TARÝH ÖNCESÝ ÇAÐLAR
Yazýnýn bulunmasýndan (M.Ö. 3000) önceki döneme
Tarih Öncesi Çaðlar denir. Ýnsanlýk tarihini ilgilendiren
önemli olaylarýn baþlama ve bitiþlerini dikkate alarak
belirlenen dönemlere çað denir.
• Bu döneme ait ilk izlere Ýspanya’daki Altamira ve
Fransa’daki Lasque maðaralarýnda rastlanmýþtýr.
Türkiye’de ise Antalya’daki Karain, Beldibi ve Belbaþý, Ýstanbul’daki Yarýmburgaz maðaralarýnda bu
döneme ait kalýntýlar bulunmuþtur.
Tarih Öncesi Devirler, Taþ Çaðý ve Maden Çaðý olmak
üzere ikiye ayrýlmýþtýr:
Taþ Çaðý (MÖ 600.000 - 5.000)
Ýnsanlarýn taþtan araç ve gereç yaptýklarý dönemlere
Taþ Çaðý denilmiþtir.
Üç bölüme ayrýlan Taþ Çaðý’ndaki geliþmeler þunlardýr:
Eski Taþ (Paleolitik) Çaðý (MÖ 600.000 - 10000)
• Tarih öncesi devirlerin en uzun ve zorlu dönemidir.
• Olumsuz iklim koþullarýndan dolayý insanlar yaþamlarýný maðaralarda ve aðaç kovuklarýnda sürdürmüþlerdir.
Karain maðarasý
Orta Taþ (Mezolitik) Çaðý (MÖ 10000 - 8000)
• Yeni Taþ (Neolitik) Devri’ne geçiþi saðlayan bir ara
dönemdir. Bu dönemde buzul çaðý sona ermiþ ve
iklim þartlarý yaþamaya daha elveriþli hale gelmiþtir.
• Ateþin bulunmasýyla soðuktan ve vahþi hayvanlardan korunulmuþ, gýdalar piþirilmiþtir. Daha sonraki
dönemlerde ise seramik yapýmýnda ve madenlerin
iþlenmesinde kullanýlmýþtýr.
Paleolitik Devir’de insanlar,
maðaralarý barýnak olarak kullanmýþlardýr.
• Ekonominin temelini avcýlýk ve toplayýcýlýk oluþturmuþtur. Bu durum insanlarýn tüketici olduklarýný
göstermektedir. Ayrýca insanlar göçebe ve küçük
gruplar halinde yaþamak zorunda kalmýþlardýr.
• Bu döneme ait en eski yerleþim yeri Tacikistan’daki Kuldara bölgesidir. Türkiye’de ise Antalya’da
Beldibi, Ankara’da Macunçay, Göller yöresinde
Baradiz ve Samsun’da Tekkeköy maðaralarýdýr.
Yeni Taþ (Neolitik) Çaðý (MÖ 8000 - 5500)
• Yaþanýlan maðara duvarlarýna av sahnelerinin ve
av hayvanlarýnýn resimleri yapýlmýþtýr. Bu durum ilk
sanatsal faaliyetler olarak da deðerlendirilebilir.
• Bu dönemde tarýmsal faaliyetler baþlamýþtýr. Bunun sonucunda,
• Ýhtiyaç duyulan delici ve kesici ilk aletler taþtan yapýlmýþtýr.
’ Ýnsanlarýn üretici duruma gelmesi; mülkiyet,
miras ve sýnýf farklýlaþmasýný ortaya çýkarmýþtýr.
9. Sýnýf / Tarih
’ Tüketicilikten üreticiliðe geçilmiþtir.
21
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
’ Göçebe yaþamýn yerini yerleþik yaþam tarzý almýþtýr.
’ Gücünden, etinden ve derisinden faydalanmak amacýyla hayvanlar evcilleþtirilmiþtir.
• Tarýmsal faaliyetlere paralel olarak su kenarlarýna
ve tarým alanlarýna yakýn yerlere evler yapýlarak
yerleþik yaþama geçilmiþ, köyler kurulmuþtur.
Uyarý
Köylerin kurulmasý,
• Mimari faaliyetlerin baþlamasý
• Toplumsal yaþantýnýn baþlayarak iþ bölümünün
yapýlmasý
Çatalhöyük’teki yaþantýyý anlatan temsili bir resim
• Ortak savunma tedbirlerinin alýnmasý
• Hukuk kurallarýnýn yapýlmasý
• Ortak giderlerin karþýlanmasý için vergilerin
toplanmasý
gibi sonuçlarýn ortaya çýkmasýna zemin hazýrlamýþtýr.
• Bitki liflerinden giysiler yapýlarak dokumacýlýk baþlamýþtýr.
• Topraktan çanak - çömlek yapýlarak yiyecekler
saklanmýþtýr.
• Üretim fazlasý ürünlerin ortaya çýkmasý ticareti baþlatmýþtýr.
Uyarý
Maden Çaðý (MÖ 5500 - 1200)
Ýnsanlarýn madenlerden araç - gereçler yapmalarý sonucunda Maden Devirleri baþlamýþtýr.
Bakýr (Kalkolitik) Çaðý
• Dönemin baþlarýnda insanlar hem taþtan hem de
bakýrdan aletler kullanmýþlardýr. Bakýr, tabiatta bol
bulunmasý ve kolay iþlenmesinden dolayý günlük
kullanýma yönelik kap kacak ve silah yapýmýnda
kullanýlmýþtýr.
• Çorum’da Alacahöyük, Denizli’de Beycesultan, Çanakkale’de Kumtepe ve Truva, Samsun’da Ýkiztepe
bu dönemin önemli yerleþim merkezleridir.
Bu durum,
• Toplumlar arasýnda iliþkilerin güçlenmesi
Tunç Çaðý
• Ýhtiyaçlarýn karþýlanmasý
• Bakýr ve kalayýn eritilerek birleþtirilmesi sonucunda
daha sert bir karýþým olan tunç elde edilmiþtir.
• Ürünlerin çeþitlenmesi
• Bilgi ve tecrübe aktarýmýnýn saðlanmasý
gibi sonuçlar ortaya çýkarmýþtýr.
• Bu dönem ilk olarak Mezopotamya, Anadolu, Ýran
• Site adý verilen ilk þehir devletleri kurulmuþ, ardýndan Sümerler, Akadlar ve Hititler gibi büyük devletler kurulmuþtur.
