MAKALE www.elektrikdergisi.com BOZBURUN YARIMADASI (SNOP) Akdenz, Ege ve Marmara kıyılarına göre oldukça düzgün olan Karadenz kıyılarının düzgün gdşn bozan en öneml burunlardan brs Snop Yarımadası’dır (Akkan, 1975). Türkye topraklarının %0,8’n kaplayan Snop Yarımadası 120’s endemk olan yaklaşık 1600 btk türüne ev sahplğ yapmaktadır. Bu bölge küresel ölçekte tehdt altında olan türlere ev sahplğ yapmasının yanı sıra aynı zamanda zengn tür çeştllğne sahp habtatları barındırması (kıyı kumulları, fundalıklar, yalıyar ve kayalık sahller) ve tehlke altındak doğal habtatları bulundurması nedenyle “Öneml Btk Alanı-ÖBA” olarak kabul edlmştr (Snop Yarımadası, ÖBA-27). Ayrıca Boztepe Yarımadası le İnceburun ve Sarıkum Gölü ve çevresn çne alan bölge de “Öneml Doğa Alanı-ÖDA” (OBK015) lan edlerek Türkye’nn 266 ÖDA’sından brs olmuştur (Karahan, 2010). YAYINCININ NOTU ; Snop Nükleer Santralının yapılacağı yörenn, btk ve hayvan örtüsü le ekolojk değerlern anlatan bu makaley, santralın yol açacağı doğa yıkımını gözler önüne sermek üzere sayfalarımızda veryoruz. Resim 1. Bozburun Yarımadası’nda bazı önemli alanlar. dark kısa mesafe çnde göl, akarsu, kumul, subasar ırtını İsfendyar (Küre) Dağları’na yaslamış olan Snop Yarımadası, br dış lman orman, meşe ormanları, karışık ormanlar, kayın ormale ayrılmış k yarımadadan oluşur: Boznı, çayırlık ve mak gb brçok ekossteme rastlamak burun ve Boztepe yarımadaları. Boztepe mümkündür (Resm 1). Bu denl farklı ekosstemlern Yarımadası denz altında oluşmuş br kısa mesafelerde br arada bulunmalarının nedenler volkank adadır. Bu volkank oluşum daha sonra tekarasında geçmş zamanlarda yaşanmış olan yerel tektonk hareketler sonucu kütle halnde yükselmş ve tonk hareketler ve buzul-buzullar arası dönemlern ana kara le ada arasınetkler vardır. Esasındak denz sığlaşmıştır. da her br ekosstem Dalgalarla sürüklenen brden fazla yazının özkumun mlyonlarca nes olablecek özellkyıl boyunca brkmetedr ve tek yazıda heps sonucu “tombolo” sn anlatmak mümkün adı verlen br yapı değldr, fakat brkaç adayı anakaraya bağöneml alan le belk bu lamıştır. Denzden yazının amacına ulaşyer yer 210 m’ye kaması sağlanablr. Bu dar yükselen Boztepe yazıda anlatım güzerYarımadası’nın aksne gahı, batıdan doğuya Bozburun Yarımadası doğru yol alacaktır, ne nspeten düz br ova de olsa “güneş doğuşeklndedr (Akkan, dan yükselr”. Resim 2. Sarıkum Tabiatı Koruma Alanı. 1975). Yolculuğumuzun başTürkye’nn en kuzey lama noktası olan Sarıucu olan İnceburun’un da üzernde bulunduğu Bozkum Gölü ve Sulak Alanı 1987 yılında Tabatı Koruma burun Yarımadası tropk klmlerde görülenlere eşdeAlanı olarak lan edlmştr (Resm 2). Daha sonra 1991 ğer subasar ormanlardan Akdenz klm bölgelernyılında göl ve çevresn kaplayan büyük br alan 1. dede görülen kurakçıl mak topluluklarına kadar genş rece SİT alanı olarak belrlenmştr. Bu bölge tektonk yelpazede brçok ekosstem br arada bulundurur. kökenl çökmüş br ovadır ve tamamıyla alüvyonla kaplıdır. Gölün kuzeynde