηηηθέο επηινγέο πνπ ιαλζάλνπλ ζε απηά ηα πξνγξάκκαηα φζνλ αθνξά ην ζε πνηνπο πιεζπζκνχο απεπζχλνληαη θαη κε πνηεο δηαδηθαζίεο θαη ζε πνηνπο θνξείο αλαηίζεηαη ε πινπνίεζή ηνπο, εάλ θαη πψο αμηνπνηνχληαη ηα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ, θαη ν βαζκφο ηεο εκπινθήο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε απηά, αθνχ είλαη ζπρλφο ν πεξηνξηζκφο ηνπο ζε ξφιν δηεθπεξαησηή, θαη εληέιεη ε δηαπίζησζε φηη απηφ πνπ πξνθχπηεη είλαη ε απνηχπσζε κηαο ζρνιηθήο εκπεηξίαο απνζπαζκαηηθήο, απνπιαηζησκέλεο θαη απνπνιηηηθνπνηεκέλεο. Σα ηειεπηαία ραξαθηεξηζηηθά ππνδεηθλχνπλ θαη ηξφπνπο αλάγλσζεο ηεο δπζπηζηίαο ελφο κεγάινπ κέξνπο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνο απηά ηα πξνγξάκκαηα, παξά ηελ έκκεζε εκπινθή ηνπο κε ηνλ έλα ή άιιν ηξφπν ζε απηά (π.ρ. σο εξεπλψκελσλ ή σο απνζπαζκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ ζε δηάθνξεο ππεξεζίεο πνπ ηα πινπνηνχλ). ρεηίδεηαη απηή ε δπζπηζηία κε ην γεγνλφο φηη νη εθπαηδεπηηθνί απνπζηάδνπλ απφ ηε ζχιιεςε θαη ην ζρεδηαζκφ απηψλ ησλ πνιηηηθψλ θαη ε ζπλδξνκή ηνπο πεξηνξίδεηαη κφλν ζην επίπεδν ηεο πινπνίεζεο. Αλ δειαδή εληέιεη νη εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο δηακνξθψλνληαη θαη ζε αλαινγία κε ηα εκπεηξηθά δεδνκέλα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηα κεγάια απηά εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα, ζα πξέπεη λα επηθπιάζζεηαη κηα άιινπ είδνπο αληηκεηψπηζε θαη εθπξνζψπεζε ζην ιφγν, ηελ εκπεηξία θαη ηηο αληηζηάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε απηά. Γ) ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΔΗ χκθσλα κε φζα αλαπηχρζεθαλ παξαπάλσ, ζεσξνχκε απηνλφεηε ηελ χπαξμε ησλ αληζνηήησλ ζηελ εθπαίδεπζε σο αληαλάθιαζε αιιά θαη αθεηεξία ησλ αληίζηνηρσλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ. Σα ζηνηρεία δείρλνπλ, επίζεο, φηη νη αληζφηεηεο δηεπξχλνληαη, παξά ηηο πξνζπάζεηεο πνπ θαηαβάιινληαη, ζηνλ φπνην βαζκφ, γηα ηελ άκβιπλζή ηνπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, κηα ηάζε «θφπσζεο» θαίλεηαη φηη ραξαθηεξίδεη ηηο «εμηζσηηθέο» πνιηηηθέο, ζπλήζσο ζε ζπλδπαζκφ κε ηζρπξέο ηάζεηο επηζηξνθήο ζε παιηφηεξεο, επηιεθηηθέο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο, κε ην επηρείξεκα φηη ε αληηζηάζκηζε είλαη έλα επηζθαιέο θαη δαπαλεξφ έξγν κε πεληρξά απνηειέζκαηα. ε έλα ηέηνην θιίκα είλαη θπζηθφ λα επηζηξαηεχνληαη πάιη νη ζεσξήζεηο πνπ αληηιακβάλνληαη ηηο εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο σο κνηξαίεο, θπζηθέο ή αλαπφθεπθηεο. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο είλαη γεγνλφο φηη αλαπηχρζεθαλ πνηθίιεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ άκβιπλζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα κηαο πην νινθιεξσκέλεο παξέκβαζεο ζπληζηνχλ νη ιεγφκελεο Πεξηνρέο ή Εψλεο Δθπαηδεπηηθήο Πξνηεξαηφηεηαο (Γαιιία θαη αιινχ). Γεληθά, έγηλαλ θάπνηα βήκαηα: ζηηο πξνεγκέλεο ρψξεο παξαηεξείηαη ζεκαληηθή κείσζε ηνπ νξγαληθνχ θαη ηνπ ιεηηνπξγηθνχ αλαιθαβεηηζκνχ, γελίθεπζε ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο θαη ζπλνιηθή άλνδνο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ ηνπ πιεζπζκνχ, ραξαθηεξηζηηθά πνπ δείρλνπλ φηη ε πξφζβαζε ζηελ εθπαίδεπζε δηεπξχλεηαη γηα φια ηα θνηλσληθά ζηξψκαηα. κσο παξά ηηο ζεηηθέο απηέο εμειίμεηο, ε θνηλσληθή αληζφηεηα φρη κφλν εμαθνινπζεί λα δηέπεη ηα ζχγρξνλα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, αιιά δείρλεη θαη λα βαζαίλεη. Δκθαλίδεηαη κε λέεο κνξθέο θαη κεηαηίζεηαη θαη ζε άιια επίπεδα (Αζθνχλε, 2004, 18 θαη www.kleidiakaiantikleidia.net). Μηα γεληθή επηζήκαλζή καο είλαη, ζπλεπψο, φηη εθφζνλ εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο θαη νη πνηθίιεο κνξθέο ζρνιηθήο απνηπρίαο είλαη ζηελά ζπλδεκέλεο κε ηηο επξχηεξεο θνηλσληθέο είλαη απηνλφεην φηη θαη ε αληηκεηψπηζή ηνπο πξνυπνζέηεη ηε ζπλνιηθή αληηκεηψπηζε ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ (ην ζρνιείν δελ αιιάδεη αιιάδνληαο κφλν ην ζρνιείν). Απαηηνχληαη επξχηεξνη αγψλεο, ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ θαη ηα εθπαηδεπηηθά αηηήκαηα πξέπεη λα βξνπλ ηε ζέζε ηνπο. Ζ έλλνηα ηεο αληηζηάζκηζεο είλαη βαζηθή ζην ζρεδηαζκφ θαη ζηελ αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ. χκθσλα κε ηνλ Π. Μπνπξληηέ, «αληηκεησπίδνληαο φινπο ηνπο δηδαζθφκελνπο, φζν άληζνη θαη αλ είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, ζαλ ίζνπο κεηαμχ ηνπο, ίζνπο σο πξνο ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο, ην ζρνιείν νδεγείηαη ζηελ πξάμε λα επηθπξψλεη κε ην βάξνο ηεο εγθπξφηεηάο ηνπ ηηο αξρηθέο αληζφηεηεο ζηελ παηδεία» (φπσο παξαηίζεηαη απφ ηελ Αζθνχλε, 2004, 29). πλεπψο, θαη ζηηο δεδνκέλεο ζπλζήθεο κπνξνχκε λα δηεθδηθήζνπκε πνιηηηθέο ή επηκέξνπο κέηξα πνπ ακβιχλνπλ ηηο εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο θαη αλνίγνπλ ην δξφκν πξνο πην ξηδηθέο αιιαγέο. Γηαηππψλνπκε ζηε ζπλέρεηα θάπνηεο ζρεηηθέο επηζεκάλζεηο. 