9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Φύλλο εργασίας Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη 1. Η περίοδος της αναρχίας: από την ακμή στην παρακμή Από τις αρχές του 3ου μ. Χ. αιώνα το ρωμαϊκό κράτος άρχισε να παρουσιάζει σημεία παρακμής. Σ’ αυτό συνέτειναν πολλοί παράγοντες: Η εσωτερική αναρχία που εκδηλώθηκε με συχνά στασιαστικά κινήματα. Οι πραιτωριανοί αλλά και οι επαρχιακές λεγεώνες δε δίσταζαν να εκθρονίζουν αυτοκράτορες. Οι απελευθερωτικές επαναστάσεις, οι οποίες ευνοήθηκαν από την εσωτερική αναρχία, οι καταστρεπτικές επιδρομές νέων εχθρών στα σύνορα της αυτοκρατορίας (Φράγκοι, Γότθοι, Πέρσες) και η επαγγελματοποίηση του στρατού, που πολεμούσε πια για το χρήμα και όχι για την πατρίδα. Η οικονομική κατάσταση του κράτους, που δεν ήταν καλή, γιατί το εμπόριο και η βιοτεχνία είχαν περιοριστεί σημαντικά εξαιτίας της ανασφάλειας. (Ιστορία αρχαία και μεσαιωνική, Α΄ τάξη ΤΕΕ, ΟΕΔΒ, σ. 101) Ποιον αιώνα ξεκινάει η παρακμή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας; ………………….. Ποιοι παράγοντες συνέτειναν στην παρακμή της αυτοκρατορίας; α) ………………………………… με ποιον τρόπο ο στρατός προκαλούσε αναρχία; ………………………….. ……………………………………………………………………………… β) ………………………………… ποιους νέους εχθρούς είχε να αντιμετωπίσει η Ρώμη; …………………….. ποιος παράγοντας μείωσε το αξιόμαχο του ρωμαϊκού στρατού; ……………………………………………………………………………… γ) ………………………………………………………………………………. 2. Ήταν πραγματικά «Μέγας» ο Κωνσταντίνος; [… ο Κωνσταντίνος] μέσα σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα περίπου δεκαπέντε ετών πήρε δύο αποφάσεις, καθεμιά από τις οποίες θα άλλαζε το μέλλον του πολιτισμένου κόσμου. Η πρώτη απόφαση ήταν να υιοθετήσει ως επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το Χριστιανισμό – που μόλις πριν από μία γενιά είχε γνωρίσει τους πλέον απηνείς διωγμούς. Η δεύτερη ήταν να μεταφέρει την πρωτεύουσα αυτής της αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην πόλη που έκτιζε, εκεί όπου άλλοτε υπήρχε το παλαιό Βυζάντιο, και η οποία έμελλε να μείνει γνωστή στην ιστορία, για τους επόμενους δεκαέξι αιώνες, με το όνομα Κωνσταντινούπολη. Αυτές οι δύο αποφάσεις και μαζί οι συνέπειές τους είχαν ως αποτέλεσμα να θεωρηθεί ο Κωνσταντίνος – με εξαίρεση το Χριστό, το Βούδα και τον προφήτη Μωάμεθ – ως ο άνθρωπος με τη μεγαλύτερη επιρροή σε ολόκληρη την ιστορία. 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία (J. J. Norwich, Βυζάντιο, οι πρώτοι αιώνες, σ. 22) Ποιες ήταν οι δύο αποφάσεις του Κωνσταντίνου που δικαιολογούν το χαρακτηρισμό «Μέγας»; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Ποια από τις δύο θεωρείς σημαντικότερη και γιατί; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 3. Χάρτης του ρωμαϊκού κράτους στα χρόνια του Κωνσταντίνου Σε ποιες ηπείρους απλωνόταν το ρωμαϊκό κράτος; Να σημειώσετε μερικά σύγχρονα κράτη που περιλάμβανε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Αφού εντοπίσετε στο χάρτη την Κωνσταντινούπολη, να σκεφτείτε ποια γεωγραφικά πλεονεκτήματα έχει η θέση της. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 4. Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούπολης Ο Κωνσταντίνος, με τη μεγαλοφυΐα του, εκτίμησε όλες τις οικονομικές, πολιτικές και εκπολιτιστικές δυνατότητες της πόλης. Πολιτικά η Κωνσταντινούπολη, ή όπως συχνά λεγόταν η «Νέα Ρώμη», είχε εξαιρετικές δυνατότητες αντίστασης κατά των εξωτερικών εχθρών, διότι, ενώ ήταν απρόσιτη από τη θάλασσα, από την ξηρά προστατευόταν με τείχη. Οικονομικά είχε κάτω από τον έλεγχό της όλο το εμπόριο 2 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία της Μαύρης Θάλασσας με το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, πράγμα που την έκανε εμπορικό μεσολαβητή ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία. Τελικά, από εκπολιτιστική πλευρά, η Κωνσταντινούπολη είχε την εξαιρετική δυνατότητα να βρίσκεται κοντά στο πιο αξιόλογα κέντρα του ελληνικού πολιτισμού, τα οποία κάτω από την επίδραση του Χριστιανισμού συνετέλεσαν στη δημιουργία ενός νέου πολιτισμού: του χριστιανο-ελληνο-ρωμαϊκού ή «Βυζαντινού» πολιτισμού. (A. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σ. 83) Ποια στρατιωτικά πλεονεκτήματα παρουσίαζε η θέση της Κωνσταντινούπολης; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Ποιον οικονομικό ρόλο μπόρεσε να διαδραματίσει; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Πώς συνετέλεσε η Κωνσταντινούπολη στη δημιουργία του Βυζαντινού πολιτισμού; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 5. Αργυρό νόμισμα που απεικονίζει τον Κωνσταντίνο Διακρίνετε κάποια θρησκευτικά σύμβολα στο νόμισμα; ………………………………………………………………………………………… ………… Τι δείχνει η επιλογή του Κωνσταντίνου να τα απεικονίσει στο νόμισμά του; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………. 6. Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου Ο Κωνσταντίνος Α΄ έγινε Χριστιανός μόλις το χρόνο που πέθανε. Κατά τη διάρκεια της ζωής του παρέμεινε Ανώτατος Αρχιερέας (ανώτατος αξιωματούχος της ρωμαϊκής θρησκείας) και χρησιμοποιούσε τις εκφράσεις Ημέρα του Ήλιου και Ανίκητος Ήλιος, που την περίοδο αυτή, συνήθως εννοούσαν το θεό των Περσών, τον Μίθρα, του οποίου η λατρεία είχε διαδοθεί σε όλη την αυτοκρατορία […]. Είναι 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία βέβαιο ότι ο Κωνσταντίνος υπήρξε υποστηρικτής της και ότι κληρονόμησε την αφοσίωσή του αυτή από την οικογένειά του. (A. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σ. 70) Ποια θρησκεία ακολουθούσε ο Κωνσταντίνος; Πώς εξηγείτε την εύνοιά του προς τους χριστιανούς; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Σχεδιάγραμμα - Γιατί Μεγάλος Κωνσταντίνος; • Ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη, στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου. Η απόφασή του υπαγορεύτηκε από τους ακόλουθους λόγους: → Η πόλη είχε μοναδική γεωπολιτική θέση, αφού βρισκόταν στο σταυροδρόμι της Ασίας και της Ευρώπης, του Εύξεινου Πόντου και της Μεσογείου, που της έδινε μεγάλη εμπορική σημασία. → Η Ανατολή διέθετε, σε αντίθεση με τη Δύση, ακμαίο πληθυσμό και οικονομία. → Οι Χριστιανοί, στους οποίους στηρίχτηκε πολιτικά ο Κωνσταντίνος, ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή. → Οι υπάρχουσες μεγάλες πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από θρησκευτικές συγκρούσεις. → Από το Βυζάντιο μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους Γότθους στο Δούναβη και τους Πέρσες στον Ευφράτη. • Αναγνώρισε το δικαίωμα άσκησης της χριστιανικής λατρείας. → Χρονολόγιο: 312, μετέφερε το μονόγραμμα του Χριστού (Χριστόγραμμα) στα νομίσματά του – 313, υπέγραψε με το Λικίνιο το Διάταγμα των Μεδιολάνων αναγνωρίζοντας στους Χριστιανούς ελευθερία άσκησης της λατρείας τους – 324, σταμάτησε τους διωγμούς – 325, συγκάλεσε στη Νίκαια της Βιθυνίας την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο που διατύπωσε τη διδασκαλία της Εκκλησίας έναντι των αιρέσεων. 