• Türkiye’de bu döneme ait önemli yerleþim merkezleri Ankara’da Ahlatlýbel ve Kayseri’de Kültepe’dir.
ve Suriye’de yaþanmýþtýr. Türkiye’de bu döneme
ait en önemli merkezler Konya yakýnlarýndaki Ça-
Demir Çaðý
talhöyük, Diyarbakýr Çayönü ve Gaziantep Sakça-
• Demirin iþlenmesi insanlýk tarihinin en önemli buluþlarýndan biridir. Bu durum insanlarýn giderek daha
dayanýklý araç - gereç yaptýklarýný göstermektedir.
gözü’dür.
• Çayönü, Türkiye’de ve Güneydoðu Avrupa’da Yeni Taþ Devri’nde kurulan ilk köy yerleþmesi, Çatalhöyük ise insanlýk tarihinin ilk þehir yerleþmesi olarak kabul edilmektedir.
22
• Demir Devri’nde küçük þehir devletlerinin yerini
büyük devletler ve imparatorluklar almaya baþlamýþtýr.
9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
K A R A D E N Ý Z
Trakya
Ýkiztepe
Yarýmburgaz
Tekkeköy
Kumtepe
Alacahöyük
Truva
Macunçay
Sakarya
Beycesultan
Efes
Baradiz
M e nd e r e s
Karain
Hacýlar
m
Aliþar
Kültepe
ak
Van
Gölü
Çayönü
Tilkitepe
Çatalhöyük
Ývriz
Sakçagözü
M
ez
Beldibi
Belbaþý
lý r
zý
EGE
DENÝZÝ
Hattuþaþ Yazýlýkaya
Ahlatlýbel
Ký
Gordion
op
ot
am
D
E
N
Ý
B
Z
D
G
Dicle
K
ya
t
Fýra
K
A
ÖLÇEK
0
100
200
300
400 km.
Anadolu’nun tarih öncesi dönemlerini aydýnlatan önemli merkezler
Uyarý
• Bütün toplumlar ayný sýralamayý takip etmemiþtir.
• Yazýnýn bulunmasýyla sona ermiþtir.
Anadolu’da bazý yerleþim yerleri tarih öncesi çaðlarda kurulmuþ, varlýklarýný tarih çaðlarýnda da sürdürmüþtür. Burdur’da Hacýlar, Çanakkale’de Truva,
Yozgat’ta Aliþar ve Çorum’da Alacahöyük bu yerlere örnek olarak gösterilebilir.
TARÝH ÇAÐLARI
Truva’da dokuz yerleþim katýnýn ilk beþi, Aliþar’da
yedi þehir kalýntýsýnýn ilk üçü, Alacahöyük’te ise
dört kültür tabakasýnýn ilk ikisi tarih öncesine diðerleri Ýlk Çað’a aittir.
Ýlk (Eski) Çað (M.Ö. 3000 - M.S. 375)
Yazýnýn bulunmasýndan günümüze kadar geçen süreye tarih çaðlarý denilmektedir.
Yazýnýn icadýndan Kavimler Göçü’ne kadar geçen dönemdir. Çok tanrýlý inançlarýn yanýnda Musevilik ve
Hristiyanlýk dinleri ortaya çýkmýþtýr. Ýletiþimin sýnýrlý olmasýndan dolayý en uzun süren tarihi dönemdir. Harf
yazýsý (alfabe), takvim ve para gibi toplumlarý etkileyen
bazý önemli icatlar bu dönemde gerçekleþmiþtir.
Orta Çað (375 - 1453)
Alacahöyük
Kavimler Göçü’nden Ýstanbul’un fethine kadar geçen
dönemdir. Avrupa’da siyasal alanda feodalite (derebeylik) rejimi hakim olmuþtur. Ýslamiyet doðmuþ ve birçok toplum tarafýndan benimsenmiþtir. Haçlý Seferleri
düzenlenmiþtir. Türkler Anadolu’yu yurt edinmiþlerdir.
Tarih Öncesi Devirlerin Genel Özellikleri
Yeni Çað (1453 - 1789)
• Ýnsanlarýn kullandýðý araç ve gereçlere göre isimlendirilmiþtir.
Ýstanbul’un fethinden Fransýz Ýhtilali’ne kadar geçen
dönemdir. Avrupa’da, ateþli silahlarýn kullanýlmasý sonucu derebeyliðin yerini merkezi krallýklar almýþtýr.
Coðrafi Keþifler, Rönesans ve Reform hareketleri gerçekleþtirilmiþtir.
• Baþlama ve bitiþ tarihleri açýsýndan bölgelere göre
farklýlýk göstermiþtir.
9. Sýnýf / Tarih
23
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
Yakýn Çað (1789 - ....)
Fransýz Ýhtilali’nden günümüze kadar geçen dönemdir. Ýmparatorluklarýn yerini ulusal devletler almýþtýr. Sanayi Devrimi ile ham madde ve pazar ihtiyacý artmýþtýr.
Devletler arasýndaki ekonomik rekabet dünya savaþlarýnýn çýkmasýna neden olmuþtur.
MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI
Ýlk Çað’da Fýrat ve Dicle nehirleri arasýnda kalan bölgeye, “iki nehir arasý” anlamýna gelen Mezopotamya
adý verilmiþtir. Mezopotamya; topraklarýnýn verimli, ikliminin insan yaþamýna elveriþli olmasý ve göç yollarý
üzerinde bulunmasýndan dolayý Sümer, Akad, Elam,
Babil ve Asurlularýn istilasýna uðramýþtýr.
• Hukuk fikri ve adaletin üstünlüðü anlayýþý ilk defa
Sümerler tarafýndan ortaya konulmuþtur. Lagaþ kralý Urukagina bilinen ilk yazýlý kanunlarý düzenlemiþtir. Böylece; toplumda adaletin saðlanmasý kolaylaþmýþ, ayný suça farklý cezalarýn verilmesi önlenmiþtir.
• En önemli geçim kaynaklarý tarýmdýr. Tarýmý geliþtirmek amacýyla su kanallarý yapmýþlardýr.
• Sümerlerin dili, Asya kökenlidir. Türkçe ile benzerlik gösteren kelimeler kullanmýþlardýr. Gýlgamýþ, Yaradýlýþ ve Tufan destanlarý en önemli edebi eserleridir.
• Sümerler aritmetik ve geometrinin temellerini atmýþlardýr. Alan, hacim, uzunluk ve aðýrlýk ölçülerini
kullanmýþlardýr. Astronomide ilerlemiþlerdir.
• Zigguratlarýn en üst katýný rasathane olarak kullanan Sümerliler; ayý 30, yýlý 360 güne bölmüþler, Ay
ve Güneþ tutulmalarýný hesaplamýþlardýr.
Uyarý
Sümer medeniyeti, Mezopotamya’da kurulan diðer medeniyetleri de etkilemiþtir.
