2ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΧΑΛΚΙΔΑΣ
PROJECT ΤΗΣ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Μελέτη για την ελληνική γλώσσα
ΧΑΛΚΙΔΑ 2011
Υπεύθυνες καθηγήτριες:
κα Ζαλακώστα Χρυσούλα, κα Κανάρη Δέσποινα
“Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική.
Το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.”
Οδυσσέας Ελύτης
2
Σχέδιο: Βαγγέλης Παπαϊωάννου
3
Συμμετέχοντες
ΑΛΑΤΖΟΓΛΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ
ΒΡΕΛΛΟΥ ΕΛΠΙΔΑ
ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΓΑΡΥΦΑΛΛΙΑ
ΚΟΚΟΚΥΡΗΣ ΜΙΧΑΗΛ
ΚΟΥΖΟΥΝΑΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΛΥΜΠΕΡΗ ΕΛΕΝΗ
ΜΕΤΑΞΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ
ΜΟΥΣΤΑΚΑ ΖΩΗ
ΝΤΕΝΤΑ ΝΤΑΝΙΕΛΑ
ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗΣ
ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
ΠΑΤΕΡΟΓΛΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ
ΠΕΡΕΛΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
ΠΗΛΙΟΥΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ
ΤΕΛΑΛΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ
ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ
ΧΑΣΑΝΠΑΠΑΪ ΣΑΜΠΙΝΑ
ΧΡΟΝΗ ΣΥΜΕΛΑ
4
Περιεχόμενα
1. Περίληψη
9
2. Αbstract
10
3. Πρόλογος
11
4. Εισαγωγή
12
5. Σκοπός
14
6. Ερευνητικά ερωτήματα
15
7. Μεθοδολογία
16
8. Συλλογή δεδομένων
18
8.1 Η ταξινόμηση των γλωσσών
18
8.1.1 Πλούσιες και φτωχές γλώσσες
18
8.1.2 Οι υποτιθέμενες μεγαλειώδεις γλώσσες
19
8.2 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας
20
8.2.1 Οι ρίζες της ελληνικής γλώσσας
20
8.2.2 Η κοινή γλώσσα
20
8.2.3 Παλιά και Νέα Ρώμη: ελληνική και λατινική γλώσσα
21
8.2.4 Γλώσσα και ιστορία
21
8.2.5 Δύο παραδείγματα: Νορβηγοί - Δανοί, Έλληνες – Κύπριοι
22
8.2.6 Αρχαϊζουσα και ομιλούμενη γλώσσα
22
8.2.7 Γλωσσικές αλλαγές κατά την βυζαντινή εποχή
22
8.2.8 Η ελληνική γλώσσα στην Τουρκοκρατία
23
5
8.2.9 Η δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους
23
8.2.10 Πού οφείλεται η επιμονή στην αρχαϊζουσα γλώσσα;
23
8.2.11 Η «διόρθωση» της ομιλούμενης γλώσσας
24
8.2.12 Η δημοτική
25
8.2.13 Οι γλώσσες είναι φτιαγμένες για να υπηρετούν τις κοινωνίες
26
8.2.14 Οι διάλεκτοι της νέας ελληνικής
26
8.2.15 Ιδιώματα της νέας ελληνικής
27
8.3 Γλωσσικός δανεισμός
29
8.3.1 Γλωσσικές επαφές: παραδείγματα από τα νέα ελληνικά
30
8.3.2 Τα μυστικά της γλωσσικής επαφής
31
8.3.3 «Χαλάει» τις γλώσσες ο δανεισμός;
32
8.3.4 Οι γλώσσες δεν «χαλούν», αλλάζουν
32
8.3.5 Κινδυνεύει σήμερα να χαθεί η ελληνική γλώσσα από τη συνάντησή
της με την αγγλική;
33
8.3.6 Η αρχαία ελληνική γλώσσα και οι επαφές της με άλλες γλώσσες
33
8.3.6.1 Οι επαφές της ελληνικής με γλώσσες της Ανατολής
34
8.3.6.1 Οι επαφές της ελληνικής με γλώσσες της Δύσης
38
8.3.7 Ελληνική, λατινική γλώσσα και το επιστημονικό λεξιλόγιο
42
8.3.8 Μετάφραση ξένων όρων
43
8.3.9 Λεξιλογικοί νόστοι
44
8.3.10 Η αλληλεπίδραση των γλωσσών βλάπτει ή ωφελεί τις γλώσσες; 46
8.3.11 Γλώσσα και αθλητισμός
48
6
8.3.11.1 Ορολογία
48
8.3.11.2 Ξένες λέξεις
49
8.4 Γλωσσική αλλαγή
50
8.4.1 Οι «μεγαλομανείς» γλώσσες
50
8.4.2 Λάθη στη χρήση της γλώσσας: Αλήθεια και μύθος
51
8.5 Η «γλώσσα» των νέων
53
8.5.1 Τα χαρακτηριστικά της «γλώσσας» των νέων
53
8.5.2 Οι αιτίες της γλωσσικής διαφοροποίησης των νέων
54
8.5.3 Η αλλαγή της «γλώσσας» των νέων
54
8.5.4 Γλωσσικές στάσεις
55
8.5.5 «Γλώσσα» των νέων: Γλωσσική καταστροφή ή γλωσσική
δημιουργικότητα;
56
8.5.6 Μία άποψη για τη γλώσσα
57
8.6 Ερωτηματολόγια
58
8.7 Ανάλυση λόγου
60
8.8 Βιντεοσκόπηση
60
8.9 Σκίτσο
60
9. Ερμηνεία δεδομένων
61
10. Συμπεράσματα
67
11. Κριτική
68
12. Περιορισμοί
70
13. Επίλογος
71
14. Βιβλιογραφία
72
7
15. Παράρτημα
74
15.1.1 Δάνειες λέξεις
74
15.1.2 Ο λόγος του Ζολώτα
75
15.2.1 Το λεξιλόγιο των νέων
77
15.2.2 Εκφράσεις από τη «γλώσσα» των νέων με επεξηγήσεις
78
15.2.3 Σκέψεις για την εφηβεία στα greeklish
80
15.3 Διάλογοι από το διαδίκτυο
81
15.3.1 Παράδειγμα καθημερινής ομιλίας
81
15.3.2 Διάλογος μεταξύ ενός 16χρονου και της υπόλοιπης οικογένειας 82
15.4 Μαγνητοφωνημένοι διάλογοι
83
15.4.1 Συζήτηση δύο μαθητριών μέσω κινητού
83
1.5.4.2 Διάλογος μεταξύ νέων για το facebook
83
15.5 Συνήθη λάθη κατά τη χρήση της γλώσσας
84
15.6 Ερωτηματολόγια
86
16. CD-ROM
17. DVD-ROM
8
1. Περίληψη
Μέσω της εργασίας μας διαπιστώσαμε ότι δεν υπάρχουν πραγματικά
πλούσιες - ανώτερες και φτωχές - κατώτερες γλώσσες αλλά η οικονομική
υπεροχή ορισμένων χωρών οδήγησε στην επικράτηση των γλωσσών τους
έναντι άλλων. Επίσης, παραθέτουμε την πορεία της ελληνικής από το
παρελθόν μέχρι και τις μέρες μας, κάνοντας εκτενέστερη αναφορά στις
αλλαγές που υπέστη τα τελευταία χρόνια. Όπως συνέβη η ελληνική να
δανειστεί από άλλες γλώσσες κατά το παρελθόν, έτσι και στις μέρες μας
δανείζεται από τις δυτικές γλώσσες και κυρίως την αγγλοαμερικανική.
Αλλά και εκείνη δάνεισε πληθώρα λέξεων σε άλλες, γεγονός που
αναδεικνύει την κυριαρχία της κατά το παρελθόν. Τέλος, καταλήξαμε στο
συμπέρασμα ότι η γλώσσα μας δεν έχει αλλοιωθεί εξαιτίας της επιρροής
που της άσκησε η «γλώσσα» των νέων και ιδιαίτερα τα greeklish.
Κλείνοντας, αξίζει να αναφερθεί ότι στόχος μας μέσα από όλα αυτά τα
στοιχεία είναι να τονίσουμε την αξία της ελληνικής γλώσσας.
9
2. Abstract
Via our work we realised that there are not really rich - superior and poor more inferior languages but the economic supremacy of certain countries
led to the predominance of their languages against others. Also, we
mention the course of Greek from the past until our days, making more
extensive report in the changes that it suffered in the past few years. As
Greek borrowed elements from other languages in the past, the same way it
borrows from the westerner languages and mainly English in our days.
Moreover, Greek lent an abundance of words in other languages, thing that
shows its sovereignty in the past. Finally, we led to the conclusion that our
language has not been degraded because of the influence that practised the
“language” of young people to it and particularly greeklish. Closing, it
deserves to be reported that our objective through all these elements is to
stress the value of the Greek language.
10
3. Πρόλογος
Μέσα από την εργασία μας θα μυηθούμε στους κόλπους της ελληνικής
γλώσσας, θίγοντας διάφορα ζητήματα της, τα οποία αφορούν όχι μόνο
τους γλωσσολόγους αλλά και τον απλό λαό.
Πιο συγκεκριμένα, θα εξετάσουμε, εάν πραγματικά υπάρχουν πλούσιες ανώτερες και φτωχές - κατώτερες γλώσσες και στην περίπτωση που
ισχύει, ποιοι ήταν οι λόγοι που οδήγησαν στην επικράτηση ορισμένων
γλωσσών έναντι άλλων. Στη συνέχεια, θα αναζητήσουμε τις ρίζες της
ελληνικής γλώσσας, δηλαδή το πώς οδηγηθήκαμε από την αρχαία στη νέα
ελληνική. Αυτή ήταν, φυσικά, μια χρονοβόρα διαδικασία και απασχόλησε
πολλές γενεές. Πυρήνα της εργασίας μας αποτελεί το γεγονός της
επίδρασης των ξένων γλωσσών στην ελληνική, στοιχείο το οποίο γίνεται
αντιληπτό από την πληθώρα ξένων λέξεων που χρησιμοποιούμε στην
καθημερινότητα μας και ιδιαίτερα στον αθλητισμό. Ωστόσο, συμβαίνει και
το αντίστροφο, δηλαδή πολλές ξένες λέξεις έχουν ελληνικές ρίζες. Άλλο
ένα θέμα που θα αναπτύξουμε είναι η ύπαρξη ή μη της γλωσσικής φθοράς
καθώς και η «γλώσσα» των νέων και ιδιαίτερα τα «greeklish», τα οποία
αποτελούν τον κατεξοχήν γραπτό τρόπο επικοινωνίας των νέων μεταξύ
τους. Τέλος, θα προσπαθήσουμε να μάθουμε, εάν η ελληνική, μετά από
όλες αυτές τις φουρτούνες που πέρασε και θα περάσει, βγήκε ζωντανή
καθώς και τι θα επακολουθήσει.
Κλείνοντας, στόχος μας μέσα από όλα αυτά τα στοιχεία που θα
συλλέξουμε (άρθρα σχετικά με τη γλώσσα, βίντεο, διάλογοι), είναι να
τονίσουμε την αξία της γλώσσας μας, όχι μόνο, επειδή είναι ο
σημαντικότερος τρόπος επικοινωνίας μας αλλά, επειδή αποτελεί φορέα
του πολιτισμού μας.
11
4. Εισαγωγή
Χωρίς τη γλώσσα δεν μπορεί να νοηθεί ζωή, επειδή οι σημαντικότερες
εκφάνσεις της ζωής είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με αυτή. Γι’ αυτό και η
πρόοδος του ανθρώπου σε κάθε τομέα της ζωής του περνάει, χωρίς
υπερβολή, μέσα από τη γλωσσική καλλιέργειά του.
Γλώσσα είναι κώδικας σημείων ορισμένης μορφής με τα οποία
επιτυγχάνεται η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής
κοινότητας. Από τον ορισμό, λοιπόν, προκύπτει ότι η κύρια λειτουργία της
γλώσσας είναι η επικοινωνία. Χάρη στη γλώσσα οργανώθηκαν κοινωνίες,
μεταδόθηκαν εμπειρίες, ανταλλάχτηκαν απόψεις και γνώσεις,
εκφράστηκαν συναισθήματα, περιγράφτηκαν γεγονότα, προσδιορίστηκαν
πεποιθήσεις και σκοποί, δημιουργήθηκε πολιτισμός. Αξίζει γι’ αυτό να
αναφέρουμε ως μαρτυρία τα λόγια του Ισοκράτη: «Εγγενομένου δ’ ημίν
του πείθειν αλλήλους και δηλούν προς ημάς αυτούς, περί ων αν
βουληθώμεν, ου μόνον του θηριωδώς ζην απηλλάγημεν, αλλά και
συνελθόντες πόλεις ωκίσαμεν και νόμους εθέμεθα και τέχνας εύρομεν και
σχεδόν άπαντα τα δι’ ημών μεμηχανημένα ημίν εστιν ο συγκατασκευάσας».
(Αφότου, όμως, γεννήθηκε μέσα μας η ικανότητα να πείθουμε ο ένας τον
άλλο και να ανακοινώνουμε τις επιθυμίες μας, όχι μόνο απαλλαχτήκαμε
από το να ζούμε σαν θηρία, αλλά και, αφού συγκεντρωθήκαμε, ιδρύσαμε
πόλεις και θεσπίσαμε νόμους και εφεύραμε τέχνες και σχεδόν σε όλα όσα
επινοήσαμε ο λόγος είναι που μας βοήθησε να τα δημιουργήσουμε).
Στους αρχαίους Έλληνες ήταν ιδιαίτερα προσφιλής η λέξη «λόγος».
Μπορούσαν με αυτή να αποδώσουν την αναπόσπαστη σχέση της λογικής
με την ομιλία, του «ενδιάθετου» με το «φωνούμενο» λόγο. Τόσο στενή
είναι η μεταξύ τους σχέση, ώστε να μην μπορούμε να αποχωρήσουμε τη
μία από την άλλη. Οποιαδήποτε δυσλειτουργία της σκέψης αντανακλάται
στη γλώσσα και αντίστροφα. Όχι μόνο για να εμπεδωθεί ή να
διευκρινιστεί, αλλά και για να υπάρξει ένας στοχασμός ή μια έφεση, ένα
συναίσθημα ή μια συγκεκριμένη τάση, πρέπει να σαρκωθεί φραστικά, να
συμβολιστεί μ’ ένα γλωσσικό τύπο. Το άρρητο δεν έχει υπόσταση μέσα
στον ψυχικό μας κόσμο. Αυτό με άλλα λόγια σημαίνει πως μελετώντας τα
έργα του λόγου μελετούμε τα έργα της σκέψης. Πνευματική και γλωσσική
καλλιέργεια συμβαδίζουν. Όπως λέει και ο Πλάτωνας: «Διάνοια και λόγος
ταυτόν» (Ανδρόνικος, Δημόσιος διάλογος για την γλώσσα, 1988: 15).
Τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν ένα έθνος από τα άλλα δεν είναι
βιολογικά ή φυλετικά αλλά πολιτισμικά. Και η γλώσσα είναι, ασφαλώς, το
κύριο διακριτικό πολιτισμικό γνώρισμα του. Συγκεκριμένα, εκφράζει τις
αξίες και τις αρχές ενός λαού, το ήθος, την ευαισθησία και την
καλαισθησία του, τις δοξασίες και τις πεποιθήσεις του. Με λίγα λόγια
12
αποτελεί την ταυτότητα του. Από την γλώσσα ενός τόπου μπορεί κάποιος
να καταλάβει τον πολιτισμό, τα γράμματα, τις παραδόσεις, τα ήθη, τα
έθιμα του και γενικά την ιστορία του. Η ιστορική, λοιπόν, επιβίωση ενός
λαού εξαρτάται από τη διατήρηση και τη διάσωση της γλώσσας του, ενώ η
παρακμή και εξαφάνισή του αρχίζει με την απώλεια της. Γι’ αυτό και ο
Ψυχάρης επισημαίνει ότι «γλώσσα και πατρίδα είναι το ίδιο. Να πολεμά
κανείς για την πατρίδα του ή για την εθνική τη γλώσσα, ένας είναι ο
αγώνας».
Εκτός από τη λογική υπάρχει και η συγκινησιακή/ποιητική λειτουργία
της γλώσσας. Η συγκινησιακή φόρτιση της εξαρτάται από την προσωπική
επιλογή της κατάλληλης σε κάθε περίπτωση λέξης ή φράσης, ώστε ο
άνθρωπος να εκφράσει τις συγκινήσεις της ψυχής και τις επιθυμίες του και
να εκδηλώσει τη συμπαράσταση, τη χαρά, τη λύπη και άλλα προσωπικά
συναισθήματα του. Επομένως, είναι φορέας ιδεών και πεποιθήσεων,
παρέχοντας τη δυνατότητα εξωτερίκευσης του εσωτερικού του κόσμου. Η
ορθή έκφραση των σκέψεων απαιτεί την επαρκή γνώση του γλωσσικού
κώδικα επικοινωνίας: «Η γλώσσα δεν αποτελεί απλώς ένα μέσον
επικοινωνίας, είναι και φορέας ηθικών αξιών και εργαλείο μαγείας».
(Οδυσσέας Ελύτης)
Όσον αφορά την πολιτική ζωή, με τη γλώσσα τους οι άνθρωποι εκθέτουν
τις ιδεολογικές θέσεις τους, ανταλλάσσουν πολιτικές απόψεις, επιχειρηματολογούν, συναινούν σε πολιτικά ζητήματα ή διαφοροποιούνται. Η αξία
της γλώσσας διαφαίνεται, επίσης, από το γεγονός ότι με το διάλογο τα
άτομα προσεγγίζουν το ένα το άλλο, κατανοούν τις αντιτιθέμενες απόψεις
τους και μπορούν να επιλύσουν τις διαφορές τους. Έτσι, με την ορθή
χρήση της καταφέρνουν να υλοποιούν κάθε μορφή συνεργασίας σε όλα τα
επίπεδα των λαών.
Σχετικά με την ελληνική γλώσσα, μια σειρά από ιδιαίτερα πολιτισμικά
και ιστορικά γνωρίσματα της προσδίδουν ένα έξοχο χαρακτήρα. Η
μακραίωνη και ενιαία παράδοση της, η χρησιμοποίησή της από
χαρισματικούς ανθρώπους της τέχνης και της επιστήμης, για να
εκφραστούν οι ανώτερες μορφές της πνευματικής δημιουργίας, να υμνηθεί
ο άνθρωπος και οι αξίες του πείθουν πως πρόκειται για μια γλώσσα
τεράστιας αξίας. Αποτελεί δε, για το λόγο αυτό, ανεκτίμητο εθνικό
κεφάλαιο (Κούτρας, Πειστικός λόγος, 2009: 13-15).
13
5. Σκοπός της έρευνας
Κάνουμε την εξής έρευνα, με σκοπό να διακρίνουμε, εάν υπάρχουν
πλούσιες και φτωχές γλώσσες, να αναζητήσουμε τις ρίζες της ελληνικής,
να βρούμε κατά πόσο έχει επηρεαστεί από άλλες γλώσσες, αλλά και
εκείνες απ' αυτή και, τέλος, να εντοπίσουμε, εάν η επιρροή που υφίσταται
από τη «γλώσσα» των νέων την φτωχαίνει ή την εμπλουτίζει. Ακόμα,
άλλος ένας στόχος μας είναι να διακρίνουμε συχνά λάθη κατά την χρήση
της ελληνικής γλώσσας, γεγονός το οποίο οδηγεί πολλούς στο να κάνουν
λόγο για φθορά. Κλείνοντας, μέσα από τα ερωτηματολόγια προσπαθούμε
να δώσουμε το ερέθισμα και σε άλλα παιδιά που δεν συμμετέχουν στο
project να εξερευνήσουν την ελληνική γλώσσα.
14
6. Ερευνητικά ερωτήματα
1) Υπάρχουν στην πραγματικότητα πλούσιες και φτωχές γλώσσες;
2) Ποια είναι η πορεία της ελληνικής γλώσσας από το παρελθόν μέχρι και
σήμερα;
3) Έχει επηρεαστεί η ελληνική γλώσσα από άλλες γλώσσες και αν ναι, σε
ποιους τομείς;
4) Υπάρχουν ξένες λέξεις με ελληνική ρίζα;
5) Η ελληνική γλώσσα αλλοιώνεται ή εμπλουτίζεται από την επιρροή της
από την «γλώσσα» των νέων;
6) Ποια είναι τα συνηθέστερα λάθη κατά τη χρήση της γλώσσας;
15
7. Μεθοδολογία
Ομαδοσυνεργατική μέθοδος
Ο άνθρωπος από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ύπαρξης του λειτουργούσε
σε ομάδες, προκειμένου να πετύχει τους στόχους του. Αναλυτικότερα, μία
ομάδα αποτελείται από δύο ή περισσότερα άτομα τα οποία έχουν κοινούς
σκοπούς, ενδιαφέροντα και επιδιώξεις. Μέσα από τη συμμετοχή τους σ’
αυτήν αποκτούν την αίσθηση του «εμείς», δηλαδή μία ταυτότητα, κοινή με
τα άλλα μέλη της.
Κανένας από μόνος του δεν μπορεί να πετύχει κάτι σπουδαίο, ενώ
πολλοί μαζί μπορούν να πετύχουν πολλά. Επίσης, τις περισσότερες φορές,
η δουλειά πολλών οδηγεί σε καλύτερο αποτέλεσμα καθώς και όλη η
διαδικασία για να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα είναι ευκολότερη. Οι
ομάδες βοηθούν στην ανάπτυξη του αισθήματος της συνεργασίας και της
ευγενούς άμιλλας. Ο ένας υποστηρίζει τον άλλον, τον βοηθά και του
εξηγεί, όταν δεν έχει καταλάβει κάτι. Επομένως, απαραίτητο γνώρισμα
μίας ομάδας είναι η αλληλοκατανόηση και αλληλοβοήθεια. Όλοι
εκφράζουν τις απόψεις τους μέσα σε κλίμα ελευθερίας. Επίσης, η δουλειά
σε ομάδες δίνει τη δυνατότητα της ουσιαστικότερης γνωριμίας των
ανθρώπων καθώς η επικοινωνία τους είναι πολύ συχνή. Ακόμα και οι
διαφορές που εμφανίζονται καμιά φορά στο δρόμο τους, έχουν θετικές
συνέπειες καθώς τους βοηθούν να συνειδητοποιήσουν την αξία του
διαλόγου. Με λίγα λόγια τα μέλη μιας ομάδας προσπαθούν κάθε φορά να
επιλύουν τις διαφορές τους με δημοκρατικό τρόπο και να καταλήγουν σε
κοινά συμπεράσματα.
Ερωτηματολόγια
Το γεγονός ότι επιλέξαμε τα ερωτηματολόγια, προκειμένου να
συλλέξουμε τα απαραίτητα δεδομένα για την απάντηση των ερευνητικών
υποθέσεων, οφείλεται σε πολλούς λόγους.
Πιο συγκεκριμένα, τα ερωτηματολόγια συνιστούν ένα τρόπο συλλογής
πληροφοριών από ένα σχετικά μεγάλο αριθμό ατόμων. Ακόμα, η ανάλυση
των πληροφοριών θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι εύκολη και γρήγορη.
Όσον αφορά τους ερωτηθέντες, η επιλογή των απαντήσεων που
εκφράζουν την άποψη τους σχετικά με το θέμα είναι μια ευχάριστη
διαδικασία.
Από την άλλη πλευρά, οι συμμετέχοντες μπορεί να αγνοήσουν κάποια
ερώτηση ή να μπερδευτούν και να απαντήσουν λάθος. Οι παρανοήσεις
αυτές που αποτελούν συχνό φαινόμενο, μπορούν να μας οδηγήσουν σε
16
λανθασμένα συμπεράσματα. Τέλος, πολλές φορές οι ερωτηθέντες, όταν
απαντούν, δεν είναι απόλυτα συγκεντρωμένοι στις ερωτήσεις ή
επηρεάζονται από άλλους. Σε αυτή την περίπτωση δεν μπορούμε να
είμαστε σίγουροι για τα εξαγόμενα της έρευνας.
Aνάλυση λόγου
Xρησιμοποιήσαμε νέες μεθόδους τεχνολογίας, όπως η μαγνητοφώνηση,
στην οποία συμμετείχαν παιδιά από το project. Συγκεκριμένα, η επιλογή
της συγκεκριμένης μεθόδου αποσκοπεί στην καταγραφή ενός αυθόρμητου,
ζωντανού διαλόγου των νέων. Όμως από όλους τους διαλόγους επιλέξαμε
μόνο μερικούς τους οποίους και παρουσιάζουμε στη σελίδα 83 του
παραρτήματος.
Βιντεοσκόπηση
Προκειμένου να υποστηρίξουμε τις θέσεις μας, επιλέξαμε και άλλες
μεθόδους, όπως την βιντεοσκόπηση. Αναλυτικότερα, προτιμήσαμε αυτή
τη μέθοδο, διότι αποτυπώνει μια ζωντανή συζήτηση των νέων και, έτσι,
μπορούμε να διακρίνουμε πολλά χαρακτηριστικά της «γλώσσας» τους.
Ακόμα, αποτελεί ένα αδιαμφισβήτητο αποδεικτικό στοιχείο, καθώς
προέρχεται από την καθημερινή ζωή και όχι από το διαδίκτυο όπου οι
διάλογοι είναι περισσότερο «στημένοι».
Σκίτσο
Τέλος, ζωγραφίσαμε ένα σκίτσο το οποίο απεικονίζει την ελληνική
γλώσσα. Επιλέξαμε αυτή τη μέθοδο, διότι αποτελεί μία ζωντανή έκφραση
της άποψης των νέων για τη γλώσσα.
17
8. Συλλογή δεδομένων
8.1 Η ταξινόμηση των γλωσσών
8.1.1 Πλούσιες και φτωχές γλώσσες
Η Μαρία Κακρίδη-Φερράρι (λέκτορας Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο
Αθηνών) υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν γλώσσες «ανεπαρκείς» και
«επαρκείς», «πολιτισμένες» και «πρωτογενείς», «πλούσιες» και «φτωχές»,
και, κατ’ επέκταση, «ανώτερες» και «κατώτερες» φυλές.
Πιο συγκεκριμένα, η κάθε γλώσσα ως μέσο επικοινωνίας των χρηστών
της, θεωρείται απολύτως αυτάρκης για την κοινωνία που τη μιλά. Όλες οι
γλώσσες θεωρούνται ισότιμες, εφόσον καλύπτουν επαρκώς τις ανάγκες
της κοινότητας που τις χρησιμοποιούν. Επομένως, δεν υπάρχουν γλώσσες
«κατώτερες» και «πρωτογενείς».
Καθεμία από τις γλώσσες που ξέρουμε, όσο «απολίτιστη» και αν μας
φαίνεται η κοινωνία που τη μιλά, έχει αποδειχθεί ότι ως κώδικας
επικοινωνίας είναι το ίδιο πολύπλοκος με τον κώδικα κάθε δυτικής χώρας
που έχουμε ως πρότυπο. Οι γλώσσες που μιλούν οι άνθρωποι διαφέρουν
από αυτές των γλωσσών των ζώων ως προς το γεγονός ότι διαθέτουν
ήχους, λέξεις, φωνολογικούς και συντακτικούς κανόνες. Έτσι, κάθε
«πρωτόγονη» γλώσσα έχει το ίδιο αυστηρούς κανόνες με τις λεγόμενες
«πολιτισμένες», οπότε αν κάποιος τους παραβεί δεν θα μπορέσει να
συνεννοηθεί μ' αυτούς που τη μιλούν, με τον ίδιο τρόπο που, αν παραβεί
κανείς τους νόμους της γαλλικής δεν θα μπορεί να συνεννοηθεί με τους
γαλλόφωνους.
Πράγματι, οι γλώσσες διαφέρουν ως προς το λεξιλόγιο τους, ανάλογα με
τις δραστηριότητες που έχουν αναπτύξει οι λαοί που τις μιλούν. Για
παράδειγμα, οι Εσκιμώοι έχουν πλουσιότατο λεξιλόγιο για την ποιότητα
και τις μορφές του χιονιού, ενώ οι Ιταλοί ανέπτυξαν ορολογία για τη
μουσική και τα διάφορα είδη ζυμαρικών.
Οι γλώσσες αντικατοπτρίζουν το πολιτισμό των ανθρώπων που τις
μιλούν. Οπότε με την πάροδο των χρόνων οι γλώσσες αλλάζουν,
προκειμένου να εκφράσουν τις απόψεις και τις ιδέες του λαού τη
συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Υπάρχει δυνατότητα να δημιουργηθούν
νέες λέξεις, εφόσον φυσικά ακολουθούν τους κανόνες της εκάστοτε
γλώσσας (Κακρίδη-Φερράρι, Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα, 2001:
107).
Συνοψίζοντας, δεν υπάρχουν «ανώτερες» φυλές αλλά μόνο φυλές
διαφορετικές μεταξύ τους και, έτσι, δεν υπάρχουν «ανώτερες» γλώσσες ως
έκφραση «ανώτερων» πολιτισμών.
18
8.1.2 Οι υποτιθέμενες μεγαλειώδεις γλώσσες
Στην κοινωνία μας αλλά και σε πολλές κοινωνίες η γλώσσα θεωρείται
πολιτισμική αξία όχι μόνο γιατί χρησιμοποιείται ως εργαλείο επικοινωνίας
αλλά, κυρίως, επειδή αποτελεί το μέσο με το οποίο έχουν συντεθεί
σημαντικά κείμενα. Τα κείμενα αυτά μπορεί να είναι θρησκευτικά,
φιλοσοφικά, ποιητικά ή μυθοπλαστικά, πρόκειται πάντως για κείμενα
μέσα από τα οποία η συγκεκριμένη κοινωνία αυτοπροσδιορίζεται.
Ωστόσο, πολλές φορές, παρατηρείται οι άνθρωποι να ταυτίζουν την
σπουδαιότητα των κειμένων μιας γλώσσας με την αξία της ίδιας της
γλώσσας, του μέσου δηλαδή που γράφτηκαν τα παραπάνω κείμενα. Για
παράδειγμα, εάν το Κοράνι είναι όντως η αυτολεξεί αποκάλυψη του Θεού
στην ανθρωπότητα, τότε η ίδια η αραβική γλώσσα στην οποία είναι
γραμμένο πρέπει να έχει ιδιαίτερη αξία, ακρίβεια, ιερότητα, μυστικό
βάθος. Εάν ο Σαίξπηρ είναι πράγματι ο μεγαλύτερος συγγραφέας που
έβγαλε το ανθρώπινο είδος, τότε η ίδια η αγγλική γλώσσα στην οποία είναι
γραμμένο το έργο του πρέπει να διαθέτει πυκνότητα, πολυσημία,
ανθρωπιά, δύναμη, πανανθρώπινη απήχηση. Εάν πολυάριθμα ερωτικά
ποιήματα γράφτηκαν στα γαλλικά, σίγουρα η ίδια η γαλλική γλώσσα
πρέπει να είναι ερωτική, αισθησιακή, ευαίσθητη και όλο πάθος.