platonun ve jeolojk tabaSarıkum Gölü’nden Karagöl-Aksaz Sulak Alanı’na ka- S 56 Nisan 2014 elektrik.indd 1 16.05.2014 09:50 MAKALE www.elektrikdergisi.com kaların devamlılığını kesntye uğratan fay hattının br kısmının denz sevyesnn altına düşmes sonucu oluşan körfez, bölgeye akan derelern önünün kıyı kumulları le kapanması sonucunda br lagün gölüne dönüşmüş ve Sarıkum Gölü doğa sahnesndek yern almıştır. Bu bölgedek kumlar çok nce tanel ve çmentolama özellğ az olduğu çn hareketllğ hala devam eden kumulları oluştururlar. Denzden 500-600 m çerde olan göl, derelern süreksz olması nedenyle ancak yağışlı dönemlerde beslenmektedr. Yağışların bol olduğu mevsmlerde suyun fazlası zayıf br ayakla denze dökülür ve denzle göl arasındak akıntı çft yönlü olduğu çn tuzlu br göl özellğ kazanır. Beslenmenn yetersz olduğu dönemlerde bu ayak kapanır ama bu zamanlarda ble göl denzle olan lşksn sona erdrmez ve denzle lşk kumlar altından sızmalarla gerçekleşr (Akkan, 1975; Ozaner, 1998). Alan çnde şmdye kadar yapılmış çalışmalarda 522 btk türü tespt edlmştr. 14’ü endemk olmak üzere yaklaşık 26 tür IUCN (Uluslararası Doğayı Koruma Brlğ) krterlerne göre Kırmızı Lste çnde yer almaktadır (Karaer, 2007). Örnek olarak; Isats arenara (çvt otu) ve Pancratum martmum (kum zambağı) (Resm 3) “soyu tükenme tehlkes çok büyük olan tür” (EN), Convolvulus perscus se “soyu tükenme tehlkes had safhada olan tür” (CR) kategorsndedr. Br sıklamen türü olan Cyclamen coum var. coum se “tehlke altına grmeye yakın” (NT) kategorsndedr (Resm 4). Bern Sözleşmes kapsamına alınmış olan bu tür kışın ççek açan ender btklerdendr ve sözleşme gereğ doğal yaşam alanında korumakla yükümlü olduğumuz btkler arasındadır. Dğer yandan göl çnde, bazıları denzle bağlantının olduğu dönemlerde denzden grş yapan ve çoğu IUCN krterlerne göre “az tehdt altında, yaygın bulunan tür” (LC ) kategorsnde olan 13 balık türü yaşamaktadır. Bölgede yaşayan k yaşamlı türlerden Testudo graeca (tosbağa) “soyu tükenme tehlkes büyük olan tür” (VU), Emys orbculars (benekl kurbağa) se “tehlke altına grmeye yakın” (NT) kategorsndedr. Bu türler; evcl hayvan ve hastalık yleştrc oldukları düşüncesyle doğadan aşırı toplanmaları, zra laçlara bağlı olarak zehrlenmeler ve kuruma nedenyle habtatlarının daralması sonucu azalmışlardır (Yğt ve dğ., 2012). Su kuşları, ötücüler ve yırtıcılar çn beslenme, barınma ve üreme alanı olan Sarıkum Gölü karabatakların (Resm 5) üreme alanı ve dkkuyruk ördek (EN) (Resm 6) le 20.000’den fazla kuşun konaklaması gb öneml krterlere sahp olması nedenyle “Öneml Kuş Alanı-ÖKA” lstesnde yer almaktadır (ÖKA-49). Özellkle sonbahar göçlernn yaşandığı ekm-kasım aylarında Türkye’de 453 kuş türü bulunmaktadır ve bunlardan 281’ Snop’ta görülmektedr. Bugüne kadar Sarıkum Gölü ve cvarında se 150 kuş türü tespt edlmştr. Bu kuş türlernden yaklaşık 60’ı göçmendr ve alanı, Resim 3. Soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türlerden Pancratium maritimum (kum zambağı). Resim 4. Bern Sözleşmesi kapsamında bir tür: Cyclamen coum var. coum (sıklamen). Resim 5. Sarıkum Gölü’nde üreyen türlerden biri: Karabatak. Resim 6. Soyu tükenme tehlikesi çok büyük bir tür olan “dikkuyruk”. 