°` Aııe ve TSE-ISO-EN - Manisa Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü

MAKALE
www.elektrikdergisi.com
AYGIT IŞIK YEĞİNLİK DAĞILIMININ
AYDINLIĞIN DÜZGÜN YAYILMIŞLIĞINA ETKİSİ:
AÇIK PLANLI OFİS ÖRNEĞİ
Günümüzde mekanların şlevsel ve estetk olmasının yanında, fzk ortam
öğeler açısından kullanıcı konforuna yönelk uygun koşulları sağlaması
mekandak eylemlern zorlanmadan, yorulmadan ve uzun süre verml br
bçmde gerçekleştrleblmes çn gerekldr. Bu koşullardan br de fzk ortam
öğelernden ışığın oluşturduğu aydınlatma konusudur. Br aydınlatma düzennn
sunacağı ncelk ve ntelk mekandak eylem ve kullanıcı özellklerne göre
tasarlanmalıdır. Bu bağlamda aydınlığın ntelğyle lgl özellklerden aydınlığın
dağılımı ve aydınlık düzey değşmler mekandak değşmlern rahatça
gerçekleştrleblmes açısından önem taşımaktadır. Kapalı br mekanda yapay
aydınlatma düzen oluşturulurken aydınlığın dağılımını ve aydınlık düzey
değşmlern belrleyen başlıca parametreler hacmn boyutları, ç yüzeylern
ışık yansıtma çarpanları, aydınlatma aygıtlarının ışık yeğnlk dağılımı vb.
olarak sıralanablr. Bu çalışmada söz konusu parametrelern çalışma düzlem
üzerndek yapay aydınlığın düzgün yayılmışlığına etks açık planlı ofs örneğ
üzernde ncelenmş ve sonuçlar değerlendrlmştr.
Kasım ÇELİK1, Eska KÜÇÜKKILIÇ ÖZCAN2, Rengn ÜNVER3
1, 2, 3) Mmarlık Bölümü, Mmarlık Fakültes, Yıldız Teknk Ünverstes, 34349, Beşktaş/İstanbul
1) e-posta: [email protected]
2) e-posta: [email protected]
3) e-posta: [email protected]
124
Şubat 2014
Yeni.makale.indd 1
13.03.2014 09:59
1. GİRİŞ
ekanların şlevne bağlı olarak
gerçekleştrlen eylemler çok
çeştl olup her değşk eylem
çn aydınlatma gereksnmler
brbrnden ayrımlar gösterr. Bu
nedenle, her eylemn kendne
özgü gereksnmler doğrultusunda farklı aydınlatma
düzenler oluşturulmalıdır. Bu düzenler tasarlanırken,
aydınlığın hem ncelk hem de ntelk boyutu
dkkate alınmalıdır. Aydınlığın ncelk boyutu, bell
br büyüklüktek alana düşen ışık akısının, bu alana
bölümü olup aydınlık düzey term le fade edlr
[1, 2]. Anlaşılması çok kolay olan aydınlığın ncelğ le
lgl hesaplamalar da oldukça kolay yapılır. Aydınlığın,
ncelkten daha da öneml olan ntelk boyutu se
aydınlığı oluşturan ışığın, ncelğ dışındak başka
özellkler le lgldr. Örneğn, bell büyüklüktek
br alana düşen ışık akısının ncelğ değştrlmeden
(aynı tutularak), ışığın reng, doğrultusu ve/veya alan
üzerndek dağılımı değştrleblr.
M
Aydınlığın ntelğ le lgl olarak, aydınlığı oluşturan
ışığın,
• Alan üzerndek dağılımı, aydınlık düzey
değşmler,
• Doğrultusu ve oluşturduğu gölgeler,
• Reng/tayfsal yapısı
olarak sıralanablen özellkler, aydınlatma
tasarımlarında önemle üzernde durulması gereken
konulardır [3, 4].
Bu çalışmada, önce aydınlığın ntelğne lşkn
özellklerden “aydınlık düzey değşmler” konusu
kısaca ele alınmış ardından, düzlemde aydınlığın
düzgün yayılmışlığını etkleyen parametrelerden
hacmn boyutları, ç yüzeylern ışık yansıtma
çarpanları ve aydınlatma aygıtlarının ışık yeğnlk
dağılımları bağlamında açık planlı ofs örneğ
üzernde rdelemeler yapılmış ve sonuçlar
değerlendrlmştr.