Στην πραγματικότητα, όμως, μια γλώσσα δεν είναι τίποτε άλλο από τους
γραμματικούς κανόνες και τις λέξεις της. Όταν θαυμάζουμε λοιπόν μια
γλώσσα, τελικά θαυμάζουμε τα κείμενα που είναι γραμμένα σε αυτήν. Το
μεγαλείο της αρχαίας ελληνικής δε βρίσκεται ούτε στην ευκτική, ούτε
στους συμπλεκτικούς συνδέσμους της, ούτε στις λέξεις «αλετρίβανος» και
«καθίστησι»,
ούτε
καν
σε
λέξεις
όπως
«θυμός»
ή
«λόγος». Μεγαλείο, δύναμη και βάθος βρίσκονται στα νοήματα ορισμένων
κειμένων που έτυχε να έχουνε γραφτεί στα ελληνικά. Δεν υπάρχουνε
μεγαλειώδεις γλώσσες, υπάρχουν όμως μεγαλειώδη κείμενα, δουλεμένα
από ευφυείς, ευρηματικούς, ή απλώς εργάτες του λόγου. Αυτοί
δουλεύουνε μέσα στους περιορισμούς που η γραμματική και το λεξιλόγιο
της
γλώσσας
τους
επιβάλλει.(panagiotidis.blogspot.com/.../blogpost_16.htm)
19
8.2 Ιστορία της ελληνικής γλώσσας
8.2.1 Οι ρίζες της ελληνικής γλώσσας
Η ελληνική γλώσσα καταγράφτηκε για πρώτη φορά με ένα σύστημα το
οποίο ήταν δανεισμένο από έναν παλιότερο πολιτισμό που δεν ήταν
ελληνόφωνος, τον μινωικό. Αυτό το σύστημα είχε χαρακτήρα συλλαβικό.
Μετέπειτα γύρω στο 750 π. Χ. το σύστημα γραφής της ελληνικής
γλώσσας γίνεται αλφάβητο και είναι αυτό που χρησιμοποιούμε και
σήμερα. Στη συνέχεια, οι Φοίνικες κάνουν εμπορικές περιπλανήσεις, με
αποτέλεσμα να έρθουν σε επαφή με τους Έλληνες. Έτσι, έχουμε ένα νέο
δανεισμό, το αλφαβητικό σύστημα γραφής, που χρησιμοποιούσαν οι
Φοίνικες. Τέλος, συγκρίνοντας και βλέποντας τις διάφορες επιγραφές από
το φοινικικό αλφάβητο παρατηρούμε ότι το ελληνικό αλφάβητο είναι,
κατά κάποιον τρόπο, παιδί του φοινικικού.
Τα πρώτα γραπτά κείμενα της ελληνικής χρονολογούνται κατά τον 13 ο
-14ο αιώνα π.Χ. Η ελληνική γλώσσα από την αρχαιότητα έως σήμερα έχει
υποστεί διάφορες αλλαγές τόσο στο αλφάβητο όσο και στην γραφή.
Στηρίζεται στο συλλαβικό σύστημα γραφής και συγκεκριμένα στη
Γραμμική γραφή Α΄, στη Γραμμική γραφή Β΄, στο κυπριακό συλλαβάριο,
στην κρητική ιερογλυφική, στην ετεροκρητική καθώς και σε Κρυπτομινωϊκες γραφές, όπως η ετεροκυπριακή. Η ελληνική γλώσσα δεν γεννήθηκε
ταυτόχρονα μετά τα πρωτάγραπτα κείμενα της Γραμμικής Β΄. Δεν
ξέρουμε όμως πότε ακριβώς μπαίνει στην ιστορία ως ξεχωριστή γλώσσα.
Τέλος, όπως μας έχουν δείξει οι έρευνες, ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή
γλωσσική οικογένεια.
8.2.2 Η κοινή γλώσσα
Η κοινή γλώσσα είναι το κοινό γλωσσικό εργαλείο που δημιουργήθηκε
τον 4ο αι. π. Χ., με βάση τη διάλεκτο της ισχυρότερης πόλης-κράτους, της
Αθήνας και κυριάρχησε σε όλο τον ελληνικό κόσμο καθώς και σε όλο το
εύρος της ελληνικής κυριαρχίας με τις κατακτήσεις του Μέγα
Αλεξάνδρου. Στην κοινή γράφτηκαν τα Ευαγγέλια αλλά και αυτήν τη
μορφή γλώσσας μίλησαν αλλόγλωσσοι που είτε έγιναν δίγλωσσοι είτε
εγκατέλειψαν τη μητρική τους γλώσσα, για να γίνουν ελληνόφωνοι. Η
κυριαρχία της οδήγησε τις αρχαίες διαλέκτους σε εξαφάνιση, όπως και η
νέα ελληνική οδήγησε σε εξαφάνιση τις νεότερες διαλέκτους που
γεννήθηκαν από τη διάσπαση της παλιάς κοινής της ελληνιστικής εποχής
(Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 193).
8.2.3 Παλιά και Νέα Ρώμη: ελληνική και λατινική γλώσσα
20
Η τύχη της ελληνικής γλώσσας συνδέεται με τη δημιουργία της
Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Έτσι, η διάσπαση της σε Ανατολική (με έδρα
την Κωνσταντινούπολη) και σε Δυτική (με έδρα την «παλιά» Ρώμη) είχε
σημαντικές συνέπειες τόσο για την αρχαία ελληνική όσο και για τη
λατινική, τη γλώσσα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Καθώς η Ανατολική
Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (που μετέπειτα εξελίχτηκε σε Βυζαντινή
αυτοκρατορία) απλώνεται σε μία γεωγραφική έκταση όπου κυριαρχεί η
ελληνική, σύντομα εγκαταλείπει τη λατινική ως επίσημη γλώσσα της
διοίκησης και υιοθετεί την ελληνική. Η Δυτική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία
παραμένει λατινόφωνη και μόλις τον 5ο αι μ. Χ. διαλύεται, ενώ η
Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία επιζεί μέχρι το 1453 (χρονιά
κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς) (Χριστίδης
Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 194).
8.2.4 Γλώσσα και ιστορία
Η διάλυση της Δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας επέφερε την
οπισθοδρόμηση της λατινικής ως οργάνου μιας κεντρικής αυτοκρατορικής
διοίκησης. Τη θέση της αυτοκρατορίας παίρνουν πολλά μικρά και μεγάλα
βασίλεια στη νότια, δυτική και κεντρική Ευρώπη, με αποτέλεσμα να
συγχωνεύεται με τις γλώσσες αυτών των κρατών. Το γεγονός αυτό
δημιουργεί μια σειρά νέων γλωσσών που κατάγονται από τη λατινική:
ιταλικά, ισπανικά, γαλλικά, πορτογαλικά, ρουμάνικα. Αυτές οι γλώσσες
λέγονται λατινογενείς ή νεολατινικές. Μια τέτοια λατινογενής γλώσσα
είναι και τα βλάχικα που μιλιούνται στην Ελλάδα. Τότε γιατί μιλάμε για
γλώσσες και όχι για διαλέκτους της λατινικής; Επειδή οι ομιλητές δεν
θεωρούν ότι η λατινογενής γλώσσα τους είναι διάλεκτος της λατινικής
αλλά αυτόνομη (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής
γλώσσας, 2005: 194).
Σε αντίθεση με τη λατινική, η ελληνική γλώσσα συνεχίζει την πορεία
της ως κυρίαρχη της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που
υποστηρίζεται από ισχυρά αισθήματα συνέχειας με το παρελθόν. Η
Βυζαντινή αυτοκρατορία ακολουθεί στις επίσημες μορφές λόγου την
παράδοση του αττικισμού. Χρησιμοποιεί δηλαδή ένα είδος αρχαϊζουσας
γλώσσας της ένδοξης αττικής διαλέκτου του 5ου π. Χ. Το γεγονός ότι η
κεντρική εξουσία υιοθετούν την αρχαϊζουσα δημιουργεί τη αίσθηση ότι η
γλώσσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είναι μία και ίδια με τη
γλώσσα του παρελθόντος. Η πολιτική αυτή δεν ευνοεί την ανάπτυξη
αισθημάτων γλωσσικής διαφορετικότητας που θα οδηγούσαν στη
δημιουργία ελληνογενών γλωσσών (όπως και έγινε στη Δυτική Ρωμαϊκή
αυτοκρατορία με τις λατινογενείς). Για τους ομιλητές, λοιπόν, οι μορφές
21
που μιλούσαν ήταν ποικιλίες (διάλεκτοι) της ελληνικής και όχι ξεχωριστές
ελληνογενείς γλώσσες (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής
γλώσσας, 2005: 196).
8.2.5 Δύο παραδείγματα: Νορβηγοί-Δανοί, Έλληνες-Κύπριοι
Οι Νορβηγοί και οι Δανοί έχουν την δυνατότητα να επικοινωνήσουν
μεταξύ τους αλλά δεν αισθάνονται ότι μιλούν διαλέκτους της ίδιας
γλώσσας αλλά διαφορετικές. Γιατί συμβαίνει αυτό; Απλά γιατί η
γλωσσική τους συνείδηση καθορίζεται από το γεγονός ότι ανήκουν σε
διαφορετικά κράτη και, έτσι, ο κάθε λαός θα πρέπει να έχει διαφορετική
γλώσσα.
Το αντίθετο παράδειγμα είναι η περίπτωση της Κύπρου. Οι Κύπριοι
παρόλο που αποτελούν ανεξάρτητο κράτος θεωρούν ότι μιλούν μια
διάλεκτο της ελληνικής και όχι μια ξεχωριστή γλώσσα, την κυπριακή. Η
γλωσσική συνείδηση των Κυπρίων καθορίζεται από το γεγονός ότι
αποτελούν μέρος του ελληνικού έθνους και όχι ξεχωριστού κράτους. Αυτή
η αίσθηση, λοιπόν, είναι που κάνει τους Κυπρίους να θεωρούν τη
γλωσσική μορφή που χρησιμοποιούν διάλεκτο της ελληνικής και όχι
ελληνογενή (ελληνικής καταγωγής) γλώσσα. Αυτός είναι και ο λόγος που
χρησιμοποιούν στην διοίκηση και την εκπαίδευση την κοινή νέα ελληνική
και όχι την κυπριακή διάλεκτο.
Αυτά τα παραδείγματα αποκαλύπτουν πως η διάκριση γλώσσας και
διαλέκτου καθορίζεται από τις περιπέτειες της ιστορίας και από τα
αισθήματα για τη γλώσσα που δημιουργούν αυτές οι περιπέτειες
(Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 195).
8.2.6 Αρχαϊζουσα και ομιλούμενη γλώσσα
Η απόλυτη κυριαρχία της αρχαϊζουσας στα γραπτά κείμενα που
διαθέτουμε από τη χιλιόχρονη ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μας
δυσκολεύει να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της ομιλούμενης,
καθημερινής γλώσσας και των ποικιλιών της. Από το 1100 και μετά
συναντάμε κείμενα γραμμένα στην καθημερινή γλώσσα, όπως ποιήματα
του Θεόδωρου Προδρόμου (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας, 2005: 196-197).
8.2.7 Γλωσσικές αλλαγές κατά την βυζαντινή εποχή
Μέχρι τον 12ο αι., παρά τα μεγάλα κενά που υπάρχουν στις πληροφορίες
που διαθέτουμε για τις ομιλούμενες μορφές γλώσσας, το πιθανότερο είναι
ότι την περίοδο αυτή διαμορφώνεται η νέα ελληνική γλώσσα. Για
22
παράδειγμα, στην περίοδο αυτή εμφανίζεται ο περιφραστικός μέλλοντας
με βάση το ρήμα «θέλω». Ακόμα, χάνονται τα φωνήεντα πριν από την
τονισμένη συλλαβή: το «ημέρα» γίνεται «μέρα», το «ερωτώ» γίνεται
«ρωτώ». Αυτήν την εποχή, ιστορικά γεγονότα φέρνουν την ελληνική σε
επαφή με την αραβική, τις σλαβικές γλώσσες, τις νεολατινικές και την
τουρκική (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας,
2005: 197).
8.2.8 Η ελληνική γλώσσα στην Τουρκοκρατία
Από την περίοδο αυτή βρίσκουμε πολλά κείμενα γραμμένα στην
ομιλούμενη γλώσσα και στις ποικιλίες της (διαλέκτους): από την Κύπρο,
τα Δωδεκάνησα, την Κρήτη, τα Ιόνια νησιά. Τον 16 ο αι. εμφανίζονται οι
πρώτες γραμματικές της ομιλούμενης γλώσσας.
Στην Κρήτη, κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας, ανθεί μια
λογοτεχνική παραγωγή που συνδέεται κυρίως με τα ονόματα του
Βιτσέτζου Κορνάρου και του Γεώργιου Χορτάτση. Το πιο γνωστό ποίημα
είναι ο Ερωτόκριτος του Κορνάρου που χρησιμοποιεί ένα μίγμα της
αρχαϊζουσας και των στοιχείων της κρητικής διαλέκτου (Χριστίδης Α.-Φ.,
Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 198).
8.2.9 Η δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους
Το 1830 η Ελλάδα γίνεται ανεξάρτητο κράτος και πλέον συζητιέται ποια
θα είναι η γλώσσα του νέου αυτού κράτους. Οι λύσεις που προτείνονται
είναι τρεις: η αρχαϊζουσα γλώσσα, που κυριαρχεί εδώ και χίλια
πεντακόσια χρόνια, η «διορθωμένη» ομιλούμενη, η ομιλούμενη και η
δημοτική (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας,
2005: 198).
8.2.10 Πού οφείλεται η επιμονή στην αρχαϊζουσα γλώσσα;
Η υπερτίμηση της γλώσσας της ένδοξης κλασσικής εποχής (της αττικής
διαλέκτου και της ένδοξης Αθήνας) και η υποτίμηση της ομιλούμενης
γλώσσας (της κοινής) οφείλεται στο γεγονός της εξάπλωσης της με τις
κατακτήσεις του Μέγα Αλεξάνδρου σε ένα τεράστιο γεωγραφικό εύρος.
Έτσι, γεννιέται η νοσταλγία για το παλαιό μεγαλείο της η οποία νοσταλγία
επιτείνεται μέσω της Ελληνόφωνης Βυζαντινής αυτοκρατορίας και ακόμα
περισσότερο μέσω της εισβολής της Τουρκικής γλώσσας. Τα τουρκικά
δάνεια θεωρείται, από πολλούς μορφωμένους της εποχής, ότι χάλασαν την
23
ομιλούμενη. Επομένως, η μόνη μορφή γλώσσας που «αξίζει» το όνομα της
ελληνικής είναι η αρχαϊζουσα η οποία κρατά την συνέχεια με την ένδοξη
αρχαιότητα.
Προκειμένου οι Έλληνες να εξασφαλίσουν την βοήθεια των Ευρωπαίων
για να απεγκλωβιστούν από τον αθηναϊκό ζυγό, τους πρότειναν σαν
λάβαρο, την αρχαϊζουσα γλώσσα ως απόδειξη ότι διαθέτουν, πέρα από τη
«χαλασμένη» γλώσσα που μιλούν, μια άλλη γλώσσα, που τόσο τιμούσαν
οι Ευρωπαίοι, καθώς σε αυτή γράφτηκαν όλα τα έργα, φιλοσοφικά,
ιστορικά, λογοτεχνικά κ.ά. (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας, 2005: 200).
«Για τους μορφωμένους Έλληνες, που ζούσαν τώρα ως υπήκοοι της
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η αρχαϊζουσα γλώσσα ήταν ένα σημαντικό
επιχείρημα στον διάλογο τους με τους ισχυρούς Ευρωπαίους, από τους
οποίους περίμεναν πολλά για να πραγματοποιηθεί το όραμα μιας
ανεξάρτητης Ελλάδας. Στους ισχυρούς λοιπόν Ευρωπαίους, θαυμαστές της
ένδοξης ελληνικής αρχαιότητας και του πολιτισμού της, πρότειναν, σαν
λάβαρο, την αρχαϊζουσα γλώσσα ως απόδειξη ότι οι ταπεινοί υπόδουλοι
ελληνόφωνοι «ραγιάδες» διέθεταν, πέρα από τη «χαλασμένη» γλώσσα που
μιλούσαν, μια γλώσσα, που τόσο τιμούσαν οι Ευρωπαίοι, καθώς η
αρχαϊζουσα τους συνέχιζε την αρχαία ελληνική γλώσσα, στην οποία
γράφτηκαν τα μεγάλα έργα, φιλοσοφικά, ιστορικά, λογοτεχνικά, στα οποία
βασίστηκε ολόκληρος ο νεότερος ευρωπαϊκός πολιτισμός.»
8.2.11 Η «διόρθωση» της ομιλούμενης γλώσσας
Ο Αδαμάντιος Κοραής υιοθετώντας μια μέση λύση, καθώς δεν
«ξεγράφει» τελείως την αρχαϊζουσα γλώσσα. Πιο συγκεκριμένα,
προτείνει τον «καθαρισμό» της (καθαρεύουσα) από τα τούρκικα κυρίως
δάνεια, την επανεισαγωγή εν μέρει της αρχαίας γραμματικής και του
αρχαίου λεξιλογίου. Έτσι, το «χτυπώ» γίνεται «κτυπώ», το «στον» γίνεται
«εις τον», η κατάληξη «όμαστε» μετατρέπεται σε «όμεθα», ο «μεγάλος»
«μέγας», το «λουλούδι» «άνθος», το «μάτι» «οφθαλμός», το «γιατί»
«διότι» κ. ά.
Από την πρόταση του Κοραή γεννιέται η καθαρεύουσα η οποία
κυριαρχεί ως επίσημη γλώσσα μέχρι το 1976, οπότε αναγνωρίζεται η
δημοτική ως γλώσσα του κράτους (Πατρικίου Σταυρίδη, Εγκυκλοπαιδικός
οδηγός για τη γλώσσα, 2001: 155-159). Στη συνέχεια, η καθαρεύουσα θα
συμπεριλάβει πλήθος δανείων από άλλες γλώσσες, κυρίως τα γαλλικά για
να εκφράσει έννοιες της σύγχρονης εποχής. Για παράδειγμα, η λέξη
«διαμέρισμα» είναι μετάφραση από τα γαλλικά (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία
της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 201).
24
8.2.12 Η δημοτική
Από τη άλλη πλευρά, λόγιοι όπως ο Ιώσηπος Μοισιόδακας και ο
Δημήτριος Καταρτζής υποστηρίζουν την υιοθέτηση της ομιλούμενης
γλώσσας (δημοτικής) ως εθνική γλώσσα. Θεωρούν ότι μόνο αυτή μπορεί
να δημιουργήσει ένα επιτυχημένο εκπαιδευτικό σύστημα και αποτελεί ένα
ζωντανό όργανο που θα μπορεί να εξυπηρετεί τις ανάγκες του κράτους.
Στο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος κυριαρχεί η καθαρεύουσα. Θα
χρειαστούν οι μακροχρόνιοι αγώνες του δημοτικιστικού κινήματος για να
κερδίσει έδαφος η δημοτική, πρώτα στη λογοτεχνία, και να αναγνωριστεί
επίσημα το 1976. Η μεγάλη μορφή του δημοτικιστικού κινήματος στα
τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ο γλωσσολόγος Γιάννης
Ψυχάρης (1854-1929), ο οποίος αγωνίστηκε για την επικράτηση της
δημοτικής. Πίστευε πως η ελληνική θα έπρεπε να εμπλουτιστεί από όρους
της αρχαίας αλλά να διορθώνονται με βάση τη γραμματική της δημοτικής.
Έτσι, η αρχαία λέξη «περικεφαλαία» θα έπρεπε να γίνει «περκεφαλαία». Η
λύση αυτή ονομάστηκε από τους αντιπάλους της «μαλλιαρή» δημοτική και
τελικά δεν επικράτησε (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής
γλώσσας, 2005: 202).
«Στο νεοελληνικό κράτος, που γεννήθηκε από την επανάσταση του 1821,
επικράτησε η καθαρεύουσα ως επίσημη εθνική γλώσσα. Μέχρι το 1917 η
καθαρεύουσα χρησιμοποιούταν ακόμη και στο δημοτικό. Θα χρειαστούν οι
μακρόχρονοι αγώνες του δημοτικιστικού κινήματος για να κερδίσει έδαφος
η δημοτική, πρώτα στη λογοτεχνία, και να αναγνωριστεί επίσημα μόνο το
1976. Η μεγάλη μορφή του δημοτιστικού κινήματος στα τέλη του 19 ου και
στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ο γλωσσολόγος Γιάννης Ψυχάρης (18541929), ο οποίος αγωνίστηκε για την επικράτηση της δημοτικής. Αναγνώριζε
ότι η δημοτική χρειαζόταν, για να εκφράσει τις σύγχρονες ανάγκες,
εμπλουτισμό με νέους όρους, πολλοί από τους οποίους θα προέρχονταν από
την αρχαιότερη γλώσσα. Αλλά πίστευε ότι αυτοί οι νέοι όροι θα πρέπει να
«διορθώνονται» με βάση τη γραμματική της δημοτικής. Αντέτεινε, δηλαδή,
στη «διόρθωση» προς την κατεύθυνση της αρχαίας(θυμηθείτε τον Κοραή) τη
«διόρθωση» προς την κατεύθυνση της δημοτικής. Έτσι, η αρχαία λέξη
περικεφαλαία έπρεπε να μπει στη δημοτική ως περκεφαλαία, να πάρει
δηλαδή τη μορφή που ταιριάζει στη δημοτική. Η λύση αυτή ονομάστηκε,
από τους αντιπάλους της, «μαλλιαρή» δημοτική.
Και τελικά δεν
επικράτησε.»
Στις αρχές του 20ου αι. εμφανίζεται το κίνημα του εκπαιδευτικού
δημοτικισμού για την επικράτηση της δημοτικής. Αποτέλεσμα αυτής της
γλωσσικής περιπέτειας είναι η σημερινή κοινή νέα ελληνική. Στη θέση
πολλών τουρκικών λέξεων που ήταν γνωστές και αναγκαίες, π.χ. φιρμάνι
25
μπαίνουν νέες, όπως το «διάταγμα». Το ερώτημα που τίθεται σε αυτό το
σημείο είναι: «Τι έμεινε από την καθαρεύουσα στην κοινή νέα
ελληνική;». Μόνο ορισμένες «παγωμένες» εκφράσεις, όπως: «εν τω
μεταξύ», «εν πάση περίπτωσει», «δούναι και λαβείν». Σε αυτές
εμφανίζονται η χαμένη δοτική και το απαρέμφατο. Ωστόσο το όνειρο της
καθαρεύουσας να «ντύσει» την ομιλούμενη δεν άντεξε στο χρόνο και
τελικά κατάφερε να επικρατήσει η δημοτική. Αυτό οφείλεται στο γεγονός
ότι η καθαρεύουσα δεν αποτελούσε ζωντανό γλωσσικό εργαλείο και, έτσι,
κατά τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους στάθηκε εμπόδιο στην
ανάγκη για αποτελεσματική εκπαίδευση. Η ανάγκη αυτή δεν μπορεί να
ικανοποιηθεί με ένα γλωσσικό εργαλείο που δεν είναι η μητρική γλώσσα
ούτε των μαθητών ούτε των δασκάλων. Θα ερχόταν κάποτε η ώρα που η
καθαρεύουσα θα έδινε τη θέση της στη δημοτική (Χριστίδης Α.-Φ.,
Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 203).
8.2.13 Οι γλώσσες είναι φτιαγμένες για να υπηρετούν τις κοινωνίες
Το φαινόμενο μία κοινωνία να υπηρετεί μία γλώσσα μπορεί να οδηγήσει
σε σοβαρά προβλήματα. Εδώ ίσως βοηθήσει ένα παράδειγμα. Στη Μικρά
Ασία μέχρι το 1922 ζούσαν πολλοί Έλληνες. Η Μικρασιατική καταστροφή
τους ανάγκασε να γίνουν πρόσφυγες και να έρθουν στην Ελλάδα. Καθώς
οι περισσότεροι είχαν χάσει τη μητρική τους γλώσσα -μιλούσαν μόνο
τουρκικά- πήγαν στα χωριά τους δάσκαλοι για να τους διδάξουν τη
καθαρεύουσα. Η προσπάθεια αυτή φυσικά απέτυχε γιατί η καθαρεύουσα
δεν ήταν η μητρική γλώσσα των δασκάλων (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της
αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 203-204).
8.2.14 Οι διάλεκτοι της νέας ελληνικής
Η δημιουργία της νέας ελληνικής οδήγησε τις αρχαίες διαλέκτους σε
εξαφάνιση. Αλλά και η ίδια η κοινή θα αρχίσει να διασπάται σε
ξεχωριστές διαλέκτους. Οι διάλεκτοι της νέας ελληνικής γεννήθηκαν
λοιπόν από την διάσπαση της κοινής. Ένας βασικός διαχωρισμός τους
είναι σε βόρειες και νότιες. Στις βόρειες διαλέκτους τα [ι] και τα [ου] που
δεν τονίζονται, χάνονται: π.χ. η μύτη γίνεται μυτ και τα [ε] και [ο] που δεν
τονίζονται γίνονται [ι] και [ου]: π.Χ. ο άνθρωπος γίνεται άνθρουπους
(Χριστίδης Α.-Φ. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 204205).
Από τις άλλες διαλέκτους αξίζουν να αν αναφερθούν τα ποντιακά, τα
κυπριακά και τα κρητικά. Ακόμα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η
τσακωνική διάλεκτος, που μιλιέται στα ορεινά της ανατολικής ακτής της
26
Πελοποννήσου. Στην Κάτω Ιταλία συνεχίζουν να μιλιούνται ελληνικές
διάλεκτοι.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στην κρητική και
κυπριακή διάλεκτο. Όσον αφορά τα ελληνικά της Κρήτης, είναι μια μορφή
της γλώσσας μας που βρίσκετε ανάμεσα στις διαλέκτους και στα απλά
ιδιώματα. Γενικότερα, όταν αναφερόμαστε σε διάφορα γλωσσολογικά και
φιλολογικά συγγράμματα μιλάμε για την κρητική διάλεκτο. Η κρητική
διάλεκτος είναι ακόμα και σήμερα ζωντανή λιγότερη από την κυπριακή.
Στην καθαρή της μορφή είναι αρκετά διαφοροποιημένη από τη μη κρητική
ελληνική. Σε κρητική διάλεκτο υπάρχουν πολλά αριστουργήματα όπως ο
«Ερωτόκριτος» του Βιτσέντζου Κορνάρου. Σαν διάλεκτος η κρητική
μιλιέται σε διάφορες περιοχές και έχει μείνει ανεπηρέαστη παρά την
εξέλιξή της τα τελευταία 50 χρόνια. Τέλος, έχει και αυτή δικά της
χαρακτηριστικά ως διάλεκτος και παρουσιάζει τοπικές διαφορές στη
γλώσσα της.
Σχετικά με τα κυπριακά ελληνικά δεν είναι ούτε διάλεκτος ούτε ιδίωμα
αλλά κλίνουν περισσότερο στην κατηγορία «διάλεκτος». Η κυπριακή
διάλεκτος συναντάται σε χρονικό βάθος μέχρι τον 14 ο αιώνα απ’ όπου
αντλούμε γραπτά μνημεία της. Η γλώσσα των κειμένων που έχουν
διασωθεί δεν διαφέρει πολύ από την γλωσσική μορφή της ελληνικής που
ακούγεται και σήμερα στα χωριά της Κύπρου. Τα κείμενα είναι είτε πεζά
είτε ποιητικά και έχουμε ακόμα και λαϊκά τραγούδια και θεατρικά έργα σε
κυπριακή διάλεκτο. Η κυπριακή διάλεκτος μιλιέται φυσικά στην Κύπρο
όπου και παρουσιάζει αρκετές τοπικές παραλλαγές. Φορείς της όμως είναι
και Κύπριοι από το εξωτερικό ή από άλλα χωριά της Κύπρου. Τέλος, η
κυπριακή ως διάλεκτος έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και τα δικά της
ονοματολογικά.
Οι διάλεκτοι της νέας ελληνικής κινδυνεύουν όλο και περισσότερο. Ο
λόγος όπως έχουμε επισημάνει είναι η επιρροή της κοινής νέας ελληνικής
η οποία είναι η ισχυρή κοινωνικά μορφή γλώσσας
8.2.15 Ιδιώματα της νέας ελληνικής
Οι τοπικοί διάλεκτοι, ο ιδιαίτερος δηλαδή τύπος διαλέκτου που ομιλείται
σε συγκεκριμένο τόπο ονομάζεται ιδίωμα.
Τα ιδιώματα της ελληνικής γλώσσας είναι τα παρακάτω:
• Τα νότιο-ιταλικά ελληνικά.
• Τα ελληνικά της μικρασιατικής ενδοχώρας (Καππαδοκίας).
• Τα δωδεκανησιακά ιδιώματα.
• Τα ιδιώματα της Χίου.
27
•
•
•
•
•
•
•
•
Τα κυκλαδικά ιδιώματα.
Το ιδίωμα της Ικαρίας.
Το ιδίωμα των Κυθήρων.
Τα επτανησιακά ιδιώματα.
Τα ελληνικά της Πελοποννήσου.
Το ιδίωμα της Μάνης.
Τα Μανιάτικα της Κορσικής.
Τα ιδιώματα Κύμης, Μεγάρων, Αίγινας και παλιάς Αθήνας.
• Τα βορειοελλαδικά ιδιώματα.
• Τα «ημιβόρεια» ιδιώματα.
• Τα ιδιώματα της Δυτικής Μικράς Ασίας.
28
8.3 Γλωσσικός δανεισμός
Στην προηγούμενη ενότητα σχετικά με την διαμόρφωση των
λατινογενών γλωσσών αναφερθήκαμε στον τρόπο δανεισμού. Δάνειο
αποτελεί μία λέξη ή έκφραση, όταν μεταφέρεται από μία γλώσσα σε μία
άλλη. Παραδείγματα δανείων της ελληνικής γλώσσας είναι τα εξής:
σουπερμάρκετ (από τα αγγλικά), μπαμπέσης (από τα αλβανικά), φαρί (από
τα αραβικά), φραπέ (από τα γαλλικά), φαμίλια (από τα ιταλικά), κεφτές
(από τα τουρκικά). (el.wikipedia.org/wiki/Δάνειο_γλώσσα)
Μεταφραστικό δάνειο αποτελεί μια νέα λέξη η οποία δημιουργείται, για
να μεταφράσει μια λέξη υπαρκτή σε ξένη γλώσσα, αλλά ανύπαρκτη στη
γλώσσα που λαμβάνει το γλωσσικό δάνειο. Παραδείγματα μεταφραστικών
δανείων της ελληνικής γλώσσας είναι τα εξής: πολυμέσα (από την αγγλική
λέξη multimedia), ουρανοξύστης (από την αγγλική λέξη sky scraper) και
πληροφορική (από τη γαλλική λέξη informatique).
Αντιδάνειο αποτελεί μία λέξη, όταν επιστρέφει στην αρχική γλώσσα με
κάποια μεταβολή (την έννοια ή στη μορφή της). Κατά την μετακίνησή της
από γλώσσα - αναχώρησης σε γλώσσα - άφιξης η λέξη μπορεί να αλλάξει
μορφή, όπως μπορεί να αλλάξει και σημασία. Η προσαρμογή μιας λέξης
στο κλιτικό σύστημα της γλώσσας - άφιξης μπορεί να είναι ατελής ή
πλήρης. Η λέξη μπορεί να ταξιδέψει σε πολλές γλώσσες μέχρι να
επιστρέψει στην αρχική γλώσσα-αναχώρησης.
Παραδείγματα:
Κλασσικός (ο) (αρχαίος) - αγγλ. classic - λατ. classicus - ελλ. κλασικός
(επιφανής | πρώτης τάξεως) - κλάσις (τάξις | σειρά).
• Λιμάνι (το) - τουρκ. liman - ελλ. βυζαντινά λιμένι | λιμένιν - ελλ.