57 Nisan 2014 elektrik.indd 2 16.05.2014 09:50 MAKALE www.elektrikdergisi.com Resim 7. Sarıkum Gölü’nde konaklayan flamingolar. Resim 8. Tepeli karabatak. Resim 9. Hamsilos (Hamsaroz) Tabiat Parkı. Resim 10. Hamsilos (Hamsaroz) Tabiat Parkı’ndaki Akdeniz enklavlarında yayılış gösteren parazit bir tür: Cytinus hypocistis (yer narı). üreme ya da konaklama-dnlenme amacıyla kullanmaktadırlar (Resm 7). Tabatı koruma alanında tespt edlmş olan kuş türlernn çoğunun LC kategorsnde olması yanında aynı zamanda NT ve VU kategorsnde olan türler de vardır (Karahan, 2010). Pratkte herhang br ekosstem, herhang br canlı grubu hatta herhang br tür tek başına ele alınarak değerlendrleblr. Fakat Dünya ndrgenemez br sstemdr! Doğadak tüm sstemler drekt ya da dolaylı olarak brbrleryle lşk çndedr ve brnn göreceğ zarar dğerlern de etkleyecektr. Sarıkum Tabatı Koruma Alanında da orman ırmaktan, göl ormandan, kumul gölden ve denzden bağımsız düşünülemez. Örneğn, su basar orman, alüvyal toprak üzernde gelşmştr. Bu toprak susuz kalırsa besn yönünden fakrleşr ve ormanın yok olması kaçınılmaz br son olur. Buradak toprak daha üst kottan gelen suların taşıdığı besn maddeleryle beslenr. Dolayısıyla böyle br alana da ancak su baskınlarına dayanıklı türler yerleşeblr ve alan çn mekank emnyet sağlar. Alüvyal toprağın suyu süzmes sonucu yeraltına geçen sular genelde taban suyu olarak sazlık alana ulaşır. Bu su, hem yazın tuzlanan göl suyunun arıtılmasını hem de sazlık dbndek suların astlk derecesnn ayarlanmasını sağlar. Dğer yandan göldek fazla suyun br ayak le denze doğru akması, denz etks nedenyle kıyıda oluşan tuzlanmayı azaltarak kumul vejetasyonun devamlılığını sağlar (Yğt ve dğ., 2012). Sarıkum Gölü’nden doğuya doğru uzandığımızda kumuldan drekt ormana geçş olduğu hemen göze çarpar ve buradak geçş zonunda tuza dayanıklı kurakçıl btkler vardır. İşte karşımızda Akdenz klmnn kavurucu sıcaklarına dayanıklı olan mak btkler... Buzul ve buzullar arası dönemlerde yaşanan göç ve ger çeklmeler sonucunda bazı btk kommunteler enklavlar (doğal yayılış alanlarından uzaktak bölgelerde yayılış gösteren btk toplulukları) halnde varlıklarını devam ettreblmşlerdr. Karadenz Bölges’nde batıdan doğuya doğru yoğunlukları azalan şeklde yayılış gösteren Akdenz enklavlarının en çok bulunduğu yer Snop’tur (Kılınç ve Kutbay, 2007). Anadolu’nun Plestosen ve Holosen’de meydana gelen klmsel değşmlerden fazla etklenmemes, buzul ve buzullar arası dönemlerde btklern kuzey-güney doğrultusunda genş alanlara yayılmasına olanak tanımıştır. Akdenz enklavlarının Snop’tak yayılış alanlarından br tanes de Hamsaroz ve İnceburun le Hamsaroz arasındak kıyı şerddr. İnceburun le Hamsaroz arasındak dk kayalıklar aynı zamanda falezlern olduğu ve yerl kuş türlernden olan tepel karabatak kuşlarının üreme çn kullandığı br alanıdır (Resm 8). Byolojk çeştllk açısından rezerv bölgeler olan Akdenz tp ekosstemler, tropk yağmur ormanlarından sonra knc “sıcak noktalar (hot spot)” olarak kabul görmüşlerdr (Myers, 1990). 