AKADLAR (MÖ 2350 - MÖ 2100)
• Arap Yarýmadasý’ndan gelen Sami kökenli Akadlýlar,
Orta Mezopotamya’ya yerleþmiþlerdir.
Mezopotamya
SÜMERLER (MÖ 4000 - MÖ 2350)
• Asyalý kavimlerden birisi olan Sümerler, Aþaðý Mezopotamya’ya yerleþerek M.Ö. 4. binden M.Ö. 2.
bine kadar varlýklarýný sürdürmüþlerdir.
• Mezopotamya’nýn siyasi tarihi Sümerlerle baþlamýþtýr.
• Ur, Uruk, Lagaþ, Eridu ve Kiþ gibi þehir devletleri
halinde yaþamýþlardýr. Bu durum Sümerlerin siyasal birlik kurmasýný ve güçlü bir devlet olmasýný engellemiþtir.
• Þehir devletlerinin baþýnda patesi denilen rahip krallar vardýr.
• Tarihte yazýyý ilk kullanan uygarlýktýr. (MÖ 3000) Yazýnýn kullanýlmasýyla,
• Sümerleri yýkan kral Sargon, zamanla bütün Mezopotamya’ya egemen olmuþtur.
• Tarihte bilinen ilk büyük imparatorluðu, ilk düzenli
ve sürekli ordularý Akadlýlar kurmuþlardýr.
Uyarý
Akadca’nýn bölgedeki uygarlýklar tarafýndan da resmi yazýþmalarda kullanýlmasý, Akadlarýn diplomatik
alanda güçlü olduklarýný göstermektedir.
ELAMLAR (MÖ 3000 - MÖ 640)
• Sami kavimlerinden olan Elamlýlar, Mezopotamya’nýn güneydoðusunda yaþamýþlardýr.
• En önemli yerleþme merkezi Sus kentidir.
• Asurlular tarafýndan yýkýlmýþlardýr.
’ Tarih çaðlarý baþlamýþtýr.
’ Bilgi birikimi ve aktarýmý kolaylaþmýþtýr.
’ Eðitim ve öðretim faaliyetleri kolaylaþmýþtýr.
• Çok tanrýlý inanýþý benimseyen Sümerler, Ziggurat
denilen tapýnaklar yapmýþlardýr.
24
BABÝLLER (MÖ 2100 - MÖ 539)
• Arabistan’dan Mezopotamya’ya gelen Samilerin
bir kolu olan Amurrular tarafýndan Babil’de kurulmuþtur.
9. Sýnýf / Tarih
Ýlk uygarlýk merkezleri
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
9. Sýnýf / Tarih
25
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
• En önemli hükümdarý Hammurabi’dir. Bu dönemde en güçlü zamanýný yaþamýþtýr.
• Hammurabi, Sümer kanunlarýndan yararlanarak
kendi adýyla bilinen kanunlarý yapmýþtýr. Bu kanunlar mülkiyet, ticaret ve ceza hukukuna ait olup Mezopotamya’daki en geniþ kanunlardýr.
• Hammurabi, rahip - kral anlayýþýný terk ederek gücünü ordudan alan bir yönetim kurmuþtur.
• Babillilerin, kurduklarý ilk devlet Hititler tarafýndan
yýkýlmýþtýr. Daha sonra II. Babil Krallýðý kurulmuþtur.
Bu krallýðý da Persler yýkmýþtýr.
• Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi önemli eserleridir.
Afanesyevo kültürü: Altay - Sayan daðlarýnýn kuzey
batýsýnda yapýlan kazýlarda ortaya çýkarýlmýþtýr. Türklerin en eski kültürüdür.
Andronova kültürü: Hazar Denizi’nin kuzeydoðusundan Ural Daðlarý’na kadar uzanan bölgede en geniþ
yayýlma alanýna sahip kültürdür. Tunçtan ve altýndan
yapýlmýþ eþyalar ilk defa bu kültür bölgesinde bulunmuþtur.
Karasuk kültürü: Yenisey Irmaðý’nýn bir kolu olan Karasuk Nehri kenarýnda oluþturulmuþtur. Orta Asya uygarlýðýnda demir, ilk kez bu kültürde iþlenmiþtir.
Tagar kültürü: En geliþmiþ kültürdür. Abakan bölgesinde yapýlan kazýlarda Tagar kültürüne ait ok uçlarý,
iðne, bilezik, küpe, tarak vb. eþyalar bulunmuþtur.
Babil Kulesi ve Babil’in Asma Bahçelerinin temsili resmi
ASURLULAR (MÖ 2000 - MÖ 609)
• Sami ýrkýndan bir kavim olup Yukarý Mezopotamya’ya yerleþmiþlerdir. Sýnýrlarýný zamanla Basra
Körfezi’nden Mýsýr’a ve Toroslara kadar geniþletmiþlerdir.
• MÖ 2000 yýllarýnda Anadolu’da ticaret kolonileri
kurmuþlardýr. Yapýlan ticari faaliyetler iki bölge arasýnda kültürel etkileþime ortam hazýrlamýþtýr.
• Asurlular, Anadolu’nun yazý ile tanýþmasýný saðlamýþlardýr.
ORTA ASYA UYGARLIÐI
Orta Asya’da kurulan kültür merkezlerinin tarihi MÖ
5000 yýllarýna kadar uzanmaktadýr. Kazýlarda elde edilen bulgular bu kültürlerin Orta Asya’da kurulan Türk
devletlerini birçok yönden etkilediðini göstermektedir.
Orta Asya’daki kültür merkezleri þunlardýr:
Anav Kültürü: Batý Türkistan’da Aþkabat yakýnlarýnda
yapýlan kazýlarda ortaya çýkarýlmýþ en eski kültürdür.
26
Orta Asya’da kurulan ilk uygarlýklar
ÝSKÝTLER
• MÖ VII. ile MÖ II. yüzyýllar arasýnda Orta Asya ve
Karadeniz’in kuzeyinde yaþamýþlardýr. Yapýlan kazýlarda ortaya çýkarýlan kalýntýlar Ýskitlerin, Türk kökenli olduklarýný ortaya koymuþtur.
• Savaþçý bir topluluk olan Ýskitler, Medlerle birleþerek Urartu Devleti’ni yýkmýþlar, Suriye’yi geçerek
Mýsýr’a kadar ilerlemiþlerdir.
• Ýskit - Pers savaþlarý Ýskitlerin Alp Er Tunga, Ýranlýlarýn Þehname destanlarýna konu olmuþtur.
• Konargöçer yaþam biçimini benimseyen ve hayvancýlýkla uðraþan Ýskitler, çadýr þekline getirilmiþ
arabalar içinde yaþamýþlardýr.
• Altýn ve gümüþ iþçiliðinde usta olan Ýskitler, “bozkýrlarýn kuyumcularý” olarak nitelendirilmiþlerdir.
