Ölçme, bireylerin, nesnelerin ya da sistemlerin belirli özelliklere sahip olup olmadığının, sahipse sahip oluş derecesinin belirlenerek sonuçların sembollerle ve özellikle sayı sembolleriyle ifade edilmesidir. Değerlendirme ise, ölçme sonuçlarını bir ölçütle kıyaslayarak ölçülen nitelik hakkında bir karara varma sürecidir. Yani, ölçme, bir tanımlama işlemidir. Değerlendirme ise, bir yargılama işlemidir ve ölçme sonucunun bir ölçütle karşılaştırılmasına dayanır. • Sağlık hizmeti farklı yapılanmalarla ve farklı sistemler içinde sunulabilir. Ancak tüm sağlık hizmeti yapılanmalarında ortak amaç "... doğru işlemleri, doğru kişilere, doğru zamanda uygulamak ve ilk defasında doğru yapmak."tır. Bu da kaliteyi sürekli iyileştirmek ve geliştirmekle mümkün olacaktır. • Bu amaç doğrultusunda hareket edebilmek ve kaliteli hizmet sunumunu sağlayabilmek için ilk önce sistemin nitelik (Bir şeyin iyi veya kötü oluşu) ve nicelik (Bir şeyin sayılabilen, ölçülebilen veya azalıp çoğalabilen durumu) olarak bu hedefin neresinde olduğunu görmek gerekmektedir. • Kalite yönetiminde kararlar kanıta (veriye) dayalı olmak durumundadır. Yani; hizmetin kalitesini, verimliliğini, etkinliğini, sonuçlarını izlemek, hesap verebilirlik, ileriye dönük politikalar oluşturmak, planlama ve karşılaştırma yapabilmek, ölçmek ve ölçüm sonuçlarını değerlendirmekle mümkün olacaktır. Görülüyor ki; kalite ve ölçüm kültürü birbirinden ayrılmaz iki unsurdur • Ölçüm kültürü ciddi bir öğrenme süreci gerektirmektedir. Kurum çalışanları; veri toplama ile ilgili uygulamaları, sonuçları nasıl yorumlayacaklarını ve iyileştirme faaliyetlerini nasıl planlayacaklarını süreç içinde öğreneceklerdir. İlk aşama; “Kalite Geliştirmenin 5N”si diye özetleyebileceğimiz aşağıdaki soruları sormakla başlamaktadır: • • • • • Neredeyim? Neden buradayım? Nerede olmak istiyorum? Orada olmak için ne yapmam gerekiyor? Bu ana kadar neleri başardım? • Ölçtüğümüz şeyi yönetebiliriz, o halde iyi yönetmek istediğimiz şeyi ölçmeliyiz. • Hizmet Kalite Standartlarında izlenmesi istenen başlıkların belirlenmesinde aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmuştur. o Sorunun Önemi o Görülme sıklığı o Ülke öncelikleri o Ölçülebilirlik o Etkin müdahalelerin mümkün olma durumu İndikatörler ve İndikatörlerin Çıkış Noktaları • Belirlenen başlıklar ya da indikatörlerin her biri farklı bir çıkış noktasından hareketle belirlenmiştir. • Kurumlar; burada yer verilmeyen diğer indikatörler için, kendi yapılanmaları ve ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurmak suretiyle indikatör kart ve formlarını oluşturmalı ve uygulamalarını bu yönde yürütmelidirler. Sağlık Bakanlığı HKS İndikatörleri Çıkış Noktaları Kesici delici alet yaralanmaları Kan ve vücut sıvılarının sıçramasına maruziyet oranı Yoğun bakım mortalite oranları Yoğun bakım ünitesinde bası ülseri oranları Çalışan Güvenliği Yoğun bakım ünitesinde hastane enfeksiyon hızları Hasta Güvenliği, Klinik Etkililik Cerrahi alan enfeksiyon hızları Düşen hasta oranı Sezaryen oranı Ameliyat masası kullanım oranı Hasta Güvenliği, Klinik Etkililik Yoğun bakım hasta yatış süreleri ve tekrar yatış oranları Verimlilik, Klinik Etkililik Acil servise 24 saat içerisinde aynı şikayetle tekrar başvuran hasta sayısı ve oranı Verimlilik, Klinik Etkililik Çalışan Güvenliği Klinik Etkililik, Hasta Güvenliği Klinik Etkililik, Hasta Güvenliği Hasta Güvenliği Klinik Etkililik Verimlilik, Etkinlik Müşahede odasında yatan hastaların kalış süreleri Verimlilik, Klinik Etkililik, hasta odaklılık Verimlilik, Hasta Odaklılık Acil servise çağrılan konsültan/icapçı