AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU PROJE SAHİBİNİN ADI AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. ADRESİ Vedat Dalokay Caddesi No: 109 G.O.P 06700 ANKARA TELEFONU VE NUMARALARI FAKS Tel: 0 312 447 91 50 Fax: 0 312 447 91 63 PROJENİN ADI AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJENİN BEDELİ 461.077.478 USD PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ Şanlıurfa İli, Bozova İlçesi (İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONE Koor. Sırası : Sağa, Yukarı Datum : ED-50 Türü : UTM Ölçek Fak. :6 Derecelik Nokta No Y X 1 439720,02 4145085,39 2 440395,54 4145074,73 3 440395,54 4144887,61 4 439720,02 4144891,16 PROJENİN ÇED 17.07.2008 Tarih ve 26939 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği YÖNETMELİĞİ “Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) Ek-1 Listesi Madde 2 ) Termik Güç Santralleri bend a) Toplam Isıl Gücü 300 MWt ve daha fazla olan termik güç santralleri ile diğer yakma sistemleri” kapsamında yer almaktadır. NİHAİ ÇED RAPORUNU ENERJİ ÇEVRE YATIRIMLARI VE DANIŞMANLIĞI HAZIRLAYAN HARİTACILIK İMAR İNŞAAT A.Ş. KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADI MAHATMA GANDİ CAD. NO:92/2 06680 NİHAİ ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN KURULUŞUN G.O.P. /ANKARA ADRESİ, TELEFON VE FAKS TEL : (312) 447 26 22 NUMARALARI FAKS : (312) 446 38 10 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. YETERLİK BELGESİ NOSU, 70 – 24.10.2008 TARİHİ NİHAİ ÇED RAPORUNU HAZIRLANIŞ TARİHİ 24.07.2014 (GÜN, AY, YIL) AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU İÇİNDEKİLER LİSTESİ İÇİNDEKİLER LİSTESİ ....................................................................................................İ TABLO LİSTESİ............................................................................................................Vİİİ ŞEKİL LİSTESİ ................................................................................................................Xİ BÖLÜM I: PROJENİN TANIMI VE AMACI (PROJE KONUSU FAALİYETİN TANIMI, ÖMRÜ, HİZMET AMAÇLARI, PAZAR VEYA HİZMET ALANLARI VE BU ALAN İÇERİSİNDE EKONOMİK VE SOSYAL YÖNDEN ÜLKE, BÖLGE VE/VEYA İL ÖLÇEĞİNDE ÖNEM VE GEREKLİLİKLERİ) .................................... 1 BÖLÜM II: PROJENİN İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU ..................................... 11 II.1. Faaliyet Yer Seçimi ( İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan faaliyet yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı Onaylı Çevre Düzeni Planı ve İmar Planları üzerinde, değil ise mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi)................. 11 II.2. Proje Kapsamında Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri, temsili resmi)......................................................................... 17 BÖLÜM III: PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI ........................ 20 III.1. Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları................ 20 III.2. Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili İş Akım Şeması ve Zamanlama Tablosu ............... 20 III.3. Projenin Fayda –Maliyet Analizi................................................................................ 21 III.4. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Proje Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Projeleri .................................................................................................. 21 III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesi için Zaruri Olan ve Proje Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Planlanan Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Projeleri.............................................................................................................. 21 III.6. Diğer Hususlar............................................................................................................ 22 BÖLÜM IV: PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI................................................................................................................ 23 IV.1. Projenin Etkilenecek Alanının Belirlenmesi (Etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek).................................... 23 IV.2. Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı ........................................................................................................ 24 i AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.2.1. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler (Basınç, Sıcaklık, Yağış, Nem Dağılımları, Buharlaşma Durumu, Rüzgar Dağılımı, Enverziyonlu Gün Sayıları)................................. 24 IV.2.2. Jeolojik Özellikler (Fiziko-Kimyasal özellikler, Tektonik hareketler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, çığ, sel, kaya düşmesi başlıkları altında incelenmesi, 1/25.000 ölçekli genel jeoloji haritası, proje alanının büyük ölçekli (1/5.000 veya 1/1.000) jeolojik harita stratigrafik kolon kesiti, harita ölçekleri, lejandı, jeoteknik etütler, kuyu lokasyonlarının yer ve kotları, litolojik özellikleri ve jeomekanik özellikleri ve elde edilecek verilere göre uygulanacak sistem, proje sahasında yüzeylenen birimlerin fiziksel özellikleri ile jeolojik özellikleri) ........................................................................... 46 IV.2.3. Hidrojeolojik Özellikler (Yeraltı su seviyeleri, miktarları, emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri, mevcut ve planlanan kullanımı, proje alanına mesafeleri) 54 IV.2.4. Hidrolojik Özellikler (Su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, proje alanına mesafeleri)............................................................................................................... 56 IV.2.5. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu ................................................................ 60 IV.2.6. Tarım Alanları (Tarımsal gelişim proje alanları, özel mahsul plantasyon alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları ile birim alan itibariyle verimi, kullanılan tarım ilaçları ve miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri).......................................................................... 63 IV.2.7. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu Kapsamındaki Alanlar)........................................................................................................ 71 IV.2.8. İç Sulardaki (göl, akarsu) Canlı Türleri .................................................................. 78 IV.2.9. Flora ve Fauna (Türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler ve bunların alandaki bulunuş yerleri, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları ve haritaları, proje alanındaki vejetasyon tiplerinin bir harita üzerinde gösterilmesi, mera kanunu kapsamındaki alanlar) ................................ 81 IV.2.10. Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları ................................................................... 102 IV.2.11. Termal ve Jeotermal Su Kaynakları .................................................................... 104 IV.2.12. Hayvancılık ......................................................................................................... 104 IV.2.13. Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar vb.) ......................................................................................................................... 107 IV.2.14. Proje Yeri ve Etki Alanının Hava, Su, Toprak ve Gürültü Açısından Mevcut Kirlilik Yükünün Belirlenmesi .......................................................................................... 107 ii AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.2.15. Diğer Özellikler................................................................................................... 111 IV.3. Sosyo- Ekonomik Çevrenin Özellikleri ................................................................... 111 IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan Başlıca Sektörler, Yöresel İşgücünün Bu Sektörlere Dağılımı, Sektörlerdeki Mal ve Hizmet Üretiminin Yöre ve Ülke Ekonomisi İçindeki Yeri ve Önemi, Diğer Bilgiler)............................................ 111 IV.3.2. Nüfus (Yörede ki Kentsel Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artışı Oranları, Ortalama Hane Halkı Nüfusu, Diğer Bilgiler) ................................................... 114 IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim Sağlık, Kültür Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumu)................................................................................ 116 IV.3.4. Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (Yerleşme Alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.) ............................................................................................. 117 IV.3.5. Gelir (Bölgede gelirin iş kollarına dağılımı iş kolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir) .......................................................................... 118 IV.3.6. İşsizlik (Yöredeki işsiz nüfusun ve faal nüfusa oranı) .......................................... 118 IV.3.7. Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar) ...................................................... 119 IV.3.8. Diğer Özellikler..................................................................................................... 119 V. PROJENİN BÖLÜM IV’TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (BU BÖLÜMDE PROJENİN FİZİKSEL VE BİYOLOJİK ÇEVRE ÜZERİNDE ETKİLERİ, BU ETKİLERİ ÖNLEMEK, EN AZA İNDİRMEK VE İYİLEŞTİRMEK İÇİN ALINACAK YASAL, İDARİ VE TEKNİK ÖNLEMLER V.1 VE V.2 BAŞLIKLARI İÇİN AYRI AYRI VE AYRINTILI ŞEKİLDE AÇIKLANIR. ......................................................................... 121 V.1. Arazinin Hazırlanması İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerinde Etkileri ve Alınacak Önlemler................................................................. 121 V.1.1. Arazinin hazırlanması ve ünitelerin inşası için yapılacak işler kapsamında (ulaşım altyapısı dahil) nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat artığı toprak, taş, kum vb. maddelerin nereler, nasıl taşınacakları ve hangi amaçlar için kullanılacakları; kullanılacak malzemeler, araçlar ve makineler, kırma, öğütme, taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler, tozun yayılmasına karşı alınacak önlemler. .............................. 121 V.1.2. Arazinin hazırlanması sırasında ve ayrıca ünitelerin inşasında kullanılacak maddelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik olanların taşınımları, depolanmaları, hangi işlem için nasıl kullanılacakları, bu işler için kullanılacak alet ve makineler ......... 124 V.1.3. Proje kapsamındaki ulaşım altyapısı planı, bu altyapının inşası ile ilgili işlemler; kullanılacak malzemeler, kimyasal maddeler, araçlar, makinalar altyapının inşası sırasında kırma, öğütme , taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler ................................ 124 iii AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.1.4. Zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak işlemler (Taşıma gücü, emniyet gerilmesi, oturma hesapları) .............................................................................................. 124 V.1.5. Taşkın önleme ve drenaj işlemlerinin nerelerde ve nasıl yapılacağı ...................... 125 V.1.6. Proje kapsamında su temini sistemi ve planı, suyun temin edileceği kaynaklardan alınacak su miktarı, özellikleri, nereden ve nasıl temin edileceği, ortaya çıkan atık suyun miktar ve özellikleri, nasıl arıtılacağı ve nereye deşarj edileceği, alınacak önlemler ....... 125 V.1.7. Proje kapsamında elektrifikasyon planı, bu planının uygulanması için yapılacak işlemler ve kullanılacak malzemeler ................................................................................. 127 V.1.8. Doğalgaz boru hattı yapılması için gerekli olan işlemler ....................................... 127 V.1.9. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasında dek yapılacak işlerde kullanılacak yakıtların türleri, tüketim miktarları, bunlardan oluşacak emisyonlar ......................................................................................................................... 128 V.1.10. Proje kapsamındaki su temin sistemi planı, bu sistemin inşası ile ilgili işlemler, bu işlemlerde kullanılacak malzemeler, içme ve kullanma suyu ve diğer kullanım amaçlarına göre miktarları, bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları ........................................................................................................................................... 130 V.1.11. Arazinin hazırlanmasından ünitelerin faaliyete açılmasına dek yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları ...................................................... 132 V.1.12. Arazinin hazırlanmasından ünitelerin faaliyete açılmasına dek yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, kümülatif değerler, (Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğine göre Akustik Formatın esas alınarak akustik raporun hazırlanması)......................................... 134 V.1.13. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlerde çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği ................................................... 137 V.1.14. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek sürdürülecek işlerden, insan sağlığı ve çevre riskli ve tehlikeli olanlar.................................................. 137 V.1.15. Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı taşımaların trafik yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi ......................................................................................... 138 V.1.16. Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak ve diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar, yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri vb. .................................................. 141 V.1.16. Diğer faaliyetler .................................................................................................... 141 V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler........................................................................................... 141 iv AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.2.1. Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, mekanik elektrik gücü, hangi faaliyetlerin hangi ünitelerde gerçekleştirileceği, kapasiteleri, her bir ünitenin ayrıntılı proses akım şeması, temel proses parametreleri, prosesin açıklanması, faaliyet üniteleri dışındaki diğer ünitelerde sunulacak hizmetler, kullanılacak makinelerin, araçların, aletlerin ve teçhizatın özellikleri ve miktarları .................................................................. 141 V.2.2. Proje ünitelerinden üretilecek mal ve/veya hizmetler, nihai ve yan ürünlerin üretim miktarları, nerelere, ne kadar ve nasıl pazarlanacakları, üretilecek hizmetlerin nerelere, nasıl ve ne kadar nüfusa ve/veya alana sunulacağı............................................................ 152 V.2.3. Proje ünitelerinde kullanılacak suyun hangi prosesler için ne miktarlarda kullanılacağı, nereden, nasıl, temin edileceği, suya uygulanacak ön işlemler (arıtma birimleri ile katma- besleme suyu olarak katılacağı birimleri kapsayan), su hazırlama ana akım şeması, ...................................................................................................................... 152 V.2.4. Soğutma (ana ve yardımcı soğutma suyu) sistemine ilişkin bilgiler, soğutma suyu akım şeması, kullanılacak kimyasal maddeler ve miktarları, ............................................ 154 V.2.5. Projenin tüm ünitelerinden kaynaklanacak atıksuların miktarları, fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik özellikleri, atıksu arıtma tesislerinde bertaraf edilecek parametreler ve hangi işlemlerle ne oranda bertaraf edileceği, arıtma işlemleri sonrası atıksuyun ne miktarlarda hangi alıcı ortamlara nasıl verileceği, ............................................................ 155 V.2.6. Proje kapsamında kullanılacak ana yakıt veya yardımcı yakıtın ne şekilde sağlanacağı santralin bakım çalışmalarına ilişkin açıklamalar,......................................... 157 V.2.7. Proje kapsamında kullanılacak ana yakıt veya yardımcı yakıtın hangi ünitelerde ne miktarlarda yakılacağı ve kullanılacak yakma sistemleri, yakıt özellikleri, anma ısıl gücü, emisyonlar, azaltıcı önlemler ve bunların verimleri, ölçümler için kullanılacak aletler ve sistemler, (Baca gazı emisyonlarının anlık ölçülüp değerlendirilmesi (on-line) için kurulacak sistemler, mevcut hava kalitesinin ölçülmesi için yapılacak işlemler) modelleme çalışmasında kullanılan yöntem, modelin tanımı, modellemede kullanılan meteorolojik veriler (yağış, rüzgar, atmosferik kararlılık, karışım yüksekliği vb.), model girdileri, kötü durum senaryosu da dikkate alınarak model sonuçları, modelleme sonucunda elde edilen çıktıların arazi kullanım haritası üzerinde gösterilmesi,.................................................... 157 V.2.8. Santral dışında diğer ünitelerden kaynaklanan emisyonlar, azaltıcı önlemler ve bunların verimleri, ölçümler için kullanılacak aletler ve sistemler, toz oluşumuna karşı alınacak tedbirler, kullanılacak filtrelerin özellikleri, filtrelerin bakımı, arızalanması durumunda alınacak önlemler, .......................................................................................... 163 V.2.9. Tesisin faaliyeti sırasında oluşacak diğer katı atık miktar ve özellikleri, depolama/yığma, bertarafı işlemleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için yeniden değerlendirilecekleri, alıcı ortamlarda oluşturacağı değişimler, muhtemel ve bakiye etkiler, alınacak önlemler, ................................................................ 163 v AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.2.10. Proje kapsamında meydana gelecek vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri, Çevresel Gürültü’nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre değerlendirmesi, ................................................................................................................ 164 V.2.11. Radyoaktif atıkların miktar ve özellikler, gürültü kaynakları ve seviyeleri, muhtemel ve bakiye etkiler ve önerilen tedbirler, ............................................................. 166 V.2.12. Proje ünitelerinde üretim sırasında kullanılacak tehlikeli, toksik, parlayıcı, ve patlayıcı maddeler, taşınımları ve depolanmaları, hangi amaçlar için kullanılacakları, kullanımları sırasında meydana gelebilecek tehlikeler ve alınabilecek önlemler, ............ 166 V.2.13. Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı taşımaların trafik yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi, ........................................................................................ 167 V.2.14. Karasal Flora/Fauna üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler,........................... 167 V.2.15. Projenin tarım ürünlerine ve toprak asitlenmesine olan etkileri, toprak asitlenmesinin tahmininde kullanılan yöntemler ve alınacak tedbirler ............................. 167 V.2.16. Yeraltı ve yüzey suyuna etkiler ve alınacak tedbirler........................................... 169 V.2.17. Bölgenin mevcut kirlilik yükü (hava, su, toprak) dikkate alınarak kümülatif etkinin değerlendirilmesi, .............................................................................................................. 170 V.2.18. Tesisin faaliyeti sırasında çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği, .............. 170 V.2.19. İdari ve sosyal ünitelerde içme ve kullanma amaçlı suların kullanımı sonrasında oluşacak atık suların hangi alıcı ortamlara, ne miktarlarda, nasıl verileceği..................... 171 V.2.20. İdari ve sosyal tesislerden oluşacak katı atık miktar ve özellikleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için ve ne şekilde değerlendirileceği, 171 V.2.21. Projenin işletme aşamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olanlar, ............................................................................................................ 171 V.2.22. Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemeleri,.................................................................................................................... 172 V.2.23. Sağlık koruma bandı için önerilen mesafe............................................................ 173 V.2.24. Diğer faaliyetler .................................................................................................... 173 V.3. Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerinde Etkileri.................................................. 173 V.3.1. Proje ile gerçekleşmesi beklenen gelir artışları; yaratılacak istihdam imkanları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değişiklikler vb............................................ 173 V.3.2. Çevresel fayda-maliyet analizi ............................................................................... 174 BÖLÜM VI. İŞLETME FAALİYETİNE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER .... 176 vi AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU VI.1. Arazi Islahı ve Rekreasyon Çalışmaları ................................................................... 176 VI.2. Mevcut Su Kaynaklarına Etkiler .............................................................................. 176 VI.3. Hava Emisyonları ..................................................................................................... 176 BÖLÜM VII. PROJENİN ALTERNATİFLERİ (BU BÖLÜMDE YER SEÇİMİ, TEKNOLOJİ (SOĞUTMA SİSTEMİ DAHİL), ALINACAK ÖNLEMLER, ALTERNATİFLERİN KARŞILAŞTIRILMASI VE TERCİH SIRALAMASI BELİRTİLECEKTİR) .................................................................................................... 177 BÖLÜM VIII. İZLEME PROGRAMI.......................................................................... 178 VIII.1. Faaliyetin inşaatı için önerilen izleme programı, faaliyetin işletilmesi ve işletme sonrası için önerilen izleme programı acil müdahale planı, .............................................. 178 VIII.2. ÇED olumlu belgesinin verilmesi durumunda, Yeterlik Tebliği’nde “Yeterlik Belgesi alan kurum/kuruluşların yükümlülükleri” başlığının ikinci paragrafında yer alan hususların gerçekleştirilmesi ile ilgili program. ................................................................ 192 BÖLÜM IX. HALKIN KATILIMI (PROJEDEN ETKİLENMESİ MUHTEMEL YÖRE HALKININ NASIL VE HANGİ YÖNTEMLERLE BİLGİLENDİRİLDİĞİ, PROJE İLE İLGİLİ HALKIN GÖRÜŞLERİNİN VE KONU İLE İLGİLİ SORULAR AÇIKLAMALAR) ...................................................................................... 194 BÖLÜM X. YUKARIDA BAŞLIKLAR ALTINDA VERİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ (PROJENİN İNŞAAT VE İŞLETME AŞAMALARINDA YAPILMASI PLANLANAN TÜM ÇALIŞMALARIN VE ÇEVRESEL ETKİLER İÇİN ALINMASI ÖNGÖRÜLEN TÜM ÖNLEMLERİN, MÜMKÜN OLDUĞUNCA BASİT, TEKNİK TERİM İÇERMEYECEK ŞEKİLDE VE HALKIN ANLAYABİLECEĞİ SADELİKTE ANLATILMASI) ....................... 197 BÖLÜM XI. SONUÇLAR (YAPILAN TÜM AÇIKLAMALARIN ÖZETİ, PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİNİN SIRALANDIĞI VE PROJENİN GERÇEKLEŞMESİ HALİNDE OLUMSUZ ÇEVRESEL ETKİLERİN ÖNLENMESİNDE NE ÖLÇÜDE BAŞARI SAĞLANABİLECEĞİNİN BELİRTİLDİĞİ GENEL BİR DEĞERLENDİRME, PROJE KAPSAMINDA ALTERNATİFLER ARASI SEÇİMLER VE BU SEÇİMLERİN NEDENLERİ) ... 199 EKLER (RAPORUN HAZIRLANMASINDA KULLANILAN VE ÇEŞİTLİ KURULUŞLARDAN SAĞLANAN BİLGİ, BELGE VE TEKNİKLERDEN RAPOR METNİNDE SUNULMAYANLAR).............................................................................. 205 vii AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU TABLO LİSTESİ Tablo 1. Petrol ve Doğalgazın Bileşimleri............................................................................ 2 Tablo 2. Talep Tahmini (Yüksek Talep) .............................................................................. 4 Tablo 3. Talep Tahmini (Düşük Talep) ................................................................................ 5 Tablo 4. Türkiye Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Dağılımı, 2012.................................. 6 Tablo 5. Türkiye Kurulu Güç Ve Üretiminin Yıllar İtibariyle Gelişimi............................... 7 Tablo 6. Toplam Proje Üretim Kapasitesinin Enerji Kaynağı Türlerine Göre Gelişimi, GWh ...................................................................................................................................... 8 Tablo 7. Toplam Proje Üretim Kapasitesinin Enerji Kaynağı Türlerine Göre Gelişimi, %. 9 Tablo 8. Toplam Kurulu Gücün Enerji Kaynağı Türlerine Göre Dağılımı, % ..................... 9 Tablo 9. Projeye ait üniteler ve kapladıkları alanlar ........................................................... 17 Tablo 10. Projeye Ait Finans Yatırım Tablosu................................................................... 20 Tablo 11. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Basınç Değerleri 25 Tablo 12. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Sıcaklık Değerleri ............................................................................................................................................. 26 Tablo 13. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Yağış Değerleri.. 27 Tablo 14. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Bağıl Nem Değerleri .............................................................................................................................. 28 Tablo 15. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Yağışlı, Sisli, Dolulu, Kırağılı, Orajlı Günler ............................................................................................ 29 Tablo 16. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri............................................................................................................... 30 Tablo 17. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Açık Yüzey Buharlaşması Değerleri ....................................................................................................... 31 Tablo 18 .1999-2012 Yılları Arası Ortalama ve Maksimum Açık Yüzey Buharlaşma Dağılımı ............................................................................................................................... 31 Tablo 19. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Esme Sayıları Toplamı................................................................................................................................ 32 Tablo 20. 1999-2012 Yılları Arası Mevsimlik Esme Sayıları Toplamı.............................. 33 Tablo 21. 1999-2012 Yılları Arası Yönlere Göre Ortalama Rüzgar Hızları ...................... 38 Tablo 22. 1999-2012 Yılları Arası Aylık Ortalama Rüzgar Hızları ................................... 43 Tablo 23. Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü ....................................................................... 44 Tablo 24. 1999-2012 Yılları Arası Fırtınalı Günler, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayıları ... 45 Tablo 25. Şanlıurfa İlinde Meydana Gelen Deprem Dereceleri ve Yerleri ........................ 52 Tablo 26 İldeki Yeraltı Suyu Havzalarının İsimleri, Kapasiteleri ve Kalitesi .................... 54 Tablo 27 Şanlıurfa'daki Yeraltı Suyu Potansiyeli ve Dağılımı........................................... 55 Tablo 28. Atatürk Barajı fotoğrafı ve özet bilgileri ............................................................ 59 Tablo 29. Birecik Barajı fotoğrafı ve özet bilgileri ............................................................ 59 Tablo 30. Hacıhıdır Barajı fotoğrafı ve özet bilgileri ......................................................... 59 Tablo 31. Şanlıurfa HES fotoğrafı ve özet bilgileri............................................................ 60 viii AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 32 İlçeler İtibariyle Büyük Toprak Gruplarının Alansal Dağılımı ( ha ) ................. 60 Tablo 33. İl ve İlçelerin Kabiliyet Sınıflamasına Göre Dağılımı........................................ 61 Tablo 34. Arazi Dağılımı .................................................................................................... 63 Tablo 35. Şanlıurfa İli Ve Bozova İlçesi Arazi Dağılımı ................................................... 65 Tablo 36 Şanlıurfa İli Tarım Alanları Dağılımı (ha) .......................................................... 66 Tablo 37 Şanlıurfa İli Üretimi Yapılan Meyve Çeşitleri, Üretim Alanları ve Üretim Miktarları ............................................................................................................................. 68 Tablo 38. 2011 Yılı Şanlıurfa İli Açıkta Sebze Yetiştiriciliği ............................................ 69 Tablo 39. Şanlıurfa İli Örtü Altı Yetiştirilen Ürün Çeşitleri............................................... 70 Tablo 40 Şanlıurfa İli Tarımsal Üretim İhracatı ................................................................. 70 Tablo 41 Bozova İlçesi Arazi Dağılımı .............................................................................. 71 Tablo 42. IUCN Red List (Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi) Kategorileri ............................................................................................................. 81 Tablo 43 Flora Tablosu....................................................................................................... 85 Tablo 44 Fauna Tablosu /Kuş Türleri Listesi ..................................................................... 90 Tablo 45 Sürüngen, İkiyaşamlılar ve Memeliler Tür Listesi .............................................. 93 Tablo 46. IUCN’ e göre koruma altına alınan fauna türleri................................................ 98 Tablo 47 Şanlıurfa İli Büyükbaş Hayvan Varlığı ............................................................. 105 Tablo 48 Şanlıurfa İli Hayvansal Ürünlerle İlgili Üretim................................................. 105 Tablo 49 Şanlıurfa İli Küçükbaş Hayvan Varlığı ............................................................. 106 Tablo 50 Şanlıurfa İli Kanatlı Hayvan Varlığı ................................................................. 106 Tablo 51. Şanlıurfa İli Kümes Hayvancılığı Üretim......................................................... 106 Tablo 52. Şanlıurfa Arıcılık Bilgileri................................................................................ 107 Tablo 53. Şanlıurfa İli su kaynaklarının kalitesi............................................................... 110 Tablo 54. Arka Plan Gürültü Ölçümleri ........................................................................... 110 Tablo 55 Şanlıurfa İli 2013 Nüfus Durumu...................................................................... 114 Tablo 56. Şanlıurfa İli Yıllık Nüfus Artış Hızı (‰) ......................................................... 115 Tablo 57. Şanlıurfa İli Nüfus Yoğunluğu ......................................................................... 115 Tablo 58 İlçe, İl Ve İlçe Merkezi İle Belde Ve Köylere Göre Ortalama Hane halkı Büyüklüğü, 2012 ............................................................................................................... 115 Tablo 59 Şanlıurfa İli İlk Ve Ortaöğretimde Okuyan Öğrenci Sayısı, 2013 .................... 116 Tablo 60. Şanlıurfa'nın 2005 Yılı Makro Formu Kentsel Alan Kullanışlarının Dağılımı 117 Tablo 61. 2012 Yılı Şanlıurfa İl Bazında Temel İşgücü Göstergeleri .............................. 118 Tablo 62 Şanlıurfa İli 2011 Yılında Tespit Edilen Bulaşıcı Hastalıklar ........................... 119 Tablo 63. Kazı Çalışmaları Esnasında Oluşacak Hafriyat Artığı Malzemenin Aylık, Günlük Ve Saatlik Miktarları ............................................................................................ 122 Tablo 64. Blok Üniteleri Kazısı Toz Emisyon Faktörleri ve Emisyon Debileri............... 122 Tablo 65. İnşaat Aşaması İçin Yapılan Modelleme Çalışmaları Sonucunda Elde Edilen Tahmini YSK Değerleri..................................................................................................... 123 Tablo 66. Evsel Nitelikli Atık su Miktarı ......................................................................... 126 Tablo 67. Evsel Nitelikli Atık Sularda Kirleticiler ve Ortalama Konsantrasyonları ........ 126 Tablo 68. İnşaat Aşamasında Evsel Nitelikli Atık Su İçerisindeki Kirletici Yükleri ....... 126 ix AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 69. Evsel Nitelikli Atık su Deşarj Kriterleri, Su Kirliliği ve Kontrol Yönetmeliği Tablo 21.1.......................................................................................................................... 127 Tablo 70. Tüpraş-404 Dizel Yakıtının Genel Özellikleri ................................................. 128 Tablo 71. Dizel Araçlardan Yayılan Kirlenmenin Yayın Faktörleri (kg/t) ...................... 129 Tablo 72. Diesel Araçlardan Yayılması Beklenen Kirletici Değerleri (kg/sa) ................. 129 Tablo 73. Evsel Nitelikli Atık su Miktarı ......................................................................... 131 Tablo 74. Evsel Nitelikli Atık Sularda Kirleticiler ve Ortalama Konsantrasyonları ........ 131 Tablo 75. İnşaat Aşamasında Evsel Nitelikli Atık Su İçerisindeki Kirletici Yükleri ....... 131 Tablo 76. Gürültü Ölçüm Noktaları ve Tesise Uzaklıkları............................................... 135 Tablo 77. İnşaat Faaliyetleri Sonucu Alıcı Noktalarda Oluşacak Gürültü Düzeyleri....... 135 Tablo 78 Teknik Veriler ................................................................................................... 151 Tablo 79. İşletme aşamasında personel kaynaklı su kullanımı......................................... 152 Tablo 80. Evsel Nitelikli Atık Sularda Kirleticiler ve Ortalama Konsantrasyonları ........ 155 Tablo 81. İşletme Aşamasında Evsel Nitelikli Atık Su İçerisindeki Kirletici Yükleri ..... 156 Tablo 82.Yakıt İçeriği (Doğal Gaz) .................................................................................. 158 Tablo 83. Gaz Türbini Baca Özellikleri............................................................................ 158 Tablo 84.Gaz Türbini Emisyon Miktarları ....................................................................... 158 Tablo 85. En Yakın Yerleşim Yerleri İçin Tahmini Yer Seviyesi Konsantrasyonları ..... 160 Tablo 86. İnşaat Faaliyetleri Sonucu Alıcı Noktalarda Oluşacak Gürültü Düzeyleri....... 164 Tablo 87. Bölgelere Göre Türkiye Topraklarında pH Dağılımı ....................................... 168 Tablo 88. Toprakların Asitlenme Hassasiyeti İçin Kriterler............................................. 168 x AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1. 2013-2022 Yılları Arası Türkiye Enerji ve Puant Talebi (Yüksek Talep)............... 5 Şekil 2. 2013-2022 Yılları Arası Türkiye Enerji ve Puant Talebi (Düşük Talep) ................ 6 Şekil 3. Kurulu Gücün Birincil Kaynaklara Göre Gelişimi .................................................. 8 Şekil 4. Proje Yerinin Fotoğrafı -1...................................................................................... 11 Şekil 5. Proje yerinin fotoğrafı-2......................................................................................... 12 Şekil 6. Proje yerinin fotoğrafı-3......................................................................................... 12 Şekil 7. Proje yeri uydu görüntüsü -1.................................................................................. 13 Şekil 8. Proje yeri uydu görüntüsü -2.................................................................................. 14 Şekil 9. Proje Yerinin 1/25.000 Ölçekli Topoğrafya Haritası Üzerinde Gösterimi ............ 15 Şekil 10. Adıyaman- Şanlıurfa-Diyarbakır Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planında Proje Yerinin Gösterimi ........................................................................... 16 Şekil 11. İş Akım Şeması .................................................................................................... 21 Şekil 12. 1999-2012 Yılları Arası Basınç Dağılımları Grafiği ........................................... 25 Şekil 13 1999-2012 Yılları Arası Sıcaklık Dağılımları Grafiği .......................................... 26 Şekil 14. 1999-2012 Yılları Arası Yağış Dağılımları Grafiği ............................................. 27 Şekil 15. 1999-2012 Yılları Arası Bağıl Nem Dağılımı Grafiği ......................................... 28 Şekil 16. 1999-2012 Yılları Arası Yağışlı, Sisli, Dolulu, Kırağılı, Orajlı Günler Dağılımı 29 Şekil 17. 1999-2012 Yılları Arası Maksimum Kar Kalınlığı Dağılımı Grafiği .................. 30 Şekil 18. Yönlere Göre Aylık Ortalama Rüzgar Hızları Diyagramı ................................... 42 Şekil 19. Aylık Ortalama Rüzgar Hızları Grafiği................................................................ 43 Şekil 20. Maximum Rüzgar Hızı Grafiği ............................................................................ 44 Şekil 21. Fırtınalı Günler, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayıları Grafiği ................................ 45 Şekil 22 .Şanlıurfa İli Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesiti. ................................................. 47 Şekil 23. Şanlıurfa Deprem Haritası.................................................................................... 51 Şekil 24. Proje Alanını Gösteren Diri Fay Haritası............................................................. 53 Şekil 25. Proje Alanının Heyelan Haritası .......................................................................... 54 Şekil 26 Şanlıurfa Halil-ür Rahman Gölü ........................................................................... 57 Şekil 27 Aynızeliha Gölü .................................................................................................... 58 Şekil 28. Proje Sahasının Toprak Özelliklerini Gösterir Şekil............................................ 62 Şekil 29. Şanlıurfa ilinde ilçeler bazında ekili ve dikili tarım alanlarının oranı (%) .......... 64 Şekil 30 Proje Alanının Niteliğini Gösteri Çevre Düzeni Planı.......................................... 77 Şekil 31 Türkiye Fitocoğrafya Bölgeleri ............................................................................ 82 Şekil 32 Güneydoğu Anadolu Fitocoğrafya Bölgesinin Vejetasyon Formasyonları .......... 83 Şekil 33 Şanlıurfa İli Maden Haritası................................................................................ 103 Şekil 34. Şanlıurfa Hava Kalitesi İzleme İstasyonu Ocak 2012 Tarihleri Arası SO2 Ölçüm Sonuçları............................................................................................................................ 108 Şekil 35. Şanlıurfa Hava Kalitesi İzleme İstasyonu Ocak 2012 Tarihleri Arası PM10 Ölçüm Sonuçları ................................................................................................................ 109 Şekil 36. İnşaat Aşaması Gürültü Haritası ........................................................................ 136 xi AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 37 Tesis Etrafındaki Yoları Gösterir Uydu Görüntüsü ............................................ 139 Şekil 38. 2013 Yılı Trafik Hacim Haritası ........................................................................ 140 Şekil 39. İdeal Brayton Çevrimi........................................................................................ 142 Şekil 40.İdeal Rankine Çevrimi ve T-S Diyagramı .......................................................... 143 Şekil 41. Bir Atık Isı Kazanı ve Buhar Türbininde Enerji Dönüşüm Zinciri.................... 145 Şekil 42. Tipik Demineralizasyon Tesisi Akım Şeması.................................................... 154 Şekil 43. Ayser DGKÇS 8 Saatlik Azot Dioksit Emisyonu Dağılım Grafiği ................... 161 Şekil 44. Ayser DGKÇS Yıllık Azot Dioksit Emisyonu Dağılım Grafi ........................... 162 Şekil 45. İşletme Aşaması Gürültü Hartası................................................................. 165 Şekil 47. Halkın katılımı toplantısı (1).............................................................................. 194 Şekil 48. Halkın katılımı toplantısı (2).............................................................................. 195 Şekil 49. Halkın katılımı toplantısı (3).............................................................................. 195 xii AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm I: Projenin Tanımı ve Amacı (Proje konusu faaliyetin tanımı, ömrü, hizmet amaçları, Pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri) Proje Konusu Faaliyetin Tanımı AYSER ENERJİ LTD.ŞTİ. tarafından Şanlıurfa ili, Bozova ilçesinde yaklaşık 125.000 m2’lik alanda 606,10MWm/ 600,04MWe/ 1052,70 MWt kurulu gücünde “Ayser Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinin” kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır. Proje yerine ait yer bulduru haritası ekte verilmektedir (Bkz.Ek-1). Proje konusu faaliyet; 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği Ek I “ Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi” madde 2, “a” bendi “Toplam ısıl gücü 300 MWt (Megawatt termak) ve daha fazla olan termik güç santralleri ile diğer yakma sistemleri” kapsamında değerlendirmeye alınmıştır. Bu kapsamda; yukarıda bahsi geçen yönetmeliğin Ek-3 Listesi “Çevresel Etki Değerlendirmesi Genel Formatı” esas alınarak hazırlanan ÇED Başvuru Dosyası Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunulmuştur. Halkın Katılımı Toplantısı ve Kapsamlaştırma ve Özel Format Toplantısı sonrasında; proje konusu faaliyetin; özelliklerini, yerini, muhtemel etkilerini ve öngörülen önlemleri ortaya koymak amacı ile yürürlükteki ÇED yönetmeliğinin 10. Maddesine istinaden ÇED Raporu Özel Formatı doğrultusunda işbu ÇED raporu hazırlanmıştır. ÇED Raporu Özel Formatı ekte verilmektedir (Bkz.Ek-2). Santralin temel amacı elektrik enerjisi üretmektir. Tesiste yakıt olarak yalnızca doğal gaz kullanılacak olup doğalgaz depolaması yapılmayacaktır. Tesise doğal gaz ulaştırılamadığı durumda başka bir hammadde kullanılmayacak ve tesis faaliyetine devam edemeyecektir. Santral için ihtiyaç duyulan doğalgaz santrale yakın mesafede bulunan 40”lik ana doğalgaz hattına bağlantı yapılarak sağlanacaktır. Santralde ana ekipman olarak 2 adet gaz türbini (2 x 182,83 MWm/ 181,0 MWe), 2 adet atık ısı kazanı ve 2 adet buhar türbini (2 x 120,22 MWm/ 119,02 MWe) bulunacaktır. Projenin Ömrü Enerji Santrali inşaat çalışmalarının; inşaat öncesi dönem 12 ay, inşaat dönemi 36 ay olmak üzere toplam 48 ayda tamamlanması ön görülmektedir. Projenin inşaat aşamasında günde 8 saat haftada 6 gün yılda 12 ay çalışılması; işletme döneminde ise yılda 8.000 saat çalışılması öngörülmektedir. İnşaat aşamasında 750 kişi, işletme aşamasında ise 130 kişinin çalışması planlanmaktadır. Tesisin 49 senelik lisans anlaşması ile enerji üreteceği kabulü yapılmış olup, ekonomik ömrü 40-50 yıl olarak planlanmıştır. 1 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Projenin hizmet amaçları, Pazar veya hizmet alanları ve bu alan içerisinde ekonomik ve sosyal yönden ülke, bölge ve/veya il ölçeğinde önem ve gereklilikleri Doğalgaz; metan (CH4), etan (C2H6), propan (C3H8) gibi hafif moleküler ağırlıklı hidrokarbonlardan oluşan bir karışımdır. Yeraltında yalnız başına veya petrol ile birlikte bulunabilir. Petrol gibi doğal gaz da kayaçların mikroskobik gözeneklerinde bulunur ve kayaç içerisinde akarak üretim kuyularına ulaşır. Doğal gaz, yüzeyde ayrıştırılarak içerisinde bulunan ağır hidrokarbonlar (bütan, pentan gibi) uzaklaştırılır. Doğal gaz, evlerimizde kullandığımız en temiz fosil yakıttır. Doğal gazın yanması durumunda karbondioksit, su buharı ve azot oksitler oluşur. Petrol ve doğal gaz, aynı tip hidrokarbon moleküllerinden oluşmuş, sırası ile sıvı ve gaz fazlarındaki akışkanlara verilen isimlerdir. Doğalgaz yeraltında yalnız başına bulunabileceği gibi petrol rezervuarlarında gaz başlığı olarak ve /veya petrol içerisinde çözünmüş olarak da bulunur. Doğalgaz çoğunlukla C1-C5 hidrokarbonlarından oluşurken, petrol içerisinde C1-C60 +(C60 ve daha ağır) hidrokarbonlar bulunur. Petrol içerisinde çözünmüş gaz, petrolün kuyuya akmasını sağlayan en önemli enerji kaynağıdır. Özellikle elektrik üretiminde, gerek dünyada gerekse ülkemizde doğal gazlı santrallerde büyük bir artış söz konusudur. Çevre açısından fosil yakıtlar içerisinde en tercih edilen kaynak doğal gazdır. Düşük yatırım ve işletme maliyetleri, yüksek verim, kısa tesis dönemi, minimum çevresel etki ve yüksek güvenilirlik gibi avantajları nedeniyle günümüzde çok tercih edilen bu sistemler, 1980'li yıllardan itibaren ülkemizde de hızla kurulmaya başlanmıştır. Tablo 1. Petrol ve Doğalgazın Bileşimleri1 Bileşen Doğal Gaz Mol Kesri Petrol Mol Kesri Metan (CH4 ) 0.90 0.44 Etan (C2H6) 0.05 0.04 Propan (C3H8) 0.03 0.04 Bütan(C4H10) 0.01 0.03 Pentan (C5H12) 0.01 0.02 Hexan ve daha ağır (C6H14 ve yukarısı) <<0.01 0.43 Yukarıdaki tabloda petrol ve doğalgazın yaklaşık olarak bileşimleri verilmektedir. Bu tablodan görülebileceği gibi petrol ve doğal gaz, aynı hidrokarbon ailesine ait moleküllerin farklı bileşimlerde bir araya gelmesiyle oluşur. 