9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
• Ýskit sanatýnda, hayvan üslubu önemli yer tutar. At,
geyik, kuþ motifleri aðýrlýktadýr.
• Ýskitler Gök Tanrý dinine inanmýþlardýr.
Mýsýr ve çevresindeki uygarlýklar
• Tarým ürünlerinden alýnan verginin hesaplanmasý
matematiðin, ýrmaklarýn taþmasýyla bozulan tarla
sýnýrlarýnýn yeniden hesaplanmasý geometrinin geliþmesini saðlamýþtýr. Bu durum ihtiyaçlarýn insanlarý bilimsel çalýþmalara yönlendirdiðini göstermektedir.
Ýskitler
MISIR UYGARLIÐI
• Afrika’nýn kuzeydoðusunda, Nil Nehri’nin suladýðý
bir Akdeniz ülkesi olan Mýsýr’da ilk siyasi teþkilatlanma “nom” adý verilen þehir devletleri þeklinde
gerçekleþmiþtir.
• Kral Menes, MÖ 3000’de Mýsýr’ýn tamamýna egemen olarak siyasi birliði saðlamýþtýr. Bu tarihten itibaren “firavun” adý verilen dini ve siyasi güce sahip tanrý - krallar dönemi baþlamýþtýr.
• MÖ 1280’de Mýsýrlýlar ile Hititler arasýnda imzalanan Kadeþ Antlaþmasý tarihte bilinen ilk yazýlý antlaþmadýr.
• Mýsýr’da toplum kâtipler, rahipler, askerler, tüccarlar, zanaatkarlar, çiftçiler ve köleler olmak üzere
çeþitli sýnýflara ayrýlmýþtýr.
• Mýsýr ekonomisi tarým, ticaret ve madenciliðe dayanmýþtýr. Mýsýrlýlar, Asya ve Afrika ülkeleri ile ticari
iliþkilerde bulunmuþlardýr.
• Mýsýrlýlar, öldükten sonra dirileceklerine inandýklarýndan dolayý cesetlerin çürümesini önlemek için
mumyalamýþlardýr. Bu durum mumyacýlýðýn ve týp
biliminin geliþmesini saðlamýþtýr.
Uyarý
Mýsýrlýlar, ölümden sonraki yaþama inandýklarý için
ölülerin yanlarýna çeþitli araç, gereç ve yiyecekler
ile bazý eþyalar da koymuþlardýr. Firavunlar bu anlayýþýn sonucu olarak, kendilerine mezar olmak
üzere piramitleri yaptýrmýþlardýr.
9. Sýnýf / Tarih
• Mýsýrlýlar pi sayýsýný hesaplamýþlar ve ondalýk sayý
sistemini bulmuþlardýr. Ýlk defa dört iþlemi kullanmýþlardýr.
• Nil Nehri’nin hareketlerini incelemeleri astronomi
alanýnda geliþmelerini saðlamýþtýr. Bu sayede Güneþ yýlý esasýna dayanan ilk takvimi yapmýþlardýr.
• Hiyeroglif (resim yazýsý) adý verilen resim yazýsýný
kullanmýþlar, yazýlarýný papirüs bitkisinden yaptýklarý kaðýtlara yazmýþlardýr.
• Mýsýr MÖ 6. yüzyýlda Pers iþgaline uðramýþtýr.
ÝRAN UYGARLIÐI
Ýran’ýn eski tarihi Medler ve Persler etrafýnda geliþmiþtir. MÖ VII. yüzyýl ortalarýnda siyasi bir güç oluþturan
Medler, Keyeksar döneminde (MÖ 625 - 585) baðýmsýz olmuþlardýr. Onun ölümünden sonra ülke içinde
huzursuzluklar çýkýnca Persler, Med Devleti’ne son vererek kendi devletlerini kurmuþlardýr (MÖ 550).
PERS ÝMPARATORLUÐU
• Pers Ýmparatorluðu, yetkileri sýnýrsýz olan ve istekleri kanun niteliði taþýyan krallar tarafýndan yönetilmiþtir. Bu durum Perslerin mutlakiyet (monarþi) ile
yönetildiklerini göstermektedir.
• Ordu, Ýran halkýndan toplanan sürekli ve düzenli
piyade ve süvarilerden oluþmuþtur. Stratejik açýdan önemli kalelerde sürekli birlikler bulundurulmuþtur.
27
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
• Ülke “satraplýk” olarak adlandýrýlan eyaletlere ayrýlmýþ, bu eyaletler satrap adý verilen görevliler tarafýndan yönetilmiþtir. Satraplar, her yýl kralýn görevlendirdiði kiþiler tarafýndan teftiþ edilmiþtir. Yönetimde yetersiz görülen satraplar görevden alýnmýþ
ya da cezalandýrýlmýþtýr. Persler bu uygulamayla ülke yönetimini kolaylaþtýrmayý ve egemenlik kurduklarý topraklarý denetim altýnda tutmayý amaçlamýþlardýr.
• Düzenli bir posta örgütü kurulmuþ, ulaþým ve haberleþmeye önem verilmiþtir. Bunun sonucunda ticaret geliþmiþ, ülkenin denetlenmesi kolaylaþmýþtýr.
• Persler, çok tanrýlý Zerdüþt dinini benimsemiþlerdir.
Zerdüþtlüðün özünü iyilikle kötülüðün mücadelesi
oluþturmuþtur. Zerdüþt dininin tapýnaklarýna ateþgede adý verilmiþtir.
• En önemli sanat eserleri krallar için yapýlan büyük
saraylardýr. Mimarinin yaný sýra kabartmacýlýða da
önem vermiþlerdir. Mezopotamya, Mýsýr, Anadolu
ve Yunan sanatlarýnýn etkisinde kalarak bir Pers
üslubu ortaya koymuþlardýr.
• Makedonya’dan Ýndus Irmaðý’na kadar olan coðrafyada büyük bir imparatorluk kurmayý baþaran
Perslere, Makedonya kralý Büyük Ýskender son
vermiþtir.
HÝNT UYGARLIÐI
• Asya Kýtasý’nýn güneyinde, Hint Okyanusu’na doðru uzanan büyük bir yarýmada olan Hindistan’da
ilk uygarlýk, MÖ 4000’li yýllarda Ýndus Nehri boyunca ortaya çýkmýþtýr.
• Hindistan, doðal zenginlikleri ve elveriþli iklim koþullarý nedeniyle tarih boyunca birçok kavmin istilasýna uðramýþtýr.
• Hindistan’da Brahmanizm, Hinduizm, Taoizm,
Konfüçyüsçülük ve Manihaizm dinleri yayýlmýþtýr.