hekimin çağrılış ve varış saati izlenmelidir Verimlilik, Hasta Odaklılık Bir başka sağlık merkezine sevk edilen hasta sayısı, oranı ve teşhis dağılım Sitolojik ve patolojik tanı arasındaki uyum değerlendirilmeli ve uyum oranları izlenmelidir. Hemşirelerin bölüm değiştirme oranı izlenmelidir. Eksiksiz doldurulan hasta dosyası oranı Hekim başına düşen poliklinik odası oranı Cerrahi profilakside antibiyotiklerin doğru kullanım oranları Klinik Etkililik, Hasta Güvenliği Sorumlu Yönetişim Verimlilik Etkinlik, Verimlilik Klinik Etkililik, Hasta Güvenliği İndikatör Takibi • İndikatörlerin izlenmesi ve yönetiminde yapılacak çalışmalar aşağıdaki şeklide özetlenebilir: 1- İndikatör kartının hazırlanması 2- Veri toplama kaynaklarının belirlenmesi 3- Veri toplama 4- Verilerin analizi 5- İndikatör sonuçlarının değerlendirilmesi 6- İyileştirme çalışmalarının yapılması İndikatör Takibi • İndikatörlerin izlenmesi ve yönetiminde yapılacak çalışmalar aşağıdaki şeklide özetlenebilir: 1- İndikatör kartının hazırlanması 2- Veri toplama kaynaklarının belirlenmesi 3- Veri toplama 4- Verilerin analizi 5- İndikatör sonuçlarının değerlendirilmesi 6- İyileştirme çalışmalarının yapılması Bir anlamda indikatörün kimliği şeklinde de ifade edebileceğimiz indikatör kartı için örnek bir uygulama görülüyor. 1- İndikatör Kartı İNDİKATÖR ADI Kısa Tanım Gerekçe Sorumlular Hesaplama Yöntemi Alt İndikatörler Hedef Değer Veri Kaynağı İlgili Formlar Veri Toplama Periyodu Veri Analiz Periyodu Çıkış Noktası Dikkat Edilecek Hususlar Burada kırmızı ile boyalı alanlar indikatör kartında mutlaka bulunması gereken alanlardır. Diğer alanlar asgari olarak kurumların özelliği ve uygulamalarına göre oluşturacağı alanlardır. Alt indikatörlerin kullanımı ve yeni alt indikatör belirlenmesi tamamen kurumların inisiyatifine bırakılmıştır. İndikatör kartında; • • • • • neyi ölçeceğimiz, hangi yöntemlerle, nasıl ve ne zaman ölçeceğimiz, ne zaman değerlendireceğimiz, dikkat edilecek hususlara ilişkin bilgiler mevcut olmalıdır. 2- Veri Toplama Kaynaklarının Belirlenmesi • Veri toplama kaynaklarının belirlenmesi; verinin şekli, kurum koşulları, gönüllü ya da zorunlu veri toplama durumu, bildirime dayalı olması gibi pek çok faktörden etkilenmektedir. • Sıklıkla kullanılan veri kaynakları: o o o o o Elektronik kayıtlar Prospektif veriler Retrospektif veriler Randomize- kontrollü çalışmalar Bildirimler 3- Veri Toplama Kaliteli verinin sağlanabilmesi için; o o o o Doğru örneklem Doğru periyot Doğru kayıt İndikatörü yorumlayabilmek için yeterli ek bilgiye sahip veriye ihtiyaç vardır. Veri kalitesini etkileyen faktörler şöyle özetlenebilir: o o o o o o o o Elektronik bilgi sisteminin uyumu İlgili personelin uyumu Verinin formülü Verinin sistematik olarak alınmasına yönelik tedbirlerin mevcudiyeti Mali ya da idari kaygıların kodlamaya etkisi Bilgi eksikliği Bölümler arası standardizasyonun sağlanamaması Analiz sonuçlarını değerlendirmek için gerekli ek verinin sağlanamaması Burada kritik öneme sahip olan, veri toplayıcıların konunun önemine hakim olması, bu konuda gerekli eğitimleri almış olmaları ve gerekli hassasiyeti göstermeleridir. 4- Verilerin analizi • Bu konuda; hastane yönetimince belirlenen ve indikatör kartında da veri sorumlusu olarak adı geçen kişi veya birimler görevlendirilir. • Veri sorumlusu, indikatörün ve verinin şekline göre ilgili bölüm, kalite yönetim birimi veya ilgili komite olabilir. • Veri kalitesi iyi ise, ortaya konulan formül ve hesaplama metodolojisi de doğru ise veri analizi kolaylıkla yapılabilecektir. Bu nedenle veri kaynağı, hesaplama yöntemi ve formülü belirlerken dikkatli olunmalı, elde edilecek ek bilgiler ve nasıl elde edileceği net olarak ortaya konulmalıdır. • Elde edilen sonuçlar, uygulamadaki güçlükler ve tespit edilen uygunsuzluklara göre bu parametrelere ilişkin formülasyon süreç içinde değiştirilebilir. 