6
ODDELENIE
LIKOVNO
OBRAZOVANIE
Skopje, 2011
Avtori:
m-r Marija Nikoloska Nanevska
Nikola Nanevski
Recenzenti: d-r Maja Raunik Kirkov
m-r Suzana Mihajlovska
Sowa Popovska-Trajkovska
Jazi~en lektor: Nadica Kostadinova
Издавач: Министерство за образование и наука за Република Македонија
Печати: Графички центар дооел, Скопје
Тираж: 15.500
Со одлука за одобрување на учебник по предметот Ликовно образование за 6-то
одделение деветгодишно основно образование, бр: 22-1455/1 од 31.08.2011 донесена
од Национална комисија за учебници.
CIP - Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје
АВТОР : Марија Николоска Наневска, автор
ОДГОВОРНОСТ: Наневски, Никола - автор
НАСЛОВ : Ликовно образование : 6 одделение
ИМПРЕСУМ : Скопје : Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2011
ФИЗИЧКИ ОПИС: 82 стр. : илустр. ; 30 см
ISBN : 978-608-226-324-3
УДК : 373.3.016:73/76(075.2)=163.3
ВИД ГРАЃА : монографска публикација, текстуална граѓа, печатена
ИЗДАВАЊЕТО СЕ ПРЕДВИДУВА: 09.11.2011
COBISS.MK-ID : 89198346
Po~ituvani u~enici!
U~ebnikot koj go imate e ispolnet so mnogu novi i interesni sodr`ini. Celta na ovoj u~ebnik e da gi pro{iri
i dopolni znaewata koi gi steknavte vo prethodnite
oddelenija. Tvore~kata rabota }e gi usovr{i va{ite
znaewa i sposobnosti za pouspe{no pretstavuvawe na
va{ite likovni idei vo crtaweto, slikaweto, skulpturata, grafikata i dizajnot. Informaciite i znaewata
koi vi se dostapni vo nego }e mo`ete da gi iskoristite
za svoite sekojdneveni potrebi.
Vo nego }e najdete mno{tvo reprodukcii na umetni~ki
dela koi gi sozdavale umetnicite niz razli~ni periodi
od ~ovekovata istorija. Pa, dokolku ne mo`ete da pojdete
vo nekoj od svetskite muzei i da se voodu{evuvate na
nivnata ubavina }e mo`ete da gi vidite vo ovoj u~ebnik
i da u`ivate vo nivnite formi, boi i s# ona {to gi pravi
impresivni.
Vo u~ebnikov }e najdete i reprodukcii na del od
umetni~koto bogatstvo na na{ava zemja. Se nadevame
deka toa }e ve pottikne da gi osoznaete vrednostite na
ova bogatstvo i da go ~uvate i po~ituvate seto ona {to go
sozdavale na{ite predci, a ni go ostavile nam vo amanet da go neguvame, no i da prodol`ime da sozdavame.
Od avtorite
3
KARAKTERISTIKI NA LIKOVNATA UMETNOST
Crte` izraboten so
eden vid na crvena kreda
Slika vo maslena tehnika
Slika so tehnikata akvarel
4
Osnovnata
karakteristika
na
likovnata umetnost e deka ja vospriemame so setiloto za vid, odnosno so
na{ite o~i. Zatoa ja narekuvame vizuelna umetnost. Likovnata umetnost, kako {to
ve}e znaete, se deli na crtawe, slikawe,
skulptura, grafika, dizajn i vizuelni komunikacii i arhitektura. Sekoj od ovie
delovi, nare~eni likovni podra~ja, ima
svoi karakteristiki. Vo sekoe od ovie
likovni podra~ja ima likovni elementi
koi se karakteristi~ni za odredenoto
likovno podra~je.
Vo crtaweto osnoven likoven element
e linijata. Toa zna~i deka crte`ot se
sozdava so pomo{ na linija. Pritoa se koristat najrazli~ni linii, vo najrazli~ni
odnosi. Naj~esto likovnite dela od ova
likovno podra~je se ednobojni, no mo`at
i da bidat vo pove}e boi. Crte`ot koj e vo
pove}e boi go narekuvame koloristi~ki
crte` ili crte` vo boja. Kaj crte`ot vo
boja samo liniite se vo razli~ni boi,
(dodeka povr{inite se vo boja na podlogata na koja se crta). Crte`ot mo`e da se
sozdade so razli~ni materijali. Materijali so koi crtame se: molivot, jaglenot,
tu{ot i perceto, tu{ot i ~etkata, bajc,
drveni boi, pastel, flomasteri i drugo.
Slikata se sozdava so pomo{ na
oboeni povr{ini. Osnoven likoven element vo slikaweto se boite. So boite
se ispolnuva celosno povr{inata vrz koja
se slika. Kako i vo crtaweto, taka i vo
slikaweto, se koristat razli~ni materijali i tehniki. Podlogi na koi se slika se:
hartija, platno, staklo, drvo, yid, ko`a,
pergament i drugo. Vo zavisnost od toa
dali boite koi se koristat za slikawe
se te~ni ili tvrdi, slikarskite tehniki
se delat na suvi i vla`ni. Suvi slikarski tehniki se: kola`, mozaik, vitra`,
pastel, drveni boi, flomasteri i drugi,
a vla`ni slikarski tehniki se: tempera,
gva{, akvarel, akril, masleni boi, fres-
ko, batik, tu{evi vo boja i dr.
Vo likovnoto podra~je skulptura se
sozdavaat tridimenzionalni likovni
dela. Skulpturite zafa}aat odreden
prostor, odnosno imaat volumen. Osnoven
likoven element vo skulpturata e volumenot. Skulpturite ne se sozdavaat na
dvodimenzionalna povr{ina kako crte`ot
i slikata, niv mo`eme da gi vidime i dopreme od site strani. Skulpturite spored
goleminata se delat na minijaturni, galeriski i monumentalni skulpturi. Mo`at da
se izrabotat vo: glina, gips, drvo, metal,
beton, hartija, poliester, staklo i drugo.
Isto kako skulpturata i arhitekturata e tridimenzionalna umetnost. Vo nea
se sozdavaat gradbi so estetska vrednost
koi ~ovekot gi koristi za `iveewe, rabota i zabava. Toa se objekti so najrazli~na
namena, odnosno ku}i i zgradi, mostovi,
muzei, teatri, sportski objekti...
Grafikata e edinstvenoto likovno podra~je vo koe delata mo`at da
se umno`uvaat, a se sozdavaat so
pe~atewe. Vo zavisnost od toa koi delovi od grafi~kata podloga se pe~atat,
grafi~kite tehniki se delat na tehniki na
visok pe~at, dlabok pe~at i ramen pe~at.
Kako podloga na koja mo`e da se sozdade
grafika se upotrebuvaat razli~ni materijali: karton, linoleum, drvo, gips, bakarni plo~i, aluminiumski plo~i i drugo.
Od koja bilo plo~a se sozdava otpe~atok
vrz hartija, odnosno se sozdava grafika.
Vo dizajnot i vizuelnite komunikacii
se sozdava izgledot na predmetite koi
gi koristime vo sekojdnevniot `ivot.
Zna~i se sozdava izgledot na avtomobilite, mebelot, oblekata, poku}ninata, pakuvaweto na prehranbenite i kozmeti~kite
proizvodi, knigi, reklami, ilustracii i
plakati, kostimografija, scenografija
i drugo. Vo zavisnost od vidot na predmetite koi se sozdavaat, dizajnot mo`e da
bide: industriski dizajn, grafi~ki dizajn,
vizuelna komunikacija i primeneta umetnost.
Skulpturi vo kamen (mermer)
Grafika izrabotena
vo dlabok pe~at
Dizajn na enterier
ZAPOMNI: Vo razli~nite likovni
podra~ja mo`at da se koristat razni
materijali i podlogi za sozdavawe
na likovno delo.
5
CRTAWE
RAZNOVIDNI LINII I
INTENZITET NA LINIJA
Antonio Man~ini: Portret, jaglen,
primer za meka linija
Nabquduvaj}i ja prirodata i na{ata
okolina mo`eme da zabele`ime deka
nasekade okolu nas postojat najrazli~ni
ne{ta koi ni izgledaat kako linii. Linijata mo`eme da ja vidime vo ogolenite
granki na drvjata, trevkite i steblencata
na cvetovite, rabovite na ku}ite i ogradite, na{iot moliv ili ~etka, vlaknata
na kosata itn.
Likovniot element linija se koristi vo site likovni podra~ja, no vo
likovnoto podra~je crtawe taa e osnoven likoven element. Za da izrabotime
crte` sekoga{ koristime najrazli~ni
linii so koi gi iska`uvame na{ite misli, idei i ~uvstva. Vo osnova postojat
dva vida linii-prava i kriva linija.
Krivata linija mo`e da bide branovidna, isprekr{ena, vdlabnata, ispaknata,
spiralna... Sekoja linija mo`eme da ja
nacrtame vo tri nasoki: horizontalna,
vertikalna ili kosa nasoka ili, pak, da
bide bez nasoka, odnosno kru`na. Liniite
mo`at da bidat kratki i dolgi, debeli i
tenki, polni i isprekinati, harmoni~ni i
kontrastni.
Za da sozdademe kakva bilo linija,
6
Piter Pol Rubens: Portret, tu{ i pero,
linii so razli~en intenzitet
treba vrz nekoja podloga za crtawe da
ostavime traga. Dokolku pritisokot vrz
podlogata so materijalot za crtawe e
posilen, toga{ velime deka intenzitetot na linijata e pogolem. Intenzitetot
na linijata }e bide razli~en i ako ja povtoruvame linijata pove}e pati ili ako
izbereme razli~ni materijali za crtawe,
odnosno nekoi materijali ostavaat posilen, a nekoi poslab intenzitet na linijata. Zna~i, na~inot na koj ja iscrtuvame
linijata go opredeluva nejziniot intenzitetot. Intenzitetot na linijata,
pak, ni ovozmo`uva da ja prika`eme formata ili pak da istakneme odredni delovi od nea. Isto taka, razli~niot intenzitetot ni poka`uva {to vo crte`ot
e ponapred, a {to e ponazad, odnosno go
prika`uva prostorot
Obidi se da koristi{ najrazli~ni
linii so razli~en intenzitet i na list
od tvojot blok so pomo{ na moliv sozdadi
crte` na tema: „Ptica na granka”.
ZAPOMNI: Liniite mo`at da bidat
so razli~en intenzitet vo likovnoto delo. Tie mu davaat ubavina i
dinamika na crte`ot.
CRTAWE
Dominik Engr: Portret na sestrite
Kaunic, moliv, linii so razli~en
intenzitet
Nikola Martinoski: Devojka sedi,
pastel, linii so razli~en intenzitet
Gerhard Rihter: Zatvorenik, jaglen,
primer za meka, ne`na linija
Sigmar Polke: Karneval, kombinirana
tehnika, linii so razli~en intenzitet
7
CRTAWE
KONTURNA, STRUKTURNA I TEKSTURNA LINIJA
8
Gustav Klimt: Devojka so dolga kosa, sin
moliv, crte` so strukturna linija
Pablo Pikaso: Glava, tu{ i perce,
primer za konturna linija
Iako osnoven likoven element vo
crtaweto e linijata, koga crtame koristime i drugi likovni elementi kako {to
se: forma, tekstura, ton, nasoka, golemina, prostor i ponekoga{ boja.
Nekoi od ovie likovni elementi gi
sozdavame koristej}i ja linijata. Pa taka,
formata ja sozdavame so pomo{ na linija,
odnosno koga linijata }e se zatvori vo
svoeto dvi`ewe dobivame forma. Formata nastanuva so edna kriva zatvorena
linija ili, pak, koga }e se prese~at najmalku tri linii. Nadvore{nata linija
koja ja opi{uva formata se narekuva
konturna linija. Konturnata linija ja
crtame podebela vo odnos na drugite
linii. Taa ja istaknuva formata i gi
poka`uva osnovnite karakteristiki na
ona {to go crtame. Strukturnite linii
se vnatre{nite linii, tie ja doobjasnuvaat gradbata ili sostavot na
predmetot ili formata koja ja crtame.
Obi~no, strukturnite linii gi crtame
potenki vo odnos na konturnite linii.
Teksturnite linii isto taka mo`at da
bidat vnatre{ni linii. Ovie linii ni
poka`uvaat kakva e povr{inata na toa
{to go crtame. Edna konturna linija mo`e
da se razlikuva od druga konturna linija
vo odnos na debelinata, a toa zavisi od
ona {to sakame da e najzabele`livo na
na{iot crte`.
Koristej}i konturni i strukturni
linii nacrtaj crte` na tema: „Jas i moeto
ku~e”. Za izrazuvawe na ovoj motiv koristi tehnika moliv.
ZAPOMNI: Konturni linii se
nadvore{nite linii koi ja opi{uvaat
formata. Teksturnite linii go doobjasnuvaat kvalitetot na povr{inata,
a strukturni linii ja doobjasnuvaat
gradbata ili sostavot na formata
koja ja crtame.
CRTAWE
Anri Matis: @ena so sklopeni dlanki,
crte` so konturna i strukturna linija
U~eni~ka tvorba: Primer za teksturni
linii, tu{ i perce
Ernst Ludvig Kirhner: Portret,
tu{ i perce, strukturni linii
U~eni~ka tvorba: Mojot dom, tu{ i perce,
konturni linii
Nikola Martinoski: Tanc, moliv,
crte` so konturna linija
U~eni~ka tvorba: Orawe, tu{ i perce,
strukturni linii
9
CRTAWE
POVR[INA DEFINIRANA
SO TEKSTURNA LINIJA
Leonardo da Vin~i: Avtoportret, tu{ i
perce, avtorot pri kreacija na kosata i
bradata upotrebil teksturni linii
Pablo Pikaso: Muza, moliv, crte` so
konturna i teksturna linija
10
Matijas Grunevald: Race (detal), jaglen,
prikaz na tekstura na ko`a
Nabquduvaj}i gi predmetite, `ivotnite
i rastenijata mo`eme da zabele`ime deka
imaat razli~na povr{ina. Dokolku ja dopreme korata na drvoto }e po~uvstvuvame
deka taa e rapava, a krznoto na zajakot,
pak, e meko i mazno. Site povr{ini okolu
nas imaat razli~ni kvaliteti, odnosno
razli~no izgledaat. Za da gi izrazime,
vo crte`, ovie razliki koi gi gledame
i ~uvstvuvame pri dopir na razli~ni
povr{ini, upotrebuvame razli~ni vidovi
linii. Liniite so koi prika`uvame kakov e kvalitetot na edna povr{ina (materijal), dali e rapava ili e mazna, gi
narekuvame teksturni linii. (Pro~itaj
vo lekcijata na str. 8) Teksturnite linii,
isto kako i strukturnite linii, slu`at
za da ni go doobjasnat izgledot i materijalot na formata koja ja crtame, so niv ja
ispolnuvame vnatre{nosta na formata
koja ja opi{uva konturnata linija, a toa
mo`e da se vidi i na delata na Pablo Pikaso i Matijas Grunevald.
^esto, teksturnite linii gi iscrtuvame blizu edna do druga, taka {to tie ja
CRTAWE
Vinsent Van Gog: Yvezdena no}, tu{ i
~etki, povr{ina i forma prika`ani so
tekstura
Ogist Renoar: Dve devojki, jaglen, prikaz
na povr{ina so teksturni i strukturni
linii
prika`uvaat povr{ina koja mo`e da sozdade forma bez da upotrebime konturna
linija. Odnosno, povr{inata koja e
ispolneta so gusto iscrtani teksturni
linii mo`e da ja definira formata.
Vo u~eni~kata tvorba od desnata strana,
sozdadeni se povr{ini isklu~ivo so teksturni linii. Pa taka, istovremeno, so
koristewe na teksturni linii, mo`eme
da go prika`eme i oblikot na povr{inata
i da poka`eme dali povr{inata e rapava,
kako, na primer, vo deloto na Xorxo Morandi.
