KPSS
2015
Soruları yakalayan
komisyon tarafından
hazırlanmıştır.
ezberbozan ezberletmezöğretir!
KPSS
EĞİTİM BİLİMLERİ
KONU ANLATIMLI
gelişim psikolojisi
öğrenme psikolojisi
rehberlik ve özel eğitim
program geliştirme
öğretim teknolojileri ve
materyal tasarımı
sınıf yönetimi
öğretim ilke ve yöntemleri
ölçme ve değerlendirme
Editörler: Ercüment Yerlikaya - Mehmet Karakuş
EZBER BOZAN KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ
ISBN-978-605-364-943-4
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ
SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir
kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da
kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi
Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”
6. Baskı: Kasım 2014, Ankara
Proje-Yayın Yönetmeni: Demet Tamer
Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A
Yenimahalle/ANKARA
(0312-394 55 90)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 13987
İletişim
________________________
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet:www.pegem.net
E-ileti: [email protected]
ÖN SÖZ
Sevgili Öğretmen Adayları,
KPSS için hazırlanan bu kitabın temel amacı, siz öğretmen adaylarına açık ve anlaşılır bilgiler ve örneklerle, sınav kapsamında yer alan eğitim bilimleri konularını bir arada sunmak ve anlamlı bir şekilde öğrenmenizi
sağlamaktır. Kitapta yalın bir dil kullanmaya özen gösterilmiştir. Kitap akademik kaynaklar referans alınarak alanında uzman ve deneyimli bir kadro tarafından yazılmıştır. Öğrencilerin hangi konularda, nerelerde takılacağı
göz önüne alınarak ona yönelik, tatmin edici açıklamalar verilmeye çalışılmıştır.
On yıldır gerçekleştirilen bu sınav kapsamında sorulan sorular farklılaştıkça sınava hazırlanan adaylar için
hazırlanan kitaplar da çeşitlilik göstermeye başlamıştır. Özellikle 2008 yılından bu yana sınavda yer almaya
başlayan farklı kavramlar, sınav hazırlığı yapan öğretmen adaylarına yardımcı olmak için hazırlanan kitapların
kapsamının da önemli ölçüde genişlemesine yol açmıştır. KPSS kitaplarında öğrencilerin en çok karşılaştıkları
sorun kapsamla ilgilidir. Her kitap farklı bir kapsam genişliğinde olduğundan öğretmen adaylarının kafasını
karıştırmakta, öğrenmesini zorlaştırmaktadır. Bu kitapta kapsam oluşturulurken KPSS’de son 10 yılda sorulan
sorular dikkate alınarak, genellik ve sınırlılık ilkesine göre hareket edilmiştir.
ÖSYM tarafından son on yıldır hazırlanan KPSS Eğitim Bilimleri testleri incelendiğinde soruların bilgiden
kavramaya, hatta kavramadan da uygulamaya doğru bir seyir izlediği görülmektedir. Bu durum sadece bilmenin
KPSS’de başarılı olmak için yetmeyeceği anlamına gelir. Yayınlanan bütün KPSS’ye hazırlık kitaplarını ezbere
bildiği halde sınavda başarısız olan birçok öğrenci vardır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi bilgiyi olduğu
gibi ezberlemektir. KPSS’de nadiren ezber gerektiren sorular sorulmaktadır, ezber adaylara çok büyük bir katkı
getirmemektedir. KPSS’de kavramak ve yorumlamak ön plandadır. Kitap, minimum kavrama düzeyi dikkate
alınarak yazılmıştır. Kavramların tanımları sadece verilerek geçilmemiş, somut olarak örneklerle açıklanarak
ve farklı şekillerde ifade ederek ezberin önüne geçilmeye çalışılmıştır.
Adaylar sınava hazırlanırken, sınavda sorulması olası çok sayıda konuyu değil de yalnızca sınav kapsamında bugüne kadar sorulmuş olan konuları kapsamlı bir şekilde ele alan ve bu konuların tam ve eksiksiz
olarak öğrenilmesine yardımcı olacak, anlatım açısından değil ama kapsam açısından sınırlandırılmış bir hazırlık kitabına ihtiyaç duymaktadır. Elinizdeki kitap böyle bir ihtiyacı karşılamak üzere hazırlanmıştır. Kitapta ele
alınan konular KPSS Eğitim Bilimleri testinde bugüne kadar yer alan konularla sınırlandırılmış ancak bu konular
ayrıntılı olarak ele alınarak okuyucunun bu kapsamda ayrıntılı ve net bilgilere sahip olması hedeflenmiştir. Bu
nedenle elinizdeki bu kitap bir özet kitap olmaktan ziyade yalnızca kapsam açısından sınırlandırılmış fakat
gerekli olan tüm konuları detaylı olarak ele alan, eğitim bilimleri alanındaki tüm dersleri tek bir ciltte bir arada
sunan bir kaynaktır. Kitapta gelişim, öğrenme, rehberlik, program geliştirme, öğretim yöntem ve teknikleri ve
ölçme değerlendirme konuları bir arada verilmiştir. Buradaki amaç dersler arasında bütünlüğü sağlamak ve
kitabın kullanımını kolaylaştırmaktır. Son yapılan KPSS’lerde sorulan bazı sorular, farklı derslere ait bilgi birikimini aynı anda kullanmayı gerektirmektedir. Kitapta bütün derslerin bir arada verilmesinin dersler arasında bağlantı kurmayı ve bilgileri sentezlemeyi kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Bununla birlikte herhangi bir modüler
seti kullanırken eğitim bilimleri alanındaki önemli konuları tekrar etmek, sınav kapsamında yer alan konuların
hepsini tek bir kitabı kullanarak gözden geçirmek için de bu kitaptan faydalanabilirsiniz. Tüm dersleri tek bir
ciltte sunarak aylar süren sınav hazırlığı döneminde kolaylıkla yanınızda taşıyabileceğiniz ve her an başvurabileceğiniz temel bir kaynak olarak hazırlanan bu kitabın hedefinize ulaşmanızda size katkı sağlamasını dileriz.
Bu kitaptan üst düzeyde bir katkı sağlayabilmek için yukarıda da açıklandığı gibi öncelikle konunun kavranması önemlidir. Konuyu kavrayabilmek için de kavramlar arasındaki ilişkileri görmek, benzerlik ve farklılıklarını ortaya koymak ve onları farklı durumlara taşımak gerekir. Kitap bu konuda zengin bir içeriğe sahiptir.
Sonrasında çalışılan konuyla ilgili, çok sayıda soru çözmek faydalı olacaktır. Kitapta her kavramdan sonra
verilen örnek açıklama ve uyarılar birer soru çözümü stratejisi niteliğindedir. Soru çözümünde bu uyarıların
dikkate alınması önemlidir.
KPSS’ye girecek bütün öğretmenlere başarılar diler, kitapta emeği geçen herkese çok teşekkür ederiz.