1 http://web.itu.edu.tr/~pdgmb/question/faq_t.html 2 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 1984 yılında yürürlüğe giren ve ayrıcalıklı şirketler dışındaki özel sektör kuruluşlarının elektrik üretim tesisi kurma ve işletmesine imkan sağlayan 3096 sayılı yasa ve ilgili yönetmeliklerden istifade ile kendi tesislerinin ve grup ortaklarının elektrik ısı enerjisini karşılamak üzere Doğal Gaz Yakıtlı Çevrim Santralleri kurulmuştur. Doğalgaz; dumansız, kokusuz, ekonomik, zehirsiz, temiz, yüksek verimli ve çevre dostu gazdır. Bileşiminin büyük kısmı metandan (CH4) oluşan bir yakıttır. Dünya enerji kaynakları içinde kullanım payı giderek artan doğalgaz 21. yüzyılda enerji kaynakları içinde alternatif enerji kaynağı olma özelliğini sürdürecektir. Doğalgazın 1960 yıllarında, dünya enerji tüketim içindeki payı %16 iken, 1982 yılında %22,5 olarak belirlenmiştir. Aynı dönemde katı atıklar %52’den %32’ye düşerken sıvı yakıtların kullanım payı %32’den %42’ye yükselmiştir. Burada da görüldüğü gibi enerji kaynakları içinde katı yakıtların payı hızla düşerken doğalgaz ve sıvı yakıt enerjisinin kullanım payı hızla yükselmektedir. Doğalgaz kombine çevrim santrallerinde genel olarak bir üretim blokunun yapısı ve çalışma düzeni kısaca şöyledir: Her bir kombine çevrim üretim bloku, Gaz Türbini-Motoru + Gaz Türbini-Motoru Jeneratörü + Atık Isı Kazanı + Kondenser Birimi + Buhar Türbini + Buhar Türbin Jeneratörü içerir. Bunların yanı sıra, proje kapsamında Kuru Tip Soğutma Kuleleri veya Su Soğutmalı Islak Tip Soğutma Kuleleri + Su Arıtma Tesisi + Şalt Tesisi + Kumanda ve Kontrol Sistemleri de yer almaktadır.2 DGKÇ santraller üretim blokları birbirinden bağımsız çalışır; ancak bazı ortak tesislerden yararlanır. Elektrik üretimi iki farklı aşamada gerçekleştirilir. Hava ile karıştırılan doğalgaz, gaz türbinlerinde yakılarak, türbinle aynı şaft üzerinde bulunan bir jeneratörü çevirir ve birinci aşamada elektrik üretilir. Aynı anda, bu yanmadan oluşan sıcak gazlar Atık Isı Kazanı’na gönderilir ve bu ısı ile buhar üretilir. Gerekli basınç ve sıcaklığa ulaşan buhar ise buhar türbinine gönderilir ve türbini döndürür. Buhar türbini ile aynı şaft üzerinde bulunan jeneratör vasıtası ile ikinci aşama elektrik üretilir. Son yıllardaki teknolojik gelişmelere eş zamanlı olarak, gaz türbinleri çok yüksek verimlere ulaşmış ve ekonomikliği hızla artmıştır. Böylece yeni kuşak endüstriyel gaz türbinleri yüksek güvenilirliğe ve düşük bakım ile uzun sürelerde işletmeye olanak sağlamıştır. Teknik açıdan değerlendirildiğinde gaz türbinli sistemler; Doğal gaz ve hava karışımının (12-35 bar.) yanma odasında yanmasıyla oluşan kinetik enerji türbin ve şanzıman aracılığıyla jeneratörü döndürür. Jeneratörün dönmesiyle de elektrik enerjisi elde edilir. Gaz türbinli sistemlerin egzoz çıkıştan 400-500 C sıcaklık dolaylarındadır. Gaz türbini çıkışından doğrudan bir ısı değiştirici (atık ısı kazanı) yardımıyla istenen şartlarda doymuş buhar ve/veya sıcak su elde edilir. 2 Türkiye’de Elektrik Üretimi ve Doğalgaz Kombine Çevrim Santralleri (Prof. Dr. Fikret Keskinel) 3 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Alternatif enerji kaynaklarının yaygın kullanımıyla, daha değişik bir dünya görüşü günlük yaşamımıza hakim olacaktır. Sınırsız ve sorumsuzca enerji tüketiminin yerini, bilinçli, çevreye saygılı ve ihtiyacı karşılamaya yönelik enerji kullanımı alacaktır. Böyle bir ortamda da refah düzeyini, en fazla enerji tüketen yerine, en verimli enerji kullanan belirleyecektir. Türkiye’de de benzeri bir anlayışın hakim olması ile yenilenebilir enerji kaynaklarının önemi daha da artacaktır. Planlanan bu projenin gerçekleşmesi ile Türkiye’nin elektrik ihtiyacının karşılanması amaçlanmakta olup, yakın gelecekte Türkiye’nin karşı karşıya kalabileceği enerji sıkıntısını, güvenilir ekonomik ve çevresel etkiler açısından temiz bir şekilde çözmesi nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Planlanan tesisin işletmeye alınması ile diğer enerji üretim tesisleriyle karşılaştırıldığında; çevreyle dost, nispeten düşük maliyetli ve güvenilir bir enerji kaynağı sağlanmış olacaktır. Türkiye’nin gelişen ve büyüyen ekonomik yapısı, hızlı artan genç ve dinamik nüfusu, gelecek 15 yıl içerisindeki %7-8 oranında artan enerji talebinin karşılanması zaruriyetini ortaya çıkarmaktadır. 2013-2022 yılları arası Türkiye enerji talebinin yıllara göre artışı aşağıdaki tablo ver grafiklerde verilmektedir. Tablo 2. Talep Tahmini (Yüksek Talep) PUANT TALEP ENERJİ TALEBİ YIL MW MW Artış (%) 2013 41000 5,0 2013 41000 2014 43500 6,1 2014 43500 2015 46420 6,7 2015 46420 2016 49370 6,4 2016 49370 2017 52490 6,3 2017 52490 2018 55780 6,3 2018 55780 2019 59260 6,2 2019 59260 2020 62930 6,2 2020 62930 2021 66320 5,4 2021 66320 2022 69880 5,4 2022 69880 Kaynak: Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu (2013-2021), Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü, Kasım 2013. 4 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 1. 2013-2022 Yılları Arası Türkiye Enerji ve Puant Talebi (Yüksek Talep) 3 Tablo 3. Talep Tahmini (Düşük Talep) PUANT TALEP ENERJİ TALEBİ YIL MW MW Artış (%) 2013 40250 3,1 2013 40250 2014 41500 3,1 2014 41500 2015 42900 3,4 2015 42900 2016 44570 3,9 2016 44570 2017 46270 3,8 2017 46270 2018 48500 4,8 2018 48500 2019 50900 4,9 2019 50900 2020 53380 4,9 2020 53380 2021 55790 4,5 2021 55790 2022 58230 4,4 2022 58230 3 Kaynak: Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu (2013-2022), Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü, Kasım 2013. 5 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 2. 2013-2022 Yılları Arası Türkiye Enerji ve Puant Talebi (Düşük Talep)4 1970’li yıllarda yaşanan petrol krizinden sonra, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de alternatif enerji kaynakları aranmaya başlanmıştır. Bu arayışlar sonunda gelişen sanayi ve şehirlerin enerji ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla, tüm dünyada hızla kullanılmaya başlanılan doğal gazın Türkiye’de de kullanılması yönünde çalışmalar başlatılmıştır. Tablo 4. Türkiye Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Dağılımı, 2012. Kaynaklar Kurulu Güç, MW Taş Kömürü 4382,5 İthal Kömür - Linyit 8193.3 Sıvı Yakıtlar 1285.5 Doğalgaz 14116.4 Yenilebilir + Atık 168.8 Katı+Sıvı 598.5 Sıvı+Doğalgaz 6282.2 4 Kaynak: Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu (2012-2021), Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Genel Müdürlüğü, Temmuz 2012. 6 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Katı+Doğalgaz - Hidrolik 19609.4 Jeotermal 162.2 Rüzgar 2260.6 Toplam 57059.4 Kaynak: http://www.teias.gov.tr/T%C3%BCrkiyeElektrik%C4%B0statistikleri/istatistik2012/kguc(1-13)/4.xls Tablo 5. Türkiye Kurulu Güç Ve Üretiminin Yıllar İtibariyle Gelişimi KURULU GÜÇ (MW) ÜRETİM (GWh) Yıllar Termik Hidrolik Jeo.+Rüzgar Toplam Artış Termik Hidrolik Jeo.+Rüzgar Toplam Artış 2005 25902.3 12906.1 35.1 33843.5 5.5 122242.3 39560.5 153.4 161956.2 7.5 2006 27420.2 13062.7 81.9 40564.8 4.4 131835.1 44244.2 220.5 176299.8 8.9 2007 27271.6 13394.9 169.2 40835.7 0.7 155196.2 35850.8 511.1 191558.1 8.7 2008 27595.0 13828.7 393.5 41817.2 2.4 164139.3 33269.8 1008.9 198418.0 3.6 2009 29339.1 14553.3 868.8 44761.2 7.0 156923.4 35958.4 1931.1 194812.9 -1.8 2010 32278.5 15831.2 1414.4 49524.1 10.6 155827.6 51795.5 3584.6 211207.7 8.4 2011 33931.1 17137.1 1842.9 52911.1 6.8 171638.3 52338.6 5418.2 229395.1 8.6 2012 35027,2 19609,4 2422,8 57059,4 7,8 174871,7 57865,0 6760,1 239496,8 4,4 Kaynak:http://www.teias.gov.tr/T%C3%BCrkiyeElektrik%C4%B0statistikleri/istatistik2012/kgucunkullan%C4%B1m(1422)/ 14.xls Türkiye, kurulu gücü ve bunun birincil enerji kaynaklarına göre dağılımı verileri incelendiğinde, kurulu gücün büyük ölçüde termik santrallerden oluştuğu görülmektedir. Termik santraller içinde doğalgaz yakıtlı enerji üretim tesisleri ilk sırada yer almaktadır. Bunu linyit yakıtlı termik santraller takip etmektedir. 7 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 3. Kurulu Gücün Birincil Kaynaklara Göre Gelişimi5 Tablo 6. Toplam Proje Üretim Kapasitesinin Enerji Kaynağı Türlerine Göre Gelişimi, GWh YILLAR LİNYİT T.KÖMÜR+ASFALTİT İTHAL KÖMÜR DOĞAL GAZ JEOTERMAL 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 52683 52861 53185 57261 61236 61333 61333 61333 61333 61333 3967 3967 3967 4939 5911 5911 5911 5911 5911 5911 26821 26780 26281 30790 37901 39626 39673 39673 39673 39673 150688 152777 158748 169522 175072 175154 176011 175785 176011 176011 802 912 1212 1402 1402 1402 1402 1402 1402 1402 FUEL OIL 9224 9224 9224 9224 9224 9224 9224 9224 9224 9224 MOTORİN 148 148 148 148 148 148 148 148 148 148 NÜKLEER 0 0 0 0 0 0 0 4200 12600 21000 1408 1408 1408 1408 1408 1408 1408 1408 1408 1408 DİĞER TERMİK TOP. BİOGAZ+ATIK HİDROLİK RÜZGAR TOPLAM 245739 248076 254172 274693 292301 294205 295108 299083 307708 316108 945 1111 1166 65463 72934 79651 6315 7001 8343 1196 1196 1196 1196 1196 1196 90522 104443 112708 115779 116558 116558 116558 9208 9208 9208 9208 9208 9208 9208 318462 329123 343333 375619 407148 417317 421292 426044 434670 443070 Kaynak: Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu 2012-2021, sayfa 51 5 1196 Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu 2012-2021, sayfa 49. 8 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 7. Toplam Proje Üretim Kapasitesinin Enerji Kaynağı Türlerine Göre Gelişimi, % 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 LİNYİT 16,5 16,1 15,5 15,2 15,0 14,7 14,6 14,4 14,1 13,8 T.KÖMÜR+ASFALTİ T 1,2 1,2 1,2 1,3 1,5 1,4 1,4 1,4 1,4 1,3 İTHAL KÖMÜR 8,4 8,1 7,7 8,2 9,3 9,5 9,4 9,3 9,1 9,0 DOĞAL GAZ 47,3 46,4 46,2 45,1 43,0 42,0 41,8 41,3 40,5 39,7 JEOTERMAL 0,3 0,3 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 FUEL OIL 2,9 2,8 2,7 2,5 2,3 2,2 2,2 2,2 2,1 2,1 MOTORİN 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 NÜKLEER 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0 2,9 4,7 DİĞER 0,4 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 BİOGAZ+ATIK 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 HİDROLİK 20,6 22,2 23,2 24,1 25,7 27,0 27,5 27,4 26,8 26,3 RÜZGAR 2,0 2,1 2,4 2,5 2,3 2,2 2,2 2,2 2,1 2,1 TOPLAM 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Kaynak: Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu 2012-2021, sayfa 51 Tablo 8. Toplam Kurulu Gücün Enerji Kaynağı Türlerine Göre Dağılımı, % 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 LİNYİT 15,5 14,7 14,2 13,4 12,8 12,9 12,5 11,9 11,8 11,6 11,4 T.KÖMÜR+ASFALTİT 1,3 1,2 1,2 1,1 1,4 1,3 1,3 1,2 1,2 1,2 1,2 İTHAL KÖMÜR 7,3 6,9 6,6 6,2 5,8 6,2 6,0 7,2 7,1 7,0 6,9 DOĞAL GAZ 36,3 35,9 35,2 35,3 34,6 33,1 31,9 30,6 30,1 29,7 29,3 JEOTERMAL 0,2 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 FUEL OIL 3,2 2,5 2,4 2,2 2,1 1,9 1,9 1,8 1,8 1,7 1,7 MOTORİN 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 NÜKLEER 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,5 3,0 4,4 DİĞER 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 BİOGAZ+ATIK 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 HİDROLİK 32,2 34,8 35,8 36,9 38,5 40,1 42,1 43,0 42,4 41,8 41,2 RÜZGAR 3,2 3,2 3,6 3,8 3,9 3,6 3,5 3,4 3,3 3,3 3,2 TOPLAM 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Kaynak: Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu 2012-2021, sayfa 55 9 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu 2012-2021 verileri incelendiğinde, (işletmede, inşa halindeki, kamu ve lisans almış öngörülen tarihlerde devreye girmesi beklenen inşa halindeki özel sektör santrallarıyla birlikte) toplam elektrik üretim değerlerinin yarısına yakının doğalgaz yakıtlı termik santraller tarafından karşılandığı görülmektedir. Uluslar arası Enerji Ajansı’nın 2007-2030 dönemi doğalgaz tüketim projeksiyonuna göre, 2007 yılında 3 trilyon m3 olan dünya doğalgaz tüketiminin, 2030’da 4.3 trilyon m3 olacağı öngörülmektedir. Doğalgaz, dünya sanayi ve elektrik sektörleri enerji ihtiyacının giderilmesinde önemli bir enerji kaynağı olarak kalmaya devam edecektir. Doğalgaz yakıtlı elektrik üretiminin 2030 yılına kadar yıllık %2.5’lik bir oranda artması öngörülmektedir. Doğal gazın elektrik üretimindeki önemli rolünün süreceği, ancak 2020 yılından sonra doğal gazın elde edilme maliyetlerinin artacağı dolayısıyla 2020 sonrasında doğal gaz kullanımındaki artışın önemli ölçüde yavaşlayacağı öngörülmektedir. Diğer taraftan ABD menşeli konvansiyonel olmayan gaz arzındaki gelişmeler çerçevesinde, doğalgaz arzında talebin üzerinde bir hacim ortaya çıkmış bulunmaktadır.6 Planlanan bu projenin ve diğer enerji üretim tesislerinin gerçekleşmesi ile yakın gelecekte Türkiye’nin karşı karşıya kalabileceği enerji sıkıntısını, güvenilir ekonomik ve çevresel etkiler açısından temiz bir şekilde çözmesi nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Planlanan tesisin işletmeye alınması ile diğer enerji üretim tesisleriyle karşılaştırıldığında; çevreyle dost, nispeten düşük maliyetli ve güvenilir bir enerji kaynağı sağlanmış olacaktır. 6 Elektrik Üretim Anonim Şirketi, Elektrik Üretim Sektör Raporu, 2010, sayfa 4 10 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm II: Projenin İçin Seçilen Yerin Konumu II.1. Faaliyet Yer Seçimi ( İlgili Valilik veya Belediye tarafından doğruluğu onanmış olan faaliyet yerinin, lejant ve plan notlarının da yer aldığı Onaylı Çevre Düzeni Planı ve İmar Planları üzerinde, değil ise mevcut arazi kullanım haritası üzerinde gösterimi) Doğalgaz çevrim santrali için düşünülen alan Şanlıurfa ili, Bozova ilçesi sınırlarında Fırat nehrinin doğu tarafında kuş uçuşu 3 km mesafede Adıyaman – Şanlıurfa karayolunun kenarında bulunmaktadır. Proje sahası, Şanlıurfa il merkezinin kuş uçuşu yaklaşık 53 km kuzeybatısında, Bozova ilçe merkezinin kuş uçuşu yaklaşık 21 km kuzeybatısında yer almaktadır. Proje alanına en yakın yerleşim yerleri, alanın yaklaşık 2.11 km kuzeybatısında Eskin Köyü, yaklaşık 2.58 km kuzeydoğusunda Dutluca Köyü, yaklaşık 4.37 km güneybatısında Karacaören Köyü ve yaklaşık 3.58 km güneybatısında Kaçarsallıcası Köyü bulunmaktadır. Proje alanı N40-b1 paftasında yer almaktadır. Proje alanını gösterir topografik harita EK-3’te verilmektedir. Proje yerini gösterir fotoğraflar aşağıda verilmektedir. Şekil 4. Proje Yerinin Fotoğrafı -1 11 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 5. Proje yerinin fotoğrafı-2 Şekil 6. Proje yerinin fotoğrafı-3 12 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Proje alanının uydu görüntüsü üzerinde gösterimi aşağıda verilmektedir. Şekil 7. Proje yeri uydu görüntüsü -1 13 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 8. Proje yeri uydu görüntüsü -2 14 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Proje alanının topografik harita üzerinde gösterimi aşağıda verilmektedir. Şekil 9. Proje Yerinin 1/25.000 Ölçekli Topoğrafya Haritası Üzerinde Gösterimi 15 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Proje alanının Çevre Düzeni Planı üzerinde gösterimi aşağıda verilmektedir. Şekil 10. Adıyaman- Şanlıurfa-Diyarbakır Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planında Proje Yerinin Gösterimi 16 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şanlıurfa İli 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı, Lejantı ve Plan Uygulama Hükmü ekte verilmiştir. (Bkz. Ek-4) Proje alanı 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı’nda sulama alanı ve çayır-mera arazisi içerisinde kalmaktadır. Proje yerine ait onaylı Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı bulunmamaktadır. Alan bütününde ÇED sürecinden sonra ilgili idarelerden görüş alınarak her çeşit ve ölçekteki imar planları hazırlatılacaktır. Proje yerine ait Arazi Kullanım Haritası Ek-5’ de verilmektedir. II.2. Proje Kapsamında Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik alt yapı ünitelerinin varsa diğer ünitelerin proje alanı içindeki konumlarının vaziyet planı üzerinde gösterimi, bunlar için belirlenen kapalı ve açık alan büyüklükleri, binaların kat adetleri ve yükseklikleri, temsili resmi) Ayser Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinde bulunacak üniteler ve kapladıkları alanlar aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tesis yapıları toplamda 90.873 m2, sosyal binalar 5.845 m2, geçici şantiye binaları ise 950m2 yer kaplayacaklardır. Proje için düşünülen arazi hazine aına tapulu olup Devlet Su İşleri’nin kullanımındadır. DSİ, söz konusu projenin hayata geçirilmesi için firmaya uygun görüş vermiştir. DSİ Görüşü Ek-6’da yer almaktadır. Bütün idari ve sosyal ünitelerin, teknik altyapı ünitelerinin proje alanı içindeki konumlarını gösterir 1/5.000 ölçekli vaziyet planı ekte verilmiştir (Bkz.-Ek-7). Tablo 9. Projeye ait üniteler ve kapladıkları alanlar Tesis Yapıları Alan (m2) Gaz Türbini binası 4.680 Atık Isı kazan Binası 2.860 Elektrik Ekipman Binası 1.700 Buhar Türbini binası 2.880 Merkezi Kontrol Odası 480 Trafo Sahası 1.200 Yağlama Yağı soğutucusu 312 Soğ. Havası Soğutucusu 128 Yakit Depolama tankı 73 İtfaiye Binası 180 Atıksu Arıtma Tesisi 400 Su arıtma tesisi 1.900 17 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Ambar 2.000 Evsel Atık arıtma Tesisi 80 Ham su Havuzu 1.100 Şalt Kontrol Binası 468 154 kv Şalt Sahası 11.000 380 kV Şalt Sahası 28.000 Soğutma Suyu Pompa Binası 1.312 Berraklaştırılmış su havuzu 64 Atölye 2.000 Filitre Edilmiş Su havuzu 300 Hidrojen üretim tesisi 252 Kloru alınmış flitre edilmiş su tankı 185 Demineralize su tankı 95 Isı merkezi 144 Yard. Soğutma suyu soğutucusu 630 Nötralizasyon tankı 368 Yol verme trafosu 80 Yağ ayırıcı toplama kanlı 80 Soğ. Kulesi Şalt binası 270 Yanıcı Maddeler için sundurma 300 Yağlar için sundurma 300 Gözetleme kulesi 36 Soğutma Kulesi 24.500 Yağlama Yağı depolama tankı 324 D. Gaz İstasyonu 192 Toplam 90.873 18 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Sosyal Binalar Alan (m2) Araba Park Yeri 625 İdari Bina 1.200 Kafeterya 960 Nizamiye 60 Giriş Binası 400 8 Prefabrik ev ve bekar lojman binası 2.500 Toplam 5.845 Geçici Şantiye Binaları Alan (m2) Geçici Şantiye Binası 800 Geçici Yemekhane 150 Toplam 950 Doğalgaz yakıtlı enerji üretim tesisinin temel konfigürasyonu yukarıda verilen ana ve yardımcı ekipman ve üniteleri içerecektir. Soğutma işlemi su ile değil hava ile yapılacaktır, dolayısıyla su deşarjı olmayacaktır. 19 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm III: Projenin Ekonomik ve Sosyal Boyutları III.1. Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları Ayser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali, Ayser Enerji LTD. ŞTİ. tarafından gerçekleştirilecek olup kurulum aşamasında kredi kullanılması planlanmaktadır. Tesisin ömrü 49 yıldır. Yatırım maliyetini 461.077.478 $ civarında olacağı düşünülmektedir. Yatırım maliyetinin % 25 ’i yatırımcı firma tarafından, geriye kalan % 75’i ise kredi kullanılarak karşılanacaktır. Tablo 10. Projeye Ait Finans Yatırım Tablosu FİNANSMAN YAPISI % Yatırım Ticari Kredi 75 % 345.808.109 $ Özkaynak 25 % 115.269.370 $ TOPLAM 100 % 461.077.478 $ III.2. Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili İş Akım Şeması ve Zamanlama Tablosu Tesisin 1 yılda 333 gün-8000 saat çalışması planlanmaktadır. Tesis tam yükte ve 3 vardiya olarak çalışacaktır. Projenin inşaat dönemi yaklaşık 48 ay sürecektir. Projeye ait iş akım şeması aşağıdaki şekilde verilmektedir. 20 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 11. İş Akım Şeması III.3. Projenin Fayda –Maliyet Analizi Santralde üretilecek 1 kWsaat enerjinin birim satış fiyatı 9,5 $ cent olarak hesaplanmıştır. Yapılan hesaplamalara göre AYSER DGKÇS projesi yatırım başladıktan 10 yıl sonra yatırım tutarını amorti edecektir. III.4. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Proje Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Projeleri Tesis edilecek santralde, proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşmesine bağlı olarak, yatırımcı firma veya diğer firmalar tarafından gerçekleştirilmesi tasarlanan ekonomik, sosyal ve altyapı faaliyetleri bulunmamaktadır. III.5. Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesi için Zaruri Olan ve Proje Sahibi veya Diğer Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilmesi Planlanan Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Projeleri Proje kapsamında olmayan ancak projenin gerçekleşebilmesi için zaruri olan ve proje sahibi veya diğer yatırımcılar tarafından gerçekleştirilmesi planlanan diğer ekonomik, sosyal ve altyapı projeleri bulunmamaktadır. 21 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU III.6. Diğer Hususlar Bu bölümde incelenecek başka bir husus bulunmamaktadır. 22 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm IV: Proje Kapsamında Etkilenecek Alanın Belirlenmesi ve Bu Alan İçindeki Mevcut Çevresel Özelliklerin Açıklanması IV.1. Projenin Etkilenecek Alanının Belirlenmesi (Etki alanının nasıl ve neye göre belirlendiği açıklanacak ve etki alanı harita üzerinde gösterilecek) Proje konusu faaliyetten etkilenecek alanın belirlenmesinde; projenin konusu, projenin inşaat ve işletme aşamalarında çevreye olabilecek muhtemel etkileri, yörede muhtemel ekonomik ve sosyal etkiler önemli rol oynamaktadır. Proje alanında oluşacak etkiler uzun süreli ve kısa süreli etkiler olarak tanımlanmaktadır. Projeden etkilenecek alan belirlenirken; emisyon, gürültü, flora, fauna, en yakın yerleşim birimleri, orman alanları, tarım alanları vb. etkiler göz önünde bulundurulmuştur. Proje konusu faaliyetin etkileri; inşaat ve işletme olmak üzere 2 aşamada incelenmiştir. Proje alanına en yakın yerleşim birimi; sahanın batısında 2.11 km mesafede bulunan Eskin Köyü’ne ait konutlar olup, inşaat aşamasında oluşacak etkiler hesaplanır iken en yakın yerleşim yeri etki alanında kaldığından ötürü yerleşim yeri baz alınarak hesaplamalar yapılmıştır. Proje kapsamında işletme aşamasında; enerji üretimi yapılırken yakıt olarak doğalgaz kullanılacağından en geniş çevresel etkinin baca gazı emisyonları olması beklenmektedir. Bu nedenle proje etki alanı belirlenirken 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği”’nin Ek-2 (Tesislerin Hava Kirlenmesine Katkı Değerlerinin Hesaplanması Ve Hava Kalitesi Ölçümü) listesi b)(Hava Kirlenmesine Katkı Değerinin Hesaplanacağı ve Hava Kalitesinin Ölçüleceği Alanın Belirlenmesi bendinde yer alan; 1) Tesis Etki Alanı: Emisyonların merkezinden itibaren bu yönetmelikte Ek-4 de verilen esaslara göre tespit edilmiş baca yüksekliklerinin 50 (elli) katı yarıçapa sahip alan, tesis etki alanıdır. Zeminden itibaren emisyonların effektif yüksekliği (h+h) 30 m.’den daha az olan tesislerde, tesis etki alanı, bir kenar uzunluğu 2 km. olan kare şeklindeki alandır. Baca dışı emisyon kaynaklarının (alan kaynak) yüzey dağılımı 0,04 km2’den büyükse, tesis etki alanı, alan kaynak karenin ortasında olmak üzere bir kenar uzunluğu 2 km. olan kare şeklindeki alandır. Emisyon kaynaklarının yüzeydeki dağılımının tespitinde tesisin etki alanı esas alınır. 2) İnceleme Alanı: Tesis etki alanı içinde kenar uzunlukları 1 km. olan kare şeklindeki alanlardır. Kirlenme hakkında kararın verilemediği özel durumlarda inceleme alanının kenar uzunlukları 0,5 km. olarak alınır. 23 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU İfadelerinden yararlanılarak ve baca yüksekliği 60 m olarak belirlendiğinden etki alanı yarıçapı 3000 m, çapı 6000 m olarak belirlenmiştir. Etki alanını gösterir topografik harita ekte verilmektedir. (Bkz. Ek-3) Hava kalitesi modelleme çalışmasında ise SKHKKY’de tanımlanan etki alanı, baca yüksekliğinin 50 katı yarıçapına sahip bir alan (6 km x 6 km) olmasına rağmen, yapılan modelleme çalışmasında yönetmelikte belirtilen etki alanını da kapsayan 12,5 km x 12,5 km’lik daha büyük bir alan çalışma alanı olarak kullanılmıştır. IV.2. Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı IV.2.1. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler (Basınç, Sıcaklık, Yağış, Nem Dağılımları, Buharlaşma Durumu, Rüzgar Dağılımı, Enverziyonlu Gün Sayıları) 1-a) Faaliyetin Gerçekleştirileceği Bölgenin Genel İklim Şartları, Urfa ilinde Güneydoğu Anadolu bölgesinin kara iklimi egemendir. Kışlar oldukça soğuk ve sürekli, yazlar çok sıcak ve kurak geçer. Fazla olmayan yağışlar Karakaya Baraj gölü, Atatürk Baraj gölü sayesinde artmaya başlamıştır. Şanlıurfa Meteoroloji İstasyonu verilerine göre en soğuk ayda ortalama ısı 5 derece, en sıcak ayda ortalama ısı 31 derecedir. Şimdiye dek görünen en düşük ve en yüksek ısılar -12 ve +47 derece olmuştur.7 Şanlıurfa, yazları çok kurak ve sıcak, kışları bol yağışlı ve ılıman geçmektedir. Deniz etkisinden uzak bir bölgede bulunmaktadır. Şanlıurfa'da günlük ve yıllık sıcaklık farkları şiddetlidir. Şanlıurfa'da en soğuk -12 C (Ocak) ölçülmüştür. Yıllık ortalama sıcaklık 16.9˚ C’dır. Karlı ve don olan günlerin sayısı oldukça azdır. 8 Meteorolojik ve iklimsel özellikler bölümü, Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nden alınan, Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1999-2012) gözlem kayıtlarından yararlanılarak oluşturulmuş olup, Onaylı Meteorolojik Veriler ekte verilmiştir. (Bkz. Ek-8). 7 8 http://www.sanliurfaozelidare.gov.tr/ http://www.sanliurfa.bel.tr/ 24 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU b) Basınç Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu uzun yıllar (1999-2012) gözlem kayıtlarına göre bölgede ortalama basınç yıllık 940,7 hPa, maksimum basınç yıllık 948,8 hPa, minimum basınç yıllık 925,2 hPa ’dır. Tablo 11. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Basınç Değerleri AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK Ortalama Basınç (hPa) 943,4 941,9 941,8 940,9 940,1 937,2 934,5 935,8 939,9 943,9 945 944,1 940,71 Maksimum Basınç (hPa) 948,8 948,8 948,8 948,7 946,6 945,5 941,8 942,7 946,2 948,7 948,8 948,8 948,8 Minimum Basınç (hPa) 926,3 925,2 927,7 929,4 930,4 929,6 928 929,6 932,1 932,7 932 925,6 925,2 İstasyon Adı:17944- Bozova Urfa, Denizden Yüksekliği:890 m, Enlem: 37, Boylam: 38 Şekil 12. 1999-2012 Yılları Arası Basınç Dağılımları Grafiği 25 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU c) Sıcaklık 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama sıcaklık 16,9 C’dir. En yüksek sıcaklık 44,6 C ile 2006 yılının Ağustos ayında, en düşük sıcaklık -12 C ile 2008 yılının Ocak ayında ölçülmüştür. Tablo 12. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Sıcaklık Değerleri Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık YILLIK Ortalama Sıcaklık (°C) 4 5,4 9,9 14,8 20,5 27,1 31 30,5 25,1 18,6 10,6 5,6 16,9 Maksimum Sıcaklık °C) 19 22 30,5 37 38,8 41,3 44,5 44,6 41,2 38,2 27,1 24,3 44,6 Minimum Sıcaklık (°C) -12 -9,9 -6,4 -4,3 3,9 10,3 15,5 14 7 -1,1 -7,8 -10,3 -12,0 Şekil 13 1999-2012 Yılları Arası Sıcaklık Dağılımları Grafiği 26 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU ç) Yağış Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Uzun yıllar (1999-2012) gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama toplam yağış miktarı 335,3 mm’dir. Günlük en çok yağış miktarı 51,1 mm ile Mart ayında ölçülmüştür. 42,8 40,8 42,8 17 6,9 2,4 0,7 7,6 24,6 40,2 48 335,3 Günlük Maksimum Yağış Miktarı (mm) 32,8 33,1 51,1 40,6 18,3 23,4 25,2 4,8 20,3 28,2 47,5 27,2 51,1 Şekil 14. 1999-2012 Yılları Arası Yağış Dağılımları Grafiği d) Nispi Nem 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama bağıl nem % 52,0 ‘dir. 27 Yıllık Kasım Aralık Ekim 61,5 Eylül Nisan Ağustos Mart Temmuz Şubat Ortalama Toplam Yağış Miktarı (mm) AYLAR Mayıs Ocak Haziran Tablo 13. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Yağış Değerleri AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 14. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Bağıl Nem Değerleri Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık YILLIK Ortalama Nem %) 66,8 65,7 58,8 56,2 48,6 36,9 35,6 38,4 41,1 50,6 59,4 66 52,0 Minimum Nem %) 24 21 13 12 12 8 7 8 8 10 17 16 13,0 Şekil 15. 1999-2012 Yılları Arası Bağıl Nem Dağılımı Grafiği e) Sayılı Günler 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yağışın 0.1 mm, ve büyük olduğu günler sayısı yıllık ortalaması 4.9, kar yağışlı günler sayısı yıllık 4.4, kar örtülü günler 2.6, sisli günler sayısı yıllık 3.8, dolulu günler sayısı yıllık 0.5, kırağılı günler sayısı yıllık 12.3 ve Orajlı günler sayısı yıllık 9 olarak ölçülmüştür. 28 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Ortalama Kar Yağışlı Günler Sayısı 1,6 1,8 Ortalama Kar Örtülü Günler Sayısı 0,9 1,3 Ortalama Sisli günler Sayısı 1 0,6 0,4 0,1 0,1 1,4 0,4 0,1 1,1 Ortalama Dolulu Günler Sayısı Ortalama Kırağılı Günler Sayısı 3,8 Ortalama Orajlı Gün Sayıları 0,1 0,1 0,1 1,9 1,7 1,2 0,3 0,5 1,5 0,6 4,4 0,1 0,3 2,6 0,1 1,6 3,8 0,1 0,5 1,1 5,6 12,3 0,2 0,1 9 Şekil 16. 1999-2012 Yılları Arası Yağışlı, Sisli, Dolulu, Kırağılı, Orajlı Günler Dağılımı f) Maksimum Kar Kalınlığı 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre toplam yıllık en yüksek kar örtüsü kalınlığı 20 cm. ile Şubat ayında ölçülmüştür. 29 Yıllık 0,3 0,1 0,4 Aralık Kasım Ekim Eylül Ağusto s Temm uz Hazira n Mayıs Nisan Mart AYLAR Şubat Ocak Tablo 15. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Yağışlı, Sisli, Dolulu, Kırağılı, Orajlı Günler AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Maksimum Kar Kalınlığı (cm) 10 20 3 Aralık Kasım Ekim Eylül Ağustos Temmuz Haziran Mayıs Nisan Mart Şubat Aylar Ocak Tablo 16. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Maksimum Kar Kalınlığı Değerleri 6 YILLI K 39 Şekil 17. 1999-2012 Yılları Arası Maksimum Kar Kalınlığı Dağılımı Grafiği g) Buharlaşma 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre Yıllık Ortalama Açık Yüzey Buharlaşması 248,73 mm’dir. Günlük Maksimum Açık Yüzey Buharlaşması 19,4 mm ile Temmuz ayında görülmüştür. 30 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 17. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Açık Yüzey Buharlaşması Değerleri Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık YILLIK Ortalama Açık Yüzey buharlaşması (mm) 136,1 228 374,2 432,8 390,8 277,4 145 5,5 248,73 Günlük Maksimum Açık Yüzey buharlaşması (mm) 14,6 19 19,4 18 16 10,7 4 19,4 14,4 Tablo 18 .1999-2012 Yılları Arası Ortalama ve Maksimum Açık Yüzey Buharlaşma Dağılımı 31 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU ğ) Rüzgar 1) Yıllık, Mevsimlik, Aylık Rüzgar Yönü 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre rüzgarın esme sayıları toplamı aşağıda tabloda verilmektedir. Tablo 19. 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu Esme Sayıları Toplamı I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII YILLIK TOPLAM N Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 428 606 619 329 496 639 592 465 515 445 432 305 5871 NNE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 350 452 307 287 316 198 228 163 195 214 503 533 3746 NE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2159 1680 1305 1206 1199 1018 783 659 600 854 1371 2247 15081 ENE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 84 80 73 95 50 77 78 197 99 140 77 127 1177 E Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 325 208 154 226 171 98 173 212 175 221 313 468 2744 ESE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 33 62 43 36 26 36 52 146 159 141 80 63 877 SE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 535 516 434 338 270 82 157 331 229 408 428 722 4450 SSE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 52 72 44 30 36 25 23 36 33 13 47 45 456 S Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 105 75 73 86 31 60 64 203 161 100 42 90 1090 SSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 55 26 36 118 9 84 26 22 24 29 6 11 446 SW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 593 857 909 581 17349 WSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 33 65 97 106 32 114 89 87 95 117 22 26 883 W Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 149 202 422 630 538 849 1239 985 932 480 253 129 6808 WNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 33 38 52 39 54 55 139 126 93 46 44 30 749 NW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 657 633 1008 900 958 994 773 15084 NNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 127 76 162 62 68 38 49 1078 1207 1609 1523 2188 1812 2096 2080 1894 1219 1885 2653 2052 1352 45 168 147 58 78 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre 1. Derece hakim rüzgar yönü (SW) Güney Batı, 2. Derece hakim rüzgar yönü (NW) Kuzey Batı, 3. Derece hakim rüzgar yönü (NE) Kuzey Doğu, 4. Derece hakim rüzgar yönü ise (W) Batı’dır. Aşağıda esme sayılarına göre yıllık rüzgar diyagramı verilmiştir. 32 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı N NNW NNE NW NE WNW ENE W E WSW ESE SW SE SSW SSE S Şekil 7. 1999-2012 Yılları Arası Esme Sayılarına Göre Rüzgar Diyagramı 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre esme sayıları mevsimlik olarak hesaplanmış ve aşağıda tabloda verilmiştir. Tablo 20. 1999-2012 Yılları Arası Mevsimlik Esme Sayıları Toplamı KIŞ İLKBAHAR YAZ SONBAHAR N Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1339 1444 1696 1392 NNE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1335 910 589 912 NE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 6086 3710 2460 2825 ENE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 291 218 352 316 E Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1001 551 483 709 ESE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 158 105 234 380 SE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 1773 1042 570 1065 SSE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 169 110 84 93 S Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 270 190 327 303 SSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 92 163 132 59 SW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2031 4339 6096 4883 33 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU WSW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 124 235 290 234 W Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 480 1590 3073 1665 WNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 101 145 320 183 NW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 2063 3127 6590 3304 NNW Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı 252 269 373 184 İstasyon Adı: 17944- Bozova Urfa, Denizden Yüksekliği:890 m, Enlem: 37, Boylam: 38 KIŞ Mevsimi Rüzgar Diyagramı İLKBAHAR Mevsimi Rüzgar Diyagramı N N NNW NNW NNE NW NW NE WN W NNE NE ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE SSE S S YAZ Mevsimi Rüzgar Diyagramı SONBAHAR Mevsimi Rüzgar Diyagramı N N NNW NNW NNE NW NNE NW NE NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE SSE S S Şekil 8. 1999-2012 Yılları Arası Mevsimlik Esme Sayıları Rüzgar Diyagramı 34 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Ocak Ayı Rüzgar Diyagramı Şubat Ayı Rüzgar Diyagramı N N NNW NNW NNE NW NNE NW NE NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SE SSW SW SSE SE SSW SSE S S Mart Ayı Rüzgar Diyagramı Nisan Ayı Rüzgar Diyagramı N NNW N NNE NW NNW NE NNE NW NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE SSE S S 35 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Mayıs Ayı Rüzgar Diyagramı Haziran Ayı Rüzgar Diyagramı N N NNW NNW NNE NW NNE NW NE NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE Temmuz Ayı Rüzgar Diyagramı Ağustos Ayı Rüzgar Diyagramı N N NNW SSE S S NNW NNE NW NNE NW NE NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SE SSW SW SSE SE SSW S SSE S 36 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Ekim Ayı Rüzgar Diyagramı Eylül Ayı Rüzgar Diyagramı N NNW N NNE NW NNW NE NNE NW NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SE SSW SW SSE SE SSW S Aralık Ayı Rüzgar Diyagramı Kasım Ayı Rüzgar Diyagramı N N NNW SSE S NNW NNE NW NNE NW NE NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE SSE S S Şekil 9. 1999-2012 Yılları Arası Aylık Esme Sayıları Rüzgar Diyagramı 37 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 2) Yönlere Göre Rüzgar Hızı, 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre rüzgarın esme hızları aşağıda tabloda verilmektedir. Tablo 21. 1999-2012 Yılları Arası Yönlere Göre Ortalama Rüzgar Hızları I II III IV V VI VII VII I IX X XI XII Ortalama Rüzgar Hızı N Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,1 1,3 1,6 1,5 1,4 2,1 1,9 1,6 1,5 1,2 0,9 1 1,4 NNE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,3 1,8 2 2 2,1 2,7 2,4 2,5 2,1 1,7 1,7 1,4 2,0 NE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,1 1,3 1,4 1,5 1,4 1,6 1,6 1,5 1,4 1,4 1 1 1,4 ENE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,6 1,6 1,7 1,9 2 2,8 2,1 2,5 1,8 1,7 1,2 1,3 1,9 E Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,6 1,6 1,5 2,2 1,6 2,1 1,8 2,2 1,5 1,7 1,1 1,6 1,7 ESE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,5 2,6 1,8 2,3 1,9 2,5 2,2 2,5 1,9 1,9 1,2 1,3 2,0 SE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,9 2 1,5 1,6 2 2,4 2,1 1,6 2 1,1 1,2 1,4 1,7 SSE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 2,6 2,6 2 2,6 3,1 3,2 2,5 2,4 2,2 1,6 1,7 2,1 2,4 S Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,5 1,9 1,1 2,1 2,7 2,7 1,6 1,9 1,4 0,9 2 1 1,7 SSW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,3 1,6 1,9 2,5 1,8 3 1,7 2 1,7 2,3 0,7 1 1,8 SW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,4 1,6 1,7 1,7 1,6 2 1,5 1,8 1,4 1,2 1,1 1,1 1,5 WSW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı m/sn) 1,2 1,1 1,6 2,1 1,8 2,8 2,5 2,5 2 1,7 1,1 0,8 1,8 W Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1 1,2 1,3 2 1,6 1,7 2 1,8 1,6 1,3 1 1 1,5 WNW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı /sn) 0,6 1,2 1,2 1,7 2 2,5 2,8 2,3 2 1,2 0,7 0,6 1,6 NW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m/sn) 1,2 1,2 1,2 1,5 1,4 1,7 1,5 1,2 1,1 1,1 0,9 0,9 1,2 NNW Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı m/sn) 0,8 1,3 1,8 1,3 2,2 2,7 2,9 2,3 2,3 1,5 0,9 0,6 1,7 Aşağıda esme hızlarına göre uzun yıllar ortalaması rüzgar diyagramı verilmiştir. Bu doğrultuda esme hızları en yüksek olan yönler (SSE) Güney-GüneyDoğu, ve (ESE-NNE) Güney-GüneyDoğu, Kuzey-KuzeyDoğu yönleridir. 38 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı N NNW 2,500 NNE 2,00 NW NE 1,500 WNW ENE 1,00 ,500 W E ,00 WSW ESE SW SE SSW SSE S Şekil 10. Uzun Yıllar Esme Hızlarına Göre Rüzgar Hızları Diyagramı 39 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Esme Hızlarına Göre Şubat Ayı Rüzgar Diyagramı Esme Hızlarına Göre Ocak Ayı Rüzgar Diyagramı N N NNW NNW NNE NW NNE NW NE NE WNW ENE W E WSW ESE WNW ENE W E WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE SSE S S Esme Hızlarına Göre Mart Ayı Rüzgar Diyagramı Esme Hızlarına Göre Nisan Ayı Rüzgar Diyagramı N NNW NNE N NW NE NNW WNW ENE W E WSW ESE SW NNE NW NE WNW ENE W E WSW ESE SE SSW SW SSE S SE SSW SSE S 40 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Esme Hızlarına Göre Mayıs Ayı Rüzgar Diyagramı Esme Hızlarına Göre Haziran Ayı Rüzgar Diyagramı N N NNW NNW NNE NW NNE NW NE NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE SSE S S Esme Hızlarına Göre Temmuz Ayı Rüzgar Diyagramı Esme Hızlarına Göre Ağustos Ayı Rüzgar Diyagramı N NNW N NNE NW NNW NE NNE NW NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE SSE S S 41 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Esme Hızlarına Göre Eylül Ayı Rüzgar Diyagramı Esme Hızlarına Göre Ekim Ayı Rüzgar Diyagramı N N NNW NNW NNE NW NNE NW NE NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE SSE S S Esme Hızlarına Göre Kasım Ayı Rüzgar Diyagramı Esme Hızlarına Göre Aralık Ayı Rüzgar Diyagramı N N NNW NNW NNE NW NNE NW NE NE WNW ENE WNW ENE W E W E WSW ESE WSW ESE SW SW SE SSW SE SSW SSE SSE S S Şekil 18. Yönlere Göre Aylık Ortalama Rüzgar Hızları Diyagramı 42 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 3) Ortalama Rüzgar Hızı 1999-2012 Yılları Arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama rüzgar hızı 1,0 m/sn ’dir. Tablo 22. 1999-2012 Yılları Arası Aylık Ortalama Rüzgar Hızları YILLIK AYLAR Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ORT. Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn) 0,8 1 1 1,1 1 1,4 Şekil 19. Aylık Ortalama Rüzgar Hızları Grafiği 43 1,4 1,2 1 0,7 0,6 0,7 1,0 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 4) Maksimum Rüzgar Hızı Ve Yönü 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre Maksimum rüzgar hızı ve yönü 19,8 m/sn ile (NW) Kuzey Batı yönüdür. Tablo 23. Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü En Hızlı Esen Rüzgarın AYLAR YILLIK 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yönü ESE ESE SSW S SSE SE SW NE NW SE NNE SE NW Hızı 13,2 16,8 18,1 19,6 16,6 17,9 15,4 15,4 19,8 14,6 12,9 15,8 19,8 Şekil 20. Maximum Rüzgar Hızı Grafiği 44 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 5-6) Ortalama Fırtınalı Günler ve Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı, 1999-2012 yılları arası Bozova Urfa Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre ortalama yıllık toplam fırtınalı günler sayısı 0.5, kuvvetli rüzgarlı günler sayısı 9’dir. Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması 0,5 0,6 0,1 0,2 1,1 0,9 0,1 1,4 1,6 0,6 0,6 0,3 Yıllık Toplam Aralık Kasım 0,1 Şekil 21. Fırtınalı Günler, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayıları Grafiği 45 Eylül Ağustos Temmuz Haziran Mayıs Nisan Mart Şubat Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Ekim AYLAR Ocak Tablo 24. 1999-2012 Yılları Arası Fırtınalı Günler, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayıları 0,5 0,9 0,2 0,3 9 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.2.2. Jeolojik Özellikler (Fiziko-Kimyasal özellikler, Tektonik hareketler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluşumlar, çığ, sel, kaya düşmesi başlıkları altında incelenmesi, 1/25.000 ölçekli genel jeoloji haritası, proje alanının büyük ölçekli (1/5.000 veya 1/1.000) jeolojik harita stratigrafik kolon kesiti, harita ölçekleri, lejandı, jeoteknik etütler, kuyu lokasyonlarının yer ve kotları, litolojik özellikleri ve jeomekanik özellikleri ve elde edilecek verilere göre uygulanacak sistem, proje sahasında yüzeylenen birimlerin fiziksel özellikleri ile jeolojik özellikleri) Bölgesel Jeoloji Şanlıurfa yapı bakımından üçüncü jeolojik zamanın son katı olan pliyosen bölümünün karakterini göstermektedir. Eski dünyanın bir bölümü ile birlikte oluşmuştur. Üçüncü zamanın sonu dördüncü zamanın başlangıcında gerçekleşen yan basınç ve patlamalardan pek etkilenmeyen Şanlıurfa, üzerinde bulunduğu sert kütle üzerinde biraz yükselmiş ve yer yer kıvrımlara uğramıştır. Şanlıurfa ilinin kuzeydoğu yöresi özellikle Siverek, Hilvan ve Viranşehir, Karacadağ'dan fışkırmış bazaltlardan oluşmuştur. İlin bir kısmı ise kalker ile kaplıdır. İl jeolojik bakımdan oldukça karmaşık bir yapı sergilemektedir. Şanlıurfa ili genelleştirilmiş stratigrafik kesiti aşağıdaki şekilde verilmiştir. Mesozoik Üst Kratase: Şanlıurfa bölgesinin kuzeyinde Bozova ilçesi civarında görülmektedir. Üst kretasede başlayan ve paleosende devam eden çökelme, geniş bir yayılım göstermekte ve değişik litolojiler içermektedir. Genellikle gri, gri-yeşilimsi, kalın, marnlı tabakalarla nöbetleşen killi ve yumuşak bir formasyonla örtülüdür. Senozoik Eosen-Oligosen Alt Eosen- Paleosen: Birecik dolaylarında görülür. Kırmızı killi kumtaşı ile başlayan birim kumtaşı, çakıltaşı, münavebeli kalker ve şeyllerden oluşur. Orta Eosen-Lütesiyon: Şanlıurfa'nın bat ısında Halfeti ilçesinde yayılım göstermektedir. Bu birim Midyat kalkerleri olarak da adlandırılmaktadır. Genelde iki seviye halinde görülür. Altta sarımtırak renkli sileks yumrulu ve fosil içeren kalker vardır. Üstte ise tebeşirli beyazımt ırak, krem renkli, erime boşluklu, gözenekli ve yumuşak kalkerler vardır. Kalkerler genellikle ince ve düzgün tabakalıdır. Tabakalar yataya yakın ve az eğimlidir. Bazı seviyelerde kırıklı ve çatlaklı, bazı seviyelerde çatlaksız ve kırıksızdır. 46 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 22 .Şanlıurfa İli Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesiti. Miyosen Alt Miyosen: Eosen kalkerleri üzerine diskordans olarak gelir. Şanlıurfa'nın güneybatı kısımlarında, Suruç Ovasının doğusunda Akçakale'nin kuzeyinde görülür, kalker, konglomera ve marn içerir. Üst Miyosen: Moloz karakterli olup, genellikle ince elemanlı kumtaşı, kil, şeyl ve küçük taneli çakıl taşından oluşur. İyi tabakalanmış ve tabakalar yataya yakındır. 47 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Kuvaterner Pliokuvarterner: Şanlıurfa'nın doğu kesiminde Halfet i ilçesinden sonra, Diyarbakır iline kadar görülür. Birim Karacadağ bazalt ları olarak da adlandırılır. Bazaltların en önemli Karacadağ'dan ve onun yan bacalarından çıkan bazaltik lavlardır. Genelde Miyosen oluşuklar üzerine gelmişlerdir. Kuvaterner Holosen (Güncel) Yeni Alüvyonlar: Şanlıurfa'nın güneydoğusunda Harran Ovası boyunca alüvyon düzlükler ve nehir boylarındaki mobil çakıllar kalın kum yığıntıları, yeni zamanlarda oluşmuş ve depresyonların dolmasından ibaret alüvyonlardır. Bölgenin önemli tarım merkezlerinden Suruç Ovasından ve en batıda Fırat Vadisi boyunca görülmektedir. Metamorfizma ve Mağmatizma Şanlıurfa ilinin kuzey-kuzeydoğusu özellikle Siverek, Hilvan ve Viranşehir bölgelerinde Karacadağ volkanizmasının ürünü olan bazaltlar yüzeylemektedir. Bu volkanizmanın ürünü olan bazaltlarla ile kalker kontağında düşük derecede metemorfizma izlerine rastlanmıştır. Ancak bu metamorfizma iyi derecede bir mermer oluşumunu sağlayamamıştır. Tektonik ve Paleocoğrafya Bölgedeki kayaçların birbirine göre konumları incelendiğinde, Paleozoik'ten bu yana bölgenin hareketli olduğu görülmektedir. Kretase öncesi bölgede yükselme ve buna bağlı olarak aşınma görülmektedir. Kretase karbonatları Paleozoik birimleri üzerine doğrudan gelmektedir. Arabistan levhasının kuzey kesiminde ön ülke cephesi üzerindeki inceleme alanı ve yakın çevresinde çok şiddetli deformasyonla oluşan tektonik yapılar görülmemektedir. Gözlenen yapılar daha çok açık kıvrımlar, küçük boyutla yırtılma yapıları ile en önemli yapısal öğesi olan kuzey-güney sıkışmanın neticesinde, doğu-batı doğrultusundaki çekme germesini yarattığı kuzey-güney doğrultulu faylarla karakterize edilen Akçakale Grabenidir. Üst Kratese sonunda da bir stratigrafik boşluk görülmekte, Paleosen yaşlı Germav Formasyonu uyumsuz olarak üst Kretase yaşlı karbonat ları örtmektedir. Üst Kratese'den itibaren kapanmaya başlayan Neotetis'in güney kolu Arabistan ile Anadolu levhalarını karşı karşıya get irmişt ir. Kratese'den Geç-Tersiyer zamanlarına kadar bu sıkışma tektoniği; MiyoPliyosen esnasıda Anadolu ile Arabistan kıtalarının çarpışmalarından sonra, güneyde Ölü Deniz Transform Fayı, Abba ve Al Furat doğrultu atımlı faylarını meydana getirmiştir. Eosen yaşlı Midyat Formasyonu çökelimi sonunda da bir yükselim olduğu ve güneyde yükselim üzerinde bir erozyon dönemi geçtiği ve yeni bir taban konglomerası ile Miyosen karbonatlarının bölgeye yerleştiği görülmektedir. Kuzeyde ve Doğuda Akçakale Grabeni ile Bozova fay sistemi ve Suruç ve Hatay Grabenleri, daha kuzeyde Arabistan Levhasının Anadolu Levhasının altına daldığı alanda Bitlis-Pötürge Kenet Kuşağı, bölgenin genç tektoniğini şekillendirmiştir. 