58 Nisan 2014 elektrik.indd 3 16.05.2014 09:50 MAKALE www.elektrikdergisi.com Resim 11. Akliman. Resim 13. Sarı Ada. Resim 12. Akliman mevkiinde endemik bir tür: Dianthus carmelitarum (yabani karanfil). Resim 14. Aksaz-Karagöl Sulak Alanı. 2007 yılında “Tabat Parkı” lan edlen Hamsaroz, yeşl ve mavnn türlü tonlarının cümbüşü le görenler br anda kendne hayran bırakan br güzellğe sahptr (Resm 9). Fyord olduğuna dar yanlış söylemlern aksne Hamsaroz koyu aslında Devec Deres’ne at dere yatağında tektonk çökme olması ve bu alanın denz suyu tarafından şgal edlmes sonucu oluşmuş br “ra”dır. Hamsaroz Koyu olarak smlendrlen bu bölgenn şekl de dere yatağına uygun şeklde ç kısma doğru kıvrılan ve daralan br görünüme sahptr. Hamsaroz Tabat Parkı’nda yayılış gösteren Akdenz enklavları Croccus specosus ssp. xantholmos (Snop çğdem) gb endemk btk türlernn yanı sıra Cytnus hypocsts (yer narı) (Resm 10) gb parazt yaşayan lgnç btk türlern de barındırmaktadır. Günümüzde yaşanmakta olan küresel klm değşmnn etksyle canlıların daha sern olan kuzey bölgelerne doğru göç etmekte olduğu blndğne göre, nsanın etknlkler nedenyle göç yollarının kapanmamış olması durumunda (yollar, şehr yerleşmler vs.), enklavların barınmasını sağlayan bu alanlar btk ve hayvanlar çn öneml sığınak bölgeler olacaktır. Zengn br orman dokusuna sahp olan bu alanın Akdenz enklavlarını barındırması dışındak dğer öneml br özellğ, normalde 1100-1400 m arasında yayılış gösteren kayın ormanlarının burada denz sevyesnde yayılış göstermesdr. Istranca ve Nebyan dağlarında 150- 200 m’ye kadar nen kayın ormanlarının ülkemzde 10-20 m yükseklkte dağılım gösterdğ tek yer Bozburun Yarımadası’dır (Cansaran ve dğ., 2012). Türkye’de ormanların neredeyse yarısının kaybedlmş olduğu (Kaya ve Raynal, 2001) düşünülürse, gerde kalan doğal ormanların ve özellkle özel öneme sahp olanların etkn şeklde korunması büyük önem arz etmektedr. Hamsaroz’dan braz daha doğuya gdersek doğal lman özellğn koruyan Aklman mevkne ulaşırız (Resm 11). Endemk olan Danthus carmeltarum türünün (yaban karanfl) (Resm 12) yayılış gösterdğ bu alan nsanlar tarafından k hususta büyük hasara uğratılmıştır: Brncs eskden var olan çam, dşbudak, karaağaç, ıhlamur, kestane ağaçlarının oluşturduğu doğal ormanın tıraşlanarak, kereste üretm amacıyla sahl çamı dklmes; kncs se lmanın batısını dernleştrmek amacıyla su çnde hafryat yapılması sonucu karayolunun denze bakan kısmının çökmesdr. Sahl yolu alüvyal br zemn üzerne yapıldığı çn denz, karayolunun altındak alüvyonları çer çekmektedr ve yen br kıyı profl oluşuncaya kadar bu devam sürüklenme edecektr (Ozaner, 1998). Bozburun Yarımadası’nın dğer br güzel parçası, Aklman açıklarında bulunan Sarı Ada’dır (Resm 13). Ana karadan bağımsız olmayan bu ada, kıyıda