5- Analiz sonuçlarının değerlendirilmesi • İndikatör sonuçlarının değerlendirilmesi; üst yönetim, ilgili bölüm sorumluları, kalite yönetim birimi, ilgili komite sorumlularının da katılımı ile gerçekleştirilmelidir. Sonuçlar; Kalite Geliştirmenin 5 N’sine benzer şekilde aşağıdaki sorular üzerinden değerlendirilmelidir. o o o o o Hedefin neresindeyiz? Neden buradayız? Nerede olmak istiyoruz? Hedefin gerisinde isek ulaşmak için ne yapmalıyız? Sürdürülebilirliği nasıl sağlamalıyız? Çalışanların tepkileri zamanla değişebilecektir. 1. Reddetme (neden, bu saçmalık? benim bölümüm en iyi performansa sahip…) 2. Öfke (yanlış indikatörler, kötü veri, yanlış sonuçlar!...) 3. Pazarlık Etme (benim hastalarım farklı, daha zor hastaları kabul ediyorum……..) 4. Depresyon (bizim yeterli kaynağımız yok ...) 5. Kabullenme = Hadi kaliteyi geliştirmek için bir şeyler yapalım. İndikatör Takibi ile ilgili Örnek Uygulama “Kesici Delici Alet Yaralanmaları ” indikatörü üzerinden örnek indikatör kartı ve veri formlarına yer verilecektir. • Kesici delici alet yaralanması verileri, bildirimler üzerinden alınacağından gerekli verilerin elde edilebileceği bildirim formu’nun hazırlanması ve daha sonra çalışanlara bu bildirimle ilgili eğitimlerin verilmesi gerekmektedir. Alt İndikatörler • İndikatör takibi sırasında sonucu yorumlayabilmek ve gerektiğinde geriye dönüp kök neden analizi yapabilmek için ek bilgi ve veriye ihtiyaç duyulmaktadır. • Kök Neden Analizi: - Kuruluşun uygulamalarını ve alışkanlıklarını sorgulama metodudur. - “Ne olmuş ve nasıl” olmuş sorularını değil, “Neden” olmuş sorusuna da cevap vermeyi, - Soruna değil sebebe odaklı çözüm üretmeyi amaçlar. Bu nedenle veri toplamaya başlamadan önce indikatörle birlikte hangi ek verilere ve hangi ek sonuçlara ihtiyacımız olduğuna karar verilmelidir. Bu amaçla alt indikatörler de oluşturulmalı ve bunlara indikatör kartında yer verilmelidir. İndikatörlerle ilgili her zaman akılda tutulacaklar: a) İndikatör sonuçları; • İşaret eder, soru sorar, uyarır. • Direk kararlar verdiren kriterler haline gelmemelidir. b) Sonuçları değerlendirirken her zaman neden diye sorun! Sonuç olarak ölçme, değerlendirme ve iyileştirme faaliyetleri, kalitenin elde edilmesi için vazgeçilmez süreçlerdir. Kalitede Ölçme ve Değerlendirmenin Önemi Bu konuda gerçekleştirilecek uygulamalar zaman içinde tecrübe kazanıldıkça daha iyi bir noktaya gelecektir. Her kurumun kendine özgü sorunları ve çözüm yolları olacaktır. Bu da, hem kurum tecrübesi hem de ülke deneyimimizin artırılması için kaçınılmazdır. Dolayısı ile her kurumun bu yöndeki çabası kalite için çok önemlidir. Kalite Yönetiminde Liderliğin Önemi Kalite yönetimini ilgilendiren her konuda olduğu gibi burada da yönetimin önderliği ve desteği gereklidir. Asıl hedef ölçmek, değerlendirmek, iyileştirmek, bu aşamaların sağlıklı ve sürekli bir şekilde tekrarlanmasını sağlamak ve nihayetinde kaliteli hizmet sunmaktır. Kalite İçin Sürekli İyileştirme Ölçme ve değerlendirme sürekli bir çaba, sabır ve mücadele gerektiren bir çalışmadır. Sistem sürekli kendini geliştirmek zorundadır. Bakanlığımız kurumlarımız için kalite konusunda hedefi sürekli bir üst noktaya taşımaya sistem belli bir noktaya geldikçe bir sonraki hedefe yöneltmeye devam edecektir. TEŞEKKÜRLER İsmail BEZİRGANOĞLU İdari ve Mali İşler Müdürü