(υποκοριστικό) λιμένιον - ο λιμήν, του λιμένος, τον λιμένα.
• Μπουτίκ (η) (μικρό κατάστημα ειδών πολυτελείας) - γαλλ. boutique περιοχή Προβηγκίας botica - ιταλ. bottega - λατ. apotheca –ae - ελλ.
αποθήκη.
• Μπριγιάν (το) | Μπριγιάντι (το) (αδάμας ειδικής κοπής) - γαλλ. brilliant
(λαμπρότης) - λατ. beryllus | beryllium - ελλ. βήρυλλος | βηρύλλιον
(πολύτιμος λίθος, πιθανόν ινδικής προέλευσης).
• Σενάριο (το) - αγγλ. scenario - λατ. scenarium - scena | scaena - ελλ.
σκηνή.
• Τεφτέρι (το) (σημειωματάριο | τετράδιο λογαριασμών) - τουρκ. defter αραβ. | περσ. diftar - ελλ. διφθέρα (δέρμα επεξεργασμένο και από τις δυο
πλευρές, επάνω στις οποίες γράφουμε) - {δις + φθείρω}.
•
29
Το φαινόμενο του αντιδανεισμού ορίζεται ως μια αλληλουχία δανεισμών
που έχουν ως αφετηρία και τέρμα την ίδια γλώσσα σε παλαιότερη και
νεότερη μορφή της αντίστοιχα. Μια συγκεκριμένη λέξη, που εμφανίστηκε
στις γραπτές πηγές μιας γλώσσας σε παλαιότερη χρονική στιγμή και
χρησιμοποιήθηκε στην παραγωγή και στη σύνθεση, γίνεται αρχικά
αντικείμενο δανεισμού ως λέξη από μια άλλη γλώσσα για λόγους
οικονομικούς,
ιστορικοπολιτικούς,
πνευματικούς,
πολιτισμικούς,
κοινωνικούς. Πολλές φορές μάλιστα από τη δεύτερη γλώσσα περνάει σε
μια τρίτη ή και τέταρτη. Μετά από όλο αυτό το μακρόχρονο «ταξίδι»
επιστρέφει στη γλώσσα από την οποία ξεκίνησε ως νέα λέξη, έχοντας
υποστεί μεταβολές στη μορφή, στη σημασία ή και στα δύο. Η ύπαρξη
μεγάλου πλήθους αντιδάνειων λέξεων παρατηρείται σε γλώσσες οι οποίες,
λόγω ιδιαίτερων ιστορικών συνθηκών, είχαν μεγάλη πολιτισμική επίδραση
και ακτινοβολία, όπως η ελληνική, η γαλλική, η γερμανική, η ιταλική.
(el.wikipedia.org/wiki/Αντιδάνειο)
8.3.1 Γλωσσικές επαφές: παραδείγματα από τα νέα ελληνικά
Η επαφή της ελληνικής με άλλες γλώσσες γίνεται αντιληπτή από τα
«σημάδια» που άφησε η μία στην άλλη. Έτσι, στα νεότερα χρόνια η επαφή
με τους Οθωμανούς, ως κυρίαρχους, είχε ως αποτέλεσμα την είσοδο στα
ελληνικά πολλών τουρκικών λέξεων, όπως: πασάς, καβγάς, κέφι και άλλες
πολλές. Αλλά και η τουρκική γλώσσα από τη μεριά της δανείστηκε
ελληνικές λέξεις π. χ. kilit ‘κλειδί’. Γλωσσικές ανταλλαγές έγιναν επίσης
μεταξύ της ελληνικής και άλλων γλωσσών με τις οποίες ήρθαν σε επαφή
οι Έλληνες: αλβανική (π. χ. οι λέξεις λουλούδι και μπέσα), ιταλική (π. χ.
καπέλο και παντελόνι) κ. ά. (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας, 2005: 160).
Μερικές φορές οι ανταλλαγές αυτές κάνουν έναν ολόκληρο «κύκλο».
Για παράδειγμα, η αρχαία ελληνική λέξη κωνώπιον «ντιβάνι με
κουνουπιέρα» μπήκε στα λατινικά ως conopium και canapeum, έγινε στα
γαλλικά canapé και ξαναγύρισε στα ελληνικά ως καναπές.
Ο δανεισμός ανάμεσα στις γλώσσες είναι ο «απόηχος» της ιστορίας των
λαών που τις μιλούν. Μεγάλες ή μικρές, άμεσες ή έμμεσες, φιλικές ή
εχθρικές, ισότιμες ή ανισότιμες επαφές ανάμεσα σε λαούς οδηγούν σε
γλωσσικές ανταλλαγές. Με αυτόν τον τρόπο λέξεις, όπως ασανσέρ και
μαντάμ θα μπουν στα ελληνικά ως δάνεια από τα γαλλικά. Αλλά και τα
αγγλικά ως διεθνής γλώσσα εισχωρούν στα ελληνικά δανείζοντας λέξεις,
όπως: μπαρ, γκολ, πάρτι κ.ά.
30
8.3.2 Τα μυστικά της γλωσσικής επαφής
Οι γλώσσες δανείζονται για να ονομάσουν νέες έννοιες. Οι νέες έννοιες
μπαίνουν στη ζωή ενός λαού κουβαλώντας το όνομα τους. Έτσι και οι
Έλληνες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας δανείστηκαν τη λέξη πασάς, για
να ονομάσουν τους Τούρκους αξιωματούχους που τους κυβερνούσαν.
Στην ίδια κατεύθυνση θα μπορούσε να δώσει κανείς απάντηση στο
ερώτημα: «Γιατί οι Τούρκοι δανείστηκαν την έννοια για τη λέξη κλειδί;».
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό προϋποθέτει γνώση της ιστορίας του
τουρκικού λαού. Πιο συγκεκριμένα, οι Τούρκοι, ως νομάδες (10 ος – 11ος
αι.) δεν κατοικούσαν σε μόνιμα σπίτια αλλά σε σκηνές, οπότε δεν
χρειάζονταν κλειδιά. Όταν άρχισαν να αποκτούν μόνιμες κατοικίες,
χρειάστηκαν την έννοια «κλειδί», την οποία δανείστηκαν από τους
Έλληνες. Αλλά το όνομα αυτό προσαρμόστηκε στα χαρακτηριστικά της
νέας πατρίδας. Παρόμοια και η αγγλική λέξη party έγινε στα ελληνικά
πάρτι, που έχει ενσωματωθεί στους κανόνες της ελληνικής (Χριστίδης Α.Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 161).
Ακόμα, υπάρχουν και άλλου είδους δάνεια, τα οποία είναι τα
μεταφραστικά δάνεια. Συχνά ακούγεται η έκφραση «τρέχω το πρόγραμμα»
σχετική με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Πρόκειται για μετάφραση
από τα αγγλικά (to run the program), καθώς η ορολογία της πληροφορικής
προέρχεται από τα αγγλικά. Σε αυτήν την περίπτωση μια ξένη έκφραση
μπαίνει στην ελληνική. «Κρυφός» και «φανερός» δανεισμός, δείχνουν ότι
οι γλώσσες δεν «φοβούνται» τις επαφές, εφόσον είναι αναγκαίες και
αναπόφευκτες (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας,
2005: 164).
«Σήμερα ακούγεται συχνά η έκφραση τρέχω το πρόγραμμα με αναφορά
στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Αυτή είναι μια καινούργια έκφραση όπου
το ρήμα τρέχω αποκτά μια νέα χρήση. Πρόκειται, βέβαια, για μετάφραση
από τα αγγλικά(to run the program) και αυτό γιατί από τα αγγλικά
προέρχεται η ορολογία της πληροφορικής. Στην περίπτωση αυτή ο
δανεισμός δεν είναι «φανερός’ αλλά «κρυφός»: δεν μπαίνει στη γλώσσα μια
ξένη λέξη αλλά μια ξένη χρήση και έκφραση. Τέτοιου είδους δάνεια λέγονται
μεταφραστικά δάνεια. Τα «φανερά» δάνεια, όπως μπαρ, πάρτι κλπ., είναι
λοιπόν η «κορυφή του παγόβουνου». Υπάρχουν και τα «κρυφά» δάνεια,
όπως το παράδειγμα που είδαμε, που είδαμε, που αφορούν μεταφράσεις στα
νέα ελληνικά ξένων εκφράσεων και χρήσεων. Πάρα πολλές εκφράσεις, αλλά
και λέξεις, μπήκαν στα νέα ελληνικά από αυτό τον δρόμο. Θυμηθείτε τη λέξη
διαμέρισμα που συζητήσαμε σε ένα προηγούμενο κεφάλαιο: πρόκειται, όπως
λέγαμε, για την ακριβή μετάφραση του γαλλικού όρου apartment.»
31
8.3.3 «Χαλάει» τις γλώσσες ο δανεισμός;
Οι γλώσσες δεν «χαλάνε», αλλάζουν. Και ο δανεισμός είναι μορφή
γλωσσικής αλλαγής. Ο δανεισμός εξυπηρετεί ανάγκες και συμβαίνει γι’
αυτόν ακριβώς το λόγο. Επιπλέον, τα δάνεια προσαρμόζονται στη νέα
γλωσσική τους πατρίδα και γίνονται κομμάτι της. Πόσοι από εμάς που
μιλούμε τα νέα ελληνικά αισθανόμαστε τη λέξη «σπίτι» ξένη; Κι όμως
είναι δάνειο της ελληνικής από τη λατινική (Χριστίδης Α.-Φ., Η ιστορία
της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 162).
Ο δανεισμός λοιπόν δεν «χαλάει» τις γλώσσες, απλά γιατί οι γλώσσες
δεν «χαλάνε». Αντίθετα τις εμπλουτίζει. Άλλωστε, αυτός είναι και ο λόγος
που συμβαίνει ο δανεισμός.
Θα μπορούσε όμως κανείς να διατυπώσει την εξής αντίρρηση. Δεν θα
ήταν καλύτερο αντί να λέμε μπαρ να χρησιμοποιούμε την ελληνικής
προέλευσης λέξη κυλικείο (που βγαίνει από την αρχαία ελληνική λέξη
«κύλιξ», που δηλώνει ένα είδος κούπας από όπου έπιναν κρασί) και αντί
να λέμε «πάρτι» να λέμε «συμπόσιο»; Η απάντηση είναι ναι, αρκεί να μην
πιστεύουμε ότι, εφόσον δεν γίνετε αυτό, η γλώσσα «καταστρέφεται».
8.3.4 Οι γλώσσες δεν χαλούν, αλλάζουν
Η μόνη περίπτωση που μία γλώσσα μπορεί να χαθεί είναι, όταν δεν έχει
πια ανθρώπους να τη μιλούν, δηλαδή δεν έχει ομιλητές. Και αυτό
συμβαίνει, όταν μια κοινότητα ανθρώπων που μιλά μία γλώσσα ζει σε ένα
περιβάλλον όπου κυριαρχεί μία άλλη γλώσσα. Έτσι, κατά την περίοδο της
Τουρκοκρατία, κοινότητες που μιλούσαν ελληνικά αλλά ήταν
απομονωμένες στα βάθη της Ανατολής υιοθέτησαν την τουρκική γλώσσα.
Άλλο ένα παράδειγμα αποτελεί η εγκατάλειψη των διαλέκτων μίας
γλώσσας από τους ομιλητές τους λόγω μετακίνησης προς την κοινή νέα
ελληνική. Η μετακίνηση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η κοινή νέα
ελληνική διαθέτει κύρος και κοινωνική δύναμη. Είναι η γλώσσα του
σχολείου, της διοίκησης, των εφημερίδων (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της
αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 164-165).
Με τον ίδιο τρόπο γλώσσες της αρχαιότητας χάθηκαν, όταν οι ομιλητές
τους ήρθαν σε επαφή με τη γλώσσα της αρχαιότητας, την αρχαία
ελληνική, η οποία με τις κατακτήσεις του Μέγα Αλεξάνδρου και με τη
δημιουργία από τους διαδόχους του των ελληνικών βασιλείων της
Ανατολής, απέκτησε μεγάλο κύρος.
32
8.3.5 Κινδυνεύει σήμερα να χαθεί η ελληνική γλώσσα από τη συνάντησή
της με την αγγλική;
Ο κίνδυνος να χαθεί η ελληνική γλώσσα είναι ανύπαρκτος, καθώς δεν
παρατηρείται το φαινόμενο της μετακίνησης ομιλητών της νέας ελληνικής
προς την αγγλική. Η ελληνική είναι μία γλώσσα που γράφεται, που
διδάσκεται στα σχολεία, που έχει δικό της κράτος, δική της λογοτεχνία,
οπότε δεν κινδυνεύει να χάσει τους ομιλητές της.
Τέλος, αξίζει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στη σημασία της ύπαρξης μίας
γλώσσας διεθνούς επικοινωνίας για τις πολιτισμικές επαφές. Τον ρόλο
αυτό τον έπαιξε στην αρχαιότητα η ελληνική και πιο παλιά η αραμαϊκή, η
γλώσσα που μιλούσε ο Χριστός. Αργότερα τον ρόλο αυτό ανέλαβε η
λατινική και στα νεότερα χρόνια η γαλλική, ώσπου να γίνει η αγγλική
γλώσσα διεθνούς επικοινωνίας (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας, 2005: 166).
«Και πριν κλείσουμε την παρένθεση αυτή, θα πρέπει να τονίσουμε τη
σημασία που έχει η ύπαρξη μιας διεθνούς γλώσσας επικοινωνίας για τις
πολιτισμικές επαφές. Στην αρχαιότητα τον ρόλο αυτό τον έπαιξε η ελληνική,
και πιο παλιά μια άλλη μεγάλη γλώσσα της αρχαιότητας: η αραμαϊκή, η
γλώσσα που μιλούσε ο Χριστός. Η αραμαϊκή ήταν μια διεθνής γλώσσα
επικοινωνίας που ένωνε πολλούς αλλόγλωσσους πληθυσμούς(από την
Περσία ως την Ινδία). Αργότερα θα παίξει τον ρόλο αυτό η λατινική γλώσσα
και στα νεότερα χρόνια η γαλλική, ώσπου να πάρει τη σκυτάλη η αγγλική.»
8.3.6 Η αρχαία ελληνική γλώσσα και οι επαφές της με άλλες γλώσσες
Η ελληνική γλώσσα ομιλήθηκε και ομιλείται από εκατομμύρια
ανθρώπους σε μια χρονική διάρκεια που ξεπερνά τις τρεις χιλιετίες. Μέσα
σε αυτήν τη χρονική περίοδο οι ομιλητές της ήρθαν σε επαφή με
διάφορους πολιτισμούς τόσο της Δύσης όσο και της Ανατολής. Αυτό είχε
ως αποτέλεσμα να δανειστεί πληθώρα λέξεων από αυτές τις γλώσσες. Τα
«σημάδια» αυτά της γλωσσικής επαφής βρίσκονται στο λεξιλόγιο, τη
μορφολογία και το συντακτικό της. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι υπάρχει και
ο «κρυφός» δανεισμός (τα μεταφραστικά δάνεια) που είναι πολύ δύσκολο
να εντοπιστούν.
Παρακάτω παρουσιάζονται οι σημαντικότερες επαφές της ελληνικής με
άλλες γλώσσες:
33
8.3.6.1 Οι επαφές της ελληνικής με γλώσσες της Ανατολής
Οι Έλληνες ήρθαν από πολύ νωρίς σε επαφή με λαούς που ζούσαν στην
Ασία και στη βορειοανατολική Αφρική. Ιδίως τους τελευταίους
προχριστιανικούς αιώνες, λόγω της τεράστιας εξάπλωσης του ελληνισμού
σε ένα πολύ μεγάλο μέρος της ασιατικής και της αφρικανικής ηπείρου, η
ελληνική γλώσσα δανείστηκε αρκετές λέξεις από την εβραϊκή, τη
σημιτική, την περσική και την αιγυπτιακή γλώσσα και παλαιότερα από τη
γλώσσα των Φοινίκων, πολλές από τις οποίες, στη συνέχεια, έπαψαν να
χρησιμοποιούνται ή αφομοιώθηκαν πλήρως από το φωνολογικό και
μορφολογικό σύστημα της. Μετά το 15ο αι. η επίδραση της τουρκικής,
λόγω της τουρκικής κατάκτησης και της μακρόχρονης συμβίωσης των
Ελλήνων με τους Τούρκους, υπήρξε δραστική στην ελληνική γλώσσα και
της έδωσε ένα μεγάλο αριθμό γλωσσικών δανείων.
Ελληνική και σημιτικές γλώσσες
Ήδη από τα πρώτα κείμενα της ελληνικής γλώσσας (τα κείμενα της
γραμμικής Β΄) βρίσκουμε λέξεις που είναι δάνειες από τους παλιούς
ανατολικούς πολιτισμούς της Μεσογείου με τους οποίους είχαν επαφές οι
Μυκηναίοι. Έτσι, στα κείμενα της γραμμικής Β΄ βρίσκουμε τις λέξεις kumi-no (αρχαίο ελληνικό κύμινον), ki-to (χιτών), sa-sa-ma (σουσάμι), kuru-so (χρυσός). Όλες αυτές είναι δάνεια από σημιτικές γλώσσες που
μιλιούνταν στην Ανατολή. Σε υστερότερα κείμενα της αρχαίας ελληνικής
γραμματείας (Όμηρος, Σαπφώ, Ηρόδοτος κ.ά.) βρίσκουμε λέξεις σημιτικής
προέλευσης, αρκετές από τις οποίες χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα:
κρόκος, σινδών (το σημερινό σεντόνι), σάκκος, κάδος και αρραβών. Ο
Χριστιανισμός που ξεκίνησε από την Ιουδαία όπου μιλιούνταν σημιτικές
γλώσσες (εβραϊκά, αραμαϊκά), πρόσθεσε στην ελληνική και άλλα δάνεια:
Σάββατο, αμήν, Πάσχα, σατανάς, αλληλούια και χερουβείμ. Σε αυτό το
σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι το ελληνικό αλφάβητο είναι δανεισμένο
από τους Φοίνικες, έναν σημιτικό λαό της Ανατολικής Μεσογείου. Όλες
σχεδόν οι λέξεις (εκτός από το έψιλον, το όμικρον, το ύψιλον και το
ωμέγα) που ονομάζουν τα γράμματα της αλφαβήτου (άλφα, βήτα, γάμα,
δέλτα κλπ.) είναι σημιτικές (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας, 2005: 167).
Η ελληνική γλώσσα συναντήθηκε με τις σημιτικές γλώσσες και σε μία
δεύτερη χρονικά φάση: στα ελληνιστικά χρόνια. Την περίοδο αυτή η
ελληνική γλώσσα ως κυρίαρχη «ταξιδεύει» σε όλη την Ανατολή. Και ενώ
η πρώτη επαφή δείχνει, μέσω των δανείων, την οφειλή των Ελλήνων
στους παλαιότερους πολιτισμούς της Ανατολής, η δεύτερη επαφή, στα
ελληνιστικά χρόνια, αποκαλύπτει την υπεροχή των Ελλήνων και κατ’
34
επέκταση της ελληνικής πάνω στους σημιτόφωνους λαούς, που βρίσκονται
τώρα κάτω από ελληνική κυριαρχία. Και αυτή η κυριαρχία είχε σαν
αποτέλεσμα τον εξελληνισμό τους, την εγκατάλειψη δηλαδή της μητρικής
τους γλώσσας και την προσχώρηση τους στην ελληνική.
Αυτό είναι αποδεκτά ορθό, καθώς γύρω στο 300-150 π.Χ.
μεταφράζονται στα ελληνικά από τα εβραϊκά τα πρώτα πέντε βιβλία της
Παλαιάς Διαθήκης. Η ενέργεια τους αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι είχαν
γίνει ελληνόφωνοι (είχαν εγκαταλείψει τη μητρική τους γλώσσα) και, έτσι,
δεν καταλάβαιναν πια τη γλώσσα των ιερών κειμένων τους.
Ελληνική και μικρασιατικές γλώσσες
Στην Ανατολή, και ειδικότερα στη Μικρά Ασία, μιλιούνταν και άλλες
γλώσσες με τις οποίες συναντήθηκε η ελληνική: καρική (η γλώσσα της
Καρίας, στη νοτιοδυτική ακτή της Μ. Ασίας), λυδική (η γλώσσα της
Λυδίας, στη δυτική ακτή της Μ. Ασίας), φρυγική (η γλώσσα της Φρυγίας),
λυκική (η γλώσσα της Λυκίας, στη νοτιοδυτική ακτή της Μ. Ασίας). Για
τις γλώσσες αυτών των λαών ξέρουμε λίγα πράγματα, επειδή οι επιγραφές
που σώθηκαν και μας πληροφορούν για τις γλώσσες αυτές είναι ελάχιστες.
Τα αλφάβητα που χρησιμοποιούνται είναι (με εξαίρεση το φρυγικό)
προσαρμογές του ελληνικού αλφαβήτου. Φρυγικό, πιθανότατα, δάνειο της
ελληνικής είναι η λέξη τάπης «χαλί». Στα ελληνιστικά χρόνια οι λαοί που
μιλούν τις γλώσσες αυτές γίνονται υπήκοοι των ελληνικών βασιλείων της
Ανατολής. Έτσι, εξελληνίζονται, χάνουν, δηλαδή, τις μητρικές τους
γλώσσες (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005:
168).
Έλληνες και Αιγύπτιοι
Ο πολιτισμός της Αιγύπτου ήταν πολύ παλαιότερος από τον ελληνικό.
Κατά συνέπεια, από την αιγυπτιακή γλώσσα μπήκαν στην ελληνική οι
λέξεις «πάπυρος» και «ίρις». Οι Μακεδόνες κατακτούν την Αίγυπτο γύρω
στο 330 π. Χ. και για χίλια χρόνια, μέχρι την κατάκτηση της Αιγύπτου από
τους Άραβες, η ελληνική χρησιμοποιείται ως γλώσσα της διοίκησης. Δεν
επηρέασε, ωστόσο, την αιγυπτιακή γλώσσα. Τα πράγματα αλλάζουν με
την επικράτηση του χριστιανισμού. Οι χριστιανοί Αιγύπτιοι, οι Κόπτες,
δανείζονται μαζικά από τα ελληνικά. Χρησιμοποιούν μάλιστα το ελληνικό
αλφάβητο, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της γλώσσας (Χριστίδης Α.-Φ.,
Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 168-169).
35
Έλληνες και Ινδοί
Καθώς η Ινδία βρίσκεται μακριά από την Ελλάδα, δεν υπήρξαν άμεσες
αλλά έμμεσες επαφές. Ανάμεσα σε αυτές συγκαταλέγονται οι λέξεις
πέπερι «πιπέρι» και όρυζα «ρύζι», γιόγκα, ζούγκλα και πιτζάμα. Άμεσες
επαφές της ελληνικής με τις γλώσσες της Ινδίας προέκυψαν ύστερα από
τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου, που οδήγησαν τους Έλληνες μέχρι
την Ινδία και το Αφγανιστάν. Εκεί, δημιουργήθηκαν ινδοελληνικά
βασίλεια, τα οποία χρησιμοποιούσαν την ελληνική. Αυτή η επαφή
εισήγαγε στη ινδική γλώσσα ελληνικές λέξεις, όπως stratega (στρατηγός),
anakaya (αναγκαίος), mela (μελάνι) και khalina (χαλινός) (Χριστίδης Α.Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005:169).
Έλληνες και Πέρσες
Οι επαφές της ελληνικής με τις ιρανικές γλώσσες ξεκινούν από νωρίς. Οι
λέξεις «ρόδον» και «τόξον» είναι πιθανότατα ιρανικής, δηλαδή περσικής
προέλευσης. Η επαφή, όμως, γίνεται πιο εντατική στο διάστημα μεταξύ 6 ου
και 5ου αιώνα π. Χ., όταν οι Πέρσες καταλαμβάνουν ελληνόφωνες περιοχές
και εκστρατεύουν στην Ελλάδα. Λέξεις όπως παράδεισος (που σήμαινε
κήπος), μάγος, ντιβάνι, μπόλικος, παπούτσι, τραχανάς και σατράπης
μπαίνουν στην ελληνική ως δάνεια από τα περσικά. Απ’ την άλλη πλευρά,
οι κατακτήσεις του Μέγα Αλεξάνδρου εγκαθιστούν την ελληνική στην
καρδιά του Περσικού Κράτους. Λέξεις ελληνικές, όπως π.χ. «dirham»
(δραχμή) μπαίνουν στην περσική γλώσσα (Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της
αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 169).
Έλληνες και Άραβες
Οι Άραβες μιλούν μια σημιτική γλώσσα, συγγενική με την εβραϊκή. Οι
πρώτες άμεσες επαφές κάποιας έκτασης μεταξύ Ελλήνων και Αράβων
αρχίζουν, όπως και σε άλλες περιπτώσεις με τις κατακτήσεις του Μ.
Αλεξάνδρου. Από τα ελληνικά περνούν στα αραβικά λέξεις, ορισμένες
από τις οποίες επιζούν μέχρι σήμερα: girtas (χάρτης), sima (σήμα), zawg
(ζεύγος). Οι σημαντικοί Άραβες λόγιοι και επιστήμονες δανείζονται τις
ελληνικές λέξεις φιλοσοφία, γραμματική, εφόσον πρώτα τις
προσαρμόζουν στη γλώσσα τους. Όσον αφορά τις λέξεις που δανείστηκαν
οι Έλληνες από τους Άραβες, είναι αρκετές, ανάμεσα στις οποίες οι εξής:
ζάρι, καραβάνι, Κοράνιο, χημεία, μαγαζί, παζάρι, άλγεβρα και αλκαλικός
(Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 169170).
36
Σε αυτό το σημείο αξίζει να επισημανθεί ότι οι περισσότερες περσικές
και αραβικές λέξεις πέρασαν στη νέα ελληνική μέσω της τουρκικής, η
οποία περιέχει μεγάλο αριθμό δάνειων λέξεων από την περσική και την
αραβική, και στα νεότερα χρόνια μέσω ευρωπαϊκών γλωσσών, όπως της
γαλλικής και της ισπανικής.
Έλληνες και Τούρκοι
Η επαφή με τους Οθωμανούς, ως κυρίαρχους, είχε ως αποτέλεσμα την
είσοδο στα ελληνικά πολλών τουρκικών λέξεων, όπως: πασάς, καβγάς,
κέφι κ. ά. Αναλυτικότερα, τον στον τομέα της μορφολογίας η τουρκική
δάνεισε στην ελληνική ορισμένα επιθήματα, από τα οποία επιβιώνουν τα
εξής: α) -λης π.χ. μουστακαλής β) -τζης π.χ. τενεκετζής, ταξιτζής,
κουλουρτζής γ) -λίκι π.χ. χαρτζιλίκι, προεδριλίκι. Στον τομέα του
λεξιλογίου τα δάνεια της ελληνικής από την τουρκική είναι πάρα πολλά.
Αυτά ανήκουν κυρίως στους εξής τομείς: α) μαγειρική (γιαλαντζί, κεφτές,
μεζές, μπουγάτσα, κεμπάπ) β) ενδυμασία και επίπλωση (γιακάς, σόμπα,
τσέπη, ντιβάνι) γ) αντικείμενα καθημερινής χρήσης (φλιτζάνι, τσακμάκι,
καπάκι, τσάντα) δ) ιδιότητες ανθρώπων (μανάβης, μουσαφίρης, νταντά).
Τέλος, η ελληνική δανείστηκε από την τουρκική ορισμένες φράσεις, όπως
οι παρακάτω: έρχεται στο κεφάλι μου (τουρκ. bas ιna gelior), πάτησε πόδι
(τουρκ. ayak diredi), έμεινε στη μέση (τουρκ. yarιda kaldι).
Άλλες επαφές της ελληνικής με γλώσσες της Ανατολής
Άλλες γλώσσες της Ανατολής που έδωσαν έναν περιορισμένο αριθμό
λεξιλογικών δανείων είναι η ιαπωνική (κιμονό, χαρακίρι) και η κινεζική
(τσάι). Εδώ θα πρέπει να προστεθούν και ορισμένες ρωσικής προέλευσης
λέξεις, οι οποίες χρησιμοποιούνται ευρέως στη νέα ελληνική και τις
διαλέκτους της, όπως μαζούτ, μπολσεβίκος, προβοκάτσια, τσάρος κτλ. Οι
δάνειες λέξεις ινδικής, ιαπωνικής και κινεζικής προέλευσης πέρασαν τα
νεότερα χρόνια και αποκλειστικά σχεδόν μέσω των ευρωπαϊκών γλωσσών.
'Ενα μέρος των λέξεων ρωσικής προέλευσης πέρασε στην ελληνική το 19ο
αι., λόγω της επαφής και των σχέσεων των Ελλήνων με την τσαρική
Ρωσία, ενώ ένα άλλο μέρος λέξεων που συνδέεται με το κομμουνιστικό
καθεστώς πέρασε στη νέα ελληνική κυρίως την περίοδο του μεσοπολέμου
και αργότερα. (http://www.abnet.agrino.org)
37
8.3.6.1 Οι επαφές της ελληνικής με γλώσσες της Δύσης
Παρακάτω θα δούμε τα δάνεια που δέχτηκε η ελληνική γλώσσα από τις
γλώσσες των λαών που ζούσαν και ζουν στη δυτική Ευρώπη και στην
Αμερική. Η διαδικασία του γλωσσικού δανεισμού από δυτικές γλώσσες
αρχίζει ήδη από τα μέσα του 2ου αι. π.Χ., όταν οι Ρωμαίοι κατακτητές
καταλαμβάνουν τα ελληνιστικά κράτη. Η παραμονή των Ρωμαίων ήταν
μακρόχρονη και η λατινική γλώσσα έγινε, με την πάροδο των χρόνων,
γλώσσα της διοίκησης του απέραντου ρωμαϊκού κράτους και αργότερα
του βυζαντινού κράτους. Από το 16ο έως το 19ο αι., περίοδος της
Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα, η μόνη δυτική γλώσσα που ασκεί κάποια
επίδραση στη νέα ελληνική είναι η βενετσιάνικη. Μετά την απελευθέρωση
του ελληνικού κράτους και μέχρι σχεδόν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η
κυρίαρχη στην Ευρώπη γαλλική γλώσσα αφήνει πολλά ίχνη στη νέα
ελληνική και πολύ λιγότερα η ιταλική. Τις τελευταίες δεκαετίες, όμως, η
αγγλοαμερικανική είναι αυτή η οποία αποτελεί την κύρια πηγή δανεισμού
της νέας ελληνικής. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί και η διαφορά στη
διαδικασία εισαγωγής των δανείων ανάμεσα στην περίοδο μέχρι το 19ο αι.
και την περίοδο από το 19ο αι. έως σήμερα. Ενώ, δηλαδή, παλαιότερα ο
γλωσσικός δανεισμός ήταν το αποτέλεσμα που προέκυπτε από την
αναγκαστική διγλωσσία, στην οποία βρίσκονταν οι ομιλητές της
ελληνικής(ελληνικά-τουρκικά, ελληνικά-λατινικά), τα τελευταία 150-180
χρόνια ο γλωσσικός δανεισμός είναι το αποτέλεσμα της πολιτισμικής και
κοινωνικοοικονομικής υπεροχής κάποιων κρατών έναντι της Ελλάδας, που
επιφέρει αυτόματα και γλωσσική υπεροχή. Η διαδικασία αυτή
διευκολύνεται και από άλλους παράγοντες, όπως είναι η δημιουργία
εθνικών κρατών, η ανάπτυξη των συγκοινωνιακών μέσων και, φυσικά, πιο
πρόσφατα η ευρεία ανάπτυξη των Μ.Μ.Ε και κυρίως της τηλεόρασης.
