Η ΤΜΒΟΛΗ ΣΗ ΦΤΥΟΚΙΝΗΣΙΚΗ ΑΓΧΓΗ ΣΗΝ ΑΓΧΓΗ – ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΚΑΙ ΘΔΡΑΠΔΙΑ ΠΑΙΓΙΧΝ ΜΔ H ΥΧΡΙ ΑΝΑΠΗΡΙΑ ηδεξνπνχινπ Μαξία Λέθηνξαο Δηδηθήο Φπζηθήο Αγσγήο Δξγαζηήξην Αλαπηπμηαθήο Ιαηξηθήο θαη Δηδηθήο αγσγήο ΣΔΦΑΑ, ΑΠΘ Ειζαγυγή Οη ηθαλφηεηεο θαη νη δεμηφηεηεο ελφο αηφκνπ επεξεάδνληαη έληνλα απφ ηελ ςπρηθή ηνπ θαηάζηαζε. Η θηλεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ απνηειεί έθθξαζε ηεο ςπρνζσκαηηθήο ηνπ θαηάζηαζεο θαη πξνζθέξεη πιεξνθνξίεο γηα απηά πνπ δε ζέιεη ή δελ κπνξεί λα εθθξάζεη ιεθηηθά, πνιχ ζεκαληηθέο σζηφζν γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ εμσηεξηθά εκθαλψλ πξνβιεκάησλ ηνπ. Μέζσ ησλ θηλεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ην παηδί αληηδξά άκεζα θαη απζφξκεηα θαζψο παξαθηλείηαη επθνιφηεξα. H απφθηεζε θηλεηηθψλ ιεηηνπξγηψλ επηηπγράλεηαη ζηαδηαθά κέζσ αηζζεηεξηνθηλεηηθψλ εκπεηξηψλ, απηνγλσζίαο ζψκαηνο, αδξήο θαη ιεπηήο θηλεηηθφηεηαο. θνπφο ηεο κειέηεο είλαη ε αλαζθφπεζε ηεο δηαρξνληθήο εμέιημεο ηεο ςπρνθηλεηηθήο αγσγήο (ΨΑ) θαη ε αλάιπζε ζηφρσλ θαη πξνγξακκάησλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζεξαπεία παηδηψλ κε ή ρσξίο αλαπεξία. Η ΨΑ βαζίδεηαη ζηελ αλζξψπηλε δηάζηαζε θαη δίλεη πξνηεξαηφηεηα α) ζηε βειηίσζε ηεο δξάζεο-ελέξγεηαο ηνπ παηδηνχ κέζσ ηεο απηνγλσζίαο-αληηπαξάζεζεο κε ην Δγψ-, β) ζηελ απφθηεζε ηθαλφηεηαο δηαρείξηζεο ησλ πιηθψλ-αληηπαξάζεζε κε ην πεξηβάιινλ-, γ) ζηε βειηίσζε ηεο θνηλσληθφηεηαο κέζσ ηεο επαθήο κε άιια άηνκα – ζπλαλαζηξνθή. Με πνιχκνξθν παηρλίδη θαη ρξήζε δηάθνξσλ πιηθψλ αθππλίδεηαη ςπρνζσκαηηθά ην παηδί ζε θηλεηηθφηεηα θαη θνηλσληθφ-ζπλαηζζεκαηηθή ζπκπεξηθνξά. Η ζεκαζία αηζζεηεξηαθψλ βαζηθψλ εκπεηξηψλ θαη ε εθαξκνγή πξνγξακκάησλ γηα ηελ νινθιήξσζε αληηιεπηηθφ-θηλεηηθψλ θαη γλσζηηθψλ δεμηνηήησλ κέζσ απηηθψλ, ιαβπξηλζηθψλ θαη ηδηνδεθηηθψλ αληηιεπηηθψλ πιεξνθνξηψλ νδεγεί ζηελ εμηζνξξφπεζε αλαπηπμηαθψλ δηαηαξαρψλ. πκπεξαζκαηηθά, ε ΨΑ απνηειεί ηφζν ζηελ πξφιεςε, ηελ ελδεηθλπφκελε κνξθή παηδαγσγηθήο θηλεηηθήο αλαπηπμηαθήο ελίζρπζεο, φζν θαη ζηε ζεξαπεία ηε κνξθή παηδαγσγηθήο ζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο ζε παηδηά πνπ απεηινχληαη λα παξνπζηάζνπλ ή παξνπζηάδνπλ αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα. πζηήλεηαη ε εθαξκνγή ηεο ζην Νεπηαγσγείν θαη ζην Γεκνηηθφ ρνιείν θαη ε ελίζρπζε ηεο ηφζν κε εμνπιηζκφ φζν θαη κε εηδηθεπκέλν 1 εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ γηα απφθηεζε πνιχπιεπξεο θηλεηηθήο αγσγήο, εθπαίδεπζεο θαη πξναγσγήο ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ παηδηνχ. Ιζηοπική αναδπομή Η ζεκαζία θαη ε επίδξαζε ηεο θηλεηηθφηεηαο ζην ςπρηθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα αιιά θαη ζε νιφθιεξε ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, είλαη γλσζηή απφ ηνπο πξνρξηζηηαληθνχο ρξφλνπο. Η θίλεζε σο ζεξαπεπηηθφ κέζν, ππήξμε βαζηθφ πιηθφ ηεο ζεξαπεπηηθήο ηέρλεο, ζηνπο αξραίνπο Έιιελεο, Κηλέδνπο, Ιλδνχο θαη Δβξαίνπο. Ο Dalcroze έδσζε έκθαζε ζηελ απφθηεζε εκπεηξίαο ηεο θίλεζεο θαη εθάξκνζε γηα πξψηε θνξά ηε ξπζκηθή θαη ηε κνπζηθή σο ζεξαπεία. Ο Guilmain εηδηθφο παηδαγσγφο, έδεημε ελδηαθέξνλ γηα παηδηά πνπ παξνπζίαδαλ κεησκέλε ζπλαξκνγή ζηελ θίλεζε εμαηηίαο δηαηαξαρήο ηεο ηθαλφηεηαο ζπληνληζκνχ ησλ θηλήζεσλ - πνπ δε ζρεηίδνληαλ κε ρακειή λνεκνζχλε (Mertens, 1999). ηνλ ηνκέα ηεο Δηδηθήο Παηδαγσγηθήο θαη κε ηε βνήζεηα ηεο Ψπρηαηξηθήο θαη ηεο Φπζηνινγίαο νη Vayer, Pico, Dublineau επηθεληξψζεθαλ θαη κειέηεζαλ ζπζηεκαηηθά ηελ ηθαλφηεηα θηλεηηθήο έθθξαζεο θαη αηζζεηεξηαθήο αληίιεςεο ησλ παηδηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ελεξγεηψλ (Lapierre, 1998). Η Frostig (Center of Educational Therapy ) εθπξφζσπνο ηεο θηλεηηθήο αγσγήο, εξγάζηεθε ζην γισζζηθφ θαη αληηιεπηηθν-θηλεηηθφ ηνκέα κε παηδηά πνπ παξνπζίαδαλ καζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη πξνψζεζε ηελ άπνςε ηεο αλαγθαηφηεηαο εμάζθεζεο ηεο νπηηθνθηλεηηθήο αληίιεςεο σο χςηζηεο ζεκαζίαο γηα ηε κάζεζε ζην ζρνιείν. Η ελίζρπζε ηεο ηθαλφηεηαο απηήο αλαπηχζζεη ηθαλφηεηεο ζπλαηζζεκαηηθφ-θνηλσληθφ ηφζν θαζψο ζην γλσζηηθφ-δεκηνπξγηθφ ηνκέα κεηψλνληαη νη ζπκπεξηθνξηθέο φζν θαη δηαηαξαρέο. ζην Οη αληηιεπηηθνθηλεηηθέο δνθηκαζίεο θαη ηα ζεξαπεπηηθά πξνγξάκκαηα άζθεζεο ζηελ θηλεηηθή αγσγή πνπ δεκηνχξγεζε, είλαη δηεζλψο απνδεθηά θαη αθνξνχλ ηφζν ζηελ πξφιεςε φζν θαη ζηε ζεξαπεία παηδηψλ κε αηζζεηεξηαθέο δηαηαξαρέο θαη δηαηαξαρέο ηνπ ιφγνπ. Η Frostig (1973) 3 ηνλίδεη φηη ε παξέκβαζε είλαη επηηπρήο ηφηε κφλν, φηαλ ζρεδηάδεηαη λα πεξηιακβάλεη φιεο ηηο πηπρέο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ παηδηνχ πνπ αθνξνχλ ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ, γλσζηηθφ θαη θνηλσληθφ ηνκέα, δηφηη απνδεδεηγκέλα νη ζεηηθέο επηδξάζεηο ηνπ ελφο ηνκέα επεξεάδνπλ ζεηηθά θαη ηνπο άιινπο ηνκείο. ηε δεθαεηία ηνπ 50΄ δχν λεφηεξεο ζεσξίεο αλαπηχρζεθαλ παξάιιεια, ε αηζζεηεξηαθή νινθιήξσζε (Sensory Integration, SI) ζηηο ΗΠΑ θαη ε ςπρνθηλεηηθή αγσγή (ΨΑ) ζηελ Δπξψπε θαη νη νπνίεο δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν κέρξη ζήκεξα ζηελ θηλεηηθή αγσγή, αηφκσλ κε ή ρσξίο δηαηαξαρέο. Η ζεσξία ηεο αηζζεηεξηαθήο νινθιήξσζεο αλαπηχρζεθε απφ ηελ Ayres, εξγνζεξαπεχηξηα, ε νπνία εξγάζηεθε κε παηδηά πνπ παξνπζίαδαλ αληηιεπηηθέο, καζεζηαθέο 2 θαη ζπκπεξηθνξηθέο δηαηαξαρέο. Με ζπλερή έξεπλα εκβάζπλε ζηε γλψζε ηεο αλζξψπηλεο αληίιεςεο θαη θηλεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηεο κεηαμχ ηνπο αιιειεπίδξαζεο. Η αηζζηεξηνθηλεηηθή εμάζθεζε κέζσ ηεο αηζζεηεξηαθήο νινθιήξσζεο βαζίδεηαη ζηε λεπξνθπζηνινγηθή αξρή, φηη ε εληφπηζε θαη ζσζηή επεμεξγαζία απφ ηνλ εγθέθαιν ησλ αηζζεηεξηαθψλ εξεζηζκάησλ νδεγνχλ ζε ζσζηή θαη σθέιηκε αληίδξαζε. Η ζεσξία ηεο αηζζεηεξηαθήο νινθιήξσζεο ππνζηεξίδεη φηη ην θεληξηθφ λεπξηθφ ζχζηεκα ιακβάλεη απφ ην ζψκα κέζσ ηεο θίλεζεο (ηζνξξνπία, ελ ησ βάζεη αηζζεηηθφηεηα, απηηθή, νπηηθή θαη αθνπζηηθή αληίιεςε) πιεξνθνξίεο πνπ επεμεξγάδεηαη o εγθέθαινο θαη νη νπνίεο πξέπεη νινθιεξσκέλεο λα ζπλεξγήζνπλ γηα λα κπνξεί ν άλζξσπνο λα ζρεκαηίζεη εηθφλα γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ην πεξηβάιινλ ηνπ, γεγνλφο πνπ ηνλ θαζηζηά ηθαλφ λα ελεξγεί. Η Ayres ηφληζε ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ησλ ζσκαηηθψλ αηζζήζεσλ, ηνπ ζπζηήκαηνο ηζνξξνπίαο (βαξχηεηα, ηζνξξνπία, θίλεζε), ηνπ θηλεηηθνχ (κχεο, αξζξψζεηο) θαη θηλαηζζεηηθνχ ζπζηήκαηνο (αθή, ηδηνδεθηηθφηεηα) γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ θαη ππνζηήξημε, φηη νη ζπκπεξηθνξηθέο ηδηαηηεξφηεηεο, νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη ηα αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα πξνέξρνληαλ πξσηίζησο ιφγσ ηεο αλεπάξθεηαο ηεο επεμεξγαζίαο ησλ αηζζεηεξηνθηλεηηθψλ πξνηχπσλ απφ ηνλ εγθέθαιν. Γηαηππψλεη επίζεο ηελ άπνςε φηη «Σν ζχζηεκα ηζνξξνπίαο δηακνξθψλεη ηηο βαζηθέο ζρέζεηο πνπ έρεη έλαο άλζξσπνο κε ηε βαξχηεηα θαη ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη φηη φιεο νη άιιεο αηζζήζεηο βαζίδνληαη ζε απηή ηε βαζηθή πξνζαιακηαία πιεξνθνξία» 4. (Ayres, 2004). Ο ζεξαπεπηηθφο ζηφρνο αθνξά ζηελ νκαινπνίεζε λεπξνινγηθψλ δηαδηθαζηψλ κε πξψηε πξνηεξαηφηεηα