1. Μεγάιε ζεκαζία έρεη ε ζπλνιηθή ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ, θαηά πφζν δειαδή κεηψλεη ή επηηείλεη ηελ ζρνιηθή απνηπρία. Ζ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή εθεί θαηά πξψην ιφγν πξέπεη λα ζηξέθεη ηελ πξνζνρή ηεο. Οη πξνηάζεηο ηεο ΟΛΜΔ γηα δσδεθάρξνλε ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε, γηα κείσζε ηνπ αξηζκνχ καζεηψλ ζηηο ηάμεηο, γηα ηελ αλαβάζκηζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, γηα άιιν πξνζσπηθφ ππνζηήξημεο, γηα ζρνιηθέο ππνδνκέο θαη θαηάιιειν καζεζηαθφ πεξηβάιινλ θ.ιπ. δελ απνηεινχλ ζηελά ζπλδηθαιηζηηθά αηηήκαηα. ηνρεχνπλ αθξηβψο ζηελ αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ. 2. Γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ έρεη πξνηαζεί ε εληζρπηηθή δηδαζθαιία. Χζηφζν, ε κέρξη ζήκεξα εθαξκνγή ηεο δελ έθεξε νπζηαζηηθά απνηειέζκαηα. Δπηπιένλ, ε εθαξκνγή ηεο έγηλε ρσξίο λα έρνπλ αληηκεησπηζηεί βαζηθά πξνβιήκαηα, φπσο ε εθπφλεζε εηδηθνχ δηδαθηηθνχ πιηθνχ, ε θαηάιιειε θαηάξηηζε ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ θαη ε εμαζθάιηζε ηεο απαξαίηεηεο ππνδνκήο. Τπάξρεη πάληα θαη ην εξψηεκα θαηά πφζν κπνξεί λα απνβεί απνηειεζκαηηθή κηα κνξθή εληζρπηηθήο παξέκβαζεο ζην επίπεδν ηνπ Λπθείνπ, φηαλ έρεη ήδε παγησζεί κηα αξλεηηθή θαηάζηαζε απφ ην Γεκνηηθφ θαη ην Γπκλάζην. 3. Ζ δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο αμηνπνηήζεθε ζπρλά δηεζλψο σο κέζν γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ καζεζηαθψλ δπζθνιηψλ θαη ηε βειηίσζε ησλ επηδφζεσλ ησλ καζεηψλ. Σα πξφηππα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε δχν θαηεγνξίεο: ηελ εμσηεξηθή θαη ηελ εζσηεξηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο. Καζεκία απφ απηέο ηηο κνξθέο έρεη ηε δηθή ηεο ινγηθή. Παηδαγσγηθνί θαη θνηλσληθνί ιφγνη, σζηφζν, επηβάιινπλ ηελ εζσηεξηθή δηαθνξνπνίεζε θαη απνξξίπηνπλ ηελ εμσηεξηθή. Οη νκαδνζπλεξγαηηθέο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, ηδίσο, ζχκθσλα κε ηηο ζρεηηθέο έξεπλεο, δεκηνπξγνχλ έλα καζεζηαθφ πεξηβάιινλ πην απνηειεζκαηηθφ γηα φινπο ηνπο καζεηέο, ηδηαίηεξα γηα φζνπο πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ. 4. Ηδηαίηεξε ζεκαζία έρεη ε θαηάιιειε ππνζηήξημε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ/καζεηξηψλ. Ζ δηαπνιηηηζκηθή θαη ε αληηξαηζηζηηθή εθπαίδεπζε πξέπεη λα απνηεινχλ γεληθεπκέλεο πνιηηηθέο, πνπ αθνξνχλ ην ζχλνιν ησλ ζρνιείσλ θαη θάζε είδνπο δηαθξίζεηο πξέπεη λα εμαιείθνληαη. Δηδηθφηεξα κέηξα (ηάμεηο ππνδνρήο, ππνζηεξηθηήο δάζθαινο ζην δίγισζζν ζρνιείν θ.ιπ.) πξέπεη λα κειεηεζνχλ ζπζηεκαηηθά θαη λα δηαζθαιίδεηαη ε εθαξκνγή ηνπο γηα φια ηα παηδηά πνπ ηα ρξεηάδνληαη, αλεμάξηεηα απφ ηνλ αξηζκφ ηνπο ζε κηα ζρνιηθή κνλάδα. 5. Οη πνιηηηθέο ηεο έληαμεο γηα ηα παηδηά κε αλαπεξίεο / εηδηθέο αλάγθεο είλαη αλαγθαίεο. Ζ εθαξκνγή ηνπο, σζηφζν, πξέπεη λα πξνσζείηαη ζε ζπλάξηεζε κε ηελ εμαζθάιηζε ησλ αλαγθαίσλ πξνυπνζέζεσλ, ψζηε λα απνβαίλνπλ απνηειεζκαηηθέο, δηαθνξεηηθά απνβαίλνπλ επηδήκηεο. 6. Με κεγάιε πξνζνρή πξέπεη λα αληηκεησπηζηνχλ ηα δεηήκαηα ηνπ θχινπ (gender). Ο ζπλππνινγηζκφο ηεο δηάζηαζεο ηνπ θχινπ ζην ζχλνιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ, κε ζηφρν ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ ζηε δηαδηθαζία ηεο κφξθσζεο (gender mainstreaming) θαη ζπλνιηθά ζηε ζρνιηθή δσή είλαη δήηεκα πξνηεξαηφηεηαο. 7. Οη ηερλνινγίεο πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσλίαο ζπληζηνχλ έλα λέν πεδίν εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ. Ζ αλάπηπμε ησλ ζρεηηθψλ πξνγξακκάησλ εθκάζεζεο θαη αληίζηνηρσλ επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, θαζψο θαη ν ζχγρξνλνο εμνπιηζκφο ησλ ζρνιείσλ ζπληζηνχλ ηηο βαζηθέο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ επαξθή αληηκεηψπηζή ηνπο. 8. Tν ζπγθεληξσηηθφ κνληέιν νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο δελ αληαπνθξίλεηαη ζηηο απαηηήζεηο πνπ ηέζεθαλ. Oδεγεί ζηελ νκνηνκνξθία θαη ηελ νκνηνγέλεηα πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο νδεγνχλ ζηελ πξηκνδφηεζε ησλ ήδε θνηλσληθά επλνεκέλσλ. Μηα ζχγρξνλε πξννδεπηηθή πνιηηηθή απαηηεί ηελ απνθέληξσζε αξκνδηνηήησλ θαη πφξσλ πξνο ηελ πεξηθέξεηα θαη ηελ ζρνιηθή κνλάδα. Ζ ζρνιηθή κνλάδα πξέπεη λα απνθηήζεη κεγαιχηεξε νληφηεηα, ζρεηηθή απηνλνκία θαη νηθνλνκηθνχο πφξνπο ψζηε λα απνηειεί κνξθσηηθφ θέληξν ζηελ πεξηνρή ηεο, ρψξν έξεπλαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ, ρψξν αλάπηπμεο ηνπ πεηξακαηηζκνχ, ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηνπ λεσηεξηζκνχ. Να εξεπλά θαη λα κειεηάεη ηα πξνβιήκαηα ζηε γέλλεζε ηνπο θαη λα ηξνθνδνηεί εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο πνπ ηα αληηκεησπίδνπλ θαη δελ ηα αλαπαξάγνπλ. 9. ρνιεία θαη πξνγξάκκαηα πνπ απεπζχλνληαη ζε πην ψξηκεο ειηθίεο θαη ζηνρεχνπλ ζηελ θάιπςε ησλ πθηζηάκελσλ καζεζηαθψλ θελψλ έρνπλ πξνηαζεί θαη εθαξκνζηεί ζε πνιιέο ρψξεο. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα είλαη νη πνιηηηθέο αιθαβεηηζκνχ ελειίθσλ, νη πξνψζεζε κνξθψλ ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο, ηα πξνγξάκκαηα ςεθηαθνχ αιθαβεηηζκνχ ελειίθσλ θαη, ηειεπηαία (γηα ηε ρψξα καο, ηνπιάρηζηνλ) ηα «ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο». 10. πλνιηθφηεξεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ άκβιπλζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ ζπληζηνχλ δέζκεο πνηθίισλ κέηξσλ, ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ εθηφο απφ ηα θαζαξά εθπαηδεπηηθά κέηξα ιακβάλνληαη παξάιιεια θαη θνηλσληθά κέηξα. Έλα ζαθέο παξάδεηγκα ηέηνηαο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο είλαη νη Εψλεο (ή Πεξηνρέο) Δθπαηδεπηηθήο Πξνηεξαηφηεηαο. Κνηλή δηαπίζησζή καο είλαη φηη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο καο δελ είλαη ηθαλφ λα αληηκεησπίζεη νχηε ηηο παξαδνζηαθέο αληζφηεηεο νχηε ηηο λέεο πξνθιήζεηο. Έρεη αλάγθε απφ κηα λέα κεηαξξπζκηζηηθή πλνή θαη έλα κεγάιν πνηνηηθφ άικα ζε φιεο ηνπ ηηο βαζκίδεο. Απηφ πνπ ρξεηάδεηαη ζήκεξα είλαη αιιαγέο πνπ αθνξνχλ ζηα πνηνηηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά γηα ηελ απφθηεζε απφ θάζε πνιίηε, ρσξίο απνθιεηζκνχο, γεληθήο παηδείαο, βαζηθήο θαη εμεηδηθεπκέλεο γλψζεο, αλνηθηνχ θαη θξηηηθνχ ηξφπνπ ζθέςεο, δεμηνηήησλ κε ζπνπδαηφηεξε απηή πνπ ηνλ θαζηζηά ηθαλφ λα καζαίλεη πώς λα καζαίλεη. Αληί επηιφγνπ, αληινχκε απφ ηελ πξφζθαηε Απφθαζε ηνπ Γ.. ηεο ΟΛΜΔ (6/10/2004), πνπ αθνξά ηε Γνκή θαη ην Ρφιν ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη ηελ Πξφζβαζε ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, φπνπ ζπλνςίδνληαη νη φξνη γηα ηελ έκπξαθηε θαηάξγεζε ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ θαη εκπιέθνπλ ην δεκφζην ζρνιείν ζηε δηεθδίθεζε ησλ φξσλ απηψλ: «Μέζα ζε έλα ηέηνην δπζκελέο πεξηβάιινλ απαηηείηαη ε επξχηεξε ζπζπείξσζε ησλ θνηλσληθψλ δπλάκεσλ ζηελ θαηεχζπλζε αλάπηπμεο ελφο ηζρπξνχ εθπαηδεπηηθνχ, κνξθσηηθνχ, δεκνθξαηηθνχ θηλήκαηνο. Ζ δηακφξθσζε ξηδνζπαζηηθψλ θαη πξννδεπηηθψλ πνιηηηθψλ ζπζρεηηζκψλ γηα νπζηαζηηθέο αιιαγέο θαη κεηαξξπζκίζεηο ζην πεξηερφκελν ηνπ ζρνιείνπ ηίζεηαη σο ζεκειηαθφ ζηνηρείν ηεο ζπλδηθαιηζηηθήο καο δξάζεο. Γηεθδηθνχκε ηε ζπγθξφηεζε νινθιεξσκέλεο αληηζηαζκηζηηθήο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, κε ζηφρν λα ακβιπλζνχλ νπζηαζηηθά νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο, πνπ φρη κφλν πιήηηνπλ ηελ εζηθή ηεο παηδαγσγηθήο αιιά θαη ζέηνπλ ζνβαξφ δήηεκα δεκνθξαηίαο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Πνιηηηθή καο επηδίσμε είλαη ε δεκηνπξγία πξνυπνζέζεσλ γηα παξνρή «ίζσλ επθαηξηψλ» ζε φινπο ηνπο καζεηέο θαη καζήηξηεο, αλεμάξηεηα απφ ην νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ ηνπο πεξηβάιινλ». ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Α΄ ΔΛΛΖΝΟΓΛΧΖ Αγγέιες, Λ.: «ρνιείν Μέζεο Δθπαίδεπζεο ζηελ Αγγιία: Απ‟ ην „Δληαίν‟ ρνιείν „γηα φινπο‟ ζην ζρνιείν ζηελ ππεξεζία ησλ „δπλάκεσλ ηεο αγνξάο‟, Σα Δθπαηδεπηηθά, 29-30, 1993, ζ. 105-115. Αζαλαζίοσ, Λ.: «ρνιηθή απνηπρία: Γηα πνηνλ ρηππάεη ε θακπάλα;», Γσδψλε, Μέξνο Σξίην, Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθίαο, Παηδαγσγηθήο θαη Φπρνινγίαο, ηφκ. 26νο, Παλεπηζηήκην Ησαλλίλσλ, Φηινζνθηθή ρνιή, Ησάλληλα 1997, ζ. 87-106. Αλζογαιίδοσ, Θ.: «Γισζζηθή αλάπηπμε θαη πεξηβάιινλ», Δθπαηδεπηηθή Κνηλφηεηα, η. 15, ζ. 38-42. Αργσροπούιοσ, Μ. et al.: «Kνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη ζρνιηθή επίδνζε. Σα „παξαδείγκαηα‟ ηνπ 1νπ, ηνπ 7νπ θαη ηνπ 11νπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ Κνκνηελήο», χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η. 73, 1993, ζ. 45-51. Αζθούλε, Ν.: Κνηλσληθνπνιηηηζκηθφ Πιαίζην ηεο Δθπαίδεπζεο. Κνηλσληθέο Αληζφηεηεο ζην ρνιείν, ΤΠΔΠΘ / Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Αζήλα 2004. Βαθαιηός, Θ.: Θέκαηα θνηλσληνινγίαο ηεο εθπαίδεπζεο, Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε 1994 (ηφκνη Η, ΗΗ). Βαθαιηός, Θ.: «Δληαίν Πνιπθιαδηθφ Λχθεην: Κπξίαξρε επηινγή γηα ηε Μέζε Δθπαίδεπζε», ζην: ΟΛΜΔ: Ζ αλαγθαηφηεηα ηνπ Δληαίνπ Λπθείνπ θαη ην χζηεκα Δηζαγσγήο ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα 1995, ζ. 98-112. Banks, O.: Ζ θνηλσληνινγία ηεο εθπαίδεπζεο, Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε 1987. Βαρλάβα-θούρα, Σ. – Κωζηάθε, Α.: Ζ εληζρπηηθή δηδαζθαιία ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε (1991-92). Μηα πξψηε θαηαγξαθή ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζεζκνχ. Παξαηεξήζεηο θαη πξνηάζεηο, Αζήλα 1992 (θσηνηππ.). (Mειέηε, ζην πιαίζην ηνπ Σκήκαηνο Δξεπλψλ ηνπ Π.Η. ζε ζπλεξγαζία κε ηε Γηεχζπλζε πνπδψλ Π.Δ. ηνπ ΤΠΔΠΘ). Βεργίδες, Γ.: Τπνεθπαίδεπζε, Όςηινλ/Βηβιία, Αζήλα 1995. Βεργίδες, Γ. – Παπαθωζηοπούιοσ, Π.: «Ο αλαιθαβεηηζκφο ζηελ Διιάδα». Απηνκφξθσζε, η. 3-4, 1984, ζ. 16-21. Blackledge, D. – Hunt, B.: Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο, ΄Δθθξαζε/Μεηαίρκην, Αζήλα 1995. Bourdieu, P. - Passeron, J.