Pegem Akademi Yayıncılık
pegem akademi
eğitim bilimleri
içindekiler
Önsöz .................................................................................................................. iii
İçindekiler........................................................................................................... v
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ
1. BÖLÜM
GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ
Gelişim Psikolojisinde Temel Kavramlar ................................................. 3
1. Büyüme .................................................................................................. 3
2. Olgunlaşma .......................................................................................... 3
3. Hazırbulunuşluk.................................................................................. 4
4. Öğrenme ............................................................................................... 4
5. Gelişme .................................................................................................. 4
6. Gelişim.................................................................................................... 4
7. Değişim ................................................................................................. 4
8. Değişme ................................................................................................ 5
9. Yaş ........................................................................................................... 5
10. Deneyim ............................................................................................. 5
Gelişimin İlkeleri .............................................................................................. 5
Gelişimi Etkileyen Faktörler ........................................................................ 8
Kalıtım ......................................................................................................... 8
Çevre..........................................................................................................10
Zaman (Tarihsel Zaman).....................................................................11
Gelişim Dönemleri ve Havighurst’un Gelişim Görevleri .................11
Gelişim Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Desenleri .....................12
Kesitsel Araştırmalar ............................................................................12
Boylamsal Araştırmalar .......................................................................12
Sırasal Araştırma Deseni (Ardışık Desen) ......................................12
Deneysel Desen .....................................................................................13
2. BÖLÜM
GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE GELİŞİM ALANLARI
Fiziksel Gelişim ...............................................................................................15
Bedensel Gelişim ...........................................................................................15
Doğum Öncesi Dönemde Bedensel Gelişim...............................15
Bebeklik Döneminde Bedensel Gelişim........................................15
İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Bedensel Gelişim ...............16
Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Bedensel Gelişim ........16
Ergenlik Döneminde (12-18 Yaş) Bedensel Gelişim .................16
Psiko-Motor Gelişim ............................................................................17
Devinsel Gelişim Alanındaki Bazı Yeterlilikler .............................17
Bebeklik Döneminde Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ............18
İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Devinsel
(Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................19
Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Devinsel
(Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................19
Ergenlik Döneminde(12-18 Yaş) Devinsel
(Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................19
Bilişsel Gelişim ...............................................................................................21
Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı ............................................................21
Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramındaki Temel Kavramlar ......21
1. Zekâ .......................................................................................................21
2. Şema .....................................................................................................21
3. Dengeleme .........................................................................................21
4. Adaptasyon (Uyum).........................................................................22
5. Örgütleme (Organizasyon) ..........................................................23
6. Bilişsel Yapılar .....................................................................................23
Piaget’ye Göre Bilişsel Gelişimi Etkileyen Etmenler ..................23
Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemlerinin Özellikleri ................24
Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri ............................................25
1. Duyusal-Motor Dönem (Duyu Devinim, Duyu-Hareket,
Sensori Motor) (0-2 Yaş) ......................................................................25
2. İşlem Öncesi Dönem (3- 6 yaş) ...................................................26
3. Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş) ............................................31
4. Soyut İşlemler Dönemi (12-18 Yaş) ...........................................33
Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramıyla İlgili Bazı Kavramlar......35
Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı..............................................................35
Bruner’in Bilişsel Gelişim Dönemleri ..............................................36
Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Bilişsel Gelişim Kuramı .......................36
Dil Gelişimi .......................................................................................................38
Dil Gelişimiyle İlgili Bazı Özellikler ..................................................38
Dil Edinim Kuramları.....................................................................................38
1. Davranışçı Kuram ............................................................................38
2. Sosyal Öğrenme Kuramı ...............................................................38
3. Bilişsel Kuram ....................................................................................38
4. Biyolojik (Psiko-Linguistik) Kuram ..............................................39
Dil Gelişimi Dönemleri.................................................................................39
1. Agulama Evresi (0-12 Ay) ..............................................................40
2.Tek Kelime Evresi (12-18 Ay) ..........................................................40
3. Telgrafik Konuşma (18-24 Ay) (Kelimelerin
Birleştirilmesi Dönemi) ...................................................................40
4. İlk Gramer Süreci (2 Yaş- 5 Yaş) ....................................................41
Piaget ve Vygotsky’nın Dil Gelişimi Kuramlarının
Karşılaştırılması .....................................................................................41
Kişilik ve Kimlik Gelişimi ..............................................................................43
Kişilik Nedir?............................................................................................43
Sigmund Freud: Psikanalitik Kuram ...............................................43
Psikoseksüel Gelişim Dönemleri......................................................46
Erik H. Erikson: Psikososyal Gelişim Kuramı .................................47
James Marcia’nın Kimlik Gelişimi Kuramı .....................................50
Hümanistik (İnsancıl) Kuramlar ........................................................51
Ahlak Gelişimi .................................................................................................53
Piaget’nin Ahlak Gelişimi Kuramı ....................................................53
Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramı .................................................54
Duygusal Gelişim ...........................................................................................57
Bağlanma Kuramı..................................................................................57
Bowlby’nin Bağlanma Kuramı .........................................................57
Ainsworth’un Bağlanma Kuramı ....................................................58
Hazan ve Shaver’in Yetişkinlikte Bağlanma Kuramı .................58
Bartholomew ve Arkadaşlarının Yetişkinlikte
Dörtlü Bağlanma Kuramı ..................................................................59
Toplumsal Gelişim ........................................................................................60
Cinsiyet Rolü (Toplumsal Cinsiyet Rolü) Gelişimi ......................60
Ana-Baba Tutumları .............................................................................61
Kaynakça...........................................................................................................63
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ
1. BÖLÜM
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ
Öğrenme Psikolojisi ......................................................................................67
Öğrenme Nedir? ....................................................................................67
Öğrenmenin Özellikleri.......................................................................68
Davranış Türleri .....................................................................................68
vv
pegem akademi
eğitim bilimleri
içindekiler
Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler .................................................................71
Öğrenenle İlgili Faktörler....................................................................71
Öğrenme Yöntemi İle İlgili Faktörler ..............................................74
Öğrenme Malzemesi İle İlgili Faktörler..........................................76
Öğrenme Kuramları ......................................................................................77
Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki
Temel Farklar ..........................................................................................77
2. BÖLÜM
KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA
Koşullu Tepkileri Ortadan Kaldırma Yöntemleri..................................89
3. BÖLÜM
BAĞLAŞIMCILIK KURAMI (DENEME YANILMA YOLUYLA
ÖĞRENME)
Temel Kavramlar ............................................................................................91
Thorndike’in Öğrenme İle İlgili Üç Temel Yasası ........................92
4. BÖLÜM
BİTİŞİKLİK KURAMLARI (UYARICI-TEPKİ BİTİŞİKLİĞİ)
Watson (En son ve En sık ilkesi) ...............................................................95
Guthrie (Tek denemede öğrenme) .........................................................97
5. BÖLÜM
EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA
Temel Kavramlar ......................................................................................... 105
Pekiştirme tarifeleri .................................................................................... 111
Eğitimde Cezanın Kullanılması...................................................... 119
6. BÖLÜM
GESTALT KURAMI
Gestalt Yaklaşımın Temel İlkeleri ........................................................... 125
Algı Yasaları .......................................................................................... 125
Problem Çözme Türleri .................................................................... 127
Yaratıcı Düşünme ............................................................................... 127
Alan Kuramı (Kurt Lewin) ................................................................ 128
7. BÖLÜM
BİLGİ İŞLEME KURAMI
Bilişsel Süreçler ............................................................................................ 134
Bilginin Duyusal Kayıttan Ksb’ye Aktarılmasını
Sağlayan Süreçler............................................................................... 134
Bilginin Ksb’de Saklanmasına Yardımcı Olan Süreçler .......... 134
Bilginin Ksb’den Usb’ye Aktarılması............................................. 135
Bilginin Usb’den Ksb’ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler .... 137
REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM
1. BÖLÜM
ÇAĞDAŞ EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ
Rehberliğin Tanımı ve Amacı .................................................................. 158
Maslow’a Göre Kendini Gerçekleştiren İnsanın Özellikleri.. 159
Rehberliğin İlkeleri ............................................................................ 161
Rehberliğin Ortaya Çıkmasını ve Gelişmesini
Etkileyen Faktörler ............................................................................. 164
Rehberlik Uygulamalarında Farklı Yaklaşımlar ........................ 165
Kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programları ............................. 166
2. BÖLÜM
REHBERLİĞİN TÜRLERİ
Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik Türleri .......................................... 169
Kişi Sayısına Göre Rehberlik Türleri ...................................................... 169
Problem Alanlarına Göre Rehberlik Türleri ........................................ 169
Kişisel Rehberlik.................................................................................. 169
Eğitsel Rehberlik ................................................................................. 171
Mesleki Rehberlik............................................................................... 176
Meslek Seçim Kuramları .................................................................. 178
Eğitim Kademesine Göre Rehberlik Türleri ....................................... 181
Okul Öncesi Eğitimde Rehberlik Hizmetleri ............................. 181
İlköğretimde Rehberlik Hizmetleri .............................................. 182
Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri .......................................... 183
Yükseköğretimde Rehberlik Hizmetleri ..................................... 184
Temel İşlevlerine Göre Rehberlik Türleri ............................................. 185
3. BÖLÜM
REHBERLİK HİZMETLERİ
Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Planının Hazırlanması ..... 187
Oryantasyon (Duruma Alıştırma) Hizmetleri .................................... 187
Bireyi Tanıma Hizmetleri .......................................................................... 188
Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri ...................................................... 188
Psikolojik Danışma Hizmetleri ............................................................... 188
Grup Rehberliği .......................................................................................... 188
Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri..................................................... 189
Sevk Hizmetleri .......................................................................................... 189
İzleme Hizmetleri........................................................................................ 190
Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmetleri.................................................. 190
Çevre ve Veli ile İlişkiler............................................................................. 191
Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri ........................................... 191
4. BÖLÜM
8. BÖLÜM
İŞARET-GESTALT KURAMI
Temel Kavramlar ......................................................................................... 142
9. BÖLÜM
SOSYAL ÖĞRENME (GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME)
Dolaylı Öğrenmeyi Sağlayan Dolaylı Yaşantılar ............................... 148
Model Alma Yoluyla Neler Öğrenilebilir?................................... 149
Modelin Özelliklerinin Gözlemci Üzerindeki Etkisi ................ 150
Sosyal Bilişsel Kuramın Temel İlkeleri .................................................. 152
Kaynakça........................................................................................................ 154
vi
vi
BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ
Bireyi Tanımanın Amacı ............................................................................ 193
Bireyi Tanımanın Temel İlkeleri .............................................................. 193
Öğrencinin Tanınması Gereken Yönleri ...................................... 194
Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması .................................... 194
Standart Testler (Test Teknikleri) ........................................................... 194
1. Yetenek Testleri............................................................................... 194
2. İlgi Testleri ........................................................................................ 195
3. Başarı Testleri ................................................................................. 195
4. Tutum Testleri ............................................................................... 196
5. Kişilik Testleri ................................................................................... 196
pegem akademi
eğitim bilimleri
içindekiler
Test Dışı Teknikler ....................................................................................... 196
Gözleme Dayalı Teknikler ........................................................................ 196
Gözlem................................................................................................... 196
Gözlem Listesi ..................................................................................... 197
Olay Kaydı (Vaka Kaydı, Anekdot) ................................................ 197
Derecelendirme Ölçeklerine Karışan Hatalar ........................... 197
Özellik Kayıt Çizelgesi ....................................................................... 198
Kendini Anlatmaya Dayalı Teknikler .................................................... 199
Görüşme................................................................................................ 199
Otobiyografi ....................................................................................... 199
Kime Göre Ben Neyim? .................................................................... 199
Arzu (İstek) Listesi ............................................................................. 200
Zaman Çizelgesi ................................................................................ 200
Problem Tarama Listesi .................................................................... 200
Anket ...................................................................................................... 200
Öğrenci Tanıma Fişi (Formu) .......................................................... 200
Başkalarının Kanılarına Dayalı Teknikler ............................................. 200
Sosyometri .......................................................................................... 200
Kimdir Bu? Tekniği ............................................................................ 202
Sosyal Uzaklık Ölçeği ........................................................................ 202
Etkileşime Dayalı Teknikler ...................................................................... 202
Ev Ziyaretleri ........................................................................................ 202
Oyun Terapisi ....................................................................................... 202
Psikodrama .......................................................................................... 203
Sosyodrama ......................................................................................... 203
Rol Oynama Tekniği ......................................................................... 203
Diğer Teknikler............................................................................................. 203
Vaka İncelemesi .................................................................................. 203
Vaka Konferansı .................................................................................. 203
Toplu Dosya ......................................................................................... 203
Açık Uçlu Soru Sorma ....................................................................... 211
Asgari Düzeyde Teşvik ...................................................................... 212
İletişim Engelleri ......................................................................................... 212
Emir Vermek, Yönlendirmek ........................................................... 212
Uyarmak, Gözdağı Vermek ............................................................. 212
Ahlak Dersi Vermek ........................................................................... 212
Öğüt Vermek, Çözüm Önermek.................................................... 212
Öğretmek, Nutuk Çekmek, Mantıklı Düşünceler Üretmek . 213
Yargılamak, Eleştirmek, Suçlamak................................................ 213
Ad Takmak, Alay Etmek .................................................................... 213
Yorumlamak, Analiz Etmek............................................................. 213
Övmek, Aynı Düşüncede Olmak, Olumlu
Değerlendirmeler Yapmak.............................................................. 213
Güven Vermek, Desteklemek, Avutmak .................................... 213
Soru Sormak, Sınamak, Sorguya Çekmek ................................. 213
Sözünden Dönmek, Oyalamak, Şakacı Davranmak,
Konuyu Saptırmak ............................................................................. 214
Danışmanlık Becerileri .............................................................................. 214
Açıklama................................................................................................ 214
Onaylama.............................................................................................. 214
Duyguları Yansıtma ........................................................................... 214
Yüzleştirme .......................................................................................... 214
Yorumlama ........................................................................................... 214
Destekleme .......................................................................................... 214
Cesaret Verme ..................................................................................... 214
Kendini Açma ...................................................................................... 214
Soru Sorma........................................................................................... 214
Bilgi Verme ........................................................................................... 214
Tavsiye Etme ........................................................................................ 214
5. BÖLÜM
7. BÖLÜM
PSİKOLOJİK DANIŞMA YAKLAŞIMLARI
PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK HİZMETLERİNDE
ÖRGÜT VE PERSONEL
Psikanalitik Yaklaşım (Sigmund Freud) ............................................... 205
Davranışçı Yaklaşım (Watson, Skinner, Thorndike) ......................... 205
İnsancıl (Hümanistik) Yaklaşım (Carl Rogers, Maslow) .................. 205
Varoluşçu Yaklaşım (Rollo May, Victor Frankl, İrvin Yalom) .......... 205
Gestalt Yaklaşımı (Frederick Perls) ........................................................ 206
Akılcı-Duygusal-Davranışçı Yaklaşım (Albert Ellis) .......................... 206
Bilişsel Terapi (Aaron T. Beck) .................................................................. 206
Gerçeklik Yaklaşımı (William Glasser) .................................................. 206
Transaksiyonel Analiz (Eric Berne) ........................................................ 206
Eklektik Yaklaşım ........................................................................................ 207
6. BÖLÜM
Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme.......................................................... 215
İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetleri Örgütü ................................ 215
Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri
İl Danışma Komisyonu .............................................................................. 215
Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM) ............................................... 215
Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri ................. 216
Kaynakça........................................................................................................ 220
PROGRAM GELİŞTİRME
İLETİŞİM VE DANIŞMANLIK BECERİLERİ
Empati ............................................................................................................ 209
Saydamlık (Bağdaşım, Tutarlılık) .......................................................... 209
Koşulsuz Kabul (Koşulsuz Saygı) .......................................................... 210
Genel İletişim Becerileri............................................................................ 210
Etkin Dinleme ...................................................................................... 210
Edilgen Dinleme ................................................................................. 210
Ben Dili .................................................................................................. 211
Öz Saygı Geliştirici Dil ....................................................................... 211
1. BÖLÜM
EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Eğitim Kavramı ............................................................................................ 223
Formal ve İnformal Eğitim ....................................................................... 223
Örgün ve Yaygın Eğitim ............................................................................ 224
Eğitim ve Kültür İlişkisi .............................................................................. 224
Sistem Yaklaşımı.......................................................................................... 224
vii
vii
pegem akademi
eğitim bilimleri
içindekiler
Eğitim Sistemi .............................................................................................. 225
Eğitimin ve Eğitim Kurumlarının (Okulun) İşlevleri ........................ 225
Eğitim Sisteminde Öğretmenin Rolü................................................... 225
Türk Millî Eğitimin Temel İlkeleri ........................................................... 226
2. BÖLÜM
PROGRAM GELİŞTİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR
Eğitim Programı .......................................................................................... 229
Eğitim Programının Ögeleri ........................................................... 229
Öğretim Programı ...................................................................................... 229
Ders Programı ............................................................................................. 230
Müfredat Program ...................................................................................... 230
Posner’a Göre Program Türleri ............................................................... 230
Program Geliştirme .................................................................................... 231
İyi Bir Programın Özellikleri..................................................................... 232
3. BÖLÜM
PROGRAM GELİŞTİRMENİN TEMELLERİ
Psikolojik Temel ........................................................................................... 235
Bireysel Temel .............................................................................................. 235
Konu Alanı Temeli....................................................................................... 235
Tarihsel Temel .............................................................................................. 235
a. Dünyada Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli
Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 235
b. Türkiyede Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli
Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 235
Ekonomik Temel.......................................................................................... 236
Toplumsal (Sosyolojik) Temel ................................................................. 236
Felsefi Temel ................................................................................................. 236
a) Felsefenin Alanları......................................................................... 236
b) Eğitim ve Felsefe İlişkisi .............................................................. 236
c) Eğitime Temel Oluşturan Başlıca Felsefi Akımlar ............... 237
d) Eğitim Felsefeleri ........................................................................... 237
Eğitim Programı Tasarımı Yaklaşımları ................................................ 238
a) Program Tasarım Yaklaşımları ................................................... 239
b) Program Geliştirme Yaklaşımları.............................................. 241
Eğitimde Program Geliştirme Modelleri............................................. 242
a) Tyler Modeli ..................................................................................... 242
b) Taba Modeli..................................................................................... 242
c) Taba - Tyler Modeli ........................................................................ 242
d) Rasyonel Planlama Modeli (Teknokratik Model) ............... 243
e) Yenilikçi-Durumsal Model .......................................................... 243
f ) Süreç Yaklaşımı Modeli ................................................................ 243
2005 Yılında Hazırlanarak Uygulamaya Konulan Meb
Program Geliştirme Modeli ..................................................................... 243
Program Geliştirme Sürecinin Planlanması....................................... 244
Program Geliştirme Çalışma Gruplarının Oluşturulması...... 244