48 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Miyosen yaşlı karbonatların oluşumu sonunda, esas blok yükselimleri ve kıvrımlanmalar başlamış, kuzey-güney doğrultulu normal faylarla Suruç ovası ve Harran ovası çöküntüleri ile Urfa dağları ve Tektek dağlar yükselimi meydana gelmiştir. Orta Miyosen'deki çarpışma bölgede sınırlı tansiyonel alanlarda riftleşmeler meydana getirmiş ve riftlerin bir sonucu olarak Akçakale Grabeni ile kuzey-güney doğrultulu kırık sistemlerinden çıkan Karacadağ volkanizması oluşmuştur. Orta Miyosenden it ibaren, Arap plakasının kuzeye doğru hareketi ve Anadolu plakasının altına sıkışması olayı başlamıştır. Arap plakası üzerinde doğu-batı doğrultulu yükselimler ve alçalımlar oluşmuştur. Kuzeydoğuda Mardin-Derik yükseliminin batıya doğru Karacadağ volkanikleri altında devam ettiği Urfa-Bozova arasında üst Kretase yaşlı tortulların yükselimine doğru uzandığı görülmektedir. Arap plakası üzerindeki doğu-batı yükseliminin güneyi bir fayla kesilerek birçok genç püskürme merkezlerinin oluşmasına neden olmuştur. Faaliyet Alanının Jeolojisi Faaliyet alanının işaretlendiği 1/25.000 ölçekli jeolojik harita Ek-9’de verilmiştir. Fırat Formasyonu (Tmf) Genelde algli kireçtaşlarından oluşan formasyon, Peksu (1969) tarafından adlandırılmıştır. Formasyonun tip kesiti, Diyarbakır ili Hazo-Silvan ilçeleri dolaylarında izlenir. Fırat formasyonu, masif ve orta kalın tabakalı, seyrek ince tabakalı, krem, bej, gri, açık gri renkli, bol kırmızı alg, bryozoa, mercen, ekinid, mollusk kavkılı, bentik foraminiferli, yer yer dolomit kristalli, kötü poroziteli, taban seviyelerinde karbonat çakıllı istiftaşı/bağlamtaşı, yer yer vaketaşı karakterindeki kireçtaşlarından oluşur. Formasyonun tabanında yer yer karbonat çakıllı kireçtaşı ve dolomit çakıllı, kötü boylanmalı karbonat çakıltaşları yer alır. Birim üstte bej, krem renkli, ince-çok kalın tabakalı, yer yer som, kırılgan, bol kırmızı alg, bryozoa, mercen, iri bentik foraminifer, ekinid ve mollusk kavkılı, istiftaşı ve vaketaşı karakterinde kireçtaşları ile sonlanır. Formasyon üstte Orta-Genç Miyosen yaşlı Şelmo Formasyonu ile Geç Miyosen yaşlı Kördis bazaltı tarafından uyumsuz örtülür. Şelmo Formasyonu (Tmş) Genelde karasal nitelikte kırıntılı kayalardan oluşan formasyon, Bolgi (1961) tarafından adlandırılmıştır. Birimin tip kesiti, Batman ili Sason ilçesinin güneybatısındaki Şelmo köyü dolayında izlenir. Formasyon daha önce Adıyaman formasyonu, Bakhtiari formasyonu, Fars grubu, Lahti Formasyonu, Şenköy formasyonu gibi birçok isim altında incelenmiştir. Şelmo formasyonu, ince-orta-kalın, yer yer çapraz tabakalı, kırmızı, kızıl kahve, gri, yeşil, yeşilimsi gri, alacalı renkli, konglomera, kumtaşı, miltaşı, şeyl, çamurtaşı ardalanmasından oluşur. Formasyonun alt kesiminde, yer yer beyaz renkli jips seviyeleri izlenir. Kırıntıların birbirine göre oranı yöreden yöreye değişir. Bazen kumtaşı, şeyl egemen iken bazen de konglomeralar egemendir. Kumtaşı altta ince, üstte kalın tabakalı, çapraz katmanlanmalı, 49 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU sertçe, kötü boylanmalı, kaba dokulu, poroz, karbonat çimentoludur. Konglomeralar alacalı renkli, orta-iri taneli, genelde kireçtaşı çakıllı ve karbonat çimentoludur. Şeyller gri, morumsu kahverengi, yeşilimsi, kırmızımsı renkli, laminalı, ince tabakalanmalı, sert, sıkı dokulu, yer yer gevrek ve seyrek mikalıdır. Fırat formasyonu üzerinde uyumsuz olarak yer alan Şelmo formasyonu üstte Geç Miyosen yaşlı Kördis bazaltı tarafından uyumsuzlukla örtülür. Kördis Bazaltı (Tmk) Siverek grubunun en yaşlı lavları olan birinci fazın bazaltları, Kördis bazaltı olarak tanımlanmıştır. Kördis bazaltı daha önce Ercan ve diğ. (1991) tarafından S1 bazaltı olarak incelenmiştir. Başlıca koyu gri, siyah renkli olivin bazalt ve olivin-ojit bazaltlarından oluşur. Bazalt porfirik dokulu, yer yer gaz boşluklu, boşluklar kalsit dolgulu olup, ojit ve plajiyoklaz fenokristalleri içerir. Bol eklemli olan bazaltlar yuvarlağımsı, bloksal ayrıçmalıdır. Yayvan bir topografya oluşturur ve üzerinde 5 metreye varan toprak örtüsü gelişmiştir. Germav Formasyonu (Ktg) Yer yer kumtaşı seviyeleri kapsayan marn ve şeyllerden oluşan birim, Maxson (1936) tarafından adlandırılmıştır. Birimin tip kesiti, Batman ili Gercüş ilçesinin 40 km doğusundaki Germav köyü dolaylarında izlenir. Germav formasyonu altta yaklaşık 78 m kalınlıkta yeşilimsi gri, mavimsi gri, gri renkli, sert, yer yer yumuşak, sıkı dokulu, kireçli, üst seviyeleri açık gri renkli, ince kumlu marn ara seviyeli şeyller kapsar. Kalınlığı 0-1745m arasında değişir. Eski Akarsu Çökelleri (Qea) Eski akarsu çökelleri, tutturulmamış kumlu-çakıllı ve killi-siltli düzeylerden oluşur. Depremsellik Proje alanı aşağıda verilen Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası’na göre 2. Derece deprem bölgesinde yer almaktadır. 50 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 23. Şanlıurfa Deprem Haritası Şanlıurfa İli Güneydoğu Anadolu Bindirme kuşağının güneyinde, tektonik yönden sakin Arap Platformu üzerinde, duraylı bir alan içerisinde yer almaktadır. Arap Platformunun kuzey kesimlerindeki sıkışma tektoniği platformun iç kesimlerinde (Şanlıurfa ilinin güneyinde) açılma tektoniğine neden olmuş ve bu rejime bağlı olarak, Şanlıurfa ve yakın çevresindeki Akçakale ve Suruç Graben (Graben: Açılmaya bağlı olarak gelişen ve sınırları bir dizi normal faylarla kesilen çukur düzlük alanları) sistemleri gelişmiştir. Akçakale ve Suruç Grabenleri, kenar kesimleri çok sayıda normal faylarla sınırlandırılmaktadır. İlin Kuzey kesimlerinde Bozova, Samsat ve Kalecik gibi KB-GD gidişli kilometrelerce mesafeden izlenebilen doğrultu atımlı faylar mevcuttur. Bunlardan Bozova Fayı; yaklaşık 30 km uzunlukta KB-GD gidişli, yüksek açılı ve sağ yanal bileşenli faydır. Bu fayın aktif olabilmesine ilişkin jeolojik ve morfolojik verilere çeşitli araştırmacılar tarafından rastlanılmamakla birlikte Bozova İlçesi odaklı oluşan son depremlerde fayın aktif olabileceği düşünülmektedir. Şanlıurfa İli ve çevresinde bu güne kadar yıkıcı deprem kayıtlarına rastlanılmamıştır. Ancak; gerek tarihsel gerekse aletsel olarak deprem kayıtlarından Bozova fayı boyunca belirgin bir sismisite olmadığı anlaşılsa da; en son 1999 yılı Eylül ayı içersinde merkez üssü Bozova olan 4,5 magnitüdünde, ve yine 29.12.2004 tarihinde 3,8 magnitüdünde sarsıntılar meydana gelmiştir. Ayrıca ilimiz Bingöl, Lice, Adana-Osmaniye ve Adıyaman-Çelikhan depremlerinin sarsıntılarına maruz kalmıştır. İlde bu sarsıntılara bağlı olarak hiçbir hasar meydana 51 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU gelmemiştir. Bölgemizde meydana gelen depremlerin tarihleri, yerleri ve şiddetleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Şanlıurfa ili ve çevresinde bugüne kadar yıkıcı deprem kayıtlarına rastlanılmamıştır. Ancak; gerek tarihsel gerekse aletsel deprem kayıtlarından Bozova fayı boyunca belirgin bir sismisite olmadığı anlaşılsa da; en son 1999 yılı Eylül ayı içerisinde merkez üssü Bozova olan 4,5 magnitüdünde, 29.12.2004 tarihinde 3.8 magnitüdünde ve Hilvan’ın güneydoğusunda 30.04.2010 tarihinde de 3.8 magnitüdünde sarsıntılar meydana gelmiştir. Ayrıca ilimiz Bingöl, Lice, Adana-Osmaniye ve Adıyaman-Çelikhan depremlerinin sarsıntılarına da maruz kalmıştır. İlimizde bu sarsıntılara bağlı olarak hiçbir hasar meydana gelmemiştir. Tablo 25. Şanlıurfa İlinde Meydana Gelen Deprem Dereceleri ve Yerleri 52 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 24. Proje Alanını Gösteren Diri Fay Haritası Heyelan ve Çığlar Şanlıurfa ili zemin yapısı itibariyle, heyelan afetini meydana getirecek olumsuz potansiyeller taşıyan alanlar içerisinde değildir. Ancak, kaya düşmesi ve heyelan olayları yoğunluklu olarak Karacadağ Volkaniklerinin yaygın olduğu Siverek ilçesinde, Fırat vadisi üzerinde yer alan Halfeti ve Birecik ilçelerinde gözlenmektedir. İl sınırlarımızda Fırat Nehri’nin sağ ve sol kenarlarında şev stabilitesi duraysızlığı nedeniyle küçük ölçekli lokal heyelanlar ve kaya düşmeleri oluşabilir.9 Yaklaşık %10-15° topografik eğime sahip proje alanında yapılaşmaya etki edecek şekilde, heyelan, feyezan, kaya düşmesi gibi doğal afetlerin gerçekleşmesi söz konusu değildir. Proje alanının işaretlendiği heyelan haritası aşağıdaki şekilde verilmiştir. 9 Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu, 2011 53 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Proje Alanı Şekil 25. Proje Alanının Heyelan Haritası IV.2.3. Hidrojeolojik Özellikler (Yeraltı su seviyeleri, miktarları, emniyetli çekim değerleri, kaynakların debileri, mevcut ve planlanan kullanımı, proje alanına mesafeleri) İl genelinde yer alan yeraltı suyu havzalarının isimleri, kapasiteleri ve kalitesi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 26 İldeki Yeraltı Suyu Havzalarının İsimleri, Kapasiteleri ve Kalitesi10 Yer Altı Suyu Kalitesi Havza Adı ViranşehirCeylanpınar Tetkek Dağı Harran Suruç 10 Rezervi (hm3/yıl) Drenaj Alanı (km2) Organik Madde (mg/l) pH Sertlik Fso Tuzluluk 622.3 3782 0.88-7.12 6.25-8.5 13-44.5 C S 52.5 360 50 957 5022 1378 0.88-7.12 0.4-7.6 0.56-3.3 6.25-8.5 7.1-8.3 7.3-8.4 13-44.5 15-30 11.5-27.5 C S Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu, 2011 54 (*) 2 1- C3S1 2 1- C3S1 2 1- C3S1 C S 21 C S AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Birecik 3.5 584 ~0.96 Halfeti 7 1041 ~0.8 Yaylak 13.4 584 ~1.2 (Bazik) Bozova 5.2 500 ~2.2 Hilvan 66.9 2444 ~0.8 Siverek 22 1455 ~0.6 *) ABD Tuzluluk Laboratuarı Diyagramına göre sınıfı :C2S1 ~8.2 ~6.5 ~17.5 ~16.7 C S ~7.4 ~17.7 C S ~7.3 ~7.8 ~7.6 ~18 ~14.5 ~18 21 21 C S 21 21 C S Şanlıurfa il genelinin içme ve kullanma su ihtiyacı; mevcut barajlar, yeraltı suları ve göletlerden karşılanmaktadır. Uzun yıllar kuraklık, yağışların yetersiz olması ve derin su kuyuları vasıtasıyla sulu tarım yapılması nedeniyle yeraltı su seviyesinde düşmeler olmuş, bazı derin su kuyuları çalışmaz hale gelmiştir. 1995 yılında Şanlıurfa Tünellerinin faaliyete geçmesiyle Atatürk Barajı'ndan ovaya su verilmiş böylelikle ilk etapta yüzlerce köyde sulu tarıma geçilmiş ve ovadaki taban su seviyesi ve yeraltı su seviyesi yükselmeye başlamıştır. Şanlıurfa il merkezinin içme suyu ihtiyacı Atatürk Barajı Şanlıurfa tünelleri çıkış ağzından alınan su ile Şanlıurfa Belediyesi tarafından yapılmış olan içme suyu pompajı ve arıtma tesisinden sağlanmaktadır. Şehir merkezinin uzun yıllar içme ve kullanma suyu problemi giderilmiştir. Bölgede Fırat Nehri hariç 132,35 hm3/yıl yerüstü ve 1845 hm3 /yıl emniyetli yeraltı suyu potansiyeli mevcuttur. Şanlıurfa'daki yeraltı suyu potansiyeli ve dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 27 Şanlıurfa'daki Yeraltı Suyu Potansiyeli ve Dağılımı 11 Ova Adı YAS Rezervi (hm3/yıl) YAS Tahsisi (hm3/yıl) Mardin-Ceylanpınar 1287 345,92 Harran 360 284,74 Siverek-Hilvan 110 20,68 Suruç 50 30,08 Bozova-Yaylak 34 8,56 Birecik-Halfeti 4 3,23 3 Toplam: 1845 hm /yıl 11 Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu, 2011 55 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.2.4. Hidrolojik Özellikler (Su kaynaklarının mevcut ve planlanan kullanımı, proje alanına mesafeleri) Akarsular Şanlıurfa ili akarsular açısından zengin bir yer olmamakla beraber başlıca su kaynağı Fırat Nehri’dir. İlde bulunan diğer akarsular aşağıda verilmektedir. Fırat Nehri: Siverek ilçesinin Daba Nahiyesi’ne bağlı Maktelen Geçidi civarında Şanlıurfa sınırlarına giren Fırat Nehri, Gaziantep ile sınır boyunca devam eder ve oradan da Suriye topraklarına geçer. Birecik İlçesindeki debisin 1500m3/sn’dir. Su seviyesi Doğu Anadolu ve Güneydoğu Toroslar’daki karların erimesiyle yükselir. Söz konusu nehir üzerindeki barajlar Halfet ve Birecik ilçeleri ve Gaziantep’e bağlı Nizip ilçesi içme ve kullanma suları için kaynak oluştururlar. Ayrıca Türkiye’nin en uzun köprüsü olan Birecik Köprüsü bu nehir üzerindedir. Proje alanına en yakın mesafede uzaklığı yaklaşık kuş uçuşu 3 km’dir. Cülap Suyu: Şanlıurfa’nın Kabahaydar Bucağı’na bağlı Edene Köyü ile Diphisar Bağlarından çıkar. Daha sonra başka kaynaklarında bağlanmasıyla Cülap suyu adını alır. Daha sonra Harran’ın kuzeyinden geçen Balih Çayı’nı da alarak Fırat’a dökülür. Uzunluğu 60 km’dir. Habur Suyu: Viranşehir’in kuzeydoğusunda Karacadağ eteklerinden doğar. Buradan sonra iki koldan güneydoğuya yönelir ve Zerka ile Çaça Çaylarını da sularına katar. Fırat nehrinin önemli kollarındandır, uzunluğu 350 km’dir. Belih Suyu: Şanlıurfa Harran ilçesinin güneyinde, Akçakale ve Aynelarus yakınlarında doğan bu Tektek dağlarından kaynaklanan sular ile birleşir. Suriye sınırını geçtikten sonra Fırat nehrine katılır. Yukarıda sıralanan akarsuların haricinde Karakoyun, Aligör, Yukarı Koymat, Gölpınar, Çamurlu, Cavsak, Karaköprü ve Tülmen dereleri ile Direkli suyu ve Süleyman pınarı bulunmaktadır. Göller, Göletler ve Rezervuarlar Halil-ür Rahman (halk dilinde Balıklı Göl), Anzılha Gölleri, Edene ve Büyük göller doğal olarak oluşmuş Şanlıurfa’nın başlıca göllerindendir. Şanlıurfa İl sınırları içerisinde bulunan Atatürk, Birecik ve Hacıhıdır Baraj gölleri ise suni olarak oluşturulmuş göllerdir. Bu baraj göllerinden elektrik üretimi, içme ve kullanma suyu ve tarımda sulama suyu amaçlı faydalanılmaktadır. Halil-ür Rahman Gölü: Uzunluğu 150m ve eni 30m’dir. Derinliği yaklaşık 1-3 m arasında değişmektedir. İçinde halk tarafından kutsal sayılan balıklar yaşamakta olup bu balıklar korunmaktadır. 56 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 26 Şanlıurfa Halil-ür Rahman Gölü Aynızeliha Gölü: Şanlıurfa il merkezinde Gölbaşında bulunmaktadır ve Halil-ür Rahman ile aynı efsaneyi paylaşır. Gölün uzunluğu 50m eni 30m derinliği ise 1-4 m’dir. Göl yeraltı suları ile beslenir ve tatlıdır. İçerisinde Halil-ür Rahman gölünde ki balıklar gibi efsanelere konu olmuş balıklar yaşar. 57 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 27 Aynızeliha Gölü Barajlar Atatürk Barajı: Yurdumuzda yapımı tamamlanan en büyük barajdır. Kaya dolgu tipindedir. Nehir tabanından yüksekliği 169 m olan Atatürk Barajı, dünyada dolgu tipindeki barajlar arasında dokuzuncu, gövde dokusu bakımından üçüncü ve baraj gölünde biriktirecek su hacmi bakımından on beşinci, 2400 MW kurulu gücü ile hidroelektrik santrallar açısından dünyanın 23.sırasında yer almaktadır. Şanlıurfa-Harran-Ceylanpınar ve Mardin Ovalarına 26.400 m uzunluğundaki iki adet tünelle su aktarılmaktadır. Bu tünellerin her biri 7.62 m çapındadır. Atatürk Barajının yüzölçümü 817 km’dir. Minimum depolama hacmi 37.7 km3’tür. Toplam depolama hacmi ise 48,7 km3’tür. Atatürk Barajından enerji üretimi sulamadan önce 8.9 X 109 kWh/yıl, sulamadan sonra 8.1X109 kWh/yıl’dir. Barajlardan sulama amaçlı kullanılan su miktar, Yaslıca Tünellerinden 21.17 m/s Şanlıurfa Tünellerinden 21.17 m3/s’dir. Baraj gölü çevresindeki sulamalarla birlikte toplam 882.380hk alan sulanacaktır. Atatürk Barajı hakkında özet bilgiler aşağıda verilmiştir. 58 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 28. Atatürk Barajı fotoğrafı ve özet bilgileri12 Barajın Yeri Akarsuyu Amacı İnşaat başlama-bitiş yılı Gövde dolgu tipi Gövde hacmi Yükseklik (talvegden) Güç Yıllık Üretim Bozova İlçesi’nin takriben 24 km kuzeybatısında Fırat Sulama, enerji, içme suyu 1981-1992 Kil çekirdekli kaya dolgu 84,5 hm3 169 m 2400 MW 8.900 GWh Birecik Barajı: Fırat Nehri üzerinde inşa edilmiş olup kaya dolgu tipindedir. Enerji ve sulama amaçlı olarak inşa edilmiştir. Birecik Barajı ile ilgili teknik bilgiler ve Birecik Barajından bir görünüm aşağıda verilmiştir. Tablo 29. Birecik Barajı fotoğrafı ve özet bilgileri 13 Barajın Yeri Akarsuyu Amacı İnşaat başlama-bitiş yılı Gövde dolgu tipi Gövde hacmi Yükseklik (talvegden) Güç Yıllık Üretim Birecik İlçesi Fırat Sulama, enerji 1993-2000 Beton+kaya 9,2 hm3 53,5 m 672 MW 2.518 GWh Hacıhıdır Barajı: Toprak dolgu tipindedir ve sulama amaçlı olarak Çam çay üzerinde inşa edilmiştir. Hacıhıdır Barajı ile ilgili bilgiler ve Hacıhıdır Barajından bir görünüm aşağıda verilmiştir. Tablo 30. Hacıhıdır Barajı fotoğrafı ve özet bilgileri14 Barajın Yeri Akarsuyu Amacı İnşaat başlama-bitiş yılı Gövde dolgu tipi Gövde hacmi Yükseklik (talvegden) Güç Yıllık Üretim 12 Şanlıurfa Valiliği İl Çevre Orman Müdürlüğü, 2008. Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu. Şanlıurfa Valiliği İl Çevre Orman Müdürlüğü, 2008. Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 14 Şanlıurfa Valiliği İl Çevre Orman Müdürlüğü, 2008. Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu. 13 59 Siverek İlçesi Hacıhıdır Sulama 1985-1989 Kaya dolgu 1,52 hm3 36,4 m - AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şanlıurfa HES: Şanlıurfa HES ile alakalı özet bilgiler ve santrale ait görünüm aşağıda verilmiştir. Tablo 31. Şanlıurfa HES fotoğrafı ve özet bilgileri15 Yeri Şanlıurfa-Mardin karayolunun 10. km’sinde Fırat Sulama, enerji 2001-2005 Francis türbin 1,52 hm3 52 MW 124 GWh Akarsuyu Amacı İnşaat başlama-bitiş yılı Santral tipi Ünite sayısı Güç Yıllık Üretim IV.2.5. Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu İklim, topografya ve ana kaya farklılıkları nedeniyle Şanlıurfa’da çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Bu toprak grupları ve kapladığı alanlar aşağıda verilmiştir. 3.357 Bozova 2.342 334.440 5.317 343 20.759 82.029 46.459 35.843 480 770 924 87.833 13.862 130.711 1.167 1.831 655 151.952 179.791 780 1.384 153 Hilvan 1.218 11.560 Suruç 7.070 180.571 16.246 37 100.721 26.608 813 5.991 51.328 314.853 178 3.626 70.123 465 63.429 496 130.561 11.560 154.684 138.026 75.801 1.260.964 423.359 Şanlıurfa Valiliği İl Çevre Orman Müdürlüğü, 2008. Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu. 60 6.290 976 391.336 73.749 Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu, 2011 15 8.004 85.670 592 Vşşehir Toplam 415.355 83.182 113 160 Siverek 445 TOPLAM 103.131 54.770 2.488 Harran Kahverengi Topraklar 63.395 Çıplak Kaya ve Molozlar 11.758 Cşpınar Halfeti Kahverengi Orman Toprakları Kırmızı Kahverengi Topraklar Irmak Yatağı Birecik Su Yüzeyi Akçakale Bazaltık Topraklar Merkez Kolüvyal Topraklar İlçe Adı Alüvyual Topraklar Tablo 32 İlçeler İtibariyle Büyük Toprak Gruplarının Alansal Dağılımı ( ha ) 4.651 2.675 21.991 216.478 3.516 1.902.065 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Arazi Sınıfları Şanlıurfa İli’nin ilçeler göre arazi kabiliyet sınıfları dağılımı ve il genelindeki arazi kabiliyet alt sınıfları dağılımı aşağıdaki tablolarda verilmiştir: Tablo 33. İl ve İlçelerin Kabiliyet Sınıflamasına Göre Dağılımı Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfı İLÇELER I II III IV V VI VII VIII Su Yüzeyleri Yüzölçümü Merkez 41.535,5 93.606 28.030 40.613 38.551 - 31.706 182.404 445 - Akçakale 10.313,1 54.471 2.228 22.470 3.548 - 3.947 16.467 - - Birecik 8.783,3 10.540 8.707 14.120 5.809 - 19.783 26.700 1.250 924 Bozova 15.195,2 26.001 7.959 20.973 19.191 - 16.976 57.199 2.998 655 C.pınar 18.057,1 96.457 9.590 29.604 9.898 - 3.807 31.215 - - Halfeti 6.342,9 1.251 7.508 10.599 3.851 - 4.303 27.411 8.041 465 Harran 8.567,0 40.433 1.731 11.494 8.888 - 4.560 18.564 - - Hilvan 13.056,1 34.658 29.982 6.224 19.312 81 16.533 22.462 813 496 Siverek 39.133,6 29.944 103.691 51.172 60.739 184 26.773 111.389 6.468 976 Suruç 7.374,9 38.751 11.202 6.191 3.412 - 3.342 10.851 - - V.şehir 21.847,8 74.548 15.277 32.299 21.680 - 3.081 66.942 4.651 - TOPLAM 190.206,5 500.660 22.505 245.759 194.879 265 134.811 571.604 24.666 3.516 Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu, 2011 Proje Alanı Söz konusu proje sahası Şanlıurfa İli, Bozova İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Proje sahasının üzerinde bulunduğu arazinin toprak özellikleri ve kullanım durumunu gösterir şekil aşağıda verilmiştir: 61 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 28. Proje Sahasının Toprak Özelliklerini Gösterir Şekil Yukarıdaki şekle göre proje sahasının üzerinde bulunduğu toprak “F 2.1 K I” olarak simgelenmiştir: F 2.1 K I F : Kırmızımsı Kahverengi Topraklar 2 : Orta Derin (90-50 cm), Eğim %0-2 1 : Su erozyonu hiç veya çok az K : Kuru Tarım (nadaslı) I : I. Sınıf Topraklar Kırmızımsı Kahverengi Topraklar Bu topraklar kendilerine çok benzeyen arid bölgelerin zonal ve kalsifikasyon süreçli kahverengi toprakları ile birlikler meydana getirirler. Yıllık ortalama yağışın 300-400 mm olduğu yerlerde görülen bu topraklarda yağışın azlığı alt kısımlarda kireç ve jips birikmesine yol açar. Oluştuğu yerlerde yıllık ortalama ısı 12.3°C olup kahverengi toprakların oluştuğu ısıdan daha yüksektir. Bu fazla ısı demirin oksidasyonunu arttırarak toprağın daha kırmızı renk almasına yol açar. Doğal bitki örtüsü kahverengi topraklarda görülen yıllık bozkır bitkileri ve dikenlerdir. Ana madde çoğunlukla kireç kayası, marn ara tabakalı marnokalker ve çakıllı eski depozitlerdir. Ana madde olarak genellikle sığ topraklarda sert kalker, derin topraklarda ise çakıllı eski depozitler bulunur. Bu topraklarda yaygın olan topografya hafif dalgalı veya dalgalı olup meyil %6-20 arasıdır. Çoğunlukla kuru tarımda kullanılmaktadır. 62 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Kırmızı kahverengi topraklar A (B) C horizonlu topraklardır. Bu toprakların derinliğini kısıtlayan en önemli faktör erozyon olup bunu ana maddenin sertliği izler. I. Sınıf Topraklar Birinci sınıfa giren toprakların kullanımlarını kısıtlayan hatır derecede bir veya iki sınırlandırması olabilir. Hemen hemen düz bir topoğrafyaya hakimdir. Su ve rüzgar erozyonu zararı yok veya çok azdır. Toprak derinlikleri fazla, drenajları iyidir. Tuzluluk, sodiklik (alkalilik) ve taşlılık gibi sorunları yoktur. Su tutma kapasiteleri yüksek ve verimlilikleri iyidir. Gübrelemeye iyi cevap verirler. Üretkenlikleri iyi olan bu topraklar geniş bir bitki seçim aralığına sahiptirler. Kültür bitkilerinin yetiştirilmesinde olduğu kadar çayır, mera ve orman için de güvenli olarak kullanılabilirler. Bu topraklar kolay işlenebilmekte olup gübreleme, yeşil gübreleme, bitki artıkları ve hayvan gübrelerinin toprağa verilmesi, adapte olmuş bitkilerin münavebeye alınması gibi, olağan amenajman işlemlerinden bir veya birkaçının uygulanmasına ihtiyaç gösterirler. 1/100.000 ölçekli Arazi Varlığı Haritası’na göre alanın toprak derinliği incelendiğinde orta derin bir yapıya sahip olduğu ve eğiminin ise %0-2 arasında olduğu anlaşılmaktadır. Proje alanının kullanım şekli ise kuru tarım (nadaslı)’dır. Proje kapsamında Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren “Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu”, “Mera Kanunu” ve “Su Ürünleri Kanunu” hükümlerine riayet edilecektir. IV.2.6. Tarım Alanları (Tarımsal gelişim proje alanları, özel mahsul plantasyon alanları, sulu ve kuru tarım arazilerinin büyüklüğü, ürün desenleri ve bunların yıllık üretim miktarları ile birim alan itibariyle verimi, kullanılan tarım ilaçları ve miktarları, ürünlerin ülke tarımındaki yeri ve ekonomik değeri) Şanlıurfa İl’inin toplam yüzölçümü 1.858.400 hektardır. Arazi dağılımı bakımından Türkiye’deki toplam tarım alanının %4,9’una sahiptir. Tablo 34. Arazi Dağılımı Arazi Alan(ha) Tarım Alanı 1.220.543 Çayır-Mera Alanı 234.357 Ormanlık Alan 15.500 Diğer Araziler 387.999 Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2011 63 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şanlıurfa’da ki Tarım alanlarını tek ve mevsimlik üretim için ayrılmış alanlar (ekili alanlar) ile uzun ömürlü tarımsal bitkilere ayrılmış alanlar (dikili alanlar) şeklinde ele almak mümkündür.16 Şanlıurfa ilinde tarım alanlarının % 90,2’si (1.083.506 ha) “ekili”, % 9,8’i (117.067 ha) ise 71 “dikili” alan olarak kullanılmaktadır. Ekili tarım alanlarının ilçeler bazında dağılışına bakıldığında, en yüksek oranla (% 99,6) Harran ilçesi birinci sırada, en düşük oranla (% 41,1) Halfeti ilçesi son sırada yer almaktadır. Başka bir ifade ile, çalışma alanımızda ekili alanlar, dikili alanların yoğun olduğu Birecik, Halfeti ve kısmen de Bozova ilçeleri dışındaki ilçelerde yoğunlaşmakta ve hatta bu ilçelerde (Harran, Akçakale, Ceylanpınar, Suruç, Merkez, Hilvan ve Viranşehir) % 90’nın üzerine çıkmaktadır. Şekil 29. Şanlıurfa ilinde ilçeler bazında ekili ve dikili tarım alanlarının oranı (%) Ekili tarım alanları, Hilvan ve Viranşehir ilçeleri dışında kalan diğer ilçeler (Harran, Akçakale, Suruç, Ceylanpınar), Harran, Suruç ve Ceylanpınar ovalarının bulunduğu alanlarda yer almaktadır. Bu da, ekili tarım alanlarının daha çok ovalarda yoğunlaşmakta olduğunu göstermektedir İlde en çok ekilen tarımsal ürünlerin başında buğday, arpa, pamuk, mercimek, susam, nohut, karpuz, kimyon, biber, mısır, domates ve patlıcan gelmektedir. Bu ürünler içerisinde pamuk, biber, mısır, domates ve patlıcan sulu şartlarda, diğer ürünler ise ağırlıklı olarak kuru şartlarda ekilmektedir. Ancak, sulama imkânlarının olduğu alanlarda pamuk tarımı ile dönüşümlü olarak sulu şartlarda buğday ve arpa I. ürün, mısır, susam, nohut ve karpuz ise II. ürün olarak yetiştirilmektedir. GAP çerçevesinde yürütülen sulama projeleri tamamlandıkça sulu koşullarda yetiştirilen tarımsal ürünlerin lehine bir genişleme olacaktır. 16 http://dergiler.ankara.edu.tr 64 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şanlıurfa ilinde dikili tarım alanlarının neredeyse tamamını antepfıstığı ile bağ tarım alanları oluşturmaktadır. Dikili alanlar, Şanlıurfa ilinin daha çok batısında yer alan Birecik-Halfeti Platosundaki Halfeti ilçesi (% 58,9) ile Birecik ilçesi (% 46,5) ve kısmen de Urfa-Bozova Platosu ‘nün kuzeyindeki Bozova ilçesinde (% 18,9) bir dağılım göstermektedir. Bu alanların en yoğun olduğu yerlerin başında Birecik şehrinden başlayan kuzeye doğru Halfeti ilçesini de içine alarak Fırat nehrine kadar giden alan gelmektedir. Bu alanın yanında ŞanlıurfaGaziantep ve Şanlıurfa-Bozova karayolu boyunca sağlı-solu adacıklar halinde antepfıstığı ve bağ tarım alanları sıralanmaktadır. Bunun dışında ilde, Tektek Platosu ‘nun kuzeydoğusunda, Ceylanpınar şehrinin kuzey ve batısında başta Hilvan olmak üzere Siverek, Viranşehir ve Suruç ilçelerinde hemen hemen her köyde sınırlı sayıda da olsa antepfıstığı ve bağ tarım alanları mevcuttur.17 Söz konusu proje sahası, çevre düzeni planına göre çayır ve mera alanı ile sulama alanı üzerinde kalmaktadır. Şanlıurfa ve projenin planlandığı Bozova İlçesinin Arazi Dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 35. Şanlıurfa İli Ve Bozova İlçesi Arazi Dağılımı Tarım Orman ve Alanı Fundalık Çayır ve Mera Yüz Tarım Dışı Arazi Ölçümü Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran (ha) % (ha) % (ha) % (ha) % (ha) Ş. Urfa Toplamı 1858400 1217350 65.50 15.776 0.64 234357 12.6 390,917 21.04 Bozova 155000 99000 63.9 847 0.55 16780 10.8 38373 24.8 Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu, 2011. Şanlıurfa İl’inin Tarım için kullanılan alanların 978.744.65 hektarı tarla ürünleri, 963.529,0 hektarı meyve 205.295,0 hektarı sebze, 107.930.00 hektarı nadas, 31,45 hektarı örtü altı tarımına ayrılmış durumdadır. İl’de 234.357 hektar mera alanı, 390,917 hektar tarım dışı arazi bulunmaktadır. İl’de halen 212,567 hektar alanda devlet sulaması, 145,700 hektar alanda halk sulaması olmak üzere toplam 358.267.3 hektar alan da sulu tarım yapılmaktadır. İlde tarım yapılan alanın %72,7’si tarla ürünleri üretim alanı % 16'sı nadas alanı, % 1,6'sı sebze üretim alanı ve % 9,7'si meyve, bağ, içecek ve baharat bitkileri alanı olarak değerlendirilmektedir. Ülkemizdeki tarım alanlarının % 4,8’i Şanlıurfa ilinde yer almaktadır. Aşağıdaki tabloda Şanlıurfa ili tarım alanlarının dağılımı verilmiştir: 17 http://dergiler.ankara.edu.tr 65 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 36 Şanlıurfa İli Tarım Alanları Dağılımı (ha)18 Şanlıurfa Ekilen Alan* Nadas Alanı Sebze Alanı Meyveler, İçecek ve Baharat bitkileri TOPLAM 832.273 182.802 18.609 110.742 1.144.427 * tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin alanı İlde yetiştirilen başlıca buğdaygiller; buğday, arpa, mercimek, nohut, çeltik ve bakladır. Hayvansal üretim için kaba yem kaynağı oluşturan yem bitkilerinin önemi ise yok denecek kadar azdır. İlde yetiştirilen başlıca endüstriyel bitkiler pamuk, mısır, soya, susam, yer fıstığı ve ayçiçeğidir. Başlıca meyve çeşitleri Antep fıstığı, badem, ceviz, nar ve üzüm; başlıca sebze çeşitleri ise biber, domates, patlıcan şeklindedir.19 Şanlıurfa İli tarımsal Üretim bakımından incelendiğinde; Türkiye’nin Pamuk, Fıstık ve Mercimek üretiminde 1. sırada yer almaktadır. Ayrıca Türkiye, Pamuk üretiminin % 39’u, Buğday üretiminin % 8’i, Mercimek üretiminin % 36’sı, Arpa üretiminin %11’i, Mısır üretiminin %13’ü, Antep Fıstığı üretiminin %38’i, İlimizde gerçekleşmektedir. Şanlıurfa’da üretilen buğdaygillerin (buğday, arpa) sulu ve kuru tarımı yapılmaktadır. Toplam 6.557.403 dekar alanda 2.165.514 ton üretimi yapılmaktadır. Arpa; İl’de 2.302.597 dekar alanda 623.744 ton üretimi yapılmaktadır. Buğday; makarnalık ve ekmeklik olarak iki çeşit üretimi yapılmaktadır. Üretim sulu ve kuru alanlarda yapılmaktadır. İl’de 4.254.806 dekar alanda 1.541.770 ton buğday üretimi yapılmaktadır. Üretilen ürünler TMO ve il içi ve il dışına satışı gerçekleşmektedir. Baklagiller ürünlerinin kuru ve sulu tarımı yapılmaktadır. İl genelinde 807.107 dekar alanda 112.795 ton baklagiller (kırmızı mercimek, nohut) üretimi yapılmaktadır. Kırmızı Mercimek; İl’de 727.642 dekar alanda 103.740 ton üretimi yapılmaktadır. Nohut; İl’de 79.465 dekar alanda 9.055 ton üretimi yapılmaktadır. Üretilen ürünler TMO ve il içi ve il dışına satışı gerçekleşmektedir Yem bitkisi ürünleri sulu alanlarda yetiştirilmektedir. İl’de 92.044 dekar alanda 233.754 ton yem bitkisi (burçak, fiğ, silajlık mısır, mürdümük, tiritikale, yonca,) üretimi yapılmaktadır. Burçak; İl’de 24.526 dekar alanda 2.505 ton üretimi yapılmaktadır. Fiğ; İl’de 16.429 dekar alanda 22.356 ton üretimi yapılmaktadır. Üretilen ürünler il içi ve il dışındaki hayvancılık işletmelerine ve buğday borsalarına satışı gerçekleşmektedir. Slajlık Mısır; İl’de, Mürdümük 2.000 dekar alanda 200 ton, tiritikale; 2.530 dekar alanda 3030 ton, yonca; 8733 dekar alanda 16.733 ton üretimi yapılmaktadır. Endüstriyel ürünlerin üretimi sulu alanlarda yapılmaktadır. İl’de 5.092.985 dekar alanda 1.976.874 ton endüstriyel bitkilerin (Aspir, Pamuk, Ayçiçeği, mısır, susam, kanola,) üretimi yapılmaktadır. Aspir; İl’de 59.222 dekar alanda 2.575 ton üretimi yapılmaktadır. Kuru tarımı 18 TÜİK,2011 19 ŞanlıUrfa İl Çevre Durum Raporu 2011 66 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU yapılmaktadır. Üretilen ürünler il içi ve il dışındaki hayvancılık işletmelerine ve yağ işleyen firmalara satışı gerçekleşmektedir. Pamuk; İl’de 4.081.208 dekar alanda 1.299.532 ton üretimi yapılmaktadır. Sulu tarımı yapılmaktadır. Üretilen ürünler il içi ve il dışındaki çırçır fabrikalarına satışı gerçekleşmektedir. Ayçiçeği; İl’de 29.850 dekar alanda 7.218 ton üretimi yapılmaktadır. Sulu tarımı yapılmaktadır. Üretilen ürünler il içi ve il dışındaki yağ işleyen firmalara satışı gerçekleşmektedir. Mısır; İl’de 906.258 dekar alanda 736.852 ton üretimi yapılmaktadır. Sulu tarımı yapılmaktadır. Üretilen ürünler il içi ve il dışındaki mısır kurutma tesislerine satışı gerçekleşmektedir. İl’de Susam 15.190 dekar alanda 791 ton, kanola; 60 dekar alanda 3 ton üretimi yapılmaktadır. Meyve üretimi sulu ve kuru alanlarda yapılmaktadır. İl’de 1,017,864 dekar alanda 149.996 ton meyve (Antepfıstığı, armut, ayva, badem, ceviz, çilek, ceviz, dut, elma, erik, incir, kayısı, kiraz, nar, şeftali, Trabzon hurması, üzüm, vişne, zerdali, zeytin ) üretimi yapılmaktadır. İl’de üretimi yapılan meyve çeşitleri, üretim alanları ve üretim miktarları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Üretilen meyveler iç piyasada tüketilmektedir. Meyvelerden Antep fıstığı il içi ve il dışındaki firmalara satışı yapılmaktadır. 67 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 37 Şanlıurfa İli Üretimi Yapılan Meyve Çeşitleri, Üretim Alanları ve Üretim Miktarları Sıra No Meyve adı Kapladığı Alan (da) Meyve Veren Ağaç(adet) Meyve Vermeyen Ağaç (adet) Üretim (Ton) 1 Armut 92.0 3,480 2,730 64.40 2 Ayva 1.0 850 20 14.25 3 Elma (Golden) 305.0 4,015 18,220 364.10 4 Elma (Starking) 4.0 150 180 30.00 5 Elma(Grannysmith) 54.0 308 2,800 61.60 6 Elma (Diğer) 130.0 2,520 7,080 64.40 7 Erik 2,200.0 62,635 17,735 1,901.55 8 Kaysı 556.0 36,790 17,690 773.60 9 Kiraz 22.0 1,380 600 12.24 10 Şeftali(Nektarin) 391.0 8,000 4,650 158.00 11 Şeftali (Diğer) 120.0 7,020 3,005 124.41 12 Vişne 12.0 1,190 260 10.02 13 Zerdali 0.0 6,625 3,980 132.15 14 Antep Fıstığı 768,047.0 10,555,572 5,224,836 21,693.68 15 Badem 12,106.0 74,235 288,880 744.61 16 Ceviz 636.0 13,840 2,650 453.85 17 Çilek 1.0 - - 1.00 18 Dut 1.0 22,650 6,330 374.85 19 İncir 15.0 24,015 3,230 456.20 20 Nar 8,976.0 232,890 319,332 3,589.38 21 Trabzon Hurma 0.0 455 345 10.55 22 Üzüm (Sofralık) 78,390.0 4372240 487,940 21,861.20 23 Üzüm(Kurutmalık) 58,620.0 3085740 548700 15,428.70 24 Üzüm (Şaraplık) 30,140.0 1719880 148,800 8,599.40 25 Zeytin(Sofralık) 14,272.0 13750 325356 163.20 26 Zeytin(Yağlık) 42,773.0 307190 936328 4,583.56 TOPLAM 1,017,864.0 * * * Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2011 68 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Sebze üretimi sulu alanlarda yapılmaktadır. İl’de 196,843 dekar alanda 657.691 ton sebze (Acur, bamya, bakla, biber, dereotu, domates, fasulye, havuç, hıyar, ıspanak, kabak, karpuz, kavun, marul, maydanoz, nane, patlıcan, pazı, sarımsak, semizotu, soğan, tere, turp) üretimi yapılmaktadır. İl’de üretimi yapılan sebze çeşitleri, üretim alanları ve üretim miktarları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Üretilen meyveler iç piyasada tüketilmektedir. Sebzelerden biber ve sarımsak il içi ve il dışındaki firmalara satışı yapılmaktadır.20 Tablo 38. 2011 Yılı Şanlıurfa İli Açıkta Sebze Yetiştiriciliği 20 Sıra No Ürün Ekilen Alan ( da ) Üretim( Ton ) Verim ( Kg./da) 1 Marul (Göbekli) 1,075 1,322.5 1,230.0 2 Ispanak 100 80 800.0 3 Paz 100 80 800.0 4 Semiz Otu 30 17 566.0 5 Maydanoz 570 154 270.0 6 Tere 10 2.5 250.0 7 Nane 530 165 311.0 8 Dereotu 10 2 200.0 9 Sakız kabağı 120 210 1,750.0 10 Hıyar (Sofralık) 4,860 8,850.0 1,821.0 11 Acur 2,295 4,579 1,995.0 12 Patlıcan 14,977 72,635 4,850.0 13 Bamya 1,822 911 500.0 14 Domates (Sofralık) 15,660 71,800 4,585.0 15 Domates (Salçalık ) 44,750 304,200 6,798.0 16 Biber (Sivri, Çarliston) 1,630 2,885 1,770.0 17 Biber (Dolmalık) 13,751 26,886 1,955.0 18 Biber (Salçalık) 21,300 44,350 2,082.0 19 Karpuz 55,090 158,775 2,882.0 20 Kavun 12,573 27,196 2,163.0 21 Fasulye (Taze) 70 70 1,000.0 22 Bakla(Taze) 60 60 1,000.0 Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2011 69 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 23 Sarımsak (Taze) 1,080 2,120 1,963.0 24 Soğan (Taze) 4,250 9,450 2,224.0 25 Havuç 10 20 2,000.0 26 Turp ( Kırmızı) 120 250 2,083.0 TOPLAM 196,843 - - Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2011 Tablo 39. Şanlıurfa İli Örtü Altı Yetiştirilen Ürün Çeşitleri Ürün Alan (da) Üretim (ton) Marul(Göbekli) 3 12 Soğan(Taze) 1 1.5 Hıyar 20 440 Patlıcan 28 364 Domates 85 1694 Biber(Dolma) 0 0 Biber(Sivri) 24 264 Nane 1.1 0.5 TOPLAM 162.1 - Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2011 2011 yılı Şanlıurfa İli’inin tarımsal üretim ihracatı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 40 Şanlıurfa İli Tarımsal Üretim İhracatı Ürünler Tutar ($) Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri 11.757.612,91 Yaş Meyve ve Sebze 6.618.329.65 Toplam 18.375.942,56 Kaynak: TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi) 2011 Proje Sahası Bozova İlçe sınırları içerisinde yer almaktadır. Bozova İlçesi sulu ve kuru tarım alanları ile sebze ve meyvecilik yapılan alanların miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir. 70 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 41 Bozova İlçesi Arazi Dağılımı Alan Miktar (da) Tarla tarımı alanı 206.281,10 Kuru tarım alanı 206.281 Sulu tarım Alanı 158.912 Sebzecilik alanı 44.825,00 Meyvecilik Alan 178.186,00 Nadas Alanı 36.348,00 Kaynak: www.bozova.gov.tr İlçede başta tahıl (buğday-arpa) olmak üzere, baklagiller (mercimek ve nohut),yaylak sulama projesinin hayata geçmesiyle pamuk alanları artmıştır. burçak, Antepfıstığı, zeytin, nar, sebze ve üzüm yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Son yıllarda Aspir, ekiminde artış görülmektedir.21 IV.2.7. Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu Kapsamındaki Alanlar) ÇED Yönetmeliği’nin EK-V’deki Duyarlı Yöreler listesi dikkate alındığında, proje alanı ve çevresinde, 1. Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlar a) 9/8/1983 tarihli ve 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. maddesinde tanımlanan ve bu kanunun 3. maddesi uyarınca belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, “Tabiat Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları”, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. maddesinde tanımlanan ve bu kanunun 3. maddesi uyarınca belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, “Tabiat Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları” bulunmamaktadır. b) 1/7/2003 tarihli ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Orman Bakanlığı’nca belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları” 21 Kaynak: www.bozova.gov.tr 71 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Orman Bakanlığı’nca belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları” bulunmamaktadır. c) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 3. maddesinin birinci fıkrasının “Tanımlar” başlıklı (a)bendinin 1.,2.,3. ve 5. alt bentlerinde “Kültür Varlıkları”, “Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” olarak tanımlanan ve aynı kanun ile 17/6/1987 tarihli ve 3386 sayılı kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar, Söz konusu proje sahası içerisinde 21.07.1983 tarih ve 2863 sayılı Kültür ve tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 3. maddesinin birinci fıkrasının “Tanımlar” başlıklı (a) bendinin 1., 2., 3., ve 5. alt bentlerinde “Kültür Varlıkları”, “Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” olarak tanımlanan ve aynı kanun ile 17.06.1987 tarihli ve 3386 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun bazı maddelerinin değiştirilmesi ve bu kanuna bazı maddelerin eklenmesi hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar bulunmamaktadır. Ancak Ek-4’te verilen Çevre Düzeni Planı’na göre proje sahasının yaklaşık 1,6 km kuzeybatısında I. derece arkeolojik sit alanı olarak belirlenmiş Eskin Höyüğü bulunmaktadır. ç) 22/3/1971 tarihli ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları, Proje alanının hemen solunda DSİ XV. Bölge Atatürk Barajı Şube Müdürlüğü Su Ürünleri Üretim Merkezi bulunmaktadır. Toplam 134 hektar üzerinde kurulu olan üretim tesislerinde; üretim binası,10 adet beton havuz, 20 adet toprak havuz, 800 m2 kullanım alanına sahip idare binası, 350 m2 kullanım alanına sahip kır kahvesi, 1.740 m2 kullanım alanına sahip amfi tiyatro, 3.850 m çevreye sahip balıklandırılmış yapay göl, park, rekreasyon sahası ve dinlenme parkları bulunmaktadır. Ayrıca amfi tiyatro, proje alanına yaklaşık 100 m (kuzeybatısında) uzaklıkta bulunmaktadır. Ayrıca söz konusu proje sahası, Atatürk Barajı göl alanına yaklaşık 2,8 km uzaklıkta, baraj aksına ise yaklaşık 3 km uzaklıkta bulunmaktadır. Atatürk Baraj Gölü ve Su Ürünleri Üretim Merkezi dışında proje sahasının yaklaşık 675 metre güneyinden mevsimsel akışlı Kırmızıkaya Deresi, yaklaşık 715 metre güneybatısından normal akışlı Kesme Deresi’nin, balık havuzlarının hemen güneyinde akmakta olan kolu geçmektedir. 72 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Yukarıdaki bilgilere ek olarak proje alanı, GAP Koruma Alanı dışında kalmaktadır. GAP Koruma Alanını gösterir harita Ek-10’da verilmektedir. d) 31/12/2004 tarihli ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nin 17., 18.,19. ve 20. maddelerinde tanımlanan alanlar, Söz konusu proje sahasının yaklaşık olarak (kuş uçuşu mesafe ile) 2,8 km kuzeyinde yer alan Atatürk Baraj Gölü; Su Kirliliği Kontrol Yönetmenliği’ne göre kıta içi yüzey suları kapsamına giren, içme ve kullanma suyu rezervuar alanıdır. e) 2/11/1986 tarihli ve 19269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. maddesinde tanımlanan “Hassas Kirlenme Bölgeleri”, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 19269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. maddesinde tanımlanan “Hassas Kirlenme Bölgeleri” bulunmamaktadır. f)9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 9. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” olarak tespit ve ilan edilen alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 9. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” olarak tespit ve ilan edilen alanlar bulunmamaktadır. g)18/11/1983 tarihli ve 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu’na göre koruma altına alınan alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu’na göre koruma altına alınan alanlar bulunmamaktadır. ğ)31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu gereğince orman alanı sayılan yerler Söz konusu proje sahası için Şanlıurfa Orman Bölge Müdürlüğü’nden alınan ÇED İnceleme ve Değerlendirme Formu Ek-11’de verilmiştir. Söz konusu formda proje sahası orman sayılan yerler içerisinde kalmadığı ve ÇED Yönetmeliği ile 6831 sayılı Orman Kanunu kapsamında yapılan değerlendirmede söz konusu faaliyetin orman ve ormancılık çalışmalarına olumsuz bir etkisinin bulunmayacağı ifade edilmiştir. Ayrıca Ek-4’te verilen Çevre Düzeni Planı’na göre proje sahasının 1,6 km kuzeyinde, Atatürk Barajı kıyılarında ormanlık alanlar yer almaktadır. h)4/4/1990 tarihli ve 3621 sayılı Kıyı Kanunu gereğince yapı yasağı getirilen alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 3621 sayılı Kıyı Kanunu gereğince yapı yasağı getirilen alanlar bulunmamaktadır. 73 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU ı)26/1/1939tarihli ve 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar bulunmamaktadır. i)25/2/1998 tarihli ve 4342 sayılı Mera Kanununda belirtilen alanlar, Ek-4’de verilen 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı’na göre proje alanının bir kısmı çayırmera alanları üzerinde yer almaktadır. j)17/5/2005 tarihli ve 25818 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde belirtilen alanlar, Proje alanının hemen solunda DSİ XV. Bölge Atatürk Barajı Şube Müdürlüğü Su Ürünleri Üretim Merkezi bulunmaktadır. Toplam 134 hektar üzerinde kurulu olan üretim tesislerinde; üretim binası,10 adet beton havuz, 20 adet toprak havuz, 800 m2 kullanım alanına sahip idare binası, 350 m2 kullanım alanına sahip kır kahvesi, 1.740 m2 kullanım alanına sahip amfi tiyatro, 3.850 m çevreye sahip balıklandırılmış yapay göl, park, rekreasyon sahası ve dinlenme parkları bulunmaktadır. Ayrıca amfi tiyatro, proje alanına yaklaşık 100 m (kuzeybatısında) uzaklıkta bulunmaktadır. Atatürk Baraj Gölü ve Su Ürünleri Üretim Merkezi dışında proje sahasının yaklaşık 675 metre güneyinden mevsimsel akışlı Kırmızıkaya Deresi, yaklaşık 715 metre güneybatısından normal akışlı Kesme Deresi’nin, balık havuzlarının hemen güneyinde akmakta olan kolu geçmektedir. Ayrıca söz konusu proje sahası, Atatürk Barajı göl alanına yaklaşık 2,8 km uzaklıkta, baraj aksına ise yaklaşık 3 km uzaklıkta bulunmaktadır. Atatürk Baraj Gölü, ülkemizde bulunan uluslararası öneme sahip sulak alanlardan birisidir. 2. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli alanlar a) 20/2/1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan “Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, “Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları”, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 18318 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan “Önemli Deniz Kaplumbağası 74 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Üreme Alanları”nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, “Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları” bulunmamaktadır. b) 12/6/1981 tarih ve 17368 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca korumaya alınan alanlar Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 17368 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca korumaya alınan alanlar bulunmamaktadır. ı) 23/10/1988 tarihli ve 19968 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” gereği ülkemizde “Özel Koruma Alanı” olarak belirlenmiş alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 19968 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” gereği ülkemizde “Özel Koruma Alanı” olarak belirlenmiş alanlar bulunmamaktadır. ıı) 13/9/1985 tarihli Cenova Bildirgesi gereği seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yayımlanmış olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit” listesinde yer alan alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde Cenova Bildirgesi gereği seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından yayımlanmış olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit” listesinde yer alan alanlar bulunmamaktadır. ııı) Cenova Deklerasyonu’nun 17. maddesinde yer alan “Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” yaşama ve beslenme ortamı olan kıyısal alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde Cenova Deklerasyonu’nun 17. maddesinde yer alan “Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” yaşama ve beslenme ortamı olan kıyısal alanlar bulunmamaktadır. c) 14/2/1983 tarih ve 17959 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin 1. ve 2. maddeleri gereğince Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde“Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin 1. ve 2. maddeleri gereğince Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar bulunmamaktadır. 