-Cl.: Οη θιεξνλφκνη, Καξδακίηζαο, Αζήλα 1993. Βοσϊδάζθες, Β.: Γηθαίσκα ή ππνρξέσζε ε ελληάρξνλε ζρνιηθή εθπαίδεπζε; Ζ πεξίπησζε ηεο καζεηηθήο δηαξξνήο ζηα Γπκλάζηα ηνπ Ννκνχ Ρεζχκλεο, Gutenberg, Αζήλα 1996. Γεληθή Γρακκαηεία Απόδεκοσ Διιεληζκού: Δπηπνιηηηζκφο Πνληίσλ θαη Βνξεηνεπεηξσηψλ ζηελ Διιάδα. Φπρνινγηθέο δηεξγαζίεο πξνζαξκνγήο, ΓΓΑΔ, Αζήλα 1993. Γεληθή Γρακκαηεία Λαϊθής Δπηκόρθωζες: Αιθαβεηηζκφο θαη δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο, Παλειιήλην πλέδξην, Αλάβπζζνο Αηηηθήο, 1990, Αζήλα 1992. Γέροσ, Θ.: Βαζηέο ηνκέο ζηελ εθπαίδεπζε (1981-85), Gutenberg, Αζήλα. Γέροσ, Θ.: ρνιηθή απνηπρία. Αλαιθαβεηηζκφο, καζεζηαθέο δπζθνιίεο, δπζιεμία. Βηβιηνγνλία, Αζήλα 1991. Γέροσ, Θ.: ρνιηθή απνηπρία, Βηβιηνγνλία, Αζήλα 1991. Charlot, B.: «Ζ ζρνιηθή απνηπρία ζηα καζεκαηηθά θαη ε θνηλσληθή ζρέζε κε ηε γλψζε» (κηθξ. Παζραιηάο Γηαλλαθάθε), χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η. 73, 1993, ζ. 39-44. Charlot, B.: Σν ζρνιείν αιιάδεη, Πξνηάζεηο, Αζήλα 1992. Γαλαζζής-Αθεληάθες, Α.: Οη εμσζρνιηθνί παξάγνληεο θαη ε ζρνιηθή επίδνζε ησλ καζεηψλ Μέζεο Δθπαίδεπζεο (Παηδαγσγηθή έξεπλα), η. Α΄ θαη Β΄, Αζήλα 1985. Γερβίζες, .: Οη καζεηέο κηαο ηάμεο σο θνηλσληθή νκάδα θαη ε νκαδνθεληξηθή δηδαζθαιία, Gutenberg, Aζήλα 1998. Γεκεηρόποσιος, Δ.: Πέξα απφ ηελ πξναγσγή ή ηελ απφξξηςε, Ο καζεηήο έρεη ηε δηθή ηνπ αμία, Πξνηάζεηο γηα έλα δεκνθξαηηθφ ζρνιείν ρσξίο βαζκνχο, Γιάξνο, Αζήλα 1984. Doise, W. – Mugny, G.: Ζ θνηλσληθή αλάπηπμε ηεο λνεκνζχλεο, Παηάθεο, Αζήλα 1987. Γειεγηάλλε-Κοσϊκηδή, Β.: Δθπαίδεπζε θαη γπλαηθείν θχιν. Μέζνδνη έξεπλαο ζηελ θνηλσληνινγία θαη ζηελ θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Γεκεηρόποσιος, Δ.: «Σα κνλνηάμηα Γεκνηηθά ρνιεία θαη ε ζπγρψλεπζε ηεο ηζφηεηαο ησλ επθαηξηψλ», Δπηζηεκνληθφ Βήκα ηνπ Γαζθάινπ, η. 5, 1984, ζ. 22-44. Γεκεηρόποσιος, Δ.: «ρνιηθή απνηπρία. Ζ απνηπρία ηνπ ζρνιείνπ (ΗΗ)», Νέα Παηδεία, η. 85, 1998, ζ. 22-40. Γεκεηρόποσιος, Δ.: «Ζ ζρνιηθή απνηπρία θαη ν εθπαηδεπηηθφο», ζην: Πξαθηηθά Δπξσπατθνχ πκπνζίνπ 8, 9 θαη 10 Γεθεκβξίνπ 1996 κε ζέκα ρνιηθή Απνηπρία, Αζήλα 1997, ζ. 162-184. Γεκεηρόποσιος, Δ.: «Γεληθέο Δμεηάζεηο: Πνζνζηά απνηπρίαο θαη ε εμειηθηηθή αμηνιφγεζε», Νέα Παηδεία, η. 32, 1984, ζ. 24-26. Γεκεηρόποσιος, Δ. – Καιούζε, Κ.: «ρνιηθή απνηπρία: Ζ απνηπρία ηνπ ζρνιείνπ (Η)», Νέα Παηδεία, η. 84, 1997, ζ. 24-48. Γεκεηρόποσιος, Δ. – Καιούζε, Κ.: «ρνιηθή απνηπρία: Ζ απνηπρία ηνπ ζρνιείνπ», Σα Δθπαηδεπηηθά, 1997 Γεκεηρόποσιος, Δ. – Θεοδοζίοσ, Γ. – Παπαδεκεηρίοσ, Α. – Παπαζαλαζίοσ, Π.: Οη εθπαηδεπηηθέο θαη επαγγεικαηηθέο απνθάζεηο ησλ καζεηψλ ηεο Γ΄ Λπθείνπ: Τπφζεζε θνηλσληθήο ηάμεο; Μηα ζχγρξνλε εκπεηξηθή δηεξεχλεζε ηνπ πξνβιήκαηνο, Θεζζαινλίθε 1985. Γροσθόποσιος, Β.: «Αληζφηεηεο ζηηο εθπαηδεπηηθέο επθαηξίεο: Ζ πεξίπησζε ησλ Πνιπηερληθψλ ρνιψλ ζηελ Διιάδα: Μηα πξψηε πξνζέγγηζε», Δπηζηεκνληθή θέςε, η. 26, 1985, ζ. 51-51. Δζληθό Κέληρο Βηβιίοσ – Παραηερεηήρηο Βηβιίοσ: Παλειιήληα έξεπλα γηα ηνλ αλαιθαβεηηζκφ, Αζήλα 1998. Εθπαηδεπηηθή Μεηαξξύζκηζε Σπδεηήζεηο θξίζεηο απόςεηο 1956-1965. Πξννδεπηηθή Παηδεία, Αζήλα 1966. Gordon, W. – Claxton, G. (eds): Learning for life in the 21st century: sociocultural perspectives on the future of education, Blackwell, Oxford 2002. [κάζεζε, εθπαίδεπζε, πξφγλσζε, θνηλσληνινγία εθπαίδεπζεο] [ΠΗ 306.43] Εωγράθοσ, Αλδρ.: Γηαπνιηηηζκηθή αγσγή ζηελ Δπξψπε θαη ζηελ Διιάδα, Σππσζήησ – Γ. Γαξδαλφο, Αζήλα 2003. Ζιηού, Μ.: Δθπαηδεπηηθή θαη θνηλσληθή δπλακηθή, Πνξεία, Αζήλα 1984. Ζιηού, Μ.: «Καηαλνκή γεσγξαθηθή εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ», Δπηζεψξεζε Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, η. 28, 1976, ζ. 259-274. Hopf, D.: Γηαθνξνπνίεζε ηεο ζρνιηθήο εξγαζίαο. Παξαδνζηαθνί θαη ζχγρξνλνη ηξφπνη νξγάλσζεο ηεο δηδαζθαιίαο (κηθξ. Β. Γειεγηάλλε), Αδειθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε 1982. Ηκβρηώηε, Ρ.: Αλζξσπηζηηθή παηδεία. Γεληθή πνιπηερληθή κφξθσζε, Αζήλα 1955. Jamati, V.: «Κνηλσληνινγία ηνπ ζρνιείνπ», ζην: Debesse, M. – Mialaret, G.: Οη παηδαγσγηθέο επηζηήκεο, ηφκνο 6, Γίπηπρν, Αζήλα 1985. Καδακίας, Αλδρ.: «Δθπαηδεπηηθή θξίζε θαη εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε: Μηα θνηλσληθνπνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή εξκελεία», ζην: Μπνπδάθεο, . (επηκ.): πγθξηηηθή Παηδαγσγηθή, ηφκ. ΗΗΗ, Gutenberg, Αζήλα 1992, ζ. 143-157. Καΐια, Μ. (επ.): Ζ ζρνιηθή απνηπρία, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1995. Καιογηαλλάθε, Π. – Μαθράθες, Β.: Δπξψπε θαη Δθπαίδεπζε. Λεπθφ Βηβιίν γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θαηάξηηζε, Γξεγφξεο, Αζήλα 1996. Καιοκοίρες, Γ. – Κοηζηθάθες, Θ.: «„Δθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε‟: Ζ ζθιεξή πξαγκαηηθφηεηα θαη πξνηάζεηο δηεμφδνπ», χγρξνλε Δθπαίδεπζε, η. 120-121, 2001 Καλάθες, Ηω.: Ζ νξγάλσζε ηεο δηδαζθαιίαο-κάζεζεο κε νκάδεο εξγαζίαο. Θεσξεηηθή ζεκειίσζε θαη πξαθηηθή εθαξκνγή, Γξεγφξε, Αζήλα 1987. Καρατρίζηος, Ν.: Γηδαθηηθή ησλ ζρνιείσλ ησλ μελνθψλσλ σο θαη παληφο είδνπο ζρνιείσλ, Παπαλέζηνξνο, Θεζζαινλίθε 1924. Καρατρίζηος, Ν.: Ζ θνηλσλία καο, ηα ζρνιεία καο θαη ε ζπλεθπαίδεπζηο, Γηδ. Γηαηξ., Αζήλαη 1933. Καρπαζίοσ, Υ.: Γπζιεμία ε παηδηθή αζζέλεηα ηνπ αηψλα καο, Ίσλ/Έιιελ, Αζήλα ρ.ρ. Καρπαζίοσ, Υ.: Μέζνδνο „22.12‟ γηα ηε ζεξαπεπηηθή αγσγή ηεο δπζιεμίαο (18 ηεχρε), Ίσλ/Έιιελ. Καρπαζίοσ, Υ.- Γάιια, Β. – Μαρρά, Μ.: Μέζνδνο „222‟ γηα ηε δηάγλσζε ηεο δπζιεμίαο, Ίσλ/Έιιελ. Καζζωηάθες, Μ.: Ζ επίδνζε ησλ καζεηψλ Μ.