Załącznik nr 1 do Uchwały nr XXIX/307/14 Rady Powiatu Limanowskiego z dnia 26 lutego 2014 roku Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Limanowa 2014 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 I. Uzasadnienie programu....................................................................................3 II. Diagnoza problemu przemocy w rodzinie na terenie Powiatu Limanowskiego..................................................................................................4 1. Przemoc w rodzinie- definicja i formy przemocy.....................................4 1.1. Formy przemocy w świetle prawa karnego..........................................6 1.2. Formy przemocy występujące na terenie Powiatu Limanowskiego.7 2. Sprawca przemocy- charakterystyka..........................................................8 2.1. Sprawca przemocy- motywacja działania............................................8 2.2. Sprawca przemocy pod wpływem alkoholu......................................10 3. Procedura Niebieskiej Karty......................................................................12 4. Program korekcyjno-edukacyjny..............................................................15 III. Założenia programowe.......................................................................................15 IV. Cele programu.....................................................................................................17 V. Charakterystyka programu................................................................................18 VI. Bloki tematyczne.................................................................................................20 VII. Monitoring i ewaluacja........................................................................................23 VIII. Źródło finansowania..........................................................................................23 Źródło..................................................................................................................24 Spis tabel............................................................................................................25 2 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 I. UZASADNIENIE PROGRAMU Dotychczasowe działania zmierzające do pomocy rodzinom, w których występuje przemoc, koncentrowały się głównie na pomocy osobom doświadczającym przemocy. Wszelkie działania wobec osób stosujących przemoc miały charakter represyjny, a ich skuteczność nie była zadawalająca. Z doświadczeń wynika, że samo ukaranie sprawcy (skazanie prawomocnym wyrokiem) bardzo rzadko przyczynia się do trwałej zmiany jego zachowania oraz poprawy funkcjonowania w rodzinie. Ponadto, pierwszy wyrok orzekany jest zazwyczaj w zawieszeniu, a tym samym sprawca powraca do środowiska gdzie stosował przemoc. Często też decyduje się na tzw. działania odwetowe i znęca się nad rodziną ze zdwojoną siłą, nie podejmując próby kontrolowania swego gniewu. Sprawcy przemocy na ogół starają się znajdować uzasadnienie dla aktów przemocy. Szczególnie dotyczy to negowania osobistej odpowiedzialności za wyrządzone szkody i obciążania odpowiedzialnością ofiary. Ponadto osoby stosujące przemoc nie posiadają umiejętności zmiany swoich zachowań, częstokroć powielają wzorce zachowań osób z ich najbliższego otoczenia. Skuteczne przeciwdziałanie przemocy w rodzinie wymaga podjęcia wielopłaszczyznowych działań wobec osób stosujących przemoc w rodzinie poprzez prowadzenie bezpośrednich oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych, jak też procedur interwencyjno-prawnych. Z uwagi na powyższe coraz częściej podejmowane są próby oddziaływania na sprawców, które zmierzają do nauczenia ich samokontroli i wyzwolenia spod wpływu nałogowej agresywności. Temu mają służyć programy korekcyjno-edukacyjne skierowane do osób stosujących przemoc. 3 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 II. Diagnoza problemu przemocy w rodzinie na terenie Powiatu Limanowskiego 1. Przemoc w rodzinie- definicja i formy przemocy Zapis w art. 2 pkt. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, definiuje i określa przemoc w rodzinie, jako wszystkie jednorazowe lub powtarzające się działania lub zaniechania osoby najbliższej, prowadzącej wspólne gospodarstwo domowe razem zamieszkującej, zmuszającej członka/ów rodziny do zachowań wbrew ich woli, szczególnie narażające ich na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające godność, nietykalność cielesną, wolność w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym oraz wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Do najczęstrzych form przemocy w rodzinie stosowanych przez sprawców przemocy zalicza się: 1) Przemoc fizyczną- najbardziej widoczną i trudną do ukrycia, obejmującą zadawanie bólu fizycznego i/lub obrażeń fizycznych, bicie otwartą ręką lub pięściami, kopanie, szarpanie, duszenie, policzkowanie, wykręcanie rąk, grożenie obrażeniami, ciągnięcie za włosy, uderzanie jakimś przedmiotem, pchnięcie nożem itp. W jej ramach wyróżnia się przemoc mającą charakter: a. czynnym- bicie „na oślep”, „silne klapsy”, oparzenia, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni usiłowanie oraz usiłowanie zabójstwa. b. biernym- stosowanie zakazów mówienia, załatwiania potrzeb fizjologicznych, deprywacja snu, ograniczenie lub odmówienie pożywienia, stosowanie „aresztu domowego”, porzucenie w niebezpiecznej okolicy, nieudzielenie koniecznej pomocy. 2) Przemoc psychiczną/emocjonalną- najtrudniejszą do udowodnienia, obejmującą poniżanie i ustawiczne upokarzanie, wyśmiewania cudzych poglądów, wyglądu, religii i narzucanie własnych sądów, krytykowanie, odmowa uczuć, szacunku, zainteresowania, oziębłość emocjonalna, kontrolowanie ofiary, ograniczenie jej kontaków z innymi lub całkowite odcięcie od otoczenia, wmawianie choroby psychicznej, obmawianie, obrażanie, 4 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 zawstydzanie, szantażowanie i inne działania podważające poczucia własnej wartości. 3) Przemoc seksualną- polegającą na przedmiotowym traktowaniu drugiej osoby, mającym na celu zaspokojenie własnych potrzeb seksualnych, obejmującą także wymuszone i nieakceptowanle przez drugą osobę kontakty seksualne, sadystyczne formy współżycia seksualnego, wykorzystywanie seksualne, krytyka zachowań seksualnych partnera, gwałt. 4) Przemoc materialną/ekonomiczną- polegającą na bezprawnym finansowym wykorzystaniu i/lub kontrolowaniu środków niezbędnych do utrzymania niezależności finansowej ofiary, m.in.: uniemożliwienie jej podjęcia pracy zarobkowej lub zmuszanie do nieodpłatnej pracy, odbieranie zarobionych pieniędzy, niezaspakajanie podstawowych potrzeb materialnych małżonkowi i/lub członkom rodziny. 5) Zaniedbanie- polegające na niezaspakajaniu podstawowych potrzeb fizycznych i psychicznych człowieka np. brak właściwego żywienia, ubioru, niedbanie o higienę i zdrowie dziecka, osoby straszej, niepełnosprawnej lub chorej. To także brak zainteresowania rozwojem dziecka, jego wolnym czasem. Pozbawianie drugiej osoby kontaktu, chłód emocjonalny i okazywanie obojętności. W literaturze spotyka się również inny podział from przemocy. Ze względu na jej natężenie wyróżnia się: 1. Przemoc gorącą- obejmującą wybuchy złości, nagromadzonej frustracji, powodowane przez silne wzburzenie i skumulowane negatywne emocje i wewnętrzne konflikty. Pojawiające się agresja jest skutkiem rozładowania napięcia i odbija się na członkach rodziny. Stres, niepowodzenia wzmagają u sprawcy chęć odreagowania, stają się często usprawiedliwieniem dla jego czynów. 2. Przemoc chłodną- polega na demonstrowaniu przewagi i siły nad ofiarą, często widoczna w rygorystyczym wychowaniu dzieci. Sprawca przemocy żąda od członków rodziny całkowitej uległości, braku sprzeciwu, uznawania jego opinii i czynów za słuszne i niezaprzeczalne. Stosuje przemoc po to by 5 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 6 wyegzekwować bezwględne posłuszeństwo. Często jest zadania: „Jak poczują zapach bata to wyrosną na porządnych ludzi”, „Gdybym ich nie bił, to by porządku nie było”, „Jakby nie dostała, to by mnie nie szanowała”. 1.1. Formy przemocy w świetle prawa karnego Polskie prawodawstwo pozwala na pociągnięcie do odpowiedzialności sprawcy czynu zabronionego w tym aktów przemocy i innych czynów mających znamiona tego zjawiska. Zapisy w polskim prawie karnym odnoszą się do osoby sprawcy i wskazują na rodzaj przestępstw przeciwko osobom bliskim. Poniższa Tabela 1 przedstawia zebrane w pigułce zapisy prawa dotyczące poszczególnych form przemocy. Tabela 1. Formy przemocy w kodeksie karnym Forma Przemocy Przemoc fizyczna Przemoc psychiczna Kodeks Karny Uderzenie człowieka lub naruszenie jego nietykalności cielesnej w inny sposób- art. 217 k.k. Znęcanie sie fizyczne lub psychiczne nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny- art. 207 k.k. Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci: pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia bądź innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała- art. 156 k.k. Grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeśli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełnionaart. 190 k.k. Wzbudzanie u innej osoby uzasadnionego okolicznościami poczucia zagrożenia lub naruszenie jej prywatności poprzez uporczywe nękanie- art. 190a § 1 k.k. Stosowaie przemocy lub groźby bezprawnej, w celu zmuszania innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia określonego stanu- art. 191 k.k. Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Przemoc seksualna Przemoc ekonomiczna/ Zaniedbanie Alkoholizm Inne (niszczenie, uprowadzenie itp.) 7 Utrwalanie wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, poprzez użycie wobec niej przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu, albo rozpowszechnianie wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej bez jej zgody- art. 191a k.k. Doporowadzenie innej osoby do obcowania płciowego przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem (zgwałcenie) oraz doprowadzenie w ten sam sposób innej osoby do poddania się innej czynności seksualnej lub wykonania takiej czynności – art 197 k.k. Obcowanie płciowe z małoletnim poniżej 15 r.ż. lub dopuszczanie się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadzenia jej do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania- art. 200 k.k. Uporczywe uchylanie się od wykonania ciążącego z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to narażenie jej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego)- art. 209 k.k. Porzucenie wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej 15 r.ż. albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny i fizyczny-art. 210 k.k. Kradzież lub kradzież z włamaniem na szkodę osoby najbliższej art. 278 k.k. i art. 279 k.k. Rozpijanie małoletniego, przez dostarczenie mu napoju alkoholowego, ułatwienie jego spożycia, lub nakłanianie go do spożycia takiego napoju- art. 208 k.k. Niszczenie, uszkodzenie cudzej rzeczy lub czynienie jej niezdatną do użytku- art. 228 k.k. Pozbawienie innego człowieka wolności- art. 189 k.k. Uprowadzenie lub zatrzymanie małoletniego poniżej 15 lat albo osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoruart. 211 k.k. 1.2. Formy przemocy Powiatu Limanowskiego w ystępujące na terenie Ważnych danych dotyczących charakteru występowania zjawiska przemocy na terenie Powiatu Limanowskiego dostarczają informacje z ośrodków pomocy społecznej dotyczące form i rodzajów przemocy stosowanej przez sprawców wobec Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 8 ofiar. Rozkład liczbowy najczęściej występujących form przemocy przedstawia poniższa Tabela 2. Tabela 2. Formy przemocy wystepujące na terenie Powiatu Limanowskiego FORMY PRZEMOCY Rok Alkoholizm Kryzys małżeński Inne (w tym znieważanie niszczenie mienia) 6 90 29 9 245 12 137 43 22 2 127 7 92 31 15 3 506 25 319 103 46 Przemoc fizyczna Przemoc seksualna Przemoc psychiczna Przemoc ekonomiczna 99 1 134 186 0 96 381 2011 2012 pierwsza połowa 2013 Łącznie Tabela 2 wskazuje, iż najczęściej zgłaszaną formą przemocy w przeciągu lat 2011, 2012 i w półroczu 2013 była przemoc psychiczna, następnie przemoc fizyczna i alkoholizm. Kryzys małżeński, przemoc ekonomiczna i seksualna zdarzały się rzadziej, aczkolwiek również miały miejsce. Ponadto, występowały także zawiadomienia o innych formach przemocy w tym o niczszeniu cudzego mienia czy znieważaniu. 2. Sprawca przemocy- charakterystyka 2.1. Sprawca przemocy- motywacja działania Sprawca przemocy w rodzinie potrafi skutecznie kamuflować swoje prawdziwe oblicze i manipulować nie tylko ofiarami, ale także otoczeniem. W tym celu wykorzystuje różne strategie powodujące zmniejszenie wagi popełnionych czynów, osłabienia lęku, czy eliminacji wyrzutów sumienia. Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Sprawca nie posiada umiejętności zmiany swoich zachowań, zazwyczaj jest wytrenowany w stosowaniu zachowań określanych, jako nadużycia wobec innych. Częstokroć powiela wzorce zachowań osób z jego najbliższego otoczenia. Ma niską samoocenę i poczucie niedostosowania, co powoduje alienację i utratę relacji z innymi. Brak kompetencji społecznych w tym nieznajomość zasad poprawnego komunikowania się, czy asertywości. Częsta izolacja od otoczenia może rodzić lęk, depresję czy inne zaburzeniama psychiczne. Sprawca przemocy bywa zaborczy, cechuje go słaba kontrola impulsów, co w efekcie może prowadzić do zachowań antyspołecznych, braku empatii. Ponadto, problemy finansowe, złe warunki mieszkaniowe czy przebywanie przez długi czas na bezrobociu mogą wpływać na wzrost zachowań agresywnych i być powodem stresu, napięcia u sprawcy przemocy. Zdarza się, iż sprawca usprawiedliwia przed samym sobą swoje postępowanie. Z czasem zaczyna wierzyć w wymyślone przez siebie motywy postępowania, a gdy jego czyny wychodzą na jaw zaczyna również przekonywać innych do swoich racji, poprzez: 1. Kwestionowanie odpowiedzialności– sprawca przekonuje siebie i próbuje przekonać innych, że ulega jakimś siłom zewnętrznym, nad którymi nie panuje. Stara się wmówić wszystkim (w tym interweniującym Funkcjonariuszom Policji), że to był wypadek, że był trochę pijany. 