75 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU ç) 17/05/1994 tarih ve 21937 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 21937 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar bulunmamaktadır. d) 27/7/2003 tarihli ve 25181 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 25181 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi kapsamına giren alanlar bulunmamaktadır. 3. Korunması gereken alanlar a) Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tesbit edilen ve yapılaşma yasağı getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biogenetik rezerv alanları, jeotermal alanlar v.b.), Ek-4’te verilen Çevre Düzeni Planı’na göre proje alanı çayır-mera alanları, tarım alanları ile sulama alanları üzerinde yer almaktadır. Aşağıdaki şekilde Çevre Düzeni Planı’ndan bir kesit verilmiştir: 76 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 30 Proje Alanının Niteliğini Gösteri Çevre Düzeni Planı b) Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağışa bağlı tarımda kullanılan I. ve II. sınıf ile, özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı, Söz konusu proje alanı I. sınıf topraklar üzerinde bulunmaktadır ve saha kuru tarım (nadaslı) yapmaya elverişlidir. Konuyla ilgili Şanlıurfa Valiliği Tarım İl Müdürlüğü’nün 12.12. 2012 tarih ve 1417/11530 sayılı yazısı Ek-12’de verilmiştir. Söz konusu yazıda il müdürlüğünce yürütülen projeler açısından herhangi bir sakıncası bulunmadığı ifade edilmiştir. c) Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler, 77 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Proje alanının hemen solunda DSİ XV. Bölge Atatürk Barajı Şube Müdürlüğü Su Ürünleri Üretim Merkezi bulunmaktadır. Toplam 134 hektar üzerinde kurulu olan üretim tesislerinde; üretim binası,10 adet beton havuz, 20 adet toprak havuz, 800 m2 kullanım alanına sahip idare binası, 350 m2 kullanım alanına sahip kır kahvesi, 1.740 m2 kullanım alanına sahip amfi tiyatro, 3.850 m çevreye sahip balıklandırılmış yapay göl, park, rekreasyon sahası ve dinlenme parkları bulunmaktadır. Ayrıca amfi tiyatro, proje alanına yaklaşık 100 m (kuzeybatısında) uzaklıkta bulunmaktadır. Atatürk Baraj Gölü ve Su Ürünleri Üretim Merkezi dışında proje sahasının yaklaşık 675 metre güneyinden mevsimsel akışlı Kırmızıkaya Deresi, yaklaşık 715 metre güneybatısından normal akışlı Kesme Deresi’nin, balık havuzlarının hemen güneyinde akmakta olan kolu geçmektedir. Ayrıca söz konusu proje sahası, Atatürk Barajı göl alanına yaklaşık 2,8 km uzaklıkta, baraj aksına ise yaklaşık 3 km uzaklıkta bulunmaktadır. Atatürk Baraj Gölü, ülkemizde bulunan uluslararası öneme sahip sulak alanlardan birisidir. ç) Göller, akarsular, yeraltısuyu işletme sahaları, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde doğal göl ve yeraltısuyu işletme sahaları bulunmamaktadır. Sahanın yaklaşık olarak 900 m güneyinden ise mevsimsel akışlı kuru dere geçmektedir. d) Bilimsel araştırmalar için önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar, Proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde bilimsel araştırmalar için önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar bulunmamaktadır. IV.2.8. İç Sulardaki (göl, akarsu) Canlı Türleri Proje sahası içerisinde herhangi bir göl ve akarsu bulunmamaktadır. Fakat proje alanının batı sınırında DSİ XV. Bölge Atatürk Barajı Şube Müdürlüğü Su Ürünleri Üretim Merkezi bulunmaktadır. Toplam 134 hektar üzerinde kurulu olan üretim tesislerinde; üretim binası,10 adet beton havuz, 20 adet toprak havuz, 800 m2 kullanım alanına sahip idare binası, 350 m2 kullanım alanına sahip kır kahvesi, 1.740 m2 kullanım alanına sahip amfi tiyatro, 3.850 m çevreye sahip balıklandırılmış yapay göl, park, rekreasyon sahası ve dinlenme parkları 78 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU bulunmaktadır. Ayrıca söz konusu proje sahası, Atatürk Barajı göl alanına yaklaşık 2,8 km uzaklıkta, baraj aksına ise yaklaşık 3 km uzaklıkta bulunmaktadır. DSİ XV. Bölge Atatürk Barajı Şube Müdürlüğü Su Ürünleri Üretim Merkezi’nde Sazan (Cyprinus carpio) ve Şabut (Tor grypus) üretimleri yapılmaktadır. Fam : CYPRINIDAE Sp : Cyprinus carpio (Sazan): Özellikleri : Doğal gölleri, göletleri, havuzları ve özellikle dibi çamurlu, etrafı bol vejetasyonlu yavaş akan derin suları tercih ederler. Sıcak seven bir form olmasından dolayı yüksek dağ göllerinde bulunmazlar. Oksijene toleransları çok yüksektir. Yumurta bırakma zamanı Nisan-Haziran ayları arasındadır. Her türlü gıdayı yiyebilmesi, çok çabuk büyümesi ve etinin de nispeten lezzetli olmasından dolayı yapay balık üretiminde önemli bir yer tutar. IUCN’e göre “VU (Vulnerable-duyarlı)” kategorisindedir. Fam : CYPRINIDAE Sp : Tor grypus (Şabut-Bıyıklı Balık): Özellikleri : Kar erimesiyle su alan Dicle ve Fırat gibi büyük nehirlerde yaşayan Şabut, Güneydoğu Anadolu’da en iyi bilinen balıklardandır. Kabuklu ve eklem bacaklıları, küçük balık türlerini, bitkileri ve köklerini yiyerek beslenir. Sazan gibi her türlü gıdayı yemeye yatkın olması ve etinin lezzetli olması sebebiyle üretim tesislerinde yetiştirilmeye uygundur. Proje sahası etrafında bulunan akarsularda ve Atatürk Barajı gölünde yukarıdaki türler haricinde bulunması muhtemel diğer balık türleri aşağıda verilmiştir: Mastacembelus simack (Dikenli Yılan Balığı): Genellikle vejetasyonu bol olan çamurlu ve kumlu zeminler üzerinde yaşarlar. Gündüz bitkiler arasına saklanır veya dip çamuru içerisine gömülürler, geceleri ise beslenmek için yuvalarından çıkar ve serbest olarak dolaşırlar. Chondrostoma regium (Kababurun balığı): Genellikle nehirlerin orta zonlarında yaşayan, akıntısı normal, zemini taşlı veya çakıllı akarsuları tercih ederler. Daha ziyade orta derinlikteki sularda bulunurlar. Yumurtlama dönemi Nisan-Mayıs aylarına rastlar. Chalcalburnus mossulensis (Tatlısu Gümüş Balığı): Temiz ve parlak yüzeyli akarsuların yavaş akan orta kesimlerini tercih ederler. Ekonomik önemleri yoktur. Capoeta capoeta umbla (Siraz Balığı): Genellikle Capoeta cinsinin genel özelliklerini taşır. Akarsuların hızlı akan, zemini taşlı ve çakıllı zonlarında yaşarlar. Özellikle de nehirlerin köpürerek akan kayalık bölgelerindeki bol oksijenli çağlak suları tercih ederler. Bu yüzden de çoğunlukla alabalıklarla bir arada bulunurlar. Üreme periyodu Mayıs-Haziran ayları arasındadır. Yayılış alanı Fırat ve Dicle nehir sistemlerinin yukarı havzaları olan bu tür, Urfa yöresinde (Balıklı Göl) kutsal balık olarak tanımlanmakta ve korunmaktadır. Ülkemiz için endemiktir. 79 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Capoeta trutta (Karabalık): Genellikle Capoeta cinsinin genel özelliklerini taşır. Akarsuların hızlı akan, zemini taşlı ve çakıllı zonlarında yaşarlar. Özellikle de nehirlerin köpürerek akan kayalık bölgelerindeki bol oksijenli çağlak suları tercih ederler. Bu yüzden de çoğunlukla alabalıklarla bir arada bulunurlar. Üreme periyodu Nisan-Haziran ayları arasındadır. Leuciscus cephalus orientalis (Tatlı su Kefali): Su yüzeyine yakın zonlarda ve büyük gruplar halinde yaşarlar. Temiz suları bulunan ve nispeten hızlı akan çayları tercih etseler de bazen göllere, hatta acısulara girebilirler. Omnivor olan bu tür, böcek, kurt, mollusk, balık yumurtası ve çeşitli su bitkileri ile beslenir. Üremeleri Nisan-Haziran arası olup, yumurtalarını odun ve taş parçaları üzerine bırakır. Besin olarak tüketilir, ekonomik önemi vardır. IUCN’e göre “LC (Least Concern-düşük riskli) kategorisindedir. Cyprinion macrostomum (Beni Balığı): Akarsuların zemini kumlu ve çakıllı olan zonlarında yaşarlar. Yöre halkı tarafından gıda olarak tüketilirse de fazla ekonomik önemi yoktur. Miga (Liza) abu (Kefal Balığı): Genel olarak kefal balıkları katadrom formlardır. Üreme dönemlerinde denizel ortamlara göçerek buralarda yumurta bırakırlar. Beslenme periyodunda ise, bazı türler gıda yönünden daha zengin olan tatlısu veya acısu göllerine geçerek cinsel olgunlaşma yaşına kadar orada kalır, üreme zamanı yaklaştığında ise büyük gruplar halinde denizel ortamlara göç ederler. Mugil abu türünün yumurtlama dönemi Kasım-Ocak arasıdır. (Sadece Habur Çayı’ndan ve Fırat üzerindeki Atatürk Baraj gölünden biliniyor). Ekonomik önemi olan türlerdir. Silurus glanis (Yayın Balığı): Genellikle zemini yumuşak topraktan veya balçıktan oluşmuş göllerde ve akarsuların derin akan “abramis zonlarında” yaşarlar. Üreme zamanları MayısTemmuz arasındadır. Besin olarak kullanılır ve avcılığı yapılır. IUCN’e göre “LC (Least Concern-düşük riskli) kategorisindedir. Proje kapsamında 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” ve 1380 sayılı “Su Ürünleri Kanunu” hükümlerine uyulacaktır. Ayrıca yapılması planlanan tesis su soğutmalı değil, hava soğutmalı çalışacaktır. Bununla birlikte BERN Sözleşmesi listelerine dahil tür bulunmamaktadır. 80 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 42. IUCN Red List (Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi) Kategorileri EX (Extinct) Nesli tükenmiş olan takson (Tükenmiş) EW (Extinct in the Wild) Doğada yok olmuş takson(Doğada Tükenmiş) CR (Critically Endangered) Kritik olarak tehlikede olan takson(Kritik) EN (Endangered) Tehlike altında olan takson(Tehlikede) VU(Vulnerable) Neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu takson(Duyarlı) NT(Near Threatened) Tehdit altına girebilir (Tehdite Yakın) LC(Least Concern) Geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan takson (Düşük Riskli) DD (Data Deficient) Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı takson (Yetersiz Verili) NE (Not Evaluated) Değerlendirilmemiş takson (Değerlendirilmemiş) IV.2.9. Flora ve Fauna (Türler, endemik özellikle lokal endemik bitki türleri, alanda doğal olarak yaşayan hayvan türleri, ulusal ve uluslararası mevzuatla koruma altına alınan türler ve bunların alandaki bulunuş yerleri, av hayvanlarının adları, popülasyonları ve bunlar için alınan Merkez Av Komisyonu Kararları ve haritaları, proje alanındaki vejetasyon tiplerinin bir harita üzerinde gösterilmesi, mera kanunu kapsamındaki alanlar) Proje alanı, Davıs’in grid sistemi (flora of Turkey and the East Aegen Islands) açısından bakıldığı zaman C-7 karesinde, İran-Turan Bölgesi, E.A. [Doğu Anadolu (Mes: Mezopotamya)] alt bölgesine girmektedir. Aşağıdaki şekillerde grid sistem üzerinde Türkiye’nin fitocoğrafik bölgeleri ile Güneydoğu Anadolu Fitocoğrafya Bölgesi’nin Vejetasyon Formasyonları görülmektedir: 81 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Proje alanı Şekil 31 Türkiye Fitocoğrafya Bölgeleri 22 Kısaltmalar: EUR.-SIB (EUX) : Avrupa-Sibirya Bölgesi (Öksin alt bölgesi); Col: Öksin alt bölgesinin Kolşik sektörü. MED. : Akdeniz Bölgesi (Doğu Akdeniz alt bölgesi); W.A. : Batı Anadolu bölgesi; T. : Toros bölgesi; A. : Amanus bölgesi IR.-TUR. : İran-Turanien Bölgesi; C.A. : İç Anadolu; E.A. : Doğu Anadolu (Mes: Mezopotamya) X. : Muhtemelen Avrupa-Sibirya bölgesinin Orta Avrupa/Balkan alt bölgesi - - - -> Avrupa-Sibirya penetrasyonları. 22 --- -- --> Akdeniz penetrasyonları (Davis P.H, Harper P.C. and Hege, I.C. (eds.), 1971. Plant Life of South-West Asia. The Botanical Society of Edinburgh) 82 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Proje alanı Şekil 32 Güneydoğu Anadolu Fitocoğrafya Bölgesinin Vejetasyon Formasyonları23 Açıklamalar: Proje alanı ve çevresinin karasal florasını tespit edebilmek için EN-ÇEV ENERJİ ÇEVRE YATIRIMLARI HARİTACILIK İMAR İNŞAAT A.Ş. yetkilileri tarafından arazi gözlemi yapılmış, ve bu arazi gözlemi literatür taraması ile desteklenmiştir. Literatür çalışmaları esas olarak yapılan bu çalışmalar sonucu faaliyet alanı ve yakın çevresinde tespit edilen türler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bu çalışmada, türlerin hangi fitocoğrafik bölge elementine ait 23 Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları, Doğa Derneği 2006, ANKARA 83 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU olduğu, endemizm durumu, yaşama ortamı (habitatları) ve alanda ne sıklıkta bulunduğu belirtilmiş; ulusal ve uluslararası tehlike kategorilerine göre değerlendirilmesi yapılmıştır. Literatür çalışmaları esas olarak “Türkiye Bitkileri Veri Servisi 24(TUBİVES)” ve Flora Of Turkey And The East Aegean Islands25 adlı kaynaklardan yararlanılarak yapılmıştır. Ulusal ve uluslararası ölçekte koruma altına alınmış türleri belirleyebilmek için “Red Data Book of Turkish Plants26”, isimli eser kullanılmış; BERN, Avrupa Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi(1984), CITES Sözleşmesi, IUCN Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi sözleşme ve listelerinden tarama yapılmıştır. Bitkilerin Türkçe karşılıkları ise “Türkçe Bitki Adları Sözlüğü” (Baytop,1994) adlı eserlerden faydalanılarak verilmiştir. 24 http://wwwe.tubitak.ibu.edu.tr Davis.P.H, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Vol.1-10,Edinburg(1965-1988) 26 Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı-Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Van 100. Yıl Ünv./Ankara, 2000 25 84 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 43 Flora Tablosu FLORA TABLOSU FAMİLYA TÜR TÜRKÇE İSİM 1 ASTERACEAE Calendula arvensis ASTERACEAE ÖRTÜŞ BOLLUK (BraunBalanquet Metodu) 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 X X X BİTKİNİ BERN’ YÖRESEL FİTOCOĞRAFİK LOKALİT N E HABİTAT İSİM BÖLGE E TESPİT GÖRE ŞEKLİ 2 Öküz gözü - - 0-2000 m - L, A Zoegea leptaurea - - İran-Turan 0-1800 m - L X X X ASTERACEAE Notobasis syriaca - - Akdeniz 0-850 m - L X X X ASTERACEAE Rhagadiolus angulosus - - İran-Turan 30-1500 m - L X Siğil otu - - 0-1640 m - L, A X X BORAGİNACEAE Onosma aleppicum Emzik otu - İran-Turan 300-880 m - L, A X X BRASSİCACEAE Brassica tournefortii - - - 0-1000 m - L X X X Turp otu - - 0-1400 m - L, A X X - - - 0-900 m - L X X Şarkıcı otu - - 0-1000 m - L, A X X Çıngırak otu - Akdeniz 0-2000 m - L, A X X X Gıcı gıcı - - 0-800 m - L, A X X BORAGİNACEAE Heliotropium dolosum BRASSİCACEAE Sinapis alba BRASSİCACEAE Hirschfeldia incana BRASSİCACEAE Sisymbrium officinale CAMPANULACE Campanula strigosa AE CARYOPHYLLA Silene colorata CEAE 85 X X X X X X END. L B Y TEHLİK E SINIFI AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU CARYOPHYLLA Gypsophila pilosa CEAE Çöven - İran-Turan 300-1200 m - L, A Uyuz otu - İran-Turan 0-2000 m - L, A Karga soğanı - - 0-1650 m - L, A Boz ot - - 0-1400 m - L, A Üçgül - - 0-1300 m - L Üçgül - - 0-1300 m - Boy otu - - 0-1100 m DİPSACACEAE Scabiosa calocephala İRİDACEAE Gladiolus italicus LABİATAE Marrubium vulgare LEGÜMİNOSAE LEGÜMİNOSAE Trifolium purpureum purpureum Trifolium dasyrum LEGÜMİNOSAE Trigonella foenum-graecum LEGÜMİNOSAE Astragalus hamosus Keven - - LEGÜMİNOSAE Vicia mollis Burçak - LEGÜMİNOSAE Onobrychis megataphros Korunga LEGÜMİNOSAE Medicago lupulina LİNACEAE Linum nodiflorum LİLİACEAE X X X X X X X X X X L, A X X X X - L, A X X 0-1300 m - L, A İran-Turan 450-1000 m - - İran-Turan 500-800 m Çevrince - - Keten otu - Gagea reticulata - OXALİDACEAE Oxalis corniculata POACEAE Avena sterilis ssp.sterilis POACEAE Hordeum bulbosum POACEAE Secale cereale ssp. cereale var. X X X X L X X - L, A X X 0-2000 m - L, A X Akdeniz 0-1100 m - L, A X - İran-Turan 450-1000 m - L X X - - - 0-1000 m - L X X Yabani yulaf - - 0-1800 m - L, A Yulaf Pisipisi otu - 0-2250 m - L, A Çavdar - - 0-1800 m - L, A 86 X X X X X X X X X X X X AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. RANUNCULACE Consolida axilliflora AE AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU - - - 0-1800 m - L, A X X X RANUNCULACE Adonis annua AE Keklikgözü - Akdeniz 0-500 m - L, A X X RANUNCULACE Ranunculus asiaticus AE Acem düğün çiçeği - - 30-850 m - L, A X Yapışkan otu - Akdeniz 10-1800 m - L X - - Akdeniz 0-1200 m - L X X Sığır kuyruğu - İran-Turan 300-700 m - L, A X X Ban otu - - 0-2300 m - L, A X X X - - İran-Turan 500-900 m - L X X Diş otu - Akdeniz 0-700 m - L, A X UMBELLİFERAE Ferulago macrocarpa - - İran-Turan 300-700 m - L X UMBELLİFERAE Lisaea heterocarpa - - İran-Turan 400-1100 m - L X RUBİACEAE Galium tricornutum SCROPHULARİA Kickxia lanigera CEAE SCROPHULARİA Verbascum geminiflorum CEAE SOLANACEAE Hyocyamus niger UMBELLİFERAE Smyrniopsis cachroides UMBELLİFERAE Ammi visnaga 87 X X X X X X X X AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. HABİTAT HABİTAT SINIFLARI (ENDEMİZM) 1.Orman Endemik 2.Maki 3.Frigana 4.Kültür Alanları(Bağ, bahçe v.b.) 5.Mera 6.Nemli çayır, Bataklık ve Sulak Alan 7.Step 8.Kayalık AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU TEHLİKE SINIFLARI ÖRTÜŞ –BOLLUK DERECELERİ END. Ex : Tükenmiş-Extinct Endemik Türler(Tükenmiş) 1. Çok Nadir L Ew : Doğada Yok Olmuş Endemik Türler (Doğada Tükenmiş) 2. Nadir CR : Kritik Olarak Tehlikede Olan Endemik Türler 3. Orta Derecede Bol EN : Tehlike Altında Endemik Olmayan Türler (Tehlikede) 4. Bol VU : Hasar Görebilir Türler 5. Çok Bol veya Saf Populasyon Oluşturmakta NT : Tehdit Altına Girebilir LC : Düşük Riskli Bitkiler (Az Tehdit Altında) DD : Bitkinin tehdit altında olmasından çok bitki hakkında daha fazla bilgi toplanması gerekli bitkiler NE : Değerlendirilmeyen BİTKİ TESPİTİNİN NASIL YAPILDIĞI LOKALİTE : Bitkinin tam adresi A : Arazi Çalışması Sonucu ve yüksekliği L : Literatür Taraması Sonucu A, L : Arazi Çalışması ve Literatür Taraması YÖRESEL İSİM : Türk Dil Kurumu Yayını ‘Türkçe Bitki Adları Sözlüğü’ refarans olarak alınabilir KAYNAK :- Davıs, P.H. Flora Of Turkey 1-8, Josef Donner Linz - Red Data Book Of Turkısh Plants’Türkiye Tabiatı Koruma Derneği ve Van 100. Yıl Üniversitesi 2000’ - TUBİVES : Türkiye Bitkileri Veri Servisi (http://www.turkherb.ibu.edu.tr) 88 : Lokal B : Bölgesel End. Y : Yaygın End. AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Yukarıdaki listeden belirtilen türlerden endemik ve nesli tehlikede olan bitki türlerini tespit etmek için ‘Red Data Book Of Turkısh Plants’ Türkiye Tabiatı Koruma Derneği ve Van 100. Yıl Üniversitesi 2000 adlı yayın taranmıştır. Yapılan arazi gözlemleri ve literatür taramaları sonucunda endemik veya nadir bitki türüne rastlanmamıştır. FAUNA Faaliyet alanının dahil olduğu bölgede yaşaması muhtemel/tespit edilen yaban hayatı grupları aşağıdaki listelerde belirtilmiştir: 89 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 44 Fauna Tablosu /Kuş Türleri Listesi Latince Adı Türkçe Adı AVES KUŞLAR TAKIM : FALCONİFORMES FAM : FALCONİDAE Doğanlar Doğangiller Sp : Falco tinnunculus Sp : Falco peregrinus FAM : ACCİPİTRİDAE Sp : Buteo rufinus Sp : Milvus migrans TAKIM : GALLİFORMES FAM : PHASİANİDAE Sp : Coturnix coturnix Sp : Alectoris chucar Sp : Perdix perdix TAKIM : COLUMBİFORMES FAM : COLUMBİDAE Sp : Columba livia Sp : Streptopelia decaocto Sp : Streptopelia turtur FAM : PTEROCLİDAE Sp : Pterocles orientalis Sp : Pterocles alchata TAKIM : CORACİİFORMES FAM : MEROPİDAE Sp : Merops apiaster Sp : Merops superciliosus Kerkenez Gezgincidoğan Yırtıcı kuşlar Kızıl şahin Karaçaylak Tavuklar Tavuksular Bıldırcın Kınalı keklik Çil keklik Güvercinler Güvercingiller Kaya Güvercini Kumru Üveyik Step tavukları Bağırtlak Kılkuyruk bağırtlak Kuzgun kuşları Arıkuşugiller Arı kuşu Yeşil arıkuşu İngilizce Adı EVRDB IUCN END BERN MAK Sözleşmesi (2013-2014) KAYNAK Kestrel Peregrine Falcon A-4 A-4 LC LC - Ek-II Ek-II Ek-I Ek-I A, L A, L Long-Legged Buzzard Black Kite A-2 A-4 LC LC - Ek-II Ek-II Ek-I Ek-I L L, A Quail Chukar Grey Patridge A-4 A-2 A-3 LC LC LC - Ek-III Ek-III Ek-III Ek-III Ek-III Ek-II A, L A, L Domestic Pigeon Collared Dove Turtle Dove A-4 A-4 A-2 LC LC LC - Ek-III Ek-III Ek-III Ek-III Ek-II Ek-III A, G, L A, G, L L Black-bellied sandgrouse Pin-tailed sandgrouse A-1.2 A-1.2 LC LC Ek-II Ek-II Ek-II Ek-II L, A L Bee-Eater Madagascar bee-eater A-4 A-2 LC LC Ek-II Ek-III Ek-I Ek-I L L 90 - AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU FAM : CORACİİDAE Sp : Coracias garrulus TAKIM : GRUİFORMES FAM : OTİDAE Sp : Otis tarda TAKIM : PASSERİFORMES FAM : ALAUDİDAE Sp : Galerida cristata Sp : Alauda arvensis Sp : Calandrella brachydactyla Latince Adı Kuzgungiller Mavi karga Turnamsılar Toykuşugiller Toy Ötücü Kuşlar Tarla kuşugiller Tepeli toygar Tarla kuşu Bozkır toygarı Türkçe Adı AVES KUŞLAR TAKIM : PASSERİFORMES FAM : HİRUNDİNİDAE Sp : Delichon urbica FAM : MOTACİLLİDAE Sp : Motacilla flava FAM : TURDİNAE Sp : Saxicola torquata Sp : Turdus merula Sp : Oenanthe hispanica FAM : CORVİDAE Sp : Corvus corone Sp : Corvus monedula Sp : Pica pica FAM : STURNİDAE Sp : Sturnus vulgaris Ötücü Kuşlar Kırlangıçgiller Kırlangıç Kuyruksallayangiller Sarı kuyruksallayan Ardıçkuşugiller Taşkuşu Karatavuk Karakulaklı Kuyrukkakan Kargagiller Leş kargası Cücekarga Saksağan Sığırcıkgiller Sığırcık FAM : PASSERİDAE Sp : Passer domesticus Serçegiller Ev serçesi Roller A-2 NT A-1.2 VU Crested Lark Skylark Greater short-toed Lark İngilizce Adı A-3 EVRDB LC LC LC IUCN END House Martin A-4 LC - Yellow Wagtail - LC Stonechat Blackbird Black-eared Wheatear - LC LC LC Hooded Crow Eurasian Jackdaw Magpie - Starling House Sparrow Great bustard 91 - - Ek-II Ek-I A, L Ek-II Ek-I L Ek-III Ek-III Ek-II BERN Sözleşmesi Ek-II Ek-II Ek-I MAK (2013-2014) L, A L, A, G L KAYNAK Ek-II Ek-I L Ek-II Ek-I L - Ek-II Ek-III Ek-II Ek-I Ek-III Ek-I L, A L, A L LC LC LC - - Ek-III Ek-III Ek-III L L L, A, G - LC - - Ek-II L, A, G - LC - - Ek-III L, A, G AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. Sp : Petronia petronia FAM : EMBERİZİDAE Sp : Emberiza calandra TAKIM : CHARADRİİFORMES FAM : GLAREOLİDAE Sp : Cursorius cursor TAKIM : CAPRİMULGİFORMES FAM : CAPRİMULGİDAE Sp : Caprimulgus europaeus EVRDB MAK (2013-2014) END KAYNAK A G L AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Kayalık serçesi Kirazkuşugiller Tarla kirazkuşu Yağmur kuşları Bataklık kırlangıcıgiller Çöl koşarı Çobanaldatanlar Çobanaldatangiller Çobanaldatan Rock Sparrow - LC - - Ek-I L, A Corn Bunting - LC - Ek-III Ek-II L, A Cream coloured courser A-2 LC Ek-II Ek-I L Eurasian Nightjar A-2 LC Ek-II Ek-I L, A : European Vertabrate Red Data Book : Merkez Av Komisyonu Kararı : Endemik : : Anket (Yöre Halkından Alınan Bilgiler) : Gözlem : Literatür 92 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 45 Sürüngen, İkiyaşamlılar ve Memeliler Tür Listesi Latince Adı Türkçe Adı ERL END IUCN BERN Sözleşmesi MAK (2013-2014) KAYNAK HABİTAT MAMMALİA MEMELİLER TAKIM :İNSECTİVORA FAM : SORİCİDAE Sp : Crocidura leucodon TAKIM : CHİROPTERA FAM : VESPERTİLİONİDAE Sp : Miniopterus schreibersi Böcekçiller Sivri fareler Tarla sivri faresi Nt - LC Ek III - L, A Uzunkanatlı yarasa V - NT - Ek Liste I L Açık arazilerde, yerleşim yerlerinden uzak yaşarlar. FAM : MOLOSSİDAE Sp : Tadarida teniotis Kuyruklu yarasalar Kuyruklu yarasa V - LC - Ek Liste I L Taş ocakları, kovuklar, yerleşim yerleri, kule ve burçlarda bulunurlar. TAKIM : RODENTİA FAM : CRİCETİDAE Sp : Cricetulus migratorius Sp : Mesocricetus auratus Cüce avurtlak Koca avurtlak Nt Nt - LC VU - - L L Çayırlık, step, tarla, açık arazi Step ve düzlükler, zaman zaman tarla FAM : GERBİLİDAE Sp : Meriones tristrami Çöl sıçanı Nt - LC - - L Step, bozkır, yumuşak topraklı ekim yapılan yerler, tarla kenarları FAM : GLİRİDAE Sp : Eliomys melanurus Asya bahçeuyuru R - LC Ek-III Ek Liste I L, A Step, çıplak arazi, düz ovalar, bazen de kayalık ve çöllerde yaşar. FAM : DIPODIDAE Sp : Allactaga euphratica Araptavşanı R - NT - Ek Liste I L Step ve yarı alanlarda yaşarlar. FAM : SPALACİDAE Sp : Spalax ehrenbergi Güney kör faresi Nt - DD - - L Yumuşak tarım alanlarında, steplerde, bağ ve bahçelerde 93 Açık ve çalılık araziler çölleşmiş Gözlem İstasyonu AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. FAM : MURİDAE Sp : Mus musculus musculus AMPHİBİA AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Ev faresi İKİ YAŞAMLILAR TAKIM : ANURA ALTTAKIM : PROCOELA FAM : BUFONİDAE Sp : Bufo viridis Kuyruksuzkurbağalar REPTİLİA SÜRÜNGENLER TAKIM : CHELONİA FAM : TESTUDİNİDAE Sp : Testudo graeca - LC - - L, A Toprak ve taş altlarında Nt - LC Ek II - L, A Gündüzleri taşların altında, toprak içinde saklanarak yaşar. Kuraklığa dayanıklıdır. Kaplumbağalar Kara kaplumbağaları Tosbağa Nt - VU Ek II Ek Liste I L, A, G Kumlu, taşlı ve kuru arazide bazen bağ ve bahçe aralarında TAKIM :SQUAMATA FAM : AGAMİDAE Sp : Agama (Trapelus) ruderata ruderata Kertenkeleler Kelerler Bozkır keleri Nt - - Ek III Ek Liste I L Çöl ya da yarı çöl özelliği gösteren steplerde, toprak ve taşların üzerinde FAM : GEKKONİDAE Sp : Cyrtodactylus heterocercus Sp : Crytodactylus scaber Sp : Hemidactylus turcicus turcicus Ev Kelerleri Mardin Keleri Arap keleri Geniş parmaklı keler Nt Nt Nt - LC Ek III Ek III Ek III Ek Liste I Ek Liste I L L, A FAM Parlak kertenkeleler Tıknaz kertenkele Benekli kertenkele Nt Nt - LC Ek III Ek-II Ek Liste I Ek Liste I L, A Bitkisi az, taşlık alanlarda Az bitkili, güneşi bol, kumluk ve taşlık yerlerde bulunurlar. FAM : LACERTİDAE Sp : Ophisops elegans elegans Gerçek kertenkeleler Tarla kertenkelesi Nt - - Ek II Ek Liste I L, A Ülkemizin steplerinde çok rastlanır. Bitkisi az, açık, taşlık alanlarda yaşar. FAM : BOİDAE Boayılanları Sp Sp : SCİNCİDAE : Mabuya aurata : Chalcides ocellatus Kara kurbağası Nt 94 Ev duvarlarında yaşarlar. Genellikle evlerde yaşarlar. Taşlar altında, kayalar arasında ve evlerde bulunur. AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. Sp : Eryx jaculus jaculus AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Mahmuzlu yılan Nt - - Ek III Ek Liste I L Kurak yerlerdeki kumlu ve taşlı yerlerde yaşarlar. Genellikle sıcak, taşlık ve çalılık, kuru biyotoplarda yaşarlar. Bitki örtüsü az olan kurak yerlerde yaşarlar. FAM : COLUBRİDAE Sp : Coluber najadum Ok yılanı Nt - - Ek-III Ek Liste I L Sp : Coluber ravergieri nummifer Kocabaş yılan Nt - - Ek-III Ek Liste I L 95 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. Latince Adı AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Türkçe Adı ERL END IUCN BERN Sözleşmesi MAK (2013-2014) KAYNAK HABİTAT REPTİLİA SÜRÜNGENLER FAM : COLUBRİDAE Sp : Eirenis coronella Halkalı yılan Nt - - Ek-III Ek Liste I L Açık araziler, taşlık yerlerde yaşarlar. Sp Uysal yılan Nt - LC Ek III Ek Liste I L, A Bitki örtüsü seyrek, taşlık yerler Nt - LC Ek-II Ek Liste I L Güneşli taşlık yamaçlar, yol kenarları, eski evlerde ve harabelerde yaşarlar. R - - Ek III Ek Liste I L Çöl ya da çölümsü yerlerde yaşarlar. Ağaçlara da tırmanabilirler. Kemiricilerin yuvasını barınak olarak kullanabilirler. : Eirenis modestus TAKIM :SQUAMATA Kertenkeleler FAM : COLUBRİDAE Sp : Telescopus fallax syriacus Kedigözlü yılan FAM : VARANİDAE Varangiller Sp Çöl varanı : Varanus griseus griseus Gözlem İstasyonu : Faaliyet Alanı ve Çevresinde Yapılan Arazi Çalışmalarında Türlerin Tespit edildiği Noktalar veya Alanlar HABİTAT : Tespit Edilen Türün Yaşadığı Alan Özelliği ERL : European Red List 96 Gözlem İstasyonu AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Yukarıda belirtilen türlerin uluslar arası ticareti ile ilgili “Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslar arası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) incelenmiştir. Bölgenin flora listesi içerisinde bu sözleşmede yer alan tür veya alttürler bulunmamaktadır. Yine bölgenin fauna listesi içerisinde ise bu sözleşmede yer alan ve bölgede de yaşama ortamı bulunan 2 tür tespit edilmiştir. Bunlar : Columba livia (kaya güvercini)(Ek III) ve Falco peregrinus (gezginci doğan)(Ek I) dır. Söz konusu sözleşmeye göre bu türler korunmalı ve her türlü ticareti için izin alınmalıdır. Yukarıda belirtilen türlerden koruma altına alınan türleri belirlemek için Türk Çevre Mevzuatı ‘Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi’ ve ekleri incelenmiştir. Bern sözleşmesine göre koruma altına alınmış türler gösterilmiştir. Bern Sözleşmesine göre koruma altına alınan fauna türleri iki kategoriye ayrılmıştır. II Kesin olarak koruma altına alınan türler III Korunan türler Bern Sözleşmesi Madde 6 hükümleri Her Âkit Taraf, II no.lu ek listede belirtilen yabani fauna türlerinin özel olarak korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. Bu türler için özellikle aşağıdaki hususlar yasaklanacaktır: a) Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri; b) Üreme veya dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek; c) Yabani faunayı, bu Sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde, özellikle üreme, geliştirme ve kış uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek; d) Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu yumurtaları alıkoymak; e) Bu madde hükümlerinin etkinliğine katkı sağlayacak hallerde, tahnit edilmiş hayvanlar ve hayvandan elde edilmiş kolayca tanınabilir herhangi bir kısım veya bunun kullanıldığı malzeme dahil, bu hayvanların canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti Bern Sözleşmesi Madde 7 hükümleri 1 - Her Âkit Taraf, III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın korunmasını güvence altına alacak uygun ve gerekli yasal ve idari önlemleri alacaktır. 97 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 2 - III no.lu ek listede belirtilen yabani faunanın her türlü işletme şekli, 2. maddenin şartları gözönünde tutularak, populasyonlarının varlığını tehlikeye düşürmeyecek şekilde düzenlenmiş olacaktır. 3 - Alınacak önlemler; a)Kapalı av mevsimlerini ve/veya işletmeyi düzenleyen diğer esasları, b)Yabani faunayı yeterli populasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla, uygun durumlarda, işletmenin geçici veya bölgesel olarak yasaklanmasını, c)Yabani hayvanların canlı ve cansız olarak satışının, satmak amacıyla elde bulundurulmasının ve nakledilmesinin veya satışa çıkarılmasının uygun şekilde düzenlenmesi hususlarını, kapsayacaktır. IUCN’ e göre koruma altına alınan fauna türleri sınıflandırılması aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 46. IUCN’ e göre koruma altına alınan fauna türleri EX (Extınct) Nesli tükenmiş olan takson (Tükenmiş) EW (Extinct in the Wild) Doğada yok olmuş takson(Doğada Tükenmiş) CR (Critically Endangered) Kritik olarak tehlikede olan takson(Kritik) EN (Endangered) Tehlike altında olan takson(Tehlikede) VU(Vulnerable) Neslinin doğada tükenme riskinin yksek olduğu takson(Duyarlı) NT(Near Threatened) Tehdit altına girebilir (Tehdite Yakın) LC(Least Concern) Geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan takson (Düşük Riskli) DD (Data Deficient) Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı takson (Yetersiz Verili) NE (Not Evaluated) Değerlendirilmemiş takson (Değerlendirilmemiş) Türkiye’nin Kuşları27 adlı esere dayanarak Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan ve proje alanı çevresinde tanımlanan bazı kuş türleri Red Data Book28 kategorilerine göre şu şekilde sınıflandırılmıştır: A.1 Nesli tehlikede olanlar A.2 Şiddetli tehdit altında olanlar A.3 Tehdit altındakiler 27 28 Kiziroğlu, 1989 Erz, 1977; Heınwald Et All., 1981; Bayerısche Staatsmınısteıum 1982 A And B; Geep 1984 98 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU A.4 Potansiyel olarak tehlike sinyali verenler B Kategorileri Geçici-Transit türler T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’ nün 26.05.2013 gün ve 28658 sayılı Resmi Gazete’ de yayınlanarak yürürlüğe giren Merkez Av Komisyonu’nun 2013-2014 Av Dönemi kararına göre aşağıdaki tabloda gösterilen kategoriler sınıflandırılmıştır. Ek Liste- I Çevre ve Orman Bakanlığı’nca koruma altına alınan yaban hayvanları Ek Liste-II Merkez Av Komisyonu’nca koruma altına alınan av hayvanları Ek Liste-III Merkez Av Komisyonu’nca avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanları T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda hazırlanan 2013-2014 Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uygun hareket edilecektir. Ayrıca proje alanı ve çevresinde kayıtlara girmiş mağara ekosistemi bulunmamaktadır. Projenin İnşaat ve İşletme Döneminde Flora ve Fauna Üzerine Muhtemel Etkiler ve Alınacak Önlemler İnşaat Aşaması Faaliyetin inşaat aşaması sırasında yapılacak faaliyetler (kazı, dolgu, yol açma vb.) nedeniyle bir miktar bitki örtüsü kaybı söz konusu olacaktır. Sahada yapılan arazi gözlemi ve literatür taramaları neticesinde endemik, nesli tehlike altında veya nadir bitki türüne rastlanmamıştır. Tespit edilen bitki türleri oldukça yaygın bulunabilen ve proje alanı etrafındaki benzer habitatlarda rahatlıkla rastlanabilen türlerdir ve proje nedeniyle nesillerinin tükenmesi veya tehlike altına girmesi düşünülmemektedir. Projenin inşaat aşaması sırasında oluşacak toz nedeniyle vejetasyon yapısında bozulmalar meydana gelebilecektir. Bunu önlemek için çalışma süresince çalışma yapılan alanlarda, kamyonların hareket alanlarında ve iş makinelerinin çalışma alanlarında arazöz ile spreyleme sulama yapılarak alanlar nemlendirilecektir. Ayrıca; proje kapsamında, oluşacak toz emisyonları ile ilgili olarak, yürürlükteki “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” ve “Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. 99 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bulunan değerler hiçbir önlem alınmadığı ve iş makinelerinin aynı anda çalıştığı varsayılarak en kötü ihtimal üzerinden yapılmıştır. Bu sebeple alınacak önlemlerle toz emisyonunun %80 oranında azalacağı düşünülmektedir. Dolayısı ile projenin inşaat çalışmaları kapsamında olumsuz bir etki beklenmemektedir. Arazinin hazırlanması sırasında çıkacak bitkisel toprak ve hafriyat malzemesi; arazi düzenleme çalışmaları sırasında kullanılacağı için hafriyat artığı malzeme oluşmayacaktır. Hafriyat atıkları oluşması durumunda, yürürlükteki “Hafriyat Toprağı ile İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine ve ayrıca yürürlükteki “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır. Faaliyetin inşaat aşamasında oluşacak gürültü nedeniyle karasal fauna elemanları alandan geçici olarak uzaklaşacaktır. Faaliyetin etki alanı ve etki alanı dışındaki alanlar incelendiğinde gürültü seviyelerinden etkilenmesi beklenen memeli ve kuş türleri için alternatif habitatların bulunduğu anlaşılmıştır. Faaliyet kapsamında BERN Sözleşmesi, CITES Sözleşmesi hükümlerine ve 2013-2014 Merkez Av Komisyonu Kararları’na riayet edilecektir. Bunların yanı sıra; Projenin inşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli katı atıklarla ilgili yürürlükteki “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”ne uyulacaktır. Faaliyet sahasında iş makinelerinin çalışması sonucu kullanacakları yakıta bağlı emisyon oluşumu söz konusu olacaktır. İş makineleri için hesaplanan kütlesel debi değerleri çok küçük olduğundan mevcut hava kalitesine olumsuz bir etkisi olmayacaktır. Proje sahasında çalışacak araçların yakıt sistemleri sürekli kontrol edilecek, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 30.11.2013 tarihinde 28837 sayı ile yayımlanan “Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü ile Benzin ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında santralin tesisi için yapılacak arazi hazırlık ve kazı çalışmalarında parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik madde kullanılmayıp, sadece iş makineleri, kazma, kürek vb. aletlerle çalışılacaktır. Santralde oluşacak evsel nitelikli atık suların arıtması için “Biyolojik Arıtma Tesisi“ kurulacaktır. Proje kapsamında tüm işlemlerde, 31.12.2004 Tarih ve 25687 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”ne uyulacaktır. İşletme Aşaması Tesiste baca gazı emisyonları [karbonmonoksit (CO), kükürtdioksit (SO2) ve Azotoksit (NOx)] oluşumu söz konusu olacaktır. Santralde yakıt olarak sadece doğalgaz kullanılacağı için işletme aşamasında kükürtdioksit (SO2), organik madde ve partikül madde emisyonları ihmal edilebilecek düzeyde olacaktır. İşletme aşamasında, projenin flora üzerindeki etkileri NOX 100 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU emisyonundan kaynaklanacaktır. NOX ‘nin, bitki yapraklarında, daha sonra yaprak üzerinde lezyonlara (kahverengi veya koyu kahverengi benekler) yol açan renk bozulmalarına neden olduğu belirlenmiştir. Karoten kaybı ve klorofil azalmaları, bitkilerin, NOX’ e maruz kaldıklarında gösterdikleri başlıca tepkilerdir. NOX ‘in bitkiler üzerindeki etkisinin tipi, şiddeti ve miktarı, hem iç hem dış etkenlere bağlı olarak değişebilir. Çevresel koşullar, atmosfere başka kirleticilerin varlığı ve bitkinin mevcut durumu, bitkinin NOX ‘e karşı tepkilerini etkileyebilir. NO2’nin 0,3 ppm gibi düşük konsantrasyonları bitkilerde büyümeyi engellemektedir. Daha yüksek konsantrasyonlarda ise hassas bitkilerin yapraklarında gözle görülür bozulmalara neden olur29. Yapılan emisyon hesapları sonucu NOX emisyonları 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği verilen sınır değerlerinin altında kalacaktır. Bu değerlere göre projeden kaynaklanacak NOx emisyonlarının flora ve fauna üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi olmayacaktır. Bununla birlikte 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği” hükümlerine riayet edilecektir. 29 Azot Oksit Emisyonları ve Çevresel Açıdan Değerlendirilmesi, AYBERK, S., ÇETİN, Ş., Kocaeli Ünv., Çevre Müh. Bölüm Bşk., İZMİT 101 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.2.10. Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Orta Fırat bölümünde yer alan Şanlıurfa ili, Güneydoğu Toroslar'ın orta kısmının güney etekleri üzerindedir. İl güneyde Suriye toprakları ile komşudur. Şanlıurfa ilinin büyük bölümünü, hafif dalgalı yayla düzlükleri kaplar. Kuzeydoğusunda yükselen Karacadağ volkanik dağı ilin en yüksek noktasıdır. Karacadağ’dan güneye ve güneybatıya doğru il toprakları alçalır ve Harran Ovası gibi düzlüklere rastlanır. Şanlıurfa ili, doğuyu batıya bağlayan birçok tarihi, ticari ve askeri yolların üzerinde yer almış olması nedeniyle, geçmişte ve günümüzde önemli bir il olmuştur. İl, dünyanın ve Türkiye'nin en önemli bölgesel kalkınma projesi olan GAP'ın (Güneydoğu Anadolu Projesi) merkezi durumundadır.30 İl yer altı kaynakları bakımından çok sınırlı bir çeşitliliğe ve potansiyele sahiptir. İl ve civarında yapılan çalışmalar sonucunda Merkez ilçede tuğla-kiremit ve çimento hammaddeleri, Bozova ilçesinde de fosfat yatakları ortaya çıkarılmıştır. Bozova ilçesindeki Bostancık köyü civarında gözlenen fosfat cevherleşmelerinde % 3-5 P2O içerikli 40.000 ton görünür, 31.260 ton muhtemel ve 1.400.000 ton mümkün olmak üzere toplam 1.471.260 ton rezerv belirlenmiştir. Orta ve iyi kalitede tuğla-kiremit ve çimento hammaddelerinin yer aldığı Merkez ilçede 40 milyon ton tuğla-kiremit, 24.311.652 ton killi kireçtaşı ve 62.212.500 ton kireçtaşı rezervi tespit edilmiştir. 31 FOSFAT (P) BozovaMeryemana Tepe Sahası Tenör : % 3-5 P2O5 Rezerv : 40.000 ton görünür, 31.260 ton muhtemel ve 1.400.000 ton mümkün rezerv. TUĞLA-KİREMİT (TğKi) İl civarında Kalite : Orta ve iyi Rezerv : 40.000 000 ton görünür rezerv. ÇİMENTO HAMMADDELERİ (Çmh) İl civarında Tenör :Rezerv : 24.111.652 ton görünür killi kireçtaşı, 62.212.500 ton görünür kireçtaşı rezervi. Şanlıurfa İli Maden Haritası aşağıdaki şekilde verilmektedir. Proje alanının maden ruhsat varlığı bulunmadığını gösterir Maden İşleri Genel Müdürlüğü görüşü EK-13’te verilmektedir. 30 31 Şanlıurfa İli Maden Ve Enerji Kaynakları, MTA Şanlıurfa İli Maden Ve Enerji Kaynakları, MTA 102 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 33 Şanlıurfa İli Maden Haritası 103 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.2.11. Termal ve Jeotermal Su Kaynakları Şanlıurfa ilinde MTA tarafından, MTA projesi ve ücretli iş olarak Karaali Jeotermal Alanında 1993 yılından bu yana 15 adet sondaj çalışması gerçekleştirilmiş olup bu çalışmalarla toplam 3.480 m derinliğe ulaşılmıştır. Bu sondaj çalışmaları ile ortalama 44ºC de toplam 118 lt/sn jeotermal akışkan görünür hale getirilmiştir. Yapılan çalışmalarla ülke potansiyeline 4.5 MW termal güce sahip jeotermal enerji kazandırılmıştır. Şanlıurfa ilinin sınırları dahilinde Karaali Jeotermal alanı içinde kaynak olmayıp sıcak su kuyuları açılmıştır. Karaali Kaplıcaları: Şanlıurfa merkez ilçeye bağlı Karaali köyünün doğusunda açılan su sondaj kuyularından 45-50 Co de sıcak su çıkmaktadır. Sıcak suyun, yağış sularının süzülerek derinlerde jeotermik gradiyan etkisi ile ısınması sonucu oluştuğu düşünülmektedir. Sondaj kuyularından elde edilen sıcak sular yöredeki kaplıca ve seralarda kullanılmaktadır. Yapılan etütler sonucunda bölgede 90.000 dekarlık bir alanın sıcak su rezervini kapsadığı tespit edilmiştir. Suyun debisi 5060lt/sn' dir. İstanbul Üniversitesi Tıbbi Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi Hidroloji ve Biyoloji Laboratuarlarında yapılan kimyasal ve biyolojik incelemelere göre; su hipertermal (49.1°), akratotermal (total mineralizasyon 1gr/lt.nin altında), kükürtlü (eşik değer üstünde 1.58ppm hidrojen sülfür) bir su özelliğini taşımakta olduğu tesbit edilmiştir. IV.2.12. Hayvancılık Hayvancılık alanında küçükbaş ön plandadır. Büyükbaş hayvancılık beklenen düzeyde olmasa da her geçen gün gelişmektedir. Arıcılığın geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için çalışmalar devam etmektedir. Atatürk Barajı ve Fırat Nehri ise balıkçılık konusunda önemli bir potansiyel taşımaktadır. Bu bölgemizde, modern balıkçılık tesislerinde az da olsa balık üretimi yapılmaktadır.32 Büyükbaş Hayvancılık Şanlıurfa İlinde yetiştirilen büyük baş hayvan sayısı 187.469 adettir. 2011 yılı Büyükbaş Hayvan varlığı aşağıdaki tabloda verilmiştir.33 32 33 http://www.investinurfa.org.tr www.investurfa.com/sektorler 104 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 47 Şanlıurfa İli Büyükbaş Hayvan Varlığı Hayvan Türü Adet Türkiye’de ki Payı (%) Manda 415 0,4 Sığır (Kültür) 47.484 1 Sığır (Melez) 75.505 1,5 Sığır (Yerli) 64.065 2,6 Toplam 187.469 1,5 Kaynak: TUİK 2011 Şanlıurfa İlinde büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Genel olarak yerli ırk olarak güneydoğu Anadolu kırmızısı (GAK), kültür ırkı olarak holstain (Siyah alaca), simental ve montofon ırkı hayvanlar yetiştirilmektedir.. Bunlardan 54.779 baş besi hayvanı, 62.526 başı süt sığırından oluşmaktadır. İlin tüm ilçelerinde Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Süt sığırcılığı yapılan işletme kapasiteleri 50 baş, 100 baş, 200 baş, 300 baş tır. İl’de canlı hayvan ihracatı yapılmamaktadır. Süt işletmelerinde elde edilen ürünler il içi ve il dışındaki süt işleme tesislerine pazarlanmaktadır. Atıkların değerlendirildiği modern tesisler bulunmamaktadır. Şanlıurfa İl’inin hayvansal ürünlerle ilgili üretim bilgileri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 48 Şanlıurfa İli Hayvansal Ürünlerle İlgili Üretim Ürün Cinsi Miktarı (ton) Süt 556,272 Et 47,200 Yapağı 8.064 Kıl 309 Deri 110.259 Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2011 Küçükbaş Hayvancılık Şanlıurfa ili küçükbaş hayvan varlığı bakımından büyük önem arz etmektedir. Şanlıurfa İlinde 1.525.019 adet küçükbaş hayvan bulunmaktadır. 2011 yılı itibariyle küçükbaş hayvan varlığı aşağıdaki tabloda verilmiştir. 105 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 49 Şanlıurfa İli Küçükbaş Hayvan Varlığı Hayvan Türü Adet Türkiye’de ki Payı (%) Keçi (Kıl) 174.915 2,5 Koyun (yerli) 47.484 5,7 Toplam 1.525.019 4,9 Kaynak: TUİK 2011 Genel olarak; İvesi, Akkaraman, Morkaraman koyun ırkları ve Kilis keçisi yetiştiriciliği yapılmaktadır. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği merkez ve tüm ilçelerde yapılmaktadır. Ancak merkez ve Siverek ilçemizde yoğun olarak küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Kümes Hayvancılığı İlde kümes hayvancılığı aile işletmeleri şeklinde yapılmaktadır. Hayvanlarının sayısı ve üretim miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir.34 Tablo 50 Şanlıurfa İli Kanatlı Hayvan Varlığı Kümes Hayvanları Hayvan Sayısı (Adet) Türkiye’de ki Payı (%) Et Tavuğu 46.150 0 Yumurta Tavuğu 695.891 0,9 Hindi 121.438 4,7 Kaz 11.744 1,7 Ördek 4.933 1,3 Kaynak: TUİK 2011 Tablo 51. Şanlıurfa İli Kümes Hayvancılığı Üretim Kümes Hayvanları Yumurta Üretimi (Adet) Yumurtacı Tavuk 54,335,200.0 Ördek 808,250.0 Kaz 1,124,975.0 Hindi 7,326,900.0 Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2011 Arıcılık 34 www.investurfa.com/sektorler 106 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU İlde 24.345 kovanda 304 ton bal ve 13 ton bal mumu üretimi yapılmaktadır. Üretilen ürünler ili ve il dışındaki firmalara satışı yapılmaktadır. Tablo 52. Şanlıurfa Arıcılık Bilgileri Arı Kovanları Sayısı (Adet) Ürünler Üretim (Ton) Eski Usul Kovan 2,946.0 Bal 304 Yeni Usul Kovan 21,399.0 Balmumu 13 Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2011 Proje sahası Bozova İlçe sınırları içinde yer olmaktadır. Bozova İlçesi’nin küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık, halkın önemli geçim kaynakları arasında yer almaktadır. Büyükbaş hayvan sayısı: 4.500 Baş Küçükbaş hayvan sayısı: 2.980 Baş IV.2.13. Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar vb.) Proje sahasında devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bulunan araziler (Askeri Yasak Bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar, vb.) bulunmaktadır. Fakat proje alanının hemen solunda DSİ XV. Bölge Atatürk Barajı Şube Müdürlüğü Su Ürünleri Üretim Merkezi bulunmaktadır. Toplam 134 hektar üzerinde kurulu olan üretim tesislerinde; üretim binası,10 adet beton havuz, 20 adet toprak havuz, 800 m 2 kullanım alanına sahip idare binası, 350 m2 kullanım alanına sahip kır kahvesi, 1.740 m2 kullanım alanına sahip amfi tiyatro, 3.850 m çevreye sahip balıklandırılmış yapay göl, park, rekreasyon sahası ve dinlenme parkları bulunmaktadır. Ayrıca amfi tiyatro, proje alanına yaklaşık 100 m (kuzeybatısında) uzaklıkta bulunmaktadır. IV.2.14. Proje Yeri ve Etki Alanının Hava, Su, Toprak ve Gürültü Açısından Mevcut Kirlilik Yükünün Belirlenmesi 107 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şanlıurfa İli’nde hava kirliliğine sebep olan başlıca etkenler ısınmada kullanılan yakıtlardan kaynaklı SO2 (kükürt dioksit), PM (partikül madde) emisyonları ile araçlardan kaynaklı egzoz gazlarının yarattığı SO2, NO2 (azot dioksit), CO (karbon monoksit), hidrokarbonlar ve kurşun emisyonlarıdır. Kükürt Dioksit Şanlıurfa’da mevcut bulunan istasyonda 1 saatlik ortalama SO2 değerleri tespit edilebilmektedir. Aşağıda Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı tarafından yayınlanan Şanlıurfa ili hava kalitesi izleme istasyonu SO2 ölçüm sonuçları verilmiştir. Şekil 34. Şanlıurfa Hava Kalitesi İzleme İstasyonu Ocak 2012 Tarihleri Arası SO2 Ölçüm Sonuçları35 Partikül Madde Şanlıurfa’da mevcut bulunan istasyonda 1 saatlik ortalama PM10 değerleri tespit edilebilmektedir. Aşağıda Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı tarafından yayınlanan Şanlıurfa ili hava kalitesi izleme istasyonu PM10 ölçüm sonuçları verilmiştir. 