2. AYDINLIK DÜZEYİ DEĞİŞİMLERİ
VE İLGİLİ PARAMETRELER
Bell büyüklüktek br alana/yüzeye düşen ışık
akısının ncelğ değştrlmeden ışığın yüzeydek
dağılımı değşeblr. Br başka anlatımla, söz konusu
alan üzerndek ortalama aydınlık aynı kalırken,
aydınlığın dağılımı düzgün, değşken ya da bölge
vurgulamalı özellkte olablr. Bu nedenle, br ntelk
konusu olan aydınlık düzeynn alan üzerndek
dağılış bçm le lgl olan aydınlığın dağılımındak
değşmler, aydınlatılan alanın mmar özellklerne ve
kullanılış bçmne göre düzenlenmeldr. Aydınlığın
dağılımındak değşmler, gerek dış gerekse ç
aydınlatma konuları açısından uygun ışık mmarsnn
kurulablmes çn önemle üzernde durulmasını
zorunlu kılar.
Br düzlem üzerndek aydınlık düzey dağılımındak
değşmler, lkesel olarak,
• genel aydınlatma ve
• bölgelk aydınlatma
olarak adlandırılan k temel durum le açıklanır [3,
4, 5].
Konu ç aydınlatma açısından ele alındığında,
• Genel aydınlatma, kapalı br mekanın tümünün
aydınlatılmasıdır. Bu aydınlatma bçm, düzgün
yayılmış ya da düzgün yayılmamış-değşken yayılmışolablr. Düzgün yayılmış genel aydınlatmada,
aydınlatılan alan üzerndek aydınlık, düzlemn her
noktasında hemen hemen aynı düzeydedr. Aydınlığın
düzgün yayılmış olması, düzlemn her noktasında
eş değerde ve eş türde eylemn yapılableceğnn
göstergesdr. Bu nedenle, derslkler, açık planlı ofsler,
spor salonları gb mekanın tamamında aynı türden
125
Şubat 2014
Yeni.makale.indd 2
13.03.2014 09:59
MAKALE
www.elektrikdergisi.com
eylemlern yapıldığı ortamlarda düzgün yayılmış
genel aydınlatma uygulanır.
Aydınlanan alan üzerndek aydınlık düzeynn
bölgeden bölgeye ayrımlar göstermes, yan aydınlık
düzeynn km yerlerde yüksek km yerlerde alçak
olması ve bu değşmlern alanın tümünü kaplaması
durumu se değşken yayılmış genel aydınlatma
olarak adlandırılır. Banka, ofs, hastane gb yapıların
bekleme salonları, otel lobler, konser ve tyatro
yapılarının fuayeler gb mekanlarda değşken
yayılmış genel aydınlatmanın oluşturulması, mekanın
kullanılış bçmn vurgulamanın yanı sıra enerj
tasarrufu açısından da yararlıdır.
• Bölgelk aydınlatma, mekanın bell br bölgesn
vurgular br başka anlatımla bell br bölgede özel
alan kullanımını tanımlar. Bu aydınlatma bçm
genelde eğlence, dnlenme, konut mekanları gb
breysel eylemlern ağırlık kazandığı ortamlarda
uygulanır. Bölgelk aydınlatmayı değşken yayılmış
genel aydınlatmadan farklı kılan özel kullanımlar,
şlevsel ayrımların olduğu yerler, çevrelerne göre
daha yüksek aydınlık düzey gerektren eylemler,
dkkat çekmek ve kullanıcıları yönlendrmey
hedefleyen durumlar vb. olarak sıralanablr.