Obidi se da sozdava{ crte` bez konturna linija, samo so teksturni linii,
taka {to }e prika`e{ kakva e povr{inata
na s# ona {to go crta{.Koristej}i ja
tehnikata tu{ i perce, sozdadi crte` na
tema: „Traktor na niva” ili „Ma~ka so
ma~iwa”.
ZAPOMNI: Teksturnite linii mo`e
da gi definiraat povr{inite i da go
prika`at kvalitetot na materijalot
(rapavo, mazno, meko, tvrdo...) koj go
crtame.
Xorxo Morandi: Mrtva priroda, tu{ i
perce, povr{ina prika`ana
so teksturni linii
U~eni~ka tvorba, moliv, povr{ina
definirana so teksturna linija
11
CRTAWE
SVETLINA VO CRTE@OT
12
Rafael: Studija na portreti,
tonski razliki vo crte`ot
Piter Pol Rubens: Studija na figura,
crte` so kontrasni tonovi
Za da mo`eme da gi vospriemame
likovnite dela potrebno ni e setiloto za
vid i svetlina. Vsu{nost, za da mo`eme da
gledame potrebna ni e svetlina. Pa zatoa
svetlinata e mnogu va`na koga sozdavame
likovno delo. Dokolku gi nabquduvame
predmetite okolu nas }e zabele`ime deka
nekoi od niv se posvetli, a nekoi se potemni, odnosno velime deka imaat razli~ni
tonski vrednosti. Razlikite vo tonskite
vrednosti gi izrazuvaat svetlinskite
razliki. Za da gi prika`eme tonskite
vrednosti vo crtaweto upotrebuvame
linii so razli~ni gustini. Tamu kade
{to sakame da sozdademe temna povr{ina
vnesuvame pogusti linii, a posvetlite
povr{ini gi prika`uvame so poretki linii.
Ako vo crte`ot preovladuvaat mnogu svetli i mnogu temni povr{ini toga{ velime
deka sme sozdale svetlo-temen kontrast vo
crte`ot. Dokolku tonskite (svetlinskite)
razliki ne se golemi, toga{ vo crte`ot
postoi harmonija na tonovite.
Tonskite vrednosti mo`eme da gi izrazime so upotreba na krivi ili pravi, kratki ili dolgi, debeli ili tenki linii. Bez
razlika na vidot na linijata, gustinata na
linijata odreduva kade }e bide svetla, a
kade temna povr{inata. Za prika`uvawe
na svetlo-temnite razliki na povr{inite
mo`e da gi iskoristime i teksturnite
linii. Pritoa, osven {to }e gi izrazime
tonskite vrednosti }e poka`eme i kakva e
povr{inata (rapava ili mazna).
Obidi se da gi prika`e{ tonskite vrednosti koi }e gi zabele`i{, nabquduvaj}i
edna avtobuska stanica. Zna~i so razli~ni
gustini na liniite sozdadi gi svetlite i
temnite povr{ini vo motivot: „Avtobuska
stanica”, so tehnikata tu{ i perce.
ZAPOMNI: Razlikite vo svetlo-temno gi izrazuvame so razli~na gustina
na liniite.
CRTAWE
Anselm Kifer: Son~ogledi, crte` so
silen kontrast na svetlo - temno
Klod Loren: Sudeweto na Paris,
laviran tu{ so kontrasni tonovi
Augustin Lermit: Portret na Eduar Mane,
kompozicija so harmonija na tonovi
@ak-Luj David: Pogled na Tibar i zamokot Sent Angelo, laviran tu{, harmonija
na tonovi
U~eni~ka tvorba: Pazar, tonovi izrazeni
so razli~na gustina na linii
U~eni~ka tvorba: Ov~ar~e,
tonovi sozdadeni so razli~na tekstura
13
CRTAWE
CRTE@ PO NABQUDUVAWE, CRTE@ PO
SE]AVAWE I CRTE@ PO FANTAZIJA
14
Vinsent Van Gog: Ve~era,
crte` po nabquduvawe
Kanaleto: Pejza` od London,
crte` po nabquduvawe
Sekoga{ koga sozdavame likovno delo,
gi izrazuvame na{ite misli, idei, ~uvstva i stavovi. Tie mo`at da bidat plod
na na{ata fantazija ili, pak, da bidat
pottiknati od ne{to {to sme go videle
vo na{ata okolina. Koga crtame ne{to
{to vo toj moment go gledame, toga{ velime deka crtame po nabquduvawe. Ako
crtame ne{to {to sme go videle prethodno zna~i deka crtame po se}avawe.
Dokolku sozdavame crte` koj e plod na
na{ata fantazija toga{ velima deka
sozdavame crte` po fantazija.
Osnovnata odlika na crte`ot po
nabquduvawe e vo to~nosta na toa {to go
crtame. Vsu{nost, koga go prenesuvame,
vo crte`, ona {to go gledame se obiduvame da gi nacrtame site detali {to }e
gi zabele`ime. Koga pravime, pak, crte`
po se}avawe toga{ gi crtame site detali
na koi mo`eme da se setime. Vo crte`ot
po se}avawe vsu{nost gi crtame na{ite
vpe~atoci od toa {to ne inspiriralo da
tvorime. Toa zna~i deka ne sekoga{ tie
vpe~atoci se to~ni, odnosno vo na{ite
vpe~atoci mo`e da ima del i od na{ata
fantazija. Vo crte`ot po fantazija
site formi {to gi crtame se rezultat
na na{ata imaginacija. Vo ovoj crte`
to~nosta nema nikakva uloga, vsu{nost
mo`eme da nacrtame ne{to {to voop{to
ne sme go videle ili, pak, nema da ne potsetuva na ni{to {to sme go videle.
Vo tvore~kiot proces najva`na uloga
imaat likovnite elementi i principi so
koi go sozdavame crte`ot, zavisno kako gi
koristime. Tie odreduvaat kolku dobro }e
ja izrazime na{ata inspiracija za crte`
i kolku kvaliteten }e bide crte`ot.
Najnapred odlu~i dali }e sozdade{
crte` po nabquduvawe, crte` po
se}avawe ili crte` po fantazija. Temata
na koja }e tvori{ neka bide „Pogled niz
prozorec”, a tehnikata drveni boi.
ZAPOMNI: Crte` po nabquduvawe
e koga go crtame toa {to go gledame.
Crte` po se}avawe e koga go crtame
toa {to sme go memorirale, odnosno
zapomnile. Crte` po fantazija e koga
vo deloto ja prika`uvame-ilustrirame na{ata fantazija.
CRTAWE
Edgar Dega: Balerini, jaglen i kreda,
crte` po nabquduvawe
Fransoa Mile: Sobira~ki na `ito,
crte` po se}avawe
Andrea Mantewa: Bitka na vodnite
bo`estva, crte` po fantazija
Pablo Pikaso: Gernika (skica),
motiv po fantazija
Piter Brojgel: Prolet,
crte` po se}avawe
U~eni~ka tvorba: Mojot dom,
crte` izraboten po se}avawe
15
CRTAWE
RITAM VO CRTE@OT
Drvena ograda, primer za prost ritam vo
na{ata neposredna okolina
Drva za ogrev koi pretstavuvaat primer
za slo`en ritam
Ritamot e likoven princip i ozna~uva
povtoruvawe na likovnite elementi vo
edna tvorba. Vo likovnoto delo mo`e da
se povtoruva koj bilo likoven element.
Ritamot koj go sozdavame mo`e da bide:
prost ritam, alternativen (naizmeni~en)
ili slo`en ritam. Kakov }e bide vidot na
ritamot zavisi od toa kolku i kakvi likovni elementi se povtoruvaat. Na primer,
koga vo geometrijata crtame pravi paralelni linii toga{ sozdavame prost ritam.
Pateka oblo`ena so plo~ki,
I vo na{ite tvorbi koristime paralelni
primer za alternativen ritam
linii so koi sozdavame ritam. Kaj alternaNabquduvaj}i okolu nas }e zabele`ime tivniot ritam se povtoruvaat naizmeni~no
mno{tvo ne{ta koi se povtoruvaat. Vo eden dva ili pove}e likovni elementi. Kaj prosdvor se povtoruvaat cve}iwata, vo piqa- tiot i alternativniot ritam elementite se
rnicata se povtoruvaat jabolkata, vo zgra- povtoruvaat spored opredelen redosled.
data se povtoruvaat skalite i prozorcite Slo`eniot ritam se sozdava koga se povitn. Site ovie povtoruvawa ni ostavaat toruvaat pove}e elementi, no bez opredelpove}e ili pomalku interesni vpe~atoci.
en redosled.
Ve}e spomenavme deka linijata mo`e da
Sozdadi crte` vo koj }e gi upotrebi{
ja upotrebuvame kako samostoen likoven trite vidovi ritam, tvori na tema: „Vo proelement, no mo`e i so pomo{ na linijata da davnica za igra~ki” so flomasteri.
sozdademe nekoi drugi likovni elementi.
ZAPOMNI: Ritamot e likoven
Ve}e poka`avme kako so linija se sozdavaat
formata i teksturata. Linijata mo`eme da princip i ozna~uva povtoruvawe na
ja iskoristime i za da sozdademe ritam. likovnite elementi vo edna tvorba.
16
CRTAWE
[ematski prikaz za prost ritam: 1. so
kvadrati, 2. so yvezdi i 3. so krugovi
Frenk Stela: Studija za “Gavot”, moliv,
primer za alternativen ritam
Urlih Rikrim: Kompozicija, primer za
alternativen ritam
Pol Kle: Pejza`,
primer za slo`en ritam
U~eni~ka tvorba: Slobodna kompozicija,
primer so alternativen ritam
U~eni~ka tvorba: Yidar, u~enikot pri
pretstavuvaweto na yidot od cigli
upotrebil prost ritam
17
CRTAWE
KARAKTERISTIKI NA CRTA^KITE TEHNIKI
Alfred Sisli: Mojot sin Pjer, moliv
Vinsent Van Gog: Taga, moliv
Sekoja tehnika ima specifi~ni
postapki koi gi koristime koga crtame.
Naj~esto vo u~ili{te crtame so moliv.
Postojat razli~ni vidovi molivi, koi gi
razlikuvame vo odnos na toa kakva traga
ostavaat na podlogata. Sli~na tehnika
na molivot e jaglenot, so toa {to jaglenot ostava potemna traga vrz podlogata.
Mnogu ~esto vo crtaweto go koristime
tu{ot. Tu{ot e te~nost koja na podlogata
ja nanesuvame ili so perce ili so ~etka.
Tu{ i perce i tu{ i ~etka se dve sosema razli~ni tehniki. Tu{ot i perceto
gi koristime koga sakame da crtame precizni linii, a debelinata na linijata se
menuva so razli~na dimenzija na perceto.
So tehnikata tu{ i ~etka mo`eme da sozadavame linii koi ne se tolku precizni
kako liniite iscrtani so tu{ i perce, no
zatoa pak so ovaa tehnika sozdavame bogatstvo od linii raznovidni po svojata
debelina.
Koga crtame so moliv, so jaglen, tu{
i perce... ~esto mo`eme da prika`eme
svetlo-temni odnosi so koristewe
18
na postapkata sen~awe. Svetlo-temnite odnosi mo`e da gi prika`eme i
so postapkata tufirawe. Za tufirawe
koristime sun|er~e ili pamuk~e koi gi
navla`nuvame so boja ili tu{ i potoa so
niv ja nanesuvame bojata vrz podlogata.
Za crtawe gi koristime drvenite boi,
flomasterite ili pastel so niv mo`e
da izrabotime crte` vo edna boja ili
koloristi~ki crte`. Kaj koloristi~kiot
crte` liniite gi crtame vo razli~ni
boi. Drvenite boi, flomasterite i pastelot mo`e da se koristat i kako materijali za slikawe. (Vidi vo lekcijata
„Karakteristiki na slikarski tehniki”,
str. 28).
Sozdadi crte` na tema: „Kaktusi” vo
tehnika koja sam }e ja izbere{, istovremeno obidi se da koristi{ nekoja od postapkite sen~awe, tufirawe ili lavirawe
vo zavisnost koja tehnika si ja odbral.
ZAPOMNI: Vo crta~kite tehniki se
koristat razli~ni materijali: moliv,
jaglen, tu{ i perce, tu{ i ~etka, drveni boi, bajc, flomasteri, pastel...
CRTAWE
Edgar Dega: Studija na peja~ka, kombinacija na jaglen i pastel na hartija
Ogist Renoar: Dete crta,
crte` izraboten so jaglen
Rembrant van Rijn: Kompozicija,
tu{ i perce
U~eni~ka tvorba: Skejter,
kombinacija na tu{ i moliv
Pol Sezan: Kapa~i, moliv
U~eni~ka tvorba: Selski dvor,
tu{ i perce
19
CRTAWE
CRTE@ SOZDADEN SO KOMPJUTER
20
U~eni~ka tvorba: Igra,
kompjuterski crte`
U~eni~ka tvorba: Vo dnevnata soba,
kompjuterski crte`
Lu|eto sekojdnevno pronao|aat ma{ini
i aparati so koi si go olesnuvaat `ivotot.
Takva ma{ina e kompjuterot koj ~ovekot go
koristi s# pove}e i nao|a primena vo site
oblasti od negoviot `ivot. Se razbira,
kompjuterot nao|a primena i vo likovnata umetnost. Postojat mnogu na~ini na
koi mo`e da se iskoristi kompjuterot vo
sozdavawe na likovno delo. So pomo{
na kompjuterot mo`e da se sozdade i
crte`.
Postojat pove}e kompjuterski programi
so koi mo`e da se crta. Takvi se: Gimp,
Photoshop, Paint, Corel Draw, Adobe Illustrator, Corel Painter itn. Kompjuterot
i kompjuterskite crta~ki programi se
sredstvo, odnosno crta~ka tehnika, kako
{to se molivot, jaglenot, tu{ot i perceto i drugite ve}e spomenati crta~ki
tehniki. Se razbira deka so kompjuterot
ne sozdavame crte` direktno na hartija
kako so drugite tehniki. Crte`ot koj go
sozdavame digitalno mo`eme da go vidime na monitorot, a dokolku sakame da go
imame na hartija treba da go otpe~atime
so pe~atar. Sekoja kompjuterska programa sodr`i taka nare~eni alatki so
koi crtame. Pa taka, mo`e da izbereme da
crtame so alatkata moliv ili so ~etka na
koi mo`eme da im ja menuvame debelinata.
Mo`eme da izbirame boi, formi i vidovi
linii koi sakame da gi koristime. Isto
taka mo`eme da koristime i ve}e gotovi
fotografii koi mo`eme da gi „se~eme”,
premestuvame i „prilepuvame” na drugi
delovi od crte`ot.
Vo likovnoto izrazuvawe kompjuterot
najgolema primena ima vo dizajnot
(Pro~itaj ja lekcijata na str. 68). Se razbira, postojat i mnogu drugi mo`nosti koi
se koristat, a se zavisi od toa koja programa ja koristime. Sepak, i pri crtawe so
kompjuter kvalitetot na tvorbata zavisi
od toa kako sme gi iskoristile likovnite
elementi i principi koi va`at za sozdavawe na crte` vo koja bilo tehnika.
Zaedno so nastavnikot odberete vo koja
kompjuterska programa }e tvori{ i sozdadi crte` na tema: „Detska igra”, Potoa
na istata tema sozdadi crte` i vo nekoja
druga crta~ka tehnika. Otpe~ati go tvojot kompjuterski crte` i sporedi gi dvata
crte`i.
ZAPOMNI: Crte` sozdaden so
kompjuter mo`e da se napravi na
pove}e programi: Gimp, Photoshop,
Paint, Corel Draw, Adobe Illustrator, Corel
Painter itn.