35 http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx 108 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 35. Şanlıurfa Hava Kalitesi İzleme İstasyonu Ocak 2012 Tarihleri Arası PM10 Ölçüm Sonuçları Karbon Monoksit Yakıt içerisindeki karbonun yanma işleminin tam anlamıyla gerçekleşememesi sonucu karbon monoksit oluşmaktadır. Dünya Sağlık Teşkilatı 15 dakikalık karbon monoksit için 100.000µg/m3 ve 8 saatlik süre için 10.000µg/m3 sınır değer belirlemiştir. Azot Oksit (NOx) Ulaşım ve katı, sıvı, gaz kaynağı kullanan termik santraller NOx gazlarının başlıca kaynaklarıdır. Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından azot oksit için 1 saatlik temas süresindeki sınır değer 200µg/ m3 ve bir yıllık temas süresindeki sınır değer 40µg/ m3’dür. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları Havadaki kirleticilerin birbirleri arasındaki reaksiyonlardan kaynaklı kirletici özellik kazanmaktadır. Hidrokarbonlar yüksek sıcaklıklarda yer seviyesi ozonu oluştururlar, bu durumda birçok sağlık problemine yol açıp canlı ve bitki örtüsüne zararlara sebebiyet verebilir. Karbon monoksit, azot oksit, hidrokarbon ve kurşun emisyonları ile ilgili olarak ilde herhangi bir çalışma yapılmamaktadır. 109 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Mevcut Su Kalitesi DSİ 15. Bölge Müdürlüğü 2012 yılı verilerine göre Şanlıurfa İli su kaynaklarının kalitesi aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 53. Şanlıurfa İli su kaynaklarının kalitesi Havza Adı Rezervi (hm3/yıl) Drenaj Alanı (km2) Yeraltı Suyu Kalitesi ViranşehirCeylanpınar Tektek Dağı 622.3 3782 Organik Madde (pH) 0.88-7.12 Sertlik Fso Tuzluluk (*) 6.25-8.5 13-44.5 C2S1-C3S1 52.5 957 0.88-7.12 6.25-8.5 13-44.5 C2S1-C3S1 Harran 360 5022 0.4-7.6 7.1-8.3 15-30 C2S1-C3S1 Suruç 50 1378 0.56-3.3 7.3-8.4 11.5-27.5 C2S1 Birecik 3.5 584 ~0.96 ~8.2 ~17.5 C2S1 Halfeti 7 1041 ~0.8 ~6.5 ~16.7 Yaylak (Baziki) Bozova 13.4 584 ~1.2 ~7.4 ~17.7 5.2 500 ~2.2 ~7.3 18 Hilvan 66.9 2444 ~0.8 ~7.8 ~14.5 C2S1 Siverek 22 1455 ~0.6 ~7.6 ~18 C2S1 C2S1 Mevcut Gürültü Proje alanı ve yakın çevresinin gürültü açısından değerlendirilebilmesi için hazırlatılmış olan akustik rapordan yararlanılmıştır. Akustik rapor kapsamında yapılan arka plan gürültü ölçümleri mevcut gürültü düzeyini yansıtmaktadır. Arka plan gürültü ölçüm sonuçları aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 54. Arka Plan Gürültü Ölçümleri Arka Plan Gürültü Değerleri Alıcı 1 Alıcı 2 Alıcı 3 Alıcı 4 Alıcı 5 37,2 50,5 38,5 49,9 44,7 110 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.2.15. Diğer Özellikler Bu hususta değinilecek başka bir özellik yoktur. IV.3. Sosyo- Ekonomik Çevrenin Özellikleri IV.3.1. Ekonomik Özellikler (Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan Başlıca Sektörler, Yöresel İşgücünün Bu Sektörlere Dağılımı, Sektörlerdeki Mal ve Hizmet Üretiminin Yöre ve Ülke Ekonomisi İçindeki Yeri ve Önemi, Diğer Bilgiler) Şanlıurfa ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma, enerjiye, turizm ve hayvancılığa dayanmaktadır. Atatürk Barajında yürütülen balıkçılık da Şanlıurfa ekonomisine katkıda bulunmaya başlamıştır. Tekstil ve Gıda sektörünün toplam imalat sanayi içerisindeki payı % 71 dolayındadır. Diğer Sektörlerin imalat sanayi içerisindeki payı ise ancak % 29. İmalat sanayinin % 32.82 Gıda sanayi, % 38.06 Tekstil, % 7.96 Metal Eşya ve Makina Sanayi, % 0.78 Metal Sanayi, % 8.16 Seramik, Cam ve Taş ürünleri Sanayi, % 1.36 Kâğıt Sanayi, % 10.29 Kimya Sanayi ve % 0,58 Ağaç, Mantar Sanayidir.36 Bozova ilçesinin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında, kenevir ve meyve gelmektedir. Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında olan Şanlıurfa ve ilçelerinde tarım üretimi sürekli artış göstermektedir. Hayvancılık ilçe halkının birinci derecede geçim kaynağı olup, sulama projelerinin devreye girmesiyle birlikte tarım alanında büyük gelişmeler meydana gelmiştir. Dağlık ve engebeli kesimde sığır, koyun ve keçi yetiştirilir. Yağ, peynir, yün ve kıl üretimi çok önemlidir.37 Tarım ve Hayvancılık Şanlıurfa ilinin hâlen ekonomisinin % 60’ı bitki üretimi ve % 40’ı hayvancılığa dayanır. Yağışı az ve sulama imkânı sınırlı olan ilde verim düşüktür. Fakat Güneydoğu Anadolu Projesi gerçekleştiğinde bu bölgenin çehresi değişecektir. Harran, Ceylânpınar ve Mardin ovalarında sulu tarıma geçilerek verim artacaktır. Ceylanpınar hâlen dünyanın sayılı çiftliklerindendir. GAP tamamlandığında da Harran Ovası bir çiftlik hâline gelecektir. Başlıca tarım ürünleri mercimek, burçak, pamuk ve kenevirdir. Bu il Türkiye’nin mercimek ambarıdır. Sebzecilik sulama imkânı az olduğu için gelişmemiştir. Meyvecilik önemlidir. Tektek Dağlarında yabani fıstık ağaçları aşılanmaktadır. Antep fıstığı üretimi artmaktadır. 80 bin 36 37 http://www.sanliurfa.bel.tr/detay.asp?u=348&f=5&b=|Ekonomik-yapi.html http://www.bozova.gov.tr/default_b0.aspx?content=193 111 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU hektarlık bağlardan yaklaşık 100 bin ton üzüm elde edilir. Halfeti ve Birecik ilçelerinde zeytincilik yapılır. Gün geçtikçe zeytinin yerini daha kârlı olan fıstık ağaçları almaktadır. Bitki tarımından sonra en önemli gelir kaynağı hayvancılıktır. 60 köyde hayvancılık birinci derecede gelir kaynağıdır. 375 köyde ise ikinci derecede gelir kaynağıdır. İlde sığır, koyun, kıl keçisi ve hindi beslenir. Arıcılık gelişmektedir. Urfa’nın tereyağı çok meşhurdur. Gıda Tarım ve Hayvancılık Şanlıurfa İl Müdürlüğünden alınan bilgilere göre Şanlıurfa’da, Atatürk Baraj Gölü tatlı su balıkçılığın yanı sıra 17 adet işletmede de alabalık yetiştiriciliği yapılıyor. Üretilen balıklar, il merkezi ve çevre illere satılıyor. 2011 yılında 314 ton balık satışı yapıldı. Gıda Tarım ve Hayvancılık Şanlıurfa İl Müdürlüğünden alınan bilgilere göre 2011 yılının üretimi 312 ton su ürünü avcılığı, 2 bin 21 ton gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliği olarak gerçekleşti. Şanlıurfa kent merkezinde 7, Birecik’te 3, Viranşehir’de 3, Siverek’te 4, Bozova’da 1 ve Hilvan’da 1 adet olmak üzere toplam 19 noktada perakende su ürünleri satış yeri bulunuyor. Atatürk Barajı DSİ 15. Bölge Müdürlüğü su ürünleri üretim istasyonunda, yalnızca 2010 yılında yaklaşık 4 milyon balık yetiştirildi. 20 toprak ve 10 beton havuzdan oluşan istasyonda ''pullu sazan'' ve ''şabut'' türü balık üretimi yapılıyor.38 Bozova İlçesi Bozova ilçesinin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında, kenevir ve meyve gelmektedir. Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında olan Şanlıurfa ve ilçelerinde tarım üretimi sürekli artış göstermektedir. Hayvancılık ilçe halkının birinci derecede geçim kaynağı olup, sulama projelerinin devreye girmesiyle birlikte tarım alanında büyük gelişmeler meydana gelmiştir. Dağlık ve engebeli kesimde sığır, koyun ve keçi yetiştirilir. Yağ, peynir, yün ve kıl üretimi çok önemlidir.39 Sanayi Şanlıurfa İlinde Cumhuriyetin ilk kuruluş yıllarında dokumacılık, keçecilik kürkçülük, dericilik, sarrafçılık, bakırcılık, kazazlık gibi küçük el sanatları ile iştigal eden esnaflık daha yaygındı. Bu yıllarda hiçbir sanayi kuruluşu yoktu. Balıklı gölün suyunun şehir merkezinden geçtiği güzergâhlarda sayılı 4–5 civarında un değirmenleri vardı. 08.06.1992 tarih ve 92/3095 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Şanlıurfa İlinin Birinci derecede öncelikli İller listesine alınması, Organize Sanayi Bölgesinin kurularak 1992 yılında, sanayi yatırımlarına başlanılması. Ayrıca 1995 yılında Şanlıurfa Tünellerinden Harran Ovasına suyun verilmesi ile sulu tarıma geçilmiş ve pamuk üretiminde büyük ölçüde artış sağlanmıştır. Bütün bu sayılan gelişmeler sonucunda halk arasında tarımsal ürünlerin değerlendirilmesi ve ayrıca tarımdan elde edilen gelirin sanayi sektörüne kanalize edilme fikrini geliştirmiş ve bunun sonucunda Şanlıurfa ilinde sanayi kuruluşu sayısında artış gözlenmiştir. 38 http://www.sanliurfa.bel.tr/detay.asp?u=348&f=5&b=|Ekonomik-yapi.html http://www.bozova.gov.tr/default_b0.aspx?content=193 39 112 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 1923 yılında ilde herhangi bir fabrika yok iken 2011 yılı sonunda il merkez ilçe, diğer ilçeler ile Organize Sanayi Bölgesinde faaliyete geçen sanayi kuruluşu sayısı 555 olmuştur. Halk da tarım toplumundan sanayi toplumuna doğru hızlı bir yönelme başlamıştır. Şanlıurfa’da sanayileşmede önemli bir mesafe kaydedilmiş ve ayrıca Şanlıurfalı da müteşebbis fikri oluşmuştur. Bir fabrikası olan sanayici ikinci bir fabrika daha planlamaktadır veya teşebbüs etmektedir. Sanayileşmenin istenilen düzeyde gerçekleşmesi için yatırımcılara özel teşvik tedbirlerinin uygulanması gerekmektedir. Şanlıurfa da Organize Sanayi Bölgesi yeraltı yapısı tamamlanmadan önce müteşebbisler Akçakale yolu etrafındaki tarımsal arazilerde sanayi kurulmasına yönelmiş ve hatta 20’ye yakın çırçır ve pamuk yağ fabrikası kurulmuştur. Organize Sanayi Bölgesinin faaliyete geçmesiyle müteşebbisler bu alana yönelmişlerdir.40 Şanlıurfa’da sanayinin ekonomiye katkısı tarıma dayalı sanayidir. Tarıma dayalı sanayi içerisinde hububat ve pamuk ağırlıklıdır. Tekstil sanayi ve bulgur fabrikaları ile un fabrikaları bulunmaktadır.41 Bozova İlçesi Bozova ilçesinde ise taş, toprak ve taşa dayalı sanayi alanında çimento, karo, hazır beton ve mermer sanayi tesisi mevcuttur.42 Madencilik Şanlıurfa madencilik bakımından zengin sayılmaz. Başlıca madenler asfaltit, fosfor tuzu, kurşun ve mermerdir. Bu yataklar zengin sayılmaz.43 İl yer altı kaynakları bakımından çok sınırlı bir çeşitliliğe ve potansiyele sahiptir. İl ve civarında yapılan çalışmalar sonucunda Merkez ilçede tuğla-kiremit ve çimento hammaddeleri, Bozova ilçesinde de fosfat yatakları ortaya çıkarılmıştır. Bozova ilçesindeki Bostancık köyü civarında gözlenen fosfat cevherleşmelerinde % 3-5 P2O5 içerikli 40.000 ton görünür, 31.260 ton muhtemel ve 1.400.000 ton mümkün olmak üzere toplam 1.471.260 ton rezerv belirlenmiştir. Orta ve iyi kalitede tuğla-kiremit ve çimento hammaddelerinin yer aldığı Merkez ilçede 40 milyon ton tuğla-kiremit, 24.311.652 ton killi kireçtaşı ve 62.212.500 ton kireçtaşı rezervi tespit edilmiştir.44 40 Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu,2011 http://www.sanliurfa.bel.tr/detay.asp?u=348&f=5&b=|Ekonomik-yapi.html 42 Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu,2011 43 http://www.cografya.gen.tr/tr/sanliurfa/ekonomi.html 44 http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_maden/maden_potansiyel_2010/Sanliurfa_Madenler.pdf 41 113 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Turizm Şanlıurfa’da, turizm de ekonomiye önemli ölçüde katkısı sağlıyor. 2011yılı verilerine göre yarısı yatı olmak üzere bir milyon turisti ağırlayan Şanlıurfa, 12 bin yıllık tarihi geçmişi maktadır. Bu sayı her geçen gün artarak devam etmektedir.45 Tarihsel birikimi ile birçok medeniyete beşiklik eden bu şehir; din, dil, ırk, kültür ve medeniyetlerin buluştuğu, kaynaştığı, bir hoş görü şehri; dantel dantel işlenen Urfa taşı ile yapılmış han, hamam, konak ve evleriyle, geleneksel el sanatları, mutfak zenginliği ve damak lezzeti, dünyaya nam salmış musiki ustaları, yaşanan ve yaşatılan otantik ve mistik yapısıyla Kültür ve Folklor Şehri, Atatürk Barajı, Uluslararası Hava Limanı ve verimli toprağı ile Tarım ve Sanayi Şehridir. Peygamberler şehri bu peygamberlere ait makam ve türbeler ile İnanç ve Kültür Turizmi; Karacadağ Kayak Merkezi ile Kış Turizmi, Karaali Kaplıcaları ile Termal Turizmi, Karacadağ ve Tek Tek Dağları’ndaki bitki örtüsü ile Yayla Turizmi ve hayvanları ile Av Turizmi, Atatürk Barajı ve Halfeti İlçesi ile Su Sporları Turizmi, Ceylan, At, Kelaynak, Keklik ve güvercinleri ile Ornitoloji Turizmi ile önemli bir şehirdir.46 Bozova İlçesi Turizme olumlu katkı sağlayan bu hayati proje kapsamında baraj gölünde, yelken, kano, yüzme gibi birçok su sporuna yönelik organizasyonlar yapılabilmektedir 47 IV.3.2. Nüfus (Yörede ki Kentsel Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artışı Oranları, Ortalama Hane Halkı Nüfusu, Diğer Bilgiler) Şanlıurfa ili 2013 adrese dayalı nüfus kayıt sistemine (ADNKS) göre toplam nüfusu 1.006.541 kişidir. İlçe merkezleri nüfusuna bakıldığında toplam nüfus 611.846 kişidir. Kırsal nüfus kapsamında belde ve köy nüfusları ise 394.695 kişidir.48 Tablo 55 Şanlıurfa İli 2013 Nüfus Durumu Türkiye-toplam nüfus Şanlıurfa - il nüfusu Şanlıurfa - il nüfusu/ilçe merkezleri nüfusu Şanlıurfa - belde ve köyler nüfusu Toplam 76.667.864 1.801.980 Erkek 38.473.360 901.868 Kadın 38.194.504 900.112 1.801.980 901.868 900.112 1.801.980 901.868 900.112 Kaynak: TUİK 45 http://www.sanliurfa.bel.tr/detay.asp?u=348&f=5&b=|Ekonomik-yapi.html Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu,2011 47 http://www.urfakultur.gov.tr/Eklenti/21944,bozova.pdf?0 48 www.tuik.gov.tr 46 114 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şanlıurfa ili Bozova ilçesi 2013 adrese dayalı nüfus kayıt sistemine (ADNKS) göre toplam nüfusu 57.017 kişidir. Toplam nüfusun 28.057 kişisi erkek, 28.960 kişisi ise kadındır.49 Göçler GAP Projesi'nin devreye girmesi ile birlikte Şanlıurfa bazındaki göçler nispeten (gidiş yönünde) azalmış, projenin tamamen bitirilmesi ile birlikte çok büyük oranda göç alması beklenmektedir. Bölgenin aşırı göç almasıyla birlikte sağlıksız yapılaşma, gecekondulaşma ve marjinal olayların artması beklenmektedir.50 Nüfus Artışı Oranları Tablo 56. Şanlıurfa İli Yıllık Nüfus Artış Hızı (‰) İl 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Türkiye 13,1 14,5 15,9 13,5 12,0 13,7 Şanlıurfa 33,0 24,8 30,3 31,3 26,3 22,4 Kaynak: TUİK Tablo 57. Şanlıurfa İli Nüfus Yoğunluğu İl 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Türkiye 92 93 94 96 97 98 100 Şanlıurfa 81 84 86 89 91 94 96 Kaynak: TUİK Ortalama Hane Halkı Nüfusu Tablo 58 İlçe, İl Ve İlçe Merkezi İle Belde Ve Köylere Göre Ortalama Hane halkı Büyüklüğü, 2012 Toplam İl/ilçe merkezi Belde/köy Şanlıurfa 6,31 5,78 7,10 Bozova 6,00 5,34 6,19 Kaynak: TUİK 49 50 www.tuik.gov.tr Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu,2011 115 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.3.3. Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim Sağlık, Kültür Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumu) Eğitim Tablo 59 Şanlıurfa İli İlk Ve Ortaöğretimde Okuyan Öğrenci Sayısı, 201351 Yıl Kişi sayısı Okul Öncesi Öğrenci Sayısı 2013 43.260 İlkokul Öğrenci Sayısı 2013 235.006 Ortaokul Öğrenci Sayısı 2013 204.572 Ortaöğretim Öğrenci Sayısı 2013 105.156 Toplam Öğrenci Sayısı 2013 587.994 Yükseköğretim de okuyan öğrenci sayısı ise 2012 yılı itibariyle 17.118’dir ve toplan akademisyen sayısı ise 868’dir.52 Okul ve kurum sayısı 2.096, derslik sayısı 10.590, öğrenci sayısı 586.965, öğretmen sayısı ise 19.617’dir. Derslik başına düşen öğrenci sayısına bakıldığında ise ilköğretimde 48, ortaöğretimde 40 ve mesleki ve teknik eğitimde ise 35’tir.53 Bozova İlçesinde okul ve kurum sayısı 169, derslik sayısı 551, öğrenci sayısı 17.225, öğretmen sayısı ise 654’tür. Derslik başına düşen öğrenci sayısına bakıldığında ise ilköğretimde 31, ortaöğretimde 35 ve mesleki ve teknik eğitimde ise 21’dir.54 Sağlık İlde 12 Devlet Hastanesi, 1 Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi, 1 Çocuk Hastalıkları Hastanesi, , 1 Üniversite Araştırma ve Uygulama Hastanesi, 4 özel hastane olmak üzere; toplam 19 yataklı sağlık kurumu hizmet vermektedir. İlde Sağlık Bakanlığı’na bağlı 14 yataklı sağlık kurumunun mevcut yatak sayısı 1.627’dür.55 Bozova ilçesinde 1 devlet hastanesi, sağlık ocakları bulunmaktadır.56 Kültür Şanlıurfa ilinde 14 sinema salonu, 3 tiyatro salonu ve 10 tane kütüphane bulunmaktadır. Halk kütüphanesinden yararlanan kişi sayısı ise 505.645’tir.57 51 http://karacadag.org.tr/bolgemiz-detay.asp?ContentId=27 http://karacadag.org.tr/bolgemiz-detay.asp?ContentId=27 53 http://sanliurfa.meb.gov.tr/ 54 http://bozova.meb.gov.tr/ 55 Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu,2011 56 Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu,2011 57 http://www.karacadag.org.tr 52 116 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.3.4. Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (Yerleşme Alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, konutlar, turizm alanları vb.) Şanlıurfa il merkezindeki yerleşim alanlarında toprak yapısı ve topografyanın belirleyici özellikleri vardır. İl merkezi Batı -Kuzeybatı yönünde uzanan dağlık bölge ve Doğu- Güneydoğu yönünde uzanan tarım alanlarıyla sınırlanmıştır. Şanlıurfa'nın 2005 Yılı Makro Formu Kentsel Alan Kullanışlarının Dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 60. Şanlıurfa'nın 2005 Yılı Makro Formu Kentsel Alan Kullanışlarının Dağılımı Kullanış Türü Yüzölçümü (Ha) Oransal Değeri (%) Konut alanları 1106,00 29.63 K. Sanayi Al. 117,00 3.14 Bölg. ve Kentsel Sağlık tes 29,00 0.77 Yeşil alanlar 349,00 9.39 Böl. Eğit. Tes.+ Üniversite 208,50 5.60 İlköğretim tes. 28,30 0.76 Orta öğretim Tes. 22,00 0.59 Askeri alanlar 241,00 Ağaçlama alanları 738,00 Kaynak: Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu 2011 Şanlıurfa İl’inin Planlı Kentsel Gelişme yönünün Yenişehir'in Doğusu ve Kuzeydoğusunun gelişme alanı olacağını göstermektedir. (Şanlıurfa - Mardin Karayolunun Kuzeyi) Gelişmenin bu yönde oluşunun sebebi ise topografyanın müsait olmasıdır. Şanlıurfa Çevre Düzeni Planı hazırlanması sırasında kent nüfusunun Karaköprü Belediyesi ile birlikte 2015 yılında 1.000.000 nüfusa erişeceği dikkate alınmış, bu kentsel gerektireceği donanım alanlarının birbirleri ile ilişkileri çerçevesinde makro form şekillendirilmiştir. Şanlıurfa da Organize Sanayi Bölgesi yeraltı yapısı tamamlanmadan önce müteşebbisler Akçakale yolu etrafındaki tarımsal arazilerde sanayi kurulmasına yönelmiş ve hatta 20’ye yakın çırçır ve pamuk yağ fabrikası kurulmuştur. Organize Sanayi Bölgesinin faaliyete geçmesiyle müteşebbisler bu alana yönelmişlerdir. 1-Merkez, Suruç ve Siverek İlçelerinde Küçük Sanayi Sitesi Bulunmaktadır. 2-Merkez İlçede 1. ve 2. Organize Sanayi Bölgesi ve Tarıma Dayalı İhtisas Besi Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Diğer ilçelerde ise Viranşehir Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. 117 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 3-Sanayileşmenin başlangıcında, sanayi kuruluşları şehir merkezi dışında ulaşımın kolay olduğu yerlerde, genel olarak şehirlerarası yolların kenarlarında kurulmuştur.58 Proje Sahası Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Şanlıurfa İline bağlı bir ilçe olan Bozova, batısında Halfeti, güneybatısında Birecik, güneyinde Suruç, güneydoğu ve doğusunda Şanlıurfa Merkez, kuzeydoğuda Hilvan ilçeleri, kuzeyinde de Adıyaman ili ile çevrilidir. Şanlıurfa’nın batı kesiminde yer alan ilçenin kuzeyi ve doğusu dağlık, güneyi daha alçak ve düzlüktür. İlçenin batısında Arat dağlarının uzantıları, güneyini de Kaplan Dağları bulunmaktadır. İlçenin kuzeydoğusu ise Hilvan Ovasının devamı niteliğindedir. Bozova İlçesi Türkiye’nin en büyük barajı olan Atatürk Barajı ve hidroelektrik santralini bünyesinde bulundurmakta ve GAP’ın merkezinde yer almaktadır. Atatürk Barajında bulunan DSİ 152. Şube Müdürlüğü ve EÜAŞ İşletme Müdürlüğüne ait sitelerde ki sosyal tesisler, anfi tiyatro ve kır kahvesine ilave olarak, 2001 yılında Aşağıçatak sınırları içerisinde bulunan ve Holan Tepesi olarak bilinen ormanlık alan içerisinde Su ve Doğa Sporları Merkezinin de bulunduğu dinlenme ve mesire yerleri, Bozova ilçesinin yanında Şanlıurfa il merkezi ve çevre ilçelerin de ihtiyacına cevap vermeye çalışmaktadır.59 IV.3.5. Gelir (Bölgede gelirin iş kollarına dağılımı iş kolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir) TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır bölgesi cari fiyatlarla bölgesel gayrisafi katma değerinin sektörel paylarına bakıldığında hizmetler sektörü 2008 yılında %61,9 ile en büyük payı oluşturmaktadır. Yine aynı yılda tarım sektörü %21,5 ile ikinci sırada gelmektedir. 60 IV.3.6. İşsizlik (Yöredeki işsiz nüfusun ve faal nüfusa oranı) Tablo 61. 2012 Yılı Şanlıurfa İl Bazında Temel İşgücü Göstergeleri YIL BÖLGE KODU BÖLGE ADI 2012 TRC21 Şanlıurfa İl bazında temel işgücü göstergeleri: İşgücüne katılma 30,4 oranı (%) Kaynak: TUİK 58 59 60 ŞanlıUrfa İl Çevre Durum Raporu 2011 http://www.investsanliurfa.com/sanliurfa http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/SANLIURFA.pdf 118 İl bazında temel işgücü göstergeleri: İşsizlik 6,2 oranı (%) İl bazında temel işgücü göstergeleri: İstihdam28,5 oranı (%) AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU IV.3.7. Sağlık (Bölgede mevcut endemik hastalıklar) Bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde sağlıklı, temiz bir çevre büyük bir rol oynamaktadır. Bölge insanının temizlik konusunda eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Bu konuda çalışmalar yapılmaktadır. Ayrıca İl Çevre ve Orman Müdürlüğü İl genelinde içme ve kullanma su kaynaklarının korunması konusunda girişimde bulunmuştur. İldeki önemli sağlık sorunlarından birisi de bulaşıcı hastalıkların sıkça görülmesidir. Özellikle verem, brusella, tifo, ishaller ve sıtma çok sık görülen bulaşıcı hastalıklardır. Tespit edilen vakalar yanında tespit edilemeyen vakalarda göz önüne alınırsa bu alanda ciddi bir sağlık problemin olduğu açıktır. Öncelikle kentsel alanlardaki sağlıksız altyapı sağlık açısından önemli bir risk oluşturmaktadır. Özellikle temiz içme suyunun uzun bir süredir sağlanamaması, il merkezinde dahi içme suyuna kanalizasyon atıklarının ve diğer maddelerin karışıyor olması, ilçe merkezlerinde de benzer sorunların yaşanması ciddi sağlık problemlerini de beraberinde getirmektedir. Sağlıksız içme suyu bulaşıcı hastalıklar yanında çocuklarımızın önemli bir bölümünde paraziter hastalıklara da neden olmaktadır. Su şebekesinin %60'nın çürümüş olması, kentsel altyapı yetersizlikleri, gecekondulaşma, ekonomik gelir yetersizliği, eğitim seviyesinin düşüklüğü, yanlış beslenme alışkanlıkları, yeterli temizlik alışkanlığının olmayışı bulaşıcı hastalıkların artmasına neden olmaktadır. İlin kendine özgü yapısından kaynaklanan bu sorunun çözümlenmesi için tüm kamu kurumları ve sivil toplum örgütlerine önemli görevler düşmektedir. Buradaki en önemli husus halkın sağlık konusunda bilinçlendirilmesi için eğitim çalışmalarına özel bir önem verilmesidir. 61 Tablo 62 Şanlıurfa İli 2011 Yılında Tespit Edilen Bulaşıcı Hastalıklar Hastalık Adı 2010 2011 Kızamık 28 olası vaka- 0 kesin vaka 30 olası vaka- 0 kesin vaka Tifo 70 olası vaka- 0 kesin vaka 29 olası vaka- 0 kesin vaka Hepatit-B 38 13 Bruselloz 57 65 Şark Çıbanı 1183 810 IV.3.8. Diğer Özellikler 61 Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu,2011 119 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bu hususta değinilecek başka bir özellik yoktur. 120 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V. Projenin Bölüm IV’te Tanımlanan Alan Üzerindeki Etkileri ve Alınacak Önlemler (Bu bölümde projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerinde etkileri, bu etkileri önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler V.1 ve V.2 başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı şekilde açıklanır. V.1. Arazinin Hazırlanması İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerinde Etkileri ve Alınacak Önlemler V.1.1. Arazinin hazırlanması ve ünitelerin inşası için yapılacak işler kapsamında (ulaşım altyapısı dahil) nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat yapılacağı, hafriyat artığı toprak, taş, kum vb. maddelerin nereler, nasıl taşınacakları ve hangi amaçlar için kullanılacakları; kullanılacak malzemeler, araçlar ve makineler, kırma, öğütme, taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler, tozun yayılmasına karşı alınacak önlemler. Proje Alanı Hafriyat İşlemleri: Proje tesis yapılarından, sosyal binalardan ve geçici şantiye binalarından oluşmaktadır. Tesis yapılarının toplam alanı 90873 m2, sosyal tesislerin toplam alanı 5845 m2 ve geçici şantiye binalarının alanı toplam 950 m2’dir. Kurulacak tesisler için toplamda 875.000 m3’lük kazı çalışması yürütülecektir. Proje kapsamında inşa çalışmaları sırasında yapılacak kazılardan çıkan malzeme saha içinde geri dolguda kullanılacaktır. Proje alanında geri dolguda kullanılamayacak hafriyat atığı malzeme oluşması durumunda ise, hafriyat atığı Bozova Belediyesi’nin belirlediği alana götürülecektir. Proje alanında hafriyat atıkları oluşması durumunda, 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Santral alanında yapılacak kazı işlemi zeminin tesviye edilmesine yönelik gerçekleştirilecektir. Dolayısıyla herhangi bir depolama işlemi söz konusu değildir fakat oluşacak bitkisel toprak proje alanı içerisinde peyzaj düzenlemesi için kullanılmak üzere uygun bir yerde depolanacaktır. Bitkisel toprak ile hafriyat malzemesi birbirine karıştırılmayacaktır. İnşaat aşamasında arazi hazırlığı sonucu açığa çıkacak kazı fazlası malzeme çalışma süresi boyunca proje sahası içerisinde yaklaşık 1,5 m yükseklikte, eğimi %5’i geçmeyecek, rüzgar, erozyon, yağmur gibi etkenlerle taşınmayacak şekilde geçici olarak depolanacaktır. İnşaat çalışmaları bitmesi ile saha tesviye edilerek düzenlenecektir. Çalışmaların 36 ay sürmesi planlanmaktadır. Bu zaman zarfında alanda 36 ay/24 gün/8 saat olacak şekilde çalışılacaktır. Kazı işleminden oluşacak toz emisyon değerleri aşağıda hesaplanmıştır. 121 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Toz emisyonları oluşumlarının hesaplanmasında kullanılacak toz emisyon faktörleri aşağıda verilmektedir: Sökme emisyon faktörü = 0.025 kg/ton Taşıma (yollardan kalkan tozlar) = 0,7kg/km-araç Malzemenin yüklenmesi = 0,01kg/ton Malzemenin boşaltılması = 0,01kg/ton Kazı Esnasında Oluşacak Hafriyat Miktarı: Her cins zemin kazısı =875.000 m3 Yoğunluk = 1,8 ton/m3 Oluşacak hafriyat miktarı = 875.000 m3x1,8 ton/m3= 1.575.000 ton Tablo 63. Kazı Çalışmaları Esnasında Oluşacak Hafriyat Artığı Malzemenin Aylık, Günlük Ve Saatlik Miktarları Çalışma Süresi m3 ton 36 ay 875.000 1.575.000 1 ay (24 gün) 24.305,6 43.750 1 gün (8 saat) 1.012,7 1.822,9 1 saat 126,58 227,9 Santral alanında saatte yaklaşık 227,9 ton (126,58 m3) kazı yapılacaktır. Nakliye mesafesi yaklaşık geliş-gidiş olmak üzere 0,1 km’dir. Sahada çalışmalar esnasında bir günde yaklaşık 1.822,9 ton malzeme 50 tonluk kamyonlarla taşınacak olup, günde 36,5 sefer yapılacaktır. Tablo 64. Blok Üniteleri Kazısı Toz Emisyon Faktörleri ve Emisyon Debileri Toz Faktörleri Emisyon Değerleri Emisyon Debileri Sökme 0,025 kg/ton 227,9 ton/sa x 0,025 kg/ton= 5,7 kg/sa Taşıma 0,7 kg/km-araç (37 sefer (araç) /gün x 0,7 kg/km.araç x 0,1 km)/ 8 saat = 0,3238 kg/saat Yükleme 0,01 kg/ton 227,9 ton/sa x 0,01 kg/ton = 2,279 kg/sa Boşaltma 0,01 kg/ton 227,9 ton/sa x 0,01 kg/ton = 2,279 kg/sa Toplam Emisyon Miktarı 10,58 kg/saat 122 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Projede santralın inşasında, tüm ünitelerde yapılacak kazı çalışmaları için hesaplanan toplam toz emisyonu değeri yukarıda verilmektedir. Yukarıda yapılan hesaplamalarda hafriyattan kaynaklanan toplam toz emisyonunun 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” Ek-2’de belirtilen 1,0 kg/saat’lik sınır değerini aştığı için toz modellemesi yapılmıştır. Toz modellemesini de içeren Hava Kalitesi Dağılım Modellemesi Ek-14’te verilmektedir. Toz emisyonları için yapılan modelleme çalışmaları, inşaat aşaması için sadece baca dışı kaynaklı emisyonlar için gerçekleştirilmiştir. İnşaat aşaması için yapılan PM10 ve Çöken Toz modelleme çalışmalarından elde edilen tahmini YSK değerleri aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Tablo 65. İnşaat Aşaması İçin Yapılan Modelleme Çalışmaları Sonucunda Elde Edilen Tahmini YSK Değerleri Aşama Parametre Periyot YSK Değerleri (µg/m3) Sınır değerler (µg/m3) Günlük(%90,41) 65,23 100 Yıllık 21,59 60 Günlük(%90,41) 32,17 100 Yıllık 10,66 60 Aylık 19,08 390 Yıllık 12,63 210 Aylık 9,46 390 Yıllık 6,24 210 PM10 (Kontrolsüz) PM10 (Kontrollü) İnşaat Çöken Toz (Kontrolsüz) Çöken Toz (Kontrollü) Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere inşaat aşamasından kaynaklanacak günlük ve yıllık YSK değerleri sırasıyla kontrolsüz çalışmalar için 65,23 μg/m 3 ve 21,59 μg/m3, kontrollü çalışmalar için 32,17 μg/m 3 ve 10,66 μg/m3 olup, HKDYY’de 2019’dan itibaren uyulması gereken sınır değerlerin oldukça altında kalmaktadır. Proje kapsamında, oluşacak toz emisyonları ile ilgili olarak, 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” ve 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. 123 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.1.2. Arazinin hazırlanması sırasında ve ayrıca ünitelerin inşasında kullanılacak maddelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik olanların taşınımları, depolanmaları, hangi işlem için nasıl kullanılacakları, bu işler için kullanılacak alet ve makineler Proje kapsamında santralin tesisi için yapılacak arazi hazırlık ve kazı çalışmalarında parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik madde kullanılmayıp, sadece iş makineleri, kazma, kürek vb. aletlerle çalışılacaktır. Hazırlık, kazı ve inşaat aşamasında boya, tiner, çözücü, hidrolik yağı, gres yağı gibi maddeler kullanılacaktır. Bu maddelerin nakliyesi, hazırlanması, kullanılması, depolanması ve atıklarının bertarafında ilgili yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. V.1.3. Proje kapsamındaki ulaşım altyapısı planı, bu altyapının inşası ile ilgili işlemler; kullanılacak malzemeler, kimyasal maddeler, araçlar, makinalar altyapının inşası sırasında kırma, öğütme , taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler Proje kapsamında tesis alanına ulaşım mevcutta bulunan Şanlıurfa-Adıyaman Karayolu ile yapılacaktır. Tesis alanına ulaşım için mevcut devlet yolları ve bağlantı yolları kullanılacaktır. Tesis dahilinde gerekli bir bağlantı yolu olduğunda Karayolları Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü görüş ve izni alınarak yol yapım veya yenileme işlemleri gerçekleştirilecektir. Yol yapılması gerektiği durumda yapılacak olan yolların yamaçlardan aşağı toprak kaydırmayacak şekilde ekskavatörle yapılması sağlanacaktır. V.1.4. Zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak işlemler (Taşıma gücü, emniyet gerilmesi, oturma hesapları) Zemin emniyetinin sağlanması için proje alanında yapılacak olan jeolojik-jeoteknik etüt raporunda taşıma gücü, emniyet gerilmesi ve oturma hesapları yapılacak ve yapılan bu hesapların sonuçlarına göre hareket edilecektir. Proje kapsamında yapılacak yapılar için Bayındırlık Ve İskan Bakanlığı’nın (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) 19.08.2008 tarih ve 10337 sayılı Genelgesi ve 11.11.2008 gün ve 13171 sayılı makam oluru doğrultusunda hazırlatılacak imar planına esas jeolojik/jeoteknik etüt raporlarının 04.07.2011 tarih ve 644 sayılı Çevre Ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname doğrultusunda Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne onaylatılacaktır. 124 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.1.5. Taşkın önleme ve drenaj işlemlerinin nerelerde ve nasıl yapılacağı Proje alanı topoğrafik olarak eğimli bir alanda bulunmamakta olup yüzeysel su kaynağı olarak alanın yaklaşık 3 km kuzeyinde Atatürk Barajı ve baraj aksından devam eden Fırat Nehri bulunmaktadır. Tesiste yağmur suyu için bir drenaj sistemi yapılacaktır. Drenaj sisteminden toplanacak suyun miktarı yağış miktarına göre değişme göstereceğinden, proje sahasına ait taşkın debileri dikkate alınarak yağmur suyu drenaj sistemi oluşturulacaktır. Yaklaşık %10-15° topoğrafik eğime sahip proje alanında yapılaşmaya etki edecek şekilde, heyelan, feyezan, kaya düşmesi, su baskını gibi doğal afetlerin gerçekleşmesi söz konusu değildir. Yüzey sularının yapımı planlanan santrale zarar vermemesi için drenaj sistemi ile uzaklaştırılacaktır. Proje kapsamında yapılacak tüm çalışmalarda 09.09.2006 Tarih ve 26284 Sayılı “Dere Yatakları ve Taşkınlar” adı ile yayımlanan 2006/27 nolu Başbakanlık Genelgesi hükümlerine uyulacaktır. V.1.6. Proje kapsamında su temini sistemi ve planı, suyun temin edileceği kaynaklardan alınacak su miktarı, özellikleri, nereden ve nasıl temin edileceği, ortaya çıkan atık suyun miktar ve özellikleri, nasıl arıtılacağı ve nereye deşarj edileceği, alınacak önlemler İnşaat aşamasında çalışan personelin ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla içme-kullanma suyu ve gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında tozumanın engellenmesi amacıyla su kullanımı söz konusudur. Tesis inşaat aşamasında 750 personel görev alacaktır. Ancak 750 kişinin tamamı aynı zaman diliminde çalışmayacaktır. Eşzamanlı olarak 200 kişi sahada görev alacaktır. Bu sebeple hesaplamalar 200 kişi üzerinden yapılmıştır. Çalışacak personelin gerekli içme suyu şehir şebekesinden veya piyasadan izinli ve ruhsatlı damacanalarla hazır olarak temin edilecektir. Kullanma suyu ise öncelikle DSİ 15. Bölge müdürlüğünden alınacak izinle proje alanında uygun görülecek yerde keson kuyularla alınarak ve /veya bölge müdürlüğü tarafından uygun görülecek yerden isale hattı ve gerekmesi halinde terfi istasyonları ile sağlanacaktır. Projenin inşaat aşamasında, çalışacak personel kaynaklı evsel nitelikli atık sudan başka herhangi bir atık su oluşumu söz konusu değildir. Kişi başına gerekli su miktarı 150 lt/gün alındığında62; 62 Su Temini ve Atık su Uzaklaştırılması Uygulamaları İTÜ - 1998, Prof. Dr.Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU 125 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 66. Evsel Nitelikli Atık su Miktarı İnşaat Aşaması Çalışacak işçi sayısı = 200 kişi Kullanılacak su miktarı = 150 lt/kişi-gün = 0,15 m3/kişi-gün Toplam su ihtiyacı = 0,15 m3/kişi-gün x 200 kişi = 30 m3/gün Yukarıda belirtilen suyun tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse, inşaat aşamasında personelden kaynaklı açığa çıkacak evsel nitelikli atık su miktarı toplam 30 m3/gün olacaktır. Tipik bir arıtılmamış evsel nitelikli atık su içerisinde bulunan kirleticiler ve ortalama konsantrasyonları tabloda verilmiştir. Tablo 67. Evsel Nitelikli Atık Sularda Kirleticiler ve Ortalama Konsantrasyonları PARAMETRE KONSANTRASYON pH 6-9 AKM 200(mg/lt) BOİ5 200(mg/lt) KOİ 500(mg/lt) Toplam Azot 40(mg/lt) Toplam Fosfor 10(mg/lt) Kaynak: Benefield, L. And Randall, C., 1980 Tabloya göre proje kapsamında inşaat aşamasından oluşacak evsel nitelikli atık su içerisindeki kirletici yükleri; Tablo 68. İnşaat Aşamasında Evsel Nitelikli Atık Su İçerisindeki Kirletici Yükleri AKM 6 kg/gün (30 m3/gün x 200 mg/lt /1000) BOİ5 6 kg/gün (30 m3/gün x 200 mg/lt /1000) KOİ 15 kg/gün (30 m3/gün x 500 mg/lt /1000) Toplam Azot 1.2 kg/gün (30 m3/gün x 40 mg/lt /1000) Toplam Fosfor 0.3 kg/gün (112,5 m3/gün x 10 mg/lt /1000) 126 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tesiste oluşacak evsel nitelikli atık sular için paket arıtma sistemi kurulacak olup, söz konusu atık sular 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” Tablo 21.1 ve Su Ürünleri Yönetmeliği Ek-5’e uygun olarak arıtıldıktan sonra gerekli izinler alınarak tesis içi alanların sulanmasında kullanılacaktır. Tablo 69. Evsel Nitelikli Atık su Deşarj Kriterleri, Su Kirliliği ve Kontrol Yönetmeliği Tablo 21.1 PARAMETRE BİRİM KOMPOZİT NUMUNE 2 SAATLİK KOMPOZİT NUMUNE 24 SAATLİK Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ5) (mg/L) 50 45 Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/L) 180 120 Askıda Katı Madde (AKM) (mg/L) 70 45 pH - 6-9 6-9 Faaliyet süresince 31.12.2004 tarih ve 25687 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” ilgili hükümlerine riayet edilecektir. V.1.7. Proje kapsamında elektrifikasyon planı, bu planının uygulanması için yapılacak işlemler ve kullanılacak malzemeler Tesiste 600,04 MWe kurulu güç ile üretilmesi planlanan 4350 GWh/yıl elektrik enerjisi, tesis bünyesinde inşa edilecek şalt sahasına, oradan da TEİAŞ Genel Müdürlüğü/EPDK tarafından uygun görülecek şalt sahası, trafo merkezi ve enerji nakil hattına bağlanacaktır. Bu kapsamda inşa edilecek enerji nakil hattı için daha sonra ayrıca, ÇED yönetmeliği gereğince gerekli işlemler yapılacaktır. V.1.8. Doğalgaz boru hattı yapılması için gerekli olan işlemler Tesiste kullanılacak olan doğalgaz, proje alanına yaklaşık 0,5 km mesafede bulunan 40’’’lik BOTAŞ ana doğalgaz hattından (Adıyaman-Şanlıurfa Doğalgaz Boru Hattı) alınacaktır. Bu hattan gereken doğal gazın sağlanması için bir gaz basınç ayarlama ve ölçüm istasyonu (RMS) kurulacaktır. Santralın yakınlarında bulunan doğal gaz boru hattına bağlantı, elektrik santralının uygun ve devamlı bir şekilde çalışması için gerekli koşulları sağlayacak şekilde tasarlanıp uygulanacaktır. Teknik uygulamanın, boru hatları işleticisi, BOTAŞ’ın güvenlik yönetmelik ve yükümlülüklerine uygun olması zorunludur. Boru hattındaki gaz basıncı, 70 bar (maksimum) ile teslimat noktasında santralın çalışması için gerekli olan minimum gaz basıncı olan 40 bar arasında seyreder. Yeni gaz boru hattı yaklaşık 400 mm derinliğinde ve yaklaşık 250 m uzunluğuna kadar toprağa gömülecektir. 127 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.1.9. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasında dek yapılacak işlerde kullanılacak yakıtların türleri, tüketim miktarları, bunlardan oluşacak emisyonlar Planlanan faaliyetin inşaat aşaması (arazi hazırlık, inşaat ve montaj aşamaları) yaklaşık 36 ay sürecektir. İnşaat faaliyetlerinden kaynaklanacak hava emisyonları geçici ve aralıklı olacaktır. Sahada ekskavatör, dozer, silindir, kompresör, yükleyici v.b. ağır iş makineleri kullanılacaktır. Faaliyet sahasında iş makinelerinin çalışması sonucu emisyon oluşumu söz konusu olacaktır. Sahada kullanılan iş makinelerinde yakıt olarak Tüpraş-404 dizel yakıtı kullanılacak olup, dizel yakıtın genel özellikleri aşağıdaki tabloda verilmektedir. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek çalışacak işçiler için kurulacak şantiyede, elektrik enerjisinden faydalanılacak olup, ısınma amaçlı yakıt kullanımı olmayacaktır. Tablo 70. Tüpraş-404 Dizel Yakıtının Genel Özellikleri ÖZELLİK BİRİM DEĞER Yoğunluk (15 0C’ta) kg/m3 820-845 % ağırlık 11 Parlama Noktası 0C 55 Soğuk Filtre Tıkanma Noktası (SFTN) 0C Polisiklik aromatik hidrokarbonlar SINIR DENEY YÖNTEMİ TS 1013 EN ISO3675 TS EN ISO 12185 En az TS EN ISO 2719 TS EN 116 Kış (a) -15 En çok Yaz (b) 5 En çok Damıtma TS 1232 EN ISO 3405 250 0C’ta elde edilen % hacim 65 En çok 350 0C’ta elde edilen % hacim 85 En az 0C 360 En çok mg/kg 11-1000 % ağırlık 0,3 cst 2,0-4,5 % 95 ’in(hacim/hacim) elde edildiği sıcaklık Kükürt Karbon Kalıntısı (% 10 damıtma kalıntısında) Viskozite (400C) Bakır Şerit Korozyon TS 6838 EN ISO 8754 En çok TS 6148 EN ISO 10370 TS 1451 EN ISO 3104 No.1 En çok TS 2741 EN ISO 2160 0,01 En çok TS 1327 EN ISO 6245 (500C’ta 3 saat) Kül % ağırlık 128 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Setan sayısı 51 En az TS 10317 EN ISO 5165 TS EN 15195 Setan İndisi hesapla 46 En az TS 2883 EN ISO 4264 Su mg/kg 200 En çok TS 6147 EN ISO 12937 Toplam Kirlilik mg/kg 24 En çok TS EN 12662 Oksitlenme Kararlılığı g/m3 25 En çok TS EN ISO 12205 µm 460 En çok Yağlayıcılık özelliği, düzeltilmiş aşınma izi çapı (wsd 1,4), 60 0C)’ta TS EN ISO 12156-1 Kaynak: www.tupras.com.tr Sahada çalışan iş makineleri için gerekli yakıt ihtiyacı yaklaşık 50 lt/sa olacaktır. Buna göre; Q=50 lt/sa x 0,835kg/lt = 41,75 kg/sa (0,04 t/sa) Tablo 71. Dizel Araçlardan Yayılan Kirlenmenin Yayın Faktörleri (kg/t) KİRLETİCİ DİESEL Karbonmonoksitler 9.7 Hidrokarbonlar 29 Azot Oksitler 36 Kükürt oksitler 6.5 Toz 18 Kaynak: Hava Kirliliğinin ve Kontrolünün Esasları, 1991 Buna göre iş makinelerinden kaynaklanması beklenen kirletici tahmin değerleri: Tablo 72. Diesel Araçlardan Yayılması Beklenen Kirletici Değerleri (kg/sa) Karbon monoksitler 9,7kg/tx0,04t/sa=0,39 kg/sa Hidrokarbonlar 29kg/tx0,04/sa=1,16 kg/sa Azot Oksitler 36kg/tx0,04t/sa=1,44 kg/sa Kükürt oksitler 6,5kg/tx0,04t/sa=0,26 kg/sa Toz 18kg/tx0,04t/sa=0,72 kg/sa Faaliyet sahasında iş makinelerinin çalışması sonucu kullanacakları yakıta bağlı emisyon oluşumu söz konusu olacaktır. İş makineleri için hesaplanan kütlesel debi değerleri çok küçük 129 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU olduğundan mevcut hava kalitesine olumsuz bir etkisi olmayacaktır. Proje sahasında çalışacak araçların yakıt sistemleri sürekli kontrol edilecek, 4 Nisan 2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü ile Benzin ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. V.1.10. Proje kapsamındaki su temin sistemi planı, bu sistemin inşası ile ilgili işlemler, bu işlemlerde kullanılacak malzemeler, içme ve kullanma suyu ve diğer kullanım amaçlarına göre miktarları, bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları İnşaat aşamasında eşzamanlı çalışacak personel sayısı 200’dür. Çalışacak personelin gerekli içme suyu şehir şebekesinden veya piyasadan izinli ve ruhsatlı damacanalarla hazır olarak temin edilecektir. Kullanma suyu ise öncelikle DSİ 15. Bölge müdürlüğünden alınacak izinle proje alanında uygun görülecek yerlerde keson kuyularla alınacak ve /veya bölge müdürlüğü tarafından uygun görülecek yerden isale hattı ve gerekmesi halinde terfi istasyonları ile sağlanacaktır. Keson kuyulardan temin edilecek personel kullanma suyu, 17.02.2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan (Değişiklik: 07.03.2013 tarih ve 28580 sayılı Resmi Gazete) “İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik” Ek-2 hükümlerine göre analizleri İl Halk Sağlığı Müdürlüğü aracılığı ile yaptırılacak ve daha sonra kullanılacaktır. Personel kullanma suları yukarıda belirtilen ilgili yönetmelik kapsamında limit değerleri sağlayabilmesi için bazı ön işlemlere tabi tutulacaktır. Suyun keson kuyular vasıtasıyla alınması ile su içinde bulunan büyük çaplı kaba maddelerin tutulması sağlanacaktır. Daha sonra suda bulanıklık oluşturan küçük çaplı maddelerin çöktürülmesi amacıyla suyun sedimentasyonu sağlanacaktır. Suyun oksijene doyması amacıyla havalandırma ve suda bulunan küçük çaplı asılı kolloidal maddelerin çöktürülmesi amacıyla koagülasyon işlemleri gerçekleştirilecektir. Son olarak sudaki tüm mikroorganizmaların yok edilmesi amacıyla dezenfeksiyon işlemi yapılacaktır. Böylelikle personel kullanma suyu kullanıma hazır hale gelecektir. Projenin inşaat aşamasında, çalışacak personel kaynaklı evsel nitelikli atık sudan başka herhangi bir atık su oluşumu söz konusu değildir. Tozumanın engellenmesi amacıyla kullanılacak su kendiliğinden buharlaşacağından deşarj gerektirecek atıksu oluşturmayacaktır. Kişi başına gerekli su miktarı 150 lt/gün alındığında63; 63 Su Temini ve Atık su Uzaklaştırılması Uygulamaları İTÜ - 1998, Prof. Dr.Dinçer TOPACIK, Prof. Dr. Veysel EROĞLU 130 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 73. Evsel Nitelikli Atık su Miktarı İnşaat Aşaması Çalışacak işçi sayısı = 200 kişi Kullanılacak su miktarı = 150 lt/kişi-gün = 0,15 m3/kişi-gün Toplam su ihtiyacı = 0,15 m3/kişi-gün x 200 kişi = 30 m3/gün Yukarıda belirtilen suyun tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse, inşaat aşamasında personelden kaynaklı açığa çıkacak evsel nitelikli atık su miktarı toplam 30 m3/gün olacaktır. Tipik bir arıtılmamış evsel nitelikli atık su içerisinde bulunan kirleticiler ve ortalama konsantrasyonları tabloda verilmiştir. Tablo 74. Evsel Nitelikli Atık Sularda Kirleticiler ve Ortalama Konsantrasyonları PARAMETRE KONSANTRASYON pH 6-9 AKM 200(mg/lt) BOİ5 200(mg/lt) KOİ 500(mg/lt) Toplam Azot 40(mg/lt) Toplam Fosfor 10(mg/lt) Kaynak: Benefield, L. And Randall, C., 1980 Tabloya göre proje kapsamında inşaat aşamasından oluşacak evsel nitelikli atık su içerisindeki kirletici yükleri; Tablo 75. İnşaat Aşamasında Evsel Nitelikli Atık Su İçerisindeki Kirletici Yükleri AKM 6 kg/gün (30 m3/gün x 200 mg/lt /1000) BOİ5 6 kg/gün (30 m3/gün x 200 mg/lt /1000) KOİ 15 kg/gün (30 m3/gün x 500 mg/lt /1000) Toplam Azot 1.2 kg/gün (30 m3/gün x 40 mg/lt /1000) Toplam Fosfor 0.3 kg/gün (112,5 m3/gün x 10 mg/lt /1000) Tesiste oluşacak evsel nitelikli atık sular için paket arıtma sistemi kurulacak olup, söz konusu atık sular 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Su Kirliliği Kontrolü 131 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Yönetmeliği” Tablo 21.1 ve Su Ürünleri Yönetmeliği Ek-5’e uygun olarak arıtıldıktan sonra tesis içi sulamada kullanılacaktır. V.1.11. Arazinin hazırlanmasından ünitelerin faaliyete açılmasına dek yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları Söz konusu proje kapsamında, inşaat aşamasında çalışan personelden kaynaklı olarak evsel nitelikli katı atıklar (cam, kağıt, plastik vb.), personelin yemek servisinden kaynaklı olarak organik kökenli evsel nitelikli katı atıklar ve inşaat aşamasında kullanılacak malzemelerden kaynaklı olarak çimento torbaları, sac ve metal parçaları, ambalaj ve kutular vb. inşaat kaynaklı katı atıklar oluşacaktır. Tesiste inşa faaliyetlerden kaynaklı olarak oluşacak katı atıklar içerisinde geri kazanımı mümkün olan demir, çelik, metal ve benzeri malzemeler diğer atıklardan ayrı biriktirilecek ve lisanslı kuruluşlara verilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan katı atıkların yönetmeliklere uygun olarak bertarafı sağlanacaktır. Projenin inşaatı süresince taşeron firma çalışanlarıyla beraber çalışacak personel sayısı 750 olacaktır. Ancak eşzamanlı olarak sahada çalışacak personel sayısı 200 olduğundan hesaplamalar bu sayı dikkate alınarak yapılmıştır. Personelden meydana gelecek evsel nitelikli katı atık miktarı, günlük kişi başına üretilen evsel nitelikli katı atık miktarı 1.14 kg 64 değeri kullanılarak şu şekilde hesaplanmaktadır: Evsel Nitelikli Katı Atık Miktarı; 200 kişi x1,14kg/kişi-gün= 228 kg/gün Geri kazanımı mümkün olmayan atıklar (yemek, organik atıklar v.b) ise çöp konteynırlarında biriktirilecektir. Proje kapsamında; inşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli katı atık miktarı toplam 228 kg/gün olarak hesaplanmış olup, bu atıklarla ilgili Resmi 14.03.1991 Tarih ve 20814 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin 8.Maddesine uygun olarak, çevre kirliliğini önlemek ve ekonomiye katkıda bulunmak amacıyla ayrı ayrı toplanarak biriktirilecek, katı atıkların toplanması ve taşınması ile ilgili dördüncü bölümü 18. Maddesi’nde belirtilen esaslara uyularak katı atıklar çevrenin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmeyecek, ağzı kapalı standart çöp kaplarında muhafaza edilerek toplanacak ve gerekli tedbirler alınacaktır. Söz konusu katı atıklar, özel veya tüzel kuruluşlarca sızdırmazlığı sağlanmış standartlara uygun kapalı araçlarla taşınacak, atık imha bedeli üzerinden Bozova Belediyesi’nin uygun gördüğü bir alanda bertaraf edilecektir. Bitkisel atık yağ oluşması durumunda 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine göre uygun depolanarak lisanslı bertaraf firmalarına verilecektir. 