Kapalı br hacmde yer alan bell büyüklüktek
br düzlem üzerndek yapay aydınlık düzey
dağılımını belrleyen parametreler temelde hacme
ve aydınlatma aygıtına özgü özellkler olarak k ayrı
grupta ele alınarak,
• Hacme özgü özellkler, mekanın boyutları
(en, boyu, yükseklğ), mekan ç yüzeylernn ve
donatılarının yansıtma çarpanları (açıklık-koyuluğu)
le ışık yansıtma bçmler (mat-parlak oluşu),
donatıların (masa, dolap vb. engellern) konum ve
boyutları vb.,
• aydınlatma aygıtına özgü özellkler, aygıtların
konumu (tavan, duvar, döşeme), düzleme olan
uzaklıkları (yükseklkler), sayıları ve ışıksal özellkler
(aydınlatma bçmler -dolaysız, dolaylı vb.-, ışık
yeğnlk dağılımları, gervermler vb.)
olarak sıralanablr [6].
Aydınlatma aygıtları aracılığıyla lambanın yayımladığı
ışığın dağılımı gereğ gb bçmlendrleblr ve
Şekil 1 Aydınlatma
aygıtı ışık
yeğinlik
dağılımı
örnekleri [8,9)
değşk amaçlara yönelk aydınlıklar oluşturulablr.
Aydınlatma aygıtından çıkan ışığın dağılımı, aygıt ve
yansıtıcının geometrk özellklerne ve kullanılan
gereçlern yansıtma/geçrme bçmlerne göre değşk
özellkler kazanır [6, 7]. Örneğn opal gereçl küresel
br aygıt le paletl doğrusal br aygıttan çıkan ışığın
dağılımları brbrnden ayrımlar gösterecektr (Şekl 1).
3. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ VE KABULLER
Çalışmada bell özellktek br mekanda, km
parametreler sabt tutularak, çalışma düzlem
üzerndek aydınlığın düzgün yayılmışlığının
ncelenmes hedeflenmştr. Belrtlen hedef
doğrultusunda, uygulanan yöntemn adımları aşağıda
sıralanmıştır.
• Aydınlık dağılımının düzgün olmasını gerektrecek
br şlev seçm,
• Mekan özellklernn
Aydınlanan alan
belrlenmes,
üzerndek aydınlık
• Yapay aydınlatma
düzeynn bölgeden
düzen özellklernn
bölgeye ayrımlar
belrlenmes,
göstermes,
• Aygıt ışık yeğnlk
yan aydınlık
dyagramına lşkn
düzeynn km
güncel seçeneklern
yerlerde yüksek
oluşturulması,
km yerlerde
• Çalışma düzlem
alçak olması ve bu
üzerndek aydınlık düzey
değşmlern alanın
hesaplarının yapılması,
tümünü kaplaması
• Çalışma düzlem
durumu se değşken
üzernde oluşturulan
yayılmış genel
aydınlığın düzgün
aydınlatma olarak
yayılmışlığının lgl
adlandırılır.
lteratür değerler
bağlamında
değerlendrlmes,
• Aydınlatma düzenlernn enerj harcamalarının
rdelenmes.
İşlev olarak, açık planlı mmarlık ofs seçlmştr.
Mekanda 16 kşnn yer aldığı, gerçekleştrlen
eylemlern blgsayar ortamında yapılan çalışmalar
olduğu kabul edlmştr. Mekan boyutları ve ç
yüzey yansıtma çarpanları çn k ayrı alternatf (H1,
H2; R1, R2) belrlenmştr. Hacm boyutları H1 çn
8.00×8.00×2.50m, H2 çn 10.00×10.00×2.50m’dr. Bu
tür mekanlar çn genel eğlmler doğrultusunda
ç yüzeylern yansıtma çarpanları tavan, duvar ve
döşeme çn sırasıyla R1 çn 0.70, 0.50, 0.20, R2 çn
0.85, 0.65, 0.20 kabul edlmştr. Donatıların ışık
yansıtma çarpanı 0.50; çalışma düzlem yükseklğ
0.80 m olarak alınmıştır. Işık yansıtma bçm
bakımından ç yüzey ve donatılar mat (zotrop
126
Şubat 2014
Yeni.makale.indd 3
13.03.2014 09:59
yayınık yansıma) varsayılmıştır. Şekl 2’de verlen
örnek plan üzernde görüldüğü gb, masaların
bakış doğrultusuna paralel konumlanmış, eşt
adımlarla tavan yüzeyne tespt edlmş doğrusal
aydınlatma aygıtları le dolaysız aydınlatma düzen
oluşturulmuştur.