Δ. ζε ζρέζε κε ην επάγγεικα θαη ηε κφξθσζε ηνπ παηέξα, ην νηθνγελεηαθφ εηζφδεκα θαη ηελ πεξηνρή έδξαο ηνπ ζρνιείνπ ηνπο, Αζήλα 1981. Καζζωηάθες, Μ. – Παπαγγειή, Γ.: Ζ πξφζβαζε ζηελ ειιεληθή ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, Γξεγφξε, Αζήλα 1996. Καηή, Γήκεηρα: Ννεκνζχλε θαη θχιν. Ο ζεμηζκφο ζηηο επηζηεκνληθέο ηδέεο γηα ηηο γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο, Οδπζζέαο, Αζήλα 1990. [ζζ. 271] Κάηζηθας, Υ. – Καββαδίας, Γ.: Ζ αληζφηεηα ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε. Ζ εμέιημε ησλ επθαηξηψλ πξφζβαζεο ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε (1960-1994), Gutenberg, Αζήλα 1995. Κάηζηθας, Υ. – Καββαδίας, Γ.: Κξίζε ηνπ ζρνιείνπ θαη εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, Αζήλα 1997. Κάηζηθας, Υ. – Καββαδίας, Γ.: Ζ ειιεληθή εθπαίδεπζε ζηνλ νξίδνληα ηνπ 2000. Δθπαηδεπηηθνί, καζεηέο θαη ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, Gutenberg, Αζήλα 1996. Κειπαλίδες. Μ.: Κξάηνο Πξφλνηαο θαη εθπαίδεπζε, Αδειθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε 1991. Κειπαλίδες, Μητ.: «Δθπαίδεπζε θαη ηζφηεηα επθαηξηψλ ζην κεηαπνιεκηθφ θξάηνο πξφλνηαο», Παηδαγσγηθή Δπηζεψξεζε, Θεζζαινλίθε 1987, ζ. 115-148. Κειπαλίδες, Μητ.: Ζ θνηλσληθή δήηεζε γηα κεηαγπκλαζηαθή εθπαίδεπζε: εκπφδην ή επθαηξία γηα εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε;, Ρέζπκλν 1986. ΚΔΜΔΣΔ / ΟΛΜΔ: Μειέηεο έξεπλεο 1, Αζήλα 1999. Κοληογηαλλοπούιοσ-Ποισδωρίδε, Γ.: Κνηλσληνινγηθή αλάιπζε ηεο αμηνιφγεζεο θαη ηεο επίδνζεο. Οη εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο, ηφκ. 1 θαη 2, Gutenberg, Aζήλα 1996. Κοληογηαλλοπούιοσ-Ποισδωρίδε, Γ.: Οη εμεηάζεηο θαη ν ξφινο ηνπο ζηελ θνηλσληθή ζηξσκάησζε, Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, Πάηξα 1992. Κοληογηαλλοπούιοσ-Ποισδωρίδε, Γ.: Δθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη πξαθηηθή: Κνηλσληνινγηθε αλάιπζε, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1995. Κοροκειάς, . (επ.): Πξφιεςε ιεηηνπξγηθνχ αλαιθαβεηηζκνχ. Σν πξφγξακκα έξεπλαο – δξάζεο ζηα δεκνηηθά ζρνιεία ηνπ Γήκνπ Διεπζίλαο, Αζήλα 1991. Κορληηέ, Α.: Κνπκπνχξεο δελ ππάξρνπλ (κηθξ. Αθξ. Αιεμηάδε), ιθνο, Αζήλα 1995. Κούθοσ, Ν. – Μαργαρίηε-Γέροσ, Κ.: ρνιηθή απνηπρία θαη εληζρπηηθή δηδαζθαιία, ΤΠΔΠΘ, Αζήλα 1995 (αδεκνζίεπηε κειέηε ηνπ Γξαθείνπ Δληζρπηηθήο Γηδαζθαιίαο ηνπ ΤΠΔΠΘ). Κσπρηωηάθες, Α.: Σα εηδηθά παηδηά θαη ε αγσγή ηνπο, Φπρνηερληθή, 1989. Κσπρηωηάθες, Αλη. Β.: Αμηνιφγεζε θαη επηινγή, Αζήλα 1983. Κσρίδες, Α.: Οη αληζσηηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο φπσο εκθαλίδνληαη κέζα απφ ηνπο εηζηηήξηνπο δηαγσληζκνχο γηα ηα αλψηαηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, Ννκηθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, Αζήλα 1994. Κσρίδες, Α.: Ζ αληζφηεηα ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε θαη ε πξφζβαζε ζην Παλεπηζηήκην 19551985, Gutenberg, Aζήλα 1997. Κωζηάθε, Α.: Πνξίζκαηα απφ κηα αλάιπζε ησλ επηηπρηψλ ζηηο εηζηηήξηεο εμεηάζεηο Λπθείνπ 1981, ΚΔΠΔ, Αζήλα 1984. Λακπίρε-Γεκάθε, Ηω.: Πξνο κίαλ Διιεληθήλ θνηλσληνινγίαλ ηεο παηδείαο, ΔΚΚΔ, Αζήλα 1974. Λαρίοσ-Γρεηηάθε, Μ.: Ζ εγθαηάιεηςε ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο θαη παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κ’ απηήλ, Γξεγφξε, Αζήλα 1993. Λάζθοσ-Ναζηάθοσ, Μαρ.: Πξνζδνθίεο ηεο κεηέξαο, λνεκνζχλε ηνπ παηδηνχ θαη θίλεηξν επηηπρίαο, Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή, Φηινζνθηθή ρνιή ΑΠΘ, Θεζζαινλίθε 1977. Λεβέληες, Γεκ.: Κνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη εθπαηδεπηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο. Μεξηθέο δηαπηζηψζεηο κε ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηελ Ακκφρσζην, αλάηππν, Γειηίνλ ΔΦΑ, 1970, Ακκφρσζηνο 1971. Λύρζα, Λίιηαλ: Ζ απνηπρία θαη ε αδηαθνξία ζην Γεκνηηθφ ρνιείν, Εαραξφπνπινο, Αζήλα 1981 Μαραγθοσδάθε, Δι.: Δθπαίδεπζε θαη δηάθξηζε ησλ θχισλ: Παηδηθά αλαγλψζκαηα ζην λεπηαγσγείν, Οδπζζέαο, Αζήλα 1993. Μαρθαληώλες, Ηω. .: Ζ ζρέζηο κεηαμχ επηδφζεσο ελ ησλ Γπκλαζίσ θαη εμειίμεσο ελ ησ βίσ, Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, Αζήλαη 1962. Μαρκαρηλός, Ηω.: Γεκηνπξγηθφηεο θαη θνηλσληθννηνθνλνκηθφλ επίπεδνλ, Αζήλα 1978. Μαρκαρηλός, Ηω.: Σν ζρνιηθφ πξφγξακκα: Κνηλσληνινγηθή ζεψξεζε, Αζήλα 1977. Μασρογηώργος, Γ.: Δθπαηδεπηηθνί θαη δηδαζθαιία. Γηα κηα Αληί(παιε) πξφηαζε, χγρξνλε Δθπαίδεπζε, Αζήλα 1992. Μασρογηώργος, Γ.: Ζ εγθπξφηεηα ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ γξαπηψλ εμεηάζεσλ ζην κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο, Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, Ησάλληλα 1981. Μασρογηώργος, Γ.: «Αληρλέπνληαο ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή …..???», ζην: Μπαγάθεο, Μ. (επηκ.): Ο εθπαηδεπηηθφο θαη ε επξσπατθή δηάζηαζε ζηελ εθπαίδεπζε, Μεηαίρκην, Αζήλα 2003, ζ. 349-365. Μασρογηώργος, Γ. – Γθόηοβος, Θ. – Παπαθωλζηαληίλοσ, Π.: Κξηηηθή παηδαγσγηθή θαη εθπαηδεπηηθή πξάμε, χγρξνλε Δθπαίδεπζε, Γηάλληλα-Αζήλα 1984. [ζζ. 208] Μειαλίηες, Ν.: Ζ παηδαγσγηθή θαη θνηλσληθή ζεκαζία ησλ εμεηάζεσλ, Δλαίζηκνο δηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, ελ Αζήλαηο 1940. Μειηός, Γηάλλες Γ.: Δθπαίδεπζε θαη εμνπζία. Κξηηηθή ηεο θαπηηαιηζηηθήο εθπαίδεπζεο, Θεσξία, Αζήλα 1981 (2ε έθδνζε: 1984). Μεηράθος, Θ.: «Δθπαίδεπζε θαη νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο», Οηθνλνκηθφ Γειηίν Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο, η. 23, Ηνχιηνο 2004. Μηταειίδες, Α.: Παηδεία θαη Οηθνλνκία, Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Κχπξνπ, 1983. Μηταιαθόποσιος, Γ.: Σν ζρνιείν θαη ε ζρνιηθή ηάμε. Κνηλσληνινγηθέο πξννπηηθέο, Αδειθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε. Μηταιαθόποσιος, Γ..: Κνηλσληνινγία θαη εθπαίδεπζε, πξνζεγγίζεηο ζηελ θνηλσληνινγηθή δηεξεχλεζε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο εθπαηδεπηηθήο πξάμεο, Αδειθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε 1990. Μητειής, Θ.: Δθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο θαη θνηλσληθνί παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηε δηακφξθσζή ηνπο, Έξεπλα, Λακία 1992 (δαθηπινγξ.). Mητειογηάλλες, Η. – Σδελάθε, Μ.: Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο, Μ. Π. Γξεγφξεο, Αζήλα 1997. Μπαιάζθας, Κ.: Κνηλσληθή ζεψξεζε ηεο παηδείαο, Γξεγφξεο, Αζήλα 1984. Μπαιάζθας, Κ.: Δθπαηδεπηηθή ζεσξία θαη πνιηηηθή, Γψδεθα δνθίκηα, Παηάθεο, Αζήλα 1996. Μπαζιής, Η.: Κνηλσληθή – γισζζηθή δηαθνξνπνίεζε θαη ζρνιηθή επίδνζε, Νέα Παηδεία, Αζήλα 1988. Μπάηζηοσ, . et al.: «Ζ ζπλεθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ κε ή ρσξίο αλαπεξία ζην κάζεκα ηεο θπζηθήο αγσγήο ζην ζρνιείν», Κνηλσληθή Δξγαζία, 71, 2003, ζ. 177-188. Μποσδάθες, . – Γεωργογηάλλες, Π.: ρνιηθή έληαμε, κπξλησηάθεο, Αζήλα 1991. Μσιωλάς, Θ.: Ζ αλαπαξαγσγή ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ κέζα απφ ηνπο ζρνιηθνχο κεραληζκνχο. Ζ Μέζε Δθπαίδεπζε ζην ρσξηφ θαη ζηελ πφιε, Γξεγφξε, Αζήλα 1982. Μσιωλάς, Θ.: Κνηλσληθή αλαπαξαγσγή ζην ζρνιείν: ζεσξία θαη εκπεηξία, Αξκφο, Αζήλα 1991. Μσιωλάς, Θ.: «Ο Έιιελαο εθπαηδεπηηθφο θαη νη θνηλσληθέο ηνπ εμαξηήζεηο», Παηδαγσγηθή Δπηζεψξεζε, η. 10, 1989, ζ. 5-38. Νούηζος, Υαρ.: Ηδενινγία θαη εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, Θεκέιην, Αζήλα 1986. Νούηζος, Υαρ.: πγθπξία θαη εθπαίδεπζε, Ο Πνιίηεο, Αζήλα 1990. Νούηζος, Υ.: Ηζηνξία ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηδενινγία, Ο Πνιίηεο, Αζήλα 1990. Νούηζος, Υ.: Κνηλσληθή δηάζηαζε ηεο εθπαίδεπζεο, ……………. Νηαιάθας, Θεόδ. Υ.: Δηζαγσγή ζηελ θνηλσληνινγία: Θέκαηα θνηλσληνινγίαο ηεο παηδείαο, Ησάλληλα, 1982. Ξεροηύρες, Ηω. Ν.: Οη εηζηηήξηεο εμεηάζεηο γηα ηα Παλεπηζηήκηα θαη ηηο αλψηαηεο ζρνιέο: εηζήγεζε ζηελ Δπηηξνπή Παηδείαο, Θεζζαινλίθε 1975. Ξεροηύρες, Ηω. Ν.: «Πξνβιήκαηα ζρεηηθά κε ηηο εμεηάζεηο» (αλάηππν), Υξνληθά ηνπ Πεηξακαηηθνχ ρνιείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, Θεζζαινλίθε 1950. Ξωτέιιες, Παλ. Γ.: Σν εθπαηδεπηηθφ έξγν σο θνηλσληθφο ξφινο: πνξίζκαηα κηαο έξεπλαο γηα ηελ απηναληίιεςε θαη ηηο ζηάζεηο ησλ Διιήλσλ εθπαηδεπηηθψλ, Αδειθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε 1984. ΟΛΜΔ: Α΄ Δθπαηδεπηηθφ πλέδξην Καζεγεηψλ Μέζεο Δθπαίδεπζεο, Πξαθηηθά, Αζήλα 1981. ΟΛΜΔ: Ζ αλαγθαηφηεηα ηνπ Δληαίνπ Λπθείνπ θαη ην χζηεκα Δηζαγσγήο ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Αζήλα 1992. ΟΛΜΔ: Σν πεξηερφκελν ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο λέεο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο, 6ν Δθπαηδεπηηθφ πλέδξην, ηφκ. 1 θαη 2, Αζήλα 1994. ΟΛΜΔ: Δληαηνπνίεζε ηερληθήο-επαγγεικαηηθήο θαη γεληθήο εθπαίδεπζεο, Γ΄ Δθπαηδεπηηθφ πλέδξην ΟΛΜΔ, Αιεμαλδξνχπνιε, 26-28 Απξίιε 1985, Αζήλα 1986. ΟΛΜΔ: Δθπαίδεπζε θαη 1992: πξννπηηθέο θαη επηπηψζεηο (Αζήλα, 23 Μαξηίνπ 1990), πδεηήζεηο γηα ηελ Δθπαίδεπζε 2, Αζήλα 1991. ΟΛΜΔ: Αγψλεο θαη αγσλία ηεο εθπαίδεπζεο (Αζήλα, 27 Ηνπλίνπ 1990), πδεηήζεηο γηα ηελ Δθπαίδεπζε 3, Αζήλα 1991. ΟΛΜΔ: Ο θνηλσληθφο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηε ζχγρξνλε επνρή. Οη γεληθέο εμεηάζεηο θαη ν ξφινο ηνπ ιπθείνπ (Αζήλα, 5 θαη 29 Φιεβάξε 1988), πδεηήζεηο γηα ηελ Δθπαίδεπζε, Αζήλα 1988. ΟΛΜΔ: Δπξσπατθή ελνπνίεζε θαη ειιεληθή εθπαίδεπζε, πδεηήζεηο γηα ηελ Δθπαίδεπζε, Αζήλα 1993. Παηδαγωγηθή Δηαηρεία Διιάδος: ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο, Αζήλα 1998. Παηδαγωγηθό Ηλζηηηούηο Κύπροσ: Δπαγγεικαηηθέο θηινδνμίεο θαη πιεζπζκηαθέο ηάζεηο ζηελ Κχπξν: έξεπλα UNFPA θαη Π.Η.Κ., Λεπθσζία 1981. Πάθος, Θ. (επ.): Κνηλσλία ησλ 2/3: Γηαζηάζεηο ηνπ ζχγρξνλνπ θνηλσληθνχ πξνβιήκαηνο, Πάληεην Παλεπηζηήκην Κνηλσληθψλ θαη Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ, Αζήλα 2000 [2001?]. Παιαηοθραζζάς, . et al.: Οη καζεηέο πνπ εγθαηαιείπνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο ζην Γπκλάζην θαη νη αλάγθεο ηνπο γηα επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε. Δκπεηξηθή έξεπλα, ΤΠΔΠΘ – ΟΔΔΚ – Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, Αζήλα 1996. Παλαγηωηοπούιοσ, Η.: Ζ γεσγξαθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ δηαθνξνπνηήζεσλ. Ζ Μέζε Δπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε ζηε κεηαπνιεκηθή Διιάδα, Οδπζζέαο, Αζήλα 1993. Παληειής, π. Ν.: Σαμηθέο δηαθνξέο ζηε ρξήζε ηεο γιψζζαο απφ ηα παηδηά ζηελ Διιάδα, Γηαηξ. Master, University Dundee. Παπαδάθε-Υοσρδάθε, Μαρ.: Γείθηεο λνεκνζχλεο θαη πεξηβάιινλ, Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, Φηινζνθηθή ρνιή Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο, Αζήλαη 1962. Παπαδόποσιος, Μ.: Ζ ζρνιηθή απνηπρία, Τπ. Παηδείαο (Κχπξνπ), Λεπθσζία 1990. Παπαδοπούιοσ, Γέζποηλα: Κνηλσληθέο δηαζηάζεηο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο (παλεπηζηεκηαθέο ζεκεηψζεηο), Πάληεην Παλεπηζηήκην, Αζήλα 2000. Παπαζεοδώροσ, Απ.: Πξναηξεηηθή θαη ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε, Αζήλα 1973. Παπαθωλζηαληίλοσ, Π.: Δθπαηδεπηηθφ έξγν θαη αμηνιφγεζε ζην ζρνιείν, Έθθξαζε, Αζήλα 1993. Παπαλούηζος, Δ.