ηηο απηηθέο, αηζνπζαίεο θαη ηδηνδεθηηθέο αληηιεπηηθέο πιεξνθνξίεο, ησλ νπνίσλ ε νινθιήξσζε δεκηνπξγεί ηελ πξνυπφζεζε γηα πςειφηεξε ηθαλφηεηα αληηιεπηηθφ-θηλεηηθψλ θαη γλσζηηθψλ δεμηνηήησλ. Ο Kiphard ζηε Γεξκαλία, θαζεγεηήο Φπζηθήο αγσγήο αθνζηψζεθε ζηε Θεξαπεπηηθή παηδαγσγηθή, θαζψο δηαπίζησζε φηη κέζσ ηεο θίλεζεο βειηηψλεηαη ηαπηφρξνλα θαη ν ςπρηζκφο ηνπ παηδηνχ. Καηά ηελ ζεξαπεία ζπκπεξηέιαβε ζηνηρεία ηεο Ρπζκηθήο, ηεο Παηδαγσγηθήο Γπκλαζηηθήο θαη ηεο Δλφξγαλεο Γπκλαζηηθήο. Η αξρηθή ζεσξία βαζίζηεθε ζε ζεξαπεπηηθά πξνγξάκκαηα Ψπρνθηλεηηθήο αγσγήο θαη ζηεξίρηεθε ζηηο απφςεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζεηηθή επίδξαζε πνπ αζθεί ε θίλεζε ζηε βειηίσζε ηεο θηλεηηθφηεηαο θαη ηνπ ζπλαηζζεκαηηθνχ θφζκνπ ησλ παηδηψλ θαη εθήβσλ κε ηελ ελίζρπζε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο σξηκφηεηαο. Καη’ απηφλ ηνλ ηξφπν ε Ψπρνθηλεηηθή αγσγή επηδξά φρη κφλν ζεξαπεπηηθά (ςπρνθηλεηηθή παξέκβαζε) αιιά θαη πξνιεπηηθά (ςπρνζεξαπεπηηθή αγσγή). Ο Kiphard σο ηδξπηήο ηεο Κηλεζηνπαηδαγσγηθήο- Κηλεζηνζεξαπείαο, εξγάζηεθε κε παηδηά πνπ εκθάληδαλ θηλεηηθέο δηαηαξαρέο ή θηλεηηθή αδεμηφηεηα. Η Κηλεζηνπαηδαγσγηθή 3 απνηειεί κνληέιν πιηζηηθήο πξνζέγγηζεο ηεο αγσγήο κέζσ ηεο βησκαηηθήο άζθεζεο θαη ηεο θίλεζεο, ελψ ε θηλεζηνζεξαπεία νξίδεηαη σο «ε κεζνδνινγία ηεο θηλεηηθήο αγσγήο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ απνθιίζεσλ, ησλ κεηνλεμηψλ, ησλ ζπκπεξηθνξηθψλ δηαηαξαρψλ θαη ηεο αλζξψπηλεο απφδνζεο» (Kiphard, 1995, Schilling,1986). Ο Kiphard νξίδεη ηελ ςπρνθηλεηηθή «…σο ζθαηξηθή , αλζξψπηλε θαη ζχκθσλα κε ηηο παηδηθέο αλάγθεο κνξθή, αλαπηπμηαθήο θηλεηηθήο αγσγήο». Οη πεξηγξαθέο αλαθέξνληαη ζηελ αλζξψπηλε θηλεηηθφηεηα θαη εθθξάδνπλ ηε ζηελή ζρέζε βηψκαηνο θαη δξάζεο. αληίιεςεο, εκπεηξίαο, Η θίλεζε δελ αθνξά κφλν ην ζψκα αιιά απνηειεί έθθξαζε νιφθιεξεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ φπσο ςπρή-πλεχκα (ζπλαηζζεκαηηθφ βίσκα) θαη θηλεηηθφηεηα (θηλεηηθφ βίσκα) π.ρ. ε βάδηζε ζηα ηέζζεξα είλαη ζεκαληηθή γηα λα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία νη ρηαζηέο ζπλδέζεηο ηνπ εγθεθάινπ θαη λα ελεξγνπνηεζνχλ (Zimmer 2001). Η θίλεζε έρεη ραξαθηεξηζηεί σο ε γιψζζα ηεο ςπρήο, θαη γηα ην ιφγν απηφ ε Ψπρνθηλεηηθή αγσγή ζχκθσλα κε ην Eςπωπαϊκό Forum ηηρ ΨΑ (1996) πεξηγξάθεη ηηο αιιεινεπηδξάζεηο κεηαμχ γλψζεο, ζπλαηζζεκάησλ θαη θίλεζεο, θαζψο θαη ηε ζεκαζία απηψλ γηα ηελ εμέιημε ηεο ζηαζεξφηεηαο ησλ ελεξγεηψλ ηνπ αηφκνπ ζηηο ςπρνθνηλσληθέο ηνπ εθδειψζεηο (Kiphard 2001). Τπνζηεξίδεηαη πσο δελ είλαη ζεκαληηθφ ν παηδαγσγφο ή ν ζεξαπεπηήο λα επηθεληξψλεηαη ζηελ επίηεπμε απφδνζεο ή ζηελ επίηεπμε θάπνηνπ απνηειέζκαηνο, δηφηη απηφ απνπξνζαλαηνιίδεη απφ ηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο, ή ην πξφβιεκα ησλ παηδηψλ θαη ζπρλά νδεγεί ηνλ παηδαγσγφ ζην λα βιέπεη κφλν ηηο ειιείςεηο θαη ηηο δηαηαξαρέο. πζηήλεηαη ζε φζνπο αζρνινχληαη κε ηελ εθπαίδεπζε ή ηε ζεξαπεία ησλ παηδηψλ, λα ζηνρεχνπλ θχξηα ζηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ζηηο αλάγθεο ηνπο, επηηξέπνληαο ηα λα παίμνπλ θαη λα εθθξαζηνχλ θηλεηηθά ειεχζεξα (Kiphard, 1989). Η Ψπρνθηλεηηθή αγσγή επνκέλσο σο κηα νιηζηηθή, αλζξσπηζηηθή, εμαηνκηθεπκέλε θη αληίζηνηρε κε ην αλαπηπμηαθφ επίπεδν θαη ηηο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ πξνζέγγηζε θηλεηηθήο αγσγήο, θχξηα ζηνρεχεη ζηελ ελεξγνπνίεζε ηεο αληηπαξάζεζεο ηνπ παηδηνχ κε ην πεξηβάιινλ δειαδή ππνζηήξημε ηεο αλάγθεο ηνπ παηδηνχ λα θαηαθηήζεη ην πεξηβάιινλ κε ηε δηθή ηνπ δξάζε. Σα πξνγξάκκαηα εθπαίδεπζεο εμππεξεηνχλ φρη ηε δηάγλσζε ησλ κεηνλεμηψλ ηνπ παηδηνχ, αιιά πξνζθέξνπλ θηλεηηθά παηρλίδηα θαη επθαηξίεο γηα θίλεζε, πνπ επηηξέπνπλ ζην παηδί λα δξάζεη απηφλνκα. Με ηελ αμίσζε γηα κηα νινθιεξσκέλε αλάπηπμε ε Ψπρνθηλεηηθή αγσγή βξίζθεηαη ζην ζεκείν ηνκήο ηεο ζεξαπείαο θαη ηεο παηδαγσγηθήο θαη αλάινγα κε ηελ νκάδα πνπ απεπζχλεηαη θαη ηε δηαηαξαρή, κπνξεί λα «εληζρχεη» θαη λα «ζεξαπεχεη»(Zimmer, 2006). 4 Γεκνζηεχζεηο, δηαιέμεηο θαη εκεξίδεο νδήγεζαλ ζην λα πξνθιεζεί φιν θαη κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ ζηνλ θφζκν γηα ηελ «ςπρνθηλεηηθή ηδέα». Η Ψπρνθηλεηηθή αγσγή αθήλεη πεξηζψξηα γηα εμαηνκηθεπκέλα ελδηαθέξνληα, μππλάεη ηελ πεξηέξγεηα, ππνζηεξίδεη ηελ αλάγθε γηα λέεο εκπεηξίεο θαη ζέβεηαη ην δηαθνξεηηθφ λφεκα πνπ κπνξεί λα έρεη ε θίλεζε γηα ηα παηδηά (Zimmer, 2006). Κινηηική ανάπηςξη Η Αλζξψπηλε θίλεζε απνηειεί κία νιφηεηα γλσζηηθψλ, ιεθηηθψλ θαη θηλεηηθψλ αληηδξάζεσλ απηφ ζεκαίλεη φηη « … κηα θηλεηηθή αληίδξαζε δελ απνηειείηαη κφλν απφ θίλεζε αιιά πεξηέρεη γλσζηηθέο θαη ιεθηηθέο ηθαλφηεηεο…» (Kiphard, 2001). Η θίλεζε ηνπ παηδηνχ σο έθθξαζε ηεο ςπρνζσκαηηθήο ηνπ θαηάζηαζεο, απνηειεί νπζηψδεο κέζν απάληεζεο ζην πεξηβάιινλ θαη ζπλεηζθέξεη ζηελ αξκνληθή ηνπ αλάπηπμε. Πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ην άηνκν απνθηά ηθαλφηεηα ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ ζψκαηφο ηνπ κέζσ αδξψλ δεμηνηήησλ έσο ηελ εθκάζεζε εθιεπηπζκέλσλ κνξθψλ ηεο θίλεζεο. H θηλεηηθή αλάπηπμε απνηειεί κέξνο ηεο ζπλνιηθήο ςπρνθηλεηηθήο εμέιημεο ηνπ αηφκνπ, ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ σξίκαλζε ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο (N) ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ εκπεηξία (Auxter & Pyfer, 1989). Οπνηαδήπνηε παξέθθιηζε ή δηαηαξαρή ηεο ςπρνθηλεηηθήο αλάπηπμεο κπνξεί λα είλαη ελδεηθηηθή θάπνηαο ήπηαο ή ζνβαξφηεξεο αλαπηπμηαθήο δηαηαξαρήο φπσο λνεηηθήο πζηέξεζεο, εγθεθαιηθήο παξάιπζεο, λεπξνκπηθψλ βιαβψλ, αηζζεηεξηαθψλ δηαηαξαρψλ θ.α. (Αγγεινπνχινπ-αθαληάκε, 2004, Μαξθνβίηεο & Σδνπξηάδνπ 1991). Η ςπρνθηλεηηθή αλάπηπμε ηνπ αλζξψπνπ είλαη κηα ζπλερή θαη δπλακηθή εμεξγαζία πνπ πξαγκαηνπνηείηαη θιηκαθσηά, ζχκθσλα κε κηα εμειηθηηθή ηεξαξρία σο πξνο ηελ εκθάληζε ησλ δεμηνηήησλ, γηα λα θζάζεη ν νξγαληζκφο ζηελ πιεξφηεηα. Οη ζεσξίεο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί κέρξη ζήκεξα εθθξάδνληαη κε απφςεηο πνπ δηίζηαληαη θαζψο απφ ηε κία ππνζηεξίδεηαη φηη ζεκαληηθή είλαη κφλν ε επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ελψ απφ ηε άιιε κφλν ε σξίκαλζε ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο θαη αξλείηαη θάζε επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Οη αθξαίεο απφςεηο δελ έρνπλ πηνζεηεζεί ζήκεξα θαη ε πιεηνλφηεηα ησλ εξεπλεηψλ ζπκθσλεί φηη ηφζν ε σξίκαλζε ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο φζν θαη ε επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο αιιεινζρεηίδνληαη (Αγγεινπνχινπ-αθαληάκε, 2004). Η αληίιεςε θαη ε θίλεζε εμαξηψληαη απφ ηηο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο σο κηα απηνθαζνξηδφκελε βηνινγηθή ελφηεηα. 