Çalışma Planı Türleri .......................................................................... 244
4. BÖLÜM
İHTİYAÇ ANALİZİ
İhtiyaç Belirleme Yaklaşımları ................................................................. 247
İhtiyaç Belirleme Teknikleri ..................................................................... 247
İhtiyaç Değerlendirme Süreci ................................................................ 248
viii
viii
5. BÖLÜM
EĞİTİMDE HEDEFLER
Hedeflerin Özellikleri................................................................................. 251
Hedeflerin Dikey ve Yatay Boyutları ..................................................... 252
Hedeflerin Aşamalı Olarak Sınıflaması ................................................ 253
Hedef ve Davranış Yazmada Farklı Yaklaşımlar ................................ 256
a) Aşamalı Hedef Yazma Yaklaşımı ............................................... 256
b) Yeterliğe (Ölçüte) Dayalı Amaç Yazma Yaklaşımı ............... 257
c) Modüler Amaç Yazma Yaklaşımı............................................... 257
6. BÖLÜM
İÇERİK (Tema, Kapsam, Muhteva)
İçerik Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler ............................................. 259
İçerik Düzenleme Yaklaşımları ............................................................... 259
a) Doğrusal (Dikey) Programlama Yaklaşımı ........................... 259
b) Sarmal Programlama Yaklaşımı (Spiral, Helezonik)........... 259
c) Modüler Programlama Yaklaşımı ............................................. 260
d) Piramitsel Program Yaklaşımı ................................................... 260
e) Çekirdek (Bütünleştirilmiş) Program Yaklaşımı ................... 260
f ) Konu Ağı-Proje Merkezli Yaklaşım ........................................... 260
g) Sorgulama Merkezli Yaklaşım .................................................. 260
7. BÖLÜM
BELİRTKE TABLOSU
Belirtke Tablosu ........................................................................................... 261
8. BÖLÜM
EĞİTİM DURUMLARI
Eğitim Durumlarının Temel İlkeleri....................................................... 263
Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler .............................................. 263
Eğitim Durumlarının Temel Boyutları .................................................. 263
9. BÖLÜM
ÖĞRETİMDE MATERYAL VE ARAÇ-GEREÇ KULLANIMI
Öğretimde Materyal ve Araç-Gereç Belirleme İlkeleri ................... 265
Öğretimde Araç-Gereç ve Materyal Kullanmanın Yararları.......... 265
Ders Kitaplarının Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler ...................... 265
a) İçerik .................................................................................................. 265
b) Dil, Anlatım ve Üslup ................................................................... 266
c) Öğrenme, Öğretme ve Ölçme-Değerlendirme .................. 266
d) Teknik, Tasarım ve Düzenleme ................................................. 266
10. BÖLÜM
EĞİTİM VE ÖĞRETİMDE PLANLAMA
Planlı Çalışmanın Yararları ....................................................................... 267
Plan Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler ............................... 267
Plan Türleri .................................................................................................... 267
A) Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ......................................................... 267
B) Ders Planı ........................................................................................ 267
11. BÖLÜM
SINAMA DURUMLARI (Değerlendirme)
Sınama Durumlarını Düzenleme İlkeleri ............................................ 269
Amacına Göre Değerlendirme Türleri ................................................. 269
pegem akademi
eğitim bilimleri
içindekiler
Programın Denenmesi ve Değerlendirilmesi ................................... 269
Program Değerlendirme Yaklaşımları ................................................. 270
Hedefe Dayalı Değerlendirme Yaklaşımı ................................... 270
Programa Süreklilik Kazandırılması...................................................... 271
Program Geliştirme Sürecini Engelleyen Etmenler ve
Çözüm Önerileri .......................................................................................... 272
A) Yönetici tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .............. 272
B) Öğretmen tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .......... 272
C) Program geliştirme sürecinin okul ve ulusal düzeyde
çalışmalarına öneriler ....................................................................... 272
Kaynakça........................................................................................................ 273
ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE
MATERYAL TASARIMI
1. BÖLÜM
TEMEL KAVRAMLAR HEDEFLERİN AŞAMALI
SINIFLANDIRILMASI – İLETİŞİM SÜRECİ VE YAŞANTI KONİSİ
Temel Kavramlar ......................................................................................... 277
Hedeflerin Aşamalı Sınıflandırılması.................................................... 277
Öğretim Teknolojisi ve İletişim .............................................................. 278
İletişim Süreci ve Yaşantı Alanı............................................................... 278
Yaşantı Konisi (Edgar Dale)...................................................................... 278
2. BÖLÜM
ARAÇ GEREÇLERİN EĞİTİMDEKİ YERİ VE
MATERYAL TASARIMI
Eğitim Araç Gereçlerinin Sınıflandırılması ......................................... 281
Öğretim Materyallerinin Tasarlanması ve Önemi .......................... 281
Materyal Tasarlama Süreci....................................................................... 282
Görsel Tasarım ............................................................................................. 284
Tasarım İlkeleri ............................................................................................. 286
Materyal Tasarımında Diğer İlkeler .............................................. 288
Eğitimde Kullanılan Araç Gereçler ........................................................ 289
İki Boyutlu Görsel Araçlar ............................................................... 289
Gerçek Eşyalar ve Modeller ........................................................... 289
Sunum Materyallerinin Hazırlanması .................................................. 292
Saydamlar (Yansılar).......................................................................... 292
Saydamların Hazırlanmasında Tercih Edilecek
Araç Gereçler ....................................................................................... 292
Saydamların Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar ..... 292
Saydamlar ve Basılı Metinler .......................................................... 293
Slaytlar (Dialar) .................................................................................... 293
Film Şeritleri ......................................................................................... 294
Televizyon ............................................................................................. 294
Gösteri Tahtaları .......................................................................................... 295
Kara Tahta ve Beyaz Tahta ............................................................... 295
Manyetik Tahtalar............................................................................... 295
Bülten Tahtaları (Kumas Kaplı Tahtalar)...................................... 296
Döner Levhalar ................................................................................... 296
Yazılı Materyaller ................................................................................ 296
Ders Kitapları ....................................................................................... 297
Grafikler ................................................................................................. 298
Şemalar .................................................................................................. 300
Çoklu Ortam Setleri ................................................................................... 300
Konferanslar ......................................................................................... 300
Telemetin .............................................................................................. 300
Videometin........................................................................................... 300
Etkileşimli Video ................................................................................. 300
Teknoloji Destekli Öğretim Modelleri ................................................. 300
Bilgisayar Destekli Öğretim ............................................................ 300
İnternet Tabanlı Öğretim ................................................................. 302
Harmanlanmış (Karma) Öğretim .................................................. 303
Uzaktan Eğitim.................................................................................... 303
3. BÖLÜM
ÖĞRETİM MATERYALLERİNİ DEĞERLENDİRME
Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi...................................... 305
Öğretim Materyallerinin Değerinin Belirlenmesi ................... 305
Materyal Tasarımında Süreç ve Ürün Değerlendirmenin
Karşılaştırılması ................................................................................... 306
Materyalleri Değerlendirmede Kullanılabilecek Formlar .... 306
Kaynakça........................................................................................................ 307
SINIF YÖNETİMİ
SINIF YÖNETİMİ
Sınıf Yönetimini Etkileyen Unsurlar ...................................................... 311
Öğretmenlerin Özellikleri ........................................................................ 311
a. Kişisel Özellikler.............................................................................. 311
b. Mesleki Özellikler .......................................................................... 311
Sınıf Yönetimi Modelleri ........................................................................... 314
Geleneksel Sınıf Yönetimi ........................................................................ 314
Çağdaş Sınıf Yönetimi ............................................................................... 314
Sınıf Yönetiminin Boyutları...................................................................... 315
Sınıf Yönetimi ve İletişim .......................................................................... 317
Sınıf Kurallarının Belirlenmesi ................................................................ 318
Sınıfta İstenmeyen Davranışlar ve Önlenmesi ................................. 319
Kaynakça........................................................................................................ 323
ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ
1. BÖLÜM
ÖĞRETİM İLKELERİ VE TEMEL KAVRAMLAR
Öğretim İlkeleri ........................................................................................... 327
Öğretme-Öğrenme Sürecinde Temel Kavramlar ............................ 329
2. BÖLÜM
ÖĞRETME ÖĞRENME YAKLAŞIM KURAM VE MODELLERİ
Okulda Öğrenme Modeli (Carrol) ......................................................... 331
Tam Öğrenme Modeli (Bloom) .............................................................. 331
Öğrenci Nitelikleri (Hazırbulunuşluk) ......................................... 331
Öğretim Hizmetinin Niteliği ........................................................... 332
Öğrenme Ürünleri ...................................................................................... 332
Öğretim Durumları (Etkinlikleri) Modeli (Gagne) ........................... 334
Gagne’nin Öğretim Durumları Modelinin Basamakları ........ 334
Temel Öğretme Modeli (Glasser) .......................................................... 335
Etkili Öğretim Modeli (Slavin) ................................................................ 335
Çoklu Zekâ Kuramı (Howard Gardner) ................................................ 336
ix
ix
pegem akademi
eğitim bilimleri
içindekiler
Yapılandırmacılık - Yapısalcılık - Yeniden Kurmacılık Oluşturmacılık (Piaget, J. Dewey, Vygotsky, Bruner ve Gestalt) . 337
Yapılandırmacı Öğretimin Özellikleri .......................................... 338
5 E Modeli...................................................................................................... 338
Beyin Temelli Öğrenme (Caine & Caine) ............................................. 339
Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri ............................................... 339
Probleme Dayalı Öğrenme (John Dewey) ......................................... 340
Probleme Dayalı Öğrenmenin Aşamaları .................................. 340
Probleme Dayalı Öğrenmenin Yararları ..................................... 340
Sınırlılıkları ............................................................................................ 340
İş Birlikli Öğrenme ...................................................................................... 341
İş Birlikli Öğrenmede Kullanılan Teknikler................................. 341
Proje Temelli Öğrenme (John Dewey, Kilpatrick ve Bruner) ..... 342
Proje Temelli Öğrenmenin Sınırlılıkları ....................................... 343
Aktif (Etkin) Öğrenme ............................................................................... 344
Yaşam Boyu Öğrenme .............................................................................. 345
İnternet Tabanlı Öğrenme ....................................................................... 345
Sınırlılıkları ............................................................................................ 345
Basamaklı Öğretim (Nunley)................................................................... 346
Uzaktan Eğitim ............................................................................................ 346
Yararları .................................................................................................. 346
Sınırlılıkları ............................................................................................ 346
Kuantum Öğrenme .................................................................................... 347
Öğrenme Stratejileri .................................................................................. 347
3. BÖLÜM
ÖĞRETİM STRATEJİLERİ, YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
Öğretim Stratejileri .................................................................................... 349
Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Ausubel) .............................. 349
Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Bruner) .................................. 350
Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi
(John Dewey) ...................................................................................... 352
Öğretim Sürecinde Yöntem ve Teknik Seçimini
Etkileyen Faktörler ............................................................................. 353
Öğretim Teknikleri ...................................................................................... 375