(http://www.abnet.agrino.org)
Έλληνες και Ρωμαίοι
Η σημαντικότερη γλωσσική συνάντηση της ελληνικής πραγματοποιείται
με τη γλώσσα των Ρωμαίων, τη λατινική. Η γλώσσα αυτή αποτελεί την
καταγωγή των νεολατινικών γλωσσών, δηλαδή των γαλλικών, των
ιταλικών, των ισπανικών, των πορτογαλικών, των ρουμανικών και των
βλάχικων(που μιλιούνται στην Ελλάδα).
Οι πρώτες επαφές των Ελλήνων με τους ρωμαίους ξεκινούν πολύ νωρίς,
με τις πρώτες εγκαταστάσεις (8ος - 7ος αιώνας π.Χ.) Ελλήνων αποίκων στην
Ιταλία. Από αυτούς θα δανειστούν οι Ρωμαίοι το αλφάβητο για να
γράψουν τη γλώσσα τους. Μέσα από αυτές τις πρώιμες επαφές της
ελληνικής με τη λατινική περνούν στα λατινικά πολλές ελληνικές λέξεις:
38
nauta (ναύτης), poena (ποινή), poeta (ποιητής), massa (μάζα), gubernator
(κυβερνήτης), architectura, grammaticus κ.ά. Στη συνέχεια, η πολιτική
υποταγή των Ελλήνων στους Ρωμαίους (τον 2 ο αιώνα π.Χ.) σημαίνει
ταυτόχρονα και πολιτιστική «υποταγή» των Ρωμαίων στον ελληνικό
πολιτισμό. Με άλλα λόγια οι Ρωμαίοι επηρεάζονται δραστικά από τον
αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Η υποταγή των Ελλήνων στους Ρωμαίους θα
σημάνει μια σημαντική εισροή δανείων: σπίτι, πόρτα, κάστρο, άσπρος,
πουλί, στράτα κ. ά. Με την επικράτηση του χριστιανισμού η λατινική θα
χρησιμοποιήσει ελληνικής καταγωγής λέξεις για να εκφράσει έννοιες που
συνδέονται με τη θρησκεία: apostolus, ecclesia (εκκλησία).
Στον τομέα της μορφολογίας η ελληνική δανείστηκε από τη λατινική
ορισμένα επιθήματα, μερικά από τα οποία επιβιώνουν στη σημερινή
ελληνική: α) -άτος π.χ. πιπεράτος, καρυδάτος β) -άριος (λατ. -arius ), π.χ.
βιβλιοθηκάριος γ) –ίσιος π.χ. βουνίσιος, καμπίσιος, δ) –πουλο π.χ.
αρχοντόπουλο. Ακόμα, στον τομέα του λεξιλογίου επιβιώνει στη σημερινή
ελληνική ένας αρκετά μεγάλος αριθμός δανείων από τη λατινική, τα οποία
μάλιστα έχουν προσαρμοστεί στη μορφολογία της ελληνικής. Τα δάνεια
αυτά αφορούν τους εξής τομείς: α) μήνες (Ιανουάριος, Φεβρουάριος κτλ.)
β) διοίκηση και στρατός (πρίγκιπας, καγκελάριος, κάστρο, φουσάτο) γ)
αντικείμενα σπιτιού(κούπα, κανάτα, κουρτίνα, σκάλα, πόρτα) δ) τρόφιμα
(μαρούλι, γαρδούμπα, μούστος) ε) αντικείμενα γραφής (κώδικας, πένα,
μεμβράνη).
Mε την επικράτηση του χριστιανισμού η λατινική χρησιμοποιεί
ελληνικής καταγωγής λέξεις για να εκφράσει έννοιες που συνδέονται με τη
νέα θρησκεία: apostolus, ecclesia. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η
συνάντηση της ελληνικής γλώσσας με τον χριστιανισμό θα σημάνει
κάποιες «αφανείς» αλλά σημαντικές αλλαγές στο λεξιλόγιο αλλά κυρίως
στη σημασία των λέξεων. Για παράδειγμα, η λέξη «επίσκοπος» (απ’ όπου
προέρχεται η αγγλική bishop) σήμαινε στα αρχαία ελληνικά τον
«φύλακα». Τώρα πια σημαίνει «ιεράρχης» που είναι ο φύλακας του
ποιμνίου του. (http://www.abnet.agrino.org)
Έλληνες και Γάλλοι
Οι σχέσεις των Γάλλων με τους 'Έλληνες αναπτύχθηκαν κυρίως μετά τη
Γαλλική Επανάσταση, όταν η πνευματική ζωή της Γαλλίας έγινε πηγή
άντλησης φιλελεύθερων ιδεών από τους 'Έλληνες διανοούμενους. Η
Γαλλία, και ιδιαίτερα το Παρίσι, έγινε κατά το 18ο, αλλά πολύ
περισσότερο το 19ο και το πρώτο μισό του 20ου αι., πόλος έλξης των
Ελλήνων λόγιων. Η απελευθέρωση του 1821 και η ίδρυση του
νεοελληνικού κράτους συνέπεσε με την κυριαρχία της γαλλικής γλώσσας
σε διεθνές επίπεδο, με αποτέλεσμα η διαμορφούμενη επίσημη κρατική
39
ελληνική γλώσσα να δανειστεί γλωσσικά στοιχεία από τη γαλλική για να
επενδύσει έννοιες του υλικού πολιτισμού, για τα οποία η αρχαία ελληνική
δε διέθετε αντίστοιχους όρους. 'Έτσι, η εισβολή δανείων από τη γαλλική
έγινε για εξυπηρέτηση αναγκών επικοινωνίας. Παράλληλα όμως, λόγω του
κύρους που συνόδευε τη γαλλική το 19ο αι., έγινε η δεύτερη γλώσσα των
μορφωμένων, η μοναδική διδασκόμενη ξένη γλώσσα στα ελληνικά
σχολεία μέχρι και τη δεκαετία του 1950 και η γλώσσα των «σαλονιών», η
γλώσσα δηλαδή που προσέδιδε κύρος σε όσους τη μιλούσαν. Μετά το Β΄
Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διεθνείς πολιτικές και οικονομικές συνθήκες
μείωσαν την κυριαρχία της γαλλικής ως διεθνούς γλώσσας. Σήμερα τα
δάνεια που δέχεται η νέα ελληνική από τη γαλλική είναι περιορισμένα και
αφορούν πολύ ειδικούς τομείς.
Πιο συγκεκριμένα, στον τομέα της μορφολογίας η γαλλική, σε αντίθεση
προς την αγγλοαμερικανική, άσκησε κάποια επίδραση στη νέα ελληνική,
προφανώς λόγω της πολύχρονης σχέσης των δύο γλωσσών, δανείζοντάς
της ορισμένα επιθήματα. Τα επιθήματα αυτά είναι τα εξής: α) -εξ π.χ.
αφρολέξ β) -ερί π.χ. ουζερί, γ) -έρα π.χ. καφετιέρα, κρουαζιέρα, αλατιέρα,
ψηστιέρα δ) -έ π.χ. ντεφορμέ, κυριλέ. Στον τομέα του λεξιλογίου οι κύριοι
τομείς στους οποίους δανείστηκε η ελληνική από τη γαλλική είναι οι εξής:
α) ενδυμασία (ζακέτα, καμπαρντίνα, μαγιό, ταγέρ, γκαρνταρόμπα,
δαντέλα, μακιγιάζ, μπιζού) β) χρώματα (μπλε, καφέ, μπορντό, ροζ) γ)
διακόσμηση (αμπαζούρ) δ) μαγειρική(εκλέρ, κρέπα, μπον φιλέ) ε) τέχνη
και διασκέδαση (αφίσα, κολάζ, μπαλάντα, ρεσιτάλ, ντοκιμαντέρ, σουξέ,
πιόνι, φαβορί) στ) αθλητισμός (γκραν πρι, μποξέρ, σκι, τουρνουά) ζ)
τεχνολογία (καλοριφέρ, κοντέρ, μοτέρ). Τέλος, η ελληνική πήρε κάποιες
φράσεις της γαλλικής, τις οποίες προσάρμοσε μεταφράζοντάς τες στην
ελληνική. Ορισμένες από αυτές τις εκφράσεις είναι οι εξής: έλαβε χώρα (a
eu lieu ), κατά πάσα πιθανότητα (selon toute probabilite ), πήρε διαστάσεις
(a pris des dimensions) κ.ά. (http://www.abnet.agrino.org)
Έλληνες και Ιταλοί
Οι Βενετοί εμφανίζονται στο Βυζάντιο στις αρχές του 13ου αι. και
κατέχουν ένα μεγάλο μέρος του μέχρι την τουρκική κατάκτηση, ενώ μέχρι
το 17ο αι. έχουν τα Ιόνια νησιά. Παράλληλα, όλο αυτό το διάστημα είναι
κυρίαρχοι στη Μεσόγειο Θάλασσα. Από τις σχέσεις αυτές η ελληνική
γλώσσα δανείστηκε ορισμένα γλωσσικά στοιχεία, από τα οποία
επιβιώνουν στη σημερινή ελληνική λέξεις κυρίως του ναυτικού
λεξιλογίου, όπως πόρτο, κουβέρτα κ.ά. (http://www.abnet.agrino.org)
Οι σχέσεις των Ελλήνων με τους Ιταλούς χρονολογούνται από το 16ο
αι., όταν πολλοί 'Έλληνες λόγιοι κατέφυγαν στην Ιταλία, η οποία
αποτελούσε την εποχή εκείνη το πνευματικό κέντρο της Αναγέννησης. Οι
40
σχέσεις αυτές συνεχίστηκαν και τον 20ο αι. μέσω της κυριαρχίας των
Ιταλών στα Δωδεκάνησα. Η επίδραση των ιταλικών στα ελληνικά αφορά
κυρίως τον τομέα του λεξιλογίου και έχει επηρεάσει πάρα πολλούς τομείς
της κοινωνικής δραστηριότητας, αλλά κυρίως τους εξής: α) τέχνη και μόδα
(βάρδος, βιόλα, κομπανία, παντελόνι, φούστα, κονσέρτο, σόλο) β)
ναυσιπλοΐα (κάβος, αμπάρα, μπαρκάρω, σινιάλο) γ) συγγένεια και
επαγγέλματα (κουνιάδος, κουμπάρος, μπαρμπέρης, μαραγκός, πιλότος,
ταπετσιέρης) δ) τρόφιμα (μουστάρδα, καραμέλα, κομπόστα, κρέμα, πάστα,
σαλάτα, κουφέτο, περγαμόντο, σαλάμι).
Έλληνες και Αγγλοαμερικάνοι
Οι σχέσεις της ελληνικής με την αγγλική γλώσσα αρχίζουν από τα τέλη
του 18ου αι. με τους Άγγλους περιηγητές, οι οποίοι επισκέπτονται την
τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, και συνεχίζονται και κατά τη διάρκεια της
επανάστασης του 1821 με τους Άγγλους φιλέλληνες. Έπειτα, η σχέση
αυτή δεν έπαψε λόγω της επιρροής που ασκούσε η αγγλική εξάπλωση
τόσο με τις αποικίες όσο και με τα νέα πρότυπα που δημιούργησε η
βασικά αγγλικής προέλευσης βιομηχανική επανάσταση. Ο γλωσσικός
δανεισμός όμως της ελληνικής από την αγγλική υπήρξε τότε μηδαμινός. Ο
αριθμός των γλωσσικών δανείων από την αγγλική μεγαλώνει κάπως στις
αρχές του 20ου αι. με τη διάδοση του ποδοσφαίρου και των ειδικών όρων
που το συνοδεύουν (γκολ, κόρνερ, σέντερ φορ κτλ.), αλλά και με τη
μετανάστευση Ελλήνων στην Αμερική.
Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η επίδραση της αγγλοαμερικανικής στη
νέα ελληνική αυξάνεται συνεχώς λόγω των φιλικών σχέσεων που
αναπτύχθηκαν μεταξύ Ελλάδας και Η.Π.Α. σε πολιτικό και οικονομικό
επίπεδο. Έτσι, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται στην Ελλάδα μια
αθρόα εισαγωγή επιστημονικών, πολιτιστικών και ιδεολογικών προϊόντων
αγγλοαμερικανικής προέλευσης, τα οποία εισάγονται επενδυμένα με την
ορολογία της γλώσσας στην οποία γεννήθηκαν και χωρίς να
προσαρμόζονται γλωσσικά στην ελληνική γλώσσα. Παραδείγματα
δάνειων λέξεων από την αγγλική που επιβιώνουν στη σημερινή ελληνική
γλώσσα είναι οι εξής λέξεις: γκολ (goal), γιοτ (yacht), ντέρμπι (derby),
κόμικς (comics), σουπερμάρκετ (supermarket) κ.ά.
Πιο συγκεκριμένα, στον τομέα του λεξιλογίου ο δανεισμός αφορά όλους
σχεδόν τους τομείς της κοινωνικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα όμως η νέα
ελληνική έχει δανειστεί λέξεις στους εξής τομείς: α) αθλητισμός (βόλεϊ,
μπάσκετ, πόλο, ράλι, σέρφιγκ, χόκεϊ, γκολ, κόρνερ, ταϊμάουτ, ματς,
πέναλτι, σκορ κτλ.) β) τεχνολογία (κάμερα, ραντάρ, σκάνερ, φαξ, τζιπ,
τούνελ, κομπιούτερ, μόνιτορ κτλ.) γ) μόδα (λουκ, πουλόβερ, τζάκετ, μίνι,
μάξι, νάιλον κτλ.), δ) τέχνη και διασκέδαση (θρίλερ, κλόουν, μιούζικαλ,
41
μπλουζ, ντραμς, ποπ, σίριαλ, σκετς, στέρεο, χόμπι κτλ.) ε) οικονομία
(εμπάργκο, σπόνσορας κτλ.). Τέλος, ελληνική έχει πάρει από την
αγγλοαμερικανική ένα μεγάλο αριθμό στερεοτύπων εκφράσεων, ορισμένες
από τις οποίες είναι οι παρακάτω: γεύμα εργασίας (working lunch),
φαινόμενο θερμοκηπίου (greenhouse effect), θέση-κλειδί (key-position),
πλύση εγκεφάλου (brain washing). (http://www.abnet.agrino.org)
Γενικά για την ελληνική γλώσσα και τη σχέση της με τις άλλες γλώσσες
Η ελληνική γλώσσα δέχτηκε γλωσσικά στοιχεία από γλώσσες της
Ανατολής και της Δύσης σε όλες τις περιόδους της ιστορίας της,
διαδικασία η οποία συνεχίζεται και σήμερα. Λόγω όμως της ανάπτυξης
των Μ.Μ.Ε., της δυνατότητας για εύκολη μετακίνηση από χώρα σε χώρα
αλλά και λόγω της κυριαρχίας της αγγλοαμερικανικής σε όλους σχεδόν
τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, η διαδικασία του γλωσσικού
δανεισμού παρουσιάζει διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά που
παρουσίαζε ο δανεισμός της ελληνικής από άλλες γλώσσες παλαιότερα. Ο
δανεισμός από την αγγλοαμερικανική απλώνεται ταυτόχρονα σε όλη την
επικράτεια και χρησιμοποιείται ευρύτατα στον προφορικό λόγο, ιδίως των
νέων, αλλά και στο γραπτό λόγο και είναι δραστικότατος σε ορισμένους
εξειδικευμένους επιστημονικούς τομείς (πληροφορική, οικονομία, φυσική,
χημεία, ιατρική κ.ά.). Παρόλα αυτά δε φαίνεται, ευτυχώς, προς στιγμή να
επηρεάζει τη δομή της νέας ελληνικής. Γενικά η αγγλοαμερικανική κάνει
σήμερα έντονη την παρουσία της στο νεοελληνικό λόγο, γεγονός που μας
επιτρέπει να πούμε ότι το «γλωσσικό κέντρο βάρους» της νέας ελληνικής
κλίνει σήμερα προς τη Δύση, η οποία αντιπροσωπεύεται από την
αγγλοαμερικανική. (http://www.abnet.agrino.org)
8.3.7 Ελληνική, λατινική γλώσσα και το επιστημονικό λεξιλόγιο
Κλείνοντας, ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ρόλος που έπαιξαν η λατινική και
η ελληνική γλώσσα στη διαμόρφωση του επιστημονικού λεξιλογίου.
Ειδικότερα, τα επιστημονικά ονόματα φυτών, εντόμων και ζώων είναι τα
περισσότερα στα λατινικά. Η ιατρική ορολογία, από το άλλο μέρος, είναι
σε σημαντικότατο ποσοστό φτιαγμένη από αρχαίο ελληνικό υλικό. Αυτό
συμβαίνει, επειδή οι επιστήμονες που αναπτύχθηκαν στην νεότερη εποχή,
κυρίως στη Δύση, χρησιμοποίησαν για να κατασκευάσουν την
επιστημονική τους ορολογία τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά, γιατί
ήταν οι γλώσσες στις οποίες πρωτοκαλλιεργήθηκαν οι επιστήμες και η
φιλοσοφία και γιατί αυτές οι γλώσσες διέθεταν ιδιαίτερο κύρος. Έτσι, η
λέξη τηλέφωνο φτιάχτηκε από τους ξένους, με ελληνικό γλωσσικό
42
στοιχείο (τηλέ «μακριά» + φωνή), όταν εφευρέθηκε το τηλέφωνο
(Χριστίδης Α.-Φ., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, 2005: 173).
8.3.8 Μετάφραση ξένων όρων
Η μετάφραση ξένων όρων συνδέεται στενά με το φαινόμενο του
δανεισμού, εφόσον οι προς μετάφραση όροι εισέρχονται στη γλώσσα ως
δάνεια, ενώ οι νέοι όροι που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της διαδικασίας
της μετάφρασης, ονομάζονται μεταφραστικά δάνεια (π.χ. φούτμπολποδόσφαιρο, τηλεκοντρόλ-τηλεχειριστήριο). Οι ξένες λέξεις καλύπτουν
κυρίως κενά ορολογίας των επιστημών, της τεχνολογίας ή ειδικών τομέων
της καθημερινής ζωής (π.χ. μόδα, κουζίνα, αθλητισμός). Επιπλέον, ο
ελληνικός όρος καλύπτει συνήθως το γενικό φάσμα και ο ξένος έρχεται να
κατονομάσει μικρό μόνο τμήμα του. Για παράδειγμα, «υποδοχή» λέμε το
γενικό φαινόμενο, «ρεσεψιόν» τον χώρο υποδοχής ενός ξενοδοχείου.
Η μετάφραση ξένων όρων αποτελεί μια προσχεδιασμένη διαδικασία, η
οποία πραγματοποιείται από συγκεκριμένους φορείς, εξυπηρετεί
ορισμένες πρακτικές ανάγκες και συνδέεται με την επιθυμία «γλωσσικής»
καθαρότητας. Οι χρήστες μιας γλώσσας, δηλαδή, θεωρούν ότι η γλώσσα
κινδυνεύει με αλλοίωση, γεγονός που οδηγεί στη μετάφραση των ξένων
όρων. Ωστόσο, η αθρόα εισαγωγή ορολογίας στους τομείς κυρίως της
τεχνολογίας και των επιστημών, όπου εντοπίζεται ο μεγαλύτερος αριθμός
των σύγχρονων δανείων, οφείλεται στην απουσία παραγωγής τεχνολογίας
ή επιστημονικής γνώσης από τη χώρα-αποδέκτη της ορολογίας.
Αν η λογική του γλωσσικού «καθαρισμού» δεν φτάνει σε ακραίες
μορφές(δηλαδή να αποδοθούν στην ελληνική δάνεια με ευρεία χρήση π.χ.
ρεπορτάζ-ειδησεολογία) και δεδομένης της ανάγκης να εμπλουτιστεί με
νέες λέξεις η γλώσσα–αποδέκτης λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της
τεχνολογίας, η μετάφραση της ξένης ορολογίας μπορεί να έχει θετικά
αποτελέσματα και να εξυπηρετήσει συγκεκριμένους στόχους. Ο
σημαντικότερος από αυτούς τους στόχους είναι ο εμπλουτισμός της
γλώσσας-αποδέκτη με νέες λεξιλογικές μορφές πιο «διαφανείς» στους
ομιλητές της από ότι τα ξένα δάνεια (Χριστίδης Α.-Φ., Εγκυκλοπαιδικός
οδηγός για τη γλώσσα, 2001: 204).
Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι ένα μεγάλο μέρος
μεταφραστικών δανείων εισήλθε τον 19ο αιώνα, κατά την περίοδο
δημιουργίας του νεοελληνικού κράτους. Την εποχή αυτή υπήρξε μαζική
αντικατάσταση πολλών αφομοιωμένων τουρκικών και ιταλικών
δανείων(μπαξές-κήπος, μινίστρος-υπουργός), χωρίς να σημαίνει ότι
κάποια από αυτά δεν επιζούν. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει εισαγωγή
μεγάλου μέρους μεταφραστικών δανείων και εκφράσεων από τα γαλλικά.
Αντίθετα, όμως, με νεότερες απόπειρες μετάφρασης, το μεγαλύτερο μέρος
43
των παλαιότερων μεταφραστικών δανείων είναι απολύτως ενταγμένο στη
γλώσσα.
Η επιτυχία μιας μετάφρασης όρου, το αν θα καταφέρει δηλαδή να
αντικαταστήσει στη χρήση το αυτούσιο δάνειο ή όχι, είναι αποτέλεσμα
αλληλεξάρτησης κοινωνικοϊδεολογικών και γλωσσικών παραγόντων.
Εξαρτάται, δηλαδή, τόσο από τον ιδεολογικό προσανατολισμό και τους
κοινωνικούς ή άλλους στόχους των ομάδων που πρωτοεισάγουν ή
χρησιμοποιούν τον όρο όσο και τη στάση τους απέναντι στη γλώσσα
προέλευσης του. Συγχρόνως, όμως εξαρτάται και από καθαρά
επικοινωνιακούς ή γλωσσικούς παράγοντες. Ως προς τους γλωσσικούς
παράγοντες υπάρχουν συγκεκριμένα σημεία που πρέπει να προσεχθούν. Η
ελληνική λέξη που χρησιμοποιείται ως μετάφραση του ξένου όρου
θεωρείται ότι καλό είναι:
Α) να εισάγεται συγχρόνως με τον ξένο όρο, πριν προλάβει δηλαδή να
καθιερωθεί ο τελευταίος. Είναι υπερβολικά δύσκολο να θέλουμε να
επικρατήσει ο ελληνικός όρος, όταν το αυτούσιο ξένο δάνειο έχει γίνει πια
μέρος της κοινής χρήσης της γλώσσας (π.χ. καρμπόν-αντιγραφόχαρτο,
τεστ-δοκιμασία).
Β) να είναι εξίσου οικονομική με τον ξένο όρο: να μην είναι ούτε
πολυσύλλαβη ούτε περιφραστική, αν δεν είναι και αυτός, όχι π.χ.
τηλεομοιότυπο αντί για φαξ (τουλάχιστον η λέξη προσαρμόστηκε στη
δομή της ελληνικής, δηλαδή εμφανίζεται ως ουδέτερο), ούτε μουσικοί
αγώνες αντί για φεστιβάλ.
Γ) να είναι σχηματισμένη σύμφωνα με τους κανόνες της ελληνικής
γλώσσας.
Δ) να δίνει τη δυνατότητα αναγωγής στην ξένη λέξη ακολουθώντας την
αντίστροφη πορεία μετάφρασης, από τα ελληνικά στην ξένη γλώσσα:
πολύμεσα-multimedia.
Συνοψίζοντας, τα μεταφραστικά δάνεια δημιουργούνται, ώστε να
καλύψουν τα κενά ορολογίας της τεχνολογίας και των επιστημών μιας
γλώσσας καθώς και για να προσαρμοστεί μια λέξη στην γλώσσα-αποδέκτη
θα πρέπει να ακολουθηθούν ορισμένοι κανόνες.
8.3.9 Λεξιλογικοί νόστοι
Πολλές ελληνικές λέξεις ξενιτεύτηκαν κατά το παρελθόν και
επέστρεψαν, στη συνέχεια, ελαφρά αλλαγμένες ή αγνώριστες στην
ελληνική. Ανάμεσα σε αυτές είναι οι εξής: νόστος, γκλάμουρ, πλαζ, πόζα,
σενάριο, μαρμελάδα, πέναλτι, πιάτσα, τζίρος, λαζάνια, κουπόνι, μπαλέτο
και γόνδολα. Παρακάτω παρουσιάζεται το «ταξίδι» ορισμένων λέξεων:
Ο νόστος, η επιστροφή στην πατρίδα (από το ρήμα νέομαι
«επιστρέφω»), δεν χαρακτήρισε μόνο «τη γλυκιά προσμονή της
44
επιστροφής στην πατρίδα» που κατέληξε στο νόστιμος, αλλά έδωσε και
«τον ψυχικό πόνο που γεννάει αυτή η προσμονή», τη νοσταλγία. Και ήταν
μάλιστα οι Γάλλοι που κατέφυγαν στις ελληνικές λεξιλογικές πηγές,
πλάσσοντας πρώτοι αυτοί το άλγος του νόστου, το nostalgie. Έτσι, από
άλλο δρόμο, η λέξη επέστρεψε στη «λεξιλογική πατρίδα» της.
Από τη μεριά της, η σχολαστικότατη έννοια που δηλώνει η αρχαία
ελληνική λέξη γραμματική επέστρεψε μετά από αιώνες στη σημερινή
ελληνική γλώσσα ως γκλάμουρ! Με συνήθη γέφυρα τη λατινική γλώσσα η
λέξη πέρασε από τα ελληνικά στα παλαιά γαλλικά και από κει στην παλαιά
αγγλική, όπου η αρχική σημασία «γραμματική», ως γνώση των ολίγων
μορφωμένων, πήρε τον χαρακτήρα «της απόκρυφης γνώσης» και, κατ’
επέκταση, «της μαγείας», για να εξελιχθεί μέσω της σκωτικής (glammar)
στη σημασία «μαγική ομορφιά» (19ος αι.) και κατόπιν με τη μορφή
glamour σε «γοητεία, αίγλη» με την οποία και επανήλθε στην ελληνική.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα εξέλιξη είχε η αρχαία ελληνική λέξη ποινή.
Μέσω πάλι της λατινικής και της παλαιάς νορμανδικής, το ελληνικό ποινή
κατέληξε στο αγγλ. penalty, για να επιστρέψει στην ελληνική ως πέναλτι,
όρος στο ποδόσφαιρο!
Έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι η ιταλική λέξη πιάτσα ξεκίνησε από
την αρχαία ελληνική λέξη πλατεία (οδός), θηλ. του επιθέτου πλατύς. Αυτή
με τη σειρά της πέρασε μέσω του λατιν. platea («φαρδύς δρόμος» μέσα
στην πόλη) στην ιταλική ως piazza (αρχικά plaza), από όπου ήδη στα
μεσαιωνικά χρόνια επέστρεψε στην ελληνική ως πιάτσα.
Κι επειδή δεν νοείται καλοκαίρι χωρίς το γαλλικότατο πλαζ (γαλλ.
plage), ας παρακολουθήσουμε την ετυμολογία της λέξης. Ήλθε από το
γαλλ. plage, δάνειο από ιταλ. piaggia «πλαγιά-ακρογιαλιά», που προήλθε
από μεσαιωνικό λατινικό plagia «επικλινές έδαφος», το οποίο με τη σειρά
του ανάγεται στο αρχ. ελλην. πλάγια (τα), «πλευρές» (κυρίως
στρατιωτικός όρος).
Ο κατάλογος τέτοιων λέξεων είναι μεγάλος. Ωστόσο, αξίζει να γίνει
αναφορά και σε μερικές ακόμη. Ειδικότερα, το «γαρύφαλλο» από το
«καρυόφυλλο», ο «τζίρος» από το «γύρος», ο «καναπές» από το
«κωνώπιον», το «κανόνι» από το «κάννη», η «καντίνα» από το «κανθός»,
το «κορδόνι» από το «χορδή», το «κουπόνι» από το «κόλαφος», τα
«λαζάνια» από το αρχ. λάσανον (τρίποδας ως βάση αγγείων και δοχείων),
η «μαρμελάδα από το «μελίμηλο», το «μπαρούτι» από το «πυρίτις», η
«μπουτίκ» από το «αποθήκη», ο «συνδικαλισμός» από το «σύνδικος», το
«ταξί» από το «ταξίμετρο», το «σενάριο» από το «σκηνή» και η «πόζα»
από το «παύσις». Αυτά είναι μερικά ενδεικτικά μόνο παραδείγματα.
45
Η διαδικασία αυτή είναι μία από τις πιο αποκαλυπτικές λειτουργίες της
γλώσσας στο πεδίο συνάντησης των λαών και των πολιτισμών. Τα
αντιδάνεια συνιστούν μαρτυρίες της περιπέτειας στη ζωή των λέξεων και
δείχνουν ότι οι λέξεις ως πνευματικά δημιουργήματα του ανθρώπου
εξελίσσονται εννοιολογικά περνώντας από γλώσσα σε γλώσσα, από λαό
σε λαό, για να ξαναγυρίσουν συχνά στον τόπο καταγωγής τους
πραγματοποιώντας, έτσι, τον λεξιλογικό νόστο του.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να γίνει αναφορά στον πρώην πρωθυπουργό
και καθηγητή Ξενοφώντα Ζολώτα ο οποίος είχε εκφωνήσει δύο λόγους
στην Ουάσιγκτον (στις 26 Σεπτεμβρίου 1957 και στις 2 Οκτωβρίου 1959)
που έμειναν μνημειώδεις. Αιτία ως προς αυτό δεν ήταν μόνο το
περιεχόμενό τους αλλά και η γλώσσα τους. Υποτίθεται ότι η γλώσσα των
λόγων ήταν η αγγλική. Στην ουσία, όμως, με την αφαίρεση λίγων
συνδέσμων, άρθρων και προθέσεων η γλώσσα ήταν η ελληνική. Το
ακροατήριό του αποτελούσαν οι σύνεδροι της Διεθνούς Τράπεζας
Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και δεν αντιμετώπισαν κανένα πρόβλημα
στην κατανόηση τού προφορικού κειμένου που ανέγνωσε ο Έλληνας
καθηγητής. Εκείνο τον καιρό, κατείχε την θέση του διευθυντή Τραπέζης
Ελλάδος και διαχειριστή του ελληνικού Δημοσίου Χρέους. Στις σελίδες
80-81 του παραρτήματος παραθέτουμε ένα απόσπασμα από τους λόγους
του με την αντίστοιχη μετάφραση. (abnet.agrino.org)
8.3.10 Η αλληλεπίδραση των γλωσσών βλάπτει ή ωφελεί τις γλώσσες;
Είναι γεγονός ότι υπάρχει διάσταση απόψεων όσον αφορά το φαινόμενο
του δανεισμού. Πολλοί κάνουν λόγο για φθορά των γλωσσών λόγω των
«επαφών» τους, ενώ υπάρχουν και εκείνοι που υποστηρίζουν το αντίθετο,
ότι δηλαδή ο γλωσσικός δανεισμός οδηγεί στον εμπλουτισμό τους.