5 Η θηλεηηθή αλάπηπμε πεξηγξάθεηαη σο κηα εληαμηαθή δηαδηθαζία ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ ζηηο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη φηη νη αλαπηπμηαθέο πξφνδνη θαζνξίδνληαη απφ ηηο δηαδηθαζίεο σξίκαλζεο, απφ ηηο καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο θαη απφ ηηο εμσγελείο επηξξνέο (Schilling, 1986). ηφρνο ηνπ αηφκνπ είλαη ε πιήξεο αλεμαξηεηνπνίεζε ζε ζρέζε κε ην ρψξν (ρσξηθή αλεμαξηεζία) θαη κηα ηδαληθή αμηνπνίεζε θαη δηαρείξηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζπλζεθψλ. Η δηεμαγσγή ηεο δηαδηθαζίαο πξνζαξκνγήο εμαξηάηαη θαηά έλαλ κεγάιν βαζκφ απφ ηηο απαηηήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο. Γηα ηελ θηλεηηθή αλάπηπμε απαηηνχληαη δηαθνξεηηθά θηλεηηθά εξεζίζκαηα, ηα νπνία δπζηπρψο ζπρλά δελ θαηέρνπλ ζεκαληηθή ζέζε ζηελ αγσγή ησλ κηθξψλ παηδηψλ (Zimmer, 2006). O Schilling, βιέπεη ην ζηφρν θάζε θηλεηηθήο πξνζαξκνγήο κέζα απφ ηε ζπλερή επαλάιεςε ησλ θηλήζεσλ (κάζεζε- εμάζθεζε) θαζψο βειηηψλεηαη ζπλερψο ε ηθαλφηεηα πξνζαξκνγήο ηνπ αηφκνπ ζηηο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν νδεγείηαη ην άηνκν ζηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ (Schilling, 1986). Δπίζεο ε ελαζρφιεζε κε παηδηά πνπ πάζρνπλ απφ θηλεηηθέο δηαηαξαρέο πξνεξρφκελεο απφ πξψηκεο εγθεθαιηθέο δπζιεηηνπξγίεο, νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα, φηη ε αληηιεπηηθή θαη θηλεηηθή αλάπηπμε απνηειεί πξνηεξαηφηεηα γηα ηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ θάζε παηδηνχ ελψ ηα εκθαληδφκελα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο πνπ πξνθχπηνπλ εμαηηίαο ησλ θηλεηηθψλ δηαηαξαρψλ, εξκελεχνληαη σο ειιηπήο ηθαλφηεηα πξνζαξκνγήο ηνπ παηδηνχ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο (Passolt, 2003). Αξθεηέο έξεπλεο έδεημαλ, φηη ηα παηδηά απηά ππνιείπνληαη θηλεηηθψλ εκπεηξηψλ θαη εμαηηίαο ησλ απαηηήζεσλ ηνπ θνηλσληθνχ ηνπο πεξηβάιινληνο, αλαπηχζζνπλ πνιχπιεπξνπο ακπληηθνχο κεραληζκνχο κε ηδηαηηεξφηεηεο ζηε ζπκπεξηθνξά θαη πξνβιήκαηα κε ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ην πεξηβάιινλ ηνπο (Hammer, 1992, Schilling 1986). H απφθηεζε θηλεηηθψλ δεμηνηήησλ θαη ε ζπλνιηθή θηλεηηθή αλάπηπμε θαηά ηελ παηδηθή θαη εθεβηθή ειηθία επηηπγράλνληαη ζηαδηαθά θαη κε ζπλερψο απμαλφκελν βαζκφ δπζθνιίαο κέζσ αηζζεηεξηαθψλ εκπεηξηψλ, απηνγλσζίαο ζψκαηνο, αδξήο θαη ιεπηήο θηλεηηθφηεηαο. Η εμειηθηηθή δηαδηθαζία ηεο θηλεηηθφηεηαο θαη φιε ε ςπρνθηλεηηθή αλάπηπμε αξρίδεη κε ηελ ελδνκήηξηα δηαδνρηθή σξίκαλζε ησλ εζσηεξηθψλ νξγάλσλ θαη ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ζπλερίδεηαη κεηά ηνλ ηνθεηφ κε αθνχζηεο θηλήζεηο ηνπ βξέθνπο ζε εξεζίζκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο απφ απιέο βιεκκαηηθέο θηλήζεηο έσο ηε ζπλεξγαζία καηηνχ ρεξηνχ θαη ηε δηαθνξνπνίεζε αδξήο θαη ιεπηήο θηλεηηθφηεηαο (Αγγεινπνχινπαθαληάκε, 2004, Kiphard, 2001). Τπνζηεξίδεηαη φηη ε θηλεηηθή αλάπηπμε ηειεηνπνηείηαη ζε ηξία επίπεδα: α) πνηνηηθά – πνζνηηθά (χςνο, αλαινγίεο, δχλακε θαη ηθαλφηεηα λεπξνκπηθήο ζπλαξκνγήο) θαη 6 πξνυπνζέηεη αθξίβεηα θαη αξκνλία ζηελ θίλεζε, β) ςπρηθά-ζπλαηζζεκαηηθά, (παξαθίλεζε, απνθαζηζηηθφηεηα, εκπεηξία, ζπκπεξηθνξά, απηνεπηβεβαίσζε) θαη αθνξά ηνπο ςπρηθνχο παξάγνληεο κε ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ηνπ «εγψ» πνπ νδεγεί ζε αλχςσζε ηνπ θνηλσληθνχ επηπέδνπ θαη γ) ζπκπεξηθνξηθά (ζπλεηδεηή κάζεζε θαη απηνεμεξεχλεζε) πνπ νδεγεί ζε ηδηαίηεξεο δεμηφηεηεο ζηηο νπνίεο αλαηξέρεη θαλείο ζε κειινληηθέο θαηαζηάζεηο (Kiphard, 2001, Wiegersma, 1970). Σν παηδί θαζψο κεγαιψλεη αλαδεηά θαζεκεξηλά επθαηξίεο θίλεζεο, φπσο ηζνξξνπία, ηξέμηκν, γιίζηξεκα, θνχλεκα, ρνξνπεδεηφ θαη ζπρλά ζηνπο γνλείο θαίλεηαη σο έλα απιφ θαη άζθνπν παηρλίδη. Πξφθεηηαη σζηφζν γηα θηλήζεηο πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ παηδηθή εμέιημε, θαζψο απνηεινχλ ηε βάζε γηα ηηο απαξαίηεηεο αληηιεπηηθέο εκπεηξίεο. Σαπηφρξνλα εθθξάδνπλ ηελ αλάγθε ηνπ παηδηνχ λα ρξεζηκνπνηήζεη φιεο ηνπ ηηο αηζζήζεηο, θαηά ηελ επαθή ηνπ κε ην πεξηβάιινλ θαη λα γλσξίζεη ηνλ θφζκν κε φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξνπο ηξφπνπο (Fischer, 1996, Zimmer, 1989). Κηλεηηθέο δπζθνιίεο, πξνβιεκαηηθή ζηάζε ηνπ ζψκαηνο, πξνβιήκαηα λεπξνκπτθήο ζπλαξκνγήο θαη δηαηαξαρέο θαξδηνθπθινθνξηθήο ιεηηνπξγίαο, είλαη θάπνηα απφ ηα πξνβιήκαηα πνπ εκθαλίδνληαη θαηά ηελ παηδηθή ειηθία θαη απνηεινχλ ζνβαξνχο θηλδχλνπο, ζηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ. Η αλάπηπμε θηλεηηθψλ ηθαλνηήησλ θαη δεμηνηήησλ ζηε βξεθηθή ειηθία είλαη ε φξζηα ζηάζε θαη ε βάδηζε, ν ζπληνληζκφο καηηνχ- ρεξηνχ, ν έιεγρνο ησλ ζθηγθηήξσλ θ.α. Καζψο θαηαθηά θαη βειηηψλεη ην παηδί ηε βάδηζε, καζαίλεη πην πξνρσξεκέλνπο ηχπνπο αδξψλ θηλεηηθψλ πξνηχπσλ, φπσο ηξέμηκν, άικα, θιφηζεκα κπάιαο, θνπηζφ, ζθαξθάισκα θ.α. (Griffiths,1984). Oη ιεπηέο θηλεηηθέο δεμηφηεηεο πεξηιακβάλνπλ αθξηβείο θηλήζεηο ησλ ρεξηψλ θαη ησλ δαθηχισλ πνπ ππνβνεζνχληαη απφ ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ θνξκνχ θαη ηνλ έιεγρν ηεο σκηθήο δψλεο θαη ησλ άλσ άθξσλ γηα ηελ ζθφπηκε ρξήζε αληηθεηκέλσλ. Η δπζθνιία ζηελ εθηέιεζε ιεπηψλ ρεηξηζκψλ κπνξεί λα έρεη ζρέζε κε ηελ αληηιεπηηθή δπζιεηηνπξγία, ηελ θηλεηηθή αγλσζία ή ηε δπζπξαμία κε άκεζε επίδξαζε ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ (Αγγεινπνχινπ θαη ζπλ., 1998, Angelopoulou θαη ζπλ., 1998, Levine, 1992). Η έγθαηξε δηάγλσζε θαη πξψηκε παξέκβαζε κπνξεί λα πξνιάβεη ηελ εκθάληζε δεπηεξνγελψλ πξνβιεκάησλ πνπ επηβαξχλνπλ ηελ πξσηνγελή δπζθνιία θαη λα βειηηψζεη ηελ πνηφηεηα δσήο ησλ παηδηψλ κε αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο Γηαγθάδνγινπ, 2001). Σηόσοι και πεπιεσόμενα ηηρ Ψςσοκινηηικήρ αγυγήρ 7 Οη πινχζηεο βησκαηηθέο θηλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, κε ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ηεο αηζζεηεξηαθήο αληίιεςεο, αλήθνπλ ζηα πξσηαξρηθά πεξηερφκελα ηεο Ψπρνθηλεηηθήο αγσγήο. Η παξέκβαζε ηεο αηζζεηεξηαθήο αληίιεςεο δελ ιακβάλεη ηε κνξθή ηεο εμάζθεζεο ησλ ιεηηνπξγηψλ, αιιά ζηα πιαίζηα ηεο ςπρνθηλεηηθήο αλαπηπμηαθήο αγσγήο ζπλδέεηαη θπξίσο κε έληνλα βησκαηηθέο θηλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ή κε ζπλαξπαζηηθά παηρλίδηα (Zimmer, 2006, Herm 1997, Keller & Frit, 1995). Η Ψπρνθηλεηηθή αγσγή βξίζθεη εθαξκνγή ζηελ εθπαίδεπζε, ζηα πξνγξάκκαηα ςπρνθηλεηηθήο ελίζρπζεο παηδηψλ ρσξίο αλαπεξία αιιά θαη ζηα πξνγξάκκαηα ζεξαπείαο παηδηψλ κε αλαπεξίεο πνπ εκθαλίδνπλ ειιείςεηο, θηλεηηθέο θαη αληηιεπηηθέο ή δηαηαξαρέο γισζζηθέο ζπκπεξηθνξηθέο θαη πξνβιήκαηα απηνζπγθέληξσζεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, πξνγξάκκαηα ςπρνθηλεηηθήο εμάζθεζεο εθαξκφδνληαη θαη ζε ειηθησκέλνπο έηζη ψζηε λα δηαηεξήζνπλ αθκαίεο ηηο λνεηηθέο θαη θηλεηηθέο ηνπο ιεηηνπξγίεο (Zimmer, 2006). Οη ζηφρνη ησλ ςπρνθηλεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαιχπηνπλ ηνπο ηξεηο καζεζηαθνχο ηνκείο, φπσο ηνλ α) αληηιεπηηθφ, β) θηλεηηθφ θαη γ) ζπλαηζζεκαηηθφ-θνηλσληθφ ηνκέα. Γηα λα έρεη επηηπρία ην παηδί ζηηο ελέξγεηέο ηνπ ρξεηάδεηαη θαη ηα αλάινγα εξεζίζκαηα ζηνπο παξαπάλσ ηνκείο. α) ανηιληπηικόρ ηομέαρ Πξσηαξρηθέο αληηιεπηηθέο εκπεηξίεο-ηδηαίηεξα ζηηο βαζηθέο αηζζήζεηο φπσο φξαζε, αθνή θαη αθή (απηηθή, θηλαηζζεηηθή, αηζνπζαία αληίιεςε) - είλαη δπλαηφλ λα απνθηεζνχλ κε πνιχπιεπξε εμάζθεζε. Η θάζε ζπλεδξία εμάζθεζεο ηεο αηζζεηεξηαθήο αληίιεςεο, αξρηθά δελ ππεξβαίλεη ηα 5 κε 10 ιεπηά θαη γηα λα ππάξρεη επηηπρία, ε εκβάζπλζε ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο αηζζεηεξηαθήο αληίιεςεο πξέπεη λα επηηπγράλεηαη κε πνηθηιία εξεζηζκάησλ θαη ελαιιαζζφκελεο θαηαζηάζεηο θαη παξαιιαγέο ησλ πξνο επίιπζε θηλεηηθψλ ζεκάησλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ην παηδί νδεγείηαη ζην λα καζαίλεη λα πξνζαλαηνιίδεηαη θαη λα πξνζαξκφδεηαη γξήγνξα ζε θαηλνχξηεο θαηαζηάζεηο. Η εμάζθεζε ηεο αληηιεπηηθφηεηαο ζηελ πξνζρνιηθή αιιά θαη ζηε ζρνιηθή ειηθία ζεσξείηαη ζεκαληηθή θαζψο ην παηδί καζαίλεη φπσο γηα παξάδεηγκα, λα αληηιακβάλεηαη ηελ ελαέξηα θάζε κηαο κπάιαο θαη λα πξνζαξκφδεηαη ζηελ ηαρχηεηά ηεο (Eggert & Kiphard, 1980, Frostig, 1973). Πνιιέο αζθήζεηο πνπ εληζρχνπλ ηελ ηθαλφηεηα απηή είλαη ηα παηρλίδηα αληίδξαζεο φπνπ ε αθξίβεηα ζηελ φξαζε θαη ηελ αθνή δεκηνπξγνχλ ηελ πξνυπφζεζε γηα ζσζηή εθηέιεζε. Παηδηά κε θαζπζηέξεζε ζηελ αλάπηπμε καζαίλνπλ θαιχηεξα κέζσ ηεο εμάζθεζεο ηεο νπηηθήο αληίιεςεο θαη φζν απμάλεη ε ειηθία ηφζν θαιχηεξα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη ε αθνπζηηθή-ιεθηηθή νδφο (Zimmer, 2005). 