Grupla Öğretim Teknikleri ....................................................................... 375
Drama ve Rol Oynama Teknikleri .......................................................... 375
Özellikleri .............................................................................................. 375
Benzetim (Simülasyon) Tekniği ............................................................. 376
Özellikleri .............................................................................................. 377
Mikro Öğretim Tekniği .............................................................................. 377
Uygulama Aşamaları ......................................................................... 377
Özellikleri .............................................................................................. 377
Soru Cevap Tekniği .................................................................................... 377
Soru Sorarken Dikkat Edilecek Hususlar .................................... 378
Özellikleri .............................................................................................. 378
Gösteri (Demonstrasyon) Tekniği ......................................................... 378
Özellikleri .............................................................................................. 378
İstasyon Tekniği ........................................................................................... 379
Özellikleri .............................................................................................. 379
Altı Şapkalı Düşünme Tekniği ................................................................ 380
Özellikleri .............................................................................................. 380
Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği............................................................ 381
Argümantasyon (Dayanaklandırma) ................................................... 381
Tahmin Gözlem Açıklama ........................................................................ 381
Ekiple Öğretim............................................................................................. 381
Köşelenme .................................................................................................... 381
Bireysel Öğretim Teknikleri ..................................................................... 382
xx
Bireyselleştirilmiş Öğretim (Keller Planı) ............................................ 382
Özellikleri .............................................................................................. 382
Programlı Öğretim (Skinner) .................................................................. 383
Özellikleri .............................................................................................. 383
Bilgisayar Destekli Öğretim..................................................................... 384
Özellikleri .............................................................................................. 384
Bilişsel Çıraklık ............................................................................................. 384
Tutor Destekli Öğretim ............................................................................. 385
Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri.................................................................... 385
Gezi .................................................................................................................. 385
Gözlem ........................................................................................................... 386
Görüşme ........................................................................................................ 386
Ödev ................................................................................................................ 386
Sergi ................................................................................................................ 386
Diğer Teknikler............................................................................................. 386
4. BÖLÜM
DÜŞÜNME BİÇİMLERİ VE ÖĞRENME STİLLERİ
Üst Düzey Düşünme Becerileri .............................................................. 391
Öğrenme Stilleri .......................................................................................... 393
Kolb’un Yaşantı Temelli Öğrenme Stili ........................................ 393
Gregorc’un Öğrenme Stilleri Modeli ........................................... 393
5. BÖLÜM
KAVRAM ÖĞRETİMİ
Kavram Haritaları ........................................................................................ 395
Özellikleri .............................................................................................. 395
Kavram Haritası Türleri ..................................................................... 395
Zihin Haritaları ............................................................................................. 396
Bilgi Haritaları............................................................................................... 396
Kavram Karikatürleri .................................................................................. 396
Kavram Kargaşası Yaratma Tekniği ....................................................... 397
Kavram Ağı.................................................................................................... 397
Anlam Çözümleme Tablosu .................................................................... 398
Yapılandırılmış Grid.................................................................................... 398
Kavramsal Değişim Metinleri ................................................................. 398
Düzeltici Metin Stratejisi .......................................................................... 398
İki Aşamalı Teşhis Testleri ......................................................................... 398
Kaynakça........................................................................................................ 399
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
1. BÖLÜM
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri .............................. 403
1. Değişken ........................................................................................... 403
2. Ölçme ................................................................................................ 404
3. Ölçüm ................................................................................................ 404
4. Ölçme Kuralı .................................................................................... 404
5. Ölçmede Birim ................................................................................ 404
6. Ölçmede Sıfır................................................................................... 405
7. Ölçme Türleri ................................................................................... 405
8. Ölçüt................................................................................................... 407
pegem akademi
eğitim bilimleri
içindekiler
9. Değerlendirme ............................................................................... 408
10. Ölçek ................................................................................................ 411
11. Ölçme Hatası ................................................................................ 413
12. Ölçmenin Standart Hatası........................................................ 413
13. Korelasyon ..................................................................................... 414
2. BÖLÜM
BİR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN TEMEL
ÖZELLİKLER
Geçerlik .......................................................................................................... 417
Geçerlik Türleri .................................................................................... 417
Güvenirlik ...................................................................................................... 421
Güvenirlik Katsayısı ........................................................................... 422
Güvenirliği Etkileyen Faktörler ...................................................... 423
Kullanışlılık .................................................................................................... 424
Testler ............................................................................................................. 425
Rubrik (Dereceli Puanlama Anahtarı/Yönergesi)............................. 453
İş ve Performans Testleri .......................................................................... 454
Öz Değerlendirme ve Akran Değerlendirme .................................. 455
Grup Değerlendirme ................................................................................ 455
Gözlem Tekniği ............................................................................................ 455
Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA)............................................................ 455
Yapılandırılmış Grid (YG) .......................................................................... 455
Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT) ....................................................... 456
V-Diyagramı .................................................................................................. 457
Kaynakça........................................................................................................ 458
3. BÖLÜM
İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER
Evren ve Örneklem..................................................................................... 427
Ölçme Sonuçları Üzerinde Yapılan Bazı İstatistiksel Teknikler .... 427
A) Merkezi Eğilim Ölçüleri ............................................................... 427
B) Merkezi Yayılma (Dağılım) Ölçüleri ......................................... 429
Grup Puanlarının Dağılımının Yorumlanması ................................... 430
A) Bağıl Değişkenlik Katsayısı ........................................................ 430
B) Çarpıklık (Kayışıklık) Katsayısı ................................................... 430
Ham Puanların Standart Puanlara Çevirilmesi ................................. 433
Test ve Madde Analizi ............................................................................... 435
1. Testin Ortalama Güçlüğü (TOG) ............................................... 435
2. Madde Güçlük İndeksi (Derecesi) (Pjx) .................................. 435
3. Madde Varyansı (Mv).................................................................... 436
4. Madde Ayırt Edicilik İndeksi (Derecesi) (rjx)......................... 436
5. Madde Güvenirlik Katsayısı........................................................ 436
4. BÖLÜM
TESTLER
Testlerin Sınıflandırması ........................................................................... 439
Test Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gereken Özellikler ............. 440
Test Geliştirme Aşamaları ................................................................ 441
Eğitimde Kullanılan Testler...................................................................... 441
Sözlü Testler.................................................................................................. 441
Yazılı Testler................................................................................................... 442
Kısa Cevaplı Testler (Boşluk Doldurmalı ya da
Tamamlamalı Testler) ................................................................................ 443
Doğru/Yanlış Testleri.................................................................................. 444
Eşleştirmeli Testler ...................................................................................... 445
Çoktan Seçmeli Testler.............................................................................. 445
Portfolyo (Bireysel Gelişim Dosyası, Öğrenci Dosyası,
Ürün-Seçki Dosyası) ................................................................................... 448
Performans Değerlendirme (Performansa
Dayalı Durum Belirleme).......................................................................... 450
Çeteleme Aracı ............................................................................................ 452
Kontrol Listesi .............................................................................................. 452
Dereceleme Ölçekleri................................................................................ 453
xi
xi
eğitim bilimleri
eğitim bilimleri
eğitim bilimleri
eğitim bilimleri
eğitim bilimleri
ğitim bilimleri
eğitim bilimleri
eğitim bilimleri
eğitim bilimleri
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ
eğitim bilimle
eğitim bilimleri
tim bilimleri
eğitim bilimleri
gelişim psikolojisi
1.
Bölüm
GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ
1.1 GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR
Olgunlaşmanın özellikleri:
1. Büyüme
1. Niteliksel değişimler söz konusudur.
Büyüme, kişinin bedeninde görülen boy ve kilo artışı, organ ve
organ sistemlerinin hacimlerinde meydana gelen değişikliklerdir.
Diğer bir ifadeyle bireyin fiziki yapısında kalıtıma ve zamana
bağlı olarak meydana gelen niceliksel değişikliklerdir.
2. Kalıtımın etkisiyle ortaya çıktığından kendiliğinden ve zamanla meydana gelir. Öğrenmeden bağımsızdır yani olgunlaşma-
Örnek
nın olması için öğrenmeye gereksinim yoktur.
Çevrenin etkisi normal koşullarda olgunlaşmayı etkilememektedir. Olgunlaşma dışarıdan müdahale ile hızlandırılamaz. Ancak
olumsuz çevre şartları, kötü
Doğum öncesi dönemde embriyodaki hücre sayısının artması, aydan aya bebeğin kilo alması, ergenlikte boyun uzaması
ve vücut ağırlığının artması.
Büyümenin Özellikleri
1. Niceliksel artış söz konusudur.
2. Kalıtım ve çevreden etkilenir.
3. Büyümede organlar tek başlarına ve farklı hızlarda büyüyebilirler. Yani büyüme, vücudun değişik organlarında değişik
hızlarda gerçekleşir. Örneğin; ergenlikte elleri ayaklar, ayakları kollar, kolları bacaklar, bacakları gövde takip eder.
4. Büyümenin en hızlı olduğu dönemler sırasıyla doğum öncesi dönem, bebeklik ve ergenlik dönemidir.
5. Olgunlaşmanın ön koşuludur.
yoksunluğunun yoğun olmadığı durumlarda çocuklar normal olarak yürümeyi öğrenir. İnsanın biyolojik donanımı yürüme davranışı için programlanmıştır. Ancak çocuğun tam yürümeye başlayacağı sırada eşlik eden ateşli bir hastalık yürümenin sekteye
uğramasına neden olabilir. Olumsuz koşulların olgunlaşmaya
etkisi nadiren kalıcı sonuçlar bırakır. Örneğin kabakulak hastalığının erkeklerde üreme özelliğini ortadan kaldırması gibi.
3. Fiziksel olgunlaşma örnekleri olduğu gibi zihinsel olgunlaşma örnekleri de vardır. Buna göre 5 yaşındaki bir çocuğun
renkleri birbirinden ayırtedebilecek gerekli zihinsel yeterliğe
erişmesi zihinsel olgunlaşmaya örnektir.
4. Öğrenmenin ön koşulu olgunlaşmadır.
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Fatma Hanım seneye okula başlayacak olan yeğeni
Bertuğ’a bir hediye vermek ister. Çocuk giysileri satan bir
mağazadan Bertuğ’un yaşını söyleyerek bir pantolon satın
alır. Hediyesini yeğenine verdiğinde, uzun süredir görüşmemelerine karşın, satın aldığı pantolonun yeğeninin bedenine tam olduğunu görür, çok sevinir.
Yukarıdaki paragrafta gelişim psikolojisine özgü kavramlardan hangisine vurgu yapılmaktadır?