4 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία → Σκοπιμότητα: Οι οπαδοί του Χριστιανισμού συγκροτούσαν τη δυναμικότερη πληθυσμιακή ομάδα της Ανατολής. Η νέα αυτή θρησκεία φαινόταν πως θα μπορούσε να αποκαταστήσει την ενότητα του Ρωμαϊκού Κράτους. Για το λόγο αυτό ο Κωνσταντίνος έδειξε ευναϊκή στάση προς το Χριστιανισμό. • Καθιέρωσε στη διοίκηση τη διάκριση της πολιτικής από τη στρατιωτική εξουσία. • Έκοψε και έθεσε σε κυκλοφορία ένα πολύ σταθερό χρυσό νόμισμα. Εργασία για το σπίτι 2. Εξελίξεις ως τις αρχές του 6ου αιώνα 3. Η πάλη της Ορθοδοξίας με τις αιρέσεις και την αρχαία θρησκεία (Οι δύο ενότητες δεν είναι στη διδακτέα ύλη) Όνομα: …………………………………………….. Βαθμολογία: ………………………………………. 1. Να αντιστοιχήσετε τις χρονολογίες της Στήλης Α με τα γεγονότα στη Στήλη Β. Στη Στήλη Β περισσεύει ένα δεδομένο: [Μονάδες 6] Στήλη Α 1. 431 2. 325 3. 392 Στήλη Β Α. ο Θεοδόσιος απαγορεύει τη θυσία Ζώων Β. καταδικάζεται από οικουμενική σύνοδο ο Αρειανισμός Γ. καταδικάζεται από οικουμενική σύνοδο ο Νεστοριανισμός ………………………………………………………………………………………….. 2. Να εξηγήσετε σύντομα τους ιστορικούς όρους που ακολουθούν: [Μονάδες 6] μονοφυσιτισμός: ……………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας: . …………………………………………………… 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. 3. Αφού διαβάσετε το παράθεμα, να απαντήσετε στα ερωτήματα που ακολουθούν: [Μονάδες 12] Η θρησκευτική πολιτική του Θεοδόσιου […] Ο Θεοδόσιος Α΄ προχώρησε στο μεγάλο βήμα: με διάταγμα, που εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 27 Φεβρουαρίου του 380, όρισε ως επίσημη θρησκεία του κράτους τη χριστιανική. Επιπλέον απαγόρευσε τις θυσίες που συνδέονταν με την πρόβλεψη του μέλλοντος, θέσπισε τη δήμευση χώρων λατρείας, την εκδίωξη των εθνικών ιερέων. Σημαντικό ήταν το διάταγμα του 391, με το οποίο απαγορεύτηκε ο φόνος ζώων για θυσίες, η επίσκεψη στους ναούς, η λατρεία των αγαλμάτων. […] Το διάταγμα του 392 ανακοίνωνε τη γενική καταδίκη των θυσιών και τη δήμευση οποιουδήποτε χώρου χρησιμοποιείτο για την εθνική λατρεία. Την ίδια εποχή συνέπεσε η συστηματική παρακώλυση της τέλεσης αθλητικών αγώνων, που αποκορυφώθηκε με την κατάργηση των Ολυμπιακών αγώνων. Με νεώτερα διατάγματα λήφθηκαν διοικητικές και ποινικές κυρώσεις κατά των αιρέσεων, ενώ η αποστασία, η εγκατάλειψη δηλαδή της χριστιανικής θρησκείας, χαρακτηρίσθηκε ως αξιόποινη πράξη. Αικ. Χριστοφιλοπούλου, 175 – 176. Πότε καθιερώθηκε ο χριστιανισμός ως επίσημη θρησκεία; Ποια μέτρα υιοθετήθηκαν εναντίον των εθνικών (= των οπαδών της παλαιάς θρησκείας, των ειδωλολατρών); Ποια σκοπιμότητα, πιστεύετε, ότι εξυπηρετούσε η διακοπή των αθλητικών αγώνων; Πώς θα χαρακτήριζε το Θεοδόσιο ένας εθνικός και ένας χριστιανός της εποχής του; …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. 6 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. Φύλλο εργασίας Ο Ιουστινιανός και το έργο του Ποια σύμβολα, κοσμικά και θρησκευτικά, διακρίνετε στις δύο όψεις του νομίσματος του Ιουστινιανού (διαφ.2 και 3); ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………. Ποιοι συγκεντρώνονταν στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης και τι παρακολουθούσαν (διαφ. 5); ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… …………………………. Ποια απόφαση θρησκευτικής πολιτικής του Ιουστινιανού συνδέεται και με την εξωτερική πολιτική (διαφάνεια 7); ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Σύμφωνα με τον Προκόπιο ποιοι λόγοι οδήγησαν τον Ιουστινιανό στην απόφαση να κωδικοποιήσει του ρωμαϊκό δίκαιο (διαφάνεια 8); 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Ποια κράτη εμφανίζονται στο χάρτη στη θέση του παλαιού δυτικού ρωμαϊκού κράτους (διαφάνεια 9); ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Στο ιστορικό μυθιστόρημα του Καραγάτση Σέργιος και Βάκχος εμφανίζεται ο Ιουστινιανός να αξιολογεί το έργο του. Ποια πτυχή του έργου του θεωρεί πιο σημαντική; Συμφωνείτε; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Εργασία για το σπίτι Ο Ιουστινιανός και το έργο του Ποια απόφαση θρησκευτικής πολιτικής του Ιουστινιανού συνδέεται και με την εξωτερική πολιτική; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………. Σύμφωνα με τον Προκόπιο ποιοι λόγοι οδήγησαν τον Ιουστινιανό στην απόφαση να κωδικοποιήσει του ρωμαϊκό δίκαιο (παράθεμα στη σελίδα 16 του βιβλίου); ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 8 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Στο ιστορικό μυθιστόρημα του Καραγάτση Σέργιος και Βάκχος εμφανίζεται ο Ιουστινιανός να αξιολογεί το έργο του. Ποια πτυχή του έργου του θεωρεί πιο σημαντική; Συμφωνείτε; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Θεωρία – Ασκήσεις Επεξεργασία Πηγών Για την ανάλυση ενός παραθέματος, στα πλαίσια μίας άσκησης ή μιας γραπτής δοκιμασίας, θα πρέπει να ακολουθούνται συγκεκριμένα βήματα: διαβάζουμε προσεκτικά το κείμενο (τόσες φορές όσες χρειάζονται για να καταλάβουμε το περιεχόμενό του – εντοπίζουμε τυχόν άγνωστες λέξεις) σκεφτόμαστε σε ποια ενότητα του βιβλίου αναφέρεται το θέμα του υπογραμμίζουμε κάποιες λέξεις – κλειδιά (ξεχωρίζουμε τα ουσιώδη από τις λεπτομέρειες) αφού διαβάσουμε την ερώτηση, δίνουμε την απάντηση προσέχοντας να μην ξαναγράψουμε την πηγή, αποφεύγουμε την επανάληψη λέξεων και φράσεων της πηγής 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Παράδειγμα: Δάσκαλοι και μαθητές στα σχολεία των Ρωμαίων (σελίδα 111) ΠΗΓΗ Οι δάσκαλοι ήταν υποχρεωμένοι να διδάσκουν κάτω από δυσμενείς συνθήκες, ταυτόχρονα σε κορίτσια και αγόρια που ήταν συγκεντρωμένα στον ίδιο περιορισμένο και ακατάλληλο χώρο, χωρίς διάκριση ηλικίας και φύλου - τα κορίτσια από επτά έως δεκατριών χρονών, τα αγόρια από επτά έως δεκαπέντε. Η σκληρή πειθαρχία που απαιτούσε αυτή η ετερόκλητη συνάθροιση και η κατάχρηση των σωματικών ποινών προκαλούσε πάντα την υποκρισία και τη δειλία των μαθητών και καμιά φορά το σαδισμό του δασκάλου. J. Carcopino, Η καθημερινή ζωή στη Ρώμη…, 140. διαβάζουμε το κείμενο – δύσκολες λέξεις: ετερόκλητη, συνάθροιση, σαδισμός αναφέρεται στην εκπαίδευση στην αρχαία Ρώμη – σελίδα 107 του βιβλίου υπογράμμιση λέξεων – κλειδιών Ερώτηση: Ποια προβλήματα εντοπίζετε στη ρωμαϊκή εκπαίδευση; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Εργασία για το σπίτι Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610 – 717): Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης Εικόνα σελίδας 19 – Ο Ηράκλειος ως Δαυίδ Τι γνωρίζεις (από τα Θρησκευτικά) για το Δαυίδ και το Γολιάθ; Ποιο χαρακτηριστικό του Δαυίδ κρατάει ο Ηράκλειος; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Γιατί πιστεύεις ότι απεικονίζεται έτσι ο Ηράκλειος; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… α. Το Βυζάντιο σε κρίση, σελίδα 19 β΄ μισό 6ου – αρχές 7ου αιώνα 10 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ 1) 2) 3) 4) εισβολές στα εδάφη του Βυζαντίου από τους ……………….. και τους …………………….. 