Πιο συγκεκριμένα, αυτοί που τάσσονται κατά της αλληλεπίδρασης των
γλωσσών ισχυρίζονται ότι έχει πολλές καταστρεπτικές συνέπειες για τις
γλώσσες των αδύναμων κρατών, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγεται το
φαινόμενο του γλωσσικού διεθνισμού, δηλαδή η κυριαρχία μιας γλώσσας
έναντι των άλλων. Αυτό το φαινόμενο οδηγεί στην αλλοίωση τους, καθώς
οι άνθρωποι προτιμούν να χρησιμοποιούν ξένες λέξεις στη θέση αυτών της
δικής τους γλώσσας. Με τη σειρά της η εκτεταμένη χρήση δάνειων λέξεων
μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της γλωσσικής ταυτότητας ενός λαού και,
κατ’ επέκταση, της εθνικής του ιδιοπροσωπίας, εφόσον η γλώσσα κάθε
έθνους συνιστά σημαντικό στοιχείο της ταυτότητας του. Απότοκο όλων
αυτών αποτελεί η απώλεια της μοναδικότητάς του, αφού απομακρύνει
τους ανθρώπους από τις ρίζες τους, οδηγώντας σε πολιτιστική
ομοιομορφία.
46
Ωστόσο, όλα τα παραπάνω δεν αληθεύουν, γεγονός που εξηγείται με μία
σειρά επιχειρημάτων. Αρχικά, για να μπορούμε να μιλάμε για φθορά θα
πρέπει να υπάρχει αθρόα εισβολή ξένων λέξεων σε μία γλώσσα, στοιχείο
το οποίο δεν ισχύει για τις περισσότερες. Ακόμα, η κάθε γλώσσα
προσαρμόζει τα δάνεια στους μορφολογικούς και φωνολογικούς κανόνες
της, αποτρέποντας την αλλοίωση της. Σε αυτό το σημείο αξίζει να
αναφερθεί ότι τα άμεσα δάνεια είναι εκείνα που ενοχλούν περισσότερο σε
αντίθεση με τα μεταφραστικά, διότι προσδίδουν την ξενική τους
καταγωγή.
Όσον αφορά το φαινόμενο του γλωσσικού διεθνισμού, στις μέρες μας
εντοπίζεται η κυριαρχία της αγγλοαμερικανικής γλώσσας η οποία κατά
πολλούς αποδυναμώνει τις υπόλοιπες. Αυτό δεν ισχύει, διότι η ύπαρξη
μιας γλώσσας διεθνούς επικοινωνίας δεν βλάπτει τις γλώσσες αλλά
θεωρείται απαραίτητη για τις πολιτισμικές επαφές. Τον ρόλο αυτό τον
έπαιξε στην αρχαιότητα η ελληνική, ενώ στις μέρες μας τον έχει αναλάβει
η αγγλοαμερικανική. Φυσικά για να αποφευχθεί η βαθιά εισβολή της
γλώσσας αυτής στην γλώσσα του κάθε λαού, απαραίτητη προϋπόθεση
αποτελεί η περιορισμένη χρήση ξένων λέξεων όσο το δυνατόν γίνεται
περισσότερο.
Αντίθετα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο γλωσσικός δανεισμός
εμπλουτίζει τις γλώσσες, εφόσον τα γλωσσικά δάνεια πληθαίνουν το
λεξιλόγιο. Αυτό βοηθά τους ανθρώπους στο να διατυπώνουν
αποτελεσματικότερα τις απόψεις και τις ιδέες τους αλλά και να
εξωτερικεύουν τις σκέψεις τους. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η
ευκολότερη επικοινωνία όχι μόνο των πολιτών του ίδιου κράτους αλλά
όλου του πλανήτη. Επιπλέον, οι νέες λέξεις (τα μεταφραστικά δάνεια)
δημιουργούνται για να ονομάσουν νέες έννοιες λόγω κυρίως της εξέλιξης
της τεχνολογίας στην εποχή μας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η γλώσσα να
ανταποκρίνεται στα καινούρια δεδομένα και, επομένως, να είναι επίκαιρη.
Άλλωστε η γλώσσα αποτελεί ζωντανό κομμάτι ενός λαού. Τέλος, με τον
εμπλουτισμό του λεξιλογίου της ανεβάζει το μορφωτικό επίπεδο των
ανθρώπων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι απόψεις που καταθέτει η
Άννα Αναστασιάση-Συμεωνίδη στο άρθρο της «Ιδεολογήματα και
δανεισμός» για την επιρροή των άλλων γλωσσών στην ελληνική: «Ο
δανεισμός λέξεων αποτελεί φυσιολογικό φαινόμενο όλων των γλωσσών
και συνεπώς δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως οξεία ασθένεια που πρέπει να
σπεύσουμε να τη θεραπεύσουμε. Μόνο μια νεκρή γλώσσα έχει πάψει να
δανείζεται. Ασφαλώς όλοι ευχόμαστε να μη συμβεί αυτό ποτέ στην
ελληνική. Επομένως, η άποψη των ειδικών ότι η νεοελληνική δεν
κινδυνεύει από τα δάνεια δεν αποτελεί πράξη εφησυχασμού παρά νηφάλια
αντιμετώπιση ενός γεγονότος. Η νεοελληνική δεν υφίσταται επίθεση από
47
την αγγλική, αλλά καταφεύγει σ' αυτήν από εξωγλωσσικούς λόγους και
όχι λόγω δικής της ανεπάρκειας.»
Επιλογικά, η αλληλεπίδραση των γλωσσών ωφελεί τις γλώσσες, καθώς
τις εμπλουτίζει. Ωστόσο, προϋπόθεση γι’ αυτό αποτελεί η περιορισμένη
και συνειδητοποιημένη χρήση ξένων λέξεων οι οποίες βέβαια θα πρέπει να
έχουν προσαρμοστεί στους κανόνες της εκάστοτε γλώσσας. Όσο για
εκείνους που κάνουν λόγο για αρνητική επίδραση του γλωσσικού
δανεισμού στις γλώσσες θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι αποτελεί ένα
διαχρονικό και παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο είναι αδύνατο να
εξαλειφθεί από μία ζωντανή γλώσσα.
8.3.11 Γλώσσα και αθλητισμός
8.3.11.1 Ορολογία
Η γλώσσα και η ορολογία του αθλητισμού είναι «ειδική διάλεκτος». Η
διάλεκτος αυτή περιέχει πολλά στοιχεία δανεισμού, κυρίως από την
αγγλική και τη γαλλική γλώσσα, συνήθως ανάλογα με το άθλημα π.χ. για
το ποδόσφαιρο χρησιμοποιούνται όροι από την αγγλική γλώσσα (γκολ,
σέντερ μπακ, κόρνερ), ενώ για την άρση βαρών από τη γαλλική (αρασέ,
ζετέ).
Πρώτο χαρακτηριστικό της ορολογίας του αθλητικού λόγου αποτελεί το
γεγονός ότι πολλοί από τους ελληνικούς όρους αποτελούν ακριβή
μετάφραση των αντίστοιχων ξένων: π.χ. η λέξη κάρφωμα (μπάσκετ)
αποτελεί ακριβές αντίστοιχο της αγγλικής dunk. Επίσης, κάποιοι όροι
παραμένουν ως έχουν στη ξένη γλώσσα: σέντερ μπακ, χαφ, σούπερ λίγκα
κτλ. Πολλοί όμως από αυτούς τους όρους δεν έχουν μεγάλη σχέση με την
αντίστοιχή τους ξένη λέξη, όπως η «μικρή περιοχή» στο ποδόσφαιρο
εμφανίζεται ως «goal area» στην αγγλική γλώσσα.
Το γεγονός ότι η ελληνική αθλητική ορολογία έχει δανειστεί πολλά
στοιχεία από ξένες ορολογίες, κυρίως την αγγλική και την γαλλική, έχει
οδηγήσει στη δημιουργία όρων που συνδυάζουν ξένες με ελληνικές λέξεις:
«Δεξί μπακ ο Βύντρα, στόπερ οι Άντριτς, Κώτσιος, αριστερό μπακ ο
Σέριτς, ο Γκάντσεφ και ο Γκονζάλες στον άξονα, ο Σανμαρτεάν δεξί χαφ, ο
Βόουτερ αριστερό και ο Ολισαντέμπε με τον Γκέκα επιθετικό δίδυμο...»
("Goal news", Παρασκευή 15 Ιουλίου 2005). Λόγω των μεγάλων
δυνατοτήτων της ελληνικής γλώσσας, σε όρους που προέρχονται από
ξένες λέξεις πολλές φορές προστίθενται ελληνικές καταλήξεις: «Φυσικά,
έγινε αντικείμενο συζήτησης από τους οπαδούς του Ολυμπιακού, που
έδωσαν το «παρών» στην εκδήλωση παρουσίασης της νέας φανέλας του
νταμπλούχου Ελλάδας» ("Goal news", 15 Ιουλίου 2005).
48
Ακόμα, στις αθλητικές εφημερίδες παρατηρείται η χρήση ορισμένων
φράσεων που χρησιμεύουν κυρίως στις περιγραφές. Μερικές τέτοιες
φράσεις είναι: «πέντε γκολ πέτυχε ο Ροζάριο, ο οποίος αποτελούσε την
αιχμή του δόρατος της ομάδας των προπονητών» ("Score", 24 Ιουλίου
2005). Η φράση «πετυχαίνω γκολ» φαντάζει σχεδόν αδιανόητο να μην
εμφανίζεται σε αθλητική εφημερίδα τουλάχιστον μία φορά σε κάθε
σχετικό άρθρο. Άλλες φράσεις: «το ντέρμπι παρακολούθησαν και οι
ποδοσφαιριστές της ΑΕΚ οι οποίοι έκαναν κανονικά εξέδρα» ("Score", 24
Ιουλίου 2005), «ένα λεπτό αργότερα ο τερματοφύλακας της Λαμίας
Καραναστάσης απέκρουσε πέναλτι του Άγγελου Διγκόζη κρατώντας
ανέπαφη την εστία του» ("Score", Κυριακή 24 Ιουλίου 2005).
Τέλος, ένα άλλο χαρακτηριστικό της αθλητικής ορολογίας είναι η χρήση
όρων της καθαρεύουσας, κυρίως όσον αφορά τον στίβο, ο οποίος
παρουσιάζει μεγάλη ιστορική παράδοση στην Ελλάδα. Έτσι, κατά κάποιον
τρόπο, οι όροι αυτοί έχουν «μείνει» από τα παλαιότερα χρόνια π.χ. άλμα
εις μήκος, σφυροβολία, 800μ. μετ' εμποδίων κτλ.
8.3.11.2 Ξένες λέξεις
Όπως προαναφέρθηκε, κυρίαρχο χαρακτηριστικό της αθλητικής
γλώσσας είναι τα δάνεια. Τα περισσότερα από αυτά είναι δηλωτικά,
δηλαδή δάνειες λέξεις που εισάγονται στην ελληνική παράλληλα με την
αντίστοιχη δηλούμενη έννοια. Κάποια από αυτά έχουν ενσωματωθεί στο
σύστημα της γλώσσας κωδικοποιημένα, π.χ. γκολ, σκοράρω, πασάρω, και
κάποια άλλα μη κωδικοποιημένα, π.χ. κόουτς. Αυτό που αξίζει να
σημειωθεί είναι ότι ορισμένοι όροι-δάνεια έχουν και το αντίστοιχό τους
στην ελληνική γλώσσα και αποτελεί επιλογή του συντάκτη ποιον τύπο θα
χρησιμοποιήσει. Συνήθως η χρήση του ξένου τύπου γίνεται για λόγους
γοήτρου και επιβολής, π.χ. χρησιμοποιείται ο όρος γκολκίπερ ή πορτιέρης
αντί τερματοφύλακας ή κόουτς αντί προπονητής. H ευρεία χρήση ξένων
όρων γίνεται, επίσης, για λόγους εντυπωσιασμού και θα τολμούσαμε να
πούμε ότι είναι σχεδόν αδιάφορο στον αθλητικό συντάκτη, αν ο
αναγνώστης τον κατανοεί απόλυτα ή όχι. Σε αυτή την περίπτωση ο
συντάκτης δε σκοπεύει να μεταδώσει κάποια πληροφορία, αλλά να
(επι)δείξει τις γνώσεις του σχετικά με τα αθλητικά θέματα, καθώς και να
επιβληθεί, κατά κάποιον τρόπο: Χθες ο Κούμπα πέτυχε χατ τρικ στο
προπονητικό διπλό της Βίσλα ("Sport Day", 17 Αυγούστου 2005).
Πάντως, οι ξένες λέξεις που χρησιμοποιούνται από τους συντάκτες των
αθλητικών εφημερίδων δεν έχουν να κάνουν πάντα με την ορολογία των
αθλημάτων. Πολλές φορές απαντώνται ξένες λέξεις στα άρθρα, μολονότι
υπάρχει η ακριβής αντίστοιχη στα ελληνικά: «οι ποδοσφαιριστές της ΑΕΚ
δέχτηκαν ασφυκτικό πρέσιγκ από τους υπαλλήλους της Ολυμπιακής»
("Ώρα για σπορ", Σάββατο 16 Ιουλίου 2005).
49
8.4 Γλωσσική αλλαγή
8.4.1 Γλωσσική φθορά και «μεγαλομανείς» γλώσσες
Ο Φερδινάρδος ντε Σωσσύρ υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει καμία
αμετάβλητη γλώσσα και ότι όλες οι γλώσσες, είτε το θέλουν είτε όχι,
παρασύρονται από το ρεύμα της εποχής. Επίσης, μας αναφέρει ότι ενώ όλα
τα υπόλοιπα ανθρώπινα επιτεύγματα αλλοιώνονται από τον χρόνο, η
γλώσσα είναι το μόνο στοιχείο που δεν αλλοιώνεται από αυτόν. Η αλλαγή
και η αλλοίωση προκαλούνται από τη χρήση της γλώσσας. Άρα, η γλώσσα
αλλοιώνεται, επειδή συνεχίζει να μιλιέται.
Καθώς αλλάζουν οι γενιές και εξελίσσονται οι κοινωνίες,
δημιουργούνται νέες ιδέες και αντιλήψεις καθώς και νέες ανάγκες
επικοινωνίας στις οποίες οι γλώσσες ανταποκρίνονται με την αλλοίωση
και την αλλαγή. Επομένως, οι γλώσσες αλλάζουν, επειδή δημιουργούνται
νέες ιδέες. Σημαντικοί σταθμοί που μεταμόρφωσαν τις γλώσσες σε πολύ
λίγο χρόνο είναι ο Διαφωτισμός και η Οκτωβριανή επανάσταση στη
Ρωσία.
Οι γλώσσες αλλάζουν με αργό ρυθμό. Αν διαβάσει κανείς ένα κείμενο
γραμμένο πριν από τριάντα χρόνια καταλαβαίνει αμέσως την αλλαγή.
Ενώ, αν διαβάσει ένα κείμενο γραμμένο πριν από πενήντα χρόνια
χρειάζεται ειδικές γνώσεις, για να το κατανοήσει πλήρως. Όπως έχει
γράψει ο Μιχάλης Σετάτος, η γλώσσα "αναγκαστικά" προσαρμόζεται στις
νέες ανάγκες επικοινωνίας, η χρήση του λόγου εισάγει νέα στοιχεία στη
γλωσσική δομή και, έτσι, αλλάζουν οι γλώσσες. Η συνεχής αλλαγή απαιτεί
την αλλαγή των κανόνων που διδάσκονται στα σχολεία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι όλα τα παραπάνω δεν τα
αμφισβητεί κανένας απολύτως. Θεωρούνται επιστημονικοί τόποι και δεν
υπάρχει αντίλογος. Ωστόσο, όμως, συχνά εμφανίζεται στις κοινωνίες ο
θρηνητικός μύθος για τη φθορά και την αλλοίωση της γλώσσας,
συνοδευμένος από την απειλή για την εξαφάνισή της. Ο μύθος που
ταυτίζει την αλλαγή της γλώσσας με την παρακμή συνεχώς
επαναλαμβάνεται παρά το γεγονός ότι δεν έχει καμία στήριξη.
Στην ιστορία όλες οι γλώσσες που ονομάστηκαν ανώτερες και αυθεντικές
ανήκουν σε επεκτατικές κοινωνικές ομάδες. Όλες οι γλώσσες που
θεωρήθηκαν ιδανικές και τέλειες όπως η λατινική, η ρωσική, η γερμανική,
η αγγλική και άλλες, απέκτησαν τους τιμητικούς αυτούς τίτλους την
περίοδο βίαιων επεκτατισμών και της αποικιοκρατίας. Επομένως, οι
γλώσσες που θεωρούνταν αυθεντικές ήταν οι γλώσσες των χωρών με
μεγάλη οικονομική ισχύ (Φραγκουδάκη Άννα, Δέκα μύθοι για την
ελληνική γλώσσα, 2001: 48-49).
Σήμερα, στη Γαλλία, για παράδειγμα, κυκλοφορεί ένα μικρό βιβλίο με
τίτλο "Αναζητώντας τη χαμένη γαλλική" με θρηνητικό περιεχόμενο:
50
"χάνεται" η ωραιότατη και άριστης ποιότητας γαλλική, ενώ μέχρι το 1940
έλαμπε στον κόσμο. Το γεγονός της υποχώρησης της γαλλικής γλώσσας
οδηγεί και στην αποδυνάμωση της Γαλλίας. Η χρονολογία που η γλώσσα
ήταν "ιδανική" αφορά τη Γαλλία των αποικιών και τη γαλλική, όταν είχε
τη θέση της διεθνούς γλώσσας.
Ο συνδυασμός της ιμπεριαλιστικής ερμηνείας με τις σύγχρονες θεωρίες
για παρακμή της ελληνικής γλώσσας, πρόκειται για κρίση της εθνικής
ταυτότητας που νοιώθουν διάφοροι διανοούμενοι. Κλείνοντας, ορισμένοι
ρατσιστές θεωρούν ότι οι Έλληνες διαθέτουν μόνο ένα αποδεικτικό αγαθό
"ανωτερότητας", την αρχαία ελληνική γλώσσα. Ιουλίου 2010
8.4.2 Λάθη στη χρήση της γλώσσας: Αλήθεια και μύθος
Η Δήμητρα Θεοφανοπούλου-Κοντού αναφέρει ότι η γλώσσα και η
χρήση της υπήρξαν πάντοτε από τα πιο φλέγοντα θέματα στον τόπο μας
είτε με τη μορφή του γλωσσικού ζητήματος (παλαιότερα) είτε ως
γενικότερος προβληματισμός σε συζητήσεις και αρθρογραφία.
Αρχικά, η συγγραφέας επισημαίνει ότι για ορισμένους, περιπτώσεις,
όπως άσχημος/άσκημος, συναδέλφου/ συνάδελφου, πιο καλύτερος,
πρυτάνισσα, ψιλοβαριέμαι κλπ. συνιστούν υφολογικές ποικιλίες η χρήση
των οποίων ρυθμίζεται από το ύφος της ομιλίας (καθημερινός λόγος),
καθώς και από τις κοινωνικές συνθήκες επικοινωνίας. Για άλλους,
ωστόσο, περιπτώσεις αποκλίσεων, όπως πανεπιστήμιου, των ταμίων, των
φοιτητικών νεολαίων, από ανέκαθεν, πιο καλύτερος κλπ, αποτελούν
ανεπίτρεπτα λάθη τα οποία συνδέονται με την ελλιπή ή ανεπαρκή γνώση
της γραμματικής και των κανόνων της και γεννούν απαισιόδοξες σκέψεις
σχετικά με το μέλλον της ελληνικής γλώσσας.
Στη συνέχεια, δηλώνει ότι δεν θα ασχοληθεί με τις περιπτώσεις αυτές
αλλά με τα λάθη που γίνονται σε σχέση με το γραμματικό και συντακτικό
σύστημα. Γενικά, ο,τιδήποτε βρίσκεται έξω από την κόρμα, έξω από την
κοινή γλώσσα που μιλιέται στην καθημερινότητα θεωρείται λάθος.
Αναλυτικότερα, τα λάθη ανήκουν στις εξής κατηγορίες:
i. Προέρχονται από εξελίξεις της γλώσσας στο φωνολογικό και
μορφολογικό επίπεδο: του πανεπιστήμιου, των συνάδελφων κλπ.
ii. Μπορούν να θεωρηθούν προϊόντα ανακατατάξεως δομών σε
συγχρονικό επίπεδο. Αξίζει να γίνει αναφορά σε: α. παραδείγματα
αναφορικών προτάσεων που εισάγονται με το «οποίος» και στα οποία η
χρήση της προσωπικής αντωνυμίας θεωρείται εσφαλμένη: δεν κατάλαβα
51
τον προβληματισμό του τον οποίο τον διατύπωσε βιαστικά, δεν μπορεί να
κόψει το τσιγάρο το οποίο το απολαμβάνει όσο τίποτε άλλο κλπ. β.
παραδείγματα με εμφάνιση πλεοναστικών στοιχείων: πιο καλύτερος, από
ανέκαθεν κλπ. γ. παραδείγματα χρήσης καθαρά αμετάβατων ρημάτων,
όπως διαρρέω, τρέχω, περπατάω κλπ. ως μεταβατικών, κυρίως, για να
εξαρθεί ο δράστης ή η εξωτερική αιτία: «ο δημοσιογράφος διέρρευσε την
είδηση ότι επίκειται ανασχηματισμός της κυβέρνησης», «έτρεξα το
πρόγραμμα» κλπ.
Όλες οι παραπάνω περιπτώσεις οδηγούν στην αντιμετώπιση του
«λάθους» ως αιτίας φθοράς της γλώσσας. Και αυτό γιατί δεν πρόκειται για
μεμονωμένα παραδείγματα τα οποία θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν
δείγματα γλωσσικής απαιδευσίας, αλλά για συστηματικές αποκλίσεις.
Ακόμα, τα λάθη αυτά προϋποθέτουν την ύπαρξη ποικιλιών στο γλωσσικό
σύστημα, δηλαδή παράλληλων τύπων που συνυπάρχουν και
χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση (ανάλογα με το είδος του λόγου και την
περίσταση επικοινωνίας). Οι τύποι αυτοί θεωρούνται αποτέλεσμα
εξελίξεων σε διαχρονικό και συγχρονικό επίπεδο. Σηματοδοτούν ασάφεια
του συστήματος στο συγκεκριμένο σημείο, οδηγώντας σε
γενίκευση τύπων, δομών, καταλήξεων, που μπορεί να προκαλέσουν να
οδηγήσουν σε αλλαγή της γλώσσας. (Θεοδωροπούλου, Παπαναστασίου,
Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα, 2001: 199-203). Έτσι,
παραδείγματα «εσφαλμένου» τονισμού όπως στις περιπτώσεις
πανεπιστήμιου, ένοχου, συνάδελφων, δήμαρχου, σύμβουλου κλπ. μπορούν
να θεωρηθούν αποτέλεσμα φωνολογικών μεταβολών.
Σε συγχρονικό επίπεδο, η επικράτηση των αδύνατων τύπων της
προσωπικής αντωνυμίας (κλιτικά) στις περιπτώσεις των αναφορικών
προτάσεων που εισάγονται με το «οποίος» η χρήση των κλιτικών ως
δηλωτικών της πτώσης είναι κανονική σε περιπτώσεις αναφορικών που
εισάγονται με το «που» μπορεί να θεωρηθεί αποτέλεσμα επανερμηνείας
των τύπων ως εκφραστικών στοιχείων. Στην ασάφεια του συστήματος
μπορούν να αποδοθούν, επίσης, εσφαλμένες γενικεύσεις μορίων,
καταλήξεων, προθέσεων όπως στις λέξεις-εκφράσεις: πιο καλύτερος, από
ανέκαθεν κλπ. Η δημιουργία, τέλος, νέων μεταβατικών θα μπορούσε να
αποδοθεί στην τάση για προβολή του δράστη: μεταβατικά/αμετάβατα
(λιώνω, ανοίγω, λυγίζω, βράζω κλπ.): ο ήλιος έλιωσε τον πάγο - ο πάγος
έλιωσε, ο αέρας άνοιξε την πόρτα - η πόρτα άνοιξε κλπ.
Κλείνοντας, η συγγραφές αναφέρει ότι το θέμα των συχνών λαθών κατά
τη χρήση της γλώσσας είναι πολυδιάστατο και γι’ αυτό είναι δύσκολο να
αναλυθεί επαρκώς. Αποδίδει την επικράτηση των παραπάνω λαθών
περισσότερο
στο
σύστημα
και
λιγότερο
τους
χρήστες.
(abnet.agrino.org/htmls/G/G006.html)
52
8.5 Η «γλώσσα» των νέων
Ο όρος γλώσσα των νέων δηλώνει το σύνολο των γλωσσικών
φαινομένων που χαρακτηρίζουν την επικοινωνία των νέων μεταξύ τους.
Παρά τον χαρακτηρισμό «γλώσσα», η γλώσσα των νέων δεν είναι ένα
αυτοτελές γλωσσικό σύστημα, αλλά μια «κοινωνιόλεκτος», δηλαδή ένας
τρόπος ομιλίας με λεξιλογικά, πραγματολογικά και δομικά
χαρακτηριστικά που χρησιμοποιείται υπό ορισμένες συνθήκες
επικοινωνίας και είναι μέρος της γλωσσικής συνείδησης μιας κοινότητας.
Η κοινωνική βάση της γλώσσας των νέων είναι η «παρέα», το δίκτυο των
συνομηλίκων. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει μια ενιαία γλώσσα των νέων,
αλλά ένα σύνολο από επιμέρους τρόπους ομιλίας με κοινές τάσεις
διαμόρφωσης και κοινά γλωσσικά στοιχεία.
8.5.1 Τα χαρακτηριστικά της «γλώσσας» των νέων
Το νεανικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει τόσο εκφράσεις χωρίς αντίστοιχες
στην κοινή γλώσσα (π.χ. για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα μιας νεανικής
κουλτούρας) όσο και εκφράσεις που δηλώνουν μια ιδιαίτερη στάση
(οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο
αναφοράς (π.χ. ο χαρακτηρισμός η ώρα του παιδιού για το μάθημα των
αγγλικών). Ιδιαίτερα παραγωγικά σημασιολογικά πεδία είναι οι κοινωνικές
κατηγορίες (π.χ. φλώρος, τύπισσα), οι βιωματικές και κοινωνικές εμπειρίες
(π.χ. ξεσαλώνω «διασκεδάζω»), οι ψυχολογικές καταστάσεις (π.χ. τα πήρα
στο κρανίο «εκνευρίστηκα»), οι αξιολογικές εκφράσεις (π.χ. αστέρι,
σούπερ, τζάμι, χάσιμο «πολύ καλό») και οι επιτατικές εκφράσεις (ψιλο-,
χοντρο-, με τρέλα). Η νεανική επικοινωνία χρησιμοποιεί πολυάριθμες
στερεότυπες εκφράσεις για την οργάνωση του διαλόγου, όπως
χαιρετισμούς (έλα ρε, τσα γεια), προσφωνήσεις (ρε μεγάλε), εκφράσεις
συμφωνίας (Μέσα είσαι!), άρνησης (Ούτε με σφαίρες!), επιδοκιμασίας
(Φοβερό! Έγραψε!), έναρξης μιας αφήγησης (π.χ. Άκου φάση!). Η
δημιουργία και ανανέωση του νεανικού λεξιλογίου γίνεται με τέσσερις
βασικούς τρόπους: α) αλλαγή σημασίας (π.χ. κόκαλο «μεθυσμένος») β)
δανεισμός, κατά κύριο λόγο από τα αγγλικά (π.χ. χάι «κεφάτος») γ)
επιλογές προτύπων σχηματισμού λέξεων, π.χ. το επίθημα -ας για
κατηγορίες της νεανικής κουλτούρας με αγγλική βάση (γκραφιτάς,
μεταλάς κ.ά.) και δ) τροποποίηση λέξεων χωρίς αλλαγή της βασικής τους
σημασίας, είτε με επιθήματα (τσιγάρο-τσιγαριά) είτε με συντόμευση
(ματσωμένος-μάτσο).
53
8.5.2 Οι αιτίες της γλωσσικής διαφοροποίησης των νέων
Οι λόγοι που οδήγησαν στην διαμόρφωση της «γλώσσας» των νέων
είναι πολλοί. Πιο συγκεκριμένα, το στενό κοινωνικό περιβάλλον των νέων
εντείνει την ανάγκη γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Οι νέοι
αισθάνονται πιο κοντά ο ένας στον άλλο σε σχέση με τους μεγάλους, για
αυτό και περιττεύει η γλωσσική ευγένεια κα τυπικότητα. Μαζί
αμφισβητούν και απορρίπτουν κατεστημένα πρότυπα συμπεριφοράς,
εκφράζοντας ανησυχίες και αναζητήσεις που χαρακτηρίζουν την νεανική
ηλικία. Έχουν ανάγκη για εκφραστικότητα, πρωτοτυπία και γλωσσικό
παιχνίδι. Άλλος ένας λόγος που οδήγησε στη δημιουργία μιας ενιαίας
«γλώσσας» των νέων είναι η επιθυμία τους να ταυτιστούν με τη γενιά τους
και να δείξουν ότι δεν είναι μόνοι αλλά αποτελούν μέλη μιας ευρύτερης
ομάδας. Τέλος, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι επιδράσεις που άσκησαν
κουλτούρες αγγλοαμερικανικής προέλευσης (π.χ. μουσικά είδη metal, hip
hop κτλ.) στις μεταπολεμικές κυρίως νεολαίες (Ανδρουτσόπουλος,
Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα, 2001: 108-113).
8.5.3 Η αλλαγή της «γλώσσας» των νέων στο πέρασμα των χρόνωνπαραδείγματα
Οι νέοι όχι μόνο δεν πάσχουν από λεξιπενία, αλλά έχουν γλώσσα
πλούσια και συνεχώς ανανεούμενη. Απλώς, είναι άλλη από αυτήν που
μιλάνε οι μεγάλοι. Όσο οι έφηβοι χωρίζονται σε υποομάδες, η γλώσσα
τους θα αποκτά και περισσότερο πλούτο, αφού αλλιώς μιλάνε οι γκοθάδες,
αλλιώς οι emo, αλλιώς οι φανατικοί φίλαθλοι, αλλιώς οι γκέιμερ, οι
σκέιτερ κ.ο.κ.
Μια ενδιαφέρουσα έρευνα για τη γλώσσα ρωτούσε Έλληνες 16-56 ετών
ποια λέξη θα χρησιμοποιούσαν για να αντιδράσουν σε κάτι αναπάντεχο: το
20% δήλωσε ότι προτιμά τη λέξη «έμεινα», το 13% το «κουφάθηκα», το
5% το «καράφλιασα», το 25% το «απίστευτο» και μόλις το 15% το
«εξεπλάγην» ή το «εκπλήσσομαι»! Το συμπέρασμα από αυτήν την έρευνα
είναι πως η λέξη «απίστευτο» έχει εισχωρήσει βαθιά στην καθομιλουμένη
των ενηλίκων αλλά και ότι το «καράφλιασα» είναι πλέον «πασέ» ή όπως
λένε οι νέοι «λαστ γίαρ».
Από την άλλη, οι σημερινοί δεκαεξάρηδες έχουν στη διάθεσή τους όλο
τον γλωσσικό πλούτο που δημιούργησαν οι παλαιότεροι δεκαεξάρηδες. Η
εξέλιξη της γλώσσας έχει φέρει και εξέλιξη στη νεανική αργκό. Για
54
παράδειγμα, το παλιότερο «Την κάνω» (φεύγω) έχει γίνει «Τηγκανά», ενώ
το «τζάμι» (τέλειο) έχει παραλλαχθεί επιτυχέστατα σε «τζαμάουα».