A) Büyüme
beslenme ve hastalıklar ol-
gunlaşmayı geciktirebilir. Olumsuz şartlar düzeldiğinde gecikme telafi edilir, yani olgunlaşma hedefini yakalar. Örneğin uyarıcı
B) Olgunlaşma
D) Hazırbulunuşluk
C) Öğrenme
E) Kritik dönem
Yanıt A
2. Olgunlaşma
Büyüyen organizmanın kendisinden beklenen işlevleri yerine
getirebilecek fizyolojik güce erişmesidir. Olgunlaşma öğrenmeden bağımsız olarak ve kalıtımın etkisiyle meydana gelen biyolojik bir değişmedir.
Örnek
Bir bebeğin yürüyebilmesi, 6 aylık bebeğin desteksiz oturabilmesi, 6 yaşındaki bir çocuğun kalemi düzgün tutabilecek
duruma gelmesi, 1,5 yaşındaki çocuğun idrarını tutabilmesi,
ergenlikte ilk adet görme, ilk meni akıtma, erkeklerde sesin
kalınlaşması, 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri, sayıları birbirinden ayırt edebilecek zihinsel yeterliliğe ulaşması gibi.
5. Olgunlaşma, büyük ölçüde fiziksel gelişime eşlik eder. Diğer
bir deyişle olgunlaşma büyümeyle birlikte oluşur. Birçok psiko-motor davranışın yapılabilmesi olgunlaşmaya bağlıdır.
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Büyük bir hevesle ilköğretime başlayan Hakan, ikinci dönemde okuma ve yazmayı öğrenir. Ancak yıl sonunda annesinin istediği gibi, çizgiyi taşırmadan düzgün bir şekilde
yazmayı başaramaz.
Hakan’ın düzgün yazamamasının sebebi aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir?
A)
Okuldan bıkması
B)
Annesinin düzgün yazması için baskı yapması
C)
Küçük kas gelişiminin yeterince tamamlanmaması
D)
Öğretmeninin yeterince ilgi göstermemesi
E)
Ellerini, kollarını etkili kullanamaması
Yanıt C
pegem akademi
eğitim bilimleri
gelişim psikolojisi
4. Öğrenme
KPSS ÇIKMIŞ SORU
İlköğretim okuluna yeni başlayan Mehmet önlüğünü kendisi giyebilmekte, ancak annesi defalarca göstermesine karşın, önlüğünün yakasını bir türlü ilikleyememektedir.
Mehmet’in önlük yakasını bir türlü ilikleyememesi,
aşağıdaki ifadelerden hangisiyle açıklanabilir?
A)
Yaka kullanmaya yeni başladığı için Mehmet deneyim eksikliği yaşamaktadır.
B)
Annesinin aşırı koruyucu tutumu nedeniyle Mehmet
iliklemeyi öğrenememiştir.
C)
Mehmet yakasının düğmelerini ilikleyebileceği kritik
döneme henüz ulaşmamıştır.
D)
Mehmet’in el kasları
olgunluğa erişmemiştir.
yakasını
ilikleyebilecek
E)
Mehmet’in parmakları yakasını ilikleyebilecek kadar
büyümemiştir.
Yanıt D
3. Hazırbulunuşluk
Hazırbulunuşluk, yeni bir öğrenme durumunda, bireyin önceden
sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar. Buna göre bireyin yaşı,
gelişimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu, yetenekleri,
önceki bilgileri ve sağlık durumu yeni öğrenme ortamında etkili
olan unsurlardır.
Özetle hazırbulunuşluk kavramı; olgunlaşma düzeyiyle birlikte,
bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik
düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu da içermektedir.
Hazırbulunuşluk Kavramında Yer Alan Öğeler:
2OJXQODğPDG¼]H\L
–QFHNL¶ßUHQPHOHU
ðOJLOHUWXWXPODU\HWHQHN
*¼G¼OHQPLğOLNG¼]H\L
*HQHOVDßOñNGXUXPX
Örnek
-
Bölme ve çarpma işlemlerini öğrenecek olan bir çocuğun
zihinsel olgunluğa ulaşmasının yanı sıra çarpma ve bölme
için gerekli olan sayma, toplama ve çıkarma ile ilgili ön bilgilere sahip olması.
-
Bisiklet kullanmak için yeterli hazırbulunuşluk düzeyinde
olan bir çocuk, bisiklet kullanmaya isteklidir; bisikleti kullanmak için gerekli olan kaslar ve diğer organları yeterli
olgunluğa erişmiştir, bisikletin nasıl kullanılacağı ile ilgili ön
koşul öğrenmelere sahiptir, genel sağlık durumu bisiklete
binmesine uygundur.
44
Organizmanın davranışlarında yaşantı kazanma sonucunda
meydana gelen, nispeten kalıcı ve sürekli değişikliklerdir.
Örnek
Çocuğun sayı sayması, okuma-yazmayı öğrenmesi, renklerin
isimlerini söylemesi, bisiklete binmeyi öğrenmesi.
5. Gelişme
Gelişme, organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etkileşimi sonucu sürekli ilerleme kaydeden değişmesidir. Diğer bir
deyişle gelişme, büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etkileşimlerinin bir “ürünüdür”.
GELİŞME = BÜYÜME + OLGUNLAŞMA +
ÖĞRENME
Uyarı
Örnek
İp atlama, sek sek oynama, toplama çıkarma yapabilme, duygularını ifade edebilme.
6. Gelişim
Gelişim, organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal yönden, sürekli ilerleme kaydeden
değişimidir.
Gelişme ve gelişim kavramları arasındaki farklılığa bakıldığında;
gelişim bir süreç iken bu sürecin ürünü ise gelişmedir.
Örnek
Bir çocuğun soyut düşünmesi “bilişsel gelişim” alanında yaşanan bir değişimdir. Bir çocuğun sek sek oynayabilmesi “fiziksel gelişim” alanına ait bir değişimdir.
7. Değişim
Değişim, bir durumdan farklı bir duruma geçme yani
“farklılaşma”dır. Her gelişim aynı zamanda bir değişimi de beraberinde getirir ancak her değişim, gelişim olarak kabul edilemez.
Örnek
Daha önce bisiklete binemeyen bir çocuğun şimdi binebiliyor
olması, daha önce sigara içmeyen birinin sigara içmesi gibi.
pegem akademi
eğitim bilimleri
gelişim psikolojisi
8. Değişme
Örnek
Bir süreç olan değişimin sonunda gelinen noktadır.
Örnek
Ali’nin bisiklete biniyor olması, Zeliha’nın yalan söylemeye
başlaması gibi.
Görme duyusunun temelindeki sinir bağlarının varlığını sürdürmesi için deneyim gereklidir. Yani genetik programın işlemesi için görsel deneyime ihtiyaç duyulur. Dahası belirli
deneyimlerin zamanlaması da önemlidir. Örneğin bir görsel
deneyimin doğumda yaşanması ile daha ileriki dönemlerde
yaşanmasının yaratacağı etki arasında epeyce farklılık olması
çok doğaldır.
9. Yaş
Yaş kavramı basit anlamda bireyin doğumundan itibaren dünyanın güneş çevresindeki dönüşlerinin sayısıdır. Yaş, zaman ile eş
anlamlı bir kavramdır ve kendi başına hiçbir şeyin nedeni değildir. Yaş kavramının yarattığı karışıklıklar nedeniyle, bazı gelişim
psikologları evre (stage) kavramını kullanmayı yeğlerler. Yaş
sadece biyolojik, kronolojik bir kavram değildir; aynı zamanda
psikolojik, toplumsal bir gerçekliktir.
ÖSYM yaş ve deneyim kavramlarıyla ilgili olarak
korelasyon kavramına ilişkin bilgi gerektiren
sorular sorabilmektedir. Korelasyonel araştırmalara ilişkin açıklamalar gelişim psikolojisinde
kullanılan araştırma desenleri başlığı altında
verilmiştir.
Uyarı
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Doğuştan görme engelli Ahmet, yetişkinlik döneminde gerçekleştirilen bir ameliyatla görme yetisini kazanır. Ancak bu
yetiyi kullanma düzeyi, görme problemi olmayan bireylerle
aynı seviyeye ulaşamaz.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir?
A) Uyum sağlama
B) Bireysel farklılıklar
C) Dengeleme
D) Olgunlaşma
E) Yaşantı
Yanıt E
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Örnek
Bireyin kendini kaç yaşında hissetiğine ilişkin yaşantılar çok
bilindik bir durumdur. Buna göre bir genç 16 yaşında olmasına
rağmen kendini bir yetişkin gibi hissediyor olabilir.
Yapılan boylamsal bir çalışmada, ikiz erkek kardeşlerin 5
yaşındaki ilgi alanları arasında .80; aynı çocukların 18 yaşındaki ilgi alanları arasında ise .60 korelasyon katsayısı
saptanmıştır.
Buna göre, ilgi alanları arasındaki korelasyon katsayısı
farklılığını, aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?
A) Olgunlaşma
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Bir araştırmada ilköğretim öğrencilerine bir yıl arayla iki kez
ilgi envanterinin uygulanmasından 0,62; üniversite öğrencilerine uygulanmasından 0,80 korelasyon kat sayısı elde
edilmiştir. Aynı çalışmada ilköğretim öğrencilerine ölçme
aracının üç yıl arayla iki kez uygulanmasından 0,31; üniversite öğrencilerine aynı zaman aralığında iki kez uygulanmasından 0,63 korelasyon kat sayısı hesaplanmıştır.