2. Kwestionowanie szkody– sprawca nie kwestionuje odpowiedzialności, nie zaprzecza, że to on zrobił, ale próbuje przekonać siebie i innych, że nic wielkiego się nie stało. Funkcjonariuszom Policji próbuje często wmówić, że np. pokłócił się z partnerką i on ją tylko popchnął, a ona się przewróciła. 3. Kwestionowanie ofiary– sprawca nie neguje ani odpowiedzialności, ani szkody, odbiera natomiast ludziom, którzy ucierpieli, prawo do nazywania siebie ofiarami jego czynów. Swoje zachowanie przedstawia, jako akt słusznej zemsty lub kary. 4. Potępianie potępiających– sprawca odbiera potencjalnym osobom oceniającym jego czyn prawo do oceniania go w ogóle. W tej strategii chodzi o odwrócenie uwagi od tego, co on zrobił i skierowanie jej na motywy czy zachowania innych osób. Na przykład sprawca może prowokować 9 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 dzielnicowego do użycia środków przymusu bezpośredniego a następnie oskarżyć go o przekroczenie kompetencji o brutalność wobec niego. 5. Odwoływanie się do w yższych racji– sprawca uznaje konieczność poświęcenia jednego dobra w imię innego, jakby działał w stanie wyższej konieczności. Repertuar usprawiedliwień wykorzystywanych przez sprawców przemocy domowej jest nieograniczony. Czasami sprawcy używają jednocześnie kilku technik, po to, by łatwo dokonać zmiany tej, która w danej sytuacji okaże się zawodna. 2.2. Sprawca przemocy pod wpływem alkoholu Z danych Powiatowej Komendy Policji w Limanowej wynika, iż w ostatnich latach 2011-2012 oraz w pierwszej połowie 2013 roku wśród sprawców przemocy dominowali mężczyźni. Dane pokazują jednak, iż kobiety również dopuszczają się aktów przemocy. W 2012r. wzrosła liczba kobiet będących sprawcami przemocy, natomiast spadła nieznacznie liczba mężczyzn stosujących przemoc. Zaś w połowie roku 2013 pojawił się jeden nieletni wobec, którego istniało podejrzenie stosowania przemocy wobec członków rodziny. Dane te zawiera Tabela 3. Tabela 3. Zestawienie liczbowe obejmujące osoby stosujące przemoc SPRAWCY PRZEMOCY DOMOWEJ ROK KOBIETY MĘŻCZYŹNI NIELETNI 2011 24 486 0 2012 35 450 0 PIERWSZA POŁOWA 2013 9 184 1 ŁĄCZNIE 68 1120 1 10 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Sparwca przemocy niejednokrotnie nadużywa alkoholu i/lub narkotyków. Używki stają się często generatorem zachowań agresywnych. Poniższa Tabela 4 zwiera informacje o liczbie kobiet, mężczyzn oraz nieletnich, dopuszczających się aktów przemocy będąc pod wpływem alkoholu. Tabela 4. Liczba sprawców przemocy domowej pod wpływem alkoholu SPRAWCY PRZEMOCY DOMOWEJ POD WPŁYWEM ALKOHOLU ROK KOBIETY MĘŻCZYŹNI NIELETNI 2011 12 351 0 2012 20 277 0 PIERWSZA POŁOWA 2013 ŁĄCZNIE 1 118 0 33 746 0 Analiza danych zawartych w powyższej Tabeli 4 wskazuje na liczbę sprawców przemocy domowej, będących w trakcie zatrzymania pod wpływem alkoholu. W roku 2011 najwięcej sprawców przemocy było wśród mężczyzn, aż 351. Kobiet będących w stanie nietrzeźwości naliczono 12, nieletnich 0. W rok póżniej 277 mężczyzn i 20 kobiet było sprawcami aktów przemocy pod wpływem alkoholu. Nieletnich w stanie po spożyciu alkoholu nie odnotowano. W połowie 2013 jedna kobieta dopuściła się aktu przemocy i kolejno 118 mężczyzn, żaden nieletni. Dane te jednoznacznie wskazują na znaczącą przewagę mężczyzn nad kobietami i nieletnimi w kwesti stosowania przemocy wobec innych i czynienia tego będąc w stanie nietrzeźwości. Spożywanie napojów alkoholowych czy innych substancji psychoaktywnych niewątpliwie zwiększa ryzyko konfliktów w relacjach i w konsekwencji może zakończyć się użyciem siły i przemocy. Dane te wskazują, iż kobiety również dopuszczają się aktów przemocy. 11 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Tabela 5. Sprawcy przemocy przewiezieni do Izby Wytrzeźwień PRZEWIEZIENI DO IZBY WYTZREŹWIEŃ ROK KOBIETY MĘŻCZYŹNI NIELETNI 2011 6 175 0 2012 12 165 0 PIERWSZA 2013 ŁĄCZNIE 0 80 0 18 420 0 POŁOWA Z danych Powiatowej Komendy Policji w Limanowej zamieszczonych w powyższym zestawieniu tabelarycznym wynika, iż na przełomie 2,5 lat to mężczyźni byli najczęściej przewożeni do Izby Wytrzeźwień. W roku 2011 było ich najwięcej, aż 175, w rok później 165 osób. Natomiast w pierwszej połowie 2013 roku, 80 mężczyzn stosujących przemoc zostało skierowanych do Izby Wytrzeźwień. Kobiet korzystających z opieki w Izbie Wytrzeźwień było znacznie mniej niż mężczyzn, a więc w 2011 roku- 6, kolejno w 2012 roku- 12, a w pierwszej połowie 2013 roku 0. Nieletni nie korzystali z pobytu w Izbie Wytrzeźwień na przełomie badanego okresu 2,5 lat. Powyższe dane wskazują na istnienie związku między nadużywaniem alkoholu a późniejszym stosowaniem przemocy wobec partnera. Spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach, nie tylko wiąże się z ryzykiem uzależnienia, ale również ze wzrostem prawdopodobieństwa występowania aktów przemocy. Może być dramatyczne w skutkach, bowiem zaburza procesy spostrzegania i ogranicza świadomość działania. 