8 Όηαλ παξέρεηαη ε επθαηξία ζηα παηδηά λα δηαηππψζνπλ θαη λα ζρεδηάζνπλ κφλα ηνπο ην πξνο επίιπζε θηλεηηθφ ζέκα θαη πξνπαληφο λα ην εμεγήζνπλ θαη λα ην ζρνιηάζνπλ ιεθηηθά, ηφηε απμάλεη θαη ε ηθαλφηεηα κάζεζεο ζην γλσζηηθφ ηνκέα. Έλλνηεο ρψξνπ θαη ρξφλνπ φπσο θαη έλλνηεο πνπ αθνξνχλ ηε δπλακηθή, καζαίλνληαη γξήγνξα φηαλ ρξεζηκνπνηνχληαη σο αληίζεηα, γηα παξάδεηγκα κεγάινο-κηθξφο, καιαθφο-ζθιεξφο, βαξχοειαθχο, ζηεγλφο-βξεγκέλνο, πάλσ-θάησ θιπ. (Fischer, 1996, Kesper, 2002). ηνλ πίλαθα 1. αλαθέξνληαη παξαδείγκαηα απφθηεζεο δεμηνηήησλ θαηφπηλ εμάζθεζεο ηεο αληηιεπηηθήο ηθαλφηεηαο (Zimmer, 2006, Kiphard, 2001, Zimmer, 2001, Krombholz, 1995). Πίλαθαο 1. ηφρνο άζθεζεο ηεο αληηιεπηηθήο ηθαλφηεηαο Με ηην εξάζκηζη ηηρ ανηιληπηικόηηηαρ ηο παιδί αποκηά ηην ικανόηηηα: αληίιεςεο κεκνλνκέλσλ θαη δηαθνξεηηθψλ αηζζεηεξηαθψλ εξεζηζκάησλ. αληίιεςεο εηθφλαο πεξηβάιινληνο θαηφπηλ εμσηεξηθψλ εξεζηζκάησλ πξνζαλαηνιηζκνχ ζην ρψξν κε απηφλνκεο αληηιεπηηθφ-θηλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο θαη ελαξκφληζεο ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ αληηιεπηηθνθηλεηηθψλ δεμηνηήησλ αλαγλψξηζεο ηεο ζέζεο ησλ κειψλ ηνπ ζψκαηνο ζην ρψξν-ελίζρπζε ηεο θηλαηζζεηηθήο αληίιεςεο θαη εηθφλαο ηνπ ζψκαηνο ζην ρψξν. εθνχζηαο κεηαβνιήο ηνπ βαζκνχ κπτθήο ζχζπαζεο ζπλεηδεηνπνίεζεο θαη ελεξγνπνίεζεο ησλ κπτθψλ νκάδσλ πνπ δξνπλ ελάληηα ζηε βαξχηεηα. πιεξνθφξεζεο ηεο ζέζεο ηνπ ζψκαηνο κέζσ πεηξακαηηζκνχ αθξηβνχο θηλεηηθήο εθηέιεζεο ζε ρσξηθέο απνζηάζεηο θαη ρξνληθέο δηαθνξέο (αξγέο-γξήγνξεο θηλήζεηο). παξαηήξεζεο θαη εθηέιεζεο άγλσζησλ δηαδνρηθψλ θηλήζεσλ. πξφβιεςεο γηα ηελ έθβαζε θαη ηελ επίδξαζε άγλσζησλ θηλήζεσλ θαηαλφεζεο ζπκβφισλ θαη ελλνηψλ απφ ζπγθεθξηκέλα αληηιεπηηθνθηλεηηθά βηψκαηα θαηαλφεζεο θαη εθηέιεζεο ιεθηηθψλ νδεγηψλ. β) κινηηικόρ ηομέαρ 9 Παξάιιεια κε ηελ απφθηεζε αδξψλ αληηιεπηηθψλ πξνηχπσλ γηα ηε βειηίσζε ηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ ζην ρψξν, αλαπηχζζνληαη θαη ηα θηλεηηθά πξφηππα (βάδηζκα, ηξέμηκν, ζχξζηκν, ζθαξθάισκα, άικα, γιίζηξεκα, θχιηζκα, θιπ.) ηα νπνία σο γλσζηφ ζεκαληηθφ είλαη λα δηεπξχλνληαη ζπλερψο κε πνηθηιία αζθήζεσλ θαη λα κεηαβάιινληαη κε ηηο πξνθχπηνπζεο θαηαζηάζεηο. Η αληίιεςε θαη ε θίλεζε απνηεινχλ κηα ελφηεηα. Σν παηδί αληηιακβάλεηαη θάζε θηλεηηθή θαηάζηαζε κέζσ ησλ αηζζεηεξίσλ θαη πξνζαλαηνιίδεηαη εθ λένπ, φπσο γηα παξάδεηγκα φηαλ βιέπεη θαηλνχξηα φξγαλα παηρληδηνχ ηα θαηαλνεί πξψηα νπηηθά θαη ζηε ζπλέρεηα πξνζπαζεί αθνπζηηθά λα θαηαιάβεη ην λφεκα ησλ νδεγηψλ ηνπ παηδαγσγνχ ζρεηηθά κε ηελ εθηέιεζε ηεο θίλεζεο. Όπσο γηα ηελ αηζζεηεξηαθή αληίιεςε ζεκαληηθφ ξφιν θαηέρεη ε φξαζε θαη ε αθνή, έηζη θαη γηα ηελ εθηέιεζε θηλεηηθψλ ελεξγεηψλ απαξαίηεηε πξνυπφζεζε απνηειεί ν ζηνηρεηψδεο θηλεηηθφο έιεγρνο. Σελ ηθαλφηεηα θηλεηηθνχ ειέγρνπ, λεπξνκπτθνχ ζπληνληζκνχ θαη ειέγρνπ νιφθιεξνπ ηνπ ζψκαηνο επηηπγράλεη λα βειηηψζεη ην παηδί ζε ηέηνην βαζκφ, αλάινγα κε ηε δπλαηφηεηα πνπ ηνπ παξέρεηαη λα ζπιιέμεη θηλεηηθέο εκπεηξίεο απφ ηελ αληηπαξάζεζή ηνπ κε ην πεξηβάιινλ. Γηα ηελ εθηέιεζε θηλεηηθψλ δεμηνηήησλ ζεκαληηθή ζέζε θαηέρεη ε κλήκε ε νπνία ιεηηνπξγεί σο εζσηεξηθή ελέξγεηα πνπ βνεζά ζην ζρεκαηηζκφ γλσζηηθψλ πξνηχπσλ, βειηηψλνληαο έηζη ζπλερψο ηε ζηξαηεγηθή ησλ ελεξγεηψλ. Όηαλ πξνζθέξεηαη ζην παηδί ε δπλαηφηεηα ζηνλ θηλεηηθφ ηνκέα, λα επηρεηξεί θαη λα επηιχεη θηλεηηθά ζέκαηα, βειηηψλεη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ θηλεηηθνχ ειέγρνπ ζε ζρέζε κε ην ρξφλν, ρψξν θαη ηε δπλακηθή (ξπζκφ). Δπίζεο βειηηψλεη ηελ ηθαλφηεηα ειέγρνπ ηεο θίλεζεο ζε ζηφρν θαη πξνζαξκνγήο ζε θηλνχκελν ζηφρν, ηελ ηθαλφηεηα ηζνξξνπίαο, ηελ επηδεμηφηεηα ησλ άλσ θαη θάησ άθξσλ θαη ηέινο απνθηά ηελ ηθαλφηεηα εθηέιεζεο πην ζχλζεησλ θηλεηηθψλ δεμηνηήησλ. ηνλ πίλαθα 2. αλαθέξνληαη παξαδείγκαηα απφθηεζεο δεμηνηήησλ θαηφπηλ εμάζθεζεο ηεο θηλεηηθήο ηθαλφηεηαο 8, 10, 30. (Zimmer, 2006, Kiphard, 2001, Holle, 2000). Πίλαθαο 2. ηφρνο θηλεηηθήο εθπαίδεπζεο Με ηην εξάζκηζη ηηρ κινηηικήρ ικανόηηηαρ ηο παιδί αποκηά ηην ικανόηηηα: εθηέιεζεο βαζηθψλ θηλεηηθψλ πξφηππσλ βάδηζεο θαη επηδεμηφηεηαο ησλ άλσ άθξσλ ρεξηψλ αλίρλεπζεο ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ θηλεηηθψλ ελεξγεηψλ ειέγρνπ ην ζψκαηφο ηνπ ζε ζηάζε θαη ζε θίλεζε 10 εθαξκνγήο απνθηεκέλσλ θηλεηηθψλ ηξφπσλ ζπκπεξηθνξάο κε πεηξακαηηζκφ ζε ελαιιαζζφκελεο θαηαζηάζεηο επηηπρήο ρξεζηκνπνίεζε παξαιιαγψλ θηλεηηθψλ πξνηχπσλ ζε ελαιιαζζφκελνπο ρψξνπο δηαηήξεζεο ηεο ηζνξξνπίαο ηνπ ζψκαηνο ζε ζηαζεξέο θαη κε επηθάλεηεο δηαηήξεζεο ηεο πξνζνρήο ζην ζηφρν γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα αληίιεςεο ησλ δηαθνξεηηθψλ ζπλζεθψλ πεξηβάιινληνο θαηά ηελ θίλεζε ζην λεξφ αληηγξαθήο θαη λα εθηέιεζεο θηλήζεσλ κεηά απφ επίδεημε ζσζηήο δηαρείξηζεο νξγάλσλ θαη πιηθψλ αμηνιφγεζεο θαη ζσζηήο εθηέιεζεο ζηνρεπκέλσλ θηλήζεσλ κε ηελ αλάινγε δπλακηθή εθηέιεζεο δηαδνρηθψλ θηλήζεσλ κε ιηγφηεξε δαπάλε ελέξγεηαο κέζσ ηεο επαλάιεςεο θηλεηνπνίεζεο ηεο αληνρήο θαη ηεο ζέιεζεο θαηά ηελ εθηέιεζε θηλεηηθψλ ζεκάησλ θαη κέζσ δηθψλ ηνπ επηηπρηψλ απφθηεζε απηνπεπνίζεζεο απηνπαξαθίλεζεο γηα θαηλνχξηεο θηλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαηαγξαθήο επηηπρίαο ή απνηπρίαο θαηφπηλ εθηέιεζεο θηλεηηθψλ ελεξγεηψλ επξεκαηηθφηεηαο θαηά ηελ επίιπζε ηηζέκελσλ θηλεηηθψλ ζεκάησλ θαηαζθεπαζηηθήο δεκηνπξγηθφηεηαο ζε δξάζεηο κεηαβαιιφκελνπ πεξηβάιινληνο γ) Σςναιζθημαηικόρ – κοινυνικόρ ηομέαρ ηνλ ηνκέα απηφ ζηφρνο είλαη λα θαηαζηεί ην παηδί ηθαλφ, ηφζν λα εθθξάδεη θηλεηηθά ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ, φζν θαη λα αληηιακβάλεηαη θαη λα ππνινγίδεη ηηο επηζπκίεο, ηηο αλάγθεο θαη ηελ ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ησλ άιισλ παηδηψλ, έηζη ψζηε απφ θνηλνχ λα επηρεηξνχλ δξάζεηο θαη λα επηθνηλσλνχλ. Η απφ θνηλνχ δξάζεηο πξνυπνζέηνπλ ζεβαζκφ ζηηο ηδέεο θαη απφςεηο ησλ άιισλ θαη κφλν κε ηελ θαζεκεξηλή ζπλεξγαζία θαη επηθνηλσλία δηακνξθψλνληαη θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα φπσο ππεπζπλφηεηα, εκπηζηνζχλε ζηνπο άιινπο, αιιά θαη αλεθηηθφηεηα ζηηο απνγνεηεχζεηο. Γηα ηελ απφθηεζε ηεο ηαπηφηεηάο ηνπ - ηεο εηθφλαο γηα ηνλ εαπηφ ηνπ -, ην παηδί έρεη αλάγθε πιεζψξαο αληηιεπηηθψλ θαη θηλεηηθψλ εκπεηξηψλ, δηφηη κφλν κέζσ ηεο