Aydınlatma düzenler, mekanda gerçekleştrlen
eylemler doğrultusunda “TS EN 12464-1: 2009- Işık ve
Işıklandırma- İş Mahallernn Aydınlatılması - Bölüm
1: Kapalı Alandak İş Mahaller” başlıklı standartta
önerlen ortalama aydınlık düzey (Eort) ve düzgün
yayılmışlık oranı (U0=Emn/Eort) değerler dkkate
alınarak tasarlanmış ve değerlendrlmştr (Tablo 1).
Şekil 2 - Ofis tefrişi ve aygıt yerleşim planı örneği.
Tablo 1 - Sağlanması önerilen minimum aydınlatma
Güncel kataloglardan aydınlatma aygıtları
alternatfler belrlenmştr. Bu belrlemeler
yapılırken, aygıtların boyut, ışık akısı, gerverm,
vb. özellkler bakımından brbrne oldukça yakın
doğrusal flüoresan (F) ve LED (L) ışık kaynaklı, ışık
yeğnlk dyagramları açısından pantolon bacağı ve
küresel bçmde olmasına özen gösterlmştr. Bu
bağlamda,
• 3 adet doğrusal flüoresan lambalı ve paletl aygıt
(FP1, FP2, FP3),
• 1 adet doğrusal flüoresan lambalı ve opal yayıcılı
aygıt (FO1),
• 2 adet LED’l ve opal yayıcılı aygıt (LO1, LO2)
olmak üzere toplam altı adet aydınlatma aygıtı
belrlenmştr. Işık yeğnlk dağılımı paletl aygıtlarda
(FP1, FP2, FP3, FP4) pantolon bacağı opal aygıtlarda
(FO1, FO2, LO1, LO2) küresel bçmdedr. Söz konusu
aygıtların özellkler Tablo 2 ve 3’te sunulmuştur [11,
12, 13].
Seçlen aygıtlardan oluşturulan aydınlatma
düzenlernn çalışma düzlemnn tümü (genel çalışma
düzlem; GÇ) le yalnızca masa dzlernn yer aldığı
dört özel çalışma düzlem (ÖÇ1, ÖÇ2, ÖÇ3, ÖÇ4)
Şekil 3 - Dialux 4.11 programında modellenen açık planlı ofis örneği.
127
Şubat 2014
Yeni.makale.indd 4
13.03.2014 09:59
MAKALE
www.elektrikdergisi.com
Tablo 2 - Paletli flüoresan lambalı (FPI, FP2, FP3) aygıtların özellikleri
üzerndek,
• Ortalama aydınlık düzeyler (Eort) ve
• Düzgün yayılmışlık oranları (U0=Emn/Eort)
Dalux 4.11 Aydınlatma Programı kullanılarak
belrlenmştr. Ayrıca düzenlern enerj harcamaları
da hesaplanmıştır. Mekanların görselleştrlmesne
lşkn br örnek Şekl 3’te sunulmuştur.
4. BULGULAR VE DEĞERLENDİRME
Çalışma kapsamında seçlen altı tp aygıtın,
• İk hacm boyutu (H1, H2),
• İk ç yüzey yansıtma çarpanı (R1, R2)
ve hacmlern tefrşsz ve tefrşl olmaları koşullarında,
genel ve dört çalışma düzlem üzernde oluşturduğu
• Ortalama aydınlık düzeyler (Eort) ve
• Düzgün yayılmışlık oranları (U0=Emn/Eort)
48 ayrı durum çn hesaplanmıştır.
Aygıtlar, yayımladıkları toplam ışık akıları ve ışık
yeğnlk dağılım
Işık yansıtma bçm
bçmler dkkate
bakımından ç
alınarak Tablo 4’te
yüzey ve donatılar
verlen bçmde
mat (zotrop
gruplandırılarak hesap
yayınık yansıma)
sonuçları karşılaştırılmış
varsayılmıştır.
ve değerlendrlmştr.
İkl gruplara lşkn
hesap sonucu örnekler Tablo 5’te sunulmuştur.