çöküntüler olması sonucu esk karanın su yüzey üzernde kalablen kısımlarıdır. Yne bölgede bulunan Kara Ada da bu 59 Nisan 2014 elektrik.indd 4 16.05.2014 09:50 MAKALE www.elektrikdergisi.com özellktedr, fakat nsan-yapımı br köprü le ana karaya bağlanmıştır. Bu tür adalar Ramsar Sözleşmes’nde “Kayalık Denzel Sahller” kategorsne grmektedr ve özellkle martı ve karabatak gb su kuşlarının üreme ve barınmasına olanak tanımaktadır (Çağırankaya ve Köylüoğlu, 2013). Sarı Ada, martıların Snop’ta belk de en çok sevdğ yerdr. Braz daha doğuda, Aklman burnu le Snop Havalmanı ve dağlarla denz arasında kalan Snop ovasının kıyı düzlüklernde Aksaz-Karagöl Sulak Alanı karşılar bz (Resm 14). Aksaz-Karagöl Sulak Alanı esk br körfezn önünün kıyı kumulları le kapanması sonucu önce lagün göllerne daha sonra da bunların karalaşmasıyla mevsmsel olarak su baskınlarının yaşandığı sulak çayırlara dönüşmüş br alandır. Fakat aynı zamanda dşbudak-gürgen, gürgen-meşe, saf dşbudak, saf gürgen, gürgen-dşbudak, gürgen-kayın-dşbudak, kızılağaç-dşbudak ormanları gb brçok çeştte orman ekosstemn, yanı sıra kumul ve akarsu ekosstemlern de barındırmaktadır. 7-8 bn yıl önce yaklaşık olarak -120 m olan denz sevyesnn 5-4 bn yıl önce +2 m’lk sevyesne yükselmes ve sonrasında günümüzdek 0 sevyesne nmes, su altındak kum bankının su üstüne çıkmasına neden olmuş, bunun sonucunda da körfez’n önce Karagöl tarafı kapanarak Karagöl Lagünü; kumul bandın zaman çnde kuzeybatıya doğru büyümes sonucunda da kuzey kesm kapanarak Aksaz Lagünü oluşmuştur (Ozaner, 1998). Ne yazık k Aksaz-Karagöl Sulak Alanı’nın herhang br koruma statüsü bulunmamaktadır. Türkye’de İğneada, Karasu Deltası ve Kızılırmak Deltası gb; oluşum sürec, morfolojs ve vejetasyon yapısı Aksaz-Karagöl Sulak Alanı’na benzeyen yerler bulunsa da, Aksaz-Karagöl Sulak Alanı mevcut alanlar arasında en az tahrp olmuş sulak alanlardan brsdr. Bu alanın eşszlğn ortaya koyacak ayrıntılı br çalışma henüz yapılmamıştır. Fakat Sarıkum Tabatı Koruma Alanı’nda tehlke kategorler belrlenmş olan brçok tür bu alanda da bulunmaktadır. Aksaz-Karagöl Sulak Alanı’nın batıdak sınırı, Türkye’nn 1952’de NATO’ya grmes sonucunda uluslararası sözleşmeler gereğ nşa edlmş (ve geçtğmz yıl genşletlmş) olan havalmanıdır ve yaklaşık 6-7 km sonra Snop lnn şehr merkezne ulaşılır. Bozburun Yarımadası’ndak kıyısal sulak alanların bolluğu, Avrupa’nın sulak alanlarının neredeyse %80’n yanlış uygulamalar sonucu kaybetmş olduğu düşünüldüğünde ayrı br anlam kazanmaktadır. Mlenyum Ekosstem Değerlendrmesne göre sulak alanların dünya ekonomsne olan katkısı 15 trlyon dolardır. Fakat değşm ve kullanım değer olmayan görünmez doğa değerler hesaba katıldığında (k bunların parasal karşılığını blmek mkansızdır) çok daha farklı rakamlarla karşılaşılacaktır. Her ne kadar doğaya parasal değer bçlmesne katı br şeklde karşı çıksam da, sadece durumun görünürlüğünü ar tırmak çn Sultansazlığı örnek verleblr. Sultansazlığı’nda yapılan byokıymetlendrlme çalışmasına