απηναληίιεςεο κπνξεί λα νδεγεζεί ζηελ αλαθάιπςε ηνπ ‘εγψ’ (Eggert, 2005). Μέζα απφ ηελ θίλεζε ην παηδί βηψλεη ηελ επηηπρία θαη ηελ απνηπρία θαη αλαγλσξίδεη φηη θέξλεη επζχλε γηα απηήλ. Δπίζεο βηψλεη 11 αλ νη άιινη γχξσ ηνπ ην ζεσξνχλ ηθαλφ, ην εκπηζηεχνληαη θαη αλ εθηηκάηαη απφ ην θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ. Γηα λα παξακείλνπλ ηα παηδηά ςπρνθηλεηηθά πγηή θάζε ζπγθεληξσκέλε ελέξγεηα ζπλαηζζεκάησλ φπσο, θφβνο, απνγνήηεπζε, έθπιεμε, ιχπε, αζπγθξάηεηνο ζπκφο, ζα πξέπεη λα εμσηεξηθεχεηαη θηλεηηθά. Δπίζεο πξέπεη λα κάζεη λα ππνζηεξίδεη ηελ άπνςή ηνπ θαη λα δηαρεηξίδεηαη ηνλ πφλν θαη ηελ επηζεηηθφηεηά ηνπ. Δίλαη απαξαίηεην λα ππάξρεη ηζνξξνπία κεηαμχ ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ηεο θηλεηηθήο έθθξαζεο (Zimmer, 2006, Eggert & Kiphard, 1980). εκαληηθή είλαη επίζεο ε ελίζρπζε ησλ θνηλσληθψλ δξαζηεξηνηήησλ κέζα ζηελ νκάδα, φπσο παηρλίδηα πνπ θαζηζηνχλ δπλαηή ηελ ζπλχπαξμε θαη ηελ επαθή ησλ παηδηψλ κε ηνπο πξνθαζνξηζκέλνπο θαλφλεο απφ ηε κία θαη απφ ηελ άιιε δπλαηφηεηα αλνηρηψλ δξαζηεξηνηήησλ κε πςειή θνηλσληθή θαη γλσζηηθή αμία. Δκπεηξίεο απηελέξγεηαο, φπνπ ην παηδί έρεη ηε δπλαηφηεηα λα αιιάμεη θάηη, λα είλαη απνηειεζκαηηθφ, λα ειέγμεη θάηη λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ηηο δπλαηφηεηέο ηνπ πξέπεη λα εληζρχνληαη θαη λα πξνσζνχληαη (Fischer, 1996). ηνλ πίλαθα 3 αλαθέξνληαη παξαδείγκαηα απφθηεζεο ηεο ηθαλφηεηαο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο έθθξαζεο (Zimmer, 2006, Kiphard, 2001, Fischer, 1996 ). Πίλαθαο 3. ηφρνο άζθεζε ηεο θνηλσληθήο - ζπλαηζζεκαηηθήο ηθαλφηεηαο Με ηην εξάζκηζη ηεο ηθαλφηεηαο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο έθθξαζεο, ην παηδί απνθηά ηελ ηθαλφηεηα: βίσζεο ηεο επηζπκίαο γηα θίλεζε ζπιινγήο εκπεηξηψλ ηφζν ζε ζρέζε κε ηελ εηθφλα ηνπ ζψκαηφο ηνπ φζν θαη κε ηελ θίλεζε δηαρείξηζεο αξλεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ θηλεηηθήο έθθξαζεο δηαζέζεσλ θαη ζπλαηζζεκάησλ ρξεζηκνπνίεζεο ηεο θαληαζίαο θαη ηνπ απηνζρεδηαζκνχ ζηε δηακφξθσζε ηεο θίλεζεο αλάπηπμεο πξσηνβνπιηψλ δξάζεο αλάιεςεο επζπλψλ δηθψλ ηνπ ελεξγεηψλ αίζζεζεο φηη αλήθεη ζε κηα θνηλσληθή νκάδα 12 δεκηνπξγία επαθψλ θαη θαιιηέξγεηα θαιψλ ζρέζεσλ κε ηα ππφινηπα κέιε ηεο νκάδαο εμσηεξίθεπζεο ζηνπο άιινπο θαη ππεξάζπηζεο ησλ δηθψλ ηνπ αλαγθψλ ηνπνζέηεζεο γηα άιια κέιε ηεο νκάδαο θαη ζπκθσλίαο καδί ηνπο ζεβαζκνχ ζηηο απφςεηο, ζέζεηο θαη πξνηάζεηο ησλ άιισλ παηρληδηνχ κε άιινπο θαη ελαληίνλ άιισλ θαη ζπκκφξθσζε θαη ηήξεζε ζπκθσλεκέλνπο θαλφλεο παηρληδηνχ ππνινγηζκνχ, πξνζπκίαο γηα βνήζεηα θαη ζπκπφληαο γηα ην δηπιαλφ αλαζηνιήο επηζπκηψλ θαη νθειψλ γηα ράξε άιισλ επίιπζε δηαθνξψλ θαη ζπγθξνχζεσλ ρσξίο ρξήζε βίαο Σσεδιαζμόρ ππογπαμμάηυν Ψςσοκινηηικήρ αγυγήρ – Μεθοδολογία – Όπγανα Πξηλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο Ψπρνθηλεηηθήο ζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο, επηβάιιεηαη ε δηάγλσζε θαη αμηνιφγεζε ηεο θηλεηηθήο αλάπηπμεο θαη ζπκπεξηθνξάο κε θηλεηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά ηεζη, έηζη ψζηε λα ζρεδηαζηεί πξφγξακκα εληζρπηηθήο ςπρνθηλεηηθήο αγσγήο πξνζαλαηνιηζκέλν ζηηο ειιείςεηο. Σν πξφγξακκα Ψπρνθηλεηηθήο αγσγήο πεξηιακβάλεη εμάζθεζε ζε κηθξέο νκάδεο 6 έσο 8 αηφκσλ κε ζπρλφηεηα 2 έσο 3 θνξέο ηελ εβδνκάδα θαη ρξνληθή δηάξθεηα εμάζθεζεο αλά ζπλάληεζε 30 έσο 60 ιεπηά. ην ρψξν φπνπ εθηειείηαη ε άζθεζε επηβάιιεηαη λα επηθξαηεί αξκνλία, εξεκία, εζσηεξηθή θαη εμσηεξηθή ηάμε. Η Γνκή κηαο δηδαθηηθήο ψξαο θαη ηα πεξηερφκελα ελαξκνλίδνληαη κε ηνπο πξνο θαηάθηεζε ζηφρνπο πνπ ηνπνζεηνχληαη απφ ηε δηεπηζηεκνληθή νκάδα ειέγρνπ. Η εηζαγσγηθή ψξα ζπλήζσο έρεη σο ζηφρν ηελ παξαηήξεζε θαη ηελ αδξή ηαμηλφκεζε ησλ καζεηψλ. Σα θηλεηηθά ζέκαηα αθνξνχλ ηξέμηκν κε γξήγνξν ξπζκφ ζε κνξθή ζθπηαινδξνκίαο, αλαπεδήζεηο, ξπζκηθφ ρηχπεκα ησλ ρεξηψλ, εθηέιεζε δηάθνξσλ αζθήζεσλ θαηά δεχγε κε θξάηεκα ησλ ρεξηψλ, άικαηα ζε ηξακπνιίλν ή ηξέμηκν πάλσ απφ ξάβδνπο, θαη πεξάζκαηα πάλσ απφ έλα δηάδξνκν κε εκπφδηα. πρλά κε ηελ παξαηήξεζε ηεο εθηέιεζεο απηψλ ησλ αζθήζεσλ εμάγνληαη ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ην βαζκφ αλάπηπμεο ηεο θηλεηηθφηεηαο ή κε ηπρφλ χπαξμε κεηνλεμηψλ. Η γλψζε ησλ ζηαδίσλ ηεο ςπρνθηλεηηθήο αλάπηπμεο θαη ησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο είλαη χςηζηεο ζεκαζίαο γηα ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ εθηίκεζή ηεο. Ιδηαίηεξα γηα ηνλ θαζεγεηή ηεο Φπζηθήο αγσγήο, ε γλψζε θαη ν θαζνξηζκφο ηεο θηλεηηθήο αλαπηπμηαθήο θαηάζηαζεο είλαη πνιχ ζεκαληηθή, γηαηί κε βάζε ηελ ΚΑ (αδξή θαη ιεπηή) ηνπ παηδηνχ, ζα θαηαξηηζζεί θαη ην εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα 13 κε ην νπνίν ζα γίλεη ε πεξαηηέξσ εθπαίδεπζή ηνπ (Reichenbach, 2006, Αγγεινπνχινπ, 2004, ηδεξνπνχινπ Μαξία, 1986). Γηα ηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ Ψπρνθηλεηηθήο αγσγήο ρξεζηκνπνηνχληαη ειεχζεξα πξνζθεξφκελα θηλεηηθά ζέκαηα ή εχζηνρα θηλεηηθά ζέκαηα κε πνιχπιεπξα πιηθά άζθεζεο, κε πεηξακαηηζκφ θαη δνθηκή, κε ειεχζεξεο ζπλζήθεο παηρληδηνχ, κε εθαξκνγή κηθξψλ παηρληδηψλ θαη κε αζθήζεηο αλαπλνήο θαη ηερληθέο ραιάξσζεο. Ωο κέζα εξγαζίαο ρξεζηκνπνηνχληαη ε πνηθηιφκνξθε θίλεζε, ε κνπζηθή θαη ε δεκηνπξγηθή απαζρφιεζε. Βαζηθφο ζηφρνο κηαο δηδαθηηθήο ψξαο ςπρνθηλεηηθήο αγσγήο είλαη ε αθχπληζε θαη ε δηαηήξεζε ελδηαθέξνληνο γηα άζθεζε. Έηζη, ζην επίθεληξν βξίζθεηαη ε βειηίσζε ηεο λνεηηθήο ηθαλφηεηαο, ε κείσζε ησλ θηλεηηθψλ κεηνλεμηψλ, θαζψο θαη ε ειαρηζηνπνίεζε ησλ πξνζαξκνζηηθψλ δπζθνιηψλ, ελψ δελ επηδηψθεηαη ε επίηεπμε ή ε θαηαγξαθή κηαο κεηξήζηκεο απφδνζεο (Kiphard, 2001, Volkamer & Zimmer, 1986). Η Ψπρνθηλεηηθή αγσγή έρεη σο αξρή ηελ αλζξψπηλε δηάζηαζε ζην ζχλνιφ ηεο θαη δίλεη πξνηεξαηφηεηα ζηε βειηίσζε ηεο δξάζεο- ελέξγεηαο ηνπ παηδηνχ κέζσ ησλ ηξηψλ ζηνηρείσλ: α) Δγψ (απηνεκπεηξία), β) πιηθφ (πεξηβάιινλ), γ) θνηλσληθφηεηα (ζπλαλαζηξνθή). Δπνκέλσο πην αλαιπηηθά ηα πεξηερφκελα ςπρνθηλεηηθήο αγσγήο αθνξνχλ: α) ζηελ απφθηεζε εκπεηξηψλ ζρεηηθά κε ηελ εηθφλα θαη γλψζε ηνπ ζψκαηνο, φπσο αληίιεςε ηνπ ζψκαηνο, εκπεηξία κε ηηο ζσκαηηθέο εθθξαζηηθέο δπλαηφηεηεο, β) ζηελ απφθηεζε εκπεηξηψλ ζρεηηθά κε ηα πιηθά, φπσο αληηπαξάζεζε ηνπ παηδηνχ κε ην ρψξν θαη ηα αληηθείκελα ηνπ πεξηβάιινληνο, πξνζαξκνγή, κάζεζε θαη πεηξακαηηζκφο κέζσ ηεο θίλεζεο, γ) ζηελ απφθηεζε θνηλσληθψλ εκπεηξηψλ, φπσο επηθνηλσλία κε ηα άιια παηδηά κέζσ ηεο θίλεζεο θαη ζπκκεηνρή ζε νκαδηθά ή αληαγσληζηηθά παηρλίδηα θαλφλσλ, ή παηρλίδηα πνπ νξγαλψλνπλ κφλα ηνπο. Πξνηεξαηφηεηα επίζεο δίλεηαη ζην παηρλίδη θαη ζηηο κνξθέο αζθήζεσλ, νη νπνίεο μππλνχλ ηηο απηνξπζκηδφκελεο δπλάκεηο ζην παηδί θαη νδεγνχλ ζε ελδπλάκσζε ηεο θηλεηηθήο, θνηλσληθήο & ζπλαηζζεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο (Volkamer & Zimmer, 1986). Η ρξήζε ςπρνθηλεηηθψλ νξγάλσλ, φπσο ε ηξνρνζαλίδα, ε πεηαινζαλίδα, ην αιεμίπησην, ε ζεξαπεπηηθή κπάια, ε ξφδα ηζνξξνπίαο, ε παξακνλή ζην λεξφ θιπ., πξνθαινχλ θαη εληζρχνπλ ηελ αθχπληζε ησλ αληηιεπηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη θαζηζηνχλ δπλαηή ηελ εμαηνκηθεπκέλε αληίιεςε θαη θαηάιιειε αμηνπνίεζε ζηελ θαηαλφεζε ζχλζεησλ παηρληδηψλ. Η κεζνδηθή πξέπεη