Aydınlatma düzenlernn enerj harcaması yönünden
sstem güçler, 1 1m/m2 aydınlık düzeyn sağlamak
çn harcanan güç (W/(lm/m2)) ve 1 m2 çn harcanan
Tablo3 - Opal yayıcılı flüoresan lambalı (FO1) ve LED’li (LO1, LO2) aygıtların özellikleri
128
Şubat 2014
Yeni.makale.indd 5
13.03.2014 09:59
MAKALE
www.elektrikdergisi.com
Tablo 4 - Aygıt tipi gruplamaları
güç değerler Tablo 6’da verlmştr.
Ortalama aydınlık düzey (Eort) ve aydınlığın düzgün
yayılmışlığına (Uo) lşkn hesaplama bulgularının
gruplar bağlamında karşılaştırmalı değerlendrmes
kısaca aşağıda gb verleblr.
K1 (FP1-FO1) durumu: Flüoresan lambalı opal
yayıcılı aygıtların (küresel ışık yeğnlkl; FO1) hacm
boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı değşm ve tefrş
durumundan bağımsız olarak, tüm koşullarda genel
çalışma düzlem üzernde sağladığı ortalama aydınlık
düzey değerler (Eort), paletl aygıtların (pantolon
bacağı bçmnde ışık yeğnlkl; FP1) oluşturduğu
değerlere göre ~%3-4 oranında daha düşüktür.
FO1 aygıtının özel çalışma düzlemler üzernde
oluşturduğu ortalama aydınlık düzey değerler
se FP1 aygıtının oluşturduğu ortalama aydınlık
düzeylernden ~%5-12 oranında yüksektr.
Yne tüm koşullarda FO1 aygıtının genel ve özel
çalışma düzlemler üzernde oluşturduğu düzgün
yayılmışlık oranı (Uo) değerler, FP1 aygıtının
oluşturduğu düzgün yayılmışlık oranı değerlernden
~%3-30 oranında daha yüksektr.
Tablo 5. K4 (FP2 ve LO2) grubu için ortalama aydınlık düzeyi (Eort) ve düzgün yayılmışlık oranları (U0=Emin/Eort).
129
Şubat 2014
Yeni.makale.indd 6
13.03.2014 09:59
MAKALE
www.elektrikdergisi.com
oranı değerler (Uo), FP2 aygıtının oluşturduğu düzgün
yayılmışlık oranı değerlernden ~% 1-27 oranında daha
yüksektr.
Tablo 6 - Aygıtların enerji kullanımı
K2 (FP2-FO1) durumu: Flüoresan lambalı opal yayıcılı
FO1 aygıtının genel ve özel çalışma düzlemler
üzernde oluşturduğu ortalama aydınlık düzey
değerler (Eort), hacm boyutu, ç yüzey yansıtma
çarpanı değşm ve tefrş durumundan bağımsız
olarak, tüm koşullarda paletl flüoresan FP2 aygıtının
sağladığı değerlerden ~%6-22 oranında daha
yüksektr.
Tüm koşullarda FO1 aygıtının genel ve özel çalışma
düzlemler üzernde oluşturduğu düzgün yayılmışlık
K3 (FP1-LO1) durumu: LED’l opal yayıcılı aygıtların
(küresel ışık yeğnlkl; LO1) hacm boyutu, ç yüzey
yansıtma çarpanı ve tefrş durumundan bağımsız
olarak tüm koşullarda
genel çalışma düzlem
Bu bldrde çalışma
üzernde oluşturduğu
düzlem üzerndek
ortalama aydınlık düzey
aydınlığın düzgün
değerler (Eort), pantolon
yayılmışlığını
bacağı bçmnde ışık
etkleyen
yeğnlğne sahp aygıtların
parametrelern
(FP1) sağladığı değerlere
hacm boyutları,
göre ~% 1-2 oranında daha
ç yüzey yansıtma
düşüktür.
çarpanları, aygıt
ışık yeğnlk
Özel çalışma düzlemler
dağılımı ve sstem
üzerndek ortalama
enerj kullanımı
aydınlık düzey değerler
bağlamında açık
(Eort) se LO1 çn ~% 10-16
planlı br ofs
oranında daha yüksektr.
örneğ üzernde
Öte yandan, ç yüzey
rdelenmes
yansıtma çarpanından
hedeflenmştr.
bağımsız olarak hacm
boyutu ve tefrş durumuna
göre düzgün yayılmışlıktak (Uo) değşm ~% 10
oranında, km zaman FP1, km zaman se LO1 lehne
artış göstermektedr.