64 www.tuik.gov.tr-belediye katı atık istatistikleri, 2012 132 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Evsel nitelikli ve inşaat kaynaklı katı atıklar arasında yer alan ambalaj atıkları geri dönüşümleri ve geri kazanımı sağlamak amacıyla 24.08.2011 tarihli ve 28035 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” ilgili hükümlerine uygun olarak kaynağında ayrı toplanacak, biriktirilecek ve toplanmasından sorumlu olan belediyelere ve/veya belediye ile anlaşma yapan lisanslı toplama ayırma tesislerine verilecektir. Projenin inşaat aşamasında kullanılacak iş makinelerinin her türlü yağ değişimi, bakım ve onarımı ruhsatlı akaryakıt istasyonlarından karşılanacaktır. İş makinelerinden çıkabilecek kullanılamaz durumdaki lastikler, 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine göre lisanslı geri kazanım tesislerine verilip bertarafı sağlanacaktır. Proje kapsamında arazi hazırlama ve inşaat aşamasında; yapıların temelleri için kazı işlemi yapılacaktır. Kazı işlemlerinde toprak yüzeyinden bitkisel toprak sıyrılacak olup, bu toprak geçici olarak ilgili yönetmeliklerde verilen standartlara göre sahada uygun bir yerde depolanarak inşaat işlemlerinin tamamlanmasından sonra peyzaj amaçlı olarak kullanılacaktır. Bitkisel toprak dışında alınacak hafriyat, dolgu ve arazi tesviye işlemlerinde kullanılacak, arta kalan kısım ise yine çevre düzenleme ve peyzaj çalışmalarında değerlendirilecektir. İnşaat çalışmaları sırasında çıkacak hafriyat, temel ve çukur kısımların dolgusunda, tesis içi yolların yapımı işlemlerinde ve çevre düzenlemesi çalışmalarında kullanılacağından hafriyat artığı malzeme söz konusu olmayacaktır. Proje sahasında hafriyat atığı malzemeler olması durumunda ise 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Hafriyat sırasında iş makineleri, kazma ve kürek vb. ile çalışılacaktır. Hazırlık, kazı ve inşaat aşamasında boya, tiner, çözücü, hidrolik yağı, gres yağı gibi maddeler kullanılacaktır. Bu maddelerin nakliyesi, hazırlanması, kullanılması, depolanması ve atıklarının bertarafında ilgili yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Hafriyat için kullanılacak iş makinelerinin bakım ve onarımından kaynaklanabilecek atık yağ, gres yağı ve yakıtlarının insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini 14 Mart 2005 tarih ve 25755 sayılı “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ve 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uygun olarak en aza düşürülecek şekilde atık yönetimi sağlanacaktır. Ayrıca proje sahasında çalışan iş makinelerinden kaynaklı herhangi bir yağ sızıntısı olması halinde ise 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Toprak Kirliliğinin Kontrolü Ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik”’de yer alan ilgili hükümlere uyulacaktır. Ömrünü tamamlamış araçlar için 30.12.2009 tarih ve 27448 sayılı ‘Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik’ de yer alan ilgili hükümlere uyulacaktır. 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmelik’te yer alan ilgili hükümlere uyulacaktır. 133 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Santralde ömrünü tamamlamış pil ve aküler, 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete’de (30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı R.G.’de yayımlanan Atık Pil Ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik) yayımlanan “Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği”’nin 13. maddesinde belirtildiği üzere evsel atıklardan ayrı toplanarak biriktirilecek ve toplama noktalarına teslim edilecektir. Proje alanında çalışacak işçiler için kurulacak olan revirden çıkacak tıbbi atıklar 22.07.2005 tarih 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Tıbbî Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”ne uygun olarak diğer tüm atıklardan ayrı olarak toplanacak, Yönetmeliğe uygun bertarafı sağlanacaktır. Proje kapsamında inşaat aşaması boyunca 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik” hükümlerine riayet edilecektir. Atık Yönetimi ile ilgili yönetmeliklere ve bu yönetmeliklerde yapılan değişikliklere uyulacaktır. V.1.12. Arazinin hazırlanmasından ünitelerin faaliyete açılmasına dek yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, kümülatif değerler, (Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğine göre Akustik Formatın esas alınarak akustik raporun hazırlanması) 04.06.2010 Tarih ve 27601 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” (ÇGDYY) Madde 38 c bendinde; “Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliğinin Ek-I listesinde ve Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2’sinde yer alan işletmeler ile ulaşım kaynakları için çevresel etki değerlendirme sürecinde planlanan işletmeler için akustik raporu hazırlayacakların 36 ncı maddenin birinci fıkrasının (c) bendi ile 37 nci maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde getirilen şartları sağlaması zorunlu” denilmektedir. Proje konusu faaliyet, “Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 listesi Madde 1.3 “Yakma ısıl gücü 100 MW veya üzeri kombine çevrim, birleşik ısı güç santralleri, içten yanmalı motorlar ve gaz türbinleri (Mobil santrallerde kullanılan içten yanmalı motorlar ve gaz türbinleri dahil)” bendinde yer almaktadır. Bu sebeple akustik rapor hazırlanılmıştır. Projeye ait Çevresel Gürültü’nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre hazırlanan “Akustik Rapor” ekte verilmiştir. (Bkz.EK-15) Tesise en yakın yapılar tesis çevresinde yer almakta olan organize sanayi bölgesi ve çevre köylerdir. Tesise en yakın konumlu yapı alanı olarak belirlenen bölgenin kuzeyinde 2530 m uzaklıktaki Atatürk Barajı’dır. Dutluca Köyü 2110 m, Baraj Ata İlköğretim Okulu tesise 2405 m, Eskin Köyü 2195 m ve Karacaören Köyü 4987 m uzaklıktadır. Akustik raporda kapsamında yapılan ölçümlerin proje alanına göre konumları aşağıdaki tabloda verilmektedir. 134 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 76. Gürültü Ölçüm Noktaları ve Tesise Uzaklıkları Alıcı Noktalar Alıcı 1 (Atatürk Barajı) 2530 m Mesafe Alıcı 2 (Baraj Ata İ.Ö.O) 2405 m Alıcı 3 (Dutluca Köyü) Alıcı 4 (Eskin Köyü) Alıcı 5 (Karacaören Köyü) 2110 m 2195 m 4987 m Yapılan hesaplamalara göre inşaat faaliyetleri nedeniyle, ölçüm noktalarında oluşacak gürültü seviyesi aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 77. İnşaat Faaliyetleri Sonucu Alıcı Noktalarda Oluşacak Gürültü Düzeyleri Alıcı Noktalar Alıcı 1 Alıcı 2 Alıcı 3 Alıcı 4 Alıcı 5 Gürültü Düzeyleri 23,83 dBA 24,90 dBA 30,56 dBA 24,01 dBA 13,24 dBA İnşaat aşamalarına göre gürültü haritaları aşağıdaki şekillerde verilmektedir. 135 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 36. İnşaat Aşaması Gürültü Haritası 136 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bu değerler ÇGDYY’de belirtilen sınır değerin altında kalmakta olup, faaliyet alanına en yakın yerleşim biriminde ve diğer yerleşim birimleri üzerinde projenin olumsuz bir etkisi olmayacaktır. Projenin inşaat aşamasında arazinin hazırlanmasından başlayarak inşaat faaliyetinin bitimine dek iş makinelerinden kaynaklı gürültü oluşacaktır. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık, veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanan 23.12.2003 Tarih ve 25325 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gürültü Yönetmeliği’nin 5. maddesine göre en yüksek maruziyet etkin değeri ise 85 dBA olarak kabul edilmiştir. Buna göre bu aşamada meydana gelecek gürültü düzeyleri yönetmelikte belirlenen sınır değerde ve üstünde olması halinde 11.01.1974 Tarih ve 14765 Sayılı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün 22. maddesinde belirtildiği gibi personelin kulaklık, eldiven, gözlük, maske, baret vb. iş elbiselerini kullanmaları sağlanacak ve Madde78’de belirtilen hükümlere uyulacaktır. Ayrıca çalışan personelin sürekli bu gürültüye maruz kalmaları engellenecektir. Bununla birlikte gürültü seviyesinin, hesaplanan değerlerin üzerine çıkmasını engellemek amacıyla, iş makinelerinin devamlı bakımlı tutulması sağlanacak ve gürültü konusunda Gürültü Yönetmeliği ve 11.01.1974 Tarih ve 14765 Sayılı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü hükümlerine uygun olarak çalışılacaktır. Yukarıda açıklanan tüm bu çevresel etkiler inşaat süresince devam edecek olup, inşaatın sona ermesi ile sona erecektir. V.1.13. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlerde çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği İnşaat süresince farklı mesleki branşlardan olmak üzere 750 kişi çalışacak olup personelin (özellikle vasıfsız işçiler) mümkün olduğu kadar yöreden temin edilmesi planlanmaktadır. Bölge dışından gelecek yatırımcı firma personeli için ise her türlü ihtiyaçlarının (yemek, barınma, soyunma odası, banyo-WC vb.) karşılanacağı idari/sosyal tesisler, proje alanı içerisinde yer alacaktır. V.1.14. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek sürdürülecek işlerden, insan sağlığı ve çevre riskli ve tehlikeli olanlar Proje kapsamında arazinin hazırlanması ve inşa aşamasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek gerçekleştirilecek faaliyetlerden kaynaklı olarak oluşacak insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli işler, hemen her türlü inşaat çalışmasında meydana gelmesi muhtemel olaylardır. Bu bağlamda inşa aşamasında işçi sağlığı açısından yaralanma, şantiye içi trafik kazaları, malzeme sıçraması, insan düşmesi, iş makineleri kazaları vb. olayların meydana gelmesi 137 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU muhtemeldir. Söz konusu olayların engellenmesi amacıyla çalışma alanına uyarıcı levhalar konulacak ve çalışanlara iş güvenliği eğitimi verilecektir. Projenin tüm aşamalarında; 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkartılmış olan tüzük hükümlerine uyulacak ve olası kaza ve risklerinin en aza indirilmesi için gereken tüm önlemler alınacaktır. Proje kapsamında ayrıntıları aşağıda verilen acil eylem planına uyulacak olup, gerekli tedbirler inşaat başlamadan alınacaktır. V.1.15. Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı taşımaların trafik yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi Gerçekleştirilmesi planlanan Ayser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali, Şanlıurfa İl Merkezi’ne yaklaşık 53 km mesafede, Adıyaman İli’ne 35 km mesafededir. Santrale en yakın demiryolu hattı 65 km mesafede bulunan Nizip İlçesi sınırları dahilindedir. Tesis, Adıyaman-Şanlıurfa Karayolu’na yaklaşık 0,2 km mesafededir. Tesis etrafında bulunan mevcut yolları gösterir uydu görüntüsü aşağıda verilmektedir. 138 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 37 Tesis Etrafındaki Yoları Gösterir Uydu Görüntüsü 139 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Santral alanına ulaşımda Şanlıurfa Adıyaman Karayolu kullanılacaktır. Bu karayolundan tesis alanına giriş için yaklaşık 200 m mesafe bulunmaktadır. 200 m mesafelik ulaşım için Karayolları Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü’nden görüş alınarak gerekli genişletme ve iyileştirme çalışmaları yapılacaktır. Karayolları Genel Müdürlüğü Program ve İzleme Dairesi Başkanlığı Ulaşım ve Maliyet Etütleri Şubesi Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen Otoyollar ve Devlet Yolları Trafik Hacim Haritası adlı çalışma kapsamında D 875 Karayolundaki trafik hacmi; • Otomobil: 2801 taşıt/gün • Orta Yüklü Ticari Taşıt: 247 taşıt/gün • Otobüs: 20 taşıt/gün • Kamyon: 857 taşıt/gün • Kamyon+Römork, Çekici+Yan Römork : 194 taşıt/gün • Toplam : 4119 taşıt/gün olarak verilmiştir. Şekil 38. 2013 Yılı Trafik Hacim Haritası65 65 http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments/Trafik/trafikhacimharitasi/devlet%20yollar%C 4%B1%20hacim%20haritasi/9.%20B%C3%B6lge%20M%C3%BCd%C3%BCrl%C3%BC%C4%9F%C3%BC%20 Devlet%20Yollar%C4%B1%20Hacim%20Haritas%C4%B1.pdf 140 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU İnşaat aşamasındaki trafik yükü çalışanların taşınmasında kullanılacak servis araçlarıyla, inşaat faaliyetlerinde çalışan iş makinalarından kaynaklanacaktır. Şantiye içerisine ve yollara gerekli uyarı ve işaret levhaları yerleştirilecek, araçların hız limitlerine uyması sağlanacaktır. İnşaat aşaması boyunca araçlardan kaynaklanacak trafik artışının olumsuz bir etki yaratması beklenmemektedir. İnşaat aşamasında taşıma faaliyetlerinde 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu, 19.07.2003 tarih ve 25173 sayılı R.G.’de yayımlanan 4925 sayılı Taşıma Kanunu, 11.06.2009 tarih ve 27802 sayılı (son değişiklik: 31.12.2011 tarih ve 28159 sayılı R.G) Karayolu Taşıma Yönetmeliği, 18.07.1997 tarih ve 23053 sayılı (son değişiklik: 01.09.2010 tarih ve 27255 sayılı R.G.) Karayolları Trafik Yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Ayrıca 15 Mayıs 1997 tarih ve 22990 sayılı (son değişiklik 6 Ocak 1998 tarih ve 23222 sayılı R.G.) Resmi Gazete’de yayımlanmış olan “Karayolları Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır. V.1.16. Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak ve diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar, yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri vb. Proje kapsamında arazi hazırlık aşamasında yapılacak kazı çalışmalarında toprak yüzeyinde bulunan nebati (bitkisel) toprak yüzeyden alınarak peyzaj çalışmalarında kullanılmak üzere saha içerisinde depolanarak, üzeri hava geçirgenli bir malzemeyle kapatılıp, muhafaza edilecektir. Santral yapı inşaatları ve montajlarının tamamlanmasından sonra depolanan bu nebati toprak öncelikli olarak kullanılmak üzere bölgenin iklim ve toprak özelliklerine uygun olarak bitkilendirme ve çevre düzenleme çalışmalarında değerlendirilecektir. V.1.16. Diğer faaliyetler Bu başlık altında bahsedilecek başka bir husus bulunmamaktadır. V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1. Proje kapsamındaki tüm ünitelerin özellikleri, mekanik elektrik gücü, hangi faaliyetlerin hangi ünitelerde gerçekleştirileceği, kapasiteleri, her bir ünitenin ayrıntılı proses akım şeması, temel proses parametreleri, prosesin açıklanması, faaliyet üniteleri dışındaki diğer ünitelerde sunulacak hizmetler, kullanılacak makinelerin, araçların, aletlerin ve teçhizatın özellikleri ve miktarları Bir kombine çevrim santralı; teorik olarak (adını George Brayton’dan alan) Joule Brayton ve (adını William John Macquorn Rankine’den alan) Rankine çevrimlerinin uygulamalı bileşenidir. 141 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU İdeal bir Brayton Çevrimi’ne göz atıldığında; burada çevre havasının kompresöre girdiği izoentropik işlem olarak 1-2 boyunca basınçlandırıldığı görülür. Basınçlı hava yanma odasına girer, yakıtın yakılmasıyla sıkıştırılmış basınçlı hava ısıtılır, bu işlem 2-3 boyunca sabit basınçta sisteme dışarıdan ısı verilmesidir. Basınçlı ve ısıtılmış hava, enerji vererek, türbinde 3-4 boyunca genişler ve gene izoentropik işlem olarak iş elde edilir (Burada elde edilen işin yaklaşık 2/3’ü kompresörü tahrikte kullanılır). 4-1 boyunca ise sabit basınçta sistemden çevreye (egzost kanalına) ısı geçişi tanımlanmıştır. Aşağıda İdeal Brayton Çevrimi ve P-V diyagramı ile T-S diyagramı görülmektedir. Şekil 39. İdeal Brayton Çevrimi66 66 http://nsezeruzol.etu.edu.tr/courses/MAK202/docs/MAK202-2-Ch8.pdf 142 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU İdeal bir Rankine Çevrimi’nde ise; 1-2 boyunca izoentropik işlem olarak suyun basınçlandırıldığı görülür. 2-3 boyunca sabit basınçta dışarıdan ısı verme uygulanır. 3-4 boyunca izontropik işlem türünde genişleme ile buhar türbininde iş elde edilir. 4-1 boyunca ise sabit sıcaklıkta soğutma işlemi gerçekleştirilerek buhardan su fazına dönüş sağlanır. Aşağıda ideal Rankine çevrimi ve T-S diyagramı görülmektedir. Şekil 40.İdeal Rankine Çevrimi ve T-S Diyagramı 143 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bir Gaz Türbininin Basit Çalışma Prensibi Bir gaz türbini çevreden aldığı iyi filtre edilmiş havayı aksiyal kompresöründe sıkıştırır, basınçlandırır ve yakma, sızdırmazlık, soğutma, tıkaç görevleriyle birlikte “hybrid” yakıcılarda elde edilen yanma gücüyle birlikte oluşan karışımın taşıdığı yüksek entalpi nedeniyle yüksek bir kinetik enerjiye sahip olur. Bu kinetik enerji çıkışta kesit daraltılarak gaz türbini kanatlarına çarpmadan önce yüksek hızlara ulaştırılır. Dört kademede iş yapan akışkan, gaz türbinini terk eder ve normal işletme şartlarında atık ısı kazanına ulaşır. Bir Atık Isı Kazanının Basit Çalışma Prensibi Bir atık ısı kazanı, gaz türbini egzoz gazlarından aldığı ısı enerjisini suya aktararak buhar üretimi sağlayan bir buhar üretecidir. Termodinamik esas olarak “Rankine” çevriminin bir parçası olarak çalışır. Bir Buhar Türbininin Basit Çalışma Prensibi Bir buhar türbini, atık ısı kazanlarının üretmiş olduğu kinetik enerjiyi taşıyan buharı kullanarak bu kinetik enerjiyi mekanik enerjiye dönüştüren bir enerji üretecidir, termodinamik esas olarak Rankine çevriminin bir parçasıdır. Buhar türbininde önce mekanik enerjiye ve aynı mile bağlı generatörde elektrik enerjisine dönüşen buhar kondensere geldiğinde enerjisi çok azalır, burada soğutma olayı ile birlikte buhar fazından çıkarak su fazına dönüşür kondenserden çıkarak önce besleme tankına oradan da atık ısı kazanına gider ve su-buhar çevrimi döngüsünü takip eder. DGKÇ Santraller üretim blokları birbirinden bağımsız çalışır; ancak bazı ortak tesislerden yararlanır. Elektrik üretimi iki farklı aşamada gerçekleştirilir. Hava ile karıştırılan doğalgaz, gaz türbinlerinde yakılarak, türbinle aynı şaft üzerinde bulunan bir jeneratörü çevirir ve birinci aşamada elektrik üretilir. Aynı anda, bu yanmadan oluşan sıcak gazlar Atık Isı Kazanı’na gönderilir ve bu ısı ile buhar üretilir. Gerekli basınç ve sıcaklığa ulaşan buhar ise buhar türbinine gönderilir ve türbini döndürür. Buhar türbini ile aynı şaft üzerinde bulunan jeneratör vasıtası ile ikinci aşama elektrik üretilir. Buhar türbininden çıkan buhar, soğutma suyu ile kondenserlerde yoğuşturularak, suya dönüştürülür. Kondenserlerin alt bölümünde biriken yoğuşma suyu tekrar kaynatılmak üzere kazanlara gönderilir. Kazanlarda üretilen buhar, buhar türbinine gönderilerek çevrim tamamlanır. Verimliliği maksimum düzeyde tutabilmek için, kazanlarda buhar üç farklı basınç düzeyinde (yüksek, orta, alçak) üretilir; böylece kazanlardaki sıcak gazlardan mümkün olduğunca yararlanılmış olur. 144 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 41. Bir Atık Isı Kazanı ve Buhar Türbininde Enerji Dönüşüm Zinciri Kombine Çevrim Santralı İle Klasik Termik Santralın Farkları Klasik termik santralde verim %38-40 iken kombine çevri santralinde % 50-58 dir. Kombine çevrim santralının kuruluş maliyeti klasik termik santrala göre düşüktür. Kombine çevrim santralında montaj süresi 30-36 ay (gaz türbininde 4-6 ay) alırken klasik termik santralın montaj süresi 42-48 ay almaktadır. Kombine çevrim santralı için klasik termik santralın kapladığı alandan daha küçük bir alan yeterlidir. Kombine çevrim santralarında klasik termik santrala nazaran daha az soğutma suyuna gereksinim vardır. Gaz türbinlerinin yük alma gradientleri buhar türbinlerine yüksek olduğu için klasik termik santrala nazaran daha hızlı servise alınır ve yüklenirler. Kombine çevrim santralında klasik santrala göre emre amadelik faktörü yüksektir. DGKÇ santralı iç ihtiyacı, klasik bir kömür santralı enerji iç ihtiyacına göre çok daha azdır. Kombine çevrim santralının modüler yapısı daha basit ve geniş otomatik kontrol 145 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU sahasına sahip olduğu için klasik santrala nazaran daha az işletme personeline ihtiyaç duyulur. Bu proje ile 2 adet aynı güçte gaz türbini ve jeneratörleri, bunlara ait birer adet HRSG ve bu HRSG’lerden üretilen buhar ile çalışan bir buhar turbo jeneratörü montajı yapılacaktır. Gaz türbinlerinden çıkan egzoz gazı HRSG’lerden geçirilerek yüksek basınçlı buhar üretilir. Her iki HRSG’den üretilen yüksek basınçlı buhar birleşerek bir buhar türbini beslerler. Böylece atık ısıdan yararlanılarak %60 dolaylarında termik verime sahip bir proses oluşturulmuş olur. Ana tesis bileşenleri ve tasarım kapsamı: • • • • • • • • • • Yakıt depolama ve hazırlama Gaz Türbini (2) Kazan (2) Buhar Türbini (1) Kondansör-Yoğunlaştırıcı (1) Soğutma Kulesi (1) Jeneratör (3) Emisyon Kontrolü Doğalgaz giriş sistemi Mevcut deşarj ve elektrik bağlantı hatları için elektrik tesisleri ve salt sahası Kombine Çevrim işlemi, gaz türbin devresinde (Jul - Brayton İşlemi) ve buhar türbininde HRSG devresi (Carnot- Ranking- İşlem) "de akım oluşturmayı içerir. Gaz türbininde, direkt olarak birleştirilmiş jeneratörde elektrik elde etmek amacıyla kompresörden emilen hava ile karıştırılmış yakıt doğal gazı ile ateşlenir. Modern gaz türbinleri, tahminen 550-600 °C'lik sıralı nokta egzoz gazı sıcaklığı derecelerine sahiptir. Gaz türbinin yeniden ısıtma devresi dahil olmak üzere üç basınç seviyesi (yüksek/orta/düşük) düzeyi ile birlikte atık ısı geri kazanım buhar kazanına (HRSG) aktarılmasından sonra gazların enerjisi tüketilir. Buhar, yüksek-ara-alçak basınç seviyelerinde olup buhar türbininin ilgili bölümlerine iletilir ve oralardaki kanatları döndürür. Buhar türbini ile direk bağlantılı jeneratör vasıtasıyla elektrik üretilir. Kombine çevrim santrallerinin teknolojisinin yararları ve olumsuz yanları aşağıda belirtilmiştir: Yararları: • • • • • Son teknoloji Kısa proje zaman çizelgesi / harcanabilir nakit akışı ve yatırımın hızlı geri dönüşü Yüksek Enerji santralı verimliliği (yaklaşık olarak %56-%58) Daha düşük elektrik santralı kullanım arazisi gereksinimi Esnek çalışma modu 146 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU • Özellikle CO2, NOx için azaltılmış emisyonlar • Hazır imal edilmiş montaj ve standart hale getirilmiş teknoloji. Olumsuz yanları: • Tesisin çalışabilmesi için, şu an Türkiye'de mevcut olmayan, sürekli doğal gazın teminini gerektirmektedir, bu sebeple yedek fuel oil opsiyonu göz önüne alınmalıdır. Ancak bu durum tesisin işletimi ve ekonomik açıdan uygunluğunu azaltabilir. Bir gaz ya da buhar kombine sistemi özetlemek bugün en ekonomik çözüm olmakla birlikte çevreci bakış açısına göre de faydalı bir yoldur. Zararlı emisyonları azaltmak, aynı zamanda santral kapasitesini ve verimliliğini arttırmak için sistem çeşitli olanaklar (başka bir deyişle, Düşük NOx kazanları) sunar. Ulusal Enerji İletim Şebekesine Ara Bağlantı Elektrik santralının ürettiği elektrik enerjisi, santral yakınında yeni bir trafo merkezi aracılığı ile iki yedek doğrudan bağlantı aracılığı ile 380 kV Ulusal Enerji İletim Şebekesine iletilecektir. Bu tür trafo merkezleri, çift ana hat barası ve üç jeneratör biriminin Ulusal Enerji İletim Ağının bağlantı hatları ile bağlantısını sağlayacak olan bir ana transfer bara sistemi ile donatılmıştır. Gaz Ara Bağlantısı Santralın yakınlarında bulunan doğal gaz boru hattına bağlantı, santralın uygun ve devamlı bir şekilde çalışması için gerekli koşulları sağlayacak şekilde tasarlanıp uygulanacaktır. Teknik uygulamanın, boru hatları işleticisi, BOTAŞ’ın güvenlik yönetmelik ve yükümlülüklerine uygun olması zorunludur. Boru hattındaki gaz basıncı, 70 bar (maksimum) ile teslimat noktasında santralın çalışması için gerekli olan minimum gaz basıncı olan 40 bar arasında seyreder. Yeni gaz boru hattı yaklaşık 400 mm derinliğinde ve yaklaşık 250 m uzunluğuna kadar toprağa gömülecektir. Gaz Türbini Gaz türbini, bir eksenel kompresör, yanma odası (lan) ve bir türbin kısmı olmak üzere üç ana parçadan oluşur. Ortamın havası emme hava giriş filtreleri aracılığı ile alınır eksenel kompressör giriş deliğine verilir ve kompressör çıkışında önemli şekilde daha yüksek basınç seviyesi sağlamak için daha fazla sabit kanatlar bölümleri aracılığı ile sıkıştırılır. Sıkıştırılmış hava brülörlerdeki yakıt ile karışır. Bu şekilde yaratılan türbülans vorteks akımı, yanma odası-(larında)larının başlangıcında ateşlenir. Bunun amacı, yanma kontrolünü, ısı transferini ve ısı transferinin devamlılığını belirlemektir. Yanma odalarından çıkan sıcak gaz, termodinamik/ ısı enerjiyi mekanik (dönen) enerjiye dönüştürerek gaz türbin sıcak gaz akım kısımlarında yayılır. Yüksek seviyeli enerji, yakma hücrelerinden sonra, aşamadan aşamaya termodinamik olarak yayılarak kademeli bir şekilde azalır ve mekanik enerjiye dönüşür. 147 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Atık Isı Kazanı (HRSG) Her gaz türbinin egzoz gazlan, yeniden ısıtmalı, kendinden yanmamış, üç değişik basınçlı sıcaklık Atık Isı Kazanına (HRSG) girer. Her iki HRSG santralından yüksek basınçlı taze buhar, ortak buhar türbinde döndürme gücü oluşturur. HRSG, Ekonomizörler ve evaporatörler, buhar alçak / orta / yüksek basınç kısımları ve alçak basınçlı kondanser ön ısıtıcı için süper kızdırıcılar ile birlikte doğal dolaşım yapan bir türde düşünülmüştür. Buhar Türbini Kullanılan buhar türbini, HRSG ile üretilen buharla beslenir. Buhar türbini, öngörülen güçte kombine çevrim enerji santralı için en son teknoloji esaslarına göre dizayn edilecektir. Buhar türbini, farklı muhafazalarda bulunan bir yüksek basınç, orta basınç ve bir alçak basınç kısmından oluşur. Buhar türbinin orta basınç bölümüne girmeden önce HRSG'de yeniden ısıtılır. Buhar türbininin alçak basınç bölümünde en yüksek başarımı elde etmek için, ortam sıcaklığına bağlı olan buhar, buharın elde edilebilir yoğuşma (sıvılaştırma) sıcaklığına göre, düşük atmosferik basınca doğru yayılır. Soğutma Sistemi Atık ısıyı yoğunlaştırmak için düşük basınç buharından ısıyı uzaklaştırmak için birkaç olanak vardır. Soğuk suyun bol olduğu yerde, en hesaplı soğutma sistem suyunu herhangi bir ırmak, göl ya da ırmak ağzından almak ya da daha yüksek bir sıcaklıkta iade etmektir. Fakat bazı durumlarda, ya tesisteki arz yetersiz olduğu için ya da su sıcaklığının izin verilebilir bir seviye yükselmiş olmasından ötürü bu mümkün değildir. Böyle durumlarda santral soğutma suyu kısmen bir soğutma kulesinde soğutulur ve su almaya tahliye edilir ya da geri çevrilen tüm ısının soğutma suyundan havaya aktarıldığı ıslak soğutma kulesi aracılığı ile sürekli bir şekilde yeniden dolaşıma sokulur. Şanlıurfa İli Bozova İlçesi yöresinde, yeterli miktarda su mevcut değildir. Bu nedenle soğutma sistemi; Dolaylı kuru soğutma • Dolaysız kuru soğutma (hava ile) Hava Soğutmalı Yoğunlaştırıcı (HSY) Hava soğutmalı yoğunlaştırıcı, bütün gelen DB (düşük basınçlı) buhar türbininin egzoz buharını ya da bypass buharını yoğunlaştırmak için tasarlanmıştır. Yoğunlaştırıcı, bir dağıtıcı gibi hareket eden, bir ara bağlantı borusu aracılığı ile tepeden buhar giriş kısmı olan harici olarak fili ısı eşanjörü tüplerinin çatı-şeklinde dizinlerinden oluşur. Isı eşanşör borularının hemen altındaki bir fan kanalına yerleştirilmiş olan büyük eksenel 148 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU pervaneler, kanatlı (fınned) borular aracılığı ile soğuyan havayı harici olarak zorlar. Böylece, borulardaki DB türbininden gelen DB buharını yoğunlaştırır. Yoğunlaştırıcı, eşanjör tüplerinin altındaki toplama borularında toplanır. Yer çekimi ile yoğunlaştırıcı, kendisini yoğunlaştırıcı ön ısıtıcısı ve havasızlandırıcı (deaerator) aracılığı ile kazan besleme suyuna geri döndüren kondense pompalarına alır. Soğutma havası, havada aşağıdan çeken ve dikey olarak paralel hava ile kanatlandırılmış (fınned tubes) tüplere gönderen hücrelerde yerleşik pek çok aynı tipte fanlar ile gönderilir. Yardımcı Soğutma Sistemi Dolaşımda olan su, pek çok durumda kirlenmiş olacağından, yukarıda belirtilen yardımcı soğutma suyu tüketicileri için kapalı bir yardımcı soğutma su devri sağlamak yararlı olacaktır. Korozyon ve tıkanmadan kaçınmak için proses devri, arıtılmış ve kimyasal olarak dozajlanmış olan su ile çalışacaktır. Soğutma sisteminde kayıpları telâfi etmek ve uzatılan ölçekleme önlemek için, make up (düzenleme) suyu genleşme tankında ilave edilir. Soğutuculardan yardımcı soğutma suyu sisteminin kapalı devresine dağıtılan ısı, iki olasılıkla havaya atmosfere verilebilir: Fakat kuru hava ile soğutma ile, prensip gereği suda hiçbir eksilme olmaz ancak, yüksek hava sıcaklıklarında, yardımcı soğutma suyu çevrimindeki soğuk su sıcaklığı 30°C'nin üzerine çıkabilir ve bağlı bileşenlerin yüksek dizayn sıcaklığına sahip olması gerekir. Yakıt Sistemi Ana yakıt, doğal gazdır; dizel yakıtının kullanımı; bir yılda sadece kıs aylarında sınırlı sayıda meydana gelen doğal gaz kesintisi nedeniyle özel bir seçenek olarak değerlendirilmektedir. Doğal Gaz Giriş Sistemi Doğal gaz giriş sistemi, dizayn kriterlerine uygun olarak aşağıda belirtilen işlevsel gerekleri karşılamak için gerekli olan, gaz boru hatları işleticisi BOTAŞ ve kombine çevrim santrali kullanıcılarının (gaz türbinleri ve yardımcı kazanların) batarya sınırları arasında, tüm ekipmanları içerir: Tüm işletme koşullarında azami akışın verilmesi; • Gaz boru hattından santral içerisine olan gaz akışından elektrik santralı ekipmanlarının güvenli kilitlemesini sağlama • Tarife ölçümü (metering) • Gaz türbininin maksimum korumasını sağlama için doğal gazın filtrelerden geçirilmesi • Basıncın azaltılmasının (Joul-Thomson) neden olduğu çiğlenme noktası altında düşümden kaçınmak için doğal gazın ön-ısıtmaya tabii tutulması. 149 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU • Termodinamik prosesin verimini arttırmaya ilişkin olarak doğal gazın önısıtmaya tabii tutulması. • Bu sistemin daha alçak bir dizayn basıncı ile inşa edilmesinden ötürü, aşırı basınçtan basınç düzenleme vanalarına ait sistem akış yönünü korumayı sağlama. • Yaklaşık 155 000 Nm3 tutarlık doğal gaz miktarının saat başı ihtiyacı. Buhar/ Besleme Suyu Yoğunlaştırma Sistemi Buhar Sistemi Buhar Sistemi üç farklı basınç sisteminden oluşur. Bunlar sırası ile ; yüksek basınç (YB), orta basınç (OB) ve düşük basınç (DB)'dır. Sistem, çalıştırma ve normal çalışma için gerekli olan sıcaklığı Atık Isı geri kazanım buhar jeneratörü (HRSG) tarafından üretilen buharın dağıtım ve tedarikini garantiye alır. Normal proses işleminde, HRSG tarafından oluşturulan buhar tüm sistemi besler. Besleme Suyu Yoğunlaştırma Sistemi Sistem, kondensatın ve eksilme telafi suyunun havasının alınmasını ve ısıtılmasını ve besleme suyunun HRSG'ye tedarikini sağlar. Buhar türbin kondansatı (yoğuşuk maddesi), hava-soğutmalı yoğunlaştıncının akısı yönünde toplanır. Blowdown boşalması ve başka kayıpları gidermek için demineralize edilmiş tesisten alınan eksilme ilave suyu besleme suyu tankındaki seviye ile kontrol edilir. Kondansat (yoğuşuk madde), yoğuşuk madde ön ısıtıcı aracılığı ile degazöre pompalanır ve besleme su deposunda toplanır. Yeniden ısıtılan kondansatın (yoğuşuk maddenin) bir bölümü, besleme suyu sisteminin verimliliğini en iyi şekilde kullanmak için yeniden dolaşıma sokulur. Besleme suyu tankları ve degazör için ısıtma ortamı, LP Buharı olacaktır. Buhar kızgınlığını giderme ya da ısı düzeltimi için gereken su doğrudan besleme suyu deşarj kollektörlerinden alınır. Kimyasal dozajlama sistemi, ölçek formasyonunu önlemek ve korozyonunu en aza indirgemek için HRSG' in yoğuşuk madde devrine su şartlandırıcı kimyasalları sağlayacaktır. Yardımcı Ekipmanlar Çevresel olarak bir etkileri olmayan ancak tesisin alan gereksinimi için göz önünde bulundurulması gereken ilave ekipmanlar bulunmaktadır. Ana yardımcı ekipman grupları şunlardır. Yardımcı Kazan Tesisin termal yorgun bileşenlerinin normal çalışma düzenine getirilmesinden önce ısıtılması için 3 günlük kapatmadan sonra başlangıç hizmetleri için yardımcı buhar temini gerekmektedir. Bu amaçla gerekli buharı sağlayacak bağımsız bir kazan geçici olarak çalıştırılacaktır. Acil Durum Jeneratörü (opsiyonel bileşen) 150 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Orta Gerilim beslemesinde toplam bir kayıp ve bir santral içi - enerji üretiminde problem olması durumunda, bir hızlı-çalıştırma acil durum dizel jeneratörü, güvenlik koşullarına göre, kritik tüketicilerin beslemesi ve kontrollü bir kapatma için tesis edilecektir. Teknik Veriler Elektrik santralının ekonomik, ekolojik ve uygun şekilde işletilmesi ve çalışmasını sağlamak ve şimdi ve gelecekteki elektrik talebine ulaşmak için santral aşağıdaki tabloda verilen özelliklerdeki gibi dizayn edilmiştir. Tablo 78 Teknik Veriler Birim 606,10 MWm KÇES Santral Planı - Çoklu şaft Net Güç çıkışı (yakıt gaz) MW 580 Net Santral verimliliği % 56.66 Net Isı miktarı kJ/kWh 6354 Brüt Elektrik Gücü (yakıt gaz) MW 574 Brüt Santral verimliliği % 57.43 Brüt ısı miktarı kJ/kWh 6271 Yardımcı Kayıplar (auxiliary loss) MW 14.1 Elektrik enerjisi üretimi / yıl (8760 çalışma saati), net GWh/a 4.350 Ana yakıt - Doğal gaz Yedek yakıt (seçenek) - - Çalışma modu - Baz yükü Yıllık tam yükle çalışma Saat/yıl 7500 Gerçekleştirme süresi Ay 30-36 2 Termik santralın inşaat sahası m Yaklaşık. 90.000 Diğer inşaat alanı m2 Yaklaşık. 8.000 Alt ısıl değeri- yakıt ( doğal gaz) k/cal 8.250 3 Hu maks MJ/m (N) 39.293 Hu min MJ/m' (N) 30,558 Maksimum Sıcaklık °C 46 Ortalama Sıcaklık °C 15 Minimum Sıcaklık Hava Soğutmalı Kondanser °C -28 Atık ısı MW,,, Yaklaşık.. 450 Büyüklük m 50x95 Ortam Koşulları 151 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.2.2. Proje ünitelerinden üretilecek mal ve/veya hizmetler, nihai ve yan ürünlerin üretim miktarları, nerelere, ne kadar ve nasıl pazarlanacakları, üretilecek hizmetlerin nerelere, nasıl ve ne kadar nüfusa ve/veya alana sunulacağı Proje kapsamında elektrik üretimi gerçekleştirilecektir. Üretilen elektrik miktarı 4.451.130.082 kWh/yıl’ dır. Üretilen enerji ulusal enterkonnekte sisteme bağlanarak ülke enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunulacaktır. V.2.3. Proje ünitelerinde kullanılacak suyun hangi prosesler için ne miktarlarda kullanılacağı, nereden, nasıl, temin edileceği, suya uygulanacak ön işlemler (arıtma birimleri ile katma- besleme suyu olarak katılacağı birimleri kapsayan), su hazırlama ana akım şeması, Projenin işletme aşamasında çalışan personelden kaynaklı ve tesisin faaliyet gereksinimlerinden kaynaklı su kullanımı söz konusu olacaktır. Çalışan Personelden Kaynaklı Su Kullanımı ve Atık su Miktarı Proje kapsamında işletme aşamasında çalışacak olan personel sayısı 130’dir. İşletme aşamasında personel kaynaklı su kullanımı söz konusu olacaktır. Personelin gerekli içme suyu şehir şebekesinden veya piyasadan izinli ve ruhsatlı damacanalarla temin edilecektir. Kullanma suyu ise öncelikle DSİ 15. Bölge müdürlüğünden alınacak izinle proje alanında uygun görülecek yerde keson kuyularla alınarak ve /veya bölge müdürlüğü tarafından uygun görülecek yerden isale hattı ve gerekmesi halinde terfi istasyonları ile sağlanacaktır. Tablo 79. İşletme aşamasında personel kaynaklı su kullanımı İşletme Aşaması Çalışacak işçi sayısı = 130 kişi Kullanılacak su miktarı = 150 lt/kişi-gün = 0,15 m3/kişi-gün Toplam su ihtiyacı = 0,15 m3/kişi-gün x 130 kişi = 19,5 m3/gün Tesiste oluşacak evsel nitelikli atık sular için paket arıtma sistemi kurulacak olup, söz konusu atık sular 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” Tablo 21.1 ve Su Ürünleri Yönetmeliği Ek-5’e uygun olarak arıtıldıktan sonra gerekli izinler alınarak tesis içi alanların sulanmasında kullanılacaktır. 152 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Faaliyet Gereksinimlerinden Kaynaklı Su Kullanımı Santralde gerekli olan su ihtiyacı öncelikle DSİ 15. Bölge müdürlüğünden alınacak izinle proje alanında uygun görülecek yerde keson kuyularla alınarak ve /veya bölge müdürlüğü tarafından uygun görülecek yerden isale hattı ve gerekmesi halinde terfi istasyonları ile sağlanacaktır. Su kullanımı için 15. Bölge Müddürlüğü’nden arama ve kullanma belgeleri alınacaktır. Su boru hatları yardımıyla taşınacaktır. Su gerektiği gibi süzülüp, saflaştırılacaktır. Su temini ile ilgili faaliyetin inşaat ve işletme aşamalarında yapılacak bütün çalışmalarda DSİ 15. Bölge Müdürlüğü ile protokol yapılacak ve çalışmalar bu protokol çerçevesinde sürdürülecektir. Kuyu su kullanımı söz konusu olduğunda kuyulara sayaç takılacaktır. Proje kapsamında tedarik edilen su; ön filtrasyondan geçirildikten sonra ham su tankına verilecektir. Hamsu tankından da Demineralize Arıtma Tesisi proseslerine dağıtılacaktır. Ön filtrasyondan geçerek Demineralize Arıtma Tesisine gelen sular burada demineralize edilerek sistemde kullanılmaya hazır hale getirilecektir. Burada amaç, ham proses suyunun içindeki iyonların tasfiye edilerek suyun saflaştırılmasının sağlanmasıdır. Demineralize edilen su Atık Isı Kazanlarına alınır ve burada Gaz Türbininden çıkan egzoz gazının ısısından yararlanılarak buhar üretimi gerçekleştirilir. Üretilen buhar ile Buhar Türbinlerinde elektrik enerjisi üretimi gerçekleştirilir. Buhar Türbinlerinden çıkan işi bitmiş atık buhar ise kondenserde soğutularak tekrar kazana gönderilecektir. Bu arada buharlaşma sebebiyle azalan su ise su arıtma tesisinden (demineralize) sağlanacaktır. Tesiste Hava Soğutmalı Kondenser kullanılacağından ötürü; sadece Gaz Türbinleri, Buhar Türbini ve Generatör Ünitelerine ait yağlama yağı soğutması kapalı devre kuru tip soğutucular vasıtasıyla yapılacaktır. Bir defaya mahsus sistem demineralize su ile doldurulacak ve kapalı devre soğutma sağlanacaktır. Santral işletmeye geçtiğinde ve kombine çevrim olarak çalıştığı dönemde 36 m3/saat su ihtiyacı olacaktır. Demineralizasyon tesisi tipik akım şeması aşağıdaki şekilde verilmektedir. 153 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 42. Tipik Demineralizasyon Tesisi Akım Şeması V.2.4. Soğutma (ana ve yardımcı soğutma suyu) sistemine ilişkin bilgiler, soğutma suyu akım şeması, kullanılacak kimyasal maddeler ve miktarları, Soğutma Sistemi Atık ısıyı yoğunlaştırmak için düşük basınç buharından ısıyı uzaklaştırmak için birkaç olanak vardır. Soğuk suyun bol olduğu yerde, en hesaplı soğutma sistem suyunu herhangi bir ırmak, göl ya da ırmak ağzından almak ya da daha yüksek bir sıcaklıkta iade etmektir. Fakat bazı durumlarda, ya tesisteki arz yetersiz olduğu için ya da su sıcaklığının izin verilebilir bir seviye yükselmiş olmasından ötürü bu mümkün değildir. Böyle durumlarda santral soğutma suyu kısmen bir soğutma kulesinde soğutulur ve su almaya tahliye edilir ya da geri çevrilen tüm ısının soğutma suyundan havaya aktarıldığı ıslak soğutma kulesi aracılığı ile sürekli bir şekilde yeniden dolaşıma sokulur. Şanlıurfa İli Bozova İlçesi yöresinde, yeterli miktarda su mevcut değildir. Bu nedenle soğutma sistemi; Dolaylı kuru soğutma • Dolaysız kuru soğutma (hava ile) Hava Soğutmalı Yoğunlaştırıcı (HSY) Hava soğutmalı yoğunlaştırıcı, bütün gelen DB (düşük basınçlı) buhar türbininin egzoz buharını 154 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU ya da bypass buharını yoğunlaştırmak için tasarlanmıştır. Yoğunlaştırıcı, bir dağıtıcı gibi hareket eden, bir ara bağlantı borusu aracılığı ile tepeden buhar giriş kısmı olan harici olarak fili ısı eşanjörü tüplerinin çatı-şeklinde dizinlerinden oluşur. Isı eşanşör borularının hemen altındaki bir fan kanalına yerleştirilmiş olan büyük eksenel pervaneler, kanatlı (fınned) borular aracılığı ile soğuyan havayı harici olarak zorlar. Böylece, borulardaki DB türbininden gelen DB buharını yoğunlaştırır. Yoğunlaştırıcı, eşanjör tüplerinin altındaki toplama borularında toplanır. Yer çekimi ile, yoğunlaştırıcı, kendisini yoğunlaştırıcı ön ısıtıcısı ve havasızlandırıcı (deaerator) aracılığı ile kazan besleme suyuna geri döndüren kondense pompalarına alır. Soğutma havası, havada aşağıdan çeken ve dikey olarak paralel hava ile kanatlandırılmış (fınned tubes) tüplere gönderen hücrelerde yerleşik pek çok aynı tipte fanlar ile gönderilir. Yardımcı Soğutma Sistemi Dolaşımda olan su, pek çok durumda kirlenmiş olacağından, yukarıda belirtilen yardımcı soğutma suyu tüketicileri için kapalı bir yardımcı soğutma su devri sağlamak yararlı olacaktır. Korozyon ve tıkanmadan kaçınmak için proses devri, arıtılmış ve kimyasal olarak dozajlanmış olan su ile çalışacaktır. Soğutma sisteminde kayıpları telâfi etmek ve uzatılan ölçekleme önlemek için, make up (düzenleme) suyu genleşme tankında ilave edilir. Tesiste Hava Soğutmalı Kondenser kullanılacağından ötürü; sadece Gaz Türbinleri, Buhar Türbini ve Generatör Ünitelerine ait yağlama yağı soğutması kapalı devre kuru tip soğutucular vasıtasıyla yapılacaktır. Bir defaya mahsus sistem demineralize su ile doldurulacak ve kapalı devre soğutma sağlanacaktır. V.2.5. Projenin tüm ünitelerinden kaynaklanacak atıksuların miktarları, fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik özellikleri, atıksu arıtma tesislerinde bertaraf edilecek parametreler ve hangi işlemlerle ne oranda bertaraf edileceği, arıtma işlemleri sonrası atıksuyun ne miktarlarda hangi alıcı ortamlara nasıl verileceği, Evsel Nitelikli Atıksu Oluşumu Personel tarafından kullanılan suyun tamamının atık su alarak geri döneceği kabul edilirse, proje alanında oluşacak toplam evsel nitelikli atık su miktarı toplam 19,5 m3/gün olacaktır. Tipik bir arıtılmamış evsel nitelikli atık su içerisinde bulunan kirleticiler ve ortalama konsantrasyonları tabloda verilmiştir. Tablo 80. Evsel Nitelikli Atık Sularda Kirleticiler ve Ortalama Konsantrasyonları 155 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU PARAMETRE KONSANTRASYON pH 6-9 AKM 200(mg/lt) BOİ5 200(mg/lt) KOİ 500(mg/lt) Toplam Azot 40(mg/lt) Toplam Fosfor 10(mg/lt) Kaynak: Benefield, L. And Randall, C., 1980 Tabloya göre proje kapsamında işletme aşamasından oluşacak evsel nitelikli atık su içerisindeki kirletici yükleri; Tablo 81. İşletme Aşamasında Evsel Nitelikli Atık Su İçerisindeki Kirletici Yükleri AKM 3,9 kg/gün (19,5 m3/gün x 200 mg/lt /1000) BOİ5 3,9 kg/gün (19,5 m3/gün x 200 mg/lt /1000) KOİ 9,75 kg/gün (19,5 m3/gün x 500 mg/lt /1000) Toplam Azot 0,78 kg/gün (19,5 m3/gün x 40 mg/lt /1000) Toplam Fosfor 0,195 kg/gün (19,5 m3/gün x 10 mg/lt /1000) Oluşacak evsel nitelikli atık sular için paket arıtma sistemi kurulacak olup, söz konusu atık sular 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” Tablo 21.1 ve Su Ürünleri Yönetmeliği Ek-5’e uygun olarak arıtıldıktan sonra tesis içi sulamada kullanılacaktır. Faaliyet Gereksinimlerinden Kaynaklı Su Kullanımı Tesiste Hava Soğutmalı Kondenser kullanılacağından ötürü; sadece Gaz Türbinleri, Buhar Türbini ve Generatör Ünitelerine ait yağlama yağı soğutması kapalı devre kuru tip soğutucular vasıtasıyla yapılacaktır. Bir defaya mahsus sistem demineralize su ile doldurulacak ve kapalı devre soğutma sağlanacaktır. tesiste sadece demineralize su tesisi’nde (su arıtma tesisi) su kullanımı olacaktır. Demineralize su arıtma tesisinde toplam 37,2 m3/gün su kullanımı olacaktır. Bu kullanım sonucu olarak yaklaşık blöf suyu (deşarj edilecek su) 4,25 m3/gün olacaktır. Nötralizasyon Tankı Geri Yıkama ünitesi deşarjının yaklaşık 39,05 m3/gün olması beklenmektedir. 156 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Aktif Karbon ünitesi geri yıkama deşarjının yaklaşık 45 m3/gün olması beklenmektedir. Kum Filtre ünitesi geri yıkama deşarjının yaklaşık 4 m3/gün olması beklenmektedir. Santralde kullanılacak kuru tip soğutma kulelerinde, soğutma suyu ile havanın direkt teması olmadığından soğutma suyunun buharlaşmasından kaynaklanan bir su kaybı olmayacak dolayısıyla soğutma kulesi için herhangi bir deşarj söz konusu olmayacaktır. Yukarıda belirtilen değerlere göre santralde oluşacak deşarj miktarı; 4,25 m3/gün (Re-Osmoz sisteminde gelen) + 39,05 m3/gün (Nötralizasyon Tankı Geri Yıkama) + 45 m3/gün (Aktif Karbon Geri Yıkama) + 4 m3/gün (Kum Filtre Geri Yıkama) ≈ 92,3 m3/gün ≈ 3,85 m3/saat ‘ dür. Doğalgaz kombine çevrim santralinde oluşacak endüstriyel atık sular (3,85 m3/saat) arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra proseste tekrar kullanılacaktır. V.2.6. Proje kapsamında kullanılacak ana yakıt veya yardımcı yakıtın ne şekilde sağlanacağı santralin bakım çalışmalarına ilişkin açıklamalar, Tesiste yakıt olarak yalnızca doğal gaz kullanılacak olup doğal gaz depolaması yapılmayacaktır. Tesise doğal gaz ulaştırılamadığı takdirde başka bir hammadde kullanılmayacak ve tesis faaliyetine devam edemeyecektir. Tesiste hammadde olarak kullanılacak olan doğalgaz, tesise yaklaşık 0,5 km mesafede bulunan BOTAŞ Adıyaman-Şanlıurfa Doğalgaz ana boru hattından karşılanacaktır. Bu hattan gerekli doğalgazın tedarik edilebilmesi için bir gaz basınç ayarlama ve ölçüm istasyonu kurulacaktır. V.2.7. Proje kapsamında kullanılacak ana yakıt veya yardımcı yakıtın hangi ünitelerde ne miktarlarda yakılacağı ve kullanılacak yakma sistemleri, yakıt özellikleri, anma ısıl gücü, emisyonlar, azaltıcı önlemler ve bunların verimleri, ölçümler için kullanılacak aletler ve sistemler, (Baca gazı emisyonlarının anlık ölçülüp değerlendirilmesi (on-line) için kurulacak sistemler, mevcut hava kalitesinin ölçülmesi için yapılacak işlemler) modelleme çalışmasında kullanılan yöntem, modelin tanımı, modellemede kullanılan meteorolojik veriler (yağış, rüzgar, atmosferik kararlılık, karışım yüksekliği vb.), model girdileri, kötü durum senaryosu da dikkate alınarak model sonuçları, modelleme sonucunda elde edilen çıktıların arazi kullanım haritası üzerinde gösterilmesi, Tesiste elektrik üretimi için yakıt olarak yalnızca doğal gaz kullanılacak olup doğalgaz depolaması yapılmayacaktır. Tesise doğalgaz ulaştırılamadığı durumda başka bir hammadde kullanılmayacak ve tesis faaliyetine devam edemeyecektir. Aşağıdaki tabloda doğalgazın içeriğinin analizi verilmiştir. Ana bileşen %91,7 oranında bulunan metandır. Ana bileşen %91,7 oranında bulunan metandır. 