CRTAWE
U~eni~ka tvorba: Moite drugari,
kompjuterski crte`
U~eni~ka tvorba: Mojata soba,
kompjuterski crte`
U~eni~ka tvorba: Mojata drugarka,
kompjuterski crte`
U~eni~ka tvorba: Osameno drvo,
kompjuterski crte`
U~eni~ka tvorba: Jas i mojot strip junak,
kompjuterski crte`
U~eni~ka tvorba: Detska igra,
kompjuterski crte`
21
CRTAWE
ESTETSKA ANALIZA NA CRTE@I
Leonardo Da Vin~i: Leda
- [to e prika`ano na ovoj crte`?
- Objasni kade umetnikot ima upotrebeno
linii so razli~en intenzitet?
- Dali vo ovoj crte` umetnikot sozdal
povr{ini so upotreba na teksturni
linii?
- Obidi se da doznae{ kako se vika
pravecot i vremeto vo koj sozdaval
Leonardo da Vin~i.
Piter Pol Rubens:
Portret na Nikolas Rubens
- Dali ova likovno delo e slika ili
crte`?
- So kakvi linii ja izrazil razlikata pome|u povr{inata na kosata i
povr{inata na kapata?
- Obidi se da doznae{ koi motivi se
naj~esto prisutni vo delata na Piter
Pol Rubens.
Viktor Vazareli: Zebri
Anri Matis: Akt
- Kakov vid linii upotrebil umetnikot
vo ovoj crte`?
- Dali mo`e{ da pronajde{ strukturni
linii vo ova delo?
- Koja tehnika ja upotrebil avtorot za da
go sozdade crte`ov?
- Obidi se da pronajde{ (vo literaturata
ili na Internet) u{te nekoe delo {to go
sozdal umetnikot Anri Matis.
22
- Dali vo deloto „Zebri” na Vazareli ima
povtoruvawe?
- Kakov vid ritam upotrebil umetnikot?
- Dali vo deloto postoi kontrast na
svetlo-temno?
- Umetnikot Viktor Vazareli tvorel vo
pravecot Op-Art. Doznaj {to zna~i toa i
pronajdi u{te dela koi pripa|aat na ovoj
pravec.
CRTAWE
Pra{awa za povtoruvawe na temata
crtawe:
1. Kakva umetnost e likovnata umetnost?
2. Kako se deli likovnata umetnost?
3. Objasni kade vo prirodata mo`e da se
vidat linii?
4. Koj e osnoven likoven element vo
crtaweto?
Rembrant van Rijn: Avtoportret
- Dali vo ova delo se prika`ani tonski
vrednosti?
- Kako umetnikot gi dolovil svetlinskite razliki?
- Dali umetnokot ja koristel tehnikata
laviran tu{ za da go sozdade ova delo?
- Doznaj ne{to pove}e za barokniot
umetnik Rembrant van Rijn.
5. [to e intenzitet na linija?
6. Nabroj likovni elementi koi se
upotrebuvaat vo crtaweto?
7. Koja e razlikata me|u konturnite i
strukturnite linii?
8. Objasni kako so pomo{ na konturna
linija se sozdava forma?
9. Dali mo`e da se dobie forma bez konturna linija?
10. [to se teksturni linii?
11. Kako mo`e vo crte` da se prika`at
svetlo-temnite odnosi?
12. [to e svetlo-temen kontrast vo
crte`?
13. [to e crte` po nabquduvawe?
14. Koja e razlikata me|u crte` izraboten po se}avawe i crte` po fantazija?
Borko Lazeski: Skica za freska za NOV
-Kakov vid crte` e ova delo, opservaciski crte`, crte` po se}avawe ili crte`
po fantazija?
-Dali umetnikot upotrebil teksturni
linii?
-Kakov vid kontrast postoi vo deloto?
-Borko Lazeski e eden od osnovopolo`nicite na makedonskata moderna umetnost. Doznaj ne{to pove}e za nego.
15. Dokolku vo eden crte` sme povtorile
nekoj likoven element pove}e pati, koj
likoven princip sme go upotrebile?
16. Nabroj gi vidovite ritam.
17. Nabroj nekolku crta~ki tehniki.
18. Mo`e li vo crtaweto da se koristi
~etka kako alatka za rabota?
19. [to e koloristi~ki crte`?
20. So koi kompjuterski programi mo`e
da se sozdade crte`?
23
SLIKAWE
LIKOVNI ELEMENTI VO SLIKARSTVOTO
24
Anri Matis: @ena vo sino, primer na
povr{ini slikani so ~ista boja
Vinsent Van Gog: Portret na d-r Ga{et,
primer za tekstura vo slikata
Osnoven likoven element koj se koristi vo slikaweto e bojata. No, osven
bojata se koristat i drugi elementi koi
ja pravat slikata da bide interesna za
gleda~ot. Pa taka, nanesuvaj}i boja na
podlogata sozdavame povr{ina, odnosno
forma koja e oboena, toa zna~i deka i
formata se koristi kako likoven element vo slikata. ^esto koga slikame go
prika`uvame kvalitetot na povr{inata
koja ja slikame, odnosno dali e rapava
ili e mazna. Na toj na~in vo slikata go
koristime i likovniot element tekstura.
Teksturata mo`eme da ja prika`eme so
nanesuvawe na gust i debel sloj na boja
ili so lepewe na materijali koi se oboeni
i imaat nekakva rapavost. Isto kako i vo
crtaweto, taka i vo slikaweto, mo`eme da
gi prika`eme svetlinskite odnosi me|u
formite koi gi slikame. Zna~i, odnosot
na svetlo-temno vo slikata igra va`na
uloga vo slikata. Za da gi prika`eme ovie
odnosi gi upotrebuvame ahromatskite boi,
a toa se crnata i belata, so ~ie dodavawe
vo drugite boi dobivame razli~ni tonovi
na boite. Iako linijata kako likoven element najkarakteristi~na primena ima vo
crte`ot, taa ne izostanuva i vo slikaweto. Vo slikata se prisutni i site drugi
likovni elementi, kako {to se: golemina,
nasoka, prostor i dr. Site ovie elementi
pridonesuvaat da sozdademe kvalitetna
slika, odnosno da sozdademe slikarska
kompozicija. Od nas, od na{ata `elba i
ideja zavisi koi likovni elementi }e gi
iskoristime i na koj na~in.
Razmisli koi likovni elementi saka{
da gi iskoristi{ za da sozdade{ slika.
Za dene{niov ~as koristi ja tehnikata
tempera koja ve}e ti e poznata, a motivot
na koj {to }e tvori{ neka bide: „Rascuteni drvja”.
ZAPOMNI: Osnoven likoven element koj se koristi vo slikaweto e
bojata, no isto taka va`no e kako gi
koristime i drugite likovni elementi: forma, tekstura, linija, ton, golemina, nasoka i prostor.
SLIKAWE
Diego Velaskez: Ve~era,
prikaz na volumen vo slika
Pol Kle: Podvodna gradina,
maslo na platno
U~eni~ka tvorba: Slobodna kompozicija,
linijata kako likoven element vo slika
Xorxo Morandi: Mrtva priroda,
tonski razliki vo slika
Pit Mondrijan: Wujork Siti,
primer za linijata kako likoven element
U~eni~ka tvorba: Tigar,
kombinacija na boja i linija
25
SLIKAWE
OSNOVNI I DOBIENI BOI
26
Tome Mi{ev: Majka so dete, maslo na
platno, osnovni i sekundarni boi
Nikola Martinoski: Mese~ina, maslo na
platno, osnovni i sekundarni boi
Vo prirodata postojat mnogu boi koi
~ovekot gi gleda i u`iva vo niv. ^ovekovoto oko e sposobno da razlikuva
mno{tvo boi i tonovi na boite, no od
site onie boi koi ~ovekot gi prepoznava
edinstveno tri od niv se narekuvaat osnovni boi. Osnovnite boi ne mo`at da
se dobijat so me{awe na drugi boi, no
so nivno me{awe se dobivaat site drugi boi. Osnovni boi se: crvena, sina i
`olta boja. Pri toa osnovni se onie boi
(crvena, sina i `olta boja) koi mo`eme
da gi vidime vo vino`itoto, Ovie tonovi
se narekuvaat ~isti tonovi na boi zatoa
{to vo niv nema primesi na drugi boi. So
me{awe na dve osnovni boi se dobivaat
sekundarnite boi ili vtorostepeni
boi, a toa se: portokalova, zelena i
violetova. Portokalovata se dobiva so
me{awe na crvena i `olta, zelenata so
me{awe na sina i `olta, a violetova
so me{awe na sina i crvena. So me{awe
na osnovna so sekundarna boja ili so
me{awe na sekundarna so sekundarna boja
se dobivaat najrazli~ni drugi boi.
Site boi koi gi prepoznava okoto mo`e
da se me{aat so crna ili bela boja. Ovie
dve, crnata i belata boja, se narekuvaat
ahromatski boi ili bezbojni boi. Koga
drugite boi se me{aat so ahromatskite
boi toga{ ne se dobiva nova boja, tuku
se dobiva samo razli~en svetlinski ton
na istata boja. Pa taka, i svetlata sina
i temnata sina boja se sina boja, no tie
se razlikuvaat samo vo koli~estvoto na
svetlina koe go sodr`i ~istiot ton na
sinata.
Na ovoj ~as vnimavaj da koristi{ osnovni i dobieni boi. Obidi se i sekundarnite i terciernite boi da gi dobiva{ so
me{awe na osnovnite vo tvojata paleta.
Naslikaj motiv so tema “Lu|e na ulica”.
ZAPOMNI: Osnovni boi se: crvena,
sina i `olta boja, sekundarni se: portokalova, zelena i violetova.
SLIKAWE
Gligor ^emerski: Oplakuvawe, maslo na
platno, osnovni i dobieni boi
Dimitar Filev: Tri gracii, maslo na
platno, osnovni i sekundarni boi
Pol Gogen: Avtoportret, maslo na platno,
osnovni i sekundarni boi
U~eni~ka tvorba: Mojot grad, tempera,
osnovni i dobieni boi
Ernst Ludvig Kirhner: Ku}i vo Drezden,
maslo na platno, osnovni i dobieni boi
U~eni~ka tvorba: Na ulica, tempera,
osnovni i dobieni boi
27
SLIKAWE
KARAKTERISTIKI NA SLIKARSKITE TEHNIKI
28
Emil Nolde: Crveni bulki, akvarel
[arena xamija, yidno slikarstvo od
Tetovo, Makedonija
Likovno delo slika mo`e da se
sozdade na najrazli~ni na~ini so
najrazli~ni materijali i tehniki. Podlogata na koja se slika mo`e da bide:
razli~ni hartii, platna, razli~ni
drveni plo~i, malter podgotven za
slikawe, staklo, metal... Zavisno so
koj vid boi }e slikame, taka treba i da
se podgotvi podlogata, a isto taka i koja
podloga }e ja koristime zavisi od vidot
na bojata.
So temperni boi i so akvarel slikame
na hartija koja vpiva pogolemo koli~estvo
voda. Na hartija slikame i so pastel, drveni boi i flomasteri ili, pak, so tu{evi
vo boja. (Pro~itaj ja lekcijata na str.18 i
potseti se za upotrebata na drvenite boi,
flomasterite i pastelot vo crtaweto).
Za da se slika so tempera ili masleni
boi, podlogata treba da se prema~ka so
grund, a toa e smesa koja e sostavena od
razli~ni materijali i masla koi sozdavaat vrska pome|u podlogata i boite.
Tempernite boi, akvarelot, gva{ot i
akrilnite boi se rastvoraat so voda,
dodeka maslenite boi se rastvoraat so
terpentin i leneno maslo. Za da se slika
na platno toa treba da bide rastegnato na
drvena ramka. Platnoto na koe se slika
mo`e isto taka da e razli~no, mo`e da se
koristi leneno ili pamu~no platno, svila i drugi prirodni i sinteti~ki platna.
Interesna slikarska tehnika e batikot. Toj naj~esto se izrabotuva na svi-
la ili pamu~no platno, taka {to delovi
na platnoto se prema~kuvaat so te~en (zagrean) vosok, pa duri potoa se boi.
Tehnikata kola` mo`e da se raboti
na razni podlogi. Kola`ot se izveduva
so lepewe na najrazli~ni materijali
vrz podlogata. Mo`e da se lepi s# {to
mislime deka ja izrazuva na{ate ideja,
oboeni hartii, platno, drvo i lisja, prehranbeni produkti (oriz, grav, le}a, testenini...), staklo, plasti~ni predmeti i
drugo.
Mnogu specifi~ni i interesni tehniki se mozaik, vitra` i fresko. Mozaikot
se izrabotuva so oboeni kam~iwa koi se
redat vrz vla`en malter ili kam~iwata
se redat, pa se lijat so malter. Kaj
vitra`ot na poseben na~in se prilepuvaat edno do drugo oboeni staklenca ili,
pak, so boi za staklo se slika vrz staklo.
Tehnikata fresko e tehnika na slikawe
na yid vrz vla`en malter. Koja tehnika
}e ja odbereme za da se izrazime zavisi
od toa {to sakame da naslikame i kako
sakame da go naslikame.
Odberi tehnika so koja }e izraboti{
slika na tema: „Neobi~na ku}a”.
ZAPOMNI: Slika mo`e da se sozdade vo razli~ni tehniki: tempera,
gva{, akvarel, pastel, drveni boi,
flomasteri, akril, masleni boi, mozaik, kola`, vitra`, fresko i drugi.
SLIKAWE
Oplakuvawe od Sv. Pantelejmon,
s.Nerezi kraj Skopje, Makedonija, freska
Sandro Boti~eli: Blagovesti, tempera
Keraca Visul~eva: Citadela,
maslo na platno
Blagovesti, Ohridska ikona, tempera
Mozaik od Stobi, Makedonija
Anri Matis: Moreto vo Polinezija,
kombinacija na gva{ i kola`
29
SLIKAWE
TEKSTURA SOZDADENA SO BOJA
Dimitar Pandilov: @etvarki,
maslo na platno
Razlikite na povr{inata na koj
bilo materijal koi mo`eme da gi vidime ili po~uvstvuvame na dopir se
narekuvaat tekstura. Tekstura e svojstvo koe go poseduvaat site materijali, a naj~esto se odnesuva na toa dali
e povr{inata rapava ili mazna, tvrda
ili meka, proyirna ili ne, sjajna ili
matna. Teksturata mo`e da bide prirodna ili ve{ta~ka. Prirodna tekstura
imaat prirodnite materjali: drvoto, kamenot, krznoto, pesokot, razni plodovi...
Ve{ta~ki teksturi se na onie materijali
koi gi sozdal ~ovekot. Kako likoven element teksturata gi izrazuva site ovie
svojstva na povr{inite, a se prika`ani
vo edno likovno delo. Teksturata se koristi vo site likovni podra~ja i za sekoe
od niv e karakteristi~na vo zavisnost od
osobenostite na podra~jeto.
Vo slikarstvoto teksturata e likoven element koj mo`e da ja zbogati
slikata i da pridonese taa da bide
interesna, so kvaliteti koi ne mo`at
da se postignat so drugi likovni elementi. Vo slikarstvoto teksturata se
postignuva na razli~ni na~ini. Vo tehnikite tempera ili masleni boi teksturata
30
Valbona Rexepi: Igra na yidovite,
akrilik
se postignuva so nanesuvawe na gusti sloevi boja taka {to povr{inata na slikata
stanuva rapava. Vo tehnikata kola` teksturata se postignuva taka {to se lepat
materijali koi ve}e imaat nekakva tekstura. Pa taka, za da postigneme tekstura i
~uvstvo na pesok mo`e da zalepime pesok
vrz podlogata, a ova mo`e da se napravi i so site drugi materijali. Vo tehnikite akvarel, gva{ ili tu{evi vo boja
teksturata se postignuva so koristewe
na razli~ni linii i to~ki so razli~na
gustina, nasoka i debelina, pri {to se
obiduvame da ja pretstavime povr{inata
koja sakame da ja naslikame.