λα δηέπεηαη απφ ηηο αθφινπζεο αξρέο φπσο επηινγή δξαζηεξηνηήησλ κε ειθπζηηθφ πεξηερφκελν θαη ρξήζε ζπλαξπαζηηθψλ πιηθψλ θαη αληηθεηκέλσλ - νη 14 βησκαηηθέο θηλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πξνθαινχλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ – πξνζθέξνπλ πνηθίιεο αηζζεηεξηαθέο εκπεηξίεο θαη πάληα ζε ζπλππνινγηζκφ κε ηηο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ (Fischer, 2001, Frostig, 1980). Γηακφξθσζε δεζηήο θαη ραξνχκελεο αηκφζθαηξαο θαη απνδνρή ησλ παηδηψλ κε ηηο αδπλακίεο ηνπο. ρεδηαζκφο θηλεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ψζηε λα πξνσζείηαη ε απηελέξγεηα θαη ε αηνκηθή θιίζε θαη δπλαηφηεηα. Γηα ηε δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο απαξαίηεηε ζεσξείηαη ε ηήξεζε κε ζπλέπεηα ησλ θαλφλσλ θνηλσληθψλ θαη νξγαλσηηθψλ, λα εληζρχεηαη θαη ε ειάρηζηε επηηπρία ζηε καζεζηαθή πξφνδν, λα απνθεχγεηαη ε πίεζε γηα επίδνζε θαη ε ζχγθξηζε ησλ επηδφζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ, αληίζεηα λα ππνζηεξίδεηαη ε ζχγθξηζε ηνπ ζπκκεηέρνληνο κε ηνλ εαπηφ ηνπ (Zimmer & Cicurs 1999, Vollkamer & Zimmer, 1986 ). Η κέζνδνο ζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο Ψπρνθηλεηηθήο αγσγήο ηνπ Kiphard βαζίδεηαη ζηελ αξρή φηη ηα πνιχπιεπξα θηλεηηθά θαη αληηιεπηηθά πξφηππα απνηεινχλ ζεκαληηθφ ππφβαζξν γηα ηελ αλζξψπηλε ηθαλφηεηα δξάζεο θαη πξνηείλεη αζθήζεηο γηα ηε βειηίσζε ηεο αηζζεηεξηαθήο αληίιεςεο, ηελ αλάπηπμε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο, ηε βειηίσζε ηεο αίζζεζεο ηεο ηζνξξνπίαο, ηε βειηίσζε ηεο αδξήο θαη ιεπηήο θηλεηηθφηεηαο. Δπίζεο ζπζηήλεη νκαδηθά κηθξά θαη κεγάια παηρλίδηα γηα ηε βειηίσζε ηεο θηλεηηθφηεηαο θαη ηεο θνηλσληθφηεηαο - φπσο απαηηνχλ ηα παηρλίδηα - ξπζκηθή, ρνξφ, παληνκίκα θαη ηερληθέο ραιάξσζεο. Σα πεξηερφκελα απηά κπνξνχλ κε άλεζε λα κεηαθεξζνχλ ζηε πξάμε ηνπ ζρνιηθνχ καζήκαηνο θπζηθήο αγσγήο (Kiphard, 2001). Καηάλληλερ κινηηικέρ δπαζηηπιόηηηερ και θεπαπεςηικέρ αιζθηηηπιοκινηηικέρ πποζεγγίζειρ ζηην τςσοκινηηική αγυγή ε απηέο ζπγθαηαιέγνληαη: α) ε ξπζκηθή θαη ε κνπζηθή ε νπνίεο έγηλαλ θπξίσο γλσζηέο απφ ηνπο Bode θαη Orff θαη απνηεινχλ έλλνηεο ζπλαθείο. Ο Dalcroze (1898), κνπζηθφο – παηδαγσγφο θαηαλφεζε ηε ζεκαζία θαη ηελ επίδξαζε πνπ αζθεί ε κνπζηθή θαη ν ξπζκφο ζηα λεπξηθά θέληξα αιιά θαη ζηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ αλζξψπνπ. Με ην ζπλδπαζκφ κνπζηθή θαη άζθεζε επηδηψθεηαη ε αληηιεπηηθφηεηα ηεο θίλεζεο κε φιεο ηηο αηζζήζεηο ψζηε ε εκπέδσζή ηεο λα είλαη επθνιφηεξε θαη κε φζν ην δπλαηφλ ιηγφηεξε παξέκβαζε. Γηα ηελ θαηαλφεζε, εμάζθεζε θαη ζσζηή εθηέιεζε δηαθφξσλ κνξθψλ ηεο θίλεζεο απφ ηνπο αζθνχκελνπο, ν παηδαγσγφο ρξεζηκνπνηεί κηα ινγηθή ζεηξά επεμεγήζεσλ, κε ιεθηηθή ή νπηηθή αλαηξνθνδφηεζε θαη ρακειφ ηφλν παξαγγεικάησλ, ελψ φπνπ θξίλεηαη απαξαίηεην ζπζηήλεηαη λα γίλεηαη ρξήζε θαη ηεο θηλαηζζεηηθήο θαζνδήγεζεο (Lapierre & Aucoutirier, 1998). 15 α) ηε Ρπζκηθή αγσγή φζν πην αξκνληθά «δεκέλε» είλαη κηα θίλεζε ηφζν πην ηειεηνπνηεκέλε θαίλεηαη. Οη γεληθνί ζηφρνη ηεο ξπζκηθήο αγσγήο αθνξνχλ ζηε βειηίσζε ησλ θηλεηηθψλ δηαηαξαρψλ θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο, ζηελ αχμεζε ησλ θηλεηηθψλ εκπεηξηψλ θαη εδξαίσζε ηνπ βηψκαηνο ηεο πξνφδνπ κέζα απφ ηελ άζθεζε θαη παξάιιεια, αξκνληθή ζπλχπαξμε κέζα ζηελ νκάδα. Γηα ην ζπλδπαζκφ θίλεζεο θαη κνπζηθήο κε ηα φξγαλα ηνπ Orff πξνσζείηαη ν απηνζρεδηαζκφο θηλήζεσλ ζην ρψξν κε κνπζηθή θαη ε εμάζθεζε πξνθαζνξηζκέλσλ θηλεηηθψλ κνξθψλ ζην ρψξν κε κνπζηθή. Η κνξθή απηή ηεο ξπζκηθήο – κνπζηθήο αγσγήο απνδείρζεθε σο θαηάιιειε κνξθή ςπρνζεξαπείαο, ηδηαίηεξα ζεηηθή ζηελ ςπρνθηλεηηθή αγσγή ησλ θσθψλ παηδηψλ θαζψο εληζρχεη ηελ αλάπηπμε θαη βειηηψλεη ςπρηθέο θαη θπζηθέο δεμηφηεηεο θαζψο ζπκβάιιεη θαη ζηε γεληθφηεξε αξκνληθή αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Μέζσ ηεο κνπζηθήο θαη κε απφ θνηλνχ ξπζκηθή κνπζηθή εμάζθεζε πξνσζείηαη ε αληίιεςε, ε θηλεηηθφηεηα, ε έθθξαζε, ε γιψζζα θαη ε θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Κεληξηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη ε κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηεί ηελ θίλεζε θαη ηε γιψζζα ψζηε ν αζθνχκελνο λα νδεγείηαη ζηελ απφθηεζε ηνπ ξπζκνχ (Lapierre& Aucoutirier, 1998). β) Ο ρνξφο κε ηε κνξθή ηεο ρνξνζεξαπείαο, ζπκβάιιεη ζεηηθά ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ ζπλδξφκνπ ηεο ππεξθηλεηηθφηεηαο, ηεο θηλεηηθήο αδεμηφηεηαο αιιά θαη ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ νπνίαο ε σθειηκφηεηά έρεη εδψ θαη θαηξφ αλαγλσξηζηεί, θαζψο ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο, σο ςπρνζεξαπεπηηθή κέζνδνο. Η Hasselbach αλαθέξεη …« αληηθείκελν ηεο αληίιεςεο είλαη φρη κφλν ην ζψκα κε ηηο θηλεηηθέο ηνπ δπλαηφηεηεο ηεο αδξήο θαη ιεπηήο θηλεηηθφηεηαο, αιιά θαη ην πεξηβάιινλ – άλζξσπνη, αληηθείκελα, ρψξνη, ρξψκαηα, ζφξπβνη, κπξσδηέο, δξάζεηο θαη αληηδξάζεηο, εξεκία θαη θίλεζε, θαη φιεο εθείλεο νη ακέηξεηεο πξνθιήζεηο …» κε ηελ θίλεζε σο βνεζεηηθφ κέζν απνθαιχπηνληαη νη θπζηθέο θαη λνεηηθέο ηθαλφηεηεο. γ) Σν Σξακπνιίλν ρξεζηκνπνηήζεθε σο φξγαλν πνπ εμαζθεί ηε ζπλαξκνγή θαη αμηνπνηήζεθαλ νη δηαγλσζηηθέο ηνπ δπλαηφηεηεο. Δηζήρζε γηα πξψηε θνξά ηε δεθαεηία ηνπ 60, ζηηο παηδνςπρηαηξηθέο θιηληθέο ηεο Γεξκαλίαο απφ ηνλ Kiphard θαη εθαξκφζηεθαλ ζε απηφ, αζθήζεηο ζεξαπεπηηθνχ ραξαθηήξα. Έξεπλεο νδήγεζαλ ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα ζηελ αλάπηπμε δηαγλσζηηθψλ κεζφδσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ην Σεζη ζπληνληζκνχ κε ην ηξακπνιίλν (ΣΚΣ) πνπ απνηειεί θαηάιιειν δηαγλσζηηθφ θαη ηαπηφρξνλα ζεξαπεπηηθφ εξγαιείν. Έηζη πξνέθπςε ζηελ θιηληθή-ζεξαπεπηηθή παηδαγσγηθή πξαθηηθή, ε ςπρνθηλεηηθή ζεξαπεία κέζσ αζθήζεσλ. (Gratty, 1969, Erichsen & Böttcher, 1976). Καηά ηελ άζθεζε ζην ηξακπνιίλν θαη κέζσ παξαηήξεζεο-θηλεζηνζθφπεζεο επηηπγράλεηαη κηα αδξή αλίρλεπζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ λεπξνκπτθνχ ζπληνληζκνχ. Σν φξγαλν ιεηηνπξγεί σο 16 κεγεζπληηθφο θαθφο θαη θαζηζηά εκθαλείο ηηο θηλεηηθέο δηαηαξαρέο. Η επίδξαζε ηνπ ηξακπνιίλνπ σο θαθνχ κεγέζπλζεο πξνθχπηεη απφ ην φηη ν άιηεο είλαη ππνρξεσκέλνο λα πξνζαξκφδεη ηε δηθή ηνπ δπλακηθή ζηελ εμσηεξηθή - μέλε δπλακηθή πνπ αζθεί ην ηξακπνιίλν ζην ζψκα ηνπ. Γηα ηελ εμαγσγή αζθαιψλ ζπκπεξαζκάησλ ην φξγαλν ζα πξέπεη λα είλαη άγλσζην πξηλ ηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ απφ ην παηδί γηα λα πξνθιεζνχλ θαηαζηάζεηο πξνζαξκνγήο (Kiphard, 2001). Έλα θπζηνινγηθά αλεπηπγκέλν παηδί πξνζαξκφδεηαη γξήγνξα θαη κε άλεζε ζε ηέηνηνπ είδνπο αζπλήζηζηεο θηλεηηθέο θαηαζηάζεηο θαη εθηειεί αξκνληθέο θαη ζπληνληζκέλεο θηλήζεηο θνξκνχ θαη άθξσλ. Αληίζεηα ζε παηδηά κε ειαρίζηνπ βαζκνχ εγθεθαιηθέο δπζιεηηνπξγίεο ή πξνβιήκαηα θηλεηηθήο αδεμηφηεηαο απηφ δε ζπκβαίλεη ή ζπκβαίλεη αλεπαξθψο. Η θηλεηηθή ζπκπεξηθνξά εκθαλίδεηαη ηειείσο δηαθνξεηηθή απφ απηή ησλ θπζηνινγηθψλ θαη γίλνληαη αληηιεπηέο αηειείο απξνζάξκνζηεο θαη αιιφθνηεο θηλήζεηο ζηε ζηάζε ηνπ ζψκαηνο θαη ζηε δηαηήξεζε ηεο ηζνξξνπίαο. Με ηηο θπθιηθέο θηλήζεηο πνπ εθηεινχληαη ζην ηξακπνιίλν δίλεηαη ε δπλαηφηεηα παξαηήξεζεο ηνπ εμεηαδφκελνπ απφ φιεο ηηο πιεπξέο, ηδηαίηεξα ζηελ ελαέξηα θάζε θαηά ηελ νπνία παξαηεξείηαη ρσξίο ηδηαίηεξε δπζθνιία ε αλαζθάιεηα θαη ε αζηάζεηα ηνπ ζψκαηνο θαζψο θαη ε έιιεηςε ζπληνληζκνχ πνπ πξνθχπηεη (Kiphard, 2001). ε ζεηηθφ απνηέιεζκα απαξαίηεηεο είλαη νη λεπξνινγηθέο θαη άιιεο ηαηξηθέο εμεηάζεηο. Οη εηδηθνί παηδαγσγνί αληηιήθζεθαλ έγθαηξα, φηη ηαπηφρξνλα κε ηε δηάγλσζε, ην ηξακπνιίλν κε ζπζηεκαηηθή ρξήζε, κπνξεί λα απνηειεί κέζν θαη θίλεηξν γηα απφθηεζε βησκάησλ επηηπρίαο - ηδηαίηεξα φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη απφ παηδηά κε θησρά θαη ειιηπή θηλεηηθά πξφηππα - θαη ηζρπξή παξαθίλεζε αθφκε θαη ζε παηδηά πνπ δε ζεκεηψλνπλ επηηπρίεο ζηνλ αζιεηηζκφ. δ) Σν παηρλίδη ζηε θχζε απνηειεί βαζηθή κνξθή αληηπαξάζεζεο ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ (Pestalozzi, Montessori, Rousseau, Hetzer) θαη πξνζθέξεη ηδηαίηεξα ζηα παηδηά πιήζνο θηλεηηθψλ βησκάησλ. Οη παηδαγσγνί ηνλίδνπλ ζπλερψο πφζν ζεκαληηθφ είλαη, λα ε δηακνξθψλνληαη νη αίζνπζεο θαηά ηέηνην ηξφπν, ψζηε ζε απηέο λα κπνξνχλ λα κεηαθέξνληαη εξεζίζκαηα ηεο θχζεο θαη επνκέλσο λα πξνζθέξνπλ ‘θηλεηηθφ πεξηβάιινλ’ φκνην κε απηφ ηνπ εμσηεξηθνχ ρψξνπ. Σν ‘σηίζιμο’ θαη ε ‘δημιοςπγία κινηηικών πεπιοσών’ πξνζθέξνπλ ζηα παηδηά πνιχπιεπξεο δπλαηφηεηεο γηα απηφλνκεο ελέξγεηεο θαη παηρλίδη θαζψο καζαίλνπλ λα ζρεδηάδνπλ, λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηηο δπλάκεηο ηνπο θαη λα ζπκθσλνχλ κε άιια παηδηά. Ο παηδαγσγφο αλαιακβάλεη ππεχζπλα ηελ εθαξκνγή – κεηά απφ πξνζερηηθή επηινγή – ησλ θαηάιιεισλ παηρληδηψλ γηα ηελ άζθεζε ηεο ιεπηήο θαη αδξήο θηλεηηθφηεηαο, ρξεζηκνπνηψληαο κηα ινγηθή δηαδνρή ζην πξφγξακκα ησλ αζθήζεσλ. Με ην παηρλίδη ην παηδί δελ απνθηά κφλν γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο αιιά δηακνξθψλεη αληηιήςεηο θαη αηζζήκαηα (Zimmer, 2001). πλήζσο ηα παηδηά επηιέγνπλ γηα ηα παηρλίδηα ηνπο ζέκαηα απφ 17 ηε δσή ηνπο ή απφ ηνλ θφζκν ηεο θαληαζίαο ηνπο θαη έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο, ηα εκπινπηίδνπλ κε άιιεο παξαζηάζεηο θαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηα επεμεξγάδνληαη. Η ζεξαπεπηηθή επίδξαζε ηνπ παηρληδηνχ επέξρεηαη ζηαδηαθά ρσξίο λα γίλεηαη αληηιεπηή, κέζσ ηεο βειηίσζεο ηεο θαξδηναλαπλεπζηηθήο ηθαλφηεηαο, ηεο άζθεζεο ηεο επηδεμηφηεηαο, ηεο άζθεζεο ηεο ηθαλφηεηαο γηα ηαμηλφκεζε θαη νξγάλσζε ζην ρψξν, ηεο ηφλσζεο ηεο απηνεθηίκεζεο θαζψο εληζρχεηαη ην «εγψ». Παξάιιεια εληζρχεηαη ε απηελέξγεηα, ε αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ, ε ζπλεξγαζία θαη δηεπξχλεηαη ε θαληαζία θαη ε δεκηνπξγηθφηεηα. Γηα ηε ςπρνθηλεηηθή αγσγή ππάξρνπλ θαηάιιεια παηρλίδηα κε ηα νπνία βειηηψλεηαη: ε θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, ηα αηζζεηήξηα φξγαλα, ε πξνζαξκνζηηθφηεηα, ε αληίιεςε ηνπ ρψξνπ- πξνζαλαηνιηζκφο, ε ηθαλφηεηα εθηίκεζεο θαηαζηάζεσλ (Zimmer, 2001, Miedzinki, 1987). ε) Η ζεξαπεπηηθή ηππαζία – ηππνζεξαπεία απεπζχλεηαη ζε άηνκα κε θηλεηηθέο αλαπεξίεο θαη θπξίσο ζε άηνκα κε εγθεθαιηθέο δπζιεηηνπξγίεο ή πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο θαη απνηειεί ζεξαπεπηηθή ςπρνθηλεηηθή αγσγή κε πνιιαπιά νθέιε. Η βαζηθή ζεξαπεπηηθή επίδξαζε, απνδίδεηαη ζην βεκαηηζκφ ηνπ αιφγνπ θαζψο ηα θηλεηηθά εξεζίζκαηα θαη νη παικηθέο δνλήζεηο πνπ πξνθαινχληαη απφ απηφλ κεηαβηβάδνληαη ζηνλ αζθνχκελν αλαβάηε. Η ηξηζδηάζηαηε θίλεζε ηεο ξάρεο ηνπ αιφγνπ ζε ζπλερή ξπζκφ κε ελαιιαγή ησλ ηξηψλ θαηεπζχλζεσλ νδεγεί ζε πξνζαξκνγή ζηνλ θηλεηηθφ ξπζκφ κε απνηέιεζκα ηνλ έιεγρν ηεο ζηάζεο ηνπ ζψκαηνο θαη δηαηήξεζεο ηεο ηζνξξνπίαο ηνπ αζθνχκελνπ. Η νκαδηθή ηππηθή παξέκβαζεο, ζηνρεχεη άζθεζε ζηα πιαίζηα ζεξαπεπηηθήο παηδαγσγηθήο ζε αιιαγή ζπκπεξηθνξάο θαη θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο ηνπ αζθνχκελνπ θαζψο καζαίλεη λα εξεκεί θαη λα ζπλδέεηαη ζπλαηζζεκαηηθά κε ην άινγν (Riede, 1986). δ) Η αλαπλνή θαη ε ζσζηή ιεηηνπξγία ηεο (εηζπλνήο θαη εθπλνήο) θαηά ηε δηάξθεηα ηεο άζθεζεο είλαη βαζηθήο ζεκαζίαο γηα ηε γεληθή Γπκλαζηηθή, ηελ απηνγελή πξνπφλεζε – πξνπφλεζε δηαινγηζκνχ, γηα ηε Γηφγθα, ηε Θεξαπεία άζζκαηνο, γηα ηε Θεξαπεία γισζζηθψλ δηαηαξαρψλ εμαηηίαο ςπρνινγηθψλ παξαγφλησλ θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θάζεο αλάιεςεο κεηά απφ εληαηηθή άζθεζε. Οη αζθήζεηο αλαπλνήο απνηεινχλ βαζηθή πξνυπφζεζε ζηε ςπρνθηλεηηθή αγσγή θαζψο επεξεάδνπλ ζεηηθά νιφθιεξν ην ςπρηθφ θφζκν ηνπ αηφκνπ. πζηήλεηαη ε ζπλεηδεηή εμάζθεζε απφ ηελ φξζηα θαη θαζήκελε ζέζε, απφ ηελ θαηάθιηζε, ηε ζέζε εξεκίαο, θαηά ην βάδηζκα, ην ηξέμηκν θιπ (Kiphard, 2001). ε) Ο πξνζαλαηνιηζκφο ζην λεξφ θαη ε θνιχκβεζε απνηεινχλ ζηε ςπρνθηλεηηθή αγσγή ηδαληθφ κέζν θαη ζεκαληηθφ ηνκέα απφθηεζεο πνιχπιεπξεο εκπεηξίαο θαζψο ην άηνκν βειηηψλεη ηελ ηθαλφηεηα νπηηθήο, αθνπζηηθήο, απηηθήο, θηλαηζζεηηθήο θαη ρσξηθήο 18 αληίιεςεο. ε έλα εληειψο δηαθνξεηηθφ θαη αζπλήζηζην πγξφ πεξηβάιινλ, ην άηνκν δέρεηαη πνηθηιία εξεζηζκάησλ κέζσ ηνπ δέξκαηνο θαη κέζσ ησλ αηζζήζεσλ, πιεξνθνξίεο πνπ επεμεξγάδεηαη θαη πνπ ην νδεγνχλ ζηαδηαθά ζηελ πξνζαξκνγή θαη ζηνλ πξνζαλαηνιηζκφ κε απνηέιεζκα ηε βειηίσζε ηνπ γλσζηηθνχ επηπέδνπ, ηεο αληίιεςεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο (Innenmoser, 1983). Σν λεξφ απφ κφλν ηνπ δξα ζεξαπεπηηθά κε ηηο ηδηφηεηεο πνπ δηαζέηεη φπσο άλσζε, αληίζηαζε, ζεξκνθξαζία πεξηβάιινληνο, κε απνηέιεζκα λα εμηζνξξνπνχληαη νη ππάξρνπζεο κπτθέο ζπζπάζεηο θαη ηα παζνινγηθά θηλεηηθά πξφηππα. Οη θηλήζεηο γίλνληαη πην αξκνληθέο, απνθηνχλ δπλακηθή θαη νη ζπλαηζζεκαηηθνί θξαγκνί πεξηνξίδνληαη. Αθφκε ε παξακνλή ζην λεξφ, δίλεη ηελ επθαηξία ζην άηνκν, κέζσ ηεο έληνλεο παξαθίλεζεο πνπ βηψλεη, λα αλαπηχμεη δεμηφηεηεο θαη θιήζεηο, λα δηακνξθψζεη πξνζσπηθφηεηα θαη λα βειηηψζεη ηε ςπρηθή ηνπ θαηάζηαζε. Σέινο θαζψο ην άηνκν ζπιιέγεη εκπεηξίεο ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο έρεη ηελ επθαηξία λα εθθξάζεη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ. ε) Ο θχιηλδξνο, ε ηξνρνζαλίδα, ή πεηαινζαλίδα, ζρεδηάζηεθαλ γηα ηε ζεξαπεία αηφκσλ κε δπζθνιίεο απηνζπγθέληξσζεο, αζηάζεηαο, θφβνπ ή ζπαζηηθφηεηαο ζηηο θηλήζεηο. Με ηα παξαπάλσ φξγαλα αλαπηχζζεηαη θαη βειηηψλεηαη ε ηζνξξνπία θαη ν ζπγρξνληζκφο ησλ θηλήζεσλ, ε αληνρή θαη ε επιπγηζία ησλ αξζξψζεσλ, ε απηνζπγθέληξσζε, ε πεηζαξρία θαη ε πξνζνρή, ε αίζζεζε ηνπ ξπζκνχ θαη ε ηθαλφηεηα γηα αληίδξαζε. Πξνηεηλφκελεο αζθήζεηο είλαη ε εμάζθεζε απφ δηαθνξεηηθέο ζέζεηο θαη κε ζηξνθέο γηα ηε βειηίσζε ηεο ζηαηηθήο ηζνξξνπίαο (Zimmer, 1989). Έρεη δηαπηζησζεί φηη ζην Νεπηαγσγείν φπνπ θνηηνχλ ζρεδφλ φια ηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, πξνθχπηνπλ πνιιέο επθαηξίεο δηαπίζησζεο αλαπηπμηαθψλ δηαηαξαρψλ θαη πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα αληηκεησπηζηνχλ κε εηδηθή παξέκβαζε. Έξεπλεο εκθαλίδνπλ έλα ζρεηηθά κεγάιν αξηζκφ παηδηψλ κε αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα γεγνλφο πνπ θαηαδεηθλχεη ζηνπο παηδαγσγνχο ηελ αλαγθαηφηεηα εθαξκνγήο ηεο ςπρνθηλεηηθήο αγσγήο (Kiphard, 2001, Zimmer, 2001) ). Η ζεκαζία ηεο θίλεζεο θαη ε απφθηεζε αηζζεηεξηαθψλ εκπεηξηψλ γηα νινθιεξσκέλε θαη θπζηνινγηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ αλαγλσξίδεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν. Γπζηπρψο γηα ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα, ε Ψπρνθηλεηηθή αγσγή ζηελ πξάμε εθαξκφδεηαη πνιχ πεξηνξηζκέλα, κνινλφηη απεπζχλεηαη αθφκε θαη ζε παηδηά κε βαξηέο αλαπεξίεο. Η απνπζία εμεηδηθεπκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνζσπηθνχ θαη ε έιιεηςε ππνδνκψλ ζπρλά θαζηζηά αδχλαηε ηελ εθαξκνγή ηεο. Σέινο, επεηδή νη θηλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, πνπ πεξηιακβάλνπλ αηζζεηεξηαθέο, ζσκαηηθέο θαη θνηλσληθέο εκπεηξίεο ζηνρεχνπλ ζηηο δπζιεηηνπξγίεο θαη ηα ζπκπηψκαηα γηα ηελ εμηζνξξφπεζε ησλ ηδηαίηεξσλ αδπλακηψλ θαη ησλ δπζρεξεηψλ ησλ παηδηψλ, ε εθαξκνγή 19 ηεο Ψπρνθηλεηηθήο αγσγήο θαζίζηαηαη απφ πνιχ λσξίο αλαγθαία. Σν παηδί κέζσ απηήο ηεο αγσγήο καζαίλεη λα ρξεζηκνπνηεί φιεο ηνπ ηηο αηζζήζεηο, λα δέρεηαη ην ζψκα ηνπ θαη ην ρξεζηκνπνηεί, θαη λα ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ ζεκαληηθφ θνκκάηη κηαο νκάδαο (Zimmer & Cicurs 1999). πκπεξαίλεηαη φηη νη θηλεηηθέο θαη αληηιεπηηθέο εκπεηξίεο θηλεηνπνηνχλ βαζηθέο καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο, πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ αληηπαξάζεζε ηνπ παηδηνχ κε ην ζψκα ηνπ, ην πιηθφ θαη ην θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ γηα ην ιφγν απηφ, ζπζηήλεηαη ε εθαξκνγή ηεο Ψπρνθηλεηηθήο αγσγήο ηφζν ζην Νεπηαγσγείν φζν θαη ζην Γεκνηηθφ ζρνιείν γηα ηελ απφθηεζε θαη πξναγσγή ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ παηδηνχ θαη γηα ηελ ελαξκφληζή ηνπ κε ην πεξηβάιινλ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Angelopoulou- Sakadami, N., Tsikoulas, I., Fahantidou,A., & Abatzides, G. Neurological soft signs in correlation with school achievement. Journal of APEE, 1998, 3: 69-74. 2. Auxter, D. , Pyfer, J. Principles and methods of adapted physical education and recreation. Saint Louis: Times Mirror Mosby College Publishing, Toronto. 1989. 3. Ayres, A.J. Bausteine der kindlichen Entwicklung. Berlin, Springer Verlag. 2004: 37-39. 4. Eggert, D. & Kiphard, E. J. Die Bedeutung der Motorik für die Entwicklung normaler und behinderter Kinder. 4e , Schorndorf. 1980: 129-134. 5. Eggert, D. & Kiphard, E. J. Die Bedeutung der Motorik für die Entwicklung normaler und behinderter Kinder. 4e , Schorndorf. 1980: 37-39. 6. Eggert, D. Theorie und Praxis psychomotorischer Förderung. Dortmund. 2005: 124-129. 7. Erichsen, H & Böttcher, H. Trampolin –Therapie bei hirngeschädigten Kindern und Jugendlichen. Die Rhabilitation 1976, 2: 100-102. 8. Fischer, Κ. Κörpererfahrung und Indendität als Grunbegriffe der Psychomotorik. Schorndorf . Motorik 1996, 3 : 102-105. 9. Frostig, M. Bewegungserziehung. Neue Wege der Heilpädagogik. München. 1973: 134-137. 20 10. Gratty, J. Trampoline Activities for Atypical Children. Peck Publications, Palo Alto Calif. ( USA). 1969: 67-69. 11. Griffiths, R. The abilities of young children. A comprehensive system of mental measurement for the first eight years of life. The test agency Ltd, London. 1984. 12. Hammer, R. . Das Ungeheuer von Loch Ness-Fallbeschreibung eines aggressiven Kindes. Motorik 1992: 15, 241-248. 13. Herm, S. Psychomotorische Spiele für Kleinstkinder in krippen. Berlin. 1997: 123-127. 14. Holle, B. Die motorische und perzeptuelle Entwicklung des Kindes. München, Weiheim. 2000: 12-17. 15. Innenmoser, J. Schwimmspass für Behinderte. Ein Leitfaden für Behinderte, Eltern und Betreuer. Bockenem: Fahnamann. 1983: 85-89. 16. Keller, R. & Fritz, A. Auf leisen Sohlen durch den Unterricht. Schondorf. 1995: 12-17. 17. Kesper, G. Sensorische Intergration und Lernen. (Hrsg), München, 2002: 86101. 18. Kiphard, E.J. Motopädagogik. - Psychomotorische Entwicklungsförderung, Band 1, Verlag mνdernes lernen, 9., unveränd. Aufl., Borgmann, Dortmund. 2001: 127-129. 19. Kiphard, E.J. Psychomotorik in Praxis und Theorie. Gütersloch, Flöttmann. 1989: 125-129. 20. Kiphard, E.J. Mototherapie-Teil I. - Psychomotorische Entwicklungsförderung, Band 2, Verlag mνdernes lernen, 4., unveränd. Aufl., Borgmann, Dortmund. 1995: 123-127. 21. Krombholz, H. Sport und Bewegungserziehung. Unterschiedliche Ansätze für die Bewegungsförderung und für den Sport mit Kindern. Sportunterricht 1995, 34: 416-420. 22. Lapierre, A. & B. Aucoutirier. Die Symbolik der Bewegung. Rsychomotorik und kindliche Entwicklung. Reinhardt, München. 1998: 22-34. 23. Lapierre, A. Die Psychomotorische Erziehung – Grundlage jeder Vorschulerziehung. In Müller-Decker-Schilling (Red. ): Motorik im Vorschulalter, Schorndorf, Hofmann. 1998: 98-102. 21 24. Levine, M.D . Neurodevelopmental dysfunction in the school aged child. In: Behram RE ed. Neson Textbook of pediatrics. Intern ed. Philadelphia: WB Saunters Co, 1992: 84-90. 25. Mertens, K. Körperwahrnehmung und Körpergeschick. Dortmund, 1999: 45-49. 26. Miedzinki, K. Die Bewegungsbaustelle. Dortmund, Verlag modernes lernen. 1987: 28-29. 27. Passolt, M. Hyperaktive Kinder. Psychomotorische therapie. München. 2003: 117-119. 28. Reichenbach, C. Bewegungsdiagnostik in Theorie und Praxis. Borgmann Media, Dortmund. 2006: 23-29. 29. Riede, D. Therapeutisches Reiten in der Krankengymnastik. Pflaum, München. 1986: 127-129. 30. Schilling, F. Motorische Entwicklung als Adaptations prozeß. In Müller-DeckerSchilling (Red. ): Motorik im Vorschulalter, Schorndorf, Hofmann. 1986: 129131. 31. Volkamer, M. & Zimmer, R. Kinderzentrierte Mototherapie. Motorik 1986, 9 : 49-58. 32. Wiegersma, P. H. (). De Relatie tussen milieu en Psychomotorisch niveau bij het Jonge Schoolkind, de lichamelijke opvoeding. 1970, 6: 199-213. 33. Zimmer, R. Kreative Bewegungsspiele. Psychomotorische Förderung im Kindergarten. Freiburg, Herder. 2001: 27-29. 34. Zimmer, R. Handbuch der Psychomotorik, Theorie und Praxis der psychomotorische Förderung von Kindern. Verlag Herder, Freiburg im Breisgau. 2006 35. Zimmer, R. Handbuch der Sinneswahrnehmung. Herder Verlag, Freiburg im Breisgau. 2005: 34-39. 36. Zimmer, R. Kreative Bewegungsspiele. Psychomotorische Förderung im Kindergarten, 19 Auflage, Verlag Herder, Freiburg im Breisgau. 1989: 124-129. 37. Zimmer, R./ Cicurs, H. Psychomotorik. Schorndorf. 1997: 28-31. 38. Αγγεινπνχινπ - αθαληάκε, Ν. Γηαγθάδνγινπ, Π., Σζηκάξαο, β., Φσηηάδνπ, Δ. . ρέζε αλαπηπμηαθψλ θιηκάθσλ κε ζρνιηθή επίδνζε. Γαιελφο, 1998, 3: 325334. 22 39. Αγγεινπνχινπ - αθαληάκε, Ν. Ειδική αγωγή - Αναπηςξιακέρ διαηαπασέρ & σπόνιερ Μειονεξίερ. Δθδφζεηο Παλεπηζηεκίνπ Μαθεδνλίαο, Θεζζαινλίθε, 2004: 352-359. 40. Γηαγθάδνγινπ, Π. Σηάθμιζη ηων κινηηικών κλιμάκων ηηρ δοκιμαζίαρ ηηρ Griffiths Νο ΙΙ ζε παιδιά πποζσολικήρ ηλικίαρ. Θεζζαινλίθε, ΣΔΦΑΑ, ΑΠΘ, Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή, 2001: 25-29. 41. Μαξθνβίηεο Μ., Σδνπξηάδνπ, Μ. Μαθηζιακέρ Δςζκολίερ Θεωπία και Ππάξη. Δθδφζεηο Πξνκεζεχο, Θεζζαινλίθε. 1991. 42. ηδεξνπνχινπ Μ.: Θεωπία και Ππακηική ηηρ Ειδικήρ αγωγήρ. Άθληζη αηόμων με ειδικέρ ανάγκερ – Διοπθωηική Γςμναζηική – Ψςσοκινηηική διαπαιδαγώγηζη. Δθδφζεηο άιηνο, Θεζζαινλίθε 1986. 23
© Copyright 2024 Paperzz