157 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 82.Yakıt İçeriği (Doğal Gaz) Bileşen Hacimsel-% Metan 91,7 Etan 3,4 Propan 0,96 Bütan 0,42 Pentan & Diğer Ağır Karbonlar 0,21 Nitrojen (N2) 2,83 Karbon dioksit (CO2) 0,47 S (total) 115 mg/m3 * *BOTAŞ tarafından maksimum olarak hesaplanmıştır. 1052,70 MWt ısıl güç kapasiteli Ayser Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali’nde 2 adet gaz türbini ve 2 adet baca çıkışı bulunacaktır. Gaz türbini baca özellikleri ve gaz türbini emisyon miktarları faaliyet sahibinin verdiği bilgilere göre aşağıdaki gibidir. Tablo 83. Gaz Türbini Baca Özellikleri BACA ÖZELLİKLERİ Baca Yüksekliği 60 metre Baca İç Çapı 10 m Baca Gazı Çıkış Hızı 16 m/s Baca Gazı Sıcaklığı 105 ºC Tablo 84.Gaz Türbini Emisyon Miktarları KİRLETİCİ Emisyon Karbon monoksit 50 mg/Nm³ Nitrojen Oksitler 50 mg/Nm³ Hava Kalitesi Modellemesi Planlanan tesisin emisyon yükünün belirlenmesi amacıyla Hava Kalitesi Modelleme çalışması yapılmıştır. Modelleme çalışmaları ile planlanan tesisin bacasından atmosfere atılacak kirleticinin belirlenen çalışma alanı içinde, mevcut meteorolojik koşullar altında ne şekilde yayılacağı ve bu yayılma sonucunda söz konusu kirleticilerin yaratacağı muhtemel yer seviyesi konsantrasyon (YSK) değerleri incelenmiştir. 158 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Hava kalitesi modelleme çalışması, “Lakes Environmental AERMOD View” dağılım modellemesi vasıtasıyla yürütülmüştür. Model, izole bacalardan kaçak kirleticilere kadar değişik (nokta, hacim, alan) pek çok farklı yayılım modeli hesaplamasını bünyesinde barındırmakta, ayrıca herhangi bir endüstri bölgesindeki kaynaklardan çıkan kirleticilerin uğrayabileceği aerodinamik dalgalar, türbülans ve benzeri olayları da göz önüne almaktadır. Modelleme çalışmaları ile planlanan tesisin bacasından atmosfere atılacak kirleticinin belirlenen çalışma alanı içinde (kuzey-güney yönünde 12,5 km, doğu-batı yönünde 12,5 km), mevcut meteorolojik koşullar altında ne şekilde yayılacağı ve bu yayılma sonucunda söz konusu kirleticilerin yaratacağı muhtemel yer seviyesi konsantrasyon (YSK) değerleri incelenmiştir. Modelleme çalışması için SKHKKY’de tanımlanan etki alanı, baca yüksekliğinin 50 katı yarıçapına sahip bir alan (6 km x 6 km) olmasına rağmen, yapılan modelleme çalışmasında yönetmelikte belirtilen etki alanında kapsayan 12,5x12,5 km2’lik daha büyük bir alan çalışma alanı olarak kullanılmıştır. AERMOD modeli, kullanıcı tarafından tanımlanan bir ağ sisteminde çalışmakta, hesaplar ağ sistemini oluşturan her bir alıcı ortam elemanının köşe noktaları için yapılmaktadır. AERMOD modelinin kullanıldığı ağ sistemi, polar veya kartezyen olarak tanımlanabilmekte, ayrıca ağ sistemi dışında da ayrık alıcı noktalar belirlenerek, bu noktalarda daha detaylı hesaplar yapılabilmektedir. Yayılım hesaplarında kararlılık modeli olarak “Atmosferik Sınır Tabakası” kullanılmaktadır. Model engebeli araziyi de göz önüne almaktadır. AERMOD modeli aşağıda belirtilen dört değişik veri türünü kullanmaktadır: Rüzgar yönü, rüzgar hızı, sıcaklık, bulut kapalılığı ve yüksekliği, rüzgar profili eksponenti ile potansiyel dikey sıcaklık farkını içeren meteorolojik sondaj veri seti Alıcı ortam olarak tanımlanan ağ sistemindeki her bir elemanın koordinatları ve yüksekliği Kullanıcı tarafından tespit edilen bir başlangıç noktasına göre belirlenen kaynak koordinatları, kaynak yüksekliği, çapı, kirletici hızı, sıcaklığı ve debisini içeren kaynak verileri Modelde ayrıca, kullanıcının opsiyonuna bağlı birçok program kontrol parametresi bulunmaktadır. Modellemede 2012 yılına ait meteorolojik veriler kullanılmış olup bu yıl seçilirken; son 10 yılın yönlere göre aylık esme sayıları toplamı verilerinden her yıl için hangi yönlerden daha fazla rüzgar estiği bulunmuştur. Aynı işlem uzun yıllar bülteninde de yapılarak bölgenin uzun yıllardaki hakim rüzgar yönleri (En fazla esme sayısına sahip 3 yön) bulunmuştur. Ardından son 10 yıl içinde, uzun yıllardan çıkan hakim yönler ile uyuşan yıllar belirlenmiştir. Bu yıllardan en günceli olan 2012 yılı seçilmiştir. 159 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Hava kalitesi dağılım modellemesi çalışması neticesinde azot dioksit (NO2) emisyonları için saatlik ve yıllık yer seviyesi konsantrasyonları tahmin edilmiştir. Proje etki alanında oluşması beklenen maksimum yer seviyesi konsantrasyonları aşağıdaki tablolarda verilmektedir. Tablo 85. En Yakın Yerleşim Yerleri İçin Tahmini Yer Seviyesi Konsantrasyonları Parametre Periyot Emisyon değeri μg/m3 Saatlik 187,66 Yıllık 3,13 NO2 Planlanan tesisin NO2 YSK dağılımları aşağıdaki şekillerde verilmektedir. 160 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 43. Ayser DGKÇS 8 Saatlik Azot Dioksit Emisyonu Dağılım Grafiği 161 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 44. Ayser DGKÇS Yıllık Azot Dioksit Emisyonu Dağılım Grafi 162 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Kurulması planlanan tesis için hesaplanan saatlik ve yıllık NO2 YSK değerleri sırasıyla 187,66 μg/m3 ve 3,13 μg/m3’tür. Bu değerler, yönetmelikte belirtilen sınır değerlerin altındadır. Bu nedenle tesisten kaynaklanacak emisyonların bölge hava kalitesi üzerine olumsuz etkisinin olması beklenmemektedir. V.2.8. Santral dışında diğer ünitelerden kaynaklanan emisyonlar, azaltıcı önlemler ve bunların verimleri, ölçümler için kullanılacak aletler ve sistemler, toz oluşumuna karşı alınacak tedbirler, kullanılacak filtrelerin özellikleri, filtrelerin bakımı, arızalanması durumunda alınacak önlemler, Önerilen Proje’nin işletme aşamasında baca gazları dışında başka ciddi bir emisyon kaynağı bulunmamaktadır. Faaliyet sahasında kurulacak tesislerde toz kaynağı olan her bir ünite kapalı sistem olarak kurulacaktır. Saha dışındaki personel ve malzeme nakliyesi amacıyla yapılacak kamyon taşımaları asfalt kaplı karayollarında yapılacağı için herhangi bir tozumaya neden olmayacaktır. Buna göre, bu taşımalar, mevcut trafik yükü üzerinde önemli bir ilave yük getirmeyecek olup; trafik kaynaklı hava kalitesi etkilerinin kabul edilebilir boyutlarda olacağı öngörülmektedir. V.2.9. Tesisin faaliyeti sırasında oluşacak diğer katı atık miktar ve özellikleri, depolama/yığma, bertarafı işlemleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için yeniden değerlendirilecekleri, alıcı ortamlarda oluşturacağı değişimler, muhtemel ve bakiye etkiler, alınacak önlemler, İşletme aşamasında elektrik üretimi için yakıt olarak sadece doğal gaz kullanılacağından faaliyet ünitelerinden kaynaklı katı atık oluşumu söz konusu değildir. Planlanan faaliyetin işletme aşamasında çalışan personelden kaynaklı katı atık oluşumu söz konusudur. Tesisin işletme aşamasında çalışacak personel sayısı yaklaşık olarak 130 kişidir. Çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli katı atık miktarı, günlük kişi başına üretilen evsel nitelikli katı atık miktarı 1.14 kg67 değeri kullanılarak şu şekilde hesaplanmaktadır: Evsel Nitelikli Katı Atık Miktarı; 130 kişi x1.14 kg/kişi-gün= 148.2 kg/gün Katı atık miktarı 148.2 kg/gün olarak hesaplanan evsel nitelikli katı atıklar arasında yer alan geri kazanımı mümkün olan katı atıklar diğer atıklardan ayrı biriktirilecek ve lisanslı kuruluşlara verilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan evsel nitelikli katı atıklar ise ayrı ayrı biriktirilerek görünüş, koku, toz, sızdırma ve benzeri faktörler yönünden çevreyi kirletmeyecek şekilde kapalı biçimde muhafaza edilecek ve 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 67 www.tuik.gov.tr-belediye katı atık istatistikleri, 2012 163 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre Bozova Belediyesi ‘nden gerekli izinler alınarak, belediyenin uygun gördüğü alana gönderilecektir (Bkz. EK-16) Çalışacak personelin yemek ihtiyacının karşılanacağı yemekhaneden kaynaklı bitkisel atık yağ oluşumu söz konusu olacaktır. Bu tip atıklar, 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine göre uygun depolanarak lisanslı bertaraf firmalarına verilecektir. Evsel nitelikli katı atıklar arasında yer alan ambalaj atıkları geri dönüşümleri ve geri kazanımı sağlamak amacıyla 24.08.2011 tarihli ve 26562 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümlerine uygun olarak kaynağında ayrı toplanacak, biriktirilecek ve toplanmasından sorumlu olan belediyelere ve/veya belediye ile anlaşma yapan lisanslı toplama ayırma tesislerine verilecektir. Santralde ömrünü tamamlamış pil ve aküler, 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete’de (30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı R.G.’de yayımlanan Atık Pil Ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik) yayımlanan “Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği”’nin 13. maddesinde belirtildiği üzere evsel atıklardan ayrı toplanarak biriktirilecek ve toplama noktalarına teslim edilecektir. Tesiste çalışacak işçiler için kurulacak olan revirden çıkacak tıbbi atıklar 22.07.2005 tarih 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Tıbbî Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”ne uygun olarak diğer tüm atıklardan ayrı olarak toplanacak ve yönetmeliğe uygun bertarafı sağlanacaktır. Proje kapsamında atıklarla ilgili tüm yönetmeliklere uyulacaktır. V.2.10. Proje kapsamında meydana gelecek vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri, Çevresel Gürültü’nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre değerlendirmesi, Proje kapsamında meydana gelecek vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri için, Çevresel Gürültü’nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre hazırlanan “Akustik Rapor” Ek-15’da verilmiştir. Yapılan hesaplamalara göre işletme aşamasında, ölçüm noktalarında oluşacak gürültü seviyesi aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 86. İnşaat Faaliyetleri Sonucu Alıcı Noktalarda Oluşacak Gürültü Düzeyleri Alıcı Noktalar Alıcı 1 Alıcı 2 Alıcı 3 Alıcı 4 Alıcı 5 Gürültü Düzeyleri 44,82 dBA 45,88 dBA 50,57 dBA 46,14 dBA 33,40 dBA İnşaat aşamalarına göre gürültü haritaları aşağıdaki şekillerde verilmektedir. 164 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 45. İşletme Aşaması Gürültü Hartası 165 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU ÇGDYY Tablo 4’te belirtilen sınır değerler göz önüne alındığında tesis, “Ticari ypılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar” içerisindedir. Bu tanım için geçerli limit değerler; Lgündüz: 65, Lakşam: 60, Lgece: 55’tir. Projenin işletme faaliyetlerinden kaynaklanacak olan gürültü düzeyleri incelendiğinde bu sınır değerlerin sağlandığı görülmektedir. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık, veya kulak tıkaçları gibi uygun koruyucu araç ve gereçler verilecektir. V.2.11. Radyoaktif atıkların miktar ve özellikler, gürültü kaynakları ve seviyeleri, muhtemel ve bakiye etkiler ve önerilen tedbirler, Proje kapsamında radyoaktif atık oluşmayacaktır. Santralde yakıt olarak sadece doğalgaz kullanılacağı için işletme aşamasında kükürtdioksit (SO2), organik madde ve partikül madde emisyonları ihmal edilebilecek düzeyde olacaktır. NO2 için ise yapılan Hava Kalitesi Modelleme çalışması Ek-14’de verilmiştir. Bununla birlikte işletme aşamasında hava kalitesini etkileyebilecek unsurlar kurulacak ve sistem sürekli izleme sistemleri ile on-line olarak izlenebilecek nitelikte tesis edilecektir. Proje kapsamında, 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği” ve 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği” hükümlerine riayet edilecektir. V.2.12. Proje ünitelerinde üretim sırasında kullanılacak tehlikeli, toksik, parlayıcı, ve patlayıcı maddeler, taşınımları ve depolanmaları, hangi amaçlar için kullanılacakları, kullanımları sırasında meydana gelebilecek tehlikeler ve alınabilecek önlemler, Elektrik enerjisi üretimi gerçekleştirilecek olan tesiste ana girdi doğalgazdır. Proje konusu tesiste yakıt olarak yalnızca doğal gaz kullanılacak olup, tesise doğal gaz ulaştırılamadığı taktirde başka bir hammadde kullanılmayacak ve tesis faaliyetine devam edemeyecektir. Ayrıca tesis kapsamında doğalgaz depolaması yapılmayacaktır. Bunun dışında tesis ünitelerinde üretim sırasında herhangi bir toksik, parlayıcı ve patlayıcı madde kullanımı söz konusu değildir. Tesiste kullanılan ekipmanlardan kaynaklı herhangi bir sızıntı olması halinde 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Toprak Kirliliğinin Kontrolü Ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” hükümlerine uyulacak ve bu maddelerle kirlenmiş her türlü malzemenin insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini en aza indirebilmek amacı ile 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ile 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine riayet edilecektir. 166 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.2.13. Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı taşımaların trafik yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi, İşletme aşamasında mevcut trafik yükünü etkileyecek boyutta taşıma yapılması ve araç yükü oluşumu söz konusu değildir. V.2.14. Karasal Flora/Fauna üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler, Karasal flora ve fauna üzerine olabilecek etkiler ve alınacak önlemler Bölüm IV.2.9’da ayrıntılı bir şekilde irdelenmiştir. V.2.15. Projenin tarım ürünlerine ve toprak asitlenmesine olan etkileri, toprak asitlenmesinin tahmininde kullanılan yöntemler ve alınacak tedbirler Toprak asitlenmesi genel anlamda toprağın asiditesinin artması olarak tanımlanabilir. Yoğun sanayi alanlarında ve civarında sanayi tesislerinden kaynaklanan baca gazı emisyonlarının yoğunluk ve içerik durumuna göre bu emisyonların yağmur ile yeryüzüne geri dönüşüne bağlı olarak toprak asitlenmesi oluşmakta toprağın asiditesi artmaktadır. Toprağın asitleşmesine en çok katkıda bulunan maddeler, atmosferde birikme sonucu toprağa geçen kükürt bileşikleri ve azot bileşikleridir. Azot bileşikleri, bitkilerin özümseyeceği miktardan fazla olduğu zaman toprağın asitleşmesinde rol oynamaktadır. Atmosferdeki su buharı ile birleşen SO 2 ve NOx esas olarak asit yağmurlarına yol açmaktadır. Asit yağmurları topraktaki minarelerle tepkimeye girerek toprağın yapısını bozmaktadır, toprağın kimyasal yapısını ve biyolojik koşullarını etkilemektedir. Toprağın yapısında bulunan kalsiyum, magnezyum gibi elementleri yıkayarak taban suyuna taşımakta, toprağın zayıflamasına ve zirai verimin düşmesine neden olmaktadır. Proje sahası olan Şanlıurfa İli, Bozova İlçesi’nin içerisinde bulunduğu Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde toprak pH’ı % 93,3 oranda 7,0-7,9 arasında değişiklik göstermekte olup, Türkiye topraklarında bölgelere göre pH dağılımı aşağıdaki tabloda verilmektedir. 167 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tablo 87. Bölgelere Göre Türkiye Topraklarında pH Dağılımı pH BÖLGE ANALİZ EDİLEN TOPRAK SAYISI 4,0-4,9 5,0-5,9 6,0-6,9 7,0-7,9 8,0-8,9 Trakya ve Marmara 8462 %9 %10,2 %30,7 %57,1 %1,1 Karadeniz 10095 %4,7 %16,2 %25,4 %51,8 %1,9 Orta Anadolu 25778 - %0,7 %4,2 %89,7 %5,4 Güneydoğu 4272 - - %93,3 %2,2 Doğu Anadolu 1342 - %0,3 %85,6 %6,7 Ege 7404 - %2,7 %66,7 %7,9 Göller 3871 - %0,6 %84,2 %8,2 Akdeniz 3367 - - %85,9 %8,6 Türkiye 64591 %9 %4,5 %76,5 %4,7 * pH Saturasyın çamurunda belirlenmiştir. Kaynak: Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri III: Toprak Analizleri, Ankara Üniversitesi Ziraat Fak. Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları No:3, Prof. Dr. Burhan Kaçar Toprak Asitlenmesinin Tahmininde Kullanılan Yöntemler Proje alanı ve yakın çevresinin hassasiyet derecesi; Holowaychuk ve Fesseden (1987) tarafından geliştirilmiş bir kalitatif yaklaşımla incelemeye alınmıştır. Değerlendirmeler toprakların pH ve katyon değişim kapasitesi dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Tablo 88. Toprakların Asitlenme Hassasiyeti İçin Kriterler KATYON DEĞİŞİM KAPASİTESİ <6 6-15 >15 D: Düşük Hassasiyet BAZİK KATYON KAYBINA KARŞI HASSASİYET ASİTLENMEYE KARŞI HASSASİYET <4,6 Y D Al ÇÖZÜNMESİNE KARŞI HASSASİYET Y 4,6-5,0 Y D Y Y 5,1-5,5 Y O Y Y 5,6-6,0 Y Y O Y 6,1-6,5 Y Y D Y >6,5 D D D D <4,6 Y D Y Y 4,6-5,0 O D Y O 5,1-5,5 O D ila O O O 5,6-6,0 O D ila O D ila O O >6,0 D D D D <4,6 Y D Y Y 4,6-5,0 O D Y O 5,1-5,5 O D O O 5,6-6,0 D D ila O D ila O D >6,0 D D D D pH O: Orta Hassasiyet Y: Yüksek Hassasiyet Kaynak: Holowaychuk ve Fesseden (1987) tarafından geliştirilmiş bir kalitatif hassasiyet analizi 168 GENEL HASSASİYET Y AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Toprak özelliklerinin genel hassasiyet sınıflandırması ile karşılaştırması yapıldığında toprağın asit çökelmesine karşı hassasiyetinin, proje alanı ve yakın çevresinde düşük derecede olduğu görülmektedir. Bu durumda toprak yapısının toprak asitlenmesine duyarlı olmadığı görülmüş olup, söz konusu projenin toprak üzerinde olumsuz bir etki doğurmayacağı öngörülmektedir. Bununla birlikte proje kapsamında yapılacak tüm işlemlerde 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanan “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır. Tesiste baca gazı emisyonları oluşumu söz konusu olacaktır. Santralde yakıt olarak sadece doğalgaz kullanılacağı için işletme aşamasında kükürtdioksit (SO2), organik madde ve partikül madde emisyonları ihmal edilebilecek düzeyde olacaktır. İşletme aşamasında, projenin flora üzerindeki etkileri NOx emisyonundan kaynaklanacaktır. NOx ‘nin, bitki yapraklarında, daha sonra yaprak üzerinde lezyonlara (kahverengi veya koyu kahverengi benekler) yol açan renk bozulmalarına neden olduğu belirlenmiştir. Karoten kaybı ve klorofil azalmaları, bitkilerin, NOx’ e maruz kaldıklarında gösterdikleri başlıca tepkilerdir. NOX ‘in bitkiler üzerindeki etkisinin tipi, şiddeti ve miktarı, hem iç hem dış etkenlere bağlı olarak değişebilir. Çevresel koşullar, atmosfere başka kirleticilerin varlığı ve bitkinin mevcut durumu, bitkinin NOX ‘e karşı tepkilerini etkileyebilir. NO2’nin 0,3 ppm gibi düşük konsantrasyonları bitkilerde büyümeyi engellemektedir. Daha yüksek konsantrasyonlarda ise hassas bitkilerin yapraklarında gözle görülür bozulmalara neden olur68. Proje kapsamında yapılacak tüm işlemlerde 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren “Toprak Kirliliğinin Kontrolü Ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır. V.2.16. Yeraltı ve yüzey suyuna etkiler ve alınacak tedbirler Su kullanımı, faaliyetlerin başlangıcından önce DSİ 15. Bölge Müdürlüğü ile yapılacak izin işlemlerinin ardından gerçekleştirilecektir. Faaliyet kapsamında yüzey ve yeraltı sularına olumsuz etkide bulunabilecek tüm kirletici unsurlar ile ilgili gerekli tüm önlemler faaliyet sahibince alınacaktır. Ayrıca proje kapsamında tüm işlemlerde, 31.12.2004 Tarih ve 25687 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”, 7 Nisan 2012 tarihli ve 28257 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Yeraltı sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” ve 167 sayılı “Yeraltı suları Hakkında Kanun” hükümlerine titizlikle uyulacaktır. 68 Azot Oksit Emisyonları ve Çevresel Açıdan Değerlendirilmesi, AYBERK, S., ÇETİN, Ş., Kocaeli Ünv., Çevre Müh. Bölüm Bşk., İZMİT 169 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.2.17. Bölgenin mevcut kirlilik yükü (hava, su, toprak) dikkate alınarak kümülatif etkinin değerlendirilmesi, Hava Kirliliği Söz konusu projeden kaynaklanacak en önemli kirlilik yükleri; hava kirleticileri (PM, SO2, NOx, CO)’dir. Santralle birlikte oluşacak kümülatif etkinin değerlendirilmesinde, modelleme çalışmalarında ortaya çıkan kirletici konsantrasyonlarının dağılımı önem arz etmektedir. Modelleme sonuçlarına göre oluşan kirletici konsantrasyonları, mevzuatta belirtilen sınır değerlerin altında kalmaktadır. Dolayısıyla oluşacak etkinin bölgede sınırlı boyutlarda olacağı düşünülmektedir. Proje konusu faaliyet ile ilgili olarak Hava Kalitesi Modellemesi Raporu ekte sunulmuştur (Bkz. Ek-14). Su Kirliliği Santralda oluşacak atık sular 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, “Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği” Tablo 20.7 Su Yumuşatma, Demineralizasyon ve Rejenerasyon, Aktif Karbon Yıkama ve Rejenerasyon Tesisleri, Endüstriyel Nitelikli Diğer Atık Suların Alıcı Ortama Deşarj Standartlarına uygun olarak arıtılacaktır. Arıtılan sular, sistemde tekrar kullanılacaktır. Toprak Kirliliği Projenin toprak üzerine etkisi irdelendiğinde; Şanlıurfa İli’nin içerisinde bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde toprak pH’ı büyük oranda 7,0-7,9 arasında değişiklik göstermektedir. Projenin, tarım ürünlerine ve toprak asitlenmesine olumsuz etkilerinin giderilmesi için termik santralin işletilmesi sırasında oluşacak baca gazı emisyonlarının 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği”nde belirtilen sınır değerlerin altında kalması sağlanacaktır. V.2.18. Tesisin faaliyeti sırasında çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği, Projenin işletme aşamasında çalışacak personel sayısı yaklaşık 130 kişidir. Proje kapsamında özellikle vasıfsız işçiler, yöre halkından istihdam edilecektir. Santralde çalışacak işçilerin her türlü ihtiyaçları santral alanında inşa edilecek olan daimi idare binasından karşılanacaktır. 170 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.2.19. İdari ve sosyal ünitelerde içme ve kullanma amaçlı suların kullanımı sonrasında oluşacak atık suların hangi alıcı ortamlara, ne miktarlarda, nasıl verileceği Projenin işletme aşamasında 130 kişinin çalışması planlanmaktadır. 130 personel santralin tamamında görev alacak toplam personeldir. Bunların bir kısmı da idari ve sosyal tesislerde çalışacaktır. Bu sebeple idari ve sosyal tesislerde içme ve kullanma amaçlı suların kullanımı sonrası oluşacak atıksu diğer evsel nitelikli atıksularla birlikte değerlendirilecektir. Bu konuda detaylı bilgi Bölüm V.2.3’t verilmektedir. V.2.20. İdari ve sosyal tesislerden oluşacak katı atık miktar ve özellikleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için ve ne şekilde değerlendirileceği, Projenin işletme aşamasında 130 kişinin çalışması planlanmaktadır. 130 personel santralin tamamında görev alacak toplam personeldir. Bunların bir kısmı da idari ve sosyal tesislerde çalışacaktır. Bu sebeple idari ve sosyal tesislerden oluşacak katı atıklar diğer evsel nitelikli katı atıklar ile birlikte değerlendirilecektir. Evsel nitelikli katı atıklar arasında yer alan geri kazanımı mümkün olan katı atıklar diğer atıklardan ayrı biriktirilecek ve lisanslı kuruluşlara verilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan evsel nitelikli katı atıklar ayrı ayrı biriktirilerek görünüş, koku, toz, sızdırma ve benzeri faktörler yönünden çevreyi kirletmeyecek şekilde kapalı biçimde muhafaza edilecek ve 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre Bozova Belediyesi ‘nden gerekli izinler alınarak, belediyenin uygun gördüğü alana gönderilecektir. Bu konuda detaylı bilgi Bölüm V.2.9’da verilmektedir. V.2.21. Projenin işletme aşamasındaki faaliyetlerden insan sağlığı ve çevre açısından riskli ve tehlikeli olanlar, Santralde oluşacak baca emisyonları için yapılan hava kirliliği modelleme çalışmalarında, kirletici parametre değerlerinin mevzuatta belirtilen sınır değerlerin altında kaldığı görülmektedir. Bunun dışında işletme esnasında çıkabilecek herhangi bir yangın olasılığına karşı tedbirler alınacak ve diğer acil durumlar için (sabotaj, yangın, deprem vb.) acil müdahale planı hazırlatılacaktır. Ayrıca faaliyetler sırasında kullanılacak çeşitli kimyasal maddelerin kullanımı, taşınması ve depolanmasıyla ilgili tüm işlemler yetkin personel tarafından yönetmeliklere uygun şekilde gerçekleştirilecektir. Santralde enerji elde etmek üzere hammadde olarak doğalgaz kullanımı söz konusudur. Doğalgazın kullanımından kaynaklanabilecek gaz kaçağı gibi riskleri ve buna bağlı kaza 171 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU risklerine karşı önleyici tedbirler alınacaktır. verilenler gelmektedir: Alınacak önlem tedbirleri başında aşağıda - Yangın söndürme sistemi tesis edilecektir. - Sistem doğalgaz kaçağı, yangın vb. anında gaz valflerini otomatik olarak kapatır ve santrale gaz akışı kesilir. - Ham su tanklarında bulunan yangın su rezervi yangın pompaları vasıtası ile kullanılır ve yangın önlenir. - Tesis içinde yangın algılama detektörleri yer alacaktır. - Yangın tüpleri tesisin gereken yerlerine konulacaktır. Santralde çalışan personelin muhtemel bir yangın vakasında tehlikeyle karşı karşıya gelmemeleri için, yangın söndürme sistemleri otomatik olarak harekete geçecek şekilde dizayn edilecektir. Söz konusu projenin yangından korunma sistemi ulusal ve uluslararası standartlara uygun olarak yapılacaktır. Santralde görevlendirilecek personele gerekli eğitimler verilerek bilinçlenmesi sağlanacaktır. Tesisin deneme çalışmaları ile faaliyete geçmesi ve üretime başlamasından önce enerji santrali için detaylı çevre, güvenlik ve sağlık planı hazırlanacaktır. Hazırlanacak olan planda, projenin bütün çevresel riskleri ve her bir risk maddesi için acil önlem planları belirlenecektir. Güvenlik planlarının uygulanması tesis yönetimince yapılacak ve personel bu konuda eğitilecektir. Faaliyet alanında 4857 sayılı İş Kanunu’na ve bu bağlı olarak çıkarılmış olan tüzük hükümlerine riayet edilecektir. Proje kapsamında 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkartılmış olan “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili Tüzük“ hükümlerine uyulacaktır. Doğalgaz fosil yakıtlar arasında en temiz yakıt kaynağıdır. Doğalgaz günlük yaşantımızın da vazgeçilmez bir unsuru olmuştur. Bu yakıtın yanması sonucu oluşan en önemli kirletici gaz NOx’dir. Ancak santral baca gazından çıkan emisyon değerleri ulusal yönetmelik değerlerinin altında kalacaktır. NOx gazının kansere sebep olup olmadığına dair derinlemesine yapılmış çalışmalar bulunmamakla birlikte; bir azot oksit olan nitrojen dioksit (NO 2) solunması kalp, akciğer ve karaciğer rahatsızlıklarına ve solunum yolu hastalıklarına yol açmaktadır. Ancak kurulması planlanan santral için yapılan model çalışmalarında NO2 değerinin limit değerin altında kaldığı göz önüne alındığında böyle bir etkinin olacağı beklenmemektedir. V.2.22. Proje alanında peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemeleri, Söz konusu projenin arazi hazırlık aşamasında kaldırılan bitkisel toprak örtüsü, inşaat işlemleri tamamlandıktan sonra bölgenin iklim ve toprak özelliklerine uygun olarak bitkilendirme ve çevre düzenleme çalışmalarında değerlendirilecektir. 172 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU V.2.23. Sağlık koruma bandı için önerilen mesafe Proje konusu faaliyet; 13.04.2007 Tarih ve 2692 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik Ek-2 “Gayri Sıhhi Müesseseler Listesi A) 1.Sınıf Gayri Sıhhi Müesseseler Listesi Madde 1. Enerji Sanayi 1.1- Toplam ısıl gücü 20 megavat (MW) ve üzeri kapasitede olan yakma tesisleri ile termik enerji santralleri,” listesinde yer almaktadır. Bu sebeple İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik hükümleri doğrultusunda İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alınacaktır. Bu süreçte; ÇED sürecinin olumlu sonuçlanması ve ÇED Olumlu Belgesinin alınmasının ardından, Şanlıurfa İl Özel İdare’ sinden gerekli başvurular yapılacak ve Yer Seçimi Tesis Kurma İzni ve tesis kurulduktan sonra iş yeri açma ve çalışma ruhsatı alınacaktır. Bu aşamada oluşturulacak olan ve yönetmelikte belirtilen İnceleme Kurulunca, belirlenecek Sağlık Koruma Bandı mesafesine meri mevzuat gereği ilgili kurumların onayı alınarak riayet edilecektir. Santral alanına en yakın yerleşim yeri Eskin Köyü’ne ait konutlar olup, uzaklığı yaklaşık 2,11 km’dir. Santral yeri yerleşim birimlerine tehlike arz edecek şekilde yakın mesafelerde değildir. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik gereği ruhsatlandırma aşamasında oluşturulacak olan ve yönetmelikte belirtilen tarafından belirlenecek Sağlık Koruma Bandı mesafesine riayet edilecektir. Ruhsat aşamasında inceleme kurulu tarafından belirlenecek sağlık koruma bandı oluşturulacak ve tesis işletmeye alınmadan önce ilgili kurumlardan gerekli izinler alınacaktır. V.2.24. Diğer faaliyetler Bu bölümde açıklanması gereken başka bir husus bulunmamaktadır. V.3. Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerinde Etkileri V.3.1. Proje ile gerçekleşmesi beklenen gelir artışları; yaratılacak istihdam imkanları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değişiklikler vb. Proje alanının mevcut kullanım durumu göz önüne alındığında önerilen proje ile enerji üretimi faydası sağlanacak ve yöre halkına iş imkânı yaratılacaktır. Projenin gerçekleşmesi ile birlikte yöre ve ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır. Tesiste hammadde olarak doğalgaz kullanılacaktır. Tesiste elde edilen elektrik enerjisi; ulusal iletim hattına verilerek Türkiye’nin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Doğalgaz; dumansız, kokusuz, ekonomik, zehirsiz, temiz, yüksek verimli ve çevre dostu gazdır. Bileşiminin büyük kısmı metandan (CH4) oluşan bir yakıttır. Dünya enerji 173 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU kaynakları içinde kullanım payı giderek artan doğalgaz 21. yüzyılda enerji kaynakları içinde alternatif enerji kaynağı olma özelliğini sürdürecektir. Planlanan santralde yangından korunma ve yangın söndürme için modern bir donanım bulunacaktır. Bu nedenle yerel itfaiye hizmetleri açısından muhtemel bir yük söz konusu olmayacaktır. Santralin inşaat çalışmaları aşamasında, bölgesel taşıma ve ulaşım ağı üzerinde hafif de olsa ek bir yük oluşacaktır. Bu kapsamda oluşabilecek etkiler, personel ulaşımı ve ekipman ile malzeme naklinden ibaret olacaktır. Tesis çevresinde bulunan yollar inşaat aşamasında ortaya çıkacak maksimum trafik yükünü kaldıracak nitelikte yapılacaktır. Söz konusu proje sayesinde ülke ekonomisine yapılan katkı tüm bölgelerde olduğu gibi Şanlıurfa ilinde de faydalı olacaktır. Ayrıca proje konusu tesis sayesinde sağlanacak istihdam imkânına bağlı olarak gelir düzeyinde artış sağlanacak ve buna bağlı olarak ticari faaliyetlerde artış gerçekleşecektir. V.3.2. Çevresel fayda-maliyet analizi Projenin inşaat ve işletme aşamalarındaki çevresel değerlendirildiğinde aşağıda belirtilen sonuçlara ulaşılmaktadır. fayda-maliyet analizleri - Proje ile ilgili olarak inşaat ve işletme dönemlerinde zemin üzerinde olumsuz etkiler beklenmemektedir. - Arazi hazırlık ve inşaat ile işletme aşamalarında hidroloji ve su kalitesine herhangi bir olumsuz etki söz konusu değildir. Ayrıca proses kaynaklı atık su ve evsel nitelikli atık sular tesiste ayrı ayrı arıtılarak mevzuatta belirtilen kriterlere uygun hale getirilecektir. - Arazi hazırlık ve inşaat aşamasında alanın tesviyesi amacıyla kazı işleri yapılacak olup, toprak üzerinde etkiler söz konusudur. Ancak alanda çıkacak toprak depolanmadan sahanın tesviyesinde ve peyzaj çalışmalarında kullanılacağından kayıp olması beklenmemektedir. Projenin karasal fauna ve flora üzerinde olumsuz bir etkisi beklenmemektedir. - Arazi hazırlık ve inşaat aşaması ile işletme aşamasında bölgede istihdam olanağının artmasına bağlı olarak çalışan kişilerin ihtiyaçlarına karşılık bir gelişim söz konusudur. - Arazi hazırlık ve inşaat aşaması ile işletme aşamasında yapılan çalışmalara bağlı olarak iş kazalarının oluşma ihtimali bulunmaktadır. Kazaların önlenmesi adına ilgili kanun ve yönetmelikler kapsamında gerekli çalışma ve eğitimler yapılacaktır. 174 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU - Tesisin inşaat aşamasında karayolu trafiğinde artış olmakla birlikte bu yük inşaat çalışmaları bitiminde son bulacağından önemli bir trafik yükü beklenmemektedir. - Arazi hazırlık ve inşaat aşamasında enerji tüketimi olacakken işletme aşamasında enerji üretimi söz konusudur. - Arazi hazırlık ve inşaat aşamasında toz emisyonu oluşumu beklenmektedir. İşletme aşamasında ise santralde oluşacak emisyonlar nedeniyle kirlilik söz konusudur. Ancak yönetmeliklerde belirtilen sınır değerler sağlanacak, gerekli ölçümler periyodik olarak yaptırılacaktır. - İnşaat ve işletme aşamalarında yapılacak çalışmalar sırasında yönetmelikte belirtilen sınır değerler aşılmadığından herhangi bir olumsuz etki beklenmemektedir. - Projeden kaynaklı, toprak üzerinde olumsuz bir etki beklenmemektedir. - Proje kapsamında santral alanında çevre düzenlemesi yapılacağından olumsuz etkiler söz konusu değildir. 175 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm VI. İşletme Faaliyetine Kapandıktan Sonra Olabilecek ve Süren Etkiler ve Bu Etkilere Karşı Alınacak Önlemler VI.1. Arazi Islahı ve Rekreasyon Çalışmaları Santralin işletmeye kapatılması durumunda tesis üniteleri sökülerek, günün ekonomik şartlarına göre değerlendirilecektir. Alanda yapılacak rekreasyon çalışmaları, arazi düzenlenip stabil hale getirilecek ve arazi düzenleme çalışmaları sonucunda arazi bölgenin doğal vejetasyon yapısına uygun bir hale getirildikten sonra bitkilendirme ve çimleme çalışmaları yapılacaktır. VI.2. Mevcut Su Kaynaklarına Etkiler Proje kapsamında yeraltı suyuna bir etki beklenmemektedir. Faaliyet kapsamında yüzey ve yeraltı sularına olumsuz etkide bulunabilecek tüm kirletici unsurlar ile ilgili gerekli tüm önlemler faaliyet sahibince alınacaktır. Ayrıca proje kapsamında tüm işlemlerde, 31.12.2004 Tarih ve 25687 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”, 7 Nisan 2012 tarihli ve 28257 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Yeraltı sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik” ve 167 sayılı “Yeraltı suları Hakkında Kanun” hükümlerine titizlikle uyulacaktır. VI.3. Hava Emisyonları Planlanan faaliyet işletmeye kapandıktan sonra herhangi bir emisyon oluşmayacağından hava kalitesine olumsuz bir etki söz konusu değildir. 176 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm VII. Projenin Alternatifleri (Bu bölümde yer seçimi, teknoloji (Soğutma sistemi dahil), alınacak önlemler, alternatiflerin karşılaştırılması ve tercih sıralaması belirtilecektir) Projenin temel amacı, çevresel açıdan temiz ve verimli enerji üretim teknolojilerini ekonomik bir biçimde uygulayarak, Türkiye’nin elektrik enerjisi üretimine katkıda bulunmaktır. Buna ek olarak önerilen proje Türkiye’nin iç politika hedeflerinin gerçekleşmesine de katkıda bulunacaktır. Türkiye’nin enerji politikası temelde hedeflenen büyüme ve sosyal gelişmeyi destekleyecek ve yönlendirecek şekilde, güvenilir, yeterli, zamanında ve en ekonomik şekilde enerji üretimi üzerine odaklanmıştır. Nüfusun hızlı artışı ve endüstrinin hızlı gelişimi Türkiye’nin enerji ihtiyacının önemli oranda artmasına neden olmuştur. Hedeflenen ekonomik ve sosyal gelişmeye erişilebilmesi için mevcut güç sistemlerine yeni üretim ünitelerinin eklenmesi zorunluluğu doğmuştur. Tesiste kullanılacak yakıt türü doğalgazdır. Doğalgazın, düşük karbondioksit ve NOx emisyonları, ihmal edilebilir düzeyde SO2 ve TAPM (Toplam Askıda Partikül Madde) çıkışı ve kül veya başkaca tehlikeli atık oluşmaması belirgin avantajlarıdır. Söz konusu proje; enerji tüketimi bir ülke için sanayide geliştiği veya gelişmekte olduğu göstergesi taşımaktadır. Ülkemizin gelişmekte olduğu dönemde enerji sıkıntısını, güvenilir, ekonomik ve minimum çevresel etkiler ile elde etmesinde büyük katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Santralin teknolojisi kombine çevrimdir. Kombine çevrim durumunda yakıtın yanması sonucu açığa çıkan sıcak gazdan yararlanılmakta ve enerji verimliliği sağlanmaktadır. Gaz türbininden çıkan sıcak gaz atık ısı kazanına gönderilerek buhar üretilmekte ve bu buhar vasıtasıyla ikinci bir enerji üretimi gerçekleştirilmektedir. Kombine çevrim teknolojisine alternatif olarak basit çevrim düşülebilir. Bu teknolojide ise gaz türbininden çıkan sıcak gaz sıcaklık limit değerleri sağlandıktan sonra atmosfere verilmektedir. Bu durumda sıcak gazın enerjisi kullanılmayacak ve enerji verimliliği sağlanamayacaktır. Bu sebeple teknoloji olarak kombine çevrim seçilmiştir. Santralin yeri seçilirken, aşağıdaki kıstaslar değerlendirilmiş ve buna göre yer seçimi yapılmıştır. • • • Botaş doğalgaz boru hattına yakınlık, Santralın lojistik ikmali için karayoluna yakınlığı, Santral için ihtiyaç olan suyun temininin kolaylığı 177 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm VIII. İzleme Programı VIII.1. Faaliyetin inşaatı için önerilen izleme programı, faaliyetin işletilmesi ve işletme sonrası için önerilen izleme programı acil müdahale planı, Ç.E.D. Yönetmeliği Madde 18 (3) bendinde; “Proje sahibi veya yetkili temsilcisi, "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararını aldıktan sonra yatırımın başlangıç, inşaat, işletme ve işletme sonrası dönemlerine ilişkin izleme raporlarını Bakanlığa veya Valiliğe iletmekle yükümlüdür” denilmektedir. Planlanan projenin izleme raporları ve izlemesi ÇED Raporunu hazırlayan EN-ÇEV Ltd. Şti. tarafından yapılarak, belirlenecek periyotlarda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunulacaktır. Projenin gerçekleştirilmesi sırasında oluşacak çevresel etkiler ve bu etkilere karşı uygulanması planlanan izleme programı oluşan etkilerin niteliğine göre aşağıda verilmiştir. Söz konusu projenin çalışmalarına başlamadan önce daha detaylı irdeleme ve tespit yapılabilmesi amacıyla Çevre İzleme Programı oluşturulmalı ve izleme bu program doğrultusunda gerçekleştirilmelidir. Çevre İzleme Programı minimum aşağıdaki ana başlıklarla verilen hususları içermelidir. İnşaat Aşamasında İzleme Programı Projenin gerçekleştirilmesi sırasında oluşacak çevresel etkiler ve bu etkilere karşı uygulanması planlanan izleme programı oluşan etkilerin niteliğine göre aşağıda verilmiştir. Söz konusu projenin çalışmalarına başlamadan önce daha detaylı irdeleme ve tespit yapılabilmesi amacıyla Çevre İzleme Programı oluşturulmalı ve izleme bu program doğrultusunda gerçekleştirilmelidir. Çevre İzleme Programı minimum aşağıdaki ana başlıklarla verilen hususları içermelidir. Sıvı Atıkların İzlenmesi Planlanan faaliyetin inşaatı aşamasında su ve atık su kullanımına bağlı olarak dikkate alınması gereken hususlar arasında; su temini, personel kaynaklı evsel atık suyun biriktirilmesi ve deşarjı, mevsimsel şartlara bağlı olarak oluşan yağmur suyu yönetimi buna ilişkin deşarjların yönetimi sayılabilir. Faaliyet alanında personelden kaynaklanacak atık sular, 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Su Kirliliği ve Kontrol Yönetmeliği” Tablo 21.1 hükümlerinde verilen standartlara uygun olarak arıtıldıktan sonra uygun olarak arıtılıp arıtılmadığı ve tesis içi sulamada kullanılıp kullanılmadığı izlenecektir. 178 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Katı Atıkların İzlenmesi İnşaat aşamasında oluşacak katı atıklar; inşaat artıkları ve personelden kaynaklanacak evsel nitelikli katı atıklardır. Bu atıkların alanda düzenli olarak ve uygun koşullarda depolanıp depolanmadığı, yağışlarla kayma riski taşıyarak çevreye zarar verip vermeyeceği izlenecek olup, inşaat aşamasında oluşacak olan inşaat artıkları 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” hükümleri doğrultusunda bertarafı izlenecektir. Personelden kaynaklanacak evsel nitelikli katı atıkların değerlendirilebilir nitelikte olanlarının ayrı toplanması, uygun nitelikte kapalı kaplar içerisinde biriktirilmesi ve katı atık depo alanına bırakılması izlenecektir. Emisyonların İzlenmesi İnşaat aşamasında yapılacak çalışmalardan kaynaklanacak emisyonlar arasında toz emisyonu ve egzoz emisyonları yer almaktadır. Faaliyetler esnasında oluşacak toz emisyonunun sınır değerleri aşmaması için alınması gereken önlemlerin uygulanması işlemleri izlenecektir. İnşaat sırasında kullanılacak araçların egzoz emisyon ölçümlerinin yaptırılması ve bununla ilgili belgelerin alınması izlenecektir. Gürültünün İzlenmesi Proje kapsamında, kullanılacak makinelerden ve arazide yapılacak çalışmalardan gürültü oluşacaktır. Çalışmalar sırasında makine ve ekipmanlardan kaynaklanacak gürültü seviyesinin sınır değerleri aşmaması için gerekli ölçümler yapılarak önlemlerin uygulanması izlenecektir. Tıbbi Atıkların İzlenmesi İnşaat aşamasında proje alanında revir bulunacaktır. Revirden oluşacak tıbbi atık malzeme; diğer tüm atıklardan ayrı olarak ve “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ne uygun olarak toplanması işaretlenmesi ve bertaraf edilmesi, bu konu ile ilgili olarak tüm işlemlerin 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ne uygun yapılması izlenecektir. Tehlikeli Atıkların İzlenmesi Hafriyat için kullanılan iş makinelerinin bakım ve onarımından kaynaklanabilecek atık yağ, gres yağı, kontamine yağlar ve yakıtların insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisinin 14 Mart 2005 tarih ve 25755 sayılı “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ve atık yağlarla ilgili olarak ise 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uygun olarak en aza düşürülecek şekilde atık yönetimi sağlanacaktır. 179 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Ayrıca proje kapsamında kullanılacak trafo ve transformatörler için 27 Aralık 2007 tarih ve 26739 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Poliklorlu Bifenil Ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır. İşletme Aşamasında İzleme Programı Bu aşamada, proje sahibi firma tarafından “Çevre Yönetimi ve İzleme Planı” oluşturacaktır. Söz konusu proje için “ÇED Olumlu” kararı alındıktan sonra, ilgili mevzuat uyarınca, tabi olduğu izinler ve ruhsatlar alınacak ve yatırımın işletme ve işletme sonrası dönemlerine ilişkin hazırlanacak raporlarla birlikte Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunulacaktır. İşletme döneminde oluşturulacak “Çevre Yönetimi ve İzleme Planı” nda izleme yapılacak konular genel olarak aşağıda verilmiştir: Sıvı Atıkların İzlenmesi Planlanan faaliyetin işletme aşamasında su ve atık su kullanımına bağlı olarak dikkate alınması gereken hususlar arasında; su temini, personel kaynaklı evsel atık suyun biriktirilmesi ve deşarjı, mevsimsel şartlara bağlı olarak oluşan yağmur suyu yönetimi buna ilişkin deşarjların yönetimi sayılabilir. Faaliyet alanında prosesten kaynaklanacak atık suların kimyasal arıtmadan sonra sistemde tekrar kullanılıp kullanılmadığı izlenecektir. Katı Atıkların İzlenmesi İşletme aşamasında personelden kaynaklanacak evsel nitelikli katı atıkların değerlendirilebilir nitelikte olanlarının ayrı toplanması, uygun nitelikte kapalı kaplar içerisinde biriktirilmesi ve bertarafın nasıl yapıldığı izlenecektir. Emisyonların İzlenmesi İşletme aşamasında yapılacak çalışmalardan kaynaklanacak emisyonlar arasında egzoz emisyonları ve santral bacasından çıkan emisyonlar yer almaktadır. Çalışmalar sırasında kullanılacak araçların egzoz emisyon ölçümlerinin yaptırılması ve bununla ilgili belgelerin alınması izlenecektir. Gürültünün İzlenmesi Proje kapsamında, kullanılacak makinelerden ve arazide yapılacak çalışmalardan gürültü oluşacaktır. Çalışmalar sırasında makine ve ekipmanlardan kaynaklanacak gürültü seviyesinin sınır değerleri aşmaması için gerekli ölçümler yapılarak önlemlerin uygulanması izlenecektir. Gürültünün çalışanlar açısından öngörülen yönetmelik değerlerini aştığının tespit edilmesi halinde gerekli koruyucu araç ve gereçlerin temin edilmesi ve kullanmaları sağlanacaktır. 180 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tıbbi Atıkların İzlenmesi Revirde oluşacak tıbbi atık; diğer tüm atıklardan ayrı olarak ve “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ne uygun olarak toplanması işaretlenmesi ve bertaraf edilmesi, bu konu ile ilgili olarak tüm işlemlerin “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ne uygun yapılması izlenecektir. Tehlikeli Atıkların İzlenmesi Santralin işletme aşamasında çıkabilecek atık yağlarla ilgili olarak; 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” (30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı R.G.’de yayımlanan “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği” nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”) ve 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerine uygun olarak yapılması izlenecektir. Ayrıca proje kapsamında kullanılacak trafo ve transformatörler için 27 Aralık 2007 tarih ve 26739 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Poliklorlu Bifenil Ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır. İşletme Sonrası Dönemi Santralin kapatılmasından sonra yüzeysel veya yer altı sularına herhangi bir etki söz konusu olmayacaktır. Aynı şekilde, faaliyetin sona ermesinden sonra herhangi bir emisyon kaynağı bulunmayacağından mevcut hava kalitesinin olumsuz yönde etkilenmesi de söz konusu olmayacaktır. Dolayısıyla bu aşamada herhangi bir izleme yapılması öngörülmemiştir. Ancak santralde faaliyet sona erdikten sonra, yapılacak değerlendirmeye göre, arazi terk edilmeden önce arazi ıslah çalışmaları yapılarak, proje alanı etraftaki mevcut topoğrafya ile uyumlu hale getirilecek, böylece yeni projeler için kullanıma uygun hale getirilecektir. 