Na ovoj ~as obidi se vo slikata da sozdade{ povr{ini so tekstura, so tehnikata kola` na tema: “Ma~ka so ma~iwa”.
ZAPOMNI: Tekstura e povr{inata
na koj bilo materijal, a se odnesuva na kvalitetite koi mo`eme da gi
vidime ili po~uvstvuvame na dopir. Taa e likoven element so koj vo
slikata gi prika`uvame svojstvata na
povr{inite koi gi gledame ili ~uvstvuvame na dopir.
SLIKAWE
Nehat Be}iri: Kompozicija,
kombinirana tehnika
Alberto Buri: Bela kreda,
kombinirana tehnika
@or` Brak: Purpurni slivi,
maslo na platno
Sergej Andreevski: Bez naslov, akrilik
[enon Vilis: Mojata zemja,
kombinirana tehnika
U~eni~ka tvorba: Apstraktna
kompozicija, tempera
31
SLIKAWE
PRIRODATA KAKO INSPIRACIJA
Xon Konstabl: Pole so p~enka, maslo na
platno
^ovekot otsekoga{ i se voodu{evuval
na prirodata i prirodnite ubavini mu
bile inspiracija za da sozdade mnogubrojni umetni~ki dela. Postojat ogromen
broj muzi~ki, literaturni, filmski i
likovni dela vo koi se vozdignuva prirodata. Nabquduvaj}i ja prirodata mo`eme
da pronajdeme beskone~en broj vpe~atoci
koi }e ja razbudat na{ata `elba za tvorewe i izrazuvawe na na{ite idei i emocii. Koga vo likovnata umetnost inspiracijata za sozdavawe na likovno delo
e del od prirodata koja n# opkru`uva,
vklu~uvaj}i i arhitektura, toga{ toa
delo se narekuva pejza`.
Istorijata na umetnosta zabele`ala
deka prirodata kako inspiracija e
prisutna duri i kaj pe{terskite sliki
najdeni, na primer, vo Lasko i Altamira.
Prvite pretstavi na pejza` vo koj nema
lu|e datiraat od minoska kultura 1500
god. pred na{a era. Vo vremeto na rimskata civilizacija bo`ica na rastitelniot svet bila Flora, a na `ivotinskiot
32
Klod Mone: Liljani, maslo na platno
svet Fauna, s# do denes ovie dva zbora se
upotrebuvaat za da go ozna~at rastitelniot i `ivotinskiot svet i ~esto se koristat vo opi{uvaweto na pejza`ot koj e
inspiracija za slika. Pejza`ot e pove}e
ili pomalku prisuten niz site periodi vo
istorijata na umetnosta. Otsekoga{ umetnicite nastojuvale da go prika`at toa
{to go gledaat vo prirodata na svoite
likovni dela. Se obiduvale da gi dolovat boite na cve}iwata, verodostojno da go prika`at krznoto na `ivotnite
ili, pak, da ja naslikaat atmosferata
na do`dliviot den. Del od ovie obidi
se nekoi od najpoznatite i najcenetite
umetni~ki dela.
Sozdadi slika na tema: „Pejza`” so
kombinirawe na tehnikite tempera i
kola`. Sam izberi koe godi{no vreme }e
go naslika{ vo pejza`ot.
ZAPOMNI: Pejza` e likovno delo vo
koe motivot za deloto e prirodata.
SLIKAWE
Lazar Li~enovski: Afioni, maslo na
platno
Tomas Geinsbro: Pejza` od Safolk,
maslo na platno
Vangel Koxoman: Son~ogledi, maslo na
platno
Pol Gogen: Premin, maslo na platno
Tomo Vladimirski: @ito,
maslo na platno
Viljam Tarner: Po`ar vo parlamentot,
maslo na platno, slu~uvawata vo
okolinata mo`at da bidat motiv
33
SLIKAWE
KONTRAST NA BOI
34
Primer za komplementaren kontrast na
osnovnite i sekundarnite boi
Huan Miro: Dremka, maslo na platno
^esto vo likovnoto izrazuvawe go
upotrebuvame likovniot princip kontrast.
Likovnite principi ni poka`uvaat vo
kakvi odnosi se likovnite elementi.
Kontrastot ni poka`uva deka likovnite
elementi se vo sprotivstaveni odnosi.
Kontrast e sinonim za sprotivno, odnosno ja naglasuva razli~nosta. Kontrastni
odnosi mo`at da imaat site likovni elementi. Pa taka, vo edna slika mo`e da
postoi kontrast na linii, kontrast na
boi, kontrast na golemini, kontrast na
formi, kontrast na teksturi, kontrast
na toplo-studeni boi ili kontrast na
svetlo-temno.
Kontrastot na boi e eden od najinteresnite kontrasti koj mo`e da se
upotrebi vo slika. Za da se razbere kontrastot na boi treba da gi razgledame osnovnite i sekundarnite boi. Kontrastot
na boi se sozdava pome|u boi koi ne
se sodr`at edna vo druga. Pa taka, osnovnite boi se kontrastni edna na druga.
Sepak, najkarakteristi~en i najizrazen e
kontrastot koj se sozdava me|u osnovnite
i sekundarnite boi, odnosno komplementarniot kontrast. Ovoj vid kontrast se sozdava me|u osnovna boja i sekundarna boja
vo koja osnovnata boja ne e upotrebena za
nejzino dobivawe. Parovi na komplementarni boi se: crvena i zelena, sina i portokalova, `olta i viletova. Vo krugot na
boi ovie parovi na boi stojat edna nasproti druga. Kontrastot na boi ne se sozdava
samo me|u ~istite boi, tuku se sozdava i
me|u tonovite na ovie boi. Me|u parovite
na komplementarni boi osven {to postoi
kontrast na boi se sozdava i kontrast na
toplo-studeno, a me|u sina i portokalova
i `olta i violetova se sozdava i kontrast
na svetlo-temno.
So kola` sozdadi kontrast na boi na
tema „Papagal na granka”, so toa {to }e
vnimava{ kontrastnite boi da stojat edna
kraj druga.
ZAPOMNI: Kontrastot na boi se sozdava me|u boi koi ne se sodr`at edna
vo druga.
SLIKAWE
Vinsent Van Gog: Seja~, maslo na platno,
komplementaren kontrast na `olta i
violetova
U~eni~ka tvorba: Bazen, tempera,
tvorba so kontrast na boi
Franc Mark: Kow vo pejza`, maslo na
platno, slika so komplementaren kontrast na boi
Oskar Koko{ka: Mo}ta na muzikata,
maslo, komplementaren kontrast
Petar Mazev: Nevesta, maslo i akrilik
na platno, kontrast na svetlo-temno
Ilija Penu{liski: Grad, maslo na platno, kontrast na svetlo-temno
35
SLIKAWE
BOJA I SVETLINA
Piter Pol Rubens: Tanc, maslo na platno
Za da mo`eme da gledame potrebna ni
e svetlina. Svetot okolu nas, site formi
i boi {to gi gledame postojat blagodarenie na svetlinata. Bojata i svetlinata se
tesno povrzani i prisutni vo sekoja slika.
Vo sekoja boja ima odredeno koli~estvo
svetlina. Koli~estvoto svetlina koe e
prisutno vo edna boja se narekuva ton.
Tonot na bojata vsu{nost poka`uva dali
e bojata svetla ili temna. Duri i ~istite
tonovi na boi imaat odredeno koli~estvo
svetlina, odnosno imaat nekakov ton. Dokolku gi razgledame osnovnite i sekundarnite boi }e zabele`ime deka me|u niv
`oltata boja e najsvetla, portokalovata,
crvenata i zelenata se potemni, a sinata
i violetovata se najtemni.
Ve}e znaete deka sekoja boja mo`e da
se osvetli ako vo nea se dodade bela
boja, a }e se zatemni ako se pome{a so
crna boja. Belata, crnata i sivata boja
se narekuvaat ahromatski boi. Slika
mo`e da se sozdade koristej}i samo ahromatski boi, crna, bela i razli~ni tonovi
na siva. So ahromatskite boi go menuvame koli~estvoto svetlina vo nekoja
boja. Se razbira, kolku pove}e dodavame
bela boja tolku pove}e go zgolemuvame
koli~estvoto svetlina i obratno, so
36
Nikola Pusen: Grabnuvawe na
Sabiwankite, maslo na platno
zgolemuvawe na prisustvoto na crnata se
namaluva koli~estvoto svetlina. Edna
boja mo`e tonski da se stepenuva ili da
se podredat nejzinite svetlinski tonovi
od najsvetol do najtemen ton. Vakvoto
podreduvawe se narekuva tonska skala.
Tonskite skali se razlikuvaat vo odnos
na toa kolku tonovi sodr`at i koi tonovi
gi sodr`at. Nekoi tonski skali sodr`at
pogolem broj tonovi i gi sodr`at od
najsvetliot do najtemniot ton. Nekoi
sodr`at samo svetli ili samo temni tonovi. Stepenuvaweto postoi i me|u tonovi od razli~ni boi, toa zna~i najsvetliot
ton da e od edna boja, potemniot od druga
boja, a najtemniot od treta boja i me|u niv
}e se sozdade tonsko stepenuvawe.
Sozdadi slika vo koja }e upotrebi{
tonsko stepenuvawe me|u ista boja i me|u
dve ili pove}e razli~ni boi. Za ovaa cel
upotrebi temperni boi, a motivot neka
bide „Kako izgledam koga pla~am ili
koga sum lut ili ta`en”.
ZAPOMNI: Koli~estvoto svetlina
vo bojata odreduva dali taa boja e
svetla ili temna.
SLIKAWE
@ak Luj David: Zakletvata na Horacij,
maslo na platno
Eugen Delakroa: Al`irski `eni, maslo
na platno
Eduar Mane: Portret na Emil Zola,
maslo na platno
Onore Domie: Pera~ka, maslo na platno
Pit Mondrijan: Sivo drvo, maslo na
platno, primer na slika izrabotena
samo so ahromatski boi
Gerhard Rihter: @ena {to ~ita, maslo na
platno
37
SLIKAWE
SVETLO-TEMEN KONTRAST
Karavaxo: Simnuvawe od krst, maslo na
platno, kontrast na svetlo-temno
Kako {to ve}e rekovme, postojat
razli~ni vidovi kontrast, a eden od niv
e kontrastot na svetlo i temno, koj ~esto
go upotrebuvame vo tvoreweto. Dokolku ja
nabquduvame prirodata }e zabele`ime
deka ovoj vid kontrast e ~esto prisuten.
Najkarakteristi~en e kontrastot me|u denot i no}ta, senkata i osvetleniot del od
predmetite, beloto ma~e i crnoto ma~e i
golem broj drugi primeri.
Kontrastot na svetlo-temno gi
opfa}a razlikite i sprotivnostite
vo koli~estvoto svetlina. Dokolku gi
razgleduvame spektralnite boi }e vidime deka nekoi se posvetli, nekoi se
potemni. Na primer, parot na komplementarni boi `olta i violetova, osven {to
se kontrastni vo boja tie se kontrastni i
vo svetlina. Sepak, najizrazen kontrast
na svetlo-temno se sozdava me|u ahromatskite boi, odnosno me|u belata i crnata boja. So osvetluvawe i so zatemnuvawe
na boite, isto taka, mo`e da se sozdade
kontrast vo svetlina. Zna~i, me|u najsvetliot ton i najtemniot ton od edna
boja ima svetlosen kontrast. No, isto
38
Diego Velaskez: Podgotovka na ve~era,
maslo na platno, kontrast na svetlotemno
taka, kontrast se sozdava i me|u najsvetol ton od edna boja so najtemen ton od
druga boja.
Vo istorijata na umetnosta se zable`ani
mnogubrojni slikarski dela vo koi glavna
odlika e tokmu ovoj vid kontrast. Umetnicite naj~esto go koristat za da izrazat
nekoja dramati~na, napnata sostojba.
^esto koga sakame nekoj del da go odvoime
i da go istakneme go slikame mnogu posvetol vo odnos na preostanatite delovi od
slikata koi gi slikame so potemni boi,
odnosno toa {to najnapred go zabele`uva
gleda~ot e osvetleniot del.
Obidi se odnosite na svetlo i temno da
gi prika`e{ vo motivot: „Vselenska stanica” so tehnikata suv pastel ili voso~en
pastel. Vnimavaj, nekoi delovi vo tvojata
slika da bidat mnogu potemni vo odnos na
nekoi koi }e bidat mnogu posvetli.
ZAPOMNI: Kontrastot na svetlotemno gi obrabotuva sprotivnostite
na svetlinskite tonovi.
SLIKAWE
El Greko: Agonija vo gradinata,
maslo na platno
Rembrant van Rijn: Aristotel
so bista na Homer, maslo na platno
U~eni~ka tvorba: Astronaut, tempera
Teodor @eriko: Splavot na Meduza,
maslo na platno
Jovan Balov: Mojot tatko, akrilik
U~eni~ka tvorba: Vselenska stanica,
tempera
39
SLIKAWE
ESTETSKA ANALIZA NA SLIKI
40
Vinsent Van Gog: Yvezdena no}
-[to e motiv vo ovaa slika?
-Dali vo ovaa slika umetnikot koristel
razli~ni svetlinski tonovi na boja i ako
koristel na koi boi?
-Vinsent Van Gog e holandski slikar,
obidi se da doznae{ koi se negovi
najpoznati dela.
Pol Sezan: Planinata Sent Vitoar
-[to e inspiracija na umetnikot za da go
sozdade ova delo?
-Koi boi gi upotrebil Sezan?
-Koi likovni elementi mo`e{ da gi pronajde{ vo ovaa slika?
-Sezan e francuski umetnik, doznaj {to e
naj~esta inspiracija vo negovite dela.
Pablo Pikaso: Mrtva priroda
-Kako se sozdava tehnikata kola` i dali
e upotrebena vo ovaa slika?
-Kade na slikava e najubedlivo
prika`ana teksturata?
-Dali vo slikata se upotrebeni osnovni,
sekundarni ili tercierni boi?
-Obidi se da doznae{ ne{to pove}e za
Pablo Pikaso, eden od najpoznatite
svetski umetnici.
Rafael: Atinska {kola
-Dali vo slikava ima tonsko stepenuvawe na bojata ili ima kontrast na svetlo-temno?
-Dali boite vo slikava se kontrastni?
-Dali ovaa slika e pejza`?
-Rafael e renesansen slikar. Doznaj
ne{to pove}e za nego, za renesansata i
za drugi renesansni umetnici.
SLIKAWE
Pra{awa za povtoruvawe na temata
slikawe:
1. Koja e razlikata me|u crte` i slika?
2. Objasni ja razlikata me|u
koloristi~ki crte` i slika.
3. Koi likovni elementi se upotrebuvaat
vo slikarstvoto i dali se razli~ni od
onie {to se upotrebuvaat vo crtaweto?
4. Zo{to crvenata, sinata i `oltata boja
se osnovni boi?
5. Kako se dobivaat sekundarnite boi?
6. Kako se dobivaat terciernite boi?
Petar Mazev: Bez naslov
-Kako vo ova delo makedonskiot slikar
Mazev ja pretstavil slikarskata
tekstura?
-Dali vo slikata se upotrebeni samo
~isti tonovi na boite?
-Dali mo`e{ da prepoznae{ koj e motivot vo ovaa slika?
-Petar Mazev e eden od najzna~ajnite
makedonski slikari, obidi se da najde{
pove}e informacii za negoviot `ivot i
tvore{tvo.
7. [to se dobiva koga nekoja hromatska
boja }e se pome{a so nekoja ahromatska
boja?
8. Nabroj nekolku tercierni boi.
9. Nabroj nekolku podlogi na koi mo`e da
se sozdade slika.
10. [to e mozaik?
10a. [to e vitra`?
10b. [to e freska?
11. [to e tekstura?
12. Koi svojstva gi prika`uvame so teksturata?
13. Kakva mo`e da bide teksturata?
14. [to e flora, a {to e fauna?