Εκτός από εκφράσεις που ήταν κάποτε υπερβολικά της μόδας και τώρα
ακούγονται ξεπερασμένες, οι παλιές καλές αργκό, όπως το «φυτό», το
«ούτε με σφαίρες» και το «φάγαμε πακέτο» αποτελούν την κληρονομιά
που άφησαν στη γλώσσα οι άνθρωποι της γενιάς του παρελθόντος. Δίπλα
σε αυτήν, οι σημερινοί νέοι έχουν συμπληρώσει έναν ολόκληρο κατάλογο
από ξένες λέξεις, ξενικής έμπνευσης λέξεις, λέξεις του διαδικτύου, λέξεις
της εποχής της επικοινωνίας (που χρησιμοποιούν στα chat rooms, στα sms
κ.ά.).
Η «κατάργηση» των συνόρων εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης έχει
οδηγήσει στη βαθιά εισχώρηση της αγγλικής γλώσσας στην ελληνική.
Επομένως, δε θα πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι ακόμα και ενήλικες
χρησιμοποιούν την έκφραση «Θα σε πάρω πίσω» (Ι will call you back) ή
το «a.s.a.p.» (as soon as possible = το συντομότερο δυνατό). Τα ΜΜΕ
παίζουν φυσικά το ρόλο τους σε αυτές τις εξελίξεις. Αναλυτικότερα,
δανείζουν λέξεις στη νεολαία (π.χ. χαρακτηρίζουν τον καλοφαγά ως
«Μαμαλάκη»). Επίσης, δανείζονται λέξεις από τη νεολαία, στοιχείο το
οποίο αυξάνει το κύρος της «γλώσσας» της νεολαίας, αλλά ταυτόχρονα
περιορίζει τον ανατρεπτικό χαρακτήρα της. Κλείνοντας, χάρη στην
τηλεόραση αλλά και στα «νεανικά» περιοδικά, οι εκφράσεις της νεολαίας
δεν έχουν πια σύνορα με αποτέλεσμα από την Καρδίτσα ως την Ξάνθη οι
νέοι να φωνάζουν: «Δεν υπάρχει!» (www.otherside.gr/.../i-glwssa-twnnewn).
8.5.4 Γλωσσικές στάσεις
Η γλώσσα των νέων αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και αξιολόγησης
τόσο στην προφορική επικοινωνία όσο και στα μέσα ενημέρωσης.
Νέοι και ενήλικοι ομιλητές αξιολογούν τη γλώσσα των νέων με
διαφορετικό τρόπο. Η στάση των ενηλίκων είναι συχνά επικριτική και
διορθωτική. Γονείς και δάσκαλοι αντιδρούν ιδιαίτερα αρνητικά απέναντι
στο υβριστικό λεξιλόγιο, χωρίς ίσως να αντιλαμβάνονται ότι το λεξιλόγιο
αυτό έχει συγκεκριμένες (διαπροσωπικές, αξιολογικές) λειτουργίες και ότι
η συχνότητά του μειώνεται με την είσοδο στην ενήλικη ζωή. Οι νέοι
υπερασπίζονται τον τρόπο ομιλίας τους, υποστηρίζοντας ότι εκφράζει την
κουλτούρα τους και βοηθά τη μεταξύ τους επικοινωνία.
Στα μέσα ενημέρωσης, η στάση απέναντι στη νεανική «γλώσσα»
κυμαίνεται ανάμεσα στην αποδοχή (γλωσσική δημιουργικότητα) και τον
στιγματισμό (γλωσσική πενία). Στην Ελλάδα, ο ημερήσιος και περιοδικός
Τύπος προβάλλει κατά κανόνα μια στρεβλωμένη εικόνα του νεανικού
55
λεξιλογίου, παρουσιάζει τη γλώσσα των νέων ως κάτι «ακατανόητο» και
την αξιολογεί με στερεότυπα (π.χ. συρρίκνωση του νεανικού λεξιλογίου σε
«150 λέξεις») που δεν έχουν επιστημονική βάση. Ένα τέτοιο στερεότυπο
είναι η μη αναγνώριση του γεγονότος ότι οι κοινωνικές ομάδες
αναπτύσσουν ένα ιδιαίτερο είδος λόγου που εξυπηρετεί την εσωτερική
επικοινωνία της ομάδας αλλά ταυτόχρονα ορίζει και την ταυτότητά της.
8.5.5 «Γλώσσα» των νέων: Γλωσσική καταστροφή ή γλωσσική
δημιουργικότητα;
Δεν είναι λίγες οι φορές που τις τελευταίες δεκαετίες ακούγονται
δριμύτατες κριτικές κατά του τρόπου που εκφράζεται γλωσσικά οι νέοι.
Συνήθως πρόκειται για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και διαφορετικής
παιδείας που υποστηρίζουν ότι η «γλώσσα» των νέων οδηγεί σε αλλοίωση
μέχρι και καταστροφή της γλώσσας. Στην πραγματικότητα, όμως,
αποτελεί γλωσσική δημιουργικότητα και όχι γλωσσική καταστροφή.
Όσον αφορά την πρώτη άποψη, παράδειγμα αποτελεί τo άρθρο «Η
γλώσσα μας κινδυνεύει» το οποίο αναφέρει βάση μιας έρευνας του
Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας (κατά τη σχολική χρονιά 2008-2009)
σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Κοζάνης (Γυμνάσιο, Λύκειο,
ΕΠΑΛ) τις επιπτώσεις της χρήσης των greeklish. Συγκεκριμένα, πολλοί
φιλόλογοι δήλωσαν πως το 64,3 % των μαθητών χρησιμοποιεί greeklish
ακόμα και στα γραπτά του σχολείου. Παρατήρησαν ακόμη και μη
αναμενόμενα λάθη, όπως είναι η αλλαγή χρόνου ή προσώπου στα ρήματα,
η αλλαγή πτώσης στα ουσιαστικά, η αντικατάσταση λέξης με άλλη
εντελώς διαφορετικής σημασίας. Σύμφωνα με την έρευνα, οι μαθητές που
παραδέχτηκαν ότι τα χρησιμοποιούν αγγίζουν στο Γυμνάσιο το 67,8 %,
στο ΕΠΑΛ το 70,2 % και στα ΓΕΛ το 88,5%. Αιτία της χαμηλής
απόδοσης των μαθητών στα σχολεία θεωρείται η εκτεταμένη χρήση των
greeklish. (http://blog.sch.gr/tsomokou/2010/05/23)
Ωστόσο, όλα αυτά δεν ισχύουν στην πραγματικότητα, καθώς το
φαινόμενο της δημιουργίας μιας ενιαίας «γλώσσας» των νέων είναι
παγκόσμιο και διαχρονικό. Η νεολαία κάθε εποχής δημιουργεί νέες λέξεις,
τους λεγόμενους «νεολογισμούς», χρησιμοποιεί υβρεολόγιο, ξένες λέξεις,
παραμορφώνει τη γλωσσική δομή με ασυνταξίες και παραβιάζει τους
γραμματικούς κανόνες της γλώσσας του κράτους όπου ζει. Βέβαια, αυτό
συμβαίνει σε όλες τις χώρες του πλανήτη και όχι μόνο στην Ελλάδα.
Επομένως, το γεγονός ότι ποτέ καμία γλώσσα δεν χάθηκε εξαιτίας της
«γλώσσας» των νέων, αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο ότι δεν θα χαθεί ούτε
η ελληνική γλώσσα.
Η διαμόρφωση της «γλώσσας» των νέων οφείλεται στην ανάγκη τους
για εκφραστικότητα, πρωτοτυπία και γλωσσικό παιχνίδι. Έτσι, επιθυμούν
56
να ξεφύγουν από το κατεστημένο και να κάνουν κάτι διαφορετικό από
αυτά που έκαναν οι πρόγονοι τους. Επίσης, με το να δημιουργούν συνεχώς
νέες λέξεις, σκέφτονται, συμβάλλοντας στην καλλιέργεια του νου. Για
αυτούς είναι ένα παιχνίδι, το οποίο μάλιστα τους διασκεδάζει και μέσω
αυτού περνούν την ώρα τους ευχάριστα.
Συμπερασματικά, η «γλώσσα» των νέων δεν προκαλεί την καταστροφή
μιας γλώσσας, στοιχείο που αποδεικνύεται, καθώς ποτέ δεν έχει συμβεί
κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, η διαδικασία της ομιλίας τους αποτελεί γλωσσική
δημιουργικότητα και έχει ενδιαφέρον γι’ αυτούς.
8.5.6 Μία άποψη για τη «γλώσσα» των νέων
Μέσα από το βιβλίο του Μανόλη Αναγνωστάκη «Είμαι Αριστερόχειρ
Ουσιαστικά» παρουσιάζεται η απορία του συγγραφέως, αν ξέρουν οι
νεότεροι αλλά και οι παλαιότεροι τη γλώσσα. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει
ότι σήμερα μπορούμε να ενημερωνόμαστε απ' τα ΜΜΕ (ραδιόφωνο,
τηλεόραση, internet), καθώς έχουν εξελιχθεί και είναι γνωστά για τη
γρήγορη μετάδοση πληροφορίας. Ωστόσο, σε αυτά εντοπίζονται πολλά
λάθη στη γλώσσα. Επιπλέον, υποστηρίζει ότι, εφόσον υπάρχει εξέλιξη της
τεχνολογίας, έχουν εισχωρήσει ξένες λέξεις στη γλώσσα μας, για να
μπορέσουμε να αποδώσουμε τους ορισμούς της τεχνολογίας, καθώς είναι
αδύνατον όλες οι λέξεις να μετατρέπονται στα ελληνικά. Τέλος, σημειώνει
πως η γλώσσα των νέων μπορεί να είναι μία «αργκό» για να
συνεννοούνται μεταξύ τους αλλά δεν σημαίνει ότι δεν είναι ελληνική
(Μανόλης Αναγνωστάκης, Είμαι Αριστερόχειρ Ουσιαστικά, 2011: 78).
57
8.6 Eρωτηματολόγια
Διαδικασία
H έρευνα βασίστηκε σε ερωτηματολόγιο που περιείχε 13 ερωτήσεις
κλειστού τύπου διωνυμικής μορφής (Ναι-Όχι) και πολλαπλών επιλογών,
δηλαδή διαβαθμισμένης κλίμακας. Τα ερωτηματολόγια μοιράστηκαν
στους μαθητές της β’ τάξης του 2ου Γενικού Λυκείου Χαλκίδας (σχολικό
έτος 2011- 2012) κατά τη διάρκεια του μαθήματος και οι μαθητές
εξέφρασαν την προσωπική τους άποψη επάνω στα ερωτήματα που τους
τέθηκαν προς απάντηση. Μετά την συγκομιδή των ερωτηματολογίων έγινε
καταμέτρηση των αποτελεσμάτων και σύνταξη των στατιστικών πινάκων
με τη βοήθεια του προγράμματος «excel» (σελίδες 86-98 του
παραρτήματος).
Κατά τη σύνταξη του ερωτηματολογίου δόθηκε μεγάλη προσοχή στη
σαφή διατύπωση των ερωτήσεων, στην αποφυγή «πολιτικά ορθών»
ερωτήσεων (δηλαδή κατευθυνόμενων ερωτήσεων, ώστε να απαντήσουν οι
μαθητές αυτό που θέλουμε) και στην αποφυγή πολλαπλών αρνήσεων.
Τέλος, διατυπώσαμε την ίδια ερώτηση με διαφορετικό τρόπο, ώστε να
ελέγξουμε, εάν οι μαθητές ήταν προσεκτικοί κατά τη συμπλήρωση του
ερωτηματολογίου. Σχετικά με την κατασκευή του ερωτηματολογίου
συμβουλευτήκαμε το βιβλίο της Bell (Bell, Πώς να συντάξετε μια
επιστημονική έρευνα, 2005: 181-202).
Συλλογή δεδομένων πρώτης ομάδας ερωτημάτων: «Η ελληνική γλώσσα
και η σχέση της με τις άλλες γλώσσες»
Σχετικά με τις ερωτήσεις που αφορούν την ελληνική γλώσσα και τη
σχέση της με τις άλλες γλώσσες, τα δεδομένα μας δείχνουν ότι το 68% των
νέων θεωρεί ότι οι ξένες ορολογίες στον αθλητισμό έχουν επηρεάσει τη
γλώσσα, ενώ το 32% πως όχι. Πιο συγκεκριμένα, το 65% των νέων
πιστεύει ότι αυτές την έχουν εμπλουτίσει, ενώ το 35% κάνει λόγο για
λεξιπενία της ελληνικής εξαιτίας της επίδρασης των ξένων ορολογιών.
Έπειτα, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό (69%) απάντησε ότι η χρήση ξένων
λέξεων στον αθλητισμό είναι άσκοπη, ενώ το 31% δε συμφωνεί με αυτό.
Ωστόσο, το 74% κάνει χρήση τους στα διάφορα αθλήματα που μετέχει,
ενώ μόλις το 26% δεν τις χρησιμοποιεί. Στην επόμενη ερώτηση
διαφαίνεται ότι σχεδόν όλοι οι νέοι (89%) είναι γνώστες της επιρροής της
ελληνικής γλώσσας σε άλλες γλώσσες, ενώ μόλις το 11% το αγνοεί. Στη
συνέχεια, το 60% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η επίδραση των ξένων
γλωσσών στην ελληνική είναι αρνητική, ενώ το 40% διαφωνεί με αυτό.
Ειδικότερα, όσον αφορά τις γλώσσες που έχουν έρθει σε επαφή με την
58
ελληνική, το 44% απάντησε ότι η ελληνική έχει επηρεαστεί από την
τουρκική, την αγγλική, την γαλλική, την αλβανική και την ισπανική
γλώσσα, ακολουθεί το 26% με την αγγλική μόνο, το 10% με την
αλβανική, το 9% με την τουρκική, το 6% με την ισπανική, το 4% με την
αγγλική και το 1% με την γαλλική. Σχετικά με τους τομείς στους οποίους
έχει επηρεαστεί, το 56% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι μία γλώσσα
επηρεάζει την άλλη σε επιστημονικούς, ηλεκτρονικούς, φιλολογικούς,
μηχανολογικούς τομείς, το 14% μόνο σε μηχανολογικούς, το 12% σε
ηλεκτρονικούς, το 10% σε επιστημονικούς και το 8% σε φιλολογικούς.
Ύστερα, το 74% των ερωτηθέντων γνώριζε ότι η λέξη «πιάτσα»
προέρχεται από την ελληνική λέξη «πλατεία», ενώ το 26% όχι. Το 56%
αγνοούσε το γεγονός ότι η λέξη «πέναλτι» δεν είναι καθαρά αγγλική αλλά
προέρχεται από την ελληνική, ενώ το 44% το ήξερε. Κλείνοντας, το 53%
των ερωτηθέντων γνώριζε ότι η λέξη «ούζο» προέρχεται από την
τουρκική, ενώ 47% το αγνοούσε.
Συλλογή δεδομένων δεύτερης ομάδας ερωτημάτων: «Η γλώσσα των
νέων»
Όσον αφορά τις ερωτήσεις σχετικά με τη γλώσσα των νέων, στο πρώτο
ερώτημα το 57% των ερωτηθέντων απάντησε πως χρησιμοποιεί τα
greeklish, το 19% ελάχιστα και ένα ικανοποιητικό ποσοστό (24%)
καθόλου. Έπειτα, όμως, το 31% των νέων απάντησε ότι χρησιμοποιεί
λέξεις greeklish στην καθημερινότητα του, το 40% όχι, ενώ το 29%
ελάχιστα. Στην επόμενη ερώτηση, το 65% είπε ότι τα χρησιμοποιεί, διότι
διευκολύνεται στο να γράφει πιο γρήγορα, το 21% θεωρεί πως δεν είναι
καθόλου χρήσιμα και,, τέλος, το 19%, επειδή θέλει να κρατά μυστική την
επικοινωνία του με τους συνομηλίκους του από τους μεγάλους. Όσον
αφορά την άποψη τους, το 51% θεωρεί αρνητική την επίδραση των
greeklish στην ελληνική, το 16% ότι δεν την αλλοιώνουν και, τέλος, το
33% πιστεύει το ίδιο, εφόσον η χρήση τους είναι περιορισμένη. Στη
συνέχεια, το 38% όσων ερωτήθηκαν απάντησε πως χρησιμοποιεί
περισσότερο συντομογραφίες στις λέξεις στα sms (38%), στο chat(28%),
στον προφορικό λόγο (2%) και το 32% και στα τρία. Σχετικά με το, εάν η
δημιουργία των νέων αποτελεί ένα είδος κωδικοποιημένου τρόπου ομιλίας
για τους νέους, το 88% των ερωτηθέντων συμφωνεί με αυτήν την άποψη,
ενώ το 12% διαφωνεί.
Συλλογή δεδομένων τρίτης ομάδας ερωτημάτων: «Τα λάθη μας κατά την
χρήση της γλώσσας»
Σχετικά με τις ερωτήσεις που αφορούν συχνά λάθη μας κατά την χρήση
της γλώσσας, το 53% των ερωτηθέντων επέλεξε τη λέξη «αλαζονεία» ως
59
ορθογραφικά σωστή, το οποίο όντως ισχύει, ενώ το 47% τη λέξη
«αλαζονία». Έπειτα, το 56% των ερωτηθέντων θεώρησε τη λέξη
«αλλεργία» ως σωστή, γεγονός που αληθεύει, ενώ το 44% τη λέξη
«αλεργία». Τέλος, όσον αφορά αυτόν τον τύπο ερωτήσεων, το 75% των
ερωτηθέντων θεώρησε τη λέξη «οτιδήποτε» ως σωστή, ενώ το 25% τη
λέξη «ο, τιδήποτε», το οποίο είναι και το σωστό. Στη συνέχεια, το 5% των
όσων ερωτήθηκαν απάντησε πως η έκφραση «Δια του λόγου το ασφαλές»
εκφέρεται σωστά, ενώ το 95% η έκφραση «Δια του λόγου το αληθές», το
οποίο και ισχύει. Ακόμα, το 96% των ερωτηθέντων απάντησε πως η
έκφραση «Εν βρασμώ ψυχής» εκφέρεται σωστά, το οποίο είναι σωστό,
ενώ το 4% η έκφραση «Εν αναβρασμώ ψυχής». Κλείνοντας αυτήν την
ομάδα ερωτημάτων, το 31% των απάντησε πως η έκφραση «Πνέει τα
λοίσθια» εκφέρεται σωστά, το οποίο αληθεύει, ενώ το 69% η έκφραση
«Πνέει τα ολοίσθια».
Συλλογή δεδομένων τέταρτης ομάδας ερωτημάτων: «Η αλλαγή της
ελληνικής γλώσσας»
Όσον αφορά τις απόψεις των μαθητών σχετικά με την αλλαγή της
ελληνικής γλώσσας, το 97% των ερωτηθέντων απάντησε πως πιστεύει ότι
η ελληνική γλώσσα αλλάζει με τον καιρό, ενώ το 3% διαφωνεί με αυτό.
Ακόμα, όσον αφορά τους λόγους που οδήγησαν σε αυτές τις αλλαγές, το
28% των ερωτηθέντων απάντησε πως η τεχνολογία είναι ο κυριότερος
παράγοντας για τις αλλαγές αυτές, το 4% οι μετανάστες, το 21% τα
greeklish και το 47% όλα τα παραπάνω.
8.7 Ανάλυση λόγου
Θέλοντας να υποστηρίξουμε τις απόψεις μας σχετικά με τη «γλώσσα»
των νέων μαγνητοφωνήσαμε διάφορες συζητήσεις τους αλλά, στο τέλος,
κρατήσαμε μόνο μερικές τις οποίες και παρουσιάζουμε στο παράρτημα.
8.8 Βιντεοσκόπηση
Στα πλαίσια του project τραβήξαμε ένα βίντεο το οποίο αναπαριστά μια
συζήτηση τριών νέων κατά τη συνάντηση τους σε μία κεφετέρια.
8.9 Σκίτσο
Στα πλαίσια του project κάναμε ένα σκίτσο το οποίο απεικονίζει την
ελληνική γλώσσα. Τα συμπεράσματα από αυτό το σκίτσο αφήνουμε τον
αναγνώστη να τα βγάλει μόνος του.
60
9. Ερμηνεία δεδομένων
Η ταξινόμηση των γλωσσών
Σύμφωνα με τη συλλογή δεδομένων, δεν υπάρχουν γλώσσες «πλούσιες»
και «φτωχές» και, επομένως, «ανώτερες» και «κατώτερες» φυλές. Όλες
είναι ισότιμες, εφόσον καλύπτουν τις ανάγκες της κοινωνίας που τις μιλά.
Ο κώδικας επικοινωνίας κάθε «απολίτιστης» γλώσσας είναι το ίδιο
πολύπλοκος με κώδικα κάθε δυτικής χώρας, ώστε κάθε «πρωτόγονη»
γλώσσα να έχει το ίδιο αυστηρούς κανόνες με τις λεγόμενες
«πολιτισμένες». Επιπλέον, οι γλώσσες διαφέρουν ως προς το λεξιλόγιο
τους ανάλογα με τις δραστηριότητες που έχουν αναπτύξει οι ομιλητές της.
Όσον αφορά τις μεγαλειώδεις γλώσσες, το γεγονός ότι έχουν γραφτεί
σπουδαία κείμενα σε διάφορες γλώσσες, δε σημαίνει πως οι γλώσσες
αυτές είναι μεγαλειώδεις αλλά οφείλονται στην ευρηματικότητα και την
ευγλωττία ορισμένων ανθρώπων που είχαν να έρθουν αντιμέτωποι με τους
περιορισμούς της γραμματικής και του λεξιλογίου. Συνοψίζοντας, δεν
υπάρχουν «ανώτερες» ή «κατώτερες» γλώσσες και, κατ’ επέκταση,
«ανώτερες» ή «κατώτερες» κοινωνίες.
Η ιστορία της ελληνικής γλώσσας
Σύμφωνα με τη συλλογή δεδομένων, η Ανατολική Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο, υιοθέτησε την αρχαία ελληνική ως γλώσσα
της διοίκησης. Από την άλλη πλευρά, η λατινόφωνη Δυτική Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία διαλύθηκε τον 5ο αι. μ.Χ. με αποτέλεσμα τη δημιουργία
λατινογενών γλωσσών. Η συνοχή της ελληνικής γλώσσας διατηρήθηκε
από την επιβίωση της ελληνόφωνης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για χίλια
χρόνια και από τα ισχυρά συναισθήματα συνοχής και συνέχειας που
συντηρούσε η κυριαρχία της αρχαϊζουσας γλώσσας. Η κυριαρχία της
αρχαϊζουσας γλώσσας στα γραπτά κείμενα που έχουμε από το Βυζάντιο
δεν επιτρέπει να ακολουθήσουμε την εξέλιξη της ομιλούμενης γλώσσας.
Μόνο γύρω στο 1100 μ.Χ. θα αρχίσουμε να έχουμε κείμενα στην
ομιλούμενη γλώσσα. Από την περίοδο της Τουρκοκρατίας διαθέτουμε
πλέον πολλά κείμενα στην ομιλούμενη και τις ποικιλίες της. Ξεχωρίζει η
περίπτωση της Κρήτης (που βρίσκεται στην κατοχή της Βενετίας μέχρι το
1669) με σημαντική λογοτεχνική παραγωγή στην ομιλούμενη γλώσσα.
Από τον 18ο αιώνα μέχρι τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους το 1830
κυριαρχούν οι συζητήσεις για τη δημιουργία εθνικής γλώσσας. Από τις
τρεις μορφές που συζητιούνται (αρχαϊζουσα, «διορθωμένη» ομιλούμενη,
ομιλούμενη, δηλαδή δημοτική) κυριαρχεί η καθαρεύουσα ως επίσημη
61
μορφή γλώσσας μέχρι το 1976. Το 1976 η δημοτική αναγνωρίζεται ως
γλωσσικό εργαλείο του κράτους.
Γλωσσικός δανεισμός
Σύμφωνα με τη συλλογή δεδομένων, υπάρχουν δύο ειδών δάνεια, τα
άμεσα και τα μεταφραστικά. Ειδικότερα, τα άμεσα δάνεια προσδίδουν
αμέσως την ξενική τους καταγωγή και αυτός είναι και λόγος που πολλές
φορές ενοχλούν (π.χ. φαμίλια). Από την άλλη μεριά, τα μεταφραστικά
δάνεια δημιουργούνται για να μεταφράσουν μία λέξη υπαρκτή στην ξένη
γλώσσα αλλά ανύπαρκτη στη γλώσσα που λαμβάνει το γλωσσικό δάνειο
(π.χ. ουρανοξύστης). Και τα δυο είδη οφείλουν τη δημιουργία τους στην
επαφή των λαών κατά το παρελθόν αλλά και σήμερα (νεότερα δάνεια)
καθώς και στην εξέλιξη των κοινωνιών. Έτσι, η ελληνική έχει δανειστεί
πληθώρα ξένων λέξεων από τις γλώσσες της ανατολής κατά το παρελθόν,
ενώ, σήμερα, της δύσης. Ωστόσο, έχει συμβεί και το αντίστροφο, δηλαδή,
πολλές ξένες γλώσσες έχουν δανειστεί από την ελληνική και, στη
συνέχεια, αγνώριστες επέστρεψαν πάλι σε αυτή (αντιδάνεια).
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί ότι οι γλώσσες δεν «χαλάνε»
αλλά αλλάζουν. Και ο δανεισμός είναι μορφή γλωσσικής αλλαγής.
Αποτελεί φυσιολογικό φαινόμενο όλων των γλωσσών και, συνεπώς, δεν
πρέπει να εκλαμβάνεται ως οξεία ασθένεια που πρέπει να θεραπευτεί.
Μόνο μια νεκρή γλώσσα έχει πάψει να δανείζεται. Αντίθετα, θα
μπορούσαμε να πούμε ότι η αλληλεπίδραση τους με άλλες γλώσσες τις
εμπλουτίζει. Επιπλέον, καθώς τα δάνεια προσαρμόζονται στη νέα
γλωσσική τους πατρίδα, γίνονται κομμάτι της. Η μόνη περίπτωση που μία
γλώσσα μπορεί να χαθεί είναι, όταν δεν έχει πια ανθρώπους να τη μιλούν,
δηλαδή δεν έχει ομιλητές. Αυτό, φυσικά, δεν πρόκειται να συμβεί στη νέα
ελληνική, καθώς είναι μία γλώσσα που γράφεται, που διδάσκεται στα
σχολεία, που έχει δικό της κράτος, δική της λογοτεχνία, οπότε δεν
κινδυνεύει να χάσει τους ομιλητές της. Τέλος, το γεγονός ότι η ελληνική
σήμερα δανείζεται κατεξοχήν από την αγγλική δε συνιστά πρωτοτυπία,
αφού όλες οι γλώσσες κάνουν το ίδιο, ούτε όμως και τυχαίο γεγονός, γιατί
η αγγλική αποτελεί σήμερα την κυρίαρχη γλώσσα. Συμπερασματικά,
αποδεικνύεται ότι ο γλωσσικός δανεισμός δεν αλλοιώνει τις γλώσσες αλλά
αντίθετα αυξάνει το λεξιλόγιο τους, δηλαδή τις εμπλουτίζει.
Γλωσσική αλλαγή
Με βάση τη συλλογή δεδομένων, η γλώσσα αλλοιώνεται κατά την
καθημερινή χρήση της, διότι συνεχίζει να μιλιέται. Καθώς εξελίσσονται οι
62
κοινωνίες δημιουργούνται νέες αντιλήψεις και ανάγκες επικοινωνίας στις
οποίες οι γλώσσες ανταποκρίνονται με την αλλαγή. Αν διαβάσει κανείς
ένα κείμενο γραμμένο πριν από λίγα χρόνια καταλαβαίνει αμέσως τη
διαφορά. Αξιοπρόσεκτο αποτελεί το γεγονός ότι όλα τα παραπάνω
θεωρούνται επιστημονικοί τόποι και δεν υπάρχει αντίλογος. Ωστόσο,
πολλοί είναι αυτοί που κάνουν λόγο για φθορά της γλώσσας μας,
ταυτίζοντας αυτή την αλλαγή με την παρακμή της. Επιπροσθέτως,
αυθεντικές θεωρούνται οι γλώσσες των χωρών με μεγάλη οικονομική
ισχύ. Για παράδειγμα, η γαλλική γλώσσα μέχρι το 1940 έλαμπε στον
κόσμο. Η χρονολογία αυτή που η γλώσσα ήταν «ιδανική», αφορά τη
Γαλλία των αποικιών και τη γαλλική, όταν είχε τη θέση της διεθνούς
γλώσσας. Κλείνοντας, ορισμένοι ρατσιστές θεωρούν ότι οι Έλληνες
διαθέτουν μόνο ένα αποδεικτικό αγαθό «ανωτερότητας», την αρχαία
ελληνική γλώσσα.
Η «γλώσσα» των νέων
Σύμφωνα με τη συλλογή δεδομένων, ο όρος «γλώσσα» των νέων
δηλώνει το σύνολο των γλωσσικών φαινομένων που χαρακτηρίζουν την
επικοινωνία των νέων μεταξύ τους. Ειδικότερα, η δημιουργία της
οφείλεται στην ανάγκη τους να αισθάνονται πιο κοντά ο ένας στον άλλο
σε σχέση με τους μεγάλους, γι’ αυτό και περιττεύει η γλωσσική ευγένεια
και τυπικότητα. Μέσω αυτής εκφράζουν τις ανησυχίες και αναζητήσεις
που χαρακτηρίζουν την νεανική ηλικία, αμφισβητούν και απορρίπτουν τις
αντιλήψεις της κοινότητας. Τέλος, οι νέοι διψούν για πρωτοτυπία,
εκφραστικότητα και γλωσσικό παιχνίδι.
Στη δημιουργία μιας ενιαίας «γλώσσας» από τους νέους οι γονείς είναι
επικριτικοί και αντιδρούν αρνητικά, εντοπίζοντας το πρόβλημα στις
βωμολοχίες και στην κακοποίηση των καθιερωμένων γλωσσικών
κανόνων, παρεμβαίνοντας διορθωτικά τις περισσότερες φορές. Έτσι, οι
νέοι από τη μεριά τους υπερασπίζονται τον τρόπο ομιλίας τους,
υποστηρίζοντας ότι εκφράζει την κουλτούρα τους και δηλώνει την κοινή
τους ταυτότητα.
Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι αυτό το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και
διαχρονικό. Η νεολαία κάθε εποχής σε κάθε χώρα δημιουργεί νέες λέξεις,
τους λεγόμενους «νεολογισμούς», χρησιμοποιεί υβρεολόγιο, ξένες λέξεις,
παραμορφώνει τη γλωσσική δομή με ασυνταξίες και παραβιάζει τους
γραμματικούς κανόνες της γλώσσας του κράτους όπου ζει. Επομένως, το
γεγονός ότι ποτέ καμία γλώσσα δεν χάθηκε εξαιτίας της «γλώσσας» των
νέων, αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο ότι δεν θα χαθεί ούτε η ελληνική
γλώσσα. Αντιθέτως, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η δημιουργία νέων
63
λέξεων αποτελεί για αυτούς ένα δημιουργικό παιχνίδι το οποίο τους
διασκεδάζει, συμβάλλοντας στην καλλιέργεια του νου.
Συμπερασματικά, η «γλώσσα» των νέων δεν προκαλεί την καταστροφή
μιας γλώσσας, στοιχείο που αποδεικνύεται, καθώς ποτέ δεν έχει συμβεί
κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, η διαδικασία της ομιλίας τους αποτελεί
δημιουργικότητα και εμπλουτίζει την ελληνική γλώσσα.