K4 (FP2-LO2) durumu: K4 durumunda elde
edlen bulgular, K3 durumuna büyük br benzerlk
göstermektedr. Hacm boyutu, ç yüzey yansıtma
çarpanı değşm ve tefrş durumundan bağımsız
olarak tüm koşullarda genel çalışma düzlem üzernde
oluşan ortalama aydınlık düzey değerler (Eort),
paletl FP2 aygıtı çn opal yayıcılı LED’l LO2 aygıtı
değerlernden ~% 2-4 oranında daha yüksektr.
130
Şubat 2014
Yeni.makale.indd 7
13.03.2014 09:59
Özel çalışma düzlemler üzerndek ortalama aydınlık
düzey değerler (Eort) se LO2 aygıtı çn ~% 2-10
oranında daha yüksektr.
Aydınlığın düzgün yayılmışlığındak (Uo) değşm,
ç yüzey yansıtma çarpanından bağımsız olarak
hacm boyutu ve tefrş durumuna göre, km zaman
FP1, km zaman se LO1 çn ~%20 oranında artış
göstermektedr
K5 (FP3-LO2) durumu: K5 durumunda hacm boyutu,
ç yüzey yansıtma çarpanı ve tefrş durumundan
bağımsız olarak tüm koşullarda paletl flüoresan
lambalı, aygıtların (FP3) genel çalışma düzlem
üzernde oluşturduğu ortalama aydınlık düzey
değerler (Eort) , LED’l opal aygıtların (LO2)
oluşturduğu ortalama aydınlık düzey değerlernden
~%6-8 oranında daha yüksektr.
Öte yandan, ç yüzey yansıtma çarpanı, hacm
boyutu ve tefrş durumlarından bağımsız olarak özel
çalışma düzlemler üzerndek düzgün yayılmışlık
(Uo) değşm ~% 1-3 oranında, km zaman FP3, km
zaman se LO2 lehne artış göstermektedr.
Tüm koşullarda LO2 aygıtının genel ve özel çalışma
düzlemler üzernde oluşturduğu düzgün yayılmışlık
oranı değerler (Uo), FP3 aygıtının oluşturduğu
değerlerden yüksek olmakla brlkte tefrşsz
durumlarda artış ~%3-23 oranında ken, tefrşl
durumlarda ~%23-51 oranlarına çıkmaktadır.
• Flüoresan lambalı, opal aygıtlara göre (küresel
ışık yeğnlkl) 1 lm/m2 aydınlık düzey sağlamak çn
harcanan güç mktarı açısından (W/(lm/m2)) ~%46 ve
1 m2 çn harcanan güç mktarı (W/m2) açısından ~%47
daha az enerj harcamaktadır.
• LED’l opal aygıtlara göre (küresel ışık yeğnlkl)
1 lm/m2 aydınlık düzey sağlamak çn harcanan güç
mktarı açısından (W/(lm/m2)) ve 1 m2 çn harcanan
güç mktarı (W/m2) açısından se ~%25 daha fazla
enerj, harcamaktadır.
• Hacm boyutlarının değştğ, ç yüzey yansıtma
çarpanlarının değşmedğ durumda 1 lm/m2 aydınlık
düzey sağlamak çn harcanan güç mktarı (W/(lm/
m2)) ve 1 m2 çn harcanan güç mktarı (W/m2);
o Aygıt türünden bağımsız olarak hacm boyutları
büyüdükçe azalmakta, hacm boyutu küçüldükçe
artmaktadır.
• Hacm boyutlarının değşmedğ, ç yüzey yansıtma
çarpanlarının değştğ durumda ;
• Aygıt türünden bağımsız olarak 1 m2 harcanan güç
(W/m2) sabt kalırken, ç yüzey yansıtma çarpanları
büyüdükçe 1 lm/m2 aydınlık düzey sağlamak çn
harcanan güç mktarı (W/(lm/m2)) azalırken ç yüzey
yansıtma çarpanları küçüldükçe 1 lm/m2 aydınlık
düzey sağlamak çn harcanan güç mktarı (W/(lm/
m2)) artmaktadır.