3. Procedura Niebieskiej Karty Niebieska Karta stanowi ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie zgodnie 12 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 z art. 9d ust. 2 ustawy z dnia 10 czerwca 2010r., o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010, Nr. 125 poz. 842.) Poniższa Tabela 6 przedstawia dane udostępnione przez Powiatową Komendę Policji w Limanowej dotyczące miejsca sporządzania Niebieskich Kart. Tabela 6. Miejsce sporzadzania Niebieskich Kart MIEJSCE SPORZĄDZANIA NK WG ZAMIESZKANIA OFIARY ROK MIASTO WIEŚ 2011 101 406 2012 77 400 PIERWSZA POŁOWA 2013 ŁĄCZNIE 34 157 212 963 Z danych zawartych w Tabeli 6 wynika, iż w ostatnich 2,5 latach wszczęto najwięcej procedur Niebieskich Kart na terenie wiejskim. W roku 2011 było to 406 NK, w rok póżniej 400 i kolejno w pierwszej połowie 2013r.- 157 NK. Łącznie w ciągu badanego okresu sporządzono 963 Niebieskie Karty. Analizując dane dotyczące zakładania Niebieskich Kart można zaobserwować znacznie mniejszą ich liczbę, a mianowicie w roku 2011 założono- 101 NK, w 2012 roku- 77 NK a w pierwszym półroczu 2013 roku- 34 NK. Wzrost zjawiska przemocy oddaje również częstotliwość stosowania procedury Niebieskiej Karty w miejskich i gminnych ośrodkach pomocy społecznej. Rozpatrując problematykę zjawiska przemocy w rodzinie warto dokonać analizy liczby zakładanych kart i wstrzynanych postępowań. Poniższa Tabela 7 przedstawia istotę problemu. 13 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Tabela 7. Liczbowe zestawienie ilości Niebieskich Kart w poszczególnych ośrodkach pomocy społecznej. Procedura Niebieskiej Karty (ogółem) Gmina /Miasto GOPS Dobra GOPS Jodłownik GOPS Kamienica GOPS Laskowa GOPS Limanowa MOPS Limanowa GOPS Łukowica GOPS Mszana Dolna MOPS Mszana Dolna GOPS Niedźwiedź GOPS Słopnice GOPS Tymbark Razem 2011 23 7 20 12 18 19 5 63 14 25 13 2 221 2012 58 54 15 34 61 54 27 54 19 25 17 31 449 Połowa 2013 17 20 14 10 32 30 17 41 4 12 17 7 221 Analiza danych zawartych w Tabeli 7 pozwala sądzić o wzroście ilości zakładanych Niebieskich Kart. W roku 2011 łącznie we wszystkich ośrodkach pomocy społecznej założono 221 NK, z tego najwięcej, aż 63 w MOPS Mszana Dolna, 23- GOPS Niedźwiedź i 23- GOPS Dobra. Najmniej NK zostało zawartych przez GOPS Łukowica w liczbie 5 i GOPS Tymbark w liczbie 2. Dokonując interpretacji danych dotyczących roku 2012 obserwuje się dwukrotny wzrost liczby zakładanych NK do 449. Najwięcej NK założono w GOPS Limanowa w liczbie 61, kolejno w GOPS Dobra- 58, MOPS Limanowa i GOPS Jodłownik- 54. Najmniej NK założono w GOPS Słopnice w liczbie 17 i GOPS Kamienica w liczbie 15. W pierwszej połowie roku 2013 założono 221 NK. Z czego najwięcej 41 w GOPS Mszana Dolna, 32 w GOPS Limanowa i 30 w MOPS Limanowa. Najmniej w GOPS Tymbark w liczbie 7 i w MOPS Mszana Dolna- 4. Ponadto, na przełomie ostatnich dwóch lat wszczęto najwięcej procedur Niebieskich Kart przez Policję, kolejno pomoc społeczną, zaś najmniej przez oświatę, ochronę zdrowia i w Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 14 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Powyższe spostrzeżenia kolejny raz potwierdzają, iż problematyka przemocy jest trudna, a praca z ofiarami i sprawcami przemocy jest długoterminowa. Wymaga poświęcenia i nakładu sił zarówno pracowników ośrodków pomocy społecznej udzielających pomocy osobom dotkniętych przemocą jak i samych zainteresowanych. 4. Program korekcyjno-edukacyjny Powiat Limanowski za pośrednictwem Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej co roku wysyła do miejskich i gminnych ośrodków pomocy społecznej informacje i prośby by ośrodki zachęcały i kierowały sprawców przemocy do udziału w programie korekcyjno-edukacyjnym. Do tut. Centrum napływa rocznie kilka zgłoszeń, aczkolwiek trudności sprawia skłonienie osób do dobrowolnego pozostania i udziału w programie. Z uwagi na brak odpowiedniej liczby osób w ostatnim roku nie przeprowadzono takiego programu, a chętne osoby kierowano do Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Nowym Sączu. Narastający wzrost przypadków stosowania przemocy zarówno wobec kobiet jak i mężczyzn, dzieci i młodzieży, a także osób starszych/niepełnosprawnych budzi niepokój i wymaga podjęcia zaradczych działań. Za potrzebą pracy ze wzrastającą liczbą sprawców przemocy oraz ofiar przemawiają liczne doniesienia o przypadkach występowania przemocy domowej. Z uwagi na wzrastające potrzeby dokonuje się aktualizacji programu korekcyjno-edukacyjnego. Kolejne rozdziały przedstawiać będą założenia i cele programu, jego charakterystykę, bloki tematyczne, a także monitoring, ewaluację i źródła finansowania. III. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Podstawą prawną do opracowania i realizacji niniejszego programu korekcyjno- edukacyjnego dla osób stosujących przemoc w rodzinie stanowi art. 6 ust. 4 pkt. 2 15 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) Założenia do tworzenia niniejszego programu opierają się na aktualnym stanie wiedzy na temat przemocy domowej i prowadzą do stwierdzenia, że: 1) przemoc domowa jest wyuczonym zachowaniem, 2) nie stosowania przemocy domowej również można się nauczyć, 3) korzenie przemocy tkwią w stereotypach kulturowych i obyczajowych - jest tolerowana i wzmacniana przez postawy i poglądy ludzi, jest zakorzeniona we wzorach postępowania przekazywanych z pokolenia na pokolenie, 4) przemoc domowa jest szkodliwym i raniącym nadużyciem siły i władzy oraz dąży do kontrolowania i zniewolenia osoby zależnej, 5) stosowanie przemocy jest wyborem, za który sprawca ponosi odpowiedzialność moralną i prawną, 6) stosowanie przemocy w żadnym przypadku nie może być usprawiedliwiane i tolerowane. Mając na uwadze powyższe założenia niniejszy program opiera się na współczesnych rozwiązaniach uwzględniających podejście integracyjne, łączące wybrane elementy tradycyjnych modeli pracy ze sprawcami przemocy, do których należą: 1) edukacja na temat kulturowo-obyczajowych zjawisk wspierających i przeciwstawiających się przemocy, 2) promocja wartości i idei wspierających godność osoby, dobro rodziny, równość płci oraz prawa kobiet i dzieci a także odpowiedzialność za osobiste decyzje i gotowość ochrony słabszych, 3) stosowanie procedur behawioralno-poznawczych w celu korygowania postaw i zachowań związanych z przemocą, 4) uczenie umiejętności samokontroli. konstruktywnej komunikacji interpersonalnej oraz 16 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 I V. CELE PROGRAMU Głównym celem programu jest pomoc sprawcom w zaprzestaniu stosowania przemocy poprzez edukację ukierunkowaną na: 1) uświadomienie sprawcy czym jest przemoc, 2) uzyskanie przez niego świadomości własnych zachowań przemocowych wobec bliskich, 3) rozpoznanie przez niego sygnałów ostrzegawczych zapowiadających zachowania przemocowe, 4) opracowanie „planu bezpieczeństwa” zapobiegającemu użyciu siły i przemocy, 5) nabycie nowych umiejętności służących rozwiązywaniu konfliktów, sporów w rodzinie bez użycia agresji, 6) naukę umiejętności partnerskiego układania stosunków w rodzinie, uczenie się korzystania z pomocy innych, 7) naukę umiejętności konstruktywnego wyrażania uczuć. Cele programu będą realizowane podczas zajęć psychologicznych, edukacyjnych i socjalizacyjnych, ukierunkowanych na taką zmianę zachowań i postaw osób stosujących przemoc, która zmniejszy ryzyko dalszego stosowania przez nie przemocy oraz zwiększy ich zdolność do samokontroli agresywnych zachowań i do konstruktywnego współżycia w rodzinie. Należy jednak zaznaczyć, ze realizując powyższy cel zastosowana będzie zasada ochrony bezpieczeństwa, autonomii i dobra osób krzywdzonych przez osobę stosującą przemoc – w żadnym przypadku program nie przewiduje i nie akceptuje sytuacji i zachowań, które mogłyby akceptować współodpowiedzialność osoby krzywdzonej za przemoc wobec niej stosowaną. Program nie stanowi formy osobistej psychoterapii sprawcy, a jedynie koryguje jego niepożądane i szkodliwe zachowanie i postawy. 17 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 V. 1. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Program korekcyjno – edukacyjny kierowany jest do osób stosujących przemoc: 1) skazanych za stosowanie przemocy – z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności i zobowiązanych przez sąd do uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych; 2) dotychczas nie karanych – skierowanych do programu przez zespoły interdyscyplinarne lub grupy robocze działające w oparciu o procedurę Niebieskiej Karty; 3) które zgłosiły się do programu pod wpływem motywowania osób najbliższych lub innych osób (znajomych, sąsiadów, pracowników służb i instytucji pomocowych i interwencyjnych) albo informacji medialnych, ulotkowych i innych; które z własnej motywacji podjęły decyzję o zmianie swoich destrukcyjnych, agresywnych, przemocowych zachowań wobec rodziny i najbliższych; 4) będących sprawcami przemocy domowej, uczestniczących w terapii uzależnienia od alkoholu lub narkotyków, dla których program korekcyjnoedukacyjny jest uzupełnieniem. 2. Rekrutacja do programu odbywa się zgodnie z regułami ujętymi w Krajowym Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Podstawowym kryterium naboru do grupy jest stosowanie przemocy przez sprawcę, nawet jeśli orzeczona kara pozbawienia wolności nie wiązała się bezpośrednio z art. 207 KK. Warunkiem przyjęcia osoby do programu jest uznanie przez nią faktu stosowania przemocy we własnej rodzinie wobec osób najbliższych oraz podpisania kontraktu. 