Ερωτηματολόγια
Ερμηνεία δεδομένων πρώτης ομάδας ερωτημάτων: «Η ελληνική γλώσσα
και η σχέση της με τις άλλες γλώσσες»
Είναι εμφανές ότι ένα μεγάλο μέρος των νέων (74%) χρησιμοποιεί ξένες
λέξεις, όταν κάνει κάποιο άθλημα παρόλο που θεωρεί πως η χρήση τους
είναι άσκοπη και, επομένως, θα μπορούσαν να αντικατασταθούν από
ελληνικές λέξεις. Ακόμα, το 68% των νέων πιστεύει ότι οι ξένες ορολογίες
στον αθλητισμό έχουν επηρεάσει τη γλώσσα είτε θετικά είτε αρνητικά.
Το γεγονός ότι το 65% των ερωτηθέντων απάντησε πως οι ξένες
ορολογίες έχουν εμπλουτίσει τη γλώσσα, ενώ στη συνέχεια μόλις το 40%
απάντησε ότι θεωρεί θετική την επίδραση των ξένων γλωσσών στην
ελληνική μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι νέοι δεν συμπλήρωσαν
προσεκτικά το ερωτηματολόγιο που τους δόθηκε. Άρα, δεν μπορούμε να
βγάλουμε σαφή συμπεράσματα για το, εάν θεωρούν θετική ή αρνητική την
επίδραση των ξένων γλωσσών στην ελληνική. Το μόνο σίγουρο είναι πως
οι περισσότεροι νέοι έχουν κατανοήσει ότι η ελληνική έχει δανειστεί από
πληθώρα ξένων γλωσσών και, φυσικά, αυτό έχει γίνει σε διάφορους τομείς
της καθημερινότητας.
Όσον αφορά τον γλωσσικό δανεισμό, το γεγονός ότι το 56% των
ερωτηθέντων απάντησε πως ο αθλητικός όρος «πέναλτι» είναι αγγλική,
σημαίνει πως δεν γνωρίζουν ότι προέρχεται από την ελληνική λέξη
«ποινή». Άρα, η λέξη αυτή έχει αφομοιωθεί στην αγγλική γλώσσα και δεν
προσδίδει πλέον το γεγονός ότι προέρχεται από την ελληνική. Από την
άλλην πλευρά, το 44%, δηλαδή ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, ήξερε ότι
πρόκειται για ελληνική λέξη. Στη συνέχεια, εφόσον το 74% γνώριζε πως η
λέξη «πιάτσα» προέρχεται από την ελληνική λέξη «πλατεία»,
συμπεραίνουμε ότι οι περισσότεροι μαθητές έχουν κατανοήσει ότι
πληθώρα ξένων λέξεων έχουν ελληνική ρίζα. Τέλος, το 53% γνώριζε ότι η
λέξη «ούζο» προέρχεται από την τουρκική γλώσσα, ενώ το 47% όχι. Από
αυτό μπορούμε να καταλάβουμε ότι οι μισοί μαθητές κατανοούν ότι η
ελληνική γλώσσα έχει δανειστεί από άλλες.
64
Ερμηνεία δεδομένων δεύτερης ομάδας ερωτημάτων: «Η γλώσσα των νέων
και η χρήση των greeklish από τους νέους»
Το γεγονός ότι το 57% των νέων απάντησε πως χρησιμοποιεί τα
greeklish στον υπολογιστή και το 31% στην καθημερινότητα, προσδίδει
την βαθιά εισχώρηση τους στην νοοτροπία των νέων, αφού πλέον
αποτελούν κομμάτι της ομιλίας τους, προφορικής και κυρίως γραπτής.
Από την άλλη μεριά, το 24% και το 40% δεν τα χρησιμοποιεί καθόλου
στον υπολογιστή και στην καθημερινότητα αντίστοιχα, στοιχείο από το
οποίο και, επιβεβαιώνουμε την προηγούμενη πρόταση, δηλαδή ότι τα
greeklish έχουν επηρεάσει τους νέους περισσότερο στο γραπτό τρόπο
έκφρασης τους. Ωστόσο, υπάρχουν και αυτοί που κάνουν περιορισμένη
χρήση τους (19% στον υπολογιστή και 29% στην καθημερινότητα). Στη
συνέχεια, οι κύριοι λόγοι χρήσης τους αποδίδονται στο γεγονός ότι
γράφουν πιο γρήγορα (65%) αλλά και δεν κατανοούν οι μεγάλοι τα όσα
γράφουν και λένε (21%). Έπειτα, οι απόψεις διίστανται, με το 51% των
ερωτηθέντων να θεωρεί ότι επιδρούν αρνητικά στην ελληνική γλώσσα,
δηλαδή την αλλοιώνουν, το 16% να μην συμφωνεί με αυτήν την άποψη,
και, κατ’ επέκταση, να λαμβάνει ως θετική την επίδραση τους, και, τέλος,
το 33% συμφωνεί με την τελευταία άποψη, εφόσον, φυσικά, γίνεται
περιορισμένη χρήση τους. Ύστερα, καθώς το 38% όσων ερωτήθηκαν
απάντησε πως χρησιμοποιεί περισσότερο συντομογραφίες στις λέξεις στα
sms, το 28% στο chat, το 2% στον προφορικό λόγο και το 32% και στα
τρία, φανερώνει ότι οι νέοι προτιμούν να κόβουν τις λέξεις, ώστε να
επικοινωνούν γρηγορότερα μεταξύ τους σε όλες τις πτυχές της ζωής τους
(sms, chat, προφορικός λόγος). Σχετικά με το, εάν η δημιουργία της
«γλώσσας» τους αποτελεί ένα είδος κωδικοποιημένου τρόπου ομιλίας, το
88% των ερωτηθέντων συμφωνεί με αυτήν την άποψη, ενώ το 12%
διαφωνεί.
Ερμηνεία δεδομένων τρίτης ομάδας ερωτημάτων: «Τα λάθη μας κατά την
χρήση της γλώσσας»
Το γεγονός ότι το 53% των ερωτηθέντων επέλεξε τη λέξη «αλαζονεία»
ως ορθογραφικά σωστή, το οποίο όντως ισχύει, ενώ το 47% τη λέξη
«αλαζονία» σημαίνει πως μόνο οι μισοί μαθητές γνωρίζουν τη σωστή
ορθογραφία της λέξης. Έπειτα, καθώς το 56% θεώρησε τη λέξη
«αλλεργία» ως ορθογραφικά σωστή, γεγονός που αληθεύει, ενώ το 44% τη
λέξη «αλεργία», μας βοηθά στο να υποστηρίξουμε περισσότερο την
προηγούμενη άποψη. Τέλος, όσον αφορά αυτόν τον τύπο ερωτήσεων, το
75% των ερωτηθέντων επέλεξε τη λέξη «οτιδήποτε» ως σωστή, ενώ το
25% τη λέξη «ο, τιδήποτε», το οποίο είναι και το σωστό. Από αυτό
συνάγεται το γεγονός ότι ελάχιστοι γνωρίζουν την πραγματική
65
ορθογραφία της λέξης. Στη συνέχεια, εφόσον το 5% απάντησε πως η
έκφραση «Δια του λόγου το ασφαλές» εκφέρεται σωστά, ενώ το 95% η
έκφραση «Δια του λόγου το αληθές», το οποίο ισχύει, συμπεραίνουμε ότι
σχεδόν όλοι οι νέοι γνωρίζουν τη σωστή εκφορά της παραπάνω έκφρασης.
Ύστερα, από το γεγονός ότι το 96% των ερωτηθέντων απάντησε πως η
έκφραση «Εν βρασμώ ψυχής» εκφέρεται σωστά, το οποίο είναι και σωστό,
ενώ το 4% η έκφραση «Εν αναβρασμώ ψυχής», καταλήγουμε στο ίδιο το
συμπέρασμα. Κλείνοντας αυτήν την ομάδα ερωτημάτων, το 31% των
απάντησε πως η έκφραση «Πνέει τα λοίσθια» εκφέρεται σωστά, το οποίο
αληθεύει, ενώ το 69% η έκφραση «Πνέει τα ολοίσθια». Σε αυτήν την
ερώτηση βλέπουμε ότι οι περισσότεροι νέοι απάντησαν λάθος, στοιχείο το
οποίο δείχνει ότι έχουν μάθει λανθασμένα την παραπάνω έκφραση.
Ερμηνεία δεδομένων τέταρτης ομάδας ερωτημάτων: «Η αλλαγή της
ελληνικής γλώσσας»
Καθώς το 97% των ερωτηθέντων απάντησε πως πιστεύει ότι η ελληνική
γλώσσα αλλάζει με τον καιρό, ενώ το 3% διαφωνεί με αυτό,
καταλαβαίνουμε ότι όλοι σχεδόν οι νέοι έχουν συνειδητοποιήσει την
συνεχή αλλαγή της ελληνικής γλώσσας, ενώ ένα μηδαμινό ποσοστό το
αγνοεί. Κλείνοντας, όσον αφορά τους λόγους που οδήγησαν σε αυτές τις
αλλαγές, το 28% των ερωτηθέντων απάντησε πως η τεχνολογία είναι ο
κυριότερος παράγοντας για τις αλλαγές αυτές, το 4% οι μετανάστες, το
21% τα greeklish και το 47% και τα τρία. Από αυτήν την περίπτωση
διακρίνουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό θεωρεί ως υπαίτιο της γλωσσικής
αλλαγής ένα συνονθύλευμα λόγων (τεχνολογία, μετανάστες, greeklish).
Ανάλυση λόγου
Από την μαγνητοφώνηση καταλήξαμε σε ορισμένα συμπεράσματα
σχετικά με την «γλώσσα» των νέων. Αναλυτικότερα, οι νέοι
χρησιμοποιούν πολλές συντομογραφίες (π.χ. τέσπα), κοφτές λέξεις (π.χ.
ντάξει), υβρεολόγιο (π.χ. ρε), επιφωνήματα και γεμίσματα, προκειμένου να
αυτοσαρκαστούν και να εκφράσουν αποτελεσματικότερα την ψυχική τους
κατάσταση.
Βιντεοσκόπηση
Στο ζωντανό διάλογο των τριών νέων διακρίνουμε πολλά χαρακτηριστικά της
«γλώσσας» τους, όπως βωμολοχίες, ξένες λέξεις, συντακτικά και γραμματικά λάθη
κλπ. Ακόμα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο λόγος τους χαρακτηρίζεται από
γρηγοράδα, καθώς εμπεριέχει πολλές κοφτές λέξεις.
66
10. Συμπεράσματα
Μέσα από την εργασία μας καταφέραμε να έρθουμε σε επαφή με πολλές
διαφορετικές πτυχές της ελληνικής γλώσσας και να αναλύσουμε αρκετά
φλέγοντα ζητήματα που μας αφορούν ως ομιλητές της.
Πιο συγκεκριμένα, η ελληνική στο παρελθόν υπήρξε η κυρίαρχη γλώσσα
ολόκληρης της ανατολικής βυζαντινής αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα να
περάσει μέσω των λατινικών στις λατινογενείς γλώσσες και, έτσι, πολλές
λέξεις να έχουν ελληνική ρίζα. Αυτές οι λέξεις επέστρεψαν μετά από
χρόνια αλλαγμένες στην ελληνική και γι’ αυτό ονομάζονται αντιδάνεια.
Με τη σειρά της εκείνη έχει δανειστεί κατά το παρελθόν αλλά και
συνεχίζει να δανείζεται λέξεις από άλλες γλώσσες, τις οποίες, ωστόσο,
προσαρμόζει στο μορφολογικό της σύστημα. Σε αυτό το σημείο αξίζει να
τονιστεί ότι ο δανεισμός όχι μόνο δεν φτωχαίνει τις γλώσσες αλλά τις
εμπλουτίζει, αυξάνοντας το λεξιλόγιο τους. Ακόμα, καταλήξαμε στο
συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν πλούσιες-ανώτερες και φτωχές-κατώτερες
γλώσσες αλλά όλες είναι ισότιμες και επαρκείς για τις κοινωνίες που τις
μιλούν.
Άλλο ένα θέμα το οποίο αναλύσαμε είναι η «γλώσσα» των νέων, η οποία
αποτελεί τον κυρίαρχο τρόπο επικοινωνίας των νέων. Ο κύριος λόγος που
οδήγησε στη δημιουργία της ήταν η ανάγκη τους να αποκτήσουν μια κοινή
ταυτότητα με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας αλλά και για να μην
καταλαβαίνουν οι μεγάλοι τα όσα λένε. Ωστόσο, η ενέργεια τους αυτή
συναντά συχνά αντιδράσεις, καθώς η «γλώσσα» τους χαρακτηρίζεται από
πληθώρα ξένων λέξεων, χρήση βωμολοχιών, γραμματικά και συντακτικά
λάθη κλπ. Σε αυτό το σημείο αξίζει να επισημανθεί η ιδιαίτερη αναφορά
μας στα greeklish που όλο και περισσότερο εισχωρούν στην νοοτροπία
τους. Έτσι, η χρήση τους στον υπολογιστή αποτελεί πια πολύ συνηθισμένο
φαινόμενο.
Επίσης, η γλώσσα αλλοιώνεται κατά την καθημερινή χρήση της, διότι
συνεχίζει να μιλιέται. Καθώς εξελίσσονται οι κοινωνίες δημιουργούνται
νέες ανάγκες στις οποίες οι γλώσσες ανταποκρίνονται με την αλλαγή.
Ωστόσο, πολλοί είναι αυτοί που κάνουν λόγο για φθορά της ελληνικής,
ταυτίζοντας αυτή την αλλαγή με την παρακμή της. Αυτό όπως έχει
αποδειχθεί δεν ισχύει αλλά αποτελεί ένα μύθο. Μια γλώσσα χάνεται, μόνο,
εάν χάσει τους ομιλητές της.
Κλείνοντας, το συναίσθημα που μας κατακλύζει μετά την ολοκλήρωση
της εργασίας μας είναι το δέος μας προς το μεγαλείο της ελληνικής
γλώσσας που ποτέ δεν πρόκειται να χαθεί, παρά την κυρίαρχη ιδέα περί
αφελληνισμού και φθοράς.
67
11. Κριτική
Μετά από μήνες απασχόλησης με το θέμα μας «Η ελληνική γλώσσα»
καταφέραμε να αναπτύξουμε όλα τα ερωτήματα που κληθήκαμε να
απαντήσουμε, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο. Ειδικότερα, όλα τα
θέματα της εργασίας μας είναι σημαντικά και ενδιαφέροντα, όχι μόνο για
τους ειδικούς της γλώσσας αλλά και για τους απλούς πολίτες. Ωστόσο,
μερικά ζητήματα, όπως αυτά του γλωσσικού δανεισμού και της
«γλώσσας» των νέων, τα αναλύσαμε περισσότερο, διότι απαιτούν την
ανάπτυξη περισσότερων παραμέτρων. Για παράδειγμα, στην ενότητα μας
«Η γλώσσα των νέων» αναφέρουμε τα χαρακτηριστικά της, τη στάση των
μεγάλων απέναντι στους εφήβους που τη χρησιμοποιούν, το γεγονός ότι
αποτελεί γλωσσική δημιουργικότητα και όχι γλωσσική καταστροφή και,
τέλος, επεκτεινόμαστε στο θέμα των «greeklish» που αποτελούν τον
κατεξοχήν γραπτό τρόπο επικοινωνίας τους. Επιπλέον, προκειμένου να
υποστηρίξουμε τις απόψεις μας, στηριχτήκαμε στα αποτελέσματα που
βγάλαμε μέσα από τις ερωτήσεις των ερωτηματολογίων σχετικά με τη
«γλώσσα» των νέων. Τέλος, άλλη πηγή πληροφόρησης μας αποτέλεσε η
μαγνητοφώνηση ενός διαλόγου των νέων.
Όσον αφορά τη ομαδοσυνεργατική μέθοδο, ήταν μια πρωτόγνωρη και
ασυνήθιστη εμπειρία για εμάς. Μάθαμε να συνεργαζόμαστε με άλλα
άτομα αλλά και μας δόθηκε η ευκαιρία να τα γνωρίσουμε καλύτερα.
Ωστόσο, το γεγονός ότι δεν είχαμε συνεργαστεί με άλλους κατά τέτοιο
τρόπο στο παρελθόν δημιούργησε ορισμένα προβλήματα. Έτσι, πολλές
φορές δημιουργήθηκαν παρεξηγήσεις εξαιτίας διαφωνιών οι οποίες,
ωστόσο, χάρη στον αλληλοσεβασμό και στην αλληλοκατανόηση
επιλύθηκαν επιτυχώς.
Επίσης, άλλο ένα πρόβλημα το οποίο έπρεπε να προσπεράσουμε ήταν η
έλλειψη τεχνολογικού εξοπλισμού (υπολογιστές, προτζέκτορες). Άρα, δεν
δόθηκε η δυνατότητα σε όλα τα μέλη της ομάδας να έχουν την ευχέρεια να
αναζητήσουν τις πληροφορίες που χρειάζονταν για το θέμα τους.
Κλείνοντας, θα θέλαμε να τονίσουμε ότι όλοι αυτοί οι μήνες άξιζαν τον
κόπο, καθώς καταφέραμε να φέρουμε εις πέρας τον στόχο μας, ο οποίος
δεν ήταν άλλος παρά από το να μάθουμε περισσότερα για την ελληνική
γλώσσα.
Τέλος, προτείνουμε να γίνει μια ανάλογη μελέτη σε μερικά χρόνια,
ώστε να εντοπιστούν τυχόν μεταβολές στις απόψεις των νέων σχετικά με
τις συνέπειες του δανεισμού ξένων λέξεων σε διάφορους τομείς της
καθημερινότητας και τα greeklish. Επιπροσθέτως, πολύ ενδιαφέρον θα
είχαν οι απόψεις των γονιών για τη «γλώσσα» των νέων, κατά πόσο την
θεωρούν αποδεκτή και, αν φυσικά την καταλαβαίνουν. Έτσι, θα μπορούσε
68
να συνταχθεί ένα ερωτηματολόγιο το οποίο να απευθύνεται μόνο σε
μεγάλους.
69
12. Περιορισμοί
Στην έρευνα μας υπάρχουν μερικοί περιορισμοί. Ειδικότερα, όσον
αφορά τα ερωτηματολόγια δεν απευθυνθήκαμε σε μεγάλο πλήθος ατόμων
παρά μόνο σε 100 μαθητές. Προκειμένου να σιγουρευτούμε ότι οι μαθητές
συμπλήρωσαν με προσοχή το ερωτηματολόγιο, διατυπώσαμε την ίδια
ερώτηση με διαφορετικό τρόπο, Έτσι, από τα αποτελέσματα, διακρίναμε
ότι οι απόψεις τους σε αυτές τις ίδιες νοηματικά ερωτήσεις ήταν
αντιτιθέμενες. Επομένως, δεν αποτελούν αδιαμφισβήτητο στοιχείο και
αυτό είναι και ο λόγος που συλλέξαμε πολλά βιβλιογραφικά δεδομένα.
Επίσης, μία άλλη μέθοδος που χρησιμοποιήσαμε ήταν η μαγνητοφώνηση.
Ωστόσο, παρουσιάστηκαν ορισμένα τεχνικά προβλήματα με την
απομαγνητοφώνηση.
70
13. Επίλογος
Μέσω της παρούσας εργασίας εξετάσαμε αν υπάρχουν πλούσιες και
φτωχές γλώσσες και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η οικονομική
υπεροχή ορισμένων χωρών οδήγησε στην γλωσσική τους κυριαρχία.
Έπειτα, αναδείξαμε την πορεία της ελληνικής γλώσσας από το μακρινό
παρελθόν μέχρι και το παρόν. Όπως η ελληνική δανείστηκε στοιχεία από
άλλες στο παρελθόν, έτσι και σήμερα εξακολουθεί να υιοθετεί λέξεις των
δυτικών κυρίως γλωσσών και να τις αφομοιώνει στη δική της μορφολογία.
Αλλά και η γλώσσα μας μέσω των λατινικών πέρασε στις λατινογενείς
γλώσσες, με αποτέλεσμα πολλές ξένες λέξεις να έχουν ελληνική ρίζα.
Τέλος, κάναμε μια αναφορά στη «γλώσσα» των νέων και στον κατεξοχήν
γραπτό τρόπο της επικοινωνίας μεταξύ τους (greeklish). Η εύρεση των
παραπάνω δεδομένων επιτεύχθηκε μέσω της μελέτης βιβλιογραφικών
δεδομένων, των ερωτηματολογίων και άλλων ερευνητικών στοιχείων
(video, μαγνητοφώνηση, σκίτσο).
71
14. Βιβλιογραφία
Αναγνωστάκης Μ., Είμαι Αριστερόχειρ Ουσιαστικά, Αθήνα: Εκδόσεις
Πατάκη, 2011
Ανδρόνικος Μ., Δημόσιος διάλογος για τη γλώσσα, Αθήνα: Εκδόσεις
Δόμος, 1988
Bell J., Πώς να συντάξετε μια επιστημονική έρευνα, Μεταίχμιο, 2005
Θεοδωροπούλου, Παπαναστασίου, Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα,
Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής γλώσσας, 2001
Κακρίδη-Φερράρι, Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα, Αθήνα: Εκδόσεις
Πατάκη, 2001
Κοντοσόπουλος Ν., Διάλεκτοι και ιδιώματα της νέας ελληνικής, Αθήνα,
1994
Κούτρας Σ., Πειστικός λόγος, Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας, 2009
Κριαράς E., Η σημερινή μας γλώσσα, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις ΜάλλιαρηςΠαιδεία Α. Ε., 1983
Μπαμπινιώτης Γ., Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας,
Αθήνα: Εκδόσεις Κέντρο Λεξιλογίας Ε.Π.Ε., 2010
Mπουσίνη Γκεσούρα Λ., Αναγνωστοπούλου Ί., Το λέμε σωστά, το
γράφουμε σωστά;, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2006
Παπακυριάκου-Απέργη Ε., Βασικό λεξικό ξένων λέξεων της Νέας
Ελληνικής: συναγωγή, ετυμολογία, αντιδάνεια, Αθήνα: Εκδόσεις
Gutenberg, 1997
Σταυρίδη-Πατρικίου Ρ., Γλωσσικό ζήτημα στο Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για
τη γλώσσα, Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής γλώσσας, 2001
Φραγκουδάκη Ά., Γλωσσική φθορά και οι «μεγαλομανείς» γλώσσες στο
Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2001
Xάρης Γ. (επιμ.), Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα, Αθήνα: Εκδόσεις
Πατάκη, 2001
72
Χριστίδης Α.-Φ., Η ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, Θεσσαλονίκη:
Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2005
Χριστίδης Α.-Φ., Μετάφραση ξένων όρων στο Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για
τη γλώσσα, Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής γλώσσας, 2001
Χριστίδης Α.-Φ. (επιμ.), Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα,
Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής γλώσσας, 2001
Αρβανίτης Δ., Ξενοφών Ζολώτας οι ιστορικοί του λόγοι, abnet.agrino.org/
htmls/E/E015.html [επίσκεψη: 23 Δεκεμβρίου 2011]
Θεοφανοπούλου–Κοντού Δ., Λάθη στη χρήση της γλώσσας-Αλήθεια και
μύθος, abnet.agrino.org/htmls/G/G006.html [επίσκεψη: 24 Δεκεμβρίου
2011]
Μπαμπινιώτης Γ., Κι όμως είναι ελληνικές, Το Βήμα [ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ]:
αρχείο pdf http://www.abnet.agrino.org, [επίσκεψη: 3 Δεκεμβρίου 2011]
Νασιόπουλος Α., Συχνά λάθη στη χρήση της γλώσσας μας, apostolos1963.
blogspot.com/.../blog-post_13.html [επίσκεψη: 23 Δεκεμβρίου 2011]
Σιαμαντούρα Σ., Η γλώσσα των νέων, http://siamantoura.blogspot.com
[επίσκεψη: 11 Νοεμβρίου 2011]
Συμεωνίδη Ά.-Α., Ιδεολογήματα και δανεισμός, www2.media.uoa.gr/…/
10…/myths_print.html [επίσκεψη: 15 Νοεμβρίου 2011]
Τσομώκου Χ. , Η γλώσσα μας κινδυνεύει, http://blog.sch.gr/tsomokou/
2010/05/23 [επίσκεψη: 15 Οκτωβρίου 2011]
Χατζησαββίδης Σ., Η Ελληνική μεταξύ Ανατολής και
http://www.abnet.agrino.org [επίσκεψη: 3 Δεκεμβρίου 2011].
Δύσης,
H γλώσσα των νέων, http://pyranxas.blogspot.com [επίσκεψη: 11
Νοεμβρίου 2011]
Την γλώσσα μου έδωσαν ελληνική, arcadia.ceid.upatras.gr/.../
glossaelliniki.html, [επίσκεψη: 9 Ιανουαρίου 2012]
el.wikipedia.org/wiki/Αντιδάνειο, [επίσκεψη 27 Δεκεμβρίου 2011]
el.wikipedia.org/wiki/Δάνειο_γλώσσα, [επίσκεψη 27 Δεκεμβρίου 2011]
73
15. Παράρτημα
15.1.1 Δάνειες λέξεις
Λέξεις της ελληνικής γλώσσας από την αγγλική σε διάφορους τομείς της
καθημερινότητας:
1. Υπολογιστές και τηλεόραση: ίντερνετ, ζουμ, μόντεμ, βίντεο, ζάπινγκ,
θρίλερ, ίματζ, κομπιούτερ, μόνιτορ, μίντια, ρεπόρτερ, πίξελ, σίριαλ,
σλάιντ, σλόγκαν, σταρ, τρέιλερ, στούντιο, τοκ-σόου, φιλμ, φλας, φλιπάρω,
χολιγουντιανός
2. Μουσική και διασκέδαση: γουόκμαν, γουόκι-τόκι, κλαμπ, μπαρ,
μπλουζ, νάιτ κλαμπ, ντίσκο, ντραμς, ντράμερ, πάρτι, πικάπ, ποπ, ραπ,
ρέγκε, χιπ-χοπ, ροκ, σιντί, χέβι-μέταλ
3. Φαγητά και ποτά: γκρέιπ-φρουτ, κέικ, κόκα-κόλα, κοκτέιλ, κορνφλάουερ, κορν-φλέικς, ντόνατ, ποπ-κορν, σνακ, τσιπς, τσιτσιμπίρα,
σάντουιτς
4. Ρούχα: μακό, τζάκετ, τόπλες
5. Μεταφορές: πούλμαν, τζιπ, φέρι-μποτ
Λέξεις της ελληνικής γλώσσας από την ιταλική σε διάφορους τομείς της
καθημερινότητας:
1. Μουσική και διασκέδαση: ντουέτο, καντάδα, βιολί, καβαλιέρος, νότα,
καρναβάλι
2. Τηλεόραση: καριέρα, κασέτα, αντένα
3. Ρούχα: γραβάτα, παλτό, φούστα, γόβα, καπέλο, φουστάνι, κοστούμι,
κάλτσα
4. Φαγητά και ποτά: μπισκότο, γρανίτα, κολατσιό, καρμπονάρα, κρέμα,
λεμόνι, κομπόστα, μοτσαρέλα, φρούτο, μανταρίνι, μουστάρδα, μπανάνα,
ντομάτα, μπίρα, ούζο, εσπρέσο, φράουλα
Λέξεις της ελληνικής γλώσσας από τη γαλλική σε διάφορους τομείς της
καθημερινότητας:
1. Ρούχα: ζακέτα, ταγέρ, καλσόν, φερμουάρ, στυλ, σουτιέν
2. Τηλεόραση: ρόλος, σεζόν, σασπένς
3. Φαγητά και ποτά: ζελέ, γκοφρέτα, φρουί-ζελέ, φρουί-γλασέ, φρικασέ,
σος, σαντιγί, φραπέ, ροκφόρ, σαμπάνια, σούπα, σορμπέ
4. Διασκέδαση: ακορντεόν
74
Λέξεις της ελληνικής γλώσσας από την τουρκική σε διάφορους τομείς της
καθημερινότητας:
1. Φαγητά και ποτά: κεμπάμπ, κανταϊφι, καρπούζι, κεφτές, μεζές,
μπακλαβάς, μπαχαρικό, μπουρέκι, μπαντζάρι, τσουρέκι, ούζο, ντολμάς,
ραβανί, ρακή, σουτζούκι, τσίπουρο, τζατζίκι, χαλβάς, τουλούμι, κιμάς,
τζάι, φραντζόλα, φιστίκι
2. Ρούχα: γιλέκο
3. Μουσική: μπουζούκι, ντέφι, ταμπουράς
4. Άλλα: σόι, τάσι, τσάντα, μπόι, μπελάς
Λέξεις της ελληνικής γλώσσας από την αλβανική: κοκορέτσι, φλογέρα,
φάρα, λούτσα, μπέσα, τσούπρα
Λέξεις της ελληνικής γλώσσας από τις σλαβικές γλώσσες (Ρωσική,
Βουλγάρικη, Σερβοκροάτικη): βότκα, βαμπίρ, πάπρικα, ρούχο, σβάρνα,
πιροσκί, βρικόλακας
15.1.2 Ο λόγος του Ζολώτα
«Kyrie, it is Zeus' anathema on our epoch (for the dynamism of our
economies) and the heresy of our economic method and policies that we
should agonize the Skylla of nomismatic plethora and the Charybdis of
economic anaemia. It is not my idiosyncracy to be ironic or sarcastic but
my diagnosis would be that politicians are rather cryptoplethorists.
Although they emphatically stigmatize nomismatic plethora, they energize
it through their tactics and practices. Our policies should be based more on
economic and less on political criteria. Our gnomon has to be a metron
between economic,strategic and philanthropic scopes. Political magic has
always been anti-economic. In an epoch characterized by monopolies,
oligopolies, monopolistic antagonism and polymorphous inelasticities, our
policies have to be more orthological, but this should not be
metamorphosed into plethorophobia, which is endemic among academic
economists. Nomismatic symmetry should not antagonize economic acme.
A greater harmonization between the practices of the economic and
nomismatic archons is basic. Parallel to this,we have to synchronize and
harmonize more and more our economic and nomismatic policies
panethnically. These scopes are more practicable now, when the
prognostics of the political and economic barometer are halcyonic. The
history of our didimus organization on this sphere has been didactic and
their gnostic practices will always be a tonic to the polyonymous and
idiomorphous ethnical economies. The genesis of the programmed
organization will dynamize these policies. Therefore, i sympathize,
75
although not without criticism one or two themes with the apostles and the
hierarchy of our organs in their zeal to program orthodox economic and
nomismatic policies, although I have some logomachy with them.I
apologize for having tyranized you with my Hellenic phraseology. In my
epilogue, i emphasize my eulogy to the philoxenous aytochtons of this
cosmopolitan metropolis and my encomium to you, Kyrie stenographers».
Μετάφραση
«Κύριοι, είναι "Διός ανάθεμα" στην εποχή μας και αίρεση της
οικονομικής μας μεθόδου και της οικονομικής μας πολιτικής το ότι θα
φέρναμε σε αγωνία την Σκύλλα του νομισματικού πληθωρισμού και τη
Χάρυβδη της οικονομικής μας αναιμίας. Δεν είναι στην ιδιοσυγκρασία μου
να είμαι ειρωνικός ή σαρκαστικός αλλά η διάγνωσή μου θα ήταν ότι οι
πολιτικοί είναι μάλλον κρυπτοπληθωριστές. Αν και με έμφαση
στιγματίζουν τον νομισματικό πληθωρισμό, τον ενεργοποιούν μέσω της
τακτικής τους και των πρακτικών τους. Η πολιτική μας θα έπρεπε να
βασίζεται περισσότερο σε οικονομικά και λιγότερο σε πολιτικά κριτήρια.