5. SONUÇ
Aydınlatma düzenlernn enerj harcaması yönünden
sstem güçler, 1 1m/m2 aydınlık düzeyn sağlamak
çn harcanan güç (W/(l m/m2)) ve 1 m2 çn harcanan
güç (W/m2) değerlernn yer aldığı Tablo 6’dak
bulgular ncelendğnde,
• Hacm boyutu, ç yüzey yansıtma çarpanı ve tefrş
durumundan bağımsız olarak, paletl flüoresan
lambalı aygıtlar (pantolon bacağı bçmnde ışık
yeğnlkl),
Kapalı br mekanda bell br yüzey üzerndek
yapay aydınlık düzeynn temel belrleycler, ışık
kaynaklarından gelen dolaysız ışık ve dolaysız ışığın
peşpeşe yansımasıyla oluşturduğu yansımış ışıktır. Bu
bağlamda kapalı br mekanın yüzeylerndek yapay
aydınlık düzey ve dağılımını etkleyen parametreler
temelde hacme ve aydınlatma aygıtına özgü özellkler
olarak k grupta toplanır.
Bu bldrde çalışma düzlem üzerndek aydınlığın
düzgün yayılmışlığını etkleyen parametrelern
131
Şubat 2014
Yeni.makale.indd 8
13.03.2014 09:59
1
014
Yeni.makale.indd 9
13.03.2014 09:59
MAKALE
www.elektrikdergisi.com
hacm boyutları, ç yüzey yansıtma çarpanları, aygıt
ışık yeğnlk dağılımı ve sstem enerj kullanımı
bağlamında açık planlı br ofs örneğ üzernde
rdelenmes hedeflenmştr.
Belrlenen hedef doğrultusunda 3. bölümde
açıklandığı üzere 16 kşnn çalışabldğ açık planlı
br ofsn 2 değşk hacm boyutu, 2 ayrı ç yüzey
yansıtma çarpanları ve 2 farklı bçmde ışık yeğnlk
dağılımına sahp toplam altı değşk aydınlatma
aygıtının kullanıldığı aydınlatma düzenler
oluşturulmuştur. Bu düzenlern tümünde TS EN
12464-1’de önerlen mnmum 500 lm/m2 ortalama
aydınlık düzey ve 0,60 düzgün yayılmışlık oranı
değernn sağlanması amaçlanmıştır. Çalışma
kapsamında ncelenen düzenlere lşkn 4. bölümdek
değerlendrmeler kısaca aşağıdak gb özetleneblr.
• Aydınlatma düzenlernde aygıtların genel ve özel
çalışma düzlemler üzernde oluşturduğu ortalama
aydınlık düzeyler (Eort), hacm boyutlarının
küçüldüğü, ç yüzey yansıtma çarpanlarının arttığı
ve tefrşsz durumlarda dğer durumlara göre daha
yüksektr.
• Aydınlatma düzenlernde aygıtların genel ve özel
çalışma düzlemler üzernde oluşturduğu düzgün
yayılmışlık oranları (Uo) hacm boyutu ve ç yüzey
yansıtma çarpanı değşmlernden bağımsız olarak
tefrşsz durumda tefrşl duruma göre daha yüksektr.
• Aydınlatma düzenlernde hacm boyutu, ç yüzey
yansıtma çarpanı ve tefrşten bağımsız olarak
genel çalışma düzlem üzernde paletl aygıtların
oluşturduğu ortalama aydınlık düzeyler opal
yayıcılı aygıtların oluşturduğu aydınlık düzey
(Eort) değerlerne göre daha yüksektr. Özel çalışma
düzlemler üzernde se opal yayıcılı aygıtların
oluşturduğu ortalama aydınlık düzeyler (Eort) daha
yüksektr.