15. Kako se narekuva deloto vo koe e
naslikan del od prirodata?
16. [to se likovni principi?
17. [to e kontrast na boja?
18. Kakvi vidovi kontrast postojat?
Piter Brojgel: Detski igri
-Dali vo slikata „Detski igri” umetnikot
upotrebil ~isti tonovi na osnovni boi?
-Dali sozdal razli~ni tonovi na boite?
-Koja boja preovladuva na slikata?
-Piter Brojgel postariot e pretstavnik
na renesansata vo Holandija, pronajdi i
doznaj koi se drugi negovi poznati dela.
19. Od {to zavisi dali edna boja e svetla ili temna?
20. Me|u koi tonovi se sozdava svetlo-temen kontrast?
41
SKULPTURA I ARHITEKTURA
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT
Asirska umetnost:
^uvar na bogatstvo,
plitok reljef
Rimska umetnost:
Satir so kaval (detal),
visok reljef
Likovnata umetnost e podelena na
nekolku podra~ja: crte`, slika, grafika,
skulptura, dizajn i vizuelni komunikacii
i arhitektura. Od site ovie delovi edinstveno skulpturata i arhitekturata se
tridimenzionalni umetnosti, dodeka vo
dizajnot mo`e da bide i dvodimenzionalen i tridimenzionalen. Skulptorskite
i arhitektonskite dela se oblikuvaat
vo prostorot, odnosno imaat volumen.
Da se oblikuva zna~i da se sozdade nova
forma ili da se promeni nekoja {to ve}e
postoi. Toa se narekuva kreativnost.
Osnoven likoven element vo skulpturata e volumenot, odnosno tridimenzionalnata forma. Sekoe skulptorsko delo ima {irina, visina i dol`ina
(dlabo~ina). Toa zna~i deka so nekakov
materijal pravime ispaknuvawa ili vdlabnuvawa i taka ja izrazuvame na{ata
ideja. Skulpturata e delo koe e slobodno
postaveno vo prostorot i mo`eme da go
vidime od site strani. Reljefot e vid na
skulptorsko delo koe ne stoi slobodno
vo prostorot, tuku e povrzano za odredena povr{ina, pozadina. Skulpturata
se deli na: minijatura, galeriska i monu42
@an-Gilijam Moit:
Herodot, visok reljef
mentalna skulptura, spored dimenziite.
Kako skulptura se ozna~uvaat i delata
koi se nare~eni instalacii. Instalaciite se skulptorski dela koi osven {to
se samite tridimenzionalni vo svojata
realizacija go vklu~uvaat i prostorot
okolu niv. Reljefite se delat na visok
i nizok reljef. Podelbata e napravena
spored toa kolku se odvojuvaat delovite
na reljefot od povr{inata. Koga vdlabnatinite i ispaknatinite na reljefot ne
se razlikuvaat mnogu vo visina toga{ toa
e nizok reljef, ako, pak, samo mal del od
reljefot e povrzan so povr{inata, a razlikite me|u delovite se pogolemi toga{
stanuva zbor za visok reljef.
Arhitektonskite dela zafa}aat prostor koj ima nekakva funkcija. Ovie dela
osven {to se umetni~ki, ni slu`at i za
`iveewe, za rabota i za site potrebi na
~ovekot.
So pomo{ na materijalot glina sozdadi
nizok reljef na tema: „Mrtva priroda”.
ZAPOMNI: Skulptorskite i arhitektonskite dela se oblikuvaat vo
prostorot, odnosno imaat volumen.
SKULPTURA I ARHITEKTURA
Figura na Dedal pronajdena na
Plao{nik, Ohrid, minijaturna skulptura
Benvenuto ^elini: Solarnik,
primer za minijaturna skulptura
Monumentalni skulpturi od civilizacijata na Veligdenskite ostrovi
Ri{ard Sera: Zmija, metal,
monumentalna skulptura
Alan MekKolum: Proekt “Oblici”,
primer za umetni~ka instalacija
Sovremena arhitektura proektirana
za Pariz, Francija
43
SKULPTURA I ARHITEKTURA
LINIJA I TEKSTURA VO SKULPTURATA
44
Du{an Xamowa: Skulptura DP-V,
linija i tekstura vo skulpturata
Vasil Vasilev: Asocijativna forma,
linija i tekstura vo skulpturata
Isto kako vo crte`ot i vo slikata, taka
i vo skulpturata se primenuvaat likovni
elementi i principi za da mo`e da se
sozdade skulptura. Osnoven likoven element vo skulpturata e volumenot, no
pokraj volumenot vo sozdavaweto na
skulpturata va`na uloga imaat i drugite likovni elementi.
Pri sozdavaweto na skulpturata va`na
uloga ima izborot na materijal. Bidej}i
sekoj materijal ima sopstvena tekstura, so izborot na materijal vo koj }e
ja izrabotuvame skulpturata izbirame
i kakva }e bide teksturata. Na primer,
tekstura na skulptura izrabotena vo drvo
i skulptura izrabotena vo kamen e sosema
razli~na. Obrabotkata na materijalot
igra uloga za toa kakva tekstura }e
ima skulpturata. So razli~ni postapki
mo`eme da sozdademe razli~ni teksturi
vrz materijalot od koj ja izrabotuvame
skulpturata. Odnosno, obrabotuvaj}i go
materijalot mo`eme da postigneme negovata povr{ina da bide pove}e ili pomalku rapava.
Vo skulpturata, isto taka, se
upotrebuva i likovniot element linija. Naj~esto linijata vo skulpturata ja
zabele`uvame me|u dve povr{ini, kako
gi razdvojuva povr{inite. So linijata
mo`eme da sozdademe i tekstura vrz
povr{inata na glinata, na primer. Umetnicite ponekoga{ svoite skulpturi gi
izrabotuvaat od `ica koja ne potsetuva
na linija. Toa zna~i deka so vitkawe na
`icata se oblikuva volumenot na skulpturata, taka {to vnatre{nosta na oblikot
mo`e da ostane prazna.
Upotrebi `ica za da sozdade{ skulptura na tema: „@ivotno”, obidi se krznoto odnosno ko`ata na `ivotnoto da ja
prika`e{ so prilepuvawe na razni materijali, na nekoi delovi, koi }e ja
prika`at teksturata.
ZAPOMNI: Vo skulpturata se
upotrebuvaat razli~ni likovni elementi: volumen, linija, tekstura, boja
,forma, nasoka, golemina.
SKULPTURA I ARHITEKTURA
Alberto Xakometi: Ku~e, bronza,
tekstura vo skulpturata
Naum Gabo: Linearna konstrukcija vo
prostor br.3 vo crveno
Dimo Todorovski: Kemenexija, bronza,
tekstura vo skulpturata
Gligor Stefanov: Skopje graba vo
prostorot, tekstura vo skulptura
Antoni Gormli: Figura, metal,
linija vo skulpturata
Antoni Gormli: Figura, metal,
tekstura vo skulpturata
45
SKULPTURA I ARHITEKTURA
MODELIRAWE SO GLINA
Raznovidni alatki za obrabotka na glina
Postojat razli~ni slkulptorski materijali: glina, gips, drvo, metal, kamen, poliester, ve}e upotrebeni materijali i drugo.
Materijal koj naj~esto go koristime vo
u~ili{tata za da sozdademe skulptura e
glinata. Glinata vo osnova e eden vid na
zemja koja nie ja kupuvame kako pre~istena
od primesi i mo`eme da ja oblikuvame.
Postojat razli~ni vidovi glina.
Glinata koga e meka i vla`na mo`e
lesno da se obrabotuva. Koga ja obrabotuvame glinata velime deka ja modelirame. Glinata ja modelirame so na{ite
prsti i taka ja dobivame sakanata forma.
Prstite se najdobrata alatka pri rabota
so glina. Isto taka mo`ema da ja obrabotuvame i so razni alatki. Alatkite se eden
vid no`, a mo`at da bidat napraveni od
razni materijali: od drvo, od plastika ili
od metal. Toa mo`ete da go zabele`ite i
na ilustracijata vo gorniot del od stranicata. Postojat dva na~ini na modelirawe
na glinata: so odzemawe ili so dodavawe.
Koga rabotime so odzemawe toa zna~i
deka od edna pogolema masa na glina ot46
sekuvame par~iwa od glinata za da ja dobieme posakuvanata forma. Koga rabotime
so dodavawe na glina toa zna~i deka za da
ja dobieme posakuvanata forma prilepuvame par~iwa glina i taka ja oformuvame
skulpturata. Glinata e materijal koj pod
dejstvo na vozduhot i toplinata se su{i,
a koga }e se isu{i ne mo`e da se obrabotuva. Za da se odr`uva glinata meka treba
povremeno da ja navla`nuvame.
Koristej}i gi zaewata zdobieni od prethodnata lekcija, obidi se da sozdade{
razli~na tekstura so materijalot glina,
a motivot neka e „Muzi~ar so instrument”.
Dokolku saka{ glinata da ja obrabotuva{
pove}e denovi, toga{ za da ne se isu{i
glinata koga ne raboti{, treba da ja zavitka{ vo vla`na krpa, a potoa vo najlon.
Ne dozvoluvaj krpata da se isu{i, tuku
vla`ni ja povremeno.
ZAPOMNI: Glinata e eden od
naj~esto upotrebuvanite materijali
so koj se izrabotuva skulptura. Najdobro se modelira so prsti.
SKULPTURA I ARHITEKTURA
Modelirawe na glina: Rabota na reqef
Skulptor so modelirana
monumentalna skulptura
Modelirawe na monumentalna skulptura
U~eni~ka tvorba: Kowanik, glina
Skulptor kraj figura od glina
U~eni~ka tvorba: Slon, glina
47
SKULPTURA I ARHITEKTURA
ASAMBLA@
48
Luis Nevelson: Bela kapela 4
Arman: Trubi
Zborot asambla` poteknuva od francuskiot zbor assemblage koj zna~i spojuvawe, sklopuvawe. Vo likovnoto izrazuvawe asambla` e skulptorska
tehnika vo koja delata se sozdavaat so
sklopuvawe, spojuvawe na najrazli~ni
materijali i predmeti, koi ve}e bile
upotrebeni za druga namena ili od
otpaden materijal. Ovaa skulptorska
tehnika umetnicite po~nale da ja koristat
vo minatiot vek. Prvi koi po~nale da sozdavaat skulpturi od najdeni i upotrebeni
predmeti se umetnicite Pablo Pikaso i
Marsel Di{an.
Kako materijal za sozdavawe na asambla` mo`e da ni poslu`i s#. Vo u~ili{te,
asambla`ite naj~esto gi sklopuvame od
kartonska ili plasti~na ambala`a, od
razni kartonski kutiv~iwa, plasti~ni
{i{iwa ili kutii koi prethodno bile
iskoristeni za druga namena. Umetnic-
ite, pak, spojuvaat najrazli~ni metalni
predmeti, drveni ili, pak, plasti~ni.
Vsu{nost, vo eden asambla` mo`e da se
upotrebi s# {to mislime deka e interesno i deka }e pridonese za izrazuvawe na
na{ata ideja. Koga gi pribirame predmetite koi sakame da gi upotrebime vo
na{iot asambla` gi izbirame onie koj n#
inspiriraat so svojata forma, golemina i
boja. Predmetite koi gi spojuvame mo`eme
da gi rasklopuvame i se~eme.
Sozdadi asambla` so tema spored toa
na {to te asocira materijalot koj }e go
upotrebi{. Pred da po~ne{ so izrabotka
dobro razmisli {to }e upotrebi{ i kako
}e gi spoi{ delovite.
ZAPOMNI: Asambla` e skulptura
sozdadena so spojuvawe na razni materijali i predmeti.
SKULPTURA I ARHITEKTURA
Xef Vasman: Odi napred!
Marsel Di{an: Trkalo od velosiped
@an Dibife: Coursegoules
Robert Rau{enberg: Monogram
Pablo Pikaso: Glava na bik
Jozef Kornel: Bez naslov
49
SKULPTURA I ARHITEKTURA
ARHITEKTURA
50
Konacite na Markov manastir kraj
Skopje, primer za makedonska
tradicionalna arhitektura
Samoilovata tvrdina vo Ohrid, primer
za srednovekovna arhitektura
Arhitekturata, isto kako i skulpturata, e prostorna umetnost. Arhitektonskite dela se oblikuvaat taka {to zatvoraat odreden prostor, a toj zatvoren
prostor lu|eto go koristat za odredeni
nameni. Vo arhitektonski dela spa|aat
zgradi i ku}i, mostovi, plo{tadi, parkovi, u~ili{ta, bolnici, teatri, muzei,
crkvi i xamii i najrazli~ni drugi objekti
vo koi ~ovekot gi izvr{uva svoite sekojdnevni potrebi. Pri izrabotkata na
nacrt za nekoe arhitektonsko delo, mora
da se usoglasi namenata na toj prostor so
negoviot estetski izgled. Ottuka, ne site
arhitektonski dela se i umetni~ki dela.
Ponekoga{ funkcijata koja ja ima objektot e pova`na od izgledot ili estetskite
vrednosti se zanemareni, pa toj objekt
ne e umetni~ko delo. Arhitekturata podednakvo se zanimava so nadvore{niot
i so vnatre{niot izgled i ureduvawe
na objektite. Pritoa, se razbira, sozdavaweto na nadvore{niot izgled na objektot se razlikuva od sozdavaweto na
vnatre{nata arhitektura. Eksterierot,
odnosno nadvore{niot izgled na objektot, treba so svoite estetski vrednosti
da bide vpe~atliv i prijaten za lu|eto.
Dodeka enterierot, ili vnatre{nosta na
objektot, pred s# treba da bide funkcionalen, a estetskite vrednosti treba da go
dopolnuvaat i da ovozmo`at nepre~eno
odvivawe na rabotata i `iveeweto.
Vo minatoto lu|eto ~esto gradele kralski dvorci i tvrdini so uredeni parkovi
i razni dopolnitelni objekti koi i do
den dene{en n# voodu{evuvaat so nivnata ubavina, kako na eksterierot, taka
i na enterierot. Obidi se da izgradi{
dvorec, taka {to }e go prika`e{ negoviot
nadvore{en izgled. Tvojata gradba neka
bide od karton i ne zaboravaj, neka bide
toa tvojot „Dvorec od soni{tata”.
ZAPOMNI: Arhitektura e oblikuvawe na prostor so odredena namena.
Eksterier e nadvore{nosta, a enterier e vnatre{nosta na arhitektonskoto delo.
SKULPTURA I ARHITEKTURA
Zamokot Babelsberg vo Germanija
Sovremena arhitektura - enterier na
individualna ku}a
Zamokot Konvi vo Vels
Antoni Gaudi: Casa Mila (Ku}ata Mila)
Koncertnata sala “Volt Dizni” vo
Soedinetite Amerikanski Dr`avi
Sovremena arhitektura - objekt na
delovna zgrada
Sovremen objekt za
individualno `iveewe
51
SKULPTURA I ARHITEKTURA
BOJA VO SKULPTURATA
52
Edgar Dega: Balerina
Aleksandar Kalder: Mobil
Kako {to ve}e znaeme, bojata kako
likoven element najva`na uloga ima vo
slikarstvoto, no bojata e sekako prisutna i vo drugite likovni podra~ja. Bojata
e va`no izrazno sredstvo i vo skulpturata. Sekoj materijal koj se koristi
za izrabotka na skulptura ima nekakva boja, koja igra uloga vo izgledot na
skulpturata. Isto taka skulpturite
mo~eme i da gi oboime. Pri izborot na
materijalot treba da znaeme kakva e negovata boja i dali sakame da ja menuvame
vo natamo{nata obrabotka.