ÇÝN UYGARLIÐI
• Çin uygarlýðýnýn oluþmasýnda Çin kültürünün yanýnda Türk, Moðol ve Tibet kültürleri de etkili olmuþtur.
• Tarih boyunca çeþitli hanedanlar tarafýndan yönetilen Çin, MÖ III. yüzyýldan itibaren siyasi birliðini
tamamlayýp güçlü bir imparatorluk haline gelmiþtir.
• Önceleri yaya ve arabalý askerler olmak üzere iki
sýnýfa ayrýlan Çin ordusuna Türklerle iliþkiler kurduktan sonra atlý birlikler de eklenmiþtir. Bu durum
Çinlilerin askeri alanda Türkleri örnek aldýðýný göstermektedir.
• Çin’de halk farklý sýnýflara ayrýlmýþtýr.
• Çin’de en yaygýn dinler Konfüçyüsçülük, Taoizm
ve Budizm’dir.
• Çin’de ekonomi büyük ölçüde tarýma dayalýdýr. Tarýmýn yanýnda iplik, ipek, porselen ve kumaþ üretimi de yapýlmýþtýr. Çinli tüccarlar, Ýpek Yolu aracýlýðýyla Çin’den Roma’ya kadar olan bölgede ticari
faaliyetlerde bulunmuþlardýr.
• Çin’de resim, kumaþ iþleme, porselen imalatý, heykelcilik, çinicilik gibi zanaat ve sanat dallarý geliþmiþtir. Budizm, resim ve heykelciliðin geliþiminde
etkili olmuþtur. Bu durum inançlarýn toplumlarýn sanat anlayýþlarý üzerinde etkili olduðunu gösterir.
• Çinliler, mürekkep, kâðýt, barut, pusula ve matbaayý kullanarak dünyada birçok geliþmeye öncülük
etmiþtir. Bu durum Çinlilerin dünya kültürünün geliþmesine katkýda bulunduðunu gösterir.
• Çin Seddi ve Budist tapýnaklarý Çin mimarisinin en
güzel örnekleridir.
• Orta Asya kökenli Ariler, MÖ 1500’lerde Hindistan’a
gelerek siyasi, sosyal ve kültürel yapýlarýný bu bölgeye taþýmýþlar, ancak burada merkezî bir otorite saðlayamamýþlardýr. Bu nedenle Hindistan racalýk adý
verilen küçük prenslikler tarafýndan yönetilmiþtir.
• Ariler, Hindistan’da kast sistemini uygulamýþlardýr.
Kast, meslekleri babadan oðula geçen ve ayný geleneklere baðlý bulunan çeþitli sosyal sýnýflardan
oluþan bir sistemdir.
Uyarý
Kast sistemi nedeniyle Hindistan’da toplumsal kaynaþma saðlanamamýþ, Hintliler bir millet olamamýþlardýr.
Çin Seddi
28
9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
• Hz. Süleyman’ýn ölümünden sonra ikiye ayrýlmýþlar, Ýsrail Devleti’ne Asurlular, Yahudi Devleti’ne de
Babilliler son vermiþtir.
DOÐU AKDENÝZ UYGARLIÐI
FENÝKELÝLER
• MÖ 3000’li yýllarda Lübnan ve Suriye’nin Akdeniz
kýyý kesimine yerleþmiþlerdir.
• Sur, Sayda ve Biblos gibi liman kentlerini kuran Fenikeliler þehir devletleri halinde yaþamýþlardýr. Bu
durum siyasi birliklerini kuramadýklarýný göstermektedir.
Uyarý
Birlik kuramadýklarý için siyasi bakýmdan güçsüz
olan Fenikeliler bu nedenle önce Mýsýr, ardýndan
Asur baskýsý altýnda yaþamýþlar, MÖ 6. yüzyýlda da
Pers istilasýna uðramýþlardýr.
• Akdeniz kýyýlarýnda koloniler kurmuþlar ve Akdeniz
ülkeleriyle ticareti geliþtirmiþlerdir. Fenikeliler bu
sayede, Doðu ve Ön Asya kültürlerini batýya taþýyarak kültürel etkileþimi ve kaynaþmayý saðlamýþlardýr.
• Mýsýr yazýsýndan etkilenerek bulduklarý 22 harften
oluþan alfabe Latin alfabesinin temelini oluþturmuþtur.
Kavram Bilgisi
Koloni: Bir devletin ekonomik, siyasal ve sosyal
nedenlerden dolayý, kendi sýnýrlarý dýþýnda ele geçirip yönettiði ülkeye veya topraklara koloni denir.
Ýlk Çað’da hem denizlerde hem de karalarda koloniler kurulmuþtur. Fenikeliler, Ýyonyalýlar, Yunanlýlar
ve Asurlular kolonicilik alanýnda geliþen medeniyetlerdendir.
• Tek tanrý inancý ilk defa Ýbranilerde görülmüþtür.
Dinleri etrafýnda oluþturduklarý milli tarihleri Yahudilerin kimliklerini korumalarýný saðlamýþtýr.
• MS 70 yýlýnda çýkardýklarý isyan sonucunda Roma
Ýmparatorluðu tarafýndan dünyanýn deðiþik yerlerine sürülmüþlerdir.
ANADOLU UYGARLIÐI
Anadolu; Asya ile Avrupa’yý birbirine baðlayan bir konumda olmasý nedeniyle Doðu ve Batý uygarlýklarý arasýnda köprü görevini üstlenmiþtir. Verimli topraklarý,
yaþama uygun iklimi ve coðrafi koþullarýndan dolayý
Anadolu, tarihinin en eski çaðlarýndan beri insan topluluklarýnýn göç ettiði, uygarlýk kurduðu bir bölge olmuþtur. Bu nedenle Anadolu’ya, medeniyetler beþiði
denilmiþtir. Kültürel etkileþim Anadolu uygarlýðýnýn geliþimini hýzlandýrmýþtýr.
HATTÝLER
• Göçler sonucunda Anadolu’ya geldikleri tahmin
edilen Hattiler, MÖ 2500 - MÖ 1700 yýllarý arasýnda
önemli bir uygarlýk oluþturmuþlardýr.
• Hattilere ait süsleme þekilleri Anadolu’nun birçok
yerinde görülmüþtür. Bu durum Hattilerin geliþmiþ
bir uygarlýk kurduklarýný gösterir.
• Hititler, inanç ve kültür bakýmýndan Hattilerin etkisi
altýnda kalmýþlardýr. Hattiler, Hititlerle kaynaþmýþ,
Hatti kültürü, Hitit kültürü içinde yaþamaya devam
etmiþtir.