Π.: Αγψλεο θαη αγσλία γηα ηελ παηδεία, Ίθαξνο, Αζήλα 1965. Παπαλούηζος, Δ.Π.: Δθήκεξα, επίθαηξα, αλεπίθαηξα, Ίθαξνο, Αζήλα 1980 [2ε έθδνζε]. Παπαλούηζος, Δ.Π.: Ζ παηδεία, ην κεγάιν καο πξφβιεκα, Γσδψλε, Αζήλα 1976. Παπάς, Α.Δ.: χγρξνλε ζεσξία θαη πξάμε ηεο παηδείαο, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 1988. Παηερέθα, Υ.: Βαζηθέο έλλνηεο ησλ Pierre Bourdieu θαη Jean-Claude Passeron, Αδειθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε 19?? Περσζηλάθες, Δ.: Δπάγγεικα ηνπ παηέξα θαη ζρνιηθή επίδνζε, Αζήλα 1975. Πεζκαδόγιοσ, ηέθ.: Δθπαίδεπζε θαη αλάπηπμε ζηελ Διιάδα 1948-1985 Σν αζχκπησην κηαο ζρέζεο, Θεκέιην, Αζήλα 1987. Πεηρολώηε, Μ.: Σν Πνξηξαίην κηαο Γηαπνιηηηζκηθήο ρέζεο. Κξπζηαιιψζεηο, Ρήγκαηα, Αλαζθεπέο, UNESCO θαη EKKE, εθδ. Πιέζξνλ, Αζήλα 1998. Πεηρόποσιος, Ν. – Κοροκειάς, Η.: Μειέηε ζθνπηκφηεηαο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ζεζκνχ ηεο εληζρπηηθήο δηδαζθαιίαο ζηα ζρνιεία ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο, Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, Αζήλα 1993. Ποιστρολόποσιος, Πάλος: Φηινζνθία ηεο παηδείαο θαη πξνηάζεηο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, «Παηδαγσγία», Αζήλα 1988. Πσργηωηάθες, Η.Δ.: Κνηλσληθνπνίεζε θαη εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο, Γξεγφξεο, Αζήλα 1984. Πσργηωηάθες, Η.: Ζ Οδχζζεηα ηνπ δηδαζθαιηθνχ επαγγέικαηνο, Αδειθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε 19??. Ράζζει, Μπέρηραλη: Δθπαίδεπζε θαη θνηλσληθή ηάμε, Εαραξφπνπινο, Αζήλα 1980. Schultz, T.W.: Ζ νηθνλνκηθή αμία ηεο εθπαηδεχζεσο, Παπαδήζε, Αζήλα 1972. ηακποσιίδες, Α.: Σν ζρνιείν ζαλ κνξθή θνηλσληθνχ ειέγρνπ. ηαύροσ, Λάκπρος: Φπρνπαηδαγσγηθή απνθιηλφλησλ: λεπίσλ, παίδσλ, εθήβσλ. [εηδηθή αγσγή, λήπην πξνβιήκαηα, παηδί παηδηθή ειηθία έθεβνο εθεβεία πξνβιήκαηα] ύιιογος Αποθοίηωλ Βαρβαθείοσ: Ζ κεηάβαζε απφ ην Λχθεην ζην Παλεπηζηήκην, Πξαθηηθά εκεξίδαο, Αζήλα 1989. [εκεξίδα 19-3-1988] Σερδής, Νίθος: Δθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε: πξφγξακκα θαη πξαγκαηηθφηεηα, πξάγκαηα θαη πξφζσπα, Αδειθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε 1988. Σδάλε, Μαρία: Ζ θπξηαξρία ησλ θηλήηξσλ: ε θνηλσληθή πξνέιεπζε ησλ κειψλ Γ.Δ.Π. ησλ ειιεληθψλ Α.Δ.Η., Γξεγφξε, Αζήλα 1993. Σδάλε, Μαρία: Θέκαηα θνηλσληνινγίαο ηεο παηδείαο, Γξεγφξεο, Αζήλα 1986. Σδάλε, Μ.: ρνιηθή απνηπρία: Εήηεκα ηαμηθήο πξνέιεπζεο θαη θνπιηνχξαο, Γξεγφξε, Αζήλα 1983. Σδάλε, Μ.: Ζ θπξηαξρία ησλ θηλήηξσλ. Ζ θνηλσληθή πξνέιεπζε ησλ κειψλ ΓΔΠ ησλ ειιεληθψλ ΑΔΗ, Γξεγφξε, Αζήλα 1993. Σοθαηιίδοσ, Β.: Δηζαγσγή ζηε δηδαθηηθή ησλ δσληαλψλ γισζζψλ. Πξνβιήκαηα – πξνηάζεηο, Οδπζζέαο, Αζήλα 1986. Σοκπαΐδες, Γεκ. Δ.: Ζ ηζφηεηα επθαηξηψλ ζηελ εθπαίδεπζε: ζπκβνιή ζηε κειέηε εθδεκνθξαηηζκνχ ηεο εθπαίδεπζεο, Γξεγφξεο, Αζήλα 1982. Σρηιηαλός, Αζ.: Ζ παξψζεζε ή πψο θαιιηεξγείηαη ζην καζεηή ε έθεζε γηα κάζεζε, Γξεγφξε, Αζήλα. Σζηβάθοσ, Η.: «Οξγάλσζε θαη εμνπζία», ζην: Σζηβάθνπ, Η. (επηκ.): Γξάζε θαη ζχζηεκα, Θεκέιην, Αζήλα 1995, ζ. 267-323. Σζηκπούθες, Κ.: Ο ζεζκφο ησλ εηζαγσγηθψλ δηαγσληζκψλ γηα ηα Αλψηαηα Δθπαηδεπηηθά Ηδξχκαηα, Έξεπλα, Αζήλα 1983. Σζηπιεηάρες, Α.: Φπρνθνηλσληνινγία ηεο ηάμεο, Αζήλα 1996. Σζοσθαιάς, Κ.: Δμάξηεζε θαη αλαπαξαγσγή. Ο θνηλσληθφο ξφινο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεραληζκψλ ζηελ Διιάδα (1830-1922), Θεκέιην, Αζήλα 1987 Τποσργείο Δζληθής Παηδείας θαη Θρεζθεσκάηωλ (ΤΠΔΠΘ) / Γεληθή Γρακκαηεία Λαϊθής Δπηκόρθωζες: Αιθαβεηηζκφο θαη δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο: παλειιήλην ζπλέδξην, Αλάβπζζνο Αηηηθήο, 23, 24, 25 Ννεκβξίνπ 1990. Αζήλα 1992. Τπ. Ποιηηηζκού – Γεληθή Γρακκαηεία Λαϊθής Δπηκόρθωζες: Ζ αληηκεηψπηζε ηνπ αλαιθαβεηηζκνχ ζηηο ρψξεο – κέιε ηεο ΔΟΚ ζήκεξα, Αζήλα 1987. Φίιηας, Β.: Παηδεία θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ, Αζήλα 1976. Φιοσρής, Γ.: Απηναληίιεςε, ζρνιηθή επίδνζε θαη επίδξαζε γνλέσλ, Γξεγφξεο, Αζήλα 1989. Φράγθος, Υρ.: Δπίθαηξα ζέκαηα παηδείαο, Gutenberg, Αζήλα 1986. Φράγθος, Υρ.: Ζ ζχγρξνλε δηδαζθαιία, Gutenberg, Αζήλα 1986. Φραγθοσδάθε, Α.: Οη αλαζηνιέο ζηελ εθαξκνγή θαη ηε γελίθεπζε ηεο 9ρξνλεο Τπνρξεσηηθήο Δθπαίδεπζεο: Δπηπηψζεηο ζηε δηάξζξσζε ηνπ ζρνιηθνχ δηθηχνπ κηαο πεξηνρήο (Ν. Ησαλλίλσλ). Δξεπλεηηθφ Έξγν Τπνπξγείνπ έξεπλαο θαη Σερλνινγίαο. (Τπεχζπλε: Ά. Φξαγθνπδάθε), Ησάλληλα 1984 (αδεκνζίεπηε). Φραγθοσδάθε, Α.: Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα ζην ζρνιείν, Παπαδήζεο, Αζήλα 1985. Φραγθοσδάθε, Άλλα (επηκ.): ‘Ση είλ’ ε παηξίδα καο’; Δζλνθεληξηζκφο ζηελ εθπαίδεπζε, Αιεμάλδξεηα, Αζήλα 