Skulpturite izraboteni od kamenmermer se so bela boja. Skulpturite od
drvo mo`at da imaat razli~ni boi na
drvo, a mo`eme i da go oboime i vo nekoja
druga boja. @elezoto ima siva boja, a pod
dejstvo na vozduhot ‘r|osuva i dobiva kafena boja, i `elezoto, isto taka, mo`eme da
go boime i da go za{titime od r|osuvawe.
Glinata i gipsot, isto taka, mo`at da se
bojat otkako }e ja izmodelirame forma-
ta. Kerami~kite predmeti koi se izrabotuvaat od glina, po nivnoto oblikuvawe
se pe~at otkako }e ja naneseme bojata
i taka go dobivaat tonot na bojata. Kaj
asambla`ot predmetite koi gi sobirame
imaat nekakva boja, a pri spojuvaweto,
isto taka, mo`eme da gi boime.
Bojata vo skulpturata ja upotrebuvame
za da vneseme nov kvalitet vo deloto. So
bojata odredeni delovi na skulpturata
gi odvojuvame edni od drugi osven kako
razli~ni formi i kako razli~ni boi. Taka
skulpturata e vpe~atliva i interesna.
Izmodeliraj skulptura vo glina na
tema: „Petel” i potoa oboi ja so temperni
boi. Dokolku saka{ bojata da ja za{titi{
od bri{ewe otkako }e se isu{i, prema~kaj
ja skulpturata so proyiren lak za nokti
ili isprskaj ja so lak za kosa.
ZAPOMNI: Bojata e va`no izrazno
sredstvo i vo skulpturata. Sekoj materijal ima sopstvena boja.
SKULPTURA I ARHITEKTURA
Niki de Sent Fale: Delfin
Vasil Vasilev: Golema kariatida
Antoni Gaudi: Gu{ter
Sol Levit: Ma~kanica br.3
U~eni~ka tvorba:
Kowanik
Stefan Manevski: Semafor 2
U~eni~ka tvorba:
Ptica so gnezdo
U~eni~ka tvorba:
Bokseri
53
SKULPTURA I ARHITEKTURA
ESTETSKA ANALIZA NA SKULPTURI
54
Mikelanxelo: Lorenco Medi~i
- Kakov vid likovno delo e prika`anoto
delo?
- Dali mo`e{ da odredi{ vo kakov materijal e izraboteno delovo?
- Dali umetnikot pretstavil tekstura?
- Mikelanxelo e renesansen umetnik,
doznaj dali sozdaval samo skulpturi ili
bil i slikar i arhitekt.
Egipetska skulptura
- Kakov vid na skulptura e ova delo,
polna plastika ili reqef?
- Po {to se razlikuvaat polnata plastika i reqefot?
- Odredi kade vo delovo se upotrebeni
likovnite elementi linija i tekstura.
- Ovaa skulptura e sozdadena vo Egipet
koga vladeele faraoni. Doznaj ne{to
pove}e za egipetskata civilizacija.
Arman: Bokali
- Dali prepoznava{ {to upotrebil umetnikot za da go sozdade ova delo?
- Kako se narekuvaat umetni~kite
dela koi se sozdavaat so spojuvawe na
upotrebni predmeti?
- Dali vo ova delo postoi ritam?
- Obidi se da doznae{ ne{to pove}e za
asambla`ot.
Alberto Xakometi: Ma~ka
- Koi likovni elementi gi upotrebil
umetnikot vo ovaa skulptura?
- Kakvi ~uvstva pobuduva ovaa skulptura
kaj tebe?
- Dali e prika`ano realno `ivotnoto vo
ova delo?
- Obidi se da najde{ na internet pove}e
reprodukcii na dela od Xakometi.
SKULPTURA I ARHITEKTURA
Pra{awa za povtoruvawe na temata
skulptura:
1. Koi likovni podra~ja se tridimenzionalni?
2. Koja e razlikata me|u polna plastika
i reljef?
3. Kako se deli polnata plastika spored
dimenziite na delata?
4. [to e visok reljef,a {to e nizok
reljef?
5. Objasni ja razlikata me|u skulptura i
arhitektura.
Antoni Gaudi: Ku}ata na Batilo
- Dali na fotografijata e pretstavena
skulptura ili e arhitektura?
- [to misli{, kako uspeal da go oboi ova
svoe delo umetnikot?
- Dali vo ova umetni~ko delo mo`e da se
koristi za nekoja ~ovekova potreba?
- Obidi se da najde{ informacii za delata na Antoni Gaudi.
6. Kako se upotrebuva likovniot element
linija vo skulpturata?
7. Kako vo skulptura se prika`uva tekstura?
8. Dali teksturata vo skulpturata zavisi
od materijalot od koj se sozdava skulpturata?
9. Objasni kako mo`e so `ica da se sozdade skulptura?
10. Koj materijal naj~esto se koristi za
izrabotka na skulptura?
11. [to e modelirawe?
12. Objasni kako se modelira so odzemawe, a kako so dodavawe?
13. [to e asambla`?
14. Nabroj nekoi materijali i predmeti
so koi mo`e da se sozdade asambla`.
15. [to e eksterier?
16. [to e enterier?
Jordan Grabuloski:
Paradoks na egzistencijata
- Dali vo ovaa skulptura e upotreben
likovniot element boja?
- Mo`e{ li da pretpostavi{ od koj materijal e izrabotena skulpturava?
- Jordan Grabulovski e eminenten makedonski skulptor koj tvorel vo vtorata
polovina od XX vek. Doznaj ne{to pove}e
za nego.
17. Kako se narekuva umetnosta koja
zafa}a prostor vo koj lu|eto izvr{uvaat
odredeni funkcii?
18. Koi ~ovekovi tvorbi se arhitektonski dela?
19. Dali likovniot element boja se koristi vo skulpturata?
20. Dali i kako mo`e da se oboi skulptura od glina?
55
GRAFIKA
PODGOTVITELEN CRTE@ (SKICA) ZA GRAFIKA
Alatki za izrabotka na linorez
Grafikata e likovno podra~je vo
koe delata se dobivaat so pe~atewe i
edinstveno vo grafikata delata mo`at
da se umno`uvaat. Grafi~kite tehniki
se delat na: visok pe~at, dlabok i ramen pe~at. Ovaa podelba e napravena zavisno od toa koi delovi od podlogata za
pe~atewe se otpe~atuvaat na grafi~kiot
list. Kaj tehnikite od visok pe~at se
otpe~atuvaat izdignatite delovi, kaj
dlabok pe~at se otpe~atuvaat vdlabnatite delovi, dodeka kaj tehnikite od
ramen pe~at se otpe~atuvaat delovite na
plo~ata na koi ima naneseno boja.
Pred da po~neme so realizacija na
koja bilo grafi~ka tehnika najnapred
izrabotuvame podgotvitelen crte`,
odnosno skica spored koja }e ja rabotime grafikata. Skicata za grafika
se razlikuva od crte`ot kako gotovo
likovno delo, a isto taka i od skicata
za slika. Ovoj vid crte` go sozdavame so
koja bilo crta~ka tehnika. Vo skicata za
grafika osven {to ja prika`uvame idejata za grafikata treba da odredime koi
56
delovi potoa }e bidat vdlabnati, a koi
ispaknati. Isto taka, bi bilo dobro da ja
prika`eme teksturata i vo koi delovi od
matricata (podloga spremna za pe~atewe)
}e ja upotrebime. Vo skicata za grafika
treba da go opredelime sekoj likoven
element {to }e go iskoristime na matricata. Grafikata naj~esto ja pe~atime vo
edna boja, no se razbira, mo`e da bide i
vo pove}e boi. Koi boi i koi delovi od
grafikata }e bidat oboeni isto taka
treba da odredime na podgotvitelniot
crte`. Za sekoja boja se izrabotuva posebna matrica.
So crta~kata tehnika tu{ i perce sozdadi skica za grafika na tema: „Dete {to
mie zabi”. Skicata neka bide nameneta za
grafika vo visok pe~at. Na skicata odredi koi delovi }e se otpe~atat, a koi ne.
ZAPOMNI: Podgotvitelen crte` za
grafika e skica vo koja preku idejata odreduvame koi likovni elementi i principi }e gi iskoristime vo
grafikata.
GRAFIKA
Linorez vo proces na rabota
Erik Hekel: Arlekin, linorez vo boja
U~eni~ka tvorba: Mojot dedo, linorez
Elizabet Katlet: Malklom H zboruva za
nas, grafika vo pove}e boi
Franc Mark: Kowi, linorez
Pablo Pikaso: Toreador, linorez vo boja
57
GRAFIKA
LINIJA, FORMA I TEKSTURA VO GRAFIKATA
Alik Tipoti: Kobupa thoerapiese,
linorez, tekstura vo grafikata
Vo grafikata mo`e da se koristat site
likovni elementi: linija, forma, tekstura,
golemina, nasoka, ton, boja, prostor.
Linijata i vo grafikata igra va`na
uloga. So nea se realizira podgotvitelniot crte`, a pri podgotovkata na matricata treba da odredime dali sakame edna
linija da bide otpe~atena. Kaj tehnikite
od visok pe~at linijata ili plo{tinata
koja sakame da se otpe~ati ne ja dlabime,
a onaa linija ili plo{tina koja sakame
da ne se otpe~ati treba da ja izdlabime.
Kaj linorezot dokolku sakame da ni se
otpe~ati nekoja linija treba linijata da
ne ja dlabime, a povr{inite okolu nea da
gi izdlabime. Sosema obratno e kaj tehnikite od dlabok pe~at. Kaj niv izdlabenite linii se otpe~atuvaat.
Formata ili povr{inata vo grafikata isto taka ja dobivame so dlabewe. Povr{inite koi ne se izdlabeni vo
linorezot se otpe~atuvaat, niv mo`eme
58
Anri Matis: Tinejxerka, linorez,
linija vo grafikata
da gi otpe~atime vo razli~ni boi. Za
sekoja povr{ina so razli~na boja podgotvuvame razli~na matrica, a sekoja matrica se pe~ati posebno.
Na onie mesta kade {to linoleumot e
delumno izdlaben sozdavame povr{ina
so tekstura. Teksturata i vo linorezot
se dobiva so razli~ni vidovi linii,
koi se so razli~na dol`ina, debelina,
gustina i nasoka. Razli~na debelina
na liniite sozdavame so koristewe na
razli~ni dleta.
Koi likovni elementi }e gi upotrebime
zavisi od na{ata ideja, a tie pridonesuvaat grafikata da bide estetski interesna.
Spored skicata „Dete {to mie zabi” koja
ja sozdade minatiot ~as, izrezbaj matrica
za visok pe~at vo tehnikata linorez.
ZAPOMNI: Estetskite vrednosti
na grafikata zavisat od primenata na
likovnite elementi.
GRAFIKA
Karl [mit Rotluf: Dve ma~ki, linorez
U~eni~ka tvorba: Dete mie zabi, linorez
Gjorg Tapert: Dama vo kafeana, linorez
U~eni~ka tvorba: Dete mie zabi, linorez
Ernst Ludvig Kirhner: Most, linorez
U~eni~ka tvorba: Ma~ka, linorez
59
GRAFIKA
OD SKICA DO OTPE^ATOK VO LINOREZ
Proces na izrabotka na grafika vo tehnikata linorez
Linorezot e grafi~ka tehnika od visok pe~at. Materijal vo koj se realizira
linorezot e linoleumot, odnosno matricata e od linoleum. Pritoa onie delovi
koi se izdlabeni ne se otpe~atuvaat, a
onie koi ne se izdlabeni se otpe~atuvaat.
Koga izrabotuvame skica za linorez vo
nea treba da odredime {to }e izre`eme
na matricata, a {to ne. Skicata na koja
sme ja prika`ale na{ata ideja treba da ja
preneseme (precrtame) na linoleumot za
da mo`eme da po~neme so dlabewe. Potoa
po~nuvame so dlabewe, re`ewe na linoleumot. Linoleumot se rezba so specijalni no`iwa-dleta. Dokolku sakame
da postigneme nekakva tekstura toa go
pravime so dleta koi se so razli~na {irina, taka {to koga dlabime ostavaat tragi
so razli~na {iro~ina. Dokolku sakame da
otpe~atime linorez vo pove}e boi treba
da znaeme deka za sekoja boja treba da
podgotvime razli~na, nova matrica. Otkako sme go izre`ale linoleumot, odnosno matricata e podgotvena za pe~atewe,
po~nuvame da pe~atime. Najnapred, vrz
celata matrica se nanesuva pe~atarska
60
boja. Bojata se nanesuva so gumen valjak. Potoa vrz matricata go postavuvame
listot na koj }e pe~atime i taka podgotveni listot i matricata treba da pominat niz pe~atarska presa. Pod dejstvo na
pritisokot koj go sozdava presata bojata
od matricata so otpe~atuva na listot i
dobivame grafika. Pe~ateweto mo`e da
se povtoruva onolku pati kolku {to
sakame da dobieme otpe~atoci.
Obidi se skicata na tema: „Dete {to
mie zabi” da ja prenese{ na linoleum, a
potoa da go izdlabi{ i otpe~ati{. Dokolku vo u~ili{teto nemate pe~atarska
presa pe~ateweto mo`e{ da go izvede{
taka {to vrz listot i marticata, koi se
podrgotveni za pe~atewe, }e pritiska{
so svojata raka ili so nekoj mazen i zaoblen predmet.
ZAPOMNI: Za da sozdademe grafika vo tehnikata linorez najnapred
izrabotuvame skica, pa matrica i na
kraj matricata ja pe~atime i dobivame
grafika.
GRAFIKA
Pablo Pikaso: Mrtva priroda, linorez
Gjorg Bazelic: Vo {umata..., linorez,
kontrast na svetlo-temno
Karl Eugen Kil: Bar, linorez
Dragutin Avramovski-Gute: Kompozicija 1
drvorez, tehnika sli~na na linorezot
U~eni~ka tvorba: [ahisti, linorez
U~eni~ka tvorba: Grozdober, linorez
61
GRAFIKA
KONTRAST VO GRAFIKATA
62
Mark [agal: Mojata ku}a, drvorez
Frans Masarel: Portret, drvorez
Kontrastot e likoven princip koj
gi objasnuva sprotivnostite me|u
likovnite elementi. Vo grafikata najmnogu se koristi kontrastot na svetlo-temno, potoa kontrast na formi i golemini,
kontrast na boja i kontrast na linii i
tekstura. Osobeno vo linorezot do izraz doa|a kontrastot na svetlo i temno,
me|u povr{inite koi se otpe~atuvaat i
povr{inite koi ne se otpe~atuvaat. Ovoj
vid kontrast se sozdava osobeno zatoa
{to naj~esto grafikata se pe~ati na bel
list so crna boja, pa taka se sozdava kontrast me|u crnata i belata povr{ina,
odnosno ahromatski kontrast.
Kontrastot vo boja se sozdava me|u komplementarnite boi. Odnosno me|u crvena
i zelena, sina i portokalova, `olta i
violetova, isto kako i vo slikaweto. Istoto se slu~uva i so drugite kontrasti.
Kontrastot na teksturi se sozdava me|u
povr{ini koi se rapavi i onie {to se mazni. Kontrastot na golemini e me|u golemi
i mali formi, a kontrastot na formi me|u
geometriski i negeometriski ili pravilni i nepravilni formi.
Sozdadi grafika vo koja istovremeno
}e ima i kontrast na boja i kontrast na
tekstura, vo tehnikata karton pe~at na
tema: „Gradina so jagotki”.
ZAPOMNI:
Vo
grafikata
se
upotrebuva likovniot princip kontrast.
GRAFIKA
Lajonel Fajninger: Pristani{te, drvorez
Kejt Kolovic: Avtoportret, drvorez
[iko Munakata: Ptici, linorez
U~eni~ka tvorba: Lu|e igraat karti,
linorez
M.S. E{er: Avtoportret, drvorez
U~eni~ka tvorba: Izmamnik, linorez
63
GRAFIKA
ESTETSKO PROCENUVAWE VO GRAFIKATA
Francisko Goja: Nema kade da izbega{
- Dali umetnikot go upotrebil likovniot
element linija i kade?