Kolonicilik faaliyetleri sonucunda,
HÝTÝTLER (MÖ 1700 - 700)
• Ticaret faaliyetleri uluslararasý bir nitelik kazanmýþtýr.
• MÖ 2000 yýlý baþlarýnda Kafkaslar üzerinden Türkiye’ye gelmiþler ve Orta Anadolu’da Kýzýlýrmak yayý
çevresine yerleþmiþlerdir.
• Farklý toplumlar arasýnda kültürel etkileþim artmýþtýr.
• Kolonicilikle uðraþan uluslar yeni kaynaklar elde ederek zenginleþmiþler ve ülkelerini kalkýndýrmýþlardýr.
ÝBRANÝLER
• MÖ II. bin baþlarýnda Filistin’e yerleþmiþlerdir. Hz.
Davut zamanýnda (MÖ 10. yüzyýl) bir devlet kuran
Ýbraniler, Hz. Süleyman devrinde en parlak dönemlerini yaþamýþlardýr.
9. Sýnýf / Tarih
• Kral Labarna tarafýndan Hattuþaþ (Boðazköy) merkez olmak üzere güçlü bir devlet kurmuþlardýr.
Uyarý
Hattuþaþ, doðu - batý ve kuzey - güney doðrultusunda iþleyen yollarýn kesiþtiði bir noktada bulunduðundan Hititler, Anadolu’nun büyük bir kýsmýný
kontrol altýnda tutabilmiþlerdir.
• MÖ 1400 yýllarýnda imparatorluk haline gelen Hititler
Ege’den Fýrat’a, Karadeniz’den Suriye’ye kadar
olan bölgeye egemen olmuþlardýr.
29
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
K
A
R
A
E
N
Ankiria
Gordion
Ýzmir
H
Efes
Ý
Milet
Antalya
T
Pa
m
Ý
Kýz
T
ak
D
Ývriz
f
Z
Samsun
Trabzon
Aliþar
Kapadokya
m
Van
Gölü
Kaneþ
(Kültepe)
Çatalhöyük
il
E V L
Kilikya
ya
Tarþa
(Tarsus)
E
T
M Ý T T A N Ý
Antep
Hurri (Urfa)
Ninova
Musul
ez
Kýbrýs
Krallýðý
S U R Ý Y E
Kadeþ
Hititlere baðýmlý bölgeler
K
ÖLÇEK
0
100
200
B
300
Sidon
400 km.
Asur
ya
Z
le
Dic
Ý
t
N
am
E
a
Fýr
D
ot
Hititler
K
op
Halpa
(Halep)
Lazkiye
A
Tuþpa
(Van)
Ý
M
Likya
Hattuþaþ
ýlýr
Aura
(Amorion)
Sardes
Ý
Sinop
Paflagonya
Truva
EGE
DENÝZÝ
D
Amasra
Trakya
D
Babil
G
Upi
(Opis)
Hititler
• Hitit Devleti ile Mýsýrlýlarýn Kuzey Suriye’ye hakim
olmak istemeleri üzerine çýkan savaþ Kadeþ Antlaþmasý (MÖ 1280) imzalanarak sona erdirilmiþtir.
Bu anlaþma tarihte bilinen ilk yazýlý antlaþmadýr.
• MÖ 1200 yýllarýnda Ege göçleriyle batýdan gelen
kavimler, Hitit Ýmparatorluðu’nu yýkmýþlardýr. Bundan sonra Güneydoðu Anadolu’da Hitit þehir devletleri ortaya çýkmýþtýr. Bu devletler, MÖ 700 yýllarýnda Asurlular tarafýndan ortadan kaldýrýlmýþlardýr.
• Ülke yönetiminde Pankuþ Meclisi de söz sahibiydi.
Pankuþ Meclisi, kralý denetleme, gerektiðinde kral
ve kraliçeyi yargýlama yetkilerine sahipti. Ýmparatorluk döneminde Pankuþ Meclisi’nin gücü azalmýþ ve bütün yetkiler kralda toplanmýþtýr.
• Kraldan sonra devlet yönetiminde en yetkili kiþi kraliçe Tavananna’dýr. Tavananna, kral sefere çýktýðýnda ülkeyi yönetir, dini törenlere baþkanlýk ederdi.
Yorum
Devlet Yönetimi
• Ýlk dönemlerde feodal beyliklerden oluþan Hitit Krallýðý’nda daha sonra bu beylikler ortadan kaldýrýlarak yerlerine valiler atanmýþtýr. Hititler, bu deðiþiklikle merkezi yönetimi güçlendirmeyi amaçlamýþlardýr.
Kavram Bilgisi
Feodalite: Feodal yönetimde devlet, içiþlerinde serbest hareket eden beyliklerden oluþur. Bu yönetim
þekli devletlerin parçalanmasýný kolaylaþtýran, güçlü siyasal birliðin oluþmasýný önleyen bir özelliðe
sahiptir.
• Devletin baþýnda büyük kral unvanýný taþýyan bir
hükümdar bulunurdu. Hükümdar ayný zamanda
baþyargýç, baþrahip ve baþkomutandý. Bu durum
kralýn otoritesini güçlendirmiþtir.
• Krala karþý gelmek, devlete baþ kaldýrmak en büyük suç kabul edilmiþ ve ölümle cezalandýrýlmýþtýr.
Bu durum Hititlerin devlet bütünlüðünü korumaya
önem verdiklerini göstermektedir.
30
Kadeþ Antlaþmasý’nda Hitit kralý Hattuþili’nin mühürü yanýnda, Hitit kraliçesi Pudahepa’nýn mühürünün de basýlmasý kraliçenin devlet iþlerinde söz
sahibi olduðunu göstermektedir.
• Hititlerin ilk zamanlarýnda sürekli ve düzenli ordu
yoktu. Eli silah tutan tüm erkekler asker sayýlýrdý.
Ýmparatorluk döneminde ise sürekli ve düzenli ordu kurulmuþtur.
Din ve Ýnanýþ
Çok tanrýlý inanýþý benimseyen Hititler, kendi tanrýlarýndan baþka bütün Anadolu ve Ön Asya tanrýlarýný da
kutsal kabul etmiþlerdir. Bu yüzden Hititler zamanýnda
Anadolu “Bin Tanrý Ýli” olarak adlandýrýlmýþtýr.
Uyarý
Hititlerin bu özelliði dinsel konularda hoþgörülü olduklarýna kanýt olarak gösterilebilir.
9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
Sosyal ve Ekonomik Hayat
Hukuk
• Ýlk Çað toplumlarýnýn hepsinde olduðu gibi Hititlerde de sosyal sýnýflar bulunmaktaydý. Bu sýnýflar;
yöneticiler (soylular), rahipler, özgürler, namralar
(yarý özgürler) ve köleler olarak adlandýrýlmýþtýr. Bu
durum toplumda eþitsizlik olduðunu göstermektedir.