5) ως μοναδική λύση πρόβαλε η ριζική ………………………………… του κράτους. β. Η αντεπίθεση του Ηράκλειου, σελίδες 19 – 20 Τι σημαίνει ο όρος στρατηγός – αυτοκράτορας; …………………………………………………………………………………………. Ποιος συνέδραμε οικονομικά στην αναδιοργάνωση του στρατού; …………………………………………………………………………………………. Τι έγινε… το 627; ………………………………………………………………………… το 626; ………………………………………………………………………… Ποιο γεγονός εκμεταλλεύτηκε ο Ηράκλειος για να ανυψώσει το ηθικό των στρατιωτών του; Πώς κρίνετε την ενέργειά του αυτή; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. γ. Θέματα και εξελληνισμός του κράτους Πού και πότε εγκαθιδρύθηκε για πρώτη φορά το σύστημα των θεμάτων; …………………………………………………………………………………………. Τι ήταν τα στρατιωτικά κτήματα ή στρατιωτόπια; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Γιατί πιστεύετε ότι ο θεματικός στρατός αποδείχθηκε πιο αποτελεσματικός από τους μισθοφόρους; 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….. Τι ήταν ο στρατηγός και ποιες εξουσίες ασκούσε; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Ποιον τίτλο υιοθέτησε ο Ηράκλειος και ποια η σημασία του; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Παράθεμα σελίδας 20 – Γένεση των θεμάτων και επικράτηση της ελληνικής Ποιες αλλαγές στη στρατιωτική ορολογία επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Εργασία για το σπίτι Όνομα: ……………………………………………….. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ Να απαντήσεις σε τρία από τα πέντε ερωτήματα Αφού μελετήσεις το χάρτη στη σελίδα 27 του σχολικού βιβλίου, να σημειώσεις ποιες περιοχές και χώρες είχαν κατακτήσει οι Άραβες μέχρι τα μέσα του 8ου αιώνα. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Στη μικρογραφία που ακολουθεί απεικονίζεται η επιστροφή του προφήτη Μωάμεθ στη Μέκκα. Τι παρατηρείς σχετικά με την απεικόνισή του και πώς εξηγείται αυτή; 12 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………….. Αφού διαβάσεις το παράθεμα που ακολουθεί, να απαντήσεις στα ερωτήματα χωρίς να επαναλάβεις λέξεις ή φράσεις του. Στις βασικές αρχές της διδασκαλίας [του Μωάμεθ] – ομολογία πίστης, προσευχή, ελεημοσύνη, προσκύνημα – δεν περιλαμβάνεται ο ιερός πόλεμος. Εξηγείται όμως από τις δυσμενείς συνθήκες, στις οποίες βρέθηκε ο Μωάμεθ στη Μεδίνα. Τα παλαιά μουσουλμανικά κράτη έκαναν χρήση του πολέμου, αλλά κατά μία άποψη μόνοι ιεροί πόλεμοι ήταν εκείνη του Προφήτη. Δεν πρέπει ακόμα να θεωρείται αναγκαία η διάδοση του Ισλαμισμού διά των όπλων. Στο Κοράνι ΙΙ 257 υπάρχει η ρήση: κανένας εξαναγκασμός στη θρησκεία η αλήθεια ξεχωρίζει από μόνη της από το ψέμα. Σύμφωνα με μία θεωρία σκοπός του ιερού πολέμου είναι ο προσηλυτισμός των απίστων. Οι ηττημένοι, αν αρνηθούν να αλλάξουν θρησκεία, οφείλουν να καταβάλλουν ορισμένο φόρο, τη δεκάτη (dhimmi). Η δουλεία διατηρείται αλλά στο Κοράνι, στο οποίο καθορίζεται και ο τρόπος απελευθέρωσης, είναι σαφής η τάση να καταστεί ηπιότερη η θέση του δούλου. Δούλοι μπορούν να ασπασθούν τη μουσουλμανική θρησκεία αλλά κάποιος μουσουλμάνος δεν μπορεί να έχει δούλο ομόθρησκό του. (Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τόμος Β1, σ. 35) 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία 1. Τι προβλέπει το Κοράνι για τις σχέσεις των μουσουλμάνων με τους πιστούς άλλων θρησκειών; 2. Ποια είναι η θέση των δούλων σε μια μουσουλμανική κοινωνία; Με βάση τη μικρογραφία που ακολουθεί, το σχόλιο που τη συνοδεύει και τις ιστορικές σου γνώσεις να αναφερθείς σύντομα στη σχέση των Μουσουλμάνων με το εμπόριο. 14 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………… Με βάση το παράθεμα που ακολουθεί και τις ιστορικές σου γνώσεις να απαντήσεις στα ερωτήματα: α) Ποια ήταν τα σημαντικότερα μουσουλμανικά κέντρα; β) Ποια κτήρια της Κόρδοβας θεωρούνται «δείγμα πολιτισμού»; Συμφωνείς με την επιλογή τους; 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Σχεδιάγραμμα ΙΙ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 1. Η εξάπλωση των Αράβων (περιληπτικά) Το λεξιλόγιο του Ισλάμ - Ισλάμ = αφοσίωση και πίστη στο θέλημα του Θεού - Μωάμεθ: ο Προφήτης του Ισλάμ, διακήρυξε τις αρχές της νέας θρησκείας επηρεασμένος από τον Ιουδαϊσμό και το Χριστιανισμό 16 9ο Γυμνάσιο Ιλίου - Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Εγίρα (= αποδημία): το 622 ο Μωάμεθ διώχτηκε από τη Μέκκα και κατέφυγε στη Μεδίνα. Αρχή της ισλαμικής χρονολόγησης. - Κοράνι: το ιερό βιβλίο του Ισλάμ - Τζιχάντ: ιερός πόλεμος κατά των απίστων - Χαλίφης: τοποτηρητής και διάδοχος του Προφήτη Η επέκταση των Αράβων - 632: πεθαίνει ο Μωάμεθ. - 636: οι Άραβες νικούν το βυζαντινό στρατό - Παλαιστίνη, Συρία, Αίγυπτος, Μεσοποταμία, Περσία: ως τα μέσα του 7ου αιώνα κατακτήθηκαν από τους Άραβες - Καρχηδόνα, Γιβραλτάρ, Ισπανία – Κύπρος, Ρόδος, Κως, Χίος, Κρήτη, Σικελία: κατακτήθηκαν διαδοχικά μέχρι τον 9ο αιώνα - Οι αραβικές κατακτήσεις διευκολύνθηκαν από: α) την εξάντληση Βυζαντινών και Περσών λόγω των συνεχών μεταξύ τους πολέμων β) την έντονη αντίθεση ανάμεσα στη βυζαντινή εξουσία και τους πληθυσμούς των ανατολικών επαρχιών που παράμεναν μονοφυσίτες. - Η αραβική προέλαση ανακόπηκε: στη Δύση από τον Κάρολο Μαρτέλο (Πουατιέ, 732) στην Ανατολή μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, την οποία πολιόρκησαν οι Άραβες ανεπιτυχώς δύο φορές. Εργασία για το σπίτι Ονοματεπώνυμο: ………………………………. Βαθμολογία: …………………………………….. Ι. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ Αφού διαβάσετε και το παράθεμα να απαντήσετε στις ερωτήσεις που το ακολουθούν. 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία 1. Οι πρώτες μόνιμες σλαβικές εγκαταστάσεις στη Θράκη Αυτό το ίδιο έτος, το τρίτο μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Ιουστίνου, επί της βασιλείας του Τιβερίου, ο απαίσιος λαός των Σκλαβήνων εξόρμησαν και διέτρεξαν ολόκληρη την Ελλάδα, και τη χώρα των θεσσαλονικέων και όλη τη Θράκη, και κυρίευσαν πόλεις και κατέλαβαν πολυάριθμα φρούρια και κατέστρεψαν και πυρπόλησαν και αιχμαλώτισαν τον λαό και οδήγησαν μακριά τους αιχμαλώτους και έγιναν κύριοι όλης της υπαίθρου και κατοικούν σ' αυτή, τέσσερα χρόνια τώρα, σαν να είναι δική τους χωρίς φόβο. Επειδή ο αυτοκράτορας έχει εμπλακεί σε πόλεμο με τους Πέρσες και έχει στείλει όλες τις δυνάμεις του στην Ανατολή, ζουν με την άνεσή τους στη χώρα και κατοικούν σ' αυτή και εξαπλώνονται όσο μακριά τους επιτρέπει ο θεός, και ερημώνουν και καίουν και αιχμαλωτίζουν, σε τέτοια έκταση που έχουν φτάσει στα εξωτερικά τείχη της πόλης (δηλαδή τα Μακρά Τείχη της Κωνσταντινούπολη), απ' όπου οδήγησαν μακριά τα κοπάδια αλόγων του αυτοκράτορα, πολλές χιλιάδες στον αριθμό, και ό,τι άλλο μπόρεσαν να βρουν. Και ως σήμερα ακόμη, το έτος 584, στρατοπεδεύουν και κατοικούν εκεί και ζουν ειρηνικά στη ρωμαϊκή επικράτεια, σίγουρα και χωρίς φόβο, και αιχμαλωτίζουν και σκοτώνουν και καίουν. Και έγιναν βαθύπλουτοι σε χρυσό και ασήμι και κοπάδια αλόγων και απέκτησαν πολλά όπλα και έμαθαν να μάχονται καλύτερα από τους Ρωμαίους, ενώ αρχικά δεν ήταν παρά άξεστοι βάρβαροι που δεν τολμούσαν να εμφανισθούν έξω από τα πυκνά τους δάση. Και όσο για τα όπλα δεν ήξεραν ακόμη και τι είναι αυτά, εκτός από δύοτρία λογχάδια, δηλαδή κοντά δόρατα. (Ιωάννης Εφέσου, Εκκλησιαστική Ιστορία, Γ μέρος, κεφ. 25, 248-249) Ερωτήσεις (οι απαντήσεις σας πρέπει να στηρίζονται χωρίς όμως να αντιγράφουν την παραπάνω ιστορική πηγή) α) Ο συγγραφέας, Ιωάννης της Εφέσου, είναι εχθρικός απέναντι στους Σλάβους. Να σημειώσετε δύο επίθετα που χρησιμοποιεί για τους Σλάβους (Σκλαβήνους) που μαρτυρούν την εχθρότητά του. β) Σε ποιες περιοχές του ρωμαϊκού (βυζαντινού) κράτους εγκαταστάθηκαν οι Σλάβοι; γ) Ποια προβλήματα προκάλεσαν οι Σλάβοι στο βυζαντινό πληθυσμό αυτών των περιοχών; 18 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία δ) Γιατί, σύμφωνα με το παράθεμα, οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν στρατιωτικά τους Σλάβους; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Επαναληπτικό διαγώνισμα α΄ τριμήνου Ημερομηνία: ……. Νοεμβρίου 2011 Διδακτική ώρα: ……. Ύλη διαγωνίσματος 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη (σελίδες 7 – 9) 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία 2. Ο Ιουστινιανός και το έργο του (σελίδες 16 – 18) 3. Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610 – 717): Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης (σελίδες 19 – 21) 4. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο (σελίδα 23) 5. Οι Βούλγαροι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο (σελίδα 24) 6. Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ (σελίδες 29 – 30) Παρατηρήσεις Σε κάθε ενότητα διαβάζουμε και τους όρους κλειδιά που δίνονται στην αρχή της. Οι πηγές που περιλαμβάνονται στις ενότητες δεν αποτελούν αντικείμενο απομνημόνευσης. Για να ελέγξουμε τις γνώσεις μας, διαβάζουμε και απαντούμε προφορικά τις ερωτήσεις του βιβλίου για κάθε ενότητα. Χρησιμοποιούμε βοηθητικά τις σημειώσεις από την τάξη καθώς και τα συμπληρωματικά φυλλάδια που έχουν δοθεί. Εργασία για το σπίτι Κεφάλαιο 2: Λαοί στον περίγυρο του Βυζαντινού κράτους (επαναληπτική άσκηση) 1. Να μελετήσετε το παράθεμα Ίδρυση του Βουλγαρικού Κράτους (σχολικό βιβλίο, σελίδα 24). Πού εγκαταστάθηκαν οι Βούλγαροι και γιατί; [Μονάδες 8] ……………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… 20 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….. 2. Να εξηγήσετε το περιεχόμενο των όρων: [Μονάδες 6] τζιχάντ – εγίρα – χαλίφης ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 3. Ποιες ήταν οι κυριότερες αιτίες της επέκτασης των Αράβων; [Μονάδες 6] ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Φύλλο εργασίας ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ 2.Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων Ονοματεπώνυμο: …………………………………………………………… 1. Πώς αντιμετώπιζαν το θέμα της απεικόνισης του θείου; α) στην αρχαία Ελλάδα …………………………………………….. 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία β) στο Ισλάμ (Άραβες) ……………………………………………… 2. Πώς αντιμετώπισε το χριστιανικό πλήθος τα μνημεία της αρχαίας θρησκείας μετά την επικράτηση του χριστιανισμού; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 3. Τι παριστάνεται στη διαφάνεια (αριθμός 7 της προβολής) και ποια είναι η αλληγορική σημασία της παράστασης; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 4. Από πού κατάγονταν οι εικονομάχοι αυτοκράτορες Λέων Γ΄ και Κωνσταντίνος Ε΄. Πώς συνδέεται η καταγωγή με τις εικονομαχικές αντιλήψεις τους; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 5. (Διαφάνεια 12) Πώς παρουσιάζεται από τους εικονολάτρες η δράση των αντιπάλων τους; ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. 6. (Σχολικό βιβλίο, σελ. 34) Ποια είναι τα κύρια επιχειρήματα του Λέοντα Γ΄ και του Ιωάννη Δαμασκηνού κατά και υπέρ αντίστοιχα της προσκύνησης των εικόνων; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 7. (Σχολικό βιβλίο, σελ. 35) Ποιο από τα αίτια της εικονομαχίας κυριαρχεί στο κείμενο του Λέοντα Ε΄; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 8. Ποια στοιχεία από τις μικρογραφίες που παρουσιάζουν την ένταση της σύγκρουσης σας έκαναν εντύπωση και γιατί; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 22 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 9. Ποια πρόσωπα εμφανίζονται στην εικόνα για την οριστική αναστήλωση των εικόνων; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 10. Πώς η ιδεολογική σύγκρουση επηρέασε την καλλιτεχνική δημιουργία της εποχής; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 11. Ποια συνέπεια της εικονομαχικής κρίσης θεωρείτε σημαντικότερη και γιατί; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Εργασία για το σπίτι 2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων Ονοματεπώνυμο: ……………………………………………………… Να αντιστοιχίσετε τις χρονολογίες της Στήλης Α με τα γεγονότα στη στήλη Β: Στήλη Α 1. 730 Στήλη Β α) η οριστική αναστήλωση των εικόνων 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία 2. 787 β) δημοσιεύεται το πρώτο αυτοκρατορικό 3. 815 διάταγμα κατά της προσκύνησης των 4. 843 εικόνων γ) ξεκινάει η δεύτερη φάση της εικονομαχίας δ) η Ζ΄ Οικουμενική σύνοδος αποκαθιστά τις εικόνες ………………………………………………………………………………………… Αφού μελετήσετε το παράθεμα που ακολουθεί να απαντήσετε στις ερωτήσεις: α) ποιος αποφάσισε για το ζήτημα των εικόνων, ο αυτοκράτορας (πολιτική εξουσία) ή ο πατριάρχης (θρησκευτικός ηγέτης); β) ποια πλευρά, των εικονομάχων ή των εικονολατρών, φαίνεται να εκπροσωπεί ο Θεοφάνης, συντάκτης του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 24 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… Αφού διαβάσετε τα κείμενα που ακολουθούν, να παρουσιάσετε: α) τις αντιλήψεις των εικονομάχων και τις απαγορεύσεις που επέβαλαν β) τη σημασία που αποδίδεται στη λατρεία των εικόνων, σύμφωνα με τους εικονολάτρες ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Εργασία για το σπίτι 3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής 1. Ο ιστορικός του Βυζαντίου Απρόσεκτος Φιλολαθής έγραψε για την περίοδο αυτή κάνοντας σημαντικά λάθη. Να τα υπογραμμίσετε στο κείμενό του και να τα διορθώσετε γράφοντας το σωστό. [Μονάδες 14] Στα χρόνια της βασιλείας του Μιχαήλ Γ΄ (542 – 567) ιδρύθηκε η Σχολή της Χάλκης. Τη διεύθυνση της Σχολής ανέλαβε ο Λέων Φιλόσοφος ή Αστρολόγος ενώ 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία τη λειτουργία της ενίσχυσε ο καίσαρας Βάρδας, πατέρας του αυτοκράτορα Μιχαήλ. Το πανεπιστήμιο που ιδρύθηκε τον 9ο αιώνα περιλάμβανε τις σχολές της φιλοσοφίας, της γεωμετρίας, της ιατρικής και της χειροτεχνίας. Ο διευθυντής του είχε αποκτήσει τόση φήμη, ώστε προσκλήθηκε από το χαλίφη να διδάξει στην Κόρδοβα (περί το 530). Η ανώτερη αυτή σχολή είχε ιδρυθεί με πρωτοβουλία του Φώτιου. 2. Ποιο είναι το συγγραφικό έργο του Φώτιου; [Μονάδες 6] ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Ονοματεπώνυμο: ……………………………. Βαθμολογία: ……….. / 20 Φύλλο εργασίας Η Βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της αυτοκρατορίας Τι σημαίνει εποποιία κάθε καταγεγραμμένη πράξη και συλλογικό επίτευγμα άξιο εξυμνήσεως και επαίνου, ικανό να παραδειγματίσει και να εμπνεύσει: η εποποιία του ’40 στα αλβανικά βουνά (Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, β΄ έκδοση) 26 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Οι πρωταγωνιστές από την πλευρά του Βυζαντίου Στο πιο πάνω διάγραμμα με έντονους χαρακτήρες σημειώνονται οι αυτοκράτορες της Μακεδονικής δυναστείας. Ποιοι από αυτούς διακρίθηκαν στους αγώνες εναντίον των Αράβων και ποιες περιοχές ανακατέλαβαν; (Σχολικό βιβλίο, σελίδα 41) 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Οι πρωταγωνιστές από τη μεριά των Βούλγαρων Συμεών είχε ……………… παιδεία. αυτοτιτλοφορήθηκε …………………………, καθώς στόχος του ήταν η ίδρυση ……………………………………………………. . οι φιλοδοξίες του δεν πραγματοποιήθηκαν, γιατί …………………………….. . Πέτρος συνήψε με το Βυζάντιο ………………………………, που επιβεβαιώθηκε με το γάμο του με τη Μαρία, ………………………………………………. . Σαμουήλ ίδρυσε νέο βουλγαρικό κράτος με έδρα την ………………………… . αντίπαλός του ήταν ο ……………………………… . ο στρατός του γνώρισε τη συντριβή στις μάχες …………………………… και ………………………………… . η υποταγμένη Βουλγαρία οργανώθηκε στα πλαίσια του βυζαντινού κράτους σε ……………………………………. . 28 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Οικονομικές συνέπειες των πολέμων - η επέκταση των συνόρων σήμαινε νέα …………….., ………………… ……………… και έσοδα για το κράτος. - Η διακοπή των επιδρομών των Αράβων επέτρεψε ……………………… που οδήγησε ……………………………………….. και αύξησε τα ……………………… αποθέματα του βυζαντινού κράτους. - Το διεθνές κύρος της αυτοκρατορίας …………………………… . - Οι υπήκοοι γέμισαν με αισθήματα ………………………………… . Εργασία για το σπίτι Η Βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της αυτοκρατορίας Ονοματεπώνυμο: ……………………………….. Βαθμολογία: …………………………………….. Η προσωπικότητα του Βασίλειου Β΄ α) Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία [Σχολικό βιβλίο, σελίδα 41] Πώς ρύθμισε ο Βασίλειος Β΄ τα εσωτερικά θέματα, σύμφωνα με την πηγή; Σε τι διέφερε σε σύγκριση με τους άλλους αυτοκράτορες σε ό,τι αφορά τη διεξαγωγή του πολέμου; β) H. Gregoire, Οι Ίσαυροι και οι Μακεδόνες, σελίδες 156 – 157. 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Ποιες αρετές αποδίδει ο ιστορικός στο Βασίλειο Β΄; γ) Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τόμος Β2, σελίδες 169 – 170 Στο μεταξύ συνέβη και ο θάνατος του Σαμουήλ (6 Οκτωβρίου 1014) δύο μέρες αφ’ ότου αντίκρυσε τη θλιβερή συνοδεία των Βουλγάρων αιχμαλώτων, τυφλωμένων κατά διαταγή του αυτοκράτορος [Βασίλειου Β΄], τους οποίους ανά εκατό άνδρες οδηγούσε ένας μονόφθαλμος. Ο αυτοκράτωρ [Βασίλειος Β΄] τους Βουλγάρους αιχμαλώτους δεν αντιμετώπισε ως πολίτες ξένου κράτους, οπότε θα όφειλε να εφαρμοσθή το διεθνές δίκαιο, αλλά θεώρησε βυζαντινούς υπηκόους που εστασίασαν κατά του ηγεμόνος των και επομένως έπρεπε να κριθούν κατά το βυζαντινό δίκαιο. Πώς αντιμετώπισε ο Βασίλειος Β΄ τους Βούλγαρους αιχμαλώτους μετά τη μάχη στο Κλειδί; Πώς εξηγεί τη συμπεριφορά του αυτή η ιστορικός Αικ. Χριστοφιλοπούλου; Πώς κρίνετε εσείς την ενέργεια του βυζαντινού αυτοκράτορα; 30 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ – ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717 – 1025) 6. Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού κράτους (βιβλίο, σελ. 43 – 44) α. Βάραγγοι Ανατολικοί Σλάβοι (Ρως ή Βίκιγκς ή Νορμανδοί) - σκανδιναβικός λαός + = το έθνος των Ρώσων - πειρατικές δραστηριότητες - θαλάσσιοι εμπόριο - από τους Ρως όνομα και κρατική οργάνωση - από τους Σλάβους γλώσσα και λαϊκή βάση β. Ηγεμονία του Κιέβου, το πρώτο ρωσικό κράτος, 9ος αιώνας – Σχέσεις με το Βυζάντιο Δύο αποτυχημένες επιδρομές κατά της Κωνσταντινούπολης Δύο εμπορικές συνθήκες (911 και 944) – Δεύτερο παράθεμα, σελ. 43: ποια εμπορεύματα διακινούνταν ανάμεσα στο Βυζάντιο και τους Ρώσους; …………………………………………………………………………………………………………………………. «εισαγωγή» ιδεών, αντιλήψεων και συνηθειών στη Ρωσία διαμέσου των Ρώσων εμπόρων γ. Εκχριστιανισμός των Ρώσων • το 989 (οι Ρώσοι βαπτίσθηκαν ομαδικά στον ποταμό Δνείπερο) 9ο Γυμνάσιο Ιλίου • Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ως αποτέλεσμα βυζαντινορωσικής πολιτικής συμφωνίας, ο Ρώσος ηγεμόνας Βλαδίμηρος παντρεύτηκε την αδερφή του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασίλειου β΄ και ασπάσθηκε το χριστιανισμό. • Συνέπειες: Ι) ένταξη της Ρωσίας στη σφαίρα πολιτικής και πολιτιστικής επιρροής του Βυζαντίου, ΙΙ) αύξηση εμπορικών ανταλλαγών, ΙΙΙ) αύξηση των Ρώσων μισθοφόρων στο βυζαντινό στρατό. 7. Σχέσεις Βυζαντίου – Δύσης. Αγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών κτήσεων (βιβλίο, σελ. 45 – 47) α. Η βυζαντινή Νότια Ιταλία περιλάμβανε I) αρχικά, τα θέματα Λογγοβαρδίας, Καλαβρίας, Λουκανίας. ΙΙ) μετά το 975, τα θέματα ενώθηκαν και σχηματίστηκε το κατεπανάτο Ιταλίας με έδρα το Μπάρι. β. Ο ελληνικός πληθυσμός των περιοχών αυτών αποτελείτο από απόγονους των Ελλήνων που κατά την αρχαιότητα κατοικούσαν στη Σικελία και τη Ν. Ιταλία (Μεγάλη Ελλάδα) πληθυσμούς που μετοίκεσαν από την Ελλάδα κατά τον 7ο και 8ο αι. για να αποφύγουν τις επιδρομές των Σλάβων Έλληνες της Σικελίας που έφυγαν από το νησί μετά την κατάκτησή του από τους Σαρακηνούς Άραβες γ. Αντίπαλοι των Βυζαντινών στην περιοχή ήταν οι Άραβες και το γερμανικό κράτος. δ. Η γερμανική απειλή: - Ο γερμανός ηγεμόνας Όθων Α΄ κατέλαβε τη Ρώμη και στέφθηκε από τον Πάπα αυτοκράτωρ των Ρωμαίων (962) - το 968 ο απεσταλμένος του Όθωνα, Λιουτπράνδος, πρότεινε στους Βυζαντινούς το γάμο του Όθωνα με συγγενή του Βυζαντινού αυτοκράτορα και με προίκα τις κτήσεις του Βυζαντίου στη Νότια Ιταλία. Η πρόταση απορρίφθηκε. - Για την αντιμετώπιση των Γερμανών ο Βασίλειος Β΄ συμμάχησε με τη Βενετία και την Πίζα παραχωρώντας τους εμπορικά προνόμια. 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Εργασία για το σπίτι 7. Σχέσεις Βυζαντίου - Δύσης Ονοματεπώνυμο: …………………………………….. Βαθμολογία: ……………… / 20 Α) Ποιες διαφορές εντοπίζετε ανάμεσα στην ιταλική πολιτική του Νικηφόρου Φωκά και εκείνη του Ιωάννη Τζιμισκή; Να απαντήσετε με βάση τις πληροφορίες που παρατίθενται στο σχολικό βιβλίο. [Μονάδες 10] ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Β) Σύμφωνα με το παράθεμα που ακολουθεί α) γιατί ο Γερμανός Όθων Α΄ στράφηκε εναντίον του Βυζαντίου; β) πώς, τελικά, αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις τους; [Μονάδες 10] Ήδη από το 962, μια νέα συνθήκη ανανεώνει τις σχέσεις ανάμεσα στον αυτοκράτορα και τον πάπα. Ο αυτοκράτορας [Όθων Α΄] εγγυάται και πάλι την κοσμική εξουσία του πάπα στην Κληρονομιά του Αγίου Πέτρου, αλλά σε αντάλλαγμα απαιτεί να στεφθεί Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων. […] Οι εκστρατείες που αναλαμβάνει σε βάρος των Βυζαντινών αποβλέπουν μονάχα στην αναγνώριση του τίτλου του και αυτό επιτυγχάνεται το 972 με μια συνθήκη που σφραγίζεται με τον γάμο του πρωτότοκου γιου του με τη βυζαντινή πριγκίπισσα Θεοφανώ. Jacques Le Goff, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Βάνιας, 1993, 80. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 33 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Εργασία για το σπίτι Εσύ στη Δύση κι εγώ στην Ανατολή… Εικόνες του Βυζαντίου και της μεσαιωνικής Ευρώπης στο κείμενο του Λιουτπράνδου Ο Λιουτπράνδος, επίσκοπος Κρεμώνας, βρέθηκε για πρώτη φορά στην Κωνσταντινούπολη το 949 σε διπλωματική αποστολή του ιταλικού βασίλειου. Γνώρισε από κοντά τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων, τη γλώσσα τους και την πλούσια συγγραφική παραγωγή τους. Το 968 έφθασε στο Βυζάντιο απεσταλμένος του Γερμανού ηγεμόνα Όθωνα Α΄ με αξιόλογη συνοδεία και πλούσια δώρα. Από τους Βυζαντινούς έγινε δεκτός με μεγάλη ψυχρότητα αν και ήταν γνωστός από την προηγούμενη πρεσβεία του. Έμεινε στην Κωνσταντινούπολη τέσσερις μήνες. Στην Ιταλία επέστρεψε στις αρχές του 969. Ο Λιουτπράνδος έγραψε την Relatio de legatione Constantinopolitana (Αναφορά για την πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη) όπου αφηγείται λεπτομερώς όλα τα σχετικά με την αποστολή του στην πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Αφού διαβάσετε τα αποσπάσματα από το έργο του Λιουτπράνδου που ακολουθούν να απαντήσετε στις αντίστοιχες ερωτήσεις. Ι. 34 9ο Γυμνάσιο Ιλίου 1. Πώς περιγράφει Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ο