Γνώμων μας πρέπει να είναι ένα μέτρο μεταξύ οικονομικής, στρατηγικής
και φιλανθρωπικής σκοπιάς. Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από
μονοπώλια, ολιγοπώλια, μονοπωλιακό ανταγωνισμό και πολύμορφες
ανελαστικότητες, οι πολιτικές μας πρέπει να είναι πιο ορθολογιστικές,
αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μεταμορφώνεται σε πληθωροφοβία, η οποία
είναι ενδημική στους ακαδημαϊκούς οικονομολόγους. Η νομισματική
συμμετρία δεν θα έπρεπε να ανταγωνίζεται την οικονομική ακμή. Μια
μεγαλύτερη εναρμόνιση μεταξύ των πρακτικών των οικονομικών και
νομισματικών αρχόντων είναι βασική. Παράλληλα με αυτό, πρέπει να
εκσυγχρονίσουμε και να εναρμονίσουμε όλο και περισσότερο τις
οικονομικές και νομισματικές μας πρακτικές πανεθνικώς. Αυτές οι
θεωρήσεις είναι πιο εφαρμόσιμες τώρα, που τα προγνωστικά του
πολιτικού και οικονομικού βαρομέτρου είναι χάλκινα. Η ιστορία της
δίδυμης οργάνωσης σε αυτήν την σφαίρα είναι διδακτική και οι γνωστικές
τους εφαρμογές θα είναι πάντα ένα τονωτικό στις πολυώνυμες και
ιδιόμορφες εθνικές οικονομίες. Η γένεση μιας προγραμματισμένης
οργάνωσης θα ενισχύσει αυτές τις πολιτικές. Γι' αυτόν το λόγο
αντιμετωπίζω με συμπάθεια, αλλά όχι χωρίς κριτική διάθεση, ένα ή δύο
θέματα με τους αποστόλους της ιεραρχίας των οργάνων μας στον ζήλο
τους να προγραμματίσουν ορθόδοξες οικονομικές και νομισματικές
πολιτικές. Απολογούμαι που σας τυράννησα με την ελληνική μου
φρασεολογία. Στον επίλογό μου δίνω έμφαση στην ευλογία μου, προς τους
φιλόξενους αυτόχθονες αυτής της κοσμοπολίτικης μητρόπολης καθώς και
το εγκώμιό μου προς εσάς, κύριοι στενογράφοι» (abnet.agrino.org/htmls/E
/E015.html).
15.2.1 Το λεξιλόγιο των νέων
76
Αβάβα= ψεύτικο
Αγγούρι= η δυσκολία, κάτι που γίνεται με πολύ κόπο
Αδερφή= ομοφυλόφιλος
Ακατοίκητο= ανόητος
Ανάβουν τα λαμπάκια μου= θυμώνω
Απίκο= έτοιμος
Έγινα αρχαίος= πάγωσα
Βδέλλα= άτομο που δεν ξεκολλάει από μια παρέα
Βέγγος= ταλαίπωρος, αυτός που τρέχει και δεν φτάνει
Βλαχαδερό= επαρχιώτης
Βλέπω τα ραδίκια ανάποδα= είμαι νεκρός
Βλέπω το Χριστό φαντάρο= λαχτάρα, δύσκολη στιγμή
Βουρ= κατευθείαν
Βουτυρόπαιδο= καλομαθημένος
Μάστα= μάλιστα
Μόκο= σιωπή
Γίνομαι γκολ= βαρύ μεθύσι, είναι κολλημένος
Γκαβάδι= αυτός που δεν βλέπει καλά
Δεν τρέχει μία= δεν συμβαίνει τίποτα
Ζάχαρη= πολύ ωραία
Θάβω= μιλάω για κάποιον πίσω από την πλάτη του
77
Ίσα ρε= έκφραση αποδοκιμασίας, προειδοποίησης
Καθαρίζω= λύνω τις διαφορές μου, σκοτώνω
Κάνω μπαμ= ξεχωρίζω
Καύσιμο= χρήματα
Κοπάνα= σκασιαρχείο
15.2.2 Εκφράσεις από τη «γλώσσα» των νέων με επεξηγήσεις
Το έχω! = Ναι, το μπορώ/το γνωρίζω/μου φαίνεται καλή ιδέα. Σημαίνει,
επίσης, είμαι καταπληκτικός: «Το ‘χεις, λέμε!» Συνώνυμο του παλιότερου
«Είσαι θεός!» και του ακόμη παλιότερου «Σκίζεις!».
Δεν της το ‘χα = Δεν την είχα ικανή για κάτι τέτοιο…
Δεν υπάρχει! = Είναι απίστευτο, τρελό, καταπληκτικό.
Ό, τι να ‘ναι = Χρησιμοποιείται πάρα πολύ και με διάφορες αφορμές, αλλά
και χωρίς αφορμή· δηλώνει την ασυνεννοησία, την ανοργανωσιά. Ως
χαρακτηρισμός προσώπου δηλώνει κάποιον που είναι στον κόσμο του: «Ο
τύπος είναι ό,τι να ‘ναι!» Ανάμεσα σε παρέες, παίρνει και την έννοια του
«Δε βαριέσαι» ή του «Ας πάει και το παλιάμπελο»: «Είδαμε μαραθώνιο
“True Blood” όλο το Σάββατο! – Καλά, ό,τι να ‘ναι!» ή «Τι λέτε; Τρία
επεισόδια έμειναν, να τα δούμε; – Καλά, ό,τι να ‘ναι!»
Το ‘χει κάψει, είναι καμένος = Τα εγκεφαλικά του κύτταρα έχουν
καταστραφεί (από ουσίες ή από βιντεογκέιμ).
Δεν την παλεύω = Δεν μπορώ, δεν αντέχω άλλο, δεν «το ‘χω».
Τα σπάμε = Είμαστε καταπληκτικοί, «το ‘χουμε», περνάμε σούπερ.
Τα σπάει = είναι τέλειο, εντυπωσιάζει.
Πού ‘σαι, ρε μαν; = Η φράση χρησιμοποιείται έτσι ακριβώς ως
χαιρετισμός. Από το αγγλικό man και με εμφανή την επιρροή της χιπ χοπ
κουλτούρας.
Νταουνιάσου = Κάτσε κάτω, sit down. Είναι νέα, χιουμοριστική χρήση
που δεν έχει σχέση με το «νταουνιάζομαι», το «πέφτω ψυχολογικά».
78
Ενιγουέι = Όπως και να ‘χει. Χρησιμοποιείται όπως και το αντίστοιχο
αγγλικό.
Χελόου; = (Hello?) Είναι κανείς εκεί; (μέσα στο κεφάλι σου) ή «το ‘χεις
ακατοίκητο;» Χρησιμοποιείται όπως και το αντίστοιχο αγγλικό, για να
δηλώσει το προφανές, αυτό που ο άλλος είναι «ζώγγολο» αν δεν το
καταλαβαίνει.
Τζίζας = Ο Ιησούς και τα άτομα που έχουν εμφάνιση αυτού του τύπου.
«Πού πας, ρε μεγάλε, με τα μαλλιά σαν τον Τζίζας;»
Ρισπέκτ = Χρησιμοποιείται όπως και η αντίστοιχη αγγλική έκφραση, για
να δηλώσει βαθιά εκτίμηση σε πρόσωπο, πράγμα ή κατάσταση: «Εντάξει,
ξέρει μπάσκετ το άτομο, ρισπέκτ!» – «Χα, χα, ρισπέκτ, μεγάλε, μου
‘φτιαξες το κέφι, μαν!»
Οκέικ = Το οκέι σε χιουμοριστική εκδοχή, με μεγάλη πέραση αυτόν τον
καιρό.
Αν-παίκταμπλ = Από το στερητικό α + παίζομαι + την αγγλική κατάληξη
-able: Δεν παίζεται!
Το συσιφόνι = Ελληνοποίηση του youtube (εσύ+σιφόνι). Χρησιμοποιείται
με χιουμοριστική διάθεση.
Ζώγγολο = Από το ζώο + μόγγολο. Χρησιμοποιείται για να δώσει έμφαση
στη χαμηλή διανοητική ικανότητα του αναφερόμενου ως «ζώγγολο».
Αργάμισι = Αργά και κάτι παρά πάνω: «Τι ώρα γύρισες χτες; – Ε,
αργάμισι!», «Καλά, ας μην τον περιμένουμε, αυτός θα έρθει αργάμισι!»
Έφαγα χι, έριξα χι = Απόρριψη, χυλόπιτα, διακοπή διπλωματικών
σχέσεων: «Δεν με ξέρει καλά εμένα, θα φάει ένα χι που θα είναι όλο δικό
του!»
Καστανάς = Ο ασήμαντος, ο τίποτα: «Τι κάνει αυτή με τον καστανά;»
Σάπιος = Κάποιος που δεν είναι εντάξει.
Σκαλώνω = Κολλάω, δυσκολεύομαι: «Να δεις πώς τον είπε; Σκάλωσα
τώρα…»
Σάπινγκ = Από το «σαπίζω» και την κατάληξη -ing: Το λούζω, δεν κάνω
τίποτα, είμαι όλη μέρα στον καναπέ… «Κομμάτια είμαι από χτες, σήμερα
θα κάνω σάπινγκ».
79
Έλεος! = Χρησιμοποιείται όπως και το αντίστοιχο αγγλικό «mercy!» ως
επιφώνημα. «Πάλι ποδόσφαιρο θα δείτε; Έλεος!»
Ο-μι-τζι= τα αρχικά τού «oh, my God!» (Θεέ μου!). Έκφραση πάρα πολύ
της μόδας στην Αμερική, πέρασε μέσω ίντερνετ τσάτινγκ σε όλο τον
κόσμο. Μόνο που εδώ χρησιμοποιείται και… προφορικά!
15.2.3 Σκέψεις για την εφηβεία στα greeklish
Mia apo is duskoloteres periodous sti zoi tou an8rwpou einai i efivia.
Periodos kata tn opoia apo paidia plisiazoume siga-siga stn enilikiwsh.
Periodos opou oi perissoteroi erxonte se sugkrousi me tous goneis tous, gt
oi efivoi 8ewroun oti pera apo to sxoleio, exoun dikaiwma stn eleu8eria kai
ane3arthsia. Pisteuoun oti boroun na prostateusoun monoi tn eauto tous kai
ekei einai poy oi pio polloi anamignionte se duskoles katastaseis, opws
einai ta narkwtika. Parolauta h efivia einai mia periodos kata thn opoia oloi
8umounte me nostalgαia otan enhlikiononte.
Μία από τις δυσκολότερες περιόδους στη ζωή του ανθρώπου είναι η
εφηβεία. Περίοδος κατά την οποία από παιδιά πλησιάζουμε σιγά-σιγά
στην ενηλικίωση. Περίοδος όπου οι περισσότεροι έρχονται σε σύγκρουση
με τους γονείς τους, γιατί οι έφηβοι θεωρούν ότι πέρα από το σχολείο,
έχουν δικαίωμα στην ελευθερία και ανεξαρτησία. Πιστεύουν ότι μπορούν
να προστατεύσουν μόνοι τον εαυτό τους και εκεί είναι που οι πιο πολλοί
αναμιγνύονται σε δύσκολες καταστάσεις, όπως είναι τα ναρκωτικά.
Παρόλα αυτά η εφηβεία είναι μια περίοδος την οποία όλοι θυμούνται με
νοσταλγία, όταν ενηλικιώνονται.
80
15.3 Διάλογοι από το διαδίκτυο
15.3.1 Παράδειγμα καθημερινής ομιλίας
- Πώς τα πάτε με τον Κωνσταντίνο;
- Όχι και πολύ καλά. Λέω να κόψω λάσπη
- Τι;
- Να την κάνω, να απομακρυνθώ!
- Αμάν, με αυτή την αργκό!
- Ναι, είναι χοντρό κόλλημα. Μου τη δίνει κι εμένα.
- Θα τα πούμε το Σάββατο;
- Μπα, δεν προβλέπεται. Θα βγω με τη φίλη μου την Αλεξία. Φεύγει από
Αθήνα και θα βγούμε να το κάψουμε. Πάλι αλοιφή θα γίνουμε.
- Αλοιφή, δηλαδή κομμάτια, τύφλα, λιώμα, πίτα, κουρούμπελα, κόκαλο
και τα τοιαύτα;
- Ναι, ακριβώς καλά πας!... Καλά, μου είπε κάτι ο πατέρας μου
προχθές...κρανιώθηκα εντελώς.
- Τι;
- Μου την είπε μπροστά σε άλλους, φόρτωσα πάρα πολύ. Δεν κρατήθηκα,
του τα ’χωσα και ’γω.
- Πωπω, μπροστά σε κόσμο, ε;
- Άσε σου λέω, ρόμπα γίναμε στους ξένους ανθρώπους. Αυτός ο πατέρας
μου είναι άντε γεια, στην κοσμάρα του εντελώς.
- Τι να πώ!
- Μη πεις τίποτα. Δεν είναι η πρώτη φορά που γινόμαστε μπίλιες.
- Αλλαγή θέματος. Θα πας στην αυριανή συναυλία;
- Χλωμό το κόβω. Δεν έχω φράγκα. Εσύ;
- Οπωσδήποτε! Μ’ άρεσε πολύ ο τελευταίος τους δίσκος.
- Καλά ναι, super είναι. Αλλά τι να κάνω τώρα. Είναι άκυρη εποχή για
μένα...
Επεξηγήσεις λέξεων και φράσεων:
1. Κόβω λάσπη/την κάνω: φεύγω, απομακρύνομαι, αποστασιοποιούμαι
2. Αλοιφή/κομμάτια/ λιώμα/ πίτα/ κουρούμπελο/κόκαλο: σε κατάσταση
μέθης
3. Κρανιώνομαι (τα παίρνω στο κρανίο/φορτώνω): εκνευρίζομαι, θυμώνω
4. Τη λέω σε κάποιον: κάνω παρατήρηση, επιτίθεμαι φραστικώς
5. Τα χώνω: επιπλήττω
6. Γίνομαι ρόμπα: γίνομαι θέαμα, ρεζιλεύομαι
7. Άντε γεια: παλαιότερος όρος που με νεοεισαχθείσα εκφορά παραπέμπει
81
σε παρουσιαστή τηλεοπτικής αθλητικής εκπομπής. Έκφραση απόρριψης
αφενός . αφετέρου, όπως επεξηγεί ο ίδιος ο συνομιλητής, «άντε γεια»
σημαίνει είναι «στον κόσμο του», δεν έχει επαφή με την πραγματικότητα
8. Γίνομαι μπίλιες: διαπληκτίζομαι, τσακώνομαι
9. Χλώμο το κόβω: είναι δύσκολο να γίνει, δεν θα τα καταφέρω
10. Super: πολύ καλός
11. Άκυρος: που δεν προσφέρει δυνατότητες δράσης, που περιορίζει, αλλά
και έκφραση απόρριψης
(http://siamantoura.blogspot.com)
15.3.2 Διάλογος μεταξύ ενός 16χρονου και της υπόλοιπης οικογένειας
(Είναι μεσημέρι και η οικογένεια κάθεται στο τραπέζι για φαγητό).
Μάνος(16χρονος): Μάνααα…. τι θα χλαπακιάσουμε πάλι σήμερα?
Μητέρα: Αν εννοείς τι θα φάμε η απάντηση είναι μακαρόνια με κιμά.
Πατέρας: Πώς μιλάς ρε έτσι? Μίλα κανονικά να σε καταλαβαίνουμε.
Μάνος: Δηλαδή πως μιλάω ακανόνιστα? Άσε με ρε πατέρα έχω
σοβαρότερα πράγματα να ασχοληθώ.
Πατέρας: Για πες μου ποια είναι αυτά τα σοβαρά πράγματα?
Μάνος: Άστα τα παιξε το motherboard και όταν είμαι online και παίζω
counter strike κολλάει.
Παππούς: Ήντα παθε το κοπέλι? Σάλευγε σάλευγε να φύγομε να το πάμε
στου γιατρού. Εγύρησε η γλώσσα του και δεν κατέει ήντα λέει.
Μητέρα: Σταμάτα βρε μπαμπά πράμα δεν έπαθε το παιδί κάτι λέει για τον
υπολογιστή του.
Πατέρας: Ευτυχώς που υπάρχει και κάποιος εδώ που να καταλαβαίνει,
γιατί εγώ σοβαρά δεν κατάλαβα τίποτα .
Μάνος: Την έχω εκπαιδεύσει… Μα καλά ρε father δεν κατάλαβες ότι
σέρνεται ο υπολογιστής μου? Και το άλλο δεν στο ‘πα, είμαι στο peer to
peer και το έχω φουλάρει στα mp3 και δεν κάνει download.
Παππούς: Μα ποιος σε έμαθε να μιλείς ετσά? Για όνομης του θεού.
82
15.4 Μαγνητοφωνημένοι διάλογοι
15.4.1 Συζήτηση δύο μαθητριών μέσω κινητού
Μ: - Επ… που ‘σαι ρε Θάλεια;
Θ: - Να εδώ σπίτι, αράζω στον καναπέ. Εσύ;
Μ: - Χαχα… και εγώ σπίτι. Μόλις γύρισα από το φροντιστήριο.
Θ: - Ποο… πάλι φροντιστήριο είχες;
Μ: - Ναι ρε τι είμαι σαν και εσένα που πας δύο φορές την εβδομάδα;
Θ: - Χαχα… ευχαριστώ ρε. Τέσπα, έχω δύο φορές την εβδομάδα, γιατί
βαριέμαι περισσότερο. Εξάλλου πιστεύω πως δε μου χρειάζεται
παραπάνω.
Μ: - Χαχ καλά κάνεις. Εγώ τρεις φορές την εβδομάδα έχω και από τρεις
ώρες.
Θ: - Ντάξει μωρέ χαλαρά. Να σου πω η Ελπίδα είναι άρρωστη; Ξέρεις;
Μ: - Εε όχι δεν ξέρω. Έχω να μιλήσω μαζί της από το Σάββατο.
Θ: - Α οκ ρε δεν πειράζει. Να σου πω βγαίνω πάω να διαβάσω. Γράφουμε
Μαθηματικά. Βαρεμάρα αλλά τι να κάνω τα λέμε ρε φιλάκια < 3
Μ: - Οκ ρε άντε βγαίνω και γω τα λέμε < 3 μάκια.
1.5.4.2 Διάλογος μεταξύ νέων για το facebook
Μ: - Επ που ‘στε ρε κορίτσια;
Κ: - Να εδώ, είχαμε πάει για ψώνια.
Μ: - Αα κομπλέ. Και εγώ είχα πάει να φτιάξω υπολογιστή μου.
Κ: - Γιατί ρε τι έπαθε;
Μ: - Να μωρέ επειδή καίγομαι όλη μέρα στο face κόλλησε.
Θ: - Ποοο ρε κουλάρετε πια με αυτό το facebook. Έχετε πέρει φωτιά.
ΕΛΕΟΣ…
Μ: - Ντάξει μωρέ πώς κάνεις έτσι;
Θ: - Εε εγώ ρε δεν είμαι καμμένο
Κ: - Ουυ εσύ όλη μέρα είσαι!
Μ: - Τέσπα ρε πάω να αράξω στο σπίτι.
Κ: - Να ‘ρθουμε και εμείς.
Μ: - Ναι ρε οκέικ.
Θ: - οκαπ άντε πάμε χαλαρά…
83
15.5 Συνήθη λάθη κατά τη χρήση της γλώσσας
1. Λάθος: επιτίθομαι
Σωστό: επιτίθεμαι (επί+τίθεμαι)
2. Λάθος: καταχωρώ (και εννοούμε γράφω κάτι σε κατάλογο)
Σωστό: Καταχωρίζω (εγγράφω σε κατάλογο) μετοχή: καταχωρισμένος,
μέλλοντας: θα καταχωρισθεί (κατά+χωρώ = υποχωρώ)
3. Λάθος: παρεπιπτόντως
Σωστό: παρεπιμπτόντως (παρά + εν + πίπτω)
4. Λάθος: ζάμπλουτος
Σωστό: ζάπλουτος (<διά + πλούτος)
5. Λάθος: παραγάγω/συναγάγω
Σωστό: παράγω, συνάγω
6. Λάθος: υπόψην, ενόψη
Σωστό: υπ’ όψιν, εν όψει
7. Λάθος: ανταπεξέρχομαι
Σωστό: αντεπεξέρχομαι (αντί + επί + έρχομαι)
8. Λάθος: στις 1 Σωστό: στη 1 (είναι ενικός -αλλά στις 2 , στις 5 κτλ)
9. Λάθος: υπέρ του δέοντος
Σωστό: υπέρ το δέον (υπέρ + αιτιατική)
10. Λάθος: κτίριο
Σωστό: κτήριο (η λέξη δεν είναι παράγωγη του ρ. κτίζω -θα είχε κατάληξη
σε -ιστήριο πχ καθαρίζω-καθαριστήριο, φροντίζω-φροντιστήριο- αλλά
προέρχεται από την αρχαιότερη ευκτήριο ή οικητήριο μετά από γλωσσικές
μεταβολές)
11. Λάθος: του επικεφαλή, οι επικεφαλείς
84
Σωστό: ο επικεφαλής, του επικεφαλής, οι επικεφαλής
12. Λάθος: πόσο μάλλον Σωστό: πόσῳ μάλλον
13. Λάθος: παράληψη (για κάτι που ξεχάσαμε)
Σωστό: παράλειψη (< παραλείπω). παράληψη < παραλαμβάνω
14. Λάθος: από ανέκαθεν ή εξαπανέκαθεν
Σωστό: ανέκαθεν (επίθημα –θεν = από, πρόθεμα εκ (εξ) = από. άρα είναι
πλεονασμός)
15. Λάθος: αλλά όμως (τοποθετημένα και προσφερόμενα μαζί για να
δηλώσουμε αντίθεση)
Σωστό: ή αλλά θα πούμε ή όμως (γιατί αλλά = όμως)
16. Λάθος: απαντάται (η λέξη αυτή απαντάται στον Όμηρο)
Σωστό: απαντά
17. Λάθος: πιο νωρίτερα
Σωστό: θα πούμε είτε πιο νωρίς, είτε νωρίτερα
Μπερδεύουμε συχνά:
1. απλώς - απλά
απλώς = μόνο (ήθελα απλώς να σου πω ότι...)
απλά = ανεπιτήδευτα (τα πράγματα είναι απλά)
2. καταρχήν-καταρχάς
καταρχήν = στην ουσία, κατά βάση (καταρχήν, πιστεύω πως υπάρχει θεός,
παρόλα αυτά...)
καταρχάς = αρχικά (καταρχάς, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω που..)
3. οφείλω (χρωστάω)
ωφελώ (βοηθώ)
4. οι στύλοι του Ολυμπίου Διός (όχι οι στήλες)
5. χρειάζομαι 2 στυλό (και όχι δυο στυλούς επειδή ως ξένη λέξη είναι
ουδέτερο το στυλό, όχι ο στυλός)
(apostolos1963.blogspot.com/.../blog-post_13.htm
85
15.6 Ερωτηματολόγια
Α΄ ομάδα ερωτημάτων: «Η ελληνική γλώσσα και η σχέση της με τις άλλες
γλώσσες»
I. Οι ξένες ορολογίες στον αθλητισμό έχουν επηρεάσει τη γλώσσα;
1.Ναι
2.Όχι
Ι.Oι ξένες ορολογίες στον αθλητισμό έχουν
επηρεάσει τη γλώσσα;
32%
1
2
68%
II. Την έχουν εμπλουτίσει;
1. Ναι
2. Όχι
ΙΙ.Την έχουν εμπλουτίσει;
35%
1
2
65%
86
III. Πιστεύετε πως η χρήση τους στον αθλητισμό είναι άσκοπη;
1. Ναι
2. Όχι
ΙΙΙ.Πιστεύετε πως η χρήση τους στον αθλητισμό είναι άσκοπη;
31%
1
2
69%
ΙV. Χρησιμοποιείτε και εσείς ξένες ορολογίες, όταν κάνετε κάποιο
άθλημα;
1. Ναι
2. Όχι
ΙV.Χρησιμοποιείτε και εσείς ξένες ορολογίες όταν κάνετε καποιο
άθλημα;
26%
1
2
74%
87
V. Γνωρίζετε ότι πληθώρα ξένων λέξεων έχουν ελληνικές ρίζες;
1. Ναι
2. Όχι
VI.Γνωρίζετε ότι πληθώρα ξένων λέξεων έχουν ελληνικές ρίζες;
11%
1
2
89%
VI. Θεωρείτε ότι η επίδραση των ξένων γλωσσών στην ελληνική είναι
αρνητική;
1. Ναι
2. Όχι
VII.Θεωρείτε ότι η επίδραση των ξένων γλωσσών στην ελληνική είναι
αρνητική;
1
2
88
VII. Από ποιες γλώσσες έχει επηρεαστεί η ελληνική;
1. Τούρκικη
2. Αγγλική
3. Ιταλική
4. Γαλλική
5. Αλβανική
6. Ισπανική
7. όλα τα παραπάνω
XII.Από ποιες γλώσσες έχει επηρεαστεί η ελληνική;
45%
40%
35%
30%
25%
44%
20%
15%
XII.Από ποιες γλώσσες
έχει επηρεαστεί η ελληνική;
26%
10%
5%
0%
9%
4%
1
2
3
10%
1%
4
6%
5
6
7
VIII. Μία γλώσσα έχει επηρεάσει την άλλη. Σε ποιους τομείς;
1. επιστημονικούς
2. ηλεκτρονικούς
3. φιλολογικούς
4. μηχανολογικούς
5. όλα τα παραπάνω
XIII.Μία γλώσσα έχει επηρεάσει την άλλη. Σε ποιους τομείς;
60%
56%
50%
40%
XIII.Μία γλώσσα έχει
επηρεάσει την άλλη. Σε
ποιους τομείς;
30%
20%
10%
0%
10%
1
12%
2
14%
8%
3
4
5
89
IX. Η λέξη «πιάτσα» προέρχεται από την ελληνική λέξη «πλατεία».
1. Σωστό
2. Λάθος
Η λέξη "πιάτσα" προέρχεται από την
ελληνική λέξη "πλατεία"
26%
1
2
74%
X. Ο αθλητικός όρος «πέναλτι» είναι καθαρά αγγλική.
1. Σωστό
2. Λάθος
Ο αθλητικός όρος "πέναλτι" είναι καθαρά
αγγλική λέξη
44%
56%
1
2
90
XI. Η λέξη «ούζο» προέρχεται από την τουρκική γλώσσα.
1. Σωστό
2. Λάθος
Η λέξη "ούζο" προέρχεται από την τουρκική
γλώσσα
47%
1
2
53%
Β΄ ομάδα ερωτημάτων: «Η γλώσσα των νέων»
XII. Χρησιμοποιείτε greeklish στον υπολογιστή;
1. Ναι
2. Όχι
3. Πολύ λίγο
XII.Χρησιμοποιείτε greeklish στον υπολογιστή;
19%
1
2
3
24%
57%
91
XIII. Χρησιμοποιείτε λέξεις greeklish στην καθημερινότητα σας;
1. Ναι
2. Όχι
3. Ελάχιστα
VIII.Χρησιμοποιείτε greeklish στον υπολογιστή;
19%
1
2
3
57%
24%
ΧIV. Γιατί χρησιμοποιείτε τα greeklish;
1. Δεν τα χρησιμοποιώ, δεν είναι καθόλου χρήσιμα
2. Γράφω πιο γρήγορα
3. Δεν ξέρουν τι λέμε οι μεγάλοι
IX.Χρησιμοποιείτε λέξεις greeklish στην καθημερινότητα σας;
29%
31%
1
2
3
40%
92
XV. Πιστεύετε ότι επιδρούν αρνητικά στην ελληνική γλώσσα;
1. Ναι
2. Όχι, καθόλου
3. Όχι αν γίνεται σωστή, περιορισμένη χρήση
XI.Πιστεύετε ότι επιδρούν αρνητικά στην ελληνική γλώσσα;
33%
1
2
51%
3
16%
XVI. Πιστεύετε πως η δημιουργία νέων λέξεων είναι ένα είδος
"κωδικοποιημένου" τρόπου ομιλίας για τους νέους;
1. Ναι
2. Όχι
Πιστεύετε πως η δημιουργία νέων λέξεων είναι ένα είδος
"κωδικοποιημένου" τρόπου ομιλίας για τους νέους;
100%
88%
1
50%
12%
0%
1
2
2
93
XVII. Πού χρησιμοποιείτε περισσότερο συντομογραφίες στις λέξεις;
1. sms
2. chat
3. προφορικό λόγο (καθημερινό)
4. και τα 3
Πού χρησιμοποιείτε περισσότερο συντομογραφίες
στις λέξεις;
40%
38%
32%
28%
30%
Πού
χρησιμοποιείτε
περισσότερο
συντομογραφίες
στις λέξεις;
20%
10%
0%
2%
1
2
3
4
Γ΄ ομάδα ερωτημάτων: «Τα λάθη μας κατά την χρήση της γλώσσας»
XVIII. Ποιο από τα δύο είναι σωστά;
1. Αλαζονεία
2. Αλαζονία
Ποιο από τα δύο είναι σωστό;
47%
53%
1
2
94
1. Αλλεργία
2. Αλεργία
Ποιο από τα δύο είναι σωστό;
44%
56%
1
2
1. Οτιδήποτε
2. Ο, τιδήποτε
Ποιο από τα δύο είναι σωστό;
25%
1
2
75%
95
XIX. Ποια από τις εκφράσεις εκφέρεται σωστά και ποια λάθος;
1. Δια του λόγου το ασφαλές
2. Δια του λόγου το αληθές
Ποια από τις εκφράσεις εκφέρεται σωστά και
ποια λάθος;
5%
1
2
95%
1. Εν βρασμώ ψυχής
2. Εν αναβρασμώ ψυχής
Ποια από τις εκφράσεις εκφέρεται σωστά και
ποια λάθος;
4%
1
2
96%
96
1. Πνέει τα λοίσθια
2. Πνέει τα ολοίσθια
Ποια από τις εκφράσεις εκφέρεται σωστά
και ποια λάθος;
28%
1
2
72%
Δ΄ ομάδα ερωτημάτων: «Η αλλαγή της ελληνικής γλώσσας»
XX. Πιστεύετε πως η ελληνική γλώσσα αλλάζει με τον καιρό;
1. Ναι
2. Όχι
Πιστεύετε ότι η ελληνική γλώσσα αλλάζει με
τον καιρό;
3%
1
2
97%
97
XXI. Αν ναι, ποιος πιστεύετε ότι είναι ο κυριότερος παράγοντας για τις
αλλαγές αυτές;
1. τεχνολογία
2. μετανάστες (μόνιμοι – παράνομοι)
3. greeklish
4. και τα 3
Αν ναι, ποιος πιστεύετε ότι είναι ο κυριότερος
παράγοντας για τις αλλαγές αυτές;
47%
50%
40%
30%
20%
28%
10%
0%
1. τεχνολογία
2. μετανάστες
3. greeklish
4. και τα 3
21%
4%
1
2
3
4
98
16. CD-ROM
17. DVD-ROM
99
100

η γλωσσα των νεων

H γλώσσα των νέων - τελική έκθεση

Περοδασκαλάκης Δημήτρης

εργασία

Χριστιανισμός Ιανουάριος 2014 - Αποστολική Εκκλησία Λευκωσίας