• Sümer kanunlarýndan etkilenen Hititler, mülkiyet
hakkýný güvence altýna almýþlardýr.
• Aile hukukuna ve ceza hukukuna büyük önem vermiþler, yaptýklarý medeni kanunla evliliði resmi bir
sözleþme haline getirmiþlerdir.
• Yasalar yazýlý hale getirilmiþtir.
• En alt tabakada yer alan kölelerin mülkiyet haklarý
vardý. Bedelini ödemeleri karþýlýðýnda özgür olabilirlerdi. Bu durum sýnýf ayrýmýnýn çok katý olmadýðýný göstermektedir.
Yorum
Bu yolla, ayný suçlara farklý cezalarýn verilmesi önlenmiþ, hukuksal alanda eþitlik saðlanmýþtýr.
• Hitit ekonomisinin temeli tarým ve hayvancýlýða dayanýyordu. Topraklar tanrýlarýn ve krallarýn malý kabul edilirdi. Hititler tarým ve hayvancýlýðý koruyan
kanunlar yapmýþlardýr.
Sanat
Yazý, Dil ve Edebiyat
• Mimarlýk alanýnda oldukça ilerleyen Hititler, þehirlerin etrafýný surlarla çevirmiþler, saraylar ve tapýnaklar inþa etmiþlerdir.
• Hititler, Asurlulardan öðrendikleri çivi yazýsýný ve
kendilerine ait olan hiyeroglif (resim) yazýsýný kullanmýþlardýr.
• Heykelcilik ve kabartmacýlýkta çok geliþmiþ olup
Yazýlýkaya ve Ývriz kabartmalarý en önemli eserleridir.
• Mezopotamya’nýn edebi eserlerinin etkisinde kalmýþlar, Sümerlerin Gýlgamýþ destanýný Hititçe’ye
çevirmiþlerdir.
ÝYONYALILAR
• MÖ 12. yüzyýlda Yunanistan’da yaþayan Akalarýn
bir kýsmý Ýzmir ile Büyük Menderes nehri arasýnda
kalan ve Ýyonya adý verilen bölgeye gelerek yerleþmiþlerdir.
• Her yýlýn önemli olaylarýný kaydetmeleri nedeniyle
tarih yazýcýlýðýný baþlattýklarý kabul edilmektedir.
Anal adý verilen yýllýklarda Hitit krallarýnýn baþarýlarý
kadar yenilgileri de yazýlmýþtýr. Bu durum Hititlerin
objektif (tarafsýz) tarih anlayýþýna sahip olduklarýný
göstermektedir.
K
A
• Akalar burada yaþayan yerli halkla kaynaþarak
Efes, Milet, Foça, Ýzmir gibi þehir devletleri kurmuþlardýr.
R
A
D
E
N
Paflagonya
Ankiria
Gordion
Ýzmir
Hattuþaþ
Kýz
ýlýr
Aura
(Amorion)
Sardes
EGE
DENÝZÝ
Efes
Z
Samsun
Bolu
Truva
Ý
Sinop Bafra
Amasra
Trakya
Giresun
Trabzon
Aliþar
Kapadokya
m
ak
Van
Gölü
Kaneþ
(Kültepe)
Milet
Antalya
Pa
m
Asur
Ki l i k ya
f
il
ya
Tarþa
(Tarsus)
Antep
Hurri (Urfa)
Ninova
M
Likya
Musul
ez
E
N
Ý
ya
D
Z
Babil
ÖLÇEK
0
100
200
300
400 km.
Sidon
Ýyonyalýlar ve Ýyon kolonileri
9. Sýnýf / Tarih
le
Dic
K
at
A
Ýyon Ticaret Kolonileri
Asur
am
Kadeþ
Fýr
Kýbrýs
Krallýðý
ot
D
G
Ýyonlar
op
Halpa
(Halep)
Lazkiye
K
B
Tuþpa
(Van)
Çatalhöyük
31
Upi
(Opis)
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
• Ýyonyalýlarýn þehir devletleri halinde yaþamalarý siyasi birliklerini kuramadýklarýnýn göstergesidir. Bu
duruma aralarýnda ticari rekabetin yaþanmasýnýn
neden olduðu söylenebilir.
• Ýyonya’da özgür düþüncenin varlýðý felsefenin ve
bilimin geliþmesini saðlamýþtýr. Örneðin Tales, MÖ
28 Mayýs 585 tarihinde güneþ tutulmasý olacaðýný
önceden söylemiþtir. Pisagor, ilk kez dünyanýn yuvarlak olduðunu ileri sürmüþtür. Bu durum Ýyonlarda bilimsel çalýþmalar yapýldýðýnýn kanýtýdýr.
Kavram Bilgisi
• Ýyonya’da yetiþen bilim adamlarý arasýnda týp alanýnda Hipokrat, tarihçi Heredot, ünlü filozof Diyojen gösterilebilir.
Siyasi birlik: Bir ülkenin, bir bölgenin tamamýnýn
yalnýz bir güç tarafýndan yönetilmesidir.
• Efes’teki Artemis Tapýnaðý ve Celsus Kütüphanesi
günümüze kadar gelen önemli Ýyonya eserleridir.
• Ýyon þehir devletleri Akdeniz, Marmara ve Karadeniz sahillerinde koloni denilen ticari yerleþim merkezleri kurmuþlardýr. Lidyalýlarýn Kral Yolu’nun denetimini ele geçirmesi Ýyon þehir devletlerinin denizciliðe yönelmelerinde ve koloniler kurmalarýnda
etkili olmuþtur.
• Çok tanrýlý inanýþý benimseyen Ýyonyalýlarda en büyük tanrý Zeus ve Hera’dýr.
• Uzun zaman baðýmsýz yaþayan Ýyonya þehir devletleri MÖ 7. yüzyýldan sonra Lidyalýlarýn egemenliðine girmiþ, bir süre sonra da Pers Ýmparatorluðu’na baðlanmýþlardýr.
• Ýyon þehirleri, önceleri krallar tarafýndan yönetilmekteydi. MÖ 500 yýllarýndan itibaren önce asillerin kurduðu oligarþik yönetimler, daha sonra da
halkýn seçimle oluþturduðu meclis aracýlýðý ile yönetilmiþtir. Bu durum Ýyonya’da demokrasinin giderek güçlendiðini göstermektedir.
URARTULAR
• MÖ 9. yüzyýlda Doðu Anadolu’da, Van Gölü çevresinde Asya kökenli Hurriler tarafýndan kurulmuþtur.
Baþkenti Tuþpa (Van)’dýr.