181 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU ACİL EYLEM PLANI 1.1.Amacı Sistem kazalarına çok çabuk karşılık verebilmek, insan ve çevre sağlığına gelebilecek zararı en aza indirmek bakımından büyük önem taşımaktadır. Acil çalışma ve eylem planı, su alma ve suyu geri verme veya arıtma tesisi işletme personelinin herhangi bir acil durum karşısında alması gereken önlemleri içeren bir öncü plan niteliği taşımaktadır. Acil eylem planında hedeflenen asıl amaç, acil durumlarda en çok etkili olabilecek bilgilerin operatöre önceden, etkin ve yeterli biçimde verilmesidir. Tesislerinin işletilmesinde, acil eylem planının hayata geçirilerek olası sistem kazalarının olumsuz etkilerinin asıl hiç olmaması veya olsa bile en aza indirilmesi edilmesi, ancak su alma ve suyu geri verme veya benzeri arıtma ünitelerinde optimum işletme şartlarının, ekipman bakımının ve sürekli izlemenin sağlanabilmesi ile mümkündür. Bu kapsamda aşağıdaki adımlar izlenmelidir: • Bakım ve kontrol programlarında optimum önlemlerin alınması, • Acil durumlarda kullanılacak olan donanımlarının çalışır ve kullanıma hazır durumda tutulması, • Acil durum prosedürüne göre işletme personelinin eğitimi ve bu eğitimlerin belirli aralıklarla tekrarı, • Taşınabilir pompa ve gerekli diğer ekipmanın kolay erişilebilir yerlerde bulundurulması, • Acil durum karşısında en kritik müdahalelerin zamanında yapılabilmesi için öncelikler listesinin hazırlanması, • Acil eylem durumunda operatörün ihtiyaç duyabileceği bilgilerin düzenli kaydedilerek saklanması, Acil durum sırasında ilgili amirlik, yardımcı birimler ve şahıslar ile en ivedi bir şekilde telekomünikasyon sağlanması son derece önemlidir. Ulaşılması gereken kişilerin isim ve erişim numaraları listesi düzenli olarak güncellenerek, işletmedeki her telefonun yanına asılmalıdır. 1.2.Hedefler Etkili bir acil eylem planı, acil durumda ünitelerin çalışmasının sürekliliğini sağlayabilir. Plan aşağıdaki etkinlikleri sağlamalıdır: • Acil durumda su alma ve suyu geri verme yapısı veya arıtma sistemini olumsuz etkileyecek faktörleri en aza indirme veya ortadan kaldırma, 182 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU • Acil duruma uygun karşılık verecek müdahale ve önlemler yöntemlerinin geliştirilmesi, • Acil durum karşısında her bir işletme personelinin kendi sorumluluğunun bilicinde olmasını sağlayacak eğitimler, • Acil durum donanımlarının, ekipmanlarının düzenli sayımı, bakımı, gerektiğinde yenilenmesi ve işlevsellik kontrolü, Aşağıda verilen öncelikler listesinin geliştirilmesi ve etkinleştirilmesi: Uygun hareketi belirlemek için acil durumun analiz edilmesi, Uygulanabilir önleyici ölçümlerin yapılması, Uzman ekibin gönderilmesi, Boş kısımlar listesinin kontrolü, Son çare olarak birim, proses veya proseslerin durdurulması, Müdahale veya önleme çalışmalarının zamanının en aza indirilmesi. 1.3 Acil Durumun Sebebi Acil durum şartları: Doğal afetler, Yolların kapanması, Haberleşme kayıpları, Tesis içi kazalar, Proseste bozulma, Yanlış işletme, Düzensiz bakım, Dışarıdan zehirli maddeler veya kimyasalların karışması, Personel dalgınlığı, eğitimsizliği, eksik bilgi veya yanlış bilgi sahibi olma, Öngörülemeyen nedenler vb. sonucunda oluşabilmektedir. 1.3.1 Doğal Afetler Sistemi zarara sokacak doğal afetler: Yıldırım Deprem Dondurucu hava Taşkınlar (sel, aşırı deniz dalga hareketleri) Heyelan 183 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Yıldırım: Yıldırımın ciddi hasarlarından biri, su alma ve suyu geri verme veya arıtma tesisinin kontrol ve kumanda merkezine yıldırım düşmesi durumunda gerçekleşir. Bu bölümün doğrudan zarar görmesi tesisteki temel elektrik ünitesinin servis dışı kalmasına yol açar. Bu durumda işletme operatörü ilgili yerlerin onarımına girişmek yerine, derhal uzman elektrikçi ile temas kurmalıdır. Onarım, normal çalışma şartlarının mümkün olduğu kadar çabuk oluşturulması için doğrudan hasar gören üniteye yapılabilir, ancak genel olarak bütün elektrik sisteminin gözden geçirilmesi gerekir. Deprem: Hem yapıda hem de boru hatlarında zarara yol açabilir. Deprem nedeniyle enerji kesintisi oluşabileceği gibi boru hattı da kırılabilir. Deprem öncesinde, sırasında ve sonrasında tesis personelinin alması gereken önlemler liste halinde aşağıda özetlenmiştir: Deprem öncesinde: Deprem hakkında pratik bilgiler verilmeli eğitimler verilmeli, pratik eğitimler yaptırılmalıdır. Deprem esnasında: • İç mekânda iseniz, sağlam bir masa veya sıra altına girin. Pencere, kapı eşiği, ağır mobilya veya araçların uzağında durun. Bina sallanırken merdiveni kullanmayın. • Dışarıda iseniz, açıklığa ilerleyin, bina ve enerji hatlarından uzaklaşın. • Araba sürüyor iseniz, güvenli bir yerde durun ancak dışarı çıkmayın. Köprü üzerinde, kavşakta veya tünelde durmayın. Mümkün olduğunca çabuk trafikten çıkın. • Ağaç, elektrik lambaları, enerji hatları veya levhaların altında durmayın. Depremden sonra: • Sakin olun. • Derhal yetkililere haber verin. Net, kısa, anlaşılabilir bilgiler verin. Tüm elemanları sayın, güvenlik altında ve yaralanmamış olduklarından emin olun. Yaralıları bildirin. • Tesis kontrolüne çıkın. Bu aşamada öncelikler listesini izleyin. • Binaya girmeden önce, yapısal hasarları denetleyin. Eğer bina güvenlikli görünmüyor ise veya yetersiz ışık varsa girmeyin. • Bütün doğalgaz hatlarını sızıntıya karşı denetleyin. Gaz kaçağı olmadığından emin olana kadar yakıcı madde (çakmak, mum, vb.) kullanmayın. Gaz kaçağından şüpheleniyorsanız elektrikli cihazları çalıştırmayın. Gazlı bir ortama girmeyiniz, girmeniz gerekirse de tamamen o ortamdan bağımsız çalışan ve suni solunum sağlayan cihazlarla giriniz, 184 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU • Denetleme ve kontrol tamamlandığında bulgularınızı derhal amirinize bildirin. Dondurucu hava: Dondurucu hava ile ilgili önemli problemler aşağıdaki gibidir: • Enerji kesintisi: Hava hattında kar ve buz oluşması enerji hatlarında bozulmalara sebep olur. • Ulaşım güçlüğü: Buzlu şartlarda, yolların kayganlaşması nedeniyle hem personelin ulaşımı, hem de tesiste kimyasal ve çamur taşınımı sorun yaratabilir. Dondurucu hava şartlarında, enerji nakil hattının donmasını ve kar tutmasını engelleyecek uygun önlemler alınmalıdır. Bu önlemler, açıktaki vanaların düzenli kontrolünü, motor ısıtmasının sağlanmasını ve boruların tam yalıtımını kapsar. Taşkınlar: Su alma ve suyu geri verme ile Arıtma sisteminde taşkınlar ile ilgili çok kısa sürede oluşabilecek zararların etkisi başlıca iki grupta toplanabilir: • Prosesin, taşkın sularının katılımı ile hidrolik olarak aşırı yüklenmesi, • Tesis alanının büyük bölümünün veya tamamının sel altında kalması Sızıntı belli derecelerde her kanalizasyon şebekesinde bulunur ve şiddetli yağışlarla önemli ölçüde artar. Ancak, sel yalnızca şiddetli yağmurlar sırasında ve sonrasında kısa bir süre için görülür. Sızıntı suyu, yüzeysel akış ve bunların birleşimi aşağıda tanımlanmıştır: • Sızıntı suyu, kanalizasyon sistemine giren su olup, kanalizasyon bağlantıları, boru bağlantıları, kontrol bacaları ve duvarlardan sızan suları içermektedir. Sızıntı suyu yüzeysel akışı içermez. Yüzeysel akış, kanalizasyon sistemine deşarj edilen su ile birlikte aşağıdaki kaynaklardan oluşan suları ve drenajları içerir: servis bağlantıları, çatı girişleri, bodrum, avlu ve alan drenajları; soğutma suyu deşarjları; doğal bataklık alanları drenajları; yağmur ve birleşik kanal bağlantıları ve kontrol bacalarından sızan sular; toplama havzasını; yağmur sularını; yüzey taşkın suları ve cadde yıkama suları. • Sızıntı suyu / yüzey akışı, kaynak ayırt etmeksizin sızıntı ve yüzey akışının her ikisinin toplam miktarıdır. Sızıntı suyu ve yüzeysel akışın sisteme girmesi, atık su debisini önemli miktarda arttırır. 1.3.2 Personel Devamsızlığı, Yokluğu, Personel eksikliği tesisin işletilmesinde önemli bir potansiyel tehdit oluşturur. Acil durum sırasında, yolların kapanması ve diğer kişisel kaygılar çalışanların işe gelmesini 185 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU engelleyebilir. Bu durumda yedek personel listesinin proje yürütücüsünde mevcut olması gerekir. 1.3.3 Yolların Kapanması Tesise gelen yolun kapanması personel ulaşımını engeller. Bu durumlar için en etkili önlem, tesisin henüz kurulum aşamasında iken mevcut güzergâhtan mümkün olduğunca uzakta alternatif bir yol oluşturmaktır. 1.3.4 Haberleşme Kaybı Telekomünikasyon, günlük işlerde rutin olarak tekrarlanan bir olgu iken acil durumlarda hayati önem kazanır. Haberleşmenin kesilmesi durumunda bu bölümde anlatılmakta olan hiçbir önlem ve eylem gerçekleştirilemez. Alternatif olarak mobil santral oluşturmak uygun olacaktır. 1.3.5 Kusurlu Bakım Düzenli bir bakım olmadığı sürece, cihazların çoğu sonunda çalışmaz hale gelecektir. Bakım şekli cihazların ne kadar iyi ve uzun süre çalışacağına işaret eder. İyi ve düzenli bakım yüksek verimlilik sunarken; hatalı bakım işletme ömrünü kısaltır. Hatalı ve düzensiz bakımdan dolayı meydana gelebilecek beklenmeyen bozukluklar, su alma ve suyu geri verme veya atık su arıtma ünitesinde ciddi zararlara neden olabilir. Tek bir ekipmanın bozulması acil durum yaratmadan çözülebilse bile, zayıf bakımın birikmiş etkileri oldukça ciddi sonuçlar doğurabilir. 1.3.6 Kayıtsız İşletme Anlayışı Tesis dahilinde veya yasa koyucu tarafından oluşturulmuş işletme metotlarından sapmalar ihmalkar işletme anlayışını doğurur. Özensiz işletme, hatalı bakımın aksine kolaylıkla fark edilemeyeceğinden, sistem için daha fazla zararlı olup nedeni anlaşılamayan acil duruma yol açabilmektedir. Bu nedenle, arıtma tesisinde etkin işletme koşullarının sağlanabilmesi için öncelikle sağlıklı işletme prosedürleri geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. 1.3.7 Kazalar Tesislerin işletilmesinden sorumlu personel sürekli olarak olası tehlikelerle yüz yüze kalır. Kazalar yaralanmamalara ve cihazlar üzerinde hasara neden olur. Tesis arazisi dışında gerçekleşen kazalar bile işletmeyi etkileyebilir. Örneğin, kanalizasyon sistemine zehirli maddenin kaza sonucu dökülmesi zamanında fark edilememiş ise arıtma sistemi ünitelerinde de ciddi sorunlara neden olabilir. 1.3.8 Proses Arızaları Proses arızaları, tesisin tek bir ünitesinde olabileceği gibi tümünde de çıkabilir. Her iki durumda da verimlilik düşer. Çok kısa zaman dilimlerinde prosesin tamamını etkileyecek 186 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU hasara neden olan olaylar sel baskınları, deprem, yıldırım, dondurucu soğuk, güç kaybı, sabotaj, öngörülmeyen nedenler, toksik kazalar, vb.dir. 1.4 Acil Eylem Planı 1.4.1 Personel Sorumluluğu Mevcut personelin örgütlenmesi ve hareket planının hazırlanmasından kilit konumdaki idareciler sorumludur. Karmaşayı en aza indirecek planın başarıyla uygulanabilmesi için, her bir personelin acil durumda üstleneceği sorumluluğu bilmesi gerekmektedir. Proje yöneticisi acil eylem planının tümünden sorumludur. Güvenlik görevlileri planın uygulamasından sorumlu olup sonuçları doğrudan proje yöneticisine rapor eder. Aşağıda verilen acil eylem kontrol listesi su alma ve suyu geri verme ile arıtma sisteminde çalışanların sorumluluğunu tanımlayan rehber liste olarak kullanılabilir. Proje Yöneticisi: • Aldığı acil durum mesajı karşısında, ilk alarma dayanarak eylem planının meydana gelen olaya göre uygun olan bölümünü başlatır. • Amirler, kilit noktadaki personel ve yardım organizasyonlarını temsilcileri önceden belirlenen acil eylem merkezinde acil durumun şiddeti değerlendirilmek üzere bir araya getirir ve bu toplantıda eylem planının ana hatları çıkarılır. • Destek personelini harekete geçirerek amirleri destekler. • Gerekirse uzman yerlerden yardım ister. • Normal işletme koşulları sağlanana kadar acil eylem hareketini izler ve destekler. • Gerektiğinde eylem zamanı, eylem metodunun uygunluğu, donanımlar, haberleşme, personel eğitimi, esneklik, yardımcı eleman verimliliği ve karşılıklı yardımlaşma açısından acil eylem planını değerlendirir, eleştirir ve geliştirir. Güvenlik Görevlisi: • Destek personeli de dahil olmak üzere tüm işletme personelini harekete geçirir, proses ayarlamalarını yapar gerekirse proses kontrol ve analizi için örnekleme yapar. • Proje yöneticisine acil durumdaki proses şartlarını ve örnekleme sonuçlarını aktarır. • Acil durumlarda personelin çalışmasını izler ve onlara destek verir. • Operatörlerin acil eylem müdahalelerini değerlendirir ve eleştirir. Bakım Amirliği: • Bakım ekibini ve yardımcı personeli harekete geçirir. 187 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU • Operasyonu personel, ekipman, vb ile destekler. • Karşılıklı yardımlaşmayı koordine eder, uzmanlık bilgilerini uygular. • Normal çalışma şartları sağlanana kadar katılan ekibin çalışmalarını izler ve destek verir. • Bakım ekibinin acil eylem çalışmalarını değerlendirir ve eleştirir. 1.4.2 Acil Eylem Merkezi Acil eylem merkezi olarak kullanılacak ünite ve elemanlar önceden belirlenmiş ve kolaylıkla ulaşılabilen yerde bulunmalıdır. Acil durum bildirildiğinde, görevdeki operatörün acil durum ile ilgili yapacağı eylemler bir metot olarak elinde bulunmalıdır. Bu durumda yapılacak ilk işi; alarm yerine bakım ekibini göndermektir. Tesisin kilit personeli ve irtibata geçilmesi gereken diğer şahısların telefon numaraları da dahil diğer güncelleştirilmiş bilgileri, sistem haritası, su alma ve suyu geri verme veya arıtma ünitesi akım şeması, boru ve elektrik hattı şemaları yönetim binasında bulunmalı ve acil durumda operatörün kullanımına açık olmalıdır. 1.4.3 Acil Ekipman Envanteri Acil ekipman envanteri dosyada tutulmalı ve su alma, suyu geri verme veya arıtma prosesinde kullanılan tüm ekipman, malzeme ve kimyasalları içermelidir. Mevcut bulunması gereken acil ekipman listesi aşağıda verilmektedir: • Her bina ve tehlikeli bölgelere yakın yerler için en azından bir adet karbon dioksit veya kuru kimyasal içerikli yangın söndürücü, • Tehlikeli bölgelerdeki çalışmalar için güvenli ve patlamaya dayanıklı ekipman, • Tehlikeli bölgelerde yapılan çalışmalar için kıvılcımsız çalışan alet ve ekipmanlar, • Tehlikeli bölgelerdeki atmosferi ölçmek için parlayıcı gaz indikatörü veya düşük patlama limitlerini ölçer cihazlar, • Çevrede, tehlikeli bölgeler için taşınabilir hava kalitesi izleme cihazı, Deprem olması durumunda yıkıntılara girmek, kesmek, koparmak vs, için malzeme ve ekipmanlar, • Hortumlu taşınabilir pompa, • Kürek, kepçe ve süpürge, • Kalsiyum hipo klorit, • Çamur vidanjörü, 188 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU • Kuka, çapa ve benzer ekipman ve aletler, • Kanal onarım ekipmanları, • Kimyasallarla çalışırken kullanmak için koruyucu giysiler ve pilot gözlüğü, • Tüm elektrik panellerinin önüne plastik (kauçuk) paspas, • Naylon güvenlik takımı, • Plastik eldiven, • Uçları lastikli çizme ve donanımlı giysi, • Vinç takımı, • Pille çalışan el feneri ve cep feneri. 1.4.4 Kayıtların Yedeklenmesi Kayıt yedekleme programı oluşturmanın maliyeti, acil durumda kaybolan kayıtların tekrar oluşturulması ile kıyaslandığında çok daha az masraflıdır. Yeraltı bağlantı hatlarının yerini ve durumunu gösteren kayıt ve haritalar özellikle acil durumda özel önem taşır. Kayıtların bir kopyası mikrofilmi alınarak saklanabilir ancak harita ve diyagramların orijinal olarak saklanması tercih edilmektedir. Harita, pafta, akım şemaları, önemli pompalama hatları haritalarının tam boyutlu kopyaları her yıl yenilenerek taşkın geçirimsiz korunaklı bir yerde tutulabilir. Aşağıdaki bilgiler kolaylıkla ulaşılabilecek ve güvenli şekilde saklanmalıdır: • Acil ve yedek personelinin adı, adresi, telefon numaraları, afet sorumlulukları, sanatları, kan gruplarına varana kadar, • Stoklanmış acil durum ekipman, malzeme, kimyasalların yeri, tipi ve miktarları, • Acil durum teçhizatını çekmek için ekipman, araç tipi ve yerleri, • Gezici pompa, jeneratör gibi mevcut arıtma ekipmanlarının yerleri ve tipleri, • Ağır acil durumlar için gereksinimlerin tahminleri, • Standart çalışma metotlarının tanımı. 1.5 Acil Eylem Prosedürü 1.5.1 Endüstriyel Kazalar ve Toksik Zehirlenme Toksik veya potansiyel toksik maddelerin çevreye bulaşması durumunda artan risk nedeniyle bu konuda kamu tarafından, kanun ve yönetmeliklerin resmen ilan edilmesi söz konusudur. Bu durumda çalışma, dökülen tehlikeli maddenin kaynağını belirlemek için toplayıcı sistemde yapılmalıdır. Sayım, tüm endüstrilerin arıtma sistemine katılım paylarından yapılmalıdır. Her bir endüstri toplanan sistem haritasında yerleştirilir ve mevcut potansiyel zararlı maddelerin 189 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU listelenir. Sisteme diğer endüstriyel katılımlar oldukça aynı işlemler yenileri için yapılır. Bu kayıt ve bilgiler Şehrin mühendislik ofisinde bulundurulmalıdır. Kazanın duyurulması için erken uyarı sistemi kurulmalıdır. Herhangi sayıda zararlı madde toplu su alma ve suyu geri verme veya atık su arıtma sistemine deşarj edilebilir. Toplu sisteme giren endüstriyel atıklar toksik bileşik, yağ veya diğer zararlı maddeleri içerebilir. Arıtma sisteminde ve pompa istasyonunda kaza sonucu dökülen maddeler patlama ve yanmaya neden olabilirler. Yanıcı karışımın oluşumunu önlemek operatörün sorumluluğundadır. Tehlikeli bölgedeki tüm elektrik servislerinin patlamaya dirençli olması gerekmektedir. Kaza ve sızıntı ihtimali varsa derhal ana şalter ve pompa istasyonları kontrol edilmelidir. Kontroller yabancı kokuya, pompa istasyon çıkışında renk değişimine, gaz detektörü kullanılarak yanıcı gazlara karşı da yapılmalıdır. Etkilenen alana taze hava girmesi için tüm pencereler, kapılar, tavandan açılmalı havalandırıcılar çalıştırılmalıdır. Patlayıcı veya parlayıcı gaz seviyesinin güvenli seviyeye inmesi durumunda normal çalışma şartlarına dönülebilir. Yakıt, yağ, benzin veya diğer zararlı sıvılar da kaza sonucu sisteme girebilir. Örneğin, benzin tankerinin devrilmesi durumunda, yangın ekibinin yolu yıkamasıyla bacalardan kanal sistemine oldukça fazla miktarda dökülen madde karışabilir. Yakıt veya diğer zararlı maddeler suda yüzer halde görüldüğünde itfaiye aranmalı ve yardımı istenmelidir. Yakıt, yağ, benzin ve diğer benzeri yüzen maddeler sıyırma yolu ile sudan ayrılabilirler. Bu maddeler toplanarak son uzaklaştırma yöntemi olarak sağlıklı depolama tesislerine gönderilmelidirler. Eğer sıyırma ile yağlar giderilemiyor ise operatör derhal proje yöneticisini bilgilendirmeli normal çalışmada aksamayı önleyecek şekilde acil eylem planı yapmalıdır. Atık suda herhangi bir zararlı maddeye rastlanması durumunda personel hemen proje yöneticisine konuyu aktarmalıdır. Buna ek olarak, maddenin görüldüğü zaman ve tahmini miktarı not edilmelidir. Bu bilgiler maddenin kaynağını belirlemede yararlı olacaktır. Bu tür atıkların sisteme girmesi kanalizasyonda kirlenmeye yol açacaktır. Eğer kirlenme oluşuyorsa, daha ileri olayları önlemek için deşarj kaynağını belirlemek gerekir. Zararlı ve tehlikeli maddenin merkezi arıtma sistemine deşarjını en aza indirgemek için aşağıdaki gözetim programının uygulanması önerilir: • Merkezi su alma ve suyu geri vermeyle arıtma sisteminin, pompa istasyonu, kuyular, endüstriyel atık kaynakları, herhangi zararlı koku, benzin buharı, yağ vb. periyodik denetlemesi yapılmalıdır. Bulunan herhangi zararlı madde örneği, özellikleri ve kaynağını belirlemek amacıyla toplanmalıdır. • Merkezi su alma ve suyu geri vermeyle arıtma sistemine yağ veya herhangi zararlı madde karışması durumunda hizmet verilen alandaki tüm endüstriler restoranlar da dahil olmak üzere yıllık denetimler yapılmalıdır. Bu şehir izleme görevidir. 190 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU • Problem olduğunda kanalizasyon şebekesindeki arızalar (bozulmalar) haber verilmeli ve düzeltilmelidir. • Problem belli süre sonunda da geçmez ve düzeltme için herhangi bir çaba harcanmazsa, sorumlular yönetmelikler çerçevesinde sorumlulukları ölçüsünde cezalandırılır. Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı Tesisi Endüstriyel Kazalar ve Toksik Zehirlenme Santral dahilindeki tüm elektrik servisleri patlamaya dirençli olacaktır. Herhangi bir gaz kaçağı ve yangın riski ihtimalleri için gaz dedektörleri ve yangın uyarı sitemleri döşenecektir. Kaza ve sızıntı olasılıklarında ana şalterler indirilecek ve pompalama istasyonları aniden devre dışı bırakılacaktır. Sızıntı veya kaza durumunun ortadan kalkması ile tüm kapalı ortamlar etkili havalandırma sağlanarak temizlenecektir. Yeterli havalandırmanın sağlanması ve kaza risklerinin sona ermesinin ardından santral, işleme devam edecektir. Tesis inşa aşamasında her türlü yağ ve yakıt sızıntısı ihtimalleri göz önüne alınarak işlemler gerçekleştirilecektir. Zemin sızdırmaz beton ile kaplanacaktır. Her türlü sızma, dökülme olayları ile kaza riskleri düzenli olarak kaydedilecek ve ilgili birim amirine iletilecektir. 1.6 Yerel Polis veya Jandarma ve İtfaiyenin Koordinasyonu 1.6.1 Polis veya Jandarma Merkezi Yerel polis veya jandarma amirliğinden arıtma sisteminin güvenlik derecesini kritik etmesi istenebilir. Polis veya jandarma merkezinin kilit, ışıklandırma ve çevre duvarı ile ilgili tavsiyeleri yerine getirilmelidir. Alana izinsiz bir döküm olduğunda personel durumu polise veya jandarmaya bildirmelidir. Yola patlayıcı veya toksik madde dökülmesi durumda, polisin veya jandarmanın hemen operatörü araması gerektiği belirtilmelidir. Aşağıdaki bilgiler elde edilmelidir: • Sisteme giren malzemenin miktarı ve özellikleri • Kazanın (dökülmenin) yeri • Kazanın zamanı Örneğin, zararlı ve tehlikeli madde kazalarındaki acil durumlarda polis veya jandarma haberleşme kapasitesinden yararlanmada işbirliğine gidilebilir. Özet olarak, Polis veya jandarma Bölümünün bu konudaki sorumlulukları: • Mevcut su alma, suyu geri verme ve arıtma sisteminin güvenlik derecesinin değerlendirilmesi • Su alma ve suyu geri verme ile arıtma ünitesinin ve pompa istasyonlarının düzenli kontrolünü yapmak 191 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU • Su alma ve suyu geri verme ile arıtma sisteminde acil durum halinde yardıma hazır olmak 1.6.2 İtfaiye Merkezi Yerel itfaiye merkezi yılda en bir kez arıtma ünitesini ziyaret ederek yangın tehlikesini en aza indirmenin yollarını önerir. Tüm binalardaki mevcut yangın söndürücü ekipmanları, elektrik hattını ve patlayıcı, parlayıcı madde depolama alanları kontrol edilmelidir. Tüm su alma ve suyu geri verme ile arıtma tesisi binalarının planları yangın durumunda eylem planı hazırlamak amacıyla Yangın amirliğine verilmelidir. 1.7 Yaralanmalar Ne yazık ki yaralanmalar her zaman olabilmektedir ve yaralı tedavi işi konunun uzmanı kişiye bırakılmalıdır. Birisi yaraladığında veya kazaya uğradığında aşağıdaki yol izlenmelidir: • İlk yardım uygulaması yapılır • Derhal acil/tıbbi yardıma başvurulur • Alanda daha fazla zararı önlemek için güvenlik önlemleri alınır • Yangın olasılığı araştırılır • Dökülen maddeler temizlenir • Tıbbi yardım ve kurtarma ekibi için alan temizlenir. Projenin kati proje aşaması tamamlandıktan sonra inşaat faaliyetlerine başlamadan önce detaylı Acil Müdahale Planı oluşturulacak ve çalışmalar esnasında bu plana göre hareket edilecektir. Yatırımcı firma tarafından belirlenecek Çevre Yönetim Ekibi çalışmalar sırasında, alınan kararların yürütülmesini sağlayacaktır. VIII.2. ÇED olumlu belgesinin verilmesi durumunda, Yeterlik Tebliği’nde “Yeterlik Belgesi alan kurum/kuruluşların yükümlülükleri” başlığının ikinci paragrafında yer alan hususların gerçekleştirilmesi ile ilgili program. Proje kapsamında; rapor içerisinde belirtilen önlemlerin ve taahhütlerin yerine getirilmesi, Bölüm VIII.1.’de belirtilen ana başlıklar çerçevesinde oluşturulacak Çevre İzleme Programı kapsamında izlenecektir. Programın kapsamı; projeye bağlı yapılacak olan tüm çalışmalarda çevre ve sağlığa zararlı sonuçlar doğurabilecek faaliyetlerin, ÇED Raporunda taahhüt edilen hususların ve bu konuda uyulması gereken yasal yükümlülüklerin izlenmesi, denetlenmesi ve denetlemelerin raporlanmasıdır. İnşaat sürecinin izlenmesi; inşaat sürecindeki olumsuz etkilerin raporda 192 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU belirtilen önlemlerle ilgili yönetmelik sınır değerlerini aşıp aşmadığı ve/veya bertaraf edilip edilmediğinin kontrolü şeklinde gerçekleşecektir. Yukarıda belirtilen amaç ve kapsam dahilinde izleme formları inşaat süresince, belirlenecek periyotlarla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunulacaktır. 193 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm IX. Halkın Katılımı (Projeden etkilenmesi muhtemel yöre halkının nasıl ve hangi yöntemlerle bilgilendirildiği, proje ile ilgili halkın görüşlerinin ve konu ile ilgili sorular açıklamalar) Proje kapsamında 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı ÇED Yönetmeliği’nin 9. Maddesi gereği halkı bilgilendirmek, görüş ve önerilerini almak amaçlı 24.01.2013 tarihinde Şanlıurfa İli, Bozova İlçesi, Eskin Köyü, Eskin İlkokulunda saat 14.00’da “Halkın Katılımı Toplantısı” düzenlenmiştir. Toplantıdan ulusal ve yerel gazetelerde verilen ilanlar aracılığıyla vatandaşlara duyurulmuştur. Söz konusu gazete ilanları EK-17’de verilmektedir. Toplantıda halk görsel bir sunumla proje hakkında bilgilendirilmiştir, ayrıca projeye ait bilgilerin bulunduğu bir broşür halka dağıtılmıştır. Toplantıya Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Şanlıurfa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. temsilcileri, EN-ÇEV ENERJİ ÇEVRE YATIRIMLARI HARİTACILIK İMAR İNŞAAT LTD. ŞTİ. yetkilileri, köy muhtarı ve yöre halkı katılmıştır. Şekil 46. Halkın katılımı toplantısı (1) 194 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Şekil 47. Halkın katılımı toplantısı (2) Projenin tanıtımı için yapılan sunum bittikten sonra toplantı soru cevap şeklinde ilerlemiş olup, toplantı sırasında halktan gelen sorulardan bazı örnekler aşağıda verilmiştir. Şekil 48. Halkın katılımı toplantısı (3) Soru : Yapılacak olan tesiste bacalardan çıkan gazlar bizim sağlığımızı olumsuz yönde etkileyecek mi? Cevap : Bacalardan çıkacak gazlar insan sağlığını tehdit edecek bir boyutta olmayacaktır. Bakanlığımız tarafından baca gazları için belirlenmiş sınır değerler sağlanacaktır; ayrıca 195 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU bacalara konulacak olan filtreleme ile kontrol altına alınacak ve online izleme sistemleri ile kontrol Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından sürekli izlenecektir. Soru : Tesiste oluşacak atıksular nasıl bertaraf edilecek? Cevap : Tesiste oluşacak evsel nitelikli atıksular kurulacak olan biyolojik arıtma sisteminde arıtıldıktan sonra tesis içi bahçe sulamasında kullanılacaktır. Endüstriyel nitelikli atıksular ise kimyasal arıtma sisteminde arıtıldıktan sonra proses içinde tekrar kullanılacaktır. Soru : Tesiste işletme sırasında oluşacak gürültü bizlere rahatsızlık verecek mi? Cevap : Tesiste oluşacak gürültü ilgili yönetmeliklerdeki sınır değerleri aşmayacaktır, gürültü konusunda gerektiğinde yalıtım yapılacaktır. Soru : İnşaat ve işletme sırasında bizlere istihdam sağlanacak mı? Cevap : Söz konusu proje için aranan nitelikli ve niteliksiz elemanlar öncelikle yöre halkından sağlanacaktır. 196 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm X. Yukarıda Başlıklar Altında Verilen Bilgilerin Teknik Olmayan Bir Özeti (Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yapılması planlanan tüm çalışmaların ve çevresel etkiler için alınması öngörülen tüm önlemlerin, mümkün olduğunca basit, teknik terim içermeyecek şekilde ve halkın anlayabileceği sadelikte anlatılması) AYSER ENERJİ LTD.ŞTİ. tarafından Şanlıurfa ili, Bozova ilçesinde yaklaşık 125.000 m2’lik alanda 606,10MWm/ 600,04MWe/ 1052,70 MWt kurulu gücünde “Ayser Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinin” kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır. Santralin temel amacı elektrik enerjisi üretmektir. Tesiste yakıt olarak yalnızca doğal gaz kullanılacak olup doğalgaz depolaması yapılmayacaktır. Tesise doğal gaz ulaştırılamadığı durumda başka bir hammadde kullanılmayacak ve tesis faaliyetine devam edemeyecektir. Santral için ihtiyaç duyulan doğalgaz santrale yakın mesafede bulunan 40”lik ana doğalgaz hattına bağlantı yapılarak sağlanacaktır. Santralde ana ekipman olarak 2 adet gaz türbini (2 x 182,83 MWm/ 181,0 MWe), 2 adet atık ısı kazanı ve 2 adet buhar türbini (2 x 120,22 MWm/ 119,02 MWe) bulunacaktır. Doğalgaz çevrim santrali için düşünülen alan Şanlıurfa ili, Bozova ilçesi sınırlarında Fırat nehrinin doğu tarafında kuş uçuşu 3 km mesafede Adıyaman – Şanlıurfa karayolunun kenarında bulunmaktadır. Proje sahası, Şanlıurfa il merkezinin kuş uçuşu yaklaşık 53 km kuzeybatısında, Bozova ilçe merkezinin kuş uçuşu yaklaşık 21 km kuzeybatısında yer almaktadır. Proje alanına en yakın yerleşim yerleri, alanın yaklaşık 2.11 km kuzeybatısında Eskin Köyü, yaklaşık 2.58 km kuzeydoğusunda Dutluca Köyü, yaklaşık 4.37 km güneybatısında Karacaören Köyü ve yaklaşık 3.58 km güneybatısında Kaçarsallıcası Köyü bulunmaktadır. Proje alanı N40-b1 paftasında yer almaktadır. Tesiste kullanılacak olan doğalgaz, proje alanına yaklaşık 0,5 km mesafede bulunan 40’’’lik BOTAŞ ana doğalgaz hattından (Adıyaman-Şanlıurfa Doğalgaz Boru Hattı) alınacaktır. Bu hattan gereken doğal gazın sağlanması için bir gaz basınç ayarlama ve ölçüm istasyonu (RMS) kurulacaktır. Tesisin 1 yılda 333 gün-8000 saat çalışması planlanmaktadır. Tesis tam yükte ve 3 vardiya olarak çalışacaktır. Projenin inşaat dönemi yaklaşık 48 ay sürecektir. Proje kapsamında; arazinin hazırlanması ve inşaat aşamasında yapılacak çalışmalardan kaynaklanacak; gürültü, emisyon v.b. çevresel etkiler kısa süreli olup, bu etkiler inşa çalışmalarının tamamlanması ile biteceğinden süreklilik arz etmeyecektir. Projede santralın inşasında, tüm ünitelerde yapılacak kazı çalışmaları için hesaplanan toplam toz emisyonu değeri yukarıda verilmektedir. Yukarıda yapılan hesaplamalarda hafriyattan kaynaklanan toplam toz emisyonunun 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” Ek-2’de belirtilen 1,0 kg/saat’lik sınır değerini aştığı için toz modellemesi yapılmıştır. 197 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Modelleme sonuçlarına göre, inşaat aşamasından kaynaklanacak günlük ve yıllık YSK değerleri, HKDYY’de 2019’dan itibaren uyulması gereken sınır değerlerin oldukça altında kalmaktadır. Proje kapsamında, santral sahasında çalışacak araçlardan kaynaklı egzoz emisyonlarının da oluşumu söz konusu olacaktır. Egzoz emisyonlarının azaltılması amacıyla, araçların gereksiz yere çalışmaları önlenecek, kaliteli yakıt kullanımı sağlanacak ve egzoz emisyon kontrolleri düzenli olarak yaptırılmış araçlar kullanılacaktır. Proje kapsamında meydana gelecek vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri için, Çevresel Gürültü’nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre hazırlanan “Akustik Rapor” hazırlatılmıştır. Akustik rapor sonucuna göre gürültü sınır değerlerin altında kalmaktadır. Proje kapsamında üretilen elektrik enerjisi doğrudan ulusal şebekeye aktarılarak Türkiye’nin enerji talebinin bir kısmının karşılanması amacıyla kullanılacaktır. Bu bağlamda, yörede bulunan ve kurulması planlanan endüstriyel ve diğer tesislerin enerji ihtiyacı da bu santralden kesintisiz olarak karşılanabilecektir. Sonuç olarak, önerilen projenin gerçekleşmesi yakın gelecekte Türkiye’nin karşı karşıya kalabileceği enerji arzındaki sıkıntıların açılması açısından da önem taşımaktadır. 198 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Bölüm XI. Sonuçlar (Yapılan tüm açıklamaların özeti, projenin önemli çevresel etkilerinin sıralandığı ve projenin gerçekleşmesi halinde olumsuz çevresel etkilerin önlenmesinde ne ölçüde başarı sağlanabileceğinin belirtildiği genel bir değerlendirme, proje kapsamında alternatifler arası seçimler ve bu seçimlerin nedenleri) AYSER ENERJİ LTD.ŞTİ. tarafından Şanlıurfa ili, Bozova ilçesinde yaklaşık 125.000 m2’lik alanda 606,10MWm/ 600,04MWe/ 1052,70 MWt kurulu gücünde “Ayser Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinin” kurulması ve işletilmesi planlanmaktadır. Santralin temel amacı elektrik enerjisi üretmektir. Tesiste yakıt olarak yalnızca doğal gaz kullanılacak olup doğalgaz depolaması yapılmayacaktır. Tesise doğal gaz ulaştırılamadığı durumda başka bir hammadde kullanılmayacak ve tesis faaliyetine devam edemeyecektir. Santral için ihtiyaç duyulan doğalgaz santrale yakın mesafede bulunan 40”lik ana doğalgaz hattına bağlantı yapılarak sağlanacaktır. Santralde ana ekipman olarak 2 adet gaz türbini (2 x 182,83 MWm/ 181,0 MWe), 2 adet atık ısı kazanı ve 2 adet buhar türbini (2 x 120,22 MWm/ 119,02 MWe) bulunacaktır. Enerji Santrali inşaat çalışmalarının; inşaat öncesi dönem 12 ay, inşaat dönemi 36 ay olmak üzere toplam 48 ayda tamamlanması ön görülmektedir. Projenin inşaat aşamasında günde 8 saat haftada 6 gün yılda 12 ay çalışılması; işletme döneminde ise yılda 8.000 saat çalışılması öngörülmektedir. İnşaat aşamasında 750 kişi, işletme aşamasında ise 130 kişinin çalışması planlanmaktadır. Tesisin 49 senelik lisans anlaşması ile enerji üreteceği kabulü yapılmış olup, ekonomik ömrü 40-50 yıl olarak planlanmıştır. Doğalgaz çevrim santrali için düşünülen alan Şanlıurfa ili, Bozova ilçesi sınırlarında Fırat nehrinin doğu tarafında kuş uçuşu 3 km mesafede Adıyaman – Şanlıurfa karayolunun kenarında bulunmaktadır. Proje sahası, Şanlıurfa il merkezinin kuş uçuşu yaklaşık 53 km kuzeybatısında, Bozova ilçe merkezinin kuş uçuşu yaklaşık 21 km kuzeybatısında yer almaktadır. Proje alanına en yakın yerleşim yerleri, alanın yaklaşık 2.11 km kuzeybatısında Eskin Köyü, yaklaşık 2.58 km kuzeydoğusunda Dutluca Köyü, yaklaşık 4.37 km güneybatısında Karacaören Köyü ve yaklaşık 3.58 km güneybatısında Kaçarsallıcası Köyü bulunmaktadır. Proje alanı N40-b1 paftasında yer almaktadır. Tesiste kullanılacak olan doğalgaz, proje alanına yaklaşık 0,5 km mesafede bulunan 40’’’lik BOTAŞ ana doğalgaz hattından (Adıyaman-Şanlıurfa Doğalgaz Boru Hattı) alınacaktır. Bu hattan gereken doğal gazın sağlanması için bir gaz basınç ayarlama ve ölçüm istasyonu (RMS) kurulacaktır. Tesisin 1 yılda 333 gün-8000 saat çalışması planlanmaktadır. Tesis tam yükte ve 3 vardiya olarak çalışacaktır. Projenin inşaat dönemi yaklaşık 48 ay sürecektir. 199 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Tesiste hammadde olarak doğalgaz kullanılacaktır. Tesiste elde edilen elektrik enerjisi; ulusal iletim hattına verilerek Türkiye’nin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Elektrik enerjisi, üretildiği yerden uzak mesafelere yüksek gerilim hatları ile taşınır, sonra daha düşük hatlarla evlere ve iş yerlerine dağılır. Bu hatlar 50 Hertz (Hz) frekansında alternatif akım taşırlar. Tüm enerji nakil ve dağıtım hatları, evlerdeki elektrik tesisatı ve elektrikli aygıtlar, içlerinden geçen bu 50 Hz akımdan dolayı aynı frekansta elektrik ve manyetik alanlar yaratırlar. Türkiye’de enerji iletim hatlarından kaynaklanan elektrik ve manyetik alanlar için herhangi bir standart veya yönetmelik yoktur. Ancak yüksek gerilim hatlarına güvenli yaklaşımın sağlanabilmesi için 30 Kasım 2000 tarih ve 24246 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliğinde” bazı değerler tanımlanmıştır. Bu yönetmeliğin 44. Maddesinde yer alan yatay ve düşey mesafeler baz alınmak kaydı ile hattın tesisine izin verilir. Enerji iletim hattının işletmesinden kaynaklanacak elektrik ve manyetik alan şiddetinin sağlık ve çevre üzerine etkisi olmayacak denli düşük olması beklenmektedir. Kaynaktan uzaklaştıkça elektromanyetik alan değerlerin azaldığı, hatta 25 metre uzaklıkta elektromanyetik alan değerlerinin sıfır civarında olduğunu tespitleri yapılmıştır. Ayrıca Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliğine göre EİH tesis edileceği için, bu yönetmelikte belirlenen yatay ve düşey mesafelere uyulacaktır. Buna ilaveten Enerji İletim Hatlarında; elektrik kaçakları, direklerin devrilmesi vb. nedenlerle oluşabilecek yangın riski nedeniyle direk uzunluğuna ilaveten bir güvenlik payı da katılacaktır. Ayser Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinde bulunacak üniteler ve kapladıkları alanlar aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tesis yapıları toplamda 90.873 m2, sosyal binalar 5.845 m2, geçici şantiye binaları ise 950 m2 yer kaplayacaklardır. Proje kapsamında; arazinin hazırlanması ve inşaat aşamasında yapılacak çalışmalardan kaynaklanacak; gürültü, emisyon v.b. çevresel etkiler kısa süreli olup, bu etkiler inşa çalışmalarının tamamlanması ile biteceğinden süreklilik arz etmeyecektir. Projede santralın inşasında, tüm ünitelerde yapılacak kazı çalışmaları için hesaplanan toplam toz emisyonu değeri yukarıda verilmektedir. Yukarıda yapılan hesaplamalarda hafriyattan kaynaklanan toplam toz emisyonunun 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” Ek-2’de belirtilen 1,0 kg/saat’lik sınır değerini aştığı için toz modellemesi yapılmıştır. Modelleme sonuçlarına göre, inşaat aşamasından kaynaklanacak günlük ve yıllık YSK değerleri, HKDYY’de 2019’dan itibaren uyulması gereken sınır değerlerin oldukça altında kalmaktadır. Proje kapsamında, santral sahasında çalışacak araçlardan kaynaklı egzoz emisyonlarının da oluşumu söz konusu olacaktır. Egzoz emisyonlarının azaltılması amacıyla, araçların gereksiz 200 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU yere çalışmaları önlenecek, kaliteli yakıt kullanımı sağlanacak ve egzoz emisyon kontrolleri düzenli olarak yaptırılmış araçlar kullanılacaktır. Proje kapsamında, oluşacak toz emisyonları ile ilgili olarak, 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği” ve 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği” hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında meydana gelecek vibrasyon, gürültü kaynakları ve seviyeleri için, Çevresel Gürültü’nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre hazırlanan “Akustik Rapor” hazırlatılmıştır. Akustik rapor sonucuna göre gürültü sınır değerlerin altında kalmaktadır. Proje kapsamında üretilen elektrik enerjisi doğrudan ulusal şebekeye aktarılarak Türkiye’nin enerji talebinin bir kısmının karşılanması amacıyla kullanılacaktır. Bu bağlamda, yörede bulunan ve kurulması planlanan endüstriyel ve diğer tesislerin enerji ihtiyacı da bu santralden kesintisiz olarak karşılanabilecektir. Sonuç olarak, önerilen projenin gerçekleşmesi yakın gelecekte Türkiye’nin karşı karşıya kalabileceği enerji arzındaki sıkıntıların açılması açısından da önem taşımaktadır. İnşaat aşamasında çalışan personelin ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla içme-kullanma suyu ve gerçekleştirilecek faaliyetler sırasında tozumanın engellenmesi amacıyla su kullanımı söz konusudur. Tesis inşaat aşamasında 750 personel görev alacaktır. Ancak 750 kişinin tamamı aynı zaman diliminde çalışmayacaktır. Eşzamanlı olarak 200 kişi sahada görev alacaktır. Bu sebeple hesaplamalar 200 kişi üzerinden yapılmıştır. Çalışacak personelin gerekli içme suyu şehir şebekesinden veya piyasadan izinli ve ruhsatlı damacanalarla hazır olarak temin edilecektir. Kullanma suyu ise öncelikle DSİ 15. Bölge müdürlüğünden alınacak izinle proje alanında uygun görülecek yerde keson kuyularla alınarak ve /veya bölge müdürlüğü tarafından uygun görülecek yerden isale hattı ve gerekmesi halinde terfi istasyonları ile sağlanacaktır. Kullanılacak suyun tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse, inşaat aşamasında personelden kaynaklı açığa çıkacak evsel nitelikli atık su miktarı toplam 30 m3/gün olacaktır. Tesiste oluşacak evsel nitelikli atık sular için paket arıtma sistemi kurulacak olup, söz konusu atık sular 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” Tablo 21.1 ve Su Ürünleri Yönetmeliği Ek-5’e uygun olarak arıtıldıktan sonra gerekli izinler alınarak tesis içi alanların sulanmasında kullanılacaktır. Geri kazanımı mümkün olmayan atıklar (yemek, organik atıklar v.b) ise çöp konteynırlarında biriktirilecektir. Proje kapsamında; inşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli katı atık miktarı toplam 228 kg/gün olarak hesaplanmış olup, bu atıklarla ilgili Resmi 14.03.1991 Tarih ve 20814 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”nin 8.Maddesine uygun olarak, çevre kirliliğini önlemek ve ekonomiye katkıda bulunmak amacıyla ayrı ayrı toplanarak biriktirilecek, katı atıkların toplanması ve taşınması ile ilgili dördüncü bölümü 18. Maddesi’nde belirtilen esaslara uyularak katı atıklar çevrenin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere dökülmeyecek, ağzı kapalı standart çöp kaplarında 201 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU muhafaza edilerek toplanacak ve gerekli tedbirler alınacaktır. Söz konusu katı atıklar, özel veya tüzel kuruluşlarca sızdırmazlığı sağlanmış standartlara uygun kapalı araçlarla taşınacak, atık imha bedeli üzerinden Bozova Belediyesi’nin uygun gördüğü bir alanda bertaraf edilecektir. Proje kapsamında işletme aşamasında çalışacak olan personel sayısı 130’dir. İşletme aşamasında personel kaynaklı su kullanımı söz konusu olacaktır. Kullanılacak suyun tamamının atıksu olarak döneceği kabul edilirse, inşaat aşamasında personelden kaynaklı açığa çıkacak evsel nitelikli atık su miktarı toplam 19,5 m3/gün olacaktır. Tesiste oluşacak evsel nitelikli atık sular için paket arıtma sistemi kurulacak olup, söz konusu atık sular 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” Tablo 21.1 ve Su Ürünleri Yönetmeliği Ek-5’e uygun olarak arıtıldıktan sonra gerekli izinler alınarak tesis içi alanların sulanmasında kullanılacaktır. Tesiste Hava Soğutmalı Kondenser kullanılacağından ötürü; sadece Gaz Türbinleri, Buhar Türbini ve Generatör Ünitelerine ait yağlama yağı soğutması kapalı devre kuru tip soğutucular vasıtasıyla yapılacaktır. Bir defaya mahsus sistem demineralize su ile doldurulacak ve kapalı devre soğutma sağlanacaktır. Doğalgaz kombine çevrim santralinde oluşacak endüstriyel atık sular (3,85 m3/saat) arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra proseste tekrar kullanılacaktır. İşletme aşamasında oluşacak geri kazanımı mümkün olmayan atıklar (yemek, organik atıklar v.b) ise çöp konteynırlarında biriktirilecektir. Proje kapsamında; işletme aşamasında oluşacak evsel nitelikli katı atık miktarı toplam 148,2 kg/gündür. Söz konusu katı atıklar, özel veya tüzel kuruluşlarca sızdırmazlığı sağlanmış standartlara uygun kapalı araçlarla taşınacak, atık imha bedeli üzerinden Bozova Belediyesi’nin uygun gördüğü bir alanda bertaraf edilecektir. Planlanan tesisin emisyon yükünün belirlenmesi amacıyla Hava Kalitesi Modelleme çalışması yapılmıştır. Modelleme çalışmaları ile planlanan tesisin bacasından atmosfere atılacak kirleticinin belirlenen çalışma alanı içinde, mevcut meteorolojik koşullar altında ne şekilde yayılacağı ve bu yayılma sonucunda söz konusu kirleticilerin yaratacağı muhtemel yer seviyesi konsantrasyon (YSK) değerleri incelenmiştir. Kurulması planlanan tesis için hesaplanan saatlik ve yıllık NO2 YSK değerleri yönetmelikte belirtilen sınır değerlerin altındadır. Bu nedenle tesisten kaynaklanacak emisyonların bölge hava kalitesi üzerine olumsuz etkisinin olması beklenmemektedir. Proje kapsamında; 29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 01.04.2010 tarihinde yürürlüğe giren “Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik”, 03.07.2009 Tarih ve 27277 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği”, 202 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 08.06.2010 Tarih ve 27605 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği”, 04.06.2010 Tarih ve 27601 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği”, 31.12.2004 Tarih ve 25687 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”, 14.03.1991 Tarih ve 20814 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”, 14.03.2005 Tarih ve 25755 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan “Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”, 17.07.2008 Tarih ve 26939 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği” , 4857 Sayılı İş Kanunu ve bu kanuna bağlı olarak çıkartılmış olan “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili Tüzük”, 18.03.2004 Tarih ve 25406 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”, 30.07.2008 Tarih ve 26952 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan “Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği”, 24.08.2011 Tarih ve 28035 Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği”, 31.08.2004 Tarih ve 25569 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği”, 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmelik 27.07.2005 Tarih ve 25883 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği”, 203 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 25.11.2006 Tarih ve 26357 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği” 30.12.2009 tarih ve 27448 sayılı ‘Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik 19.04.2005 Tarih ve 25791 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği”, 08.06.2010 Tarih ve 27605 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik”, 167 Sayılı Yeraltı Suları Hakkında Kanun, 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile 2872 Sayılı Çevre Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılan yönetmeliklerle ilgili meri mevzuat hükümlerine riayet edilecektir. Ayrıca tesis için gerekli; izin, lisans, ruhsat vb. hususlarla ilgili yasal düzenlemelerin gerektirdiği kriterlere riayet edilecektir. 204 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU Ekler (Raporun hazırlanmasında kullanılan ve çeşitli kuruluşlardan sağlanan bilgi, belge ve tekniklerden rapor metninde sunulmayanlar) EK-1 YER BULDURU HARİTASI EK-2 ÖZEL FORMAT EK-3 TOPOGRAFİK HARİTA EK-4 ÇEVRE DÜZENİ PLANI, LEJANDI VE PLAN HÜKÜMLERİ EK-5 ARAZİ KULLANIM HARİTASI EK-6 DSİ GÖRÜŞÜ EK-7 VAZİYET PLANI EK-8 ONAYLI METEOROLOJİK VERİLER EK-9 JEOLOJİ HARİTASI EK-10 GAP KARUMA ALANI HARİTASI EK-11 ÇED İNCELEME VE DEĞERLENDİRME FORMU EK-12 GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ GÖRÜŞÜ EK-13 MİGEM GÖRÜŞÜ EK-14 HAVA KALİTESİ DAĞILIM MODELLEMESİ EK-15 AKUSTİK RAPOR EK-16 KATI ATIK İZİN YAZISI EK-17 GAZETE İLANLARI 205 AYSER ENERJİ LTD. ŞTİ. AYSER DOĞALGAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALI ÇED RAPORU 206
© Copyright 2024 Paperzz