Ayrıca üniversiteden sonra yaşamın sonuna kadar ilgi puanlarındaki kararlığın 0,70 civarında olduğu gözlenmiştir.
Bu araştırmaya göre, ilgi puanlarındaki kararlığın artışı, gelişim psikolojisine özgü aşağıdaki kavramlardan
hangisiyle açıklanabilir?
A) Büyüme
B) Öğrenme
D) Kritik dönem
C) Hazırbulunuşluk
E) Yaş
Yanıt E
10. Deneyim
Yaşantı olarak da adlandırılabilir. Deneyim sürecinde bireyler
duyu organları yoluyla çevresiyle belli bir etkileşimde bulunarak
sahip oldukları şemaları genişletirler.
B) Kritik dönem
D) Cinsiyet
C) Yaşantı
E) Büyüme
Yanıt C
1.2. GELİŞİMİN İLKELERİ
1. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşimin bir ürünüdür.
Kalıtım yoluyla anne-babadan alınan özellikler çevreyle etkileşerek bireyin gelişiminin yönünü belirler.
Örnek
Kalıtım yoluyla getirilen zekâ kapasitesinin tam olarak kullanılabilmesi için, bireyin bilişsel gelişimini besleyen bir çevre
içinde etkileşimde bulunması, zengin yaşantılar kazanması
gerekmektedir.
Çevrenin etkisi bireyin kalıtsal özellikleriyle sınırlıdır. Bu duruma
ilişkin bir örnek zihinsel yetersizliği olan bir çocuğa en iyi çevresel koşullar sunulsa da zekâsını normal düzeye yükseltmek
mümkün değildir.
55
pegem akademi
eğitim bilimleri
gelişim psikolojisi
Bu ilkeye bağlı olarak, bebekler önce başlarını dik tutmayı
başarırlar. Bunun ardından sırasıyla destekli oturma, emekl-
2. Gelişim süreklidir, ileriye doğrudur ve belli aşamalarda
gerçekleşir.
Gelişim ileriye doğrudur ve birikimli bir süreçtir. Gelişimde her
aşama, kendinden öncekine dayalı, kendinden sonraki aşamaya
ise hazırlayıcıdır. Ancak bu gelişim aşamaları birbirinden keskin
çizgilerle ayrılmış değildir, birbiriyle iç içe geçmiştir.
eme, ayağa kalkma, ayakta durma, desteksiz yürüme gelir.
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Yeni doğum yapan Hatice, bebeğinin başının diğer organlarına göre büyük olduğunu fark eder ve kaygılanarak bebeğini bir doktora götürür. Doktor korkulacak bir şey olma-
Örnek
dığını belirtir.
Ergenlik döneminde aile ve evlilik hayatına hazırlanmak bir
gelişim görevidir. Bunun için ergenin karşı cinsle olgun ilişkiler
Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakilerden hangisidir?
geliştirmesi ve duygusal bağımsızlığını kazanması gerekmektedir. Eğer ergen bu görevi başarıyla yerine getirirse sonraki
dönem olan genç yetişkinlikte eş seçme ve aile kurma görevlerini de başarıyla yerine getirebilir.
İnsan gelişimi, döllenmeden başlayıp bireyin ölümüne kadar
sürer; doğum öncesi ve doğum sonrası olmak üzere iki ana
gruba ayrılır. Doğum öncesi dönemde yumurta (dölüt), embriyo
ve fetüs evreleri bulunmaktadır. Doğumdan sonra dönemde ise
sırasıyla bebeklik, ilk çocukluk, son çocukluk, ergenlik, genç yetişkinlik, orta yetişkinlik, yaşlılık evreleri bulunmaktadır.
-
3. Gelişimde genel bir eğilim (yordanabilir bir sıra) vardır.
Gelişim baştan ayağa, içten dışa ve genelden özele doğru gerçekleşir: Bu ilkeye “gelişimin sırası” ilkesi de denilmektedir. Bu
ilkeye göre bedensel ve motor gelişim sırasında yapısal ve işlevsel özellikler belli bir sırayla ortaya çıkarlar.
Örnek
Çocuklar önce emeklerler ardından yürürler ve koşarlar.
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Gelişimle ilgili yapılan araştırmalar, akranlarına göre konuşmayı geç öğrenen çocukların okumayı da geç öğrendiklerini
göstermektedir.
Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakilerden hangisidir?
A)
Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.
B)
Gelişim yordanabilir bir sıra izler.
C)
Gelişim genelden özele doğrudur.
D)
Gelişim nöbetleşe devam eder.
E)
Gelişim hızı her dönemde aynı değildir.
Gelişim baştan ayağa doğru gerçekleşir: Önce, başın
hareketi kontrol edilir. Daha sonra göğüs, karın, bacaklar ve
ayağın kontrolü sağlanır. Döllenmeden itibaren bedenin baş
bölgesi öncelikle gelişip büyür. Bedenin öteki bölümleri başa
yakınlığına göre sırasıyla büyüyüp gelişirler.
66
Gelişim baştan ayağa doğru olur.
B)
Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.
C)
Gelişim içten dışa doğru gerçekleşir.
D)
Gelişimde kritik dönemler vardır.
E)
Gelişim genelden özele doğrudur.
Yanıt A
Gelişim, içten dışa doğru gerçekleşir: Önce iç organlar
daha sonra dış organlar büyüyüp gelişir. Örneğin iç organ
olan kalp, dördüncü haftada oluşup atmaya başlarken,
bebeğin cinsel organı on altıncı haftada ultrason yardımıyla
görülebilir hâle gelmektedir.
Gelişim, genelden özele doğru gerçekleşir: Gelişimde
önce genel gelişim daha sonraları ise özelleşmeler yani
ayrıntılar ortaya çıkar. Örneğin doğum öncesi dönemde döllenmeden sonra insanın genel görünümü ortaya çıkar; sonra
alt sistemler, daha sonra da alt sistemlerin ayrıntıları gelişir.
Doğum sonrası aşamada ise çocuklar önce tüm vücuduyla
hareket eder ve bütün kaslarını kullanırlar. Örneğin; çocuk
top oynarken önce bütün vücuduyla topu tutar. Daha sonra
küçük kasları geliştikçe sadece elleriyle hatta parmaklarıyla
topu tutabilir hâle gelir.
4. Gelişim bir bütündür.
Gelişim psikolojisi, her ne kadar bedensel, zihinsel, sosyal ve
duygusal gibi farklı alanlara ayrılsa da gelişim alanları birbirleriyle
etkileşim içindedir. Buna göre bir gelişim alanındaki olumlu ya da
olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını da aynı yönde etkiler.
Örnek
Yanıt B
-
-
A)
Fiziksel bakımdan güzel bir çocuk, başkalarının yoğun ilgisini
çeker, sevilir. Sevilen çocuğun duygusal gelişimi olumludur.
Kendine güven duyar. Başkalarını sevebilir ve olumlu ilişkiler
kurabilir. Bu nedenle, sosyal gelişimi de olumlu bir şekilde etkilenir. Sosyal bir çocuk, çevresiyle daha çok etkileşimde bulunacağından bilişsel gelişimi olumlu yönde etkilenebilir. Sonuç olarak,
tüm gelişim alanları birbirleriyle iç içedir ve etkileşim içindedir.
pegem akademi
eğitim bilimleri
gelişim psikolojisi
5. Gelişimde nöbetleşe ilkesi vardır.
Çeşitli dönemlerde gelişim alanları nöbetleşerek ön plana geçebilir. Bir gelişim alanının çok hızlandığı dönemlerde, diğerleri
duraklama gösterebilir.
Örnek
Yürümenin ön plana çıktığı dönemde, konuşma duraklama
gösterebilir. Örneğin 0-1 yaş arası dönemde bedensel gelişim
çok hızlı iken, 1 yaşından sonra bedensel gelişim başlangıçtaki hızını kaybetmeye, devinsel gelişim ve dil gelişimi ise daha
hızlı gerçekleşmeye başlar.
6. Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur.
Her bireyin kalıtımsal ve çevresel özellikleri farklı olduğu için bireysel farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle aynı anne-babadan doğan kardeşler arasında da farklılıklar söz konusudur.
Tek yumurta ikizlerinin ise genetik potansiyelleri birbirlerine
denktir. Buna bağlı olarak da gelişim özellikleri açısından birbirlerine benzeme olasılıkları yüksektir. Ancak tek yumurta ikizlerinin tümüyle aynı yaşantıları geçirmeleri mümkün olmadığı için
gelişim özellikleri bakımından birbirlerinin tıpatıp aynı olmaları
beklenemez. Bu ilke doğrultusunda her birey tektir. Buna göre
gelişim boyunca ilk önce emeklemek, yürümek, koşmak; önce
sesler çıkarmak- birkaç anlamlı sözcük kullanmak-cümle kurmak gibi aynı sırayı izleyen benzer süreçlerden geçilse de taşınan farklı kalıtsal yapılar ve çevresel koşullar nedeniyle hiçbir
birey tam anlamıyla diğerine benzemez.
Örnek
Gebeliğin ilk 3 ayı, 0-1,5 yaş arası temel güven duygusunu
kazanma, 6 yaş okuma-yazma öğrenme, okul öncesi dönem
kavram gelişimi, 6-11 yaş ikinci dilin kazanılması.