3. Realizatorem programu korekcyjno-edukacyjnego dla sprawców przemocy domowej jest samorząd Powiatu Limanowskiego, w imieniu, którego działa Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej będące faktycznym realizatorem niniejszego programu. Koordynatorem programu jest Dyrektor Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie lub osoba przez niego wyznaczona. 18 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 4. Zajęcia prowadzić będą osoby profesjonalnie przygotowane, posiadające kwalifikacje określone w Rozporządzeniu Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. (Dz.U. 2011 nr 50 poz. 259) w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparciadla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne. W miarę możliwości będzie to kobieta i mężczyzna by ukazać w trakcie realizacji zajęć relację kobiety i mężczyzny opartej na wzajemnym szacunku, czystej komunikacji i partnerstwie. 5. Miejsce realizacji jest wskazane przez realizatora programu, jednakże nie może to być lokal w jednostce interwencyjnej lub placówce udzielającej bezpośredniej pomocy osobom doświadczającym przemocy w rodzinie, a także w miejscach udzielania pomocy w godzinach pracy tych jednostek, tj. dostępności dla ofiar przemocy. 6. Program opierał się będzie na różnych modelach podejścia do pracy ze sprawcami (model przemocy rozpatrywany z perspektywy: systemu rodzinnego, społeczno – kulturowego, podejścia skoncentrowanego na rozwiązanie). Formy pracy oparte są na filozofii i technikach psychologii poznawczo-behawioralnej, procesie grupowym w ujęciu terapii Gestalt, technikach neurolingwistycznego programowania NLP, Analizy Transakcyjnej, Racjonalnej Terapii Zachowań, Treningu Zastępowania Agresji i Programie Dulluth. 7. Podstawową formułą realizacyjną programu jest mała grupa (ok. 8–12 osób) o składzie wynikającym z początkowej rekrutacji. W trakcie trwającej edycji – cyklu zajęć – możliwe jest włączanie do zajęć kolejnych uczestników, wg zasad wypracowanych przez grupę i trenerów prowadzących (np. 1-2 „wejścia” w miesiącu). Sesje trwające min. 3 godziny warsztatowe prowadzone są raz w tygodniu o stałej porze. Czas uczestnictwa w Programie powinien obejmować łącznie min. 60 godzin – co jest warunkiem uzyskania zaświadczenia o jego 19 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 ukończeniu. Natomiast uczestnikom, którzy odbyli min. 50% zajęć wydaje się zaświadczenie o udziale w programie. 8. Zajęcia składać się będą z: 1) Sesji indywidualnych - obejmujących szczegółową diagnozę stanu psychicznego, sytuacji prawnej i rodzinnej kandydata na uczestnika Programu, jak również zapoznanie go z celami i założeniami Programu. Ponadto indywidualne spotkania terapeutyczne umożliwiają również przepracowanie – uruchomionych podczas realizacji programu - bolesnych doświadczeń oraz domknięcia zdarzeń z przeszłości, które w znaczący sposób utrudniają bycie na „tu i teraz”, a tym samym konstruktywne i zaangażowane uczestniczenie w zajęciach. 2) Sesji grupowych, w ramach, których prowadzona jest właściwa praca korekcyjno-edukacyjna ze sprawcami przemocy opierająca się na: a) edukacji - przekazywanie wiedzy odbywa się w sposób aktywizujący uczestników, między innymi przez prowadzenie otwartej dyskusji oraz odwoływanie się do indywidualnych doświadczeń, b) pracy nad rozpoznawaniem i zmianą przekonań i postaw osobistych poprzez analizę sytuacji przedstawionych w programie oraz swoich własnych sytuacji życiowych, c) ćwiczeniach nowych konstruktywnych form myślenia i reagowania w grupie. VI. BLOKI TEMATYCZNE ETAP I TRENING INTERPERSONALNY I ROZWOJU OSOBISTEGO DIAGNOZA WŁASNYCH POSTAW I ZACHOWAŃ PRZEMOCOWYCH Etap ten skupia się na rozpoznaniu i wyodrębnieniu zasadniczych problemów i trudności wiążących uczestników grupy. Jest to etap, który umożliwia konsolidację grupy i jej integrację. 20 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Uczestnicy wypracują: 1) wzajemne zaufanie, 2) poczucie bezpieczeństwa, 3) otwartość i ciekawość na siebie i innych. Głównym celem treningu jest poszerzanie świadomości uczestników w zakresie: 1) realnego obrazu siebie samego, 2) źródeł poczucia własnej wartości i godności osobistej, 3) rozpoznawania i wyrażania uczuć i emocji, 4) określania granic psychologicznych, 5) identyfikowania potrzeb i nazywania ich, 6) świadomość własnych zachowań w relacjach. ETAP II PSYCHOEDUKACJA Agresja i przemoc: 1) cykl i aspekty przemocy, 2) zjawisko przemocy z perspektywy społeczno-kulturowej (współczesne wzorce i stereotypy zachowań), 3) przemoc w systemie rodzinnym – problem władzy i kontroli w relacjach interpersonalnych, 