Λιουτπράνδος τις συνθήκες ζωής του στην Κωνσταντινούπολη; _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 2. Πού αποδίδει ο Λιουτπράνδος αυτή τη συμπεριφορά των Βυζαντινών; _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ ΙΙ. 3. Για ποια συμπεριφορά παραπονείται σε αυτό το απόσπασμα ο Λιουτπράνδος; _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 4. Ποιο ήταν το αντικείμενο συζήτησης (και διαφωνίας) ανάμεσα στο Λιουτπράνδο και το Λέοντα, αδεφό του Βυζαντινού αυτοκράτορα; Πιστεύετε ότι συνδέεται με το ζήτημα της κακής φιλοξενίας του Λιουτπράνδου; _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 35 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ ΙΙΙ. 5. Πώς σχολιάζει ο Λιουτπράνδος τη βυζαντινή κουζίνα; _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 6. Ποια εικόνα είχε ο Νικηφόρος Φωκάς για τις στρατιωτικές ικανότητες των Δυτικών; _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ 36 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Εργασία για το σπίτι 1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία Αφού διαβάσετε τα παραθέματα που ακολουθούν, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που τα συνοδεύουν. Α) Η πλουτοπαραγωγική πηγή, από την οποία ο πληθυσμός προσποριζόταν το μεγαλύτερο όγκο των καταναλωτικών αγαθών και το κράτος τα κύρια έσοδα, ήταν η αγροτική οικονομία γενικά. Τεράστια κρατικά αγροκτήματα, μεγάλα ιδιωτικά κτήματα, εκκλησιαστικά και μοναστηριακά κτήματα υπήρχαν σε όλη την έκταση του βυζαντινού κράτους με βασικές καλλιέργειες τα δημητριακά, την ελιά, τα αμπέλια. Εξακολουθούσαν βέβαια να υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό και μικροί γεωργικοί κλήροι ελεύθερων γεωργών. Οι πάροικοι ήταν ελεύθεροι γεωργοί προσκολλημένοι όμως στη γη που καλλιεργούσαν, την οποία δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν. Αποτελούσαν όχι μικρό ποσοστό του αγροτικού πληθυσμού. Αντίθετα, ο αριθμός των δούλων, εξαρχής περιορισμένος στο Βυζάντιο, μειώνεται διαρκώς με την πάροδο του χρόνου. (Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τόμος Α, σελ. 358) 1. Ποιοι κατείχαν μεγάλα κτήματα στο Βυζάντιο και τι καλλιεργούνταν σε αυτά; 2. Τι ήταν οι πάροικοι; Σε τι διέφεραν από τους ελεύθερους γεωργούς και σε τι από τους δούλους; 3. Ο πληθυσμός των δούλων στη βυζαντινή περίοδο. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 37 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Β) 4. Να περιγράψετε τα προβλήματα που απασχολούσαν τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις στο Βυζάντιο. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 38 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Φύλλο εργασίας 1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία Β. Οικονομία και κοινωνία των πόλεων Α) συντεχνίες: ένα είδος επαγγελματικών σωματείων (παλιός ρωμαϊκός θεσμός) με αυστηρή εξειδίκευση: π.χ. άλλη η συντεχνία κρεοπωλών χοιρινού κρέατος και άλλη η συντεχνία για το μοσχαρίσιο ή το αρνίσιο και κατσικίσιο κρέας. Από τις συντεχνίες καθορίζονται: Οι έμποροι και οι βιοτέχνες του Βυζαντίου ήταν οργανωμένοι σε ένα είδος σωματείων, που ονομάζονταν συντεχνίες. Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες των σωματείων αυτών; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. Β) Πορφύρα, μετάξι, χρυσαφικά, πολύτιμοι λίθοι, κ.α. τέτοια ακριβά προϊόντα ανήκαν σε "κρατικά μονοπώλια" Ποια είδη προϊόντων – εμπορευμάτων ανήκαν στο κρατικό μονοπώλιο; Πώς λειτουργούσε και σε τι εξυπηρετούσε το κράτος; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. Το μονοπώλιο ήταν ένας έμμεσος φόρος. Ποιες κατηγορίες πολιτών πιστεύετε πως φορολογούσε το κράτος μέσω αυτού του θεσμού; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….. 39 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Γ) Με βάση τους δύο παραπάνω χάρτες να σημειώσετε τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα του Βυζαντίου. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Δ) 40 Επεξεργασία γούνας: Καστοριά 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Να αντιστοιχίσετε για κάθε πόλη της αριστερής στήλης τα προϊόντα της διπλανής στήλης για τα οποία φημιζόταν κατά τη βυζαντινή εποχή. Πόλεις 1. Πάτρα 2. Σπάρτη 3. Βέροια 41 Προϊόντα Α. τάπητες Β. σταφίδα Γ. μεταξωτά υφάσματα Δ. Πορφύρα Ε. γουναρικά 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Επαναληπτική εργασία ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717 – 1025) Να απαντήσετε γραπτώς στις ερωτήσεις που ακολουθούν: 1. Να εξηγήσετε σύντομα τους παρακάτω ιστορικούς όρους: κακώσεις – ακρίτες – filioque – κατεπάνω [Μονάδες 4] 2. Να αναφέρετε τα πέντε αίτια της εικονομαχίας. Ποιο από αυτά συνδέεται με την άμυνα της βυζαντινής αυτοκρατορίας; [Μονάδες 3] 3. Ποια πρόσωπα συνδέονται με την ίδρυση και τη λειτουργία της Σχολής της Μαγναύρας; [Μονάδες 3] 4. Να συγκρίνετε τον εκχριστιανισμό των Μοραβών και των Ρώσων. Ποιες ομοιότητες ή διαφορές διαπιστώνετε; [Μονάδες 4] 5. Ποιες ήταν οι οικονομικές συνέπειες της «βυζαντινής εποποιίας»; [Μονάδες 3] 6. Να απαντήσετε σύντομα στις παρακάτω ερωτήσεις με βάση το παράθεμα του βιβλίου που δίνεται σε παρένθεση: [Μονάδες 3] α) (σελίδα 33) Ποιοι επιθεωρούσαν τους στρατιώτες – αγρότες; β) (σελίδα 36, Η προσωπικότητα του Φωτίου) Με ποιες επιστήμες είχε ασχοληθεί ο Φώτιος; γ) (σελίδα 43, Φύση του ρωσοβυζαντινού εμπορίου) Ποια ήταν τα προϊόντα που διακινούνταν ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τους Ρώσους; Οι απαντήσεις να γραφούν σε φύλλο και όχι στο τετράδιο. Οι ερωτήσεις αποτελούν και την ύλη για την επανάληψη που θα κάνετε την περίοδο των γιορτών. 42 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Φύλλο εργασίας 2. Η νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας και η σύγκρουση με τους «δυνατούς» Να συμπληρώσετε τα κενά του πίνακα που ακολουθεί με το νομοθετικό έργο των βυζαντινών αυτοκρατόρων. Αιώνας Αυτοκράτορας Νομοθετήματα σελίδα 4ος αιώνας Θεοδόσιος Ο Θεοδοσιανός Κώδικας περιλάμβανε …………………………………….. ………………………………………………………………………………. 12 σελίδα 6ος αιώνας 16 1. Ιουστινιάνειος Κώδικας: ……………………………………………….. Ιουστινιανός 2. Πανδέκτης: …………………………………………………………….. 3. Εισηγήσεις: …………………………………………………………….. 4. Νεαρές: ………………………………………………………………... σελίδα 10ος Βασίλειος Α΄, Λέων Στ΄, 1. Πρόχειρος Νόμος: ……………………………………………………… 50 αιώνας Ρωμανός Λακαπηνός, Βασίλειος 2. Επαναγωγή: …………………………………………………………….. Β΄ 3. Βασιλικά: ……………………………………………………………….. 4. Επαρχικόν Βιβλίον: …………………………………………………… 5. Νεαρές: ………………………………………………………………… 43 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Εργασία για το σπίτι Ονοματεπώνυμο: ……………………………… Η νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας και η σύγκρουση με τους «δυνατούς» Μελετήστε τα δύο παρακάτω κείμενα: 1. Με βάση τις πληροφορίες από τα δύο παραπάνω κείμενα, να παρουσιάσετε τη στάση της Εκκλησίας απέναντι στο αλληλέγγυον, το νόμο του Βασίλειου Β΄. 