- Dali grafikite vo dlabok pe~at mo`at
da se pe~atat pove}e pati?
-Francisko Goja osven {to sozdaval
grafiki, sozdaval i drugi vidovi
umetni~ki dela. Doznaj koi se negovi
najpoznati dela.
Dragutin Avramovski-Gute: Borba na
bikovi
-Dali mo`e{ da ja prepoznae{ tehnikata
vo koja e izrabotena ovaa grafika?
-Dali e upotreben likovniot element
tekstura?
-Objasni kako se dobivaat svetlite
povr{ini kaj grafi~kite tehniki od visok pe~at.
-Dragutin Avramvski- Gute e eden od
osnovopolo`nicite na makedonskata
sovremena grafika, najdi u{te nekoi
informacii za nego.
64
Albreht Direr: ^etiri java~i
na apokalipsata
-Ovaa grafika e izrabotena vo tehnikata
drvorez koja e sli~na so linorezot.
-Objasni go procesot na pe~atewe grafiki do visok pe~at.
-Dali vo ovaa grafika ima temni i svetli linii, kako se dobivaat ovie linii
kaj tehnikite od visok pe~at?
Albreht Direr e renesansen umetnik,
doznaj koi se negovi najpoznati dela.
Dimitar Malidanov: Rosa
-Vo kakov odnos se svetlite i temnite
povr{ini vo ova delo?
-Koi povr{ini dominiraat vo grafikava?
-[to pretstavuva prika`anovo delo,
skica ili otpe~atok?
-Dimitar Malidanov e sovremen makedonski grafi~ar pronajdi na internet
reprodukcii od nekolku negovi dela.
GRAFIKA
Pra{awa za povtoruvawe na temata
grafika:
1. Vo koe likovno podra~je delata gi
dobivame so pe~atewe?
2. [to s# treba da sodr`i podgotvitelniot crte` za grafika?
3. Vo koja tehnika mo`e da se izraboti
skica za grafika?
4. Kako se delat grafi~kite tehniki?
5. Vo kolku boi mo`e da se otpe~ati
grafikata?
6. Kolku matrici sozdavame koga
pe~atime grafika vo pove}e boi?
Anri Tuluz Lotrek: @an Avril
- Ovaa grafika e ramen pe~at, {to se
otpe~atuva kaj ramniot pe~at?
-Nabroj koj likovni elementi gi upotrebil umetnikot vo ova delo.
-Koga se pe~ati grafika vo boja, kolku
matrici se izrabotuvaat?
-Anri Tuluz Lotrek e francuski umetnik,
najdi na internet pove}e informacii za
nego.
7.Koi likovni elementi gi koristime
vo grafikata?
8. Kako se dobiva tekstura vo grafikata?
9. Koi povr{ini od matricata se
otpe~atuvaat kaj tehnikite od visok
pe~at?
10. Objasni kako vo linorez se dobiva
svetla linija, a kako temna linija?
11. Opi{i go procesot na sozdavawe
na grafika vo tehnikata linorez, od
skica do otpe~atok.
12. So {to se dlabi linoleumot?
13. Objasni go procesot na pe~atewe.
14. Kakva boja se koristi za pe~atewe
na linorez?
15. So {to ja nanesuvame bojata vrz
matricata?
16. Za {to slu`i pe~atarskata presa?
Pablo Pikaso: Svira~
-Dali e upotreben likovniot element
boja?
-Kolku boi ima vo ovaa grafika?
-Dali znae{ kolku matrici se sozdadeni
za da se otpe~ati grafikava?
-Pablo Pikaso ve}e go zapozna kako
slikar. Obidi se da najde{ na internet
reprodukcii od negovi linorezi.
17. Dali mo`e da se povtoruva
pe~ateweto na edna matrica i ako
mo`e kolku pati mo`e da se povtori?
18. Objasni kako se sozdava kontrast
na svetlo- temno vo linorez?
19. Kakvi odnosi na likovnite elementi se sozdavaat koga se upotrebuva
likovniot princip kontrast?
20. Nabroj koi vidovi kontrast se
upotrebuvaat vo grafikata.
65
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNATA UMETNOST I PREDMETITE
ZA SEKOJDNEVNA UPOTREBA
66
Dizajnerski crte` za
modna kreacija na obleka
Dizajnerski crte` za
oblikuvawe na sovremeno vozilo
Predmetite koi gi koristime vo sekojdnevniot `ivot se proizveduvaat vo fabriki i vo golemi koli~estva. No, pred da
se po~ne so proizvodstvo na nekoj proizvod najnapred se izrabotuva dizajn na toj
proizvod. Toa zna~i deka dizajnerot go
osmisluva izgledot na predmetite za
sekojdnevna upotreba. Se razbira, izgledot na predmetot treba da bide vo soglasnost so funkcijata koja ja ima odredeniot proizvod, a istovremeno da poseduva
i estetski kvaliteti.
Za da se sozdade izgledot na nekoj
proizvod dizajnerot upotrebuva likovni elementi i principi. Pri izrabotkata na dizajnot mo`e da se koristat
site likovni elementi i principi. Koga
upotrebuvame nekoj likoven element i
princip treba da znaeme kakov vpe~atok
}e ostavi kaj onoj {to }e go kupi proizvodot. Toa zna~i deka dizajnerot treba
da znae, na primer, kako nekoja boja vlijae vrz lu|eto ili da ja odredi goleminata na proizvodot taka {to }e i odgovara na funkcijata. Isto taka, treba da
odredi dali e podobro da upotrebi kon-
trast na boi ili pak harmonija, dali da
ima ritam ili ne. Seto ova e potrebno
zatoa {to sekoga{ koga kupuvame ne{to
najnapred n# privlekuva ili odbiva negoviot izgled, a potoa gi doznavme karakteristikite na proizvodot. Ako nabquduvame nekoj predmet od na{ata okolina }e
zabele`ime deka toj predmet ima nekakva
forma i golemina, }e pronajdeme odedeni
linii, razli~ni boi ili teksturi, koi se
razli~no osvetleni. Koga go odbirame
proizvodot odbirame spored na{ite
`elbi i potrebi.
Kombiniraj}i gi tehnikite kola`, tempera i flomasteri sozdadi dizajn na
„[i{e za parfem” ili na „Avtomobil”,
otkako }e go sozdade{ dizajnot, dozvoli
tvoite sou~enici da komentiraat vo vrska so likovnite elementi i principi
{to si gi upotrebil i se razbira, neka dadat svoe mislewe dali im se dopa|a.
ZAPOMNI: Za da se sozdade dizajn
na proizvod se koristat likovni elementi i principi.
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
Ednostaven dizajn na ~inii za
sekojdnevna upotreba
Dizajn na {i{e za parfem
Dizajn na garnitura za sedewe so
harmoni~ni linii
Plakar so moderen dizajn
Dizajn na sovremen avtomobil
Idejno re{enie za moderna jahta
67
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
UPOTREBATA NA KOMPJUTER VO DIZAJNOT
Dizajn na naslovni stranici na knigi
So
razvojot
na
informati~kata
tehnologija, kompjuterite se koristat vo
sekoj del od ~ovekoviot `ivot, od sekojdnevna komunikacija i zabava, pa s# do
slo`eni tehnolo{ki procesi. Vo umetnosta kompjuterot najgolema primena
nao|a vo dizajnot i toa vo site negovi delovi. Mo`nostite koi gi nudat raznite
kompjuterski grafi~ki programi im
ja olesnuvaat i zabrzuvaat rabotata
na dizajnerite. Pa taka mnogu polesno
i pobrzo e da se sozdade dizajn na nekoj
proizvod vo Photoshop, Corel Draw, Autocad
ili druga grafi~ka programa, otkolku so
pomo{ na nekoja druga likovna tehnika.
(Por~itaj ja lekcijata na str.20)
Sekoja grafi~ka programa nudi izbor na alatki so koi se slu`ime za da ja
sozdademe svojata kreacija. Alatki koi
se naj~esto koristeni se: moliv (pencil), ~etka (brush), guma (eraser) paleta so
boi, formi (shapes). Samite imiwa na
alatkite se prezemeni od poimite so koi
68
se koristime vo likovnoto izrazuvawe.
Pa taka, so alatkata pencil crtame kako so
moliv na hartija so toa {to mo`eme da gi
menuvame vidot i debelinata na linijata.
Alatkata brush se koristi za boewe, a koja
boja i ton na boja }e gi upotrebime izbirame vo paletata na boi vo koja mo`at da
se pronajdat site boi koi gi poznava ~ovekovoto oko. Programite nudat mo`nosti
za dodavawe senki, 3D efekti i razli~ni
teksturi. Mo`nosta koja ja nudat kompjuterskite programi lesno da se menuva izborot i mo`nosta mnogu brzo da isprobame
razli~ni varijanti na ona {to go izrabotuvame sekako ja olesnuva rabotata.
Vo kompjuterska grafi~ka programa izraboti „Pokana za u~ili{niot patronat,
za detska izlo`ba ili za detski festival”. Obidi se na eden motiv da izraboti{ pove}e varijanti.
ZAPOMNI: Vo dene{no vreme
najgolem del od dizajnite se izrabotuvaat so pomo{ na kompjuter.
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
Kompjuterski oblikuvan avtomobil
Dizajner na avtomobili vo proces na
rabota
Kompjuterskata tehnologija nao|a primena i vo dizajniraweto vo arhitekturata
Dizajn na obvivka na disk za
kompjuterska igra
Posteri za filmovi izraboteni na kompjuterski programi
69
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
ZA[TITEN ZNAK-LOGO
Logo na razli~ni IKT firmi
Dizajnot se dali na industriski
i grafi~ki dizajn i primeneta umetnost. Vo industriskiot dizajn se izrabotuva: obleka, mebel, prevozni sredstva,
ambala`a na prehranbeni i kozmeti~ki
proizvodi, sadovi koi gi koristime vo
doma}instvoto i drugo. (Pogledni gi primerite na str.66 i str.67) Vo grafi~kiot
dizajn se sozdavaat: reklami, plakati,
bilbordi, korici i ilustracii za knigi,
naslovni stranici na spisanija, za{titni
znaci, pokani, ~estitki i drugo.
Vo grafi~kiot dizajn se izrabotuva
za{ititen znak ili logo. Logo e nekakov
simbol, amblem so koj se prezentira
nekoja firma ili nekoja li~nost. Celta
na izrabotkata na za{titen znak, odnosno logo, e pred javnosta da se promovira
firmata ili li~nosta i da bide lesno
prepoznatliva. ^esto logoto se sostoi od
imeto na firmata. Toa zna~i deka dizajnerot treba da izraboti bukvi koi }e go
privle~at vnimanieto i }e bidat lesno
prepoznatlivi. Isto taka, logoto mo`e
da bide slika koja na odreden na~in ja
70
prika`uva dejnosta koja ja izveduva firmata i sekako povtorno treba da bide
lesno prepoznatliva. Pri sozdavaweto
na za{titniot znak golema uloga igraat
boite i formite koi dizajnerot }e gi
upotrebi, zatoa {to razli~ni boi i formi imaat razli~no zna~ewe. Na primer,
aglestite formi deluvaat cvrsto, dodeka
zaoblenite meko. Crvenata boja e boja za
predupreduvawe, a zelenata ne asocira
na priroda i ~istota. Site ovie karakteristiki treba da se zemat predvid koga
se izrabotuva logo.
Naj~esto logot go izrabotuvame so
nekoja kompjuterska grafi~ka programa. (Pro~itaj gi lekciite na str. 20 i
str.68)
Izraboti za{titen znak za tvoeto
u~ili{te. Kombiniraj gi tehnikite tu{ i
perce i flomasteri za da go izraboti{
logoto.
ZAPOMNI: Logo e simbol so koj
se prezentira nekoja firma ili
li~nost.
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
Logo na avtomobilski firmi
Za{titni znaci na ekolo{ki organizacii
Za{titni znaci na Olimpiski igri
Za{titni znaci vo koi se upotrebeni samo bukvi
Logo na firmi koi izrabotuvaat sportska oprema
71
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
TRADICIONALNA IZRABOTKA NA
NAKIT VO MAKEDONIJA - FILIGRAN
Najpoznatiot makedonski majstor na filigran: Vangel Dereban vo proces na rabota
Kiteweto i ukrasuvaweto na lu|eto
u{te od predistorijata e del od oblekata
na lu|eto. Vo razli~ni vremenski epohi nakitot imal razli~no zna~ewe i razli~en
izgled. Naj~esto nakitot i ukrasuvaweto
na upotrebnite predmeti slu`el kako beleg na vozrasta, op{testveniot status,
religiski beleg, izraz na bogatstvoto i se
razbira esetski ukras. Nakitot i ukrasnite predmeti se zanaet~iski proizvodi,
odnosno spa|aat vo poleto na interes na
primenetata umetnost. Pri izrabotkata
na nakit estetskite vrednosti se osobeno
va`ni za vredosta na nakitot.
Vo Makedonija tradicionalen na~in
na izrabotka na nakit i ukrasuvaweto
na predmetite e filigranot. Nakitot
i ukrasite na upotrebnite predmeti se
izrabotuvaat od srebrena, bakarna ili
zlatna `ica, koja se zagreva, a potoa so
vitkawe se odbivaat sakanite formi.
So isprepletuvawe na tenkite nitki na
`icata, se dobivaat impresivni formi
72
na najrazli~en nakit. Naj~esto se izrabotuvale prsteni, obetki i |erdani, pojasi
i pafti (ukras na pojasot), tabakeri (kutija za cigari), razni ukrasi za na glava
i drugi vidovi nakit. Kako motivi koi se
najprisutni vo izrabotkata na nakitot
se floralnite pretstavi, odnosno razni vidovi gran~iwa, listovi i cvetovi.
(Pro~itaj ja lekcijata na str. 32) ^esto
ovie motivi se stilizirani. Stilizacija e na~in na prika`uvawe na motivot
so negovo poednostavuvawe i oformuvawe spored nekakva {ema.
Izraboti nacrt za nakit-filigran (kakov vid nakit izberi samiot), vo tehnika tu{ i perce. Vo nacrtot upotrebi
stilizirani floralni motivi.
ZAPOMNI: Filigran e na~in na izrabotka na nakit i ukrasi na upotrebni predmeti od srebrena i zlatna
`ica.
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
Nakit izraboten so tehnikata filigran
Nakit izraboten so tehnikata filigran
Pra{awa za povtoruvawe za temata
dizajn i vizuelni komunikacii:
1. Nabroj nekolku predmeti koi sekojdnevno gi upotrebuva{, a nivniot izgled
da ti se dopa|a.
2. [to treba da napravi dizajnerot pred
da po~ne da se izrabotuva eden proizvod
vo fabrika?
Srebreni peperutki izraboteni
vo filigran
3. Vo kakov odnos treba da bidat izgledot na proizvodot i funkcijata na
proizvodot?
4. Dali vo dizajnot se koristat likovni
elementi?
5. Kako e podeleno likovnoto podra~je
dizajn?
6. Koja e razlikata me|u industriskiot i
grafi~kiot dizajn?
7. [to e za{titen znak- logo?
8. Koja e celta na izrabotka na za{titen
znak?
9. Dali vo edno logo mo`e da se upotrebi
tekst?
10. [to e filigran?
11. Kako se izrabotuva filigranski nakit?
Nakit izraboten so tehnikata filigran 12. Dali kako filigran se izrabouva
so kombinacija na srebrena i zlatna `ica samo nakit?
73
UMETNOSTA VO MAKEDONIJA
Golemata majka bogiwa, paistoriski
naod od lokalitetot Tumba Maxari
Menada, naod od Tetovo,
skulptura od VI vek p.n.e.