4) zjawisko przemocy wobec dzieci i problematyka modelowania zachowań agresywnych. Warsztaty komunikacji interpersonalnej: 1) blokady i bariery komunikacyjne, 2) spójność komunikatów werbalnych i pozawerbalnych, 3) agresja – uległość – asertywność, 4) współpraca i negocjacje integracyjne. Wprowadzenie elementów Analizy Transakcyjnej: 1) struktury i funkcje EGO, diagnostyka stanów Ja, egogram, wykluczenie, kontaminacje, 21 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 2) analiza transakcji – prostych, ukrytych, skrzyżowanych. ETAP III PSYCHOKOREKCJA Praca w obrębie własnych zachowań: 1) rozpoznawanie osobistego mechanizmu zaprzeczania sprawcy, 2) praca w obrębie własnych racjonalizacji związanych z przemocą, 3) rozpoznawanie atraktorów i określanie indywidualnych „zapalników” wewnętrznych i zewnętrznych, 4) wypracowanie reduktorów zachowań agresywnych. Wprowadzenie do Racjonalnej Terapii Zachowań: 1) rola semantyki w procesie zmiany, 2) przekonania a emocje, 3) praca z przekonaniami i rola dysonansu poznawczego. Trening Zastępowania Agresji - ćwiczenia korygujące: 1) analiza rzeczywistych, osobistych zachowań przemocowych zapisanych w prowadzonych przez uczestników dzienniczkach złości, 2) analiza sytuacji - diagnoza zewnętrznych i wewnętrznych zapalników agresji, 3) rejestr sygnałów płynących z ciała, 4) wprowadzanie poznanych reduktorów, myśli uspakajających związanych ze zmianą przekonań, 5) zgodnie z podejściem behawioralnym - systematyczne powtarzanie nowej struktury zachowań uczy sprawców zachowań nieprzemocowych, które mają szansę stać się zachowaniami automatycznymi, tak jak do tej pory automatycznymi były zachowania przemocowe). ETAP IV WARSZTATY MOTYWACYJNO-ZADANIOWE Warsztaty poświęcone są umiejętnościom: 1) wyznaczania celów i drogi dochodzenia do nich, 2) poszukiwania sensu i celów na najbliższy okres, 3) budowania poczucia sprawstwa i odpowiedzialności za swoje życie, 22 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 4) wyznaczania i bezpiecznego realizowania wytyczonych wcześniej celów, 5) budowania systemu wsparcia instytucjonalnego, interdyscyplinarnego oraz w środowisku rodzinnym. VII. MONITORING I EWALUACJA Monitoring i ewaluacja prowadzona będzie przez realizatorów programu- w trakcie jego trwania oraz do 3 lat po jego zakończeniu. Monitoring odbywać się będzie poprzez spotkania z członkami Zespołów Interdyscyplinarnych, które pozwolą na analizę aktualnej sytuacji rodzinnej oraz poprzez bezpośredni kontakt z członkami rodzin sprawców uczestniczących w programie. Spotkania ze służbami interwencyjnymi odbywają się 1 x kwartał, kontakty telefoniczne – w miarę potrzeb. Na zakończenie każdej edycji przeprowadzona będzie przez trenerów ankieta ewaluacyjna dotycząca przebiegu i efektów programu. Wyniki monitoringu i ewaluacji Programu będą wykorzystywane do prac nad dalszym udoskonalaniem i upowszechnianiem metod oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych wobec sprawców przemocy domowej. VIII. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Realizacja programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób stosujących przemoc w rodzinie należy do zadań administracji rządowej realizowanych przez powiat. Środki przeznaczone na realizację programu zapewnia budżet państwa, który decyduje o wysokości przyznanych zasobów finansowych na ten cel. 23 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Źródło: 1. Wytyczne do tworzenia modelowych programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie – załącznik nr 2 do Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. 2. Rekomendacje Wojewody Małopolskiego w zakresie realizacji oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie. 3. Informator dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie- opracowanie: Sprawiedliwości, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2012. Ministerstwo 24 Program Korekcyjno-Edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019 Spis tabel Tabela 1. Formy przemocy w kodeksie karnym...........................................................6 Tabela 2. Formy przemocy wystepujące na terenie Powiatu Limanowskiego............8 Tabela 3. Zestawienie liczbowe obejmujące osoby stosujące przemoc.....................10 Tabela 4. Liczba sprawców przemocy domowej pod wpływem alkoholu...................11 Tabela 5. Sprawcy przemocy przewiezieni do Izby Wytrzeźwień..............................12 Tabela 6. Miejsce sporzadzania Niebieskich Kart.....................................................13 Tabela 7. Liczbowe zestawienie ilości Niebieskich Kart w poszczególnych ośrodkach pomocy społecznej....................................................................................14 25
© Copyright 2024 Paperzz