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Yirminci yüzyılın başında Hindistan’da bir ormanda bulunan ve 8
yaşına kadar bir kurt sürüsü ile yaşamış olan bir çocuk, ormanın
kitabı öyküsüne esin kaynağı olmuştur. Bu çocuğa 9 yaşında dil
öğretmek için özel bir eğitim verilmiş fakat çocuk konuşulanları
anlamasına rağmen tam olarak konuşmayı öğrenememiştir. Ayrıca çocuk kurt uluması ve kurtların kavga ederken çıkardığı pek
çok sesi rahatlıkla çıkarabilmiş ancak İngilizce’deki çoğu sesi
çıkaramamıştır.
Bu çocuğun konuşmayı öğrenememesi gelişim psikolojisine özgü kavramlardan hangisi ile daha çok ilişkilidir?
A) Olgunlaşma
B) Kritik Dönem
C) Büyüme
D) Öğrenme
E) Bireysel faklılık
Yanıt B
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Yağız ve Mert, 5 yaşlarında iki çocuktur. Yağız, kendini
sözel olarak çok iyi ifade etmekte ve başkalarıyla rahat
iletişim kurmaktadır. Mert ise henüz kendini sözel olarak
iyi ifade edememekte ve başkalarıyla iletişimde çekingen
durmaktadır.
Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gelişim bir bütündür.
B) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.
C) Gelişim, nöbetleşe devam eder.
D) Gelişimde kritik dönemler vardır.
E) Gelişim, genelden özele doğrudur.
Yanıt B
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Bir araştırmada; kedi yavruları, hayatlarının üçüncü haftasından on beşinci haftasına kadar süren dönem boyunca
sadece dikey çizgiler görebildikleri bir ortamda büyütülmüşlerdir. Daha sonra hem yatay hem de dikey çizgilerin
bulunduğu bir ortamda teste tabi tutulan kediler yalnızca
dikey çizgileri görebilmişler ancak daha önce hiç karşılaşmadıkları yatay çizgileri görememişlerdir.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
A) Olgunlaşma
B) Kritik dönem
C) Hazırbulunuşluk
D) Büyüme
E) Transfer
7. Gelişimde kritik dönemler (zamanlama) vardır.
Yanıt B
Gelişim sürecinde, bazı gelişimsel özelliklerin kazanılması açısından belirli zaman aralıkları o gelişimsel özellikle ilgili deneyimlere en açık olunan dönemlerdir. Bu dönemlere “kritik dönem” denilmektedir.
Kritik dönemi, “Demir tavında dövülür.” ve “Ağaç yaşken eğilir.”
atasözleri çok iyi ifade etmektedir. Kritik dönemde çevrenin etkisi
destekleyici olabileceği gibi engelleyici nitelikte de olabilir.
77
pegem akademi
eğitim bilimleri
gelişim psikolojisi
1.3. GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Yaşamın ilk iki yılında, bebeğin deneyimlerine bağlı olarak
duyusal alanında kapsamlı bir gelişme olur. İç kulaktaki
vestibular sistem, hareket ve denge duyularını yönetir ve
diğer duyu sistemlerini etkiler. Bazı bulgular, bebeklerde
ve yeni yürümeye başlayan çocuklarda vestibular sistemin
yeterince uyarılmamasının daha sonra öğrenme zorluklarına neden olabildiğini göstermektedir.
Bu sistemin, yaşamın ilk yıllarında yeterince uyarılmaması sonucunda ortaya çıkan öğrenme zorluklarını
aşağıda verilen gelişim kavramlarından hangisi en iyi
açıklar?
A) Olgunlaşma
B) Kritik dönem
D) Büyüme
C) İlerleme
E) Dengeleme
Yanıt B
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Kritik dönem kavramı çevresel etkenlerin gelişimi nasıl etkilediğini anlamada çok önemlidir. Gelişim süreci incelendiğinde
insana ait her organ ya da davranışın, belirli yönlerinin sabit
zamanlarda geliştiği görülmektedir. Bu sabit zamanlara kritik
dönem denmektedir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi gelişim sürecinde
kritik dönemlerinin bulunduğu görüşünü doğrulayan
bir örnek olabilir?
A)
Ters doğan Ayşe, doğum sırasında beynine bir süre
oksijen taşınmaması sonucu ileriki yıllarda normalin
altında zekâya sahip olmuştur.
B)
Gebeliğin ilk üç ayında X ilacı kullanan Fatma, kolsuz
bir bebek dünyaya getirmiştir.
C)
Prematüre doğan İlker, iyi beslenerek birkaç ay
içinde normal doğan çocukların kilosuna erişmiştir.
D)
Başından geçen olumsuz bir olay sonrasında kekelemeye başlayan Sabri, tüm çabalara rağmen kekeme
kalmıştır.
E)
Doğuştan hipermetrop olan Zehra’nın bu görme
bozukluğu yaşla birlikte giderek artmıştır.
Yanıt B
KPSS ÇIKMIŞ SORU
Gözlerinde kataraktla doğan ve 7 yaşına kadar tedavi olamayan çocuklar, daha sonra tedavi olsalar bile görme sorunlarıyla karşı karşıya kalabilirler.
Bu durumda, yaşamın ilk 7 yılı görme duyusu açısından aşağıdakilerin hangisiyle nitelendirilebilir?
A)
Duyusal-motor dönem
B)
Olgunlaşma düzeyi
C)
Hiyerarşik düzey
D)
Kritik dönem
E)
Gelişme dönemi
Yanıt D
88
(Kalıtım-Çevre- Tarihsel Zaman)
Gelişim sürecinin kalıtımdan mı yoksa çevresel koşullardan mı
etkilendiği konusu uzunca bir süre tartışılmıştır. İlk başlarda gelişim sürecinin tamamen kalıtımdan etkilendiği düşünülürken
20.yy’de gelişim üzerine yapılan araştırmaların çoğu öğrenme
yaşantıları ve çevre etkisi üzerine yoğunlaşmaktaydı. Günümüzde ise gelişim sürecinin hem kalıtımdan hem de çevresel koşullardan etkilendiği kabul edilmektedir.
Kalıtım
Bireye anne ve babadan genetik yolla geçen bazı özelliklerdir.
Bunlar; cinsiyet, fiziksel özellikler (ten rengi, göz rengi, saç rengi
ve biçimi, saçın kalınlığı, boy uzunluğu vb), kromozom diziliminden kaynaklı anomali durumları, bazı fiziksel, ruhsal hastalıklar,
zekâ kapasitesi, yaratıcılık, problem çözme becerisi ve düşünme
kapasitesi, kişiliğin mizaç denen yönüdür.
Kalıtım, gelişimi etkileyen önemli bir faktördür ve kalıtımın kapsamını annenin yumurta ve babanın sperm hücrelerinde bulunan 23’er adet kromozom belirlemektedir. Döllenme sırasında,
yumurta ve spermdeki 23’er adet kromozom birleşerek zigotun
çekirdeğindeki 46 adet kromozomu ya da 23 çift kromozomu
meydana getirir. Kromozomlar her hücrenin çekirdeğinde bulunan yapı taşlarıdır ve kalıtsal olarak anne babaya ait özelliklerin
yeni bireye geçmesini sağlarlar. İnsanda 23 çift kromozom vardır. Her kromozomun içinde 20-100 bin arasında gen bulunmaktadır. Kromozomlar içindeki genler, DNA’dan yapılmışlardır.
Genler, deoksiribonükleik asit (DNA) adı verilen amino asitten
meydana gelir. Çoğu zaman DNA’ya “yaşamın özü” adı verilmektedir. DNA canlının tüm özellikleri ile ilgili bilgiyi içerir. Yani,
organların oluşumu, diğer genlerin düzenlenmesi, organizma
için yaşamsal öneme sahip olan enzimlerin salgılanması vb.
DNA tarafından yönlendirilir.
Genler, baskın (dominant) ve çekinik (resesif) olmak üzere
iki çeşittir. Baskın genler kendi özelliklerini dölüte geçirme konusunda baskın, çekinik genler ise zayıf özellik gösterenlerdir.
Kahverengi göz, esmer ten, kıvırcık saç, çekik göz, kısa boy
baskın gen özelliklerini; renkli göz, beyaz ten, düz saç, normal
göz, uzun boy ise çekinik gen özelliklerini taşımaktadır.
Kromozomlar da kendi aralarında otozom ve gonozom olmak
üzere ikiye ayrılmaktadır. Vücut hücresinde bulunan 23 çift kromozomun 22 çifti vücut yapısının özelliklerini belirler ve bu çiftlere “otozom” kromozom çiftleri denilirken, cinsiyeti belirleyen
genleri taşıyan kromozom olan 23. kromozom çiftine “gonozom”
denilmektedir. Cinsiyet kromozomları X ve Y olmak üzere ikiye ayrılır. X dişiliği, Y ise erkekliği temsil eder. Dişilerde cinsiyet
kromozom çifti XX, erkeklerde ise XY şeklindedir. Döllenmenin
sonunda; dölütün kız ya da erkek olma olasılığı % 50 olup, bebeğin cinsiyeti, hangi cinsiyetteki spermin, yumurtayı döllediğine bağlıdır. Dölütün erkek olmasında ya da olmamasında dişi
hücresinin hiçbir fonksiyonu yoktur. Belirleyicilik tamamen erkek
hücresine bağlıdır.

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve GELİŞİMİ

14006- İz sürme testi.indd

BÖLÜM 1: ÜRETİM

hacettepe üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü maliye anabilim dalı

Öğretim Yöntem ve Teknikleri ( Dosyayı İndirmek İçin Tıklayın )

ezberbozan - Pegem.net

gelisim.psikolojisi.kitap.13.11.2014

istanbul - Kentiçi Toplu Taşıma