göre Sultansazlığı’nın sadece klmn düzenlenmesne olan katkısının değer aşağı yukarı 750 mlyon TL’dr (toplamdak kıymetlendrme: yaklaşık 1,5 mlyar TL! Ekolojk, kültürel ve ruhsal değerler, “ölçülemez” şeklnde fade edlmştr!) (Blgn, 2013). Görüldüğü gb Bozburun Yarımadası zengn ekosstem çeştllğ le eşsz öneme sahp yerlerden brsdr ve yernde sürdürüleblr şeklde korunması doğadak gen rezervlernn korunması açısından büyük önem arz etmektedr. Teşekkür Değerl katkılarından dolayı Sayın İdrs ÖLMEZ’e teşekkür ederm. Kaynaklar Akkan, E., 1975. Snop Yarımadası’nın Jeomorfolojs. Ankara: Ankara Ünverstes, Dl ve Tarh-Coğrafya Fakültes Yayınları. Blgn, A., 2013. Sulak alanların ekonomk açıdan değerlendrlmes. Sulak Alanlar (Ed. Merç, T.B., Çağırankaya, S.). Ankara: Orman ve Su İşler Bakanlığı, Doğa Koruma ve Mll Parklar Genel Müdürlüğü. Cansaran, A., Yıldırım, C., Yalçın, E., 2012. An overvew of the florstcal, phytosocologcal and phytoecologcal structure of Turksh Eastern Beech (Fagus orentals) forests. Bologcal Dversty and Conservaton. 5(1): 78-89. Çağırankaya, S., Köylüoğlu, F., 2013. Sulak alan kavramı, sulak alan nedr? Sulak alan sınıflandırması. Sulak Alanlar (Ed. Merç, T.B., Çağırankaya, S.). Ankara: Orman ve Su İşler Bakanlığı, Doğa Koruma ve Mll Parklar Genel Müdürlüğü. Karaer F., 2007. Sarıkum Tabatı Koruma ve Yaygınlaştırma Alanı Ekolojk Çalışmaları, Sonuç Raporu. Karahan, F., 2010. Snop İlnn Kuşları. Snop: Şmal Ajans ve Ofset Matbaacılık. Kaya, Z., Raynal, D.J., 2001. Bodversty and conservaton of Turksh forests. Bologcal Conservaton. 97: 131–141. Kılınç, M., Kutbay, H.G., 2007. Btk Coğrafyası. Ankara: Palme Yayıncılık. Myers, N., 1990. The bodversty challenge: expanded hot-spots analyss, The Envronmentalst. 10: 243-253. Ozaner, F. S., 1998. Snop Batısındak Ekosstemler ve İlgnç Yerşekllernn Jeomorfolojs, Ekoturzm Yönünden Önem. Ankara: TÜBİTAK. Yğt, N., Kurt, L., Güler, C., Saygılı, F., Yüksel, E., Asaroğlu, M., Özdemr, C. 2012. Sarıkum Gölü ve Aksaz-Karagöl Sulak Alanı Sulak alan Alt Havzaları Byolojk Çeştllk Araştırma Alt Projes. Snop: T.C. Orman ve Su İşler Bakanlığı Doğa Koruma ve Mll Parklar Genel Müdürlüğü, Hassas Alanlar Dares Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü, X. Bölge Müdürlüğü Snop İl Şube Müdürlüğü. DR. EMİRE ELMAS Sinop Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Anabilim Dalı Öğretim Görevlisi Dr. Emire Elmas, ( Hollanda/1974) Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümünü bitirdikten sonra Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü’nde Yüksek Lisans, Ondokuzmayıs Üniversitesi’nde Doktora çalışmasını tamamladı. Uzmanlık dalı “ Bitki Ekolojisi” olan Dr. Elmas’ın yurt içi dergi ve bildiriler kitaplarında yayımlanmış 7, yurt dışı hakemli dergilerde yayımlanmış 5 makalesi var. Dr. Emire Elmas ‘ ın görev aldığı 3 Ulusal Araştırma Projesi’nden biri tamlandı, ikisi ise halen devam ediyor. 60 Nisan 2014 elektrik.indd 5 16.05.2014 09:50
© Copyright 2024 Paperzz