Arheolo{kite istra`uvawa poka`uvaat deka na tloto na Makedonija se
sozdavala umetnost u{te od praistorijata, pa se do denes. Pronajdocite od
arheolo{kite lokaliteti poka`uvaat
deka ~ovekot sekoga{ vgraduval estetski vrednosti vo ona {to go sozdaval. Vo
Makedonija se pronajdeni ogromen broj
na predmeti so neprocenliva umetni~ka
vrednost. Takvi predmeti se: „Golemata
majka bo`ica”, „Tetovska menada”, „Ohridskite zlatni maski”, „Skulpturata na
Dedal” , „Terakotnite ikoni” od vini~ko i
drugi. So svojata ubavina osoben vpe~atok
ostavaat mozaicite kako {to se mozaicite
vo „Stobi”, „Heraklea” ili „Plao{nik”.
Od neprocenliva vrednost se mnogubrojnite objekti koi plenat so svoite
arhitektonski kvaliteti i so freskite,
ikonite i rezbite vo vnatre{nosta na
crkvite i xamiite. Nekoi od ovie objekti se: Sv. Sofija i Sv.Bogorodica Perivlepta vo Ohrid, crkvite vo s. Nerezi, s.
Kurbinovo, s. Staro Nagori~ani, s. Zrze,
manastirskite kompleksi vo s. Lesnovo, s.
Treskavec, manastirot sv. Jovan Bigorski,
Markov Manastir, crkvata Sv. Andrea kaj
branata Matka, Mustafapa{ina xamija
vo Skopje, [arena xamija vo Tetovo itn.
Kon krajot na devetnaesetiot vek
se pojavuvaat prvite umetnici koi
po~nale da slikaat temi koi bile od
sekojdnevniot `ivot na lu|eto i ne
bile povrzani so religijata. Dimitar
Andonov Papradi{ki i \or|i Zografski
se predvesnici na makedonskata moderna
umenost. Vo XX vek se za~etocite na makedonskata moderna umetnost. Pozna~ajni
umetnici koi rabotele vo toj period se
Dimitar Pandilov, Lazar Li~enoski,
Nikola Martinoski, Vangel Koxoman,
Tomo Vladimirski, Qubomir Belogaski,
Dimo Todorovski koi rabotele vo periodot pred i po vtorata svetska vojna.
Po niv sledat generacii na makedonski
umetnici koi sozdavaat likovni dela koi
ja nadograduvaat makedonskata kultura i
tradicijata.
Seto ova ja pravi Makedonija zemja so isklu~itelno bogata kultura i
tradicija {to n# obvrzuva da go ~uvame
i za{tituvame ova bogatstvo.
74
Crkva Sv. Sofija vo Ohrid, XI vek
Ranohristijanski terakotni ikoni,
pronadeni vo Vinica, okolu VI-VII vek
Srednovekovno freskoslikarstvo
na teritorijata na Makedonija od XIII vek
Mozaici od Stobi
Zlatna maska, pronajdena vo Ohrid,
od periodot okolu V vek p.n.e
Mustafapa{ina xamija vo Skopje,
odli~en primer za islamska
arhitektura od XV vek
75
Grozdober, detal od ikonostasot
vo crkvata Sv. Spas vo Skopje od XIX vek
Dimitar Andonov Papradi{ki: Selanki
i ni{alka, maslo na platno, XX vek
76
Sv. Kiril i Metodij,
ikona od Di~o zograf od XIX vek
Nikola Martinoski: Tri deca, maslo na
platno, prva polovina na XX vek
Dimitar Pandilov: Pazar, maslo,
po~etok na XX vek
Lazar Li~enoski: Ulica, maslo prva polovina na XX vek
Borko Lazeski: Vitra` na spomenikot
“Makedonium” vo Kru{evo, vtora polovina na XX vek
Dragutin Avramovski - Gute: Mojot svet,
maslo na platno, vtora
polovina na XX vek
Petar Haxi Bo{kov: Vo centarot, metal,
vtora polovina na XX vek
Goce Nanevski: 50 ili 50,
sovremen likoven avtor
Rodoqub Anastasov: ^ovek vo
prostor CXXXI, maslo na platno, vtora
polovina na XX vek
Ismet Rami~evi}: Info fabric, sovremen
likoven avtor
77
RE^NIK NA NEPOZNATI ZBOROVI
akvarel - (vodeni boi) slikarska tehnika vo
koja deloto se sozdava so boi koi se razreduvaat so voda i izgledaat kako providni
alternativen ritam - ritam vo koj se povtoruvaat edno po drugo dva ili pove}e likovni
elementi
apstraktna umetnost (apstraktna kompozicija) - umetnost vo koja ne e cel da se
prezentira nadvore{nata prepoznatliva
realnost, tuku se stremi da go prika`e nejziniot efekt so koristewe na razli~ni likovni
elementi
arheologija - nauka koja gi izu~uva predmetite koi ~ovekot gi ostavil vo minatoto
so cel da doznae razli~ni informacii za
vremeto i prostorot vo koj bile sozdadeni
ovie predmeti
arhitektura - likovno podra~je vo koe se sozdavaat umetni~ki dela koi ~ovekot gi koristi
za `iveewe, rabota i zabava
asambla` - skulptorska tehnika vo koja delata se sozdavaat so sklopuvawe, spojuvawe na
najrazli~ni materijali i predmeti, koi ve}e
bile upotrebeni za druga namena
ahromatski boi - bezbojni boi, crna, bela i
siva boja
batik - slikarska tehnika koja se izveduva na
svila ili pamu~no platno vrz koe se nanesuva
zagrean vosok i potoa se nanesuva boja
bajc - te~nost so kafena boja koja se upotrebuva kako crta~ki materijal
vajarstvo (vajawe) - skulptura - likovno
podra~je vo koe se sozdavaat tridimenzionalni likovni dela koi zafa}aat prostor
vizuelna komunikacija - razmena na informacii koi gi primame preku setiloto za vid
vizuelno - ne{to {to go gledame, drazbi koi
gi primame preku setilito za vid
vitra` - slikarska tehnika vo koja deloto se
sozdava so lepaewe na oboeni staklenca edno
do drugo ili so slikawe na staklo
volumen - likoven element koj ja opredeluva
trodimenzionalnosta na oblicite
gva{ - slikarska tehnika vo koja boite se
razreduvaat so voda, no boite ne se premnogu
retki
grafika - likovno delo (likovno podra~je)
koe se sozdava so pomo{ na pe~atewe i edinstveno vo ova likovno podra~je delata mo`at
78
da se umno`uvaat
grafi~ki tehniki - materijali i postapki koi
se koristat za izrabotka na grafika
grund - smesa koja e sostavena od razli~ni materijali i masla koi sozdavaat vrska pome|u
podlogata i boite
golemina - likoven element koj se koristi vo
site likovni podra~ja
dizajn - likovno podra~jevo koe se sozdava
izgledot na predmetite koi gi koristime vo
sekojdnevniot `ivot
dizajner - li~nost koja go osmisluva izgledot
na predmetot
dleto - vid na alatka koja slu`i za obrabotuvawe na skulptorskite materijali,
grafi~kite podlogi ili za nanesuvawe na boja
vrz slikarska podloga
eksterier - nadvore{en izgled na arhitektonskoto delo
enterier - vnatre{nosta na arhitektonskoto
delo
estetika - nauka za ubavoto
za{titen znak (logo) - simbol, amblem so koj
se prezentira nekoja firma ili nekoja li~nost
ikona - slika sozdadena so slikawe na drvena
plo~a naj~esto so motivi od Biblijata
instalacii - skulptorski dela koi osven {to
se samite trodimenzionalni vo svojata realizacija go vklu~uvaat i prostorot okolu niv
intenzitet - ja~ina
karton pe~at - grafi~ka tehnika od visok
pe~at kaj koja matricata se izrabotuva od
karton
keramika - naziv za site predmeti izraboteni
od glina i potoa pe~eni na visoka temperatura
kola` - slikarska tehnika vo koja deloto se
sozdava so lepewe na razli~ni materijali
(hartija, plastika, metal...) vrz podlogata
komplementaren kontrast - kontrast koj se
sozdava pome|u komplementarnite boi: crvenazelena, sina-portokalova, `olta-violetova
kompozicija - celina vo koja se organiziraat
likovnite elementi i principi vo umetni~ko
delo
komunikacija - me|usebno razbirawe na
lu|eto koristej}i razli~ni znaci (bukvi, glasovi i zvuci, formi i boi, dvi`ewa i gestovi)
kontrast - sprotivnost, likoven princip koi
gi opfa}a odnosite na likovnite elementi
koi se mnogu razli~ni
konturna linija - nadvore{na linija koja go
opi{uva oblikot i koja e podebela od drugite
linii
likovnata umetnost - termin koj gi opfa}a
site likovni podra~ja: slikarstvo, skulptura,
grafika, arhitektura, dizajn...
likovno podra~je - del od likovnata umetnost koe ima svoi odliki karakteristi~ni
samo za toj del
likovni principi - odnos pome|u likovnite
elementi
linija - likoven element koj nastanuva so
ostavawe na traga so nekakov materijal vrz
podloga
linorez - grafi~ka tehnika od visok pe~at
logo - vidi za{titen znak vo re~nikot
minijatura - likovno delo so mal format
mozaik - slikarska tehnika vo koja deloto se
sozdava so redewe na oboeni kam~iwa
matrica - grafi~ka podloga spremna za
pe~atewe
osnovni boi - boi koi ne mo`at da se dobijat
so me{awe na drugi boi, a so nivno me{awe
se dobivaat site ostanati boi: crvena, sina i
`olta boja
pafti - tradicionalni ukrasi na pojasite vo
narodnite nosii vo Makedonija izraboteni
naj~esto od srebro, zlato ili nekoj drug metal
i ukrasena so filigransi ukrasi
pejza` - likovno delo vo koe motivot e del od
prirodata
pe~atewe - proces vo grafikata vo koj do matricata se dobiva grafi~ki otpe~atok
polna plastika - skulptura koja e postavena
slobodno vo prostorot, odnosno delo koe e
tridimenzionalno, mo`e da se gleda od site
strani
praistorija - vremenski period od ~ovekovoto minato koj trae od pojavata na ~ovekot do
pojavata na nekoi od prvite pisma
prostor - se ona {to ne pokru`uva
ritam - likoven princip koj ozna~uva povtoruvawe na nekoj likoven element
rejlef - vid na skulptorsko delo kaj koe
motivot ne stoi slobodno vo prostorot, tuku e
povrzano za odredena povr{ina, pozadina
sekundarnite boi - vtorostepeni boi koi se
dobivaat so me{awe na dve osnovni boi, a toa
se: portokalova, zelena i violetova
skulptura - vidi vajarstvo
skulptorski tehniki - materijali i pos-tapki
koi se koristat za modelirawe
slika (slikawe) - likovno delo (likovno
podra~je) koe se sozdava so pomo{ na oboeni
povr{ini
slikarski tehniki - materijali i postapki
koi se koristat vo slikarstvoto
spektralni boi - boi koi go so~inuvaat spektarot na belata svetlina (vino`itoto)
struktusna linija-vnatre{na linija koja go
doobjasnuva izgledot na oblikot
studeni boi - boi koi ne potsetuvaat na ne{to
studeno: sina, zelena
tabakera - kutija za ~uvawe na cigari izrabotena naj~esto od srebro, zlato ili nekoj drug
metal i ukrasena so filigransi ukrasi
tekstura - kvalitet na povr{inata koj mo`e
da go vidime ili dopreme (rapava, mazna, prozirna, matna, tvrda, meka...)
teksturna linija - linija so koja se prika`uva
kvalitetot na povr{inata dali e rapava,
mazna, matna, tvrda, meka...
ton - koli~estvo na svetlina vo edna boja
tonska skala - redewe na tonovite od naj-svetol ton do najtemen ili obratno
topli boi - boi koi ne potsetuvaat na toplina: crvena, `olta, portokalova
fauna - rimska bo`ica na `ivotinskiot svet
filigran - tradicionalen na~in na izrabotka
na nakit i ukrasuvaweto na predmetite, a se
izabotuva od srebrena,bakarna ili zlatna
`ica, koja se zagreva, a potoa so vitkawe se
dobivaat sakanite formi
flora - rimska bo`ica na rastitelniot svet
floralni motivi - motivi vo likovnoto delo
koi se od rastitelniot svet
freska - yidna slika sozdadena so slikawe
na sve` ili suv malter
harmonija - likoven princip koi gi opfa}a
odnosite na likovnite elementi koi se
izedna~eni, odnosno razlikiteme|u elementitese mnogu mali
crte` (crtewe) - likovno delo (likovno
podra~je) koe se sozdava so pomo{ na linii i
naj~esto e ednobojno
crta~ki tehniki - materijali i postapki koi
se koristat za crtawe
79
SODR@INA:
KARAKTERISTIKI NA LIKOVNATA UMETNOST...............................................................4
CRTAWE
INTENZITET NA LINIJA.....................................................................................................6
KONTURNA I STRUKTURNA LINIJA..................................................................................8
POVR[INA DEFINIRANA SO TEKSTURNA LINIJA......................................................10
SVETLINATA VO CRTE@OT...............................................................................................12
OPSERVACISKI CRTE@, CRTE@ PO SE]AVAWE I CRTE@ PO FANTAZIJA..........14
RITAM VO CRTE@OT..........................................................................................................16
KARAKTERISTIKI NA CRTA^KITE TEHNIKI................................................................18
CRTE@ SOZDADEN SO KOMPJUTER..................................................................................20
ESTETSKA ANALIZA NA CRTE@I.....................................................................................22
SLIKAWE
LIKOVNI ELEMENTI VO SLIKARSTVOTO.....................................................................24
OSNOVNI I DOBIENI BOI...............................................................................................26
KARAKTERISTIKI NA SLIKARSKITE TEHNIKI..........................................................28
TEKSTURA SOZDADENA SO BOJA......................................................................................30
PRIRODATA KAKO INSPIRACIJA...................................................................................32
KONTRAST NA BOJA............................................................................................................34
BOJATA I SVETLINATA......................................................................................................36
SVETLO-TEMEN KONTRAST...............................................................................................38
ESTETSKA ANALIZA NA SLIKI........................................................................................40
SKULPTURA I ARHITEKTURA
OBLIKUVAWE VO PROSTOROT........................................................................................42
LINIJA I TEKSTURA VO SKULPTURATA.........................................................................44
MODELIRAWE SO GLINA..................................................................................................46
ASAMBLA@...........................................................................................................................48
ARHITEKTURA......................................................................................................................50
BOJA VO SKULPTURATA......................................................................................................52
ESTETSKA ANALIZA NA SKULPTURI...............................................................................54
80
GRAFIKA
PODGOTVITELEN CRTE@ (SKICA) ZA GRAFIKA...........................................................56
LINIJA, FORMA I TEKSTURA VO GRAFIKATA................................................................58
OD SKICA DO OTPE^ATOK VO LINOREZ........................................................................60
KONTRAST VO GRAFIKATA................................................................................................62
ESTETSKO PROCENUVAWE VO GRAFIKATA...................................................................64
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNATA UMETNOST I PREDMETITE ZA SEKOJDNEVNA UPOTREBA...................66
UPOTREBATA NA KOMPJUTER VO DIZAJNOT..................................................................68
ZA[TITEN ZNAK-LOGO.......................................................................................................70
TRADICIONALNA IZRABOTKA NA NAKIT VO MAKEDONIJA- FILIGRANSTVO.......72
UMETNOSTA VO MAKEDONIJA ..............................................................................................74
RE^NIK NA NEPOZNATI ZBOROVI .................................................................................78
81

1 CARRACOI CLAUDIA LAS STANISLAWA MARIA € 107,00 € 71

Tıklayınız

31 Naslovna - Zdravstveni Turizam

Modul 2B

Ayrıntılar İçin Tıklayınız

HR P01 - Ministero della Salute

HR-U-2-3 EU - Ministero della Salute

100 kilogrami od edna ovo[ka 100 kilogrami od edna ovo[ka

Aksijalni sili

2 novembre 2014 Starting order