1997. Φρέηρε, Π.: Ζ αγσγή ηνπ θαηαπηεδφκελνπ, Ράππαο, Αζήλα 1977. Υαρακής, Π.: «Αλάκεζα ζην ζρνιείν θαη ζην θξνληηζηήξην», ζην: Δηαηξεία πνπδψλ Νενειιεληθνχ Πνιηηηζκνχ θαη Γεληθήο Παηδείαο, Μεραληζκνί θαη φξνη επηινγήο γηα ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Δπηζηεκνληθφ πκπφζην, Αζήλα 1995, ζ. 43-55. Υαρακής, Π.: «Ζ ζρνιηθή απνηπρία ζην ιχθεην», Άιθα, 40, 1999, ζ. 21-22. Υαρακής, Π.: «Έληαμε ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο αλάγθεο ζηελ εθπαίδεπζε. Σν δήηεκα ηεο αμηνιφγεζεο», ζην: Εψληνπ-ηδέξε, Α. (επ.): Άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο θαη ε έληαμή ηνπο, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 2000. Υαρακής, Π. – Κούθοσ, Ν. – Μαργαρίηε-Γέροσ, Κ. – Σζαγθαράθες, Π.: Ζ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ε αληηκεηψπηζε ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο, Δθπαηδεπηηθή Κνηλφηεηα, 47, 1998, ζ. 25-30. Υοληοιίδοσ, Δι.: Ζ ζπδήηεζε γηα ηελ εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε (1976-1986): νη ζέζεηο θνκκάησλ θαη ζπλδηθαιηζηηθψλ νξγαλψζεσλ, Αδειθνί Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε. [εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε Διιάδα, θφκκαηα θαη εθπαίδεπζε, ζπλδηθαιηζηηθνί θνξείο νξγαλψζεηο θαη εθπαίδεπζε, ΟΛΜΔ, ΓΟΔ θ.ιπ.] Φεκκέλος, Η.: Μεηαλάζηεπζε απφ ηα Βαιθάληα, Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο ζηελ Αζήλα, Glorybook-Παπαδήζεο, Αζήλα 1995. Β΄ ΞΔΝΟΓΛΧΖ Ahier, J. et al. (eds): Diversity and change. Education, policy and selection, The Open University / Routledge, London 1996. Baxter, C. – O’Leary, P.J. – Westoby, A.: Economics and education policy: a reader, Open University Set Book, Longman 1977. Bowles, S. – Gintis, : Schooling in capitalist America: Education reform and the contraction of economic life, Routledge and Kegan Paul, New York 1976. Castells, M. et al.: Critical education in the new information age. Corbett, Jenny: Supporting inclusive education, Routledge/Falmer, London 2001. Daun, Holger (ed.): Educational restructuring in the context of globalization and national policy, Routledge/Falmer, Νew York/London 2002. Eggleston, John: The sociology of the school curriculum, Routledge, London 1977. Floud, J. (ed.): Social class and educational opportunity, Heinemann, London 1956. Helsby, G.: Changing Teachers’ Work. The Reform of Secondary Schooling, Open University Press, Buckingham 1999. Husén, Torsten: «Comprehensive (versus selective) education», International Encyclopedia of Education. Kehiny, Mary Jane (2002) Sexuality, gender and schooling. Shifting agendas in social learning, Routledge/Falmer, London 2002. Kelley-Salinas, G.: “Different educational inequalities: ICT an option to close the gaps”, in Krueger, Alan B. (ed.) Education matters. Selected essays by Alan B. Krueger, Edward Edgar, Cheltenham, UK – Northampton, MA, USA 2000. Kelley-Salinas, G.: «Different educational inequalities: ICT an option to close the gaps», in OECD-CERI: Learning to bridge the digital divide, Paris 2000, pp. 21-36. Kingston, P. et al.: «Why education matters», Sociology of Education, 76, 1, 2003, pp. 5370. Nind, Melanie et al. (eds): Inclusive education: learners and learning contexts, The Open University / David Fulton, London 2003. OECD-CERI: Learning to bridge the digital divide, Paris 2000, pp. 21-36. OECD-CERI: Learning to bridge the digital gap, Paris 2000. Official Journal of the European Communities: 09.04.1999: «Resolution on respect for human rights in the European Union (1997)» pp. C98/279. Official Journal of the European Communities: 09.04.1999: «Resolution on racism, xenophobia and anti-Semitism and on further steps to combat racial discrimination», pp. C98/488 Osborn, M. et al.: «Social class, educational opportunity and equal entitlement: dilemmas of schooling in England and France», Comparative Education, V. 33, No 3, 1997, pp. 375-393. Percy-Smith, Janie (ed.) (2002) Policy responses to social exclusion. Towards inclusion?, Open University Press, Maidenhead-Philadelphia. Power, Sally – Whitty, Geoff: «New Labour‟s education policy: first, second or third way?», Journal of education Policy, 14, 5, 1999, pp. 535-546. Riordan, C.: «Failing in school? Yes? Victims of war? No», Sociology of Education, 76, 4, 2003, pp. 369-372. Scott, Peter: The meanings of mass higher education, SRHE and Open University Press, Buckingham 1995. Svensson, N.E.: Ability grouping and scholastic achievement: Report of a five-year follow-up study in Stockholm, Almqvist and Wiksell. Stockholm 1962. Taracena, E.: «A schooling model for working children in Mexico: The case of children of India origin workig as agricultural workers during the harvest», Childhood, 10, 3, 2003, pp. 301-318. Tomlinson, Sally: Education in a post-welfare society, Open University Press, Buckingham / Philadelphia 2001. Vernon, P.E. (ed.): Secondary school selection: a British psychological society inquiry, Methuen, London 1957. Γ΄ ΣΟΠΟΘΔΗΔ ΣΟ ΓΗΑΓΗΚΣΤΟ www.kleidiakaiantikleidia.net
© Copyright 2024 Paperzz