2. Ποια στάση φαίνεται να υιοθετούν οι ιστορικοί Ζωναράς και Σκυλίτζης απέναντι στην κοινωνική και οικονομική πολιτική των Μακεδόνων; _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ ______________________ _______________________________________ Εργασία για το σπίτι – Τετάρτη, 18/1/2012 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (1025 – 1453) 44 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα (1025 – 1081) Οι διάδοχοι του Βασίλειου Β΄ Ο Κωνσταντίνος Η΄ (1025 – 1028) ποτέ δεν είχε ενδιαφερθεί για τα κοινά έχοντας μόνη φροντίδα την ευζωΐα, τις διασκεδάσεις, τον Ιππόδρομο, τα ζάρια και τους μίμους. […] Σύζυγος της Ζωής ο εξηντάχρονος Ρωμανός Γ΄ διαδέχεται μετά τρεις μέρες (12 Νοεμβρίου 1028) τον πεθερό του στον αυτοκρατορικό θρόνο. Παρά το ανώτερο κρατικό λειτούργημα που ως τότε κατείχε – ήταν έπαρχος της πόλης – αποδείχθηκε αφελής και επιπόλαιος, χωρίς διοικητικές ή στρατιωτικές ικανότητες […]. Το αταίριαστο ειδύλλιο [ανάμεσα στη Ζωή και τον νεαρό Μιχαήλ] συνεχίστηκε και συνέπεσε με τη χειροτέρευση της υγείας του αυτοκράτορα Ρωμανού, οποίος σε σύντομο χρονικό διάστημα άλλαξε τελείως σωματική εμφάνιση και ψυχική διάθεση, ώστε να αρχίσουν διαδόσεις σε βάρος της αυτοκράτειρας Ζωής για δηλητηρίαση του Ρωμανού Γ΄ με αργής ενέργειας δηλητήριο. Το βέβαιο είναι ότι η αυτοκράτειρα δεν έβλεπε την ώρα να κλείσει ο δυστυχής σύζυγος τα μάτια για να νομιμοποιήσει το ερωτικό της πάθος. Τόση ήταν η βιασύνη της, ώστε τη νύχτα της Μεγάλης Πέμπτης προς Παρασκευή (1034) κάλεσαν στα ανάκτορα τον πατριάρχη, ο οποίος κυριολεκτικά τα έχασε, όταν αντίκρισε από τη μια τον αυτοκράτορα μόλις να έχει ξεψυχήσει και από την άλλη τη Ζωή έτοιμη για την ιερολογία του γάμου της με το Μιχαήλ. Τους πατριαρχικούς δισταγμούς σίγησε δωρεά της Ζωής στον ίδιο και τον κλήρο. (Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τόμος Β2, 196, 198) Ποια χαρακτηριστικά είχαν οι δύο πρώτοι διάδοχοι του Βασίλειου Β΄; Πώς πιστεύετε ότι επηρέασαν την αυτοκρατορία; Τι δείχνει το περιστατικό με την αυτοκράτειρα Ζωή για το μοναρχικό πολίτευμα και τα κριτήρια επιλογής του διαδόχου σε αυτό; Εργασία για το σπίτι Ονοματεπώνυμο: ……………………………………….. Βαθμολογία: ……… / 20 45 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία 2.Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας 3. Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των Εκκλησιών Α. Ποια προβλήματα εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής αντιμετώπιζε το βυζαντινό κράτος το 1081; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………… Β. Ποια προνόμια παραχωρήθηκαν στους Βενετούς με τη συνθήκη του 1082; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 46 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………… Γ. Τι προέβλεπε η συμφωνία του Αλέξιου Α΄ με τους σταυροφόρους της Α΄ Σταυροφορίας; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …….. Δ. 47 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Σε τι διέφεραν οι στρατιώτες των θεμάτων από τους προνοιάριους των χρόνων των Κομνηνών; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… (Όλα τα παραθέματα προέρχονται από το: Georg Ostrogorsky, Ιστορία του βυζαντινού κράτους, τόμος Γ΄) Επαναληπτικό διαγώνισμα β΄ τριμήνου, τμήμα Β4 Ημερομηνία: 31 Ιανουαρίου 2012 Διδακτική ώρα: 6η Ύλη διαγωνίσματος ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717 – 1025) 1. Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας (σ. 32 – 33) 48 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία 2. Η μεταβατική περίοδος: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (σ. 34 – 35) 3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής (σ. 36 – 37) 4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους (σ. 39) 5. Η Βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας (σ. 41) Παρατηρήσεις Στην εξεταστέα ύλη περιλαμβάνονται όλες οι πληροφορίες που βρίσκονται σε αυτές τις πέντε ενότητες. Σε κάθε ενότητα διαβάζουμε και τους όρους κλειδιά που δίνονται στην αρχή της. Οι πηγές που περιλαμβάνονται στις ενότητες δεν αποτελούν αντικείμενο απομνημόνευσης. Διαβάζουμε και απαντούμε προφορικά τις ερωτήσεις του βιβλίου για κάθε ενότητα. Χρησιμοποιούμε βοηθητικά τις σημειώσεις από την τάξη καθώς και τα συμπληρωματικά φυλλάδια που έχουν δοθεί. Εργασία για το σπίτι 1. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία Β. Οικονομία και κοινωνία των πόλεων Α) συντεχνίες: ένα είδος επαγγελματικών σωματείων (παλιός ρωμαϊκός θεσμός) με αυστηρή εξειδίκευση: π.χ. άλλη η συντεχνία κρεοπωλών χοιρινού κρέατος και άλλη η συντεχνία για το μοσχαρίσιο ή το αρνίσιο και κατσικίσιο κρέας. Από τις συντεχνίες καθορίζονται: 49 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Οι έμποροι και οι βιοτέχνες του Βυζαντίου ήταν οργανωμένοι σε ένα είδος σωματείων, που ονομάζονταν συντεχνίες. Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες των σωματείων αυτών; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. Β) Πορφύρα, μετάξι, χρυσαφικά, πολύτιμοι λίθοι και άλλα τέτοια ακριβά προϊόντα ανήκαν σε «κρατικά μονοπώλια» Ποια είδη προϊόντων – εμπορευμάτων ανήκαν στο κρατικό μονοπώλιο; Πώς λειτουργούσε και σε τι εξυπηρετούσε το κράτος; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. Γ) 50 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Με βάση τους δύο παραπάνω χάρτες να σημειώσετε τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα του Βυζαντίου. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Δ) 51 Επεξεργασία γούνας: Καστοριά 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Να αντιστοιχίσετε για κάθε πόλη της αριστερής στήλης τα προϊόντα της διπλανής στήλης για τα οποία φημιζόταν κατά τη βυζαντινή εποχή. Πόλεις 1. Πάτρα 2. Σπάρτη 3. Βέροια Προϊόντα Α. τάπητες Β. σταφίδα Γ. μεταξωτά υφάσματα Δ. πορφύρα Ε. γουναρικά Φύλλο εργασίας Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών 1. Το Σχίσμα του 1054 δεν ήταν η πρώτη σύγκρουση ανάμεσα στην Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης και εκείνη της Ρώμης. Να σημειώσεις τα επεισόδια που αναφέρονται στο σχολικό βιβλίο στις σελίδες 35 και 39. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 2. Ποιες διαφορές ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες επισημαίνονται στην επιστολή του Μιχαήλ Κηρουλάριου, που παρατίθεται στη σελίδα 58 του σχολικού βιβλίου; Ποια θεωρείς σημαντικότερη από αυτές και γιατί; 52 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 3. Πέρα από τις θρησκευτικές διαφορές, τη Δύση και την Ανατολή «χώριζαν» και άλλα ζητήματα. Να εντοπίσεις κάποια από αυτά στο κείμενο του Λιουτπράνδου που επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη και συνάντησε το Νικηφόρο Φωκά. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 53 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Επαναληπτικό διαγώνισμα β΄ τριμήνου Ημερομηνία: 1 Φεβρουαρίου 2012 Διδακτική ώρα: 4η Ύλη διαγωνίσματος 1. Η Βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας (σ. 41) 2. Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία (σ. 48 – 49) 3. Η νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας και η σύγκρουσή της με τους «δυνατούς» (σ. 50) 4. Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα (1025 – 1081) (σ. 53) 5. Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας (σ. 55) 6. Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των Εκκλησιών (σ. 57 – 58) Παρατηρήσεις Σε κάθε ενότητα διαβάζουμε και τους όρους κλειδιά που δίνονται στην αρχή της. Οι πηγές που περιλαμβάνονται στις ενότητες δεν αποτελούν αντικείμενο 54 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία απομνημόνευσης. Διαβάζουμε και απαντούμε προφορικά τις ερωτήσεις του βιβλίου για κάθε ενότητα. Χρησιμοποιούμε βοηθητικά τις σημειώσεις από την τάξη καθώς και τα συμπληρωματικά φυλλάδια που έχουν δοθεί. Επαναληπτική άσκηση Προετοιμασία για το διαγώνισμα του β΄ τριμήνου Τρίτη, 31 Ιανουαρίου 2012 Σωστό ή Λάθος 1. Ο Ιωάννης Κουρκούας κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας. Σ Λ 2. Ο Βούλγαρος τσάρος Συμεών αυτοτιτλοφορήθηκε «βασιλεύς Βουλγάρων και Ρωμαίων». Σ Λ 3. Οι αγροτικές μάζες στο Βυζάντιο ονομάζονταν δυνατοί. Σ Λ 4. Οι ακτήμονες γεωργοί ήταν δεμένοι με τη γη. Σ Λ Σ Λ Σ Λ 5. Από τις αρχές του 9ου αιώνα οι ανεξάρτητοι αγρότες κινδύνευαν από τη φορολογική πίεση του κράτους. 6. Οι αστυκώμαι ή αγροτοπόλεις είχαν τη μεγαλύτερη εμπορική κίνηση. 7. Οι μεσαίες τάξεις των βυζαντινών πόλεων αποτελούνταν από φτωχούς που εργάζονταν περιστασιακά ή ήταν άνεργοι. 8. Οι ελεύθεροι αγρότες υπηρετούσαν στο θεματικό στρατό. Σ Λ Σ Λ 9. Με το αλληλέγγυον οι φτωχοί πλήρωναν τους φόρους των δυνατών του χωριού. Σ Λ Σ Λ 10. Ο Πρόχειρος Νόμος των Μακεδόνων αντικατέστησε την Εκλογή του Ιουστινιανού. 11. Ένα από τα μέτρα της αποστρατιωτικοποίησης ήταν και η ενίσχυση του ναυτικού. Σ 55 Λ 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία 12. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι συνέτριψαν το βυζαντινό στρατό το 1071. Σ Λ 13. Οι Ούγγροι και οι Σέρβοι απειλούσαν το Βυζάντιο κατά τον 11ο αιώνα από τα βόρεια. Σ Λ 14. Ο Αλέξιος Α΄ με τη βοήθεια των Σταυροφόρων ανέκτησε πόλεις της Μικράς Ασίας από τους Σελτζούκους. Σ 15. Ο Μανουήλ Κομνηνός νίκησε τους Τούρκους στο Μυριοκέφαλο (1176). Σ Λ Λ Συμπλήρωση κενών 16. Οι βούλγαροι συνετρίβησαν από το βυζαντινό στρατό στις μάχες ……………… (997) και …………….. (1014). 17. Οι κατακτήσεις του βυζαντινού στρατού ευνόησαν την …………….. της οικονομίας. 18. Τα μεγάλα κτήματα των δυνατών δεν ήταν ενιαία, αλλά αποτελούνταν από πολυάριθμες διάσπαρτες εκτάσεις, τα ………………… ή ………………….. . 19. Το Βυζάντιο ανέπτυξε εμπορικές σχέσεις με τις ιταλικές πόλεις, ιδίως τη …… . 20. Οι έμποροι και οι βιοτέχνες ήταν οργανωμένοι σε ..............................., δηλαδή σε επαγγελματικά σωματεία. 21. Οι διατάξεις που ρύθμιζαν τη λειτουργία των συντεχνιών της Κωνσταντινούπολης περιλαμβάνονταν στο ……………….. Βιβλίον. 22. Με τους νόμους των Μακεδόνων προτιμούνταν οι ………………….. και οι ………………………., όταν πουλιόταν ένα κομμάτι γης. 23. Μετά το θάνατο του Βασίλειου Β΄ η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία αντικαταστάθηκε με ένα φόρο για τη στρατολογία …………………….. . 25. Οι …………………….. κατέλαβαν το 1071 το Μπάρι της Ιταλίας. 26. Σύμφωνα με το θεσμό της ………………….. οι Κομνηνοί παραχωρούσαν ισόβια αγροκτήματα και φορολογικά έσοδα στους ευγενείς. 27. Μετά την ήττα των Βυζαντινών το 1176 επήλθε ο ………………… των μικρασιατικών επαρχιών. 28. Με το …………………… του 1082 ο Αλέξιος Α΄ παραχώρησε προνόμια στους Βενετούς. 29. Αργότερα οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου παραχώρησαν προνόμια και στις άλλες ιταλικές ναυτικές πόλεις (……………. και …………….). 30. Στο Σχίσμα των Εκκλησιών πρωταγωνίστησαν ο καρδινάλιος Ουμβέρτος και ο πατριάρχης ………………….. …………………………. . 56 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Φύλλο εργασίας 1. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο (Α) Η ασθένεια, η ιατρική και κοινωνική περίθαλψη, ο θάνατος – Η κατοικία – Η ενδυμασία και η μόδα – Η διατροφή (σελίδες 71 – 72) 1. Σχολικό βιβλίο, σελίδα 71: Ο κανονισμός λειτουργίας ενός νοσοκομείου α) Ποιος είχε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του νοσοκομείου; ……………………. β) Πόσοι ασθενείς μπορούσαν να νοσηλευτούν; ……………………………………… γ) Ποιες ειδικότητες εργάζονταν στο νοσοκομείο; ……………………………………. ……………………………………………………………………………………….. δ) Ποια ήταν τα καθήκοντα των γιατρών στο νοσοκομείο; …………………………… ……………………………………………………………………………………….. 2. Σχολικό βιβλίο, σελίδα 71, Ενότητα Η κατοικία α) Ποια δωμάτια υπήρχαν σε ένα πλούσιο βυζαντινό σπίτι; …………………………... ……………………………………………………………………………………….. β) Πώς ήταν οι κατοικίες των φτωχών στις πόλεις και στην ύπαιθρο; ……………………………………………………………………………………….. 57 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία ………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………….. 3. α) Ποια ρούχα φορούσαν οι γυναίκες στο Βυζάντιο; ………………………………… ……………………………………………………………………………………… β) Πώς χτενίζονταν / κουρεύονταν άνδρες και γυναίκες; …………………………….. ………………………………………………………………………………………. γ) Ποια χρώματα προτιμούσαν οι γυναίκες για το μακιγιάζ τους; ……………………. ……………………………………………………………………………………… δ) Τι είδους κοσμήματα φορούσαν οι Βυζαντινοί και ποια υλικά προτιμούσαν; …………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………….. 4. Σχολικό βιβλίο, σελίδες 71 – 72, Ενότητα Η διατροφή α) Τι έτρωγε ένας πλούσιος και τι ένας φτωχός Βυζαντινός; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………….. 5. 58 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία α) Σε τι έμοιαζε η Κωνσταντινούπολη με μία σύγχρονη μεγαλούπολη; …………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… Φύλλο εργασίας Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ 1. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο Ερωτήσεις 1. Ποια διαφοροποίηση υπάρχει στη διατροφή ενός πλούσιου και ενός μέσου Βυζαντινού; 2. Εκτός από (σελίδες 71 – 72, Η διατροφή) αρματοδρομίες ποιες άλλες [Μονάδες 4] ψυχαγωγικές εκδηλώσεις πραγματοποιούνταν στον Ιππόδρομο; Ποιες από αυτές συνεχίζονται και σήμερα; (σελίδα 72, παράθεμα) [Μονάδες 6] 3. Πώς διασκέδαζαν οι κάτοικοι της επαρχίας; (σελίδα 72, Η ψυχαγωγία) [Μ. 2] 4. Γιατί οι μοναχοί πήραν αρχικά αυτό το όνομα; (σελίδα72, Ο μοναχισμός) [Μονάδες 2] 5. Από πού ξεκίνησε το μοναχικό κίνημα και ποιες ήταν οι βασικές του μορφές; (σελίδα 72, Ο μοναχισμός) [Μονάδες 4] 6. Πώς οργανώθηκε ο κοινοβιακός μοναχισμός και πότε άκμασε; (σελίδα 73, Ο μοναχισμός) 59 [Μονάδες 4] 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία 7. Ποιο είναι το σημαντικότερο μοναστικό κέντρο και τι γνωρίζετε γι΄ αυτό; (σελίδα 73) 8. Τι ήταν οι στυλίτες; [Μονάδες4] (σελίδα 73, Εικόνα) [Μονάδες 3] 9. Να συγκρίνετε την κατοικία ενός χωρικού στο Βυζάντιο και ενός χωρικού στη Μεσαιωνική Δύση (σελίδα 71, Η κατοικία – σελίδα 102, Κατοικία) [Μον. 7] Ονοματεπώνυμο: ……………………………… Βαθμολογία: ……… / 20 Εργασία για το σπίτι Ονοματεπώνυμο: ……………………………………….. Βαθμολογία: ……… / 20 Οι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης Α. 60 [Μονάδες 8] 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Ποια στοιχεία στο τελετουργικό χρίσεως του ιππότη τόνιζαν το θρησκευτικό χαρακτήρα της αποστολής του; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………… 61 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Β. [Μονάδες 8] Τι απαιτούσε από τον ιππότη η ιπποτική ηθική; Τι συνέβαινε στην πράξη; ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………… Γ. 62 [Μονάδες 4] 9ο Γυμνάσιο Ιλίου Μεσαιωνική και νεότερη ιστορία Με βάση την περιγραφή του ιππότη που δίνεται στο παράθεμα να αποδώσετε εικαστικά τους ιππότες της μεσαιωνικής Δύσης. 63
© Copyright 2024 Paperzz