• Aydınlatma düzenlernde hacm boyutu, ç yüzey
yansıtma çarpanı ve tefrşten bağımsız olarak genel
ve özel çalışma düzlemler üzernde opal yayıcılı
aygıtların oluşturduğu düzgün yayılmışlık oranı (Uo)
değerler paletl aygıtların oluşturduğu değerlere
göre daha yüksektr. Ancak, tefrşl hesaplamalarda
paletl aygıtın (pantolon bacağı bçmnde ışık
yeğnlğ) ve opal yayıcılı aygıtın (küresel ışık
yeğnlğ) kullanılması durumları çn aydınlığın
düzgün yayılmışlığı (Uo) değerler arasında belrgn
br fark saptanamamıştır. Bu durum, mekanın kapalı
olması nedenyle aygıttan çıkan ışığın ç yüzeylerden
peşpeşe yansıması sonucunda yaptığı katkıya bağlı
olduğu bçmnde açıklanablr.
• Aydınlatma düzenlernn enerj kullanımı (sstem
güçler) açısından paletl flüoresan lambalı aygıtlar,
opal yayıcılı flüoresan lambalı aygıtlara göre daha az
enerj harcamaktadır. LED’l aygıtlar le oluşturulan
aydınlatma düzenlernde se flüoresan lambalı
aygıtlar le oluşturulan aydınlatma düzenlerne göre
daha az enerj harcanmaktadır. Enerj harcaması
açısından, LED’l kaynakların flüoresan lambalara
göre daha avantajlı olduğu belrlenmştr. Ancak,
kataloglarda LED’l aygıtların gervermlernn
1 olarak verlmes ve sstem kayıplarının yer almaması
düşündürücü bulunmuştur.
Çalışmada sunulan temel blgler ve ele alınan
ofs mekanı aydınlatma tasarım önerler
bağlamında yapılan hesaplama bulguları, ofs ve
benzer eylemlern gerçekleştrldğ hacmlerde
oluşturulacak aydınlatma düzenler çn dkkat
edlmes gereken krterler konusunda katkı
sağlayacaktır.
KAYNAKLAR
1. SİREL, Ş., Aydınlatma Termler Sözlüğü, YEM
Yayın, ISBN 975-7438-44-8, İstanbul, 1997.
2. IES, The Lghtng Handbook, 10th Edton, ISBN
978-087995-241-9, USA, 2011.
3. SİREL, Ş., Aydınlığın Ntelğ http://www.yfu.com/
booklet-4.htm.
4. ÜNVER, R., İç Mekandak Gölgelern Düzenlenmes,
Tasarım, ISSN: 1300-7351, Sayı 110, ss.112-115, Nsan
2001.
5. ÜNVER, R., Görsel Konfor ve Aydınlatma, VI. Ulusal
Aydınlatma Sempozyumu, ISBN 978-605-01-0203-1,
EMO Yayın No: SK/2011/6, ss.127-138, Altındağ Grafk
Matbaacılık, İzmr, 24-25 Kasım 2011.
6 ÜNVER, R., Kapalı Hacmlerde Lamba Işığının
Yatay Düzlemde Oluşturduğu Aydınlığın ve Aygıt
Gervermnn Hesaplanması, YÜ Mm. Fak.,
Ünverste Yayın No. 223, YÜ Mm Fak., Yayın No: MFMİM 91.010, 1991.
7 ÖZTÜRK, L. D., İç Mmar Aydınlatmada, Düzgün
Yansıma Geometrs le Aydınlığın Denetlenmesnde
Kullanılablecek Yen Br Yöntem Öners, Doktora
Tez, YTÜ Fen Blmler Ensttüsü, 1995.
8 DIALux 4.11, Lous Poulsen Plug-n.
9 DIALux 4.11, Arcluce Plug-n.
10 TS EN 12464-1: Işık ve Işıklandırma İş Mahallernn
Aydınlatılması - Bölüm 1: Kapalı Alandak İş
Mahaller, 2009.
11 DIALux 4.11, Phlps Plug-n.
12 DIALux 4.11, Fagerhult Plug-n.
13 DIALux 4.11, Dextra Plug-n.
(*) Bu çalışma, 21-22 Kasım 2013 tarhlernde İzmr’de
gerçekleştrlen, TMMOB Elektrk Mühendsler Odası
İzmr Şubes le Aydınlatma Türk Mll Komtes’nn brlkte
düzenledğ “VII. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu” nda
sunulmuştur (EMO Yayın No: SK/2013/552).
132
Şubat 2014
Yeni.makale.indd 10
13.03.2014 09:59