• Anadolu’daki bilimsel faaliyetler Ýyonya’da en yüksek seviyeye ulaþmýþtýr. Ýyonya’da bilimin geliþmesinin baþlýca nedenleri þunlardýr:
• Hazar Denizi’nden Malatya’ya, Erzurum ve Erzincan’dan Musul ve Halep’e kadar sýnýrlarýný geniþletmiþlerdir. Yaklaþýk iki yüz yýl boyunca Doðu Anadolu’da önemli bir güç olmuþlardýr.
’ Denizcilikle uðraþmalarý sonucunda zenginleþmeleri
’ Anadolu’daki yüksek medeniyetle tanýþmalarý
• Urartular sýk sýk Asurlularýn istila ve baskýnlarýna
uðramýþtýr. Bu yüzden hem Urartu medeniyeti zarar görmüþ hem de bu dönemde sýk meþe ormanlarýyla kaplý Van yöresi tahrip edilmiþtir.
’ Ön Asya’dan gelen ticaret yollarýnýn bitiþ noktasýnda bulunmalarý
’ Düþünce özgürlüðünün geliþmesi
K
A
R
A
D
E
N
Ý
Z
Amasra
Trakya
Paflagonya
Bolu
Truva
Ankiria
Hattuþaþ
ýzý
(K
Gordion
Aura
(Amorion)
Sardes
l ýr
ma
k
Aliþar
Kapadokya
Van Gölü
Kaneþ
(Kültepe)
Ýzmir
Efes
Antalya
Pa
Asur
Kilikya
f
il
ya
Tarþa
(Tarsus)
Antep
Hurri (Urfa)
Musul
ez
op
Halpa
(Halep)
at
200
300
E
N
Ý
Z
K
B
400 km.
Sidon
le
ya
100
D
Dic
ÖLÇEK
0
K
Asur
am
Fýr
Kadeþ
A
ot
Kýbrýs
Krallýðý
Urartular
D
Babil
G
Urartular
32
Urmiye
Gölü
Ninova
M
Likya
m
Tuþpa
(Van)
U R A R T U L A R
Çatalhöyük
Milet
9. Sýnýf / Tarih
Upi
(Opis)
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
• Mezarlarýný oda ve ev biçiminde yapmýþlar, mezarlara ölüyle birlikte önemli eþyalarýný da koymuþlardýr.
• Hayvancýlýk faaliyetlerinin bir sonucu olarak tapates denilen halý ve kilim dokumalarý meþhur olmuþtur.
Yorum
Bu durum Urartulularýn öldükten sonra dirileceklerine inandýklarýný göstermektedir.
• Tarým toplumu olan Friglerin dini inanýþlarýnda tarýmýn etkisi görülür. En büyük tanrýlarý toprak ve bereket tanrýçasý Kibele’dir.
• Tarýmýn geliþmesi için sulama kanallarý yapmýþlardýr.
• Fenike alfabesini kullanan Frigler, hayvan hikayeciliðinin (fabl) öncüsü kabul edilirler.
• Frig sanatýnýn ve mimarisinin en önemli örnekleri
Gordion ve Midas þehirlerindeki kayalar içine oyulmuþ sýðýnaklardýr.
• Asur çivi yazýsýný ve hiyeroglif yazýsýný kullanmýþlardýr.
• Taþ ve maden iþlemeciliðinde ilerlemiþlerdir. Yaptýklarý kaleler, saraylar, tapýnaklar ve su kanallarýnýn
kalýntýlarý günümüze kadar gelmiþtir.
• Kimmerler tarafýndan yýkýlmýþlardýr.
• Kimmer ve Ýskit (Saka) saldýrýlarýyla sarsýlmýþ, MÖ
600’lerde Medler tarafýndan yýkýlmýþlardýr.
LÝDYALILAR
• MÖ. 1200’lerde Anadolu’ya gelerek Gediz ve Küçük Menderes vadilerini içine alan bölgede yaþamýþlardýr.
FRÝGLER
• MÖ 1200 yýllarýnda Boðazlar yoluyla Anadolu’ya
gelerek Eskiþehir, Afyonkarahisar ve Ankara bölgelerine yerleþen Balkan kökenli kavimlerden biridir.
• Kral Giges zamanýnda baðýmsýzlýklarýný kazanmýþlardýr.
• Baþkenti Sard olan Lidyalýlar en parlak dönemlerini son krallarý Krezus zamanýnda yaþamýþlardýr.
• MÖ 750’li yýllarda siyasi birliklerini saðlamýþlar ve
Polatlý yakýnlarýndaki Gordioun’u baþkent yapmýþlardýr.
• Krallýkla yönetilen Lidyalýlarda devlet yönetiminde
büyük tüccarlarýn da etkisi olmuþtur.
• Tarihte ilk defa madeni parayý basýp kullanmýþlardýr
(MÖ 700). Bu durum ticarette deðiþ - tokuþ usulünün sona ermesine ve ticaretin geliþmesine neden
olmuþtur.
• Kral Midas zamanýnda en güçlü dönemlerini yaþamýþlar ve bütün Anadolu’ya egemen olmuþlardýr.
• Krallýkla yönetilen Friglerde eyaletler merkezden
gönderilen valiler tarafýndan yönetilirdi.
• Ege Denizi kýyýsýndan baþlayýp Mezopotamya’ya
kadar uzanan Kral Yolu’nu yapmýþlardýr. Bu yol sayesinde zenginleþmiþler ve doðu kültürüyle etkileþim kurmuþlardýr.
• Krallar, ülkenin baþlýca zenginlik kaynaðý olan tarýmýn geliþmesi için çaba harcamýþlar, tarým ve hayvancýlýðý yasalarla koruma altýna almýþlardýr.
K
A
R
A
E
N
Ankiria
Gordion
Kýz
Efes
Antalya
m
ak
Aliþar
Urartular
Van
Gölü
Kaneþ
(Kültepe)
Antep
Hurri (Urfa)
Ninova
M
ya
Tarþa
(Tarsus)
Musul
ez
at
E
N
Ý
Z
0
100
200
300
K
B
ÖLÇEK
Sidon
400 km.
Babil
D
G
Frigyalýlar
9. Sýnýf / Tarih
le
ya
D
Dic
K
am
Fýr
S U R Ý Y E
Kadeþ
A
Asur
ot
Kýbrýs
Krallýðý
op
Halpa
(Halep)
Lazkiye
Frigler
Tuþpa
(Van)
Asurlar
Ki l i k ya
f
il
Likya
Pa
Trabzon
Kapadokya
m
Çatalhöyük
Milet
Z
Samsun
Hattuþaþ
ýlýr
Aura
(Amorion)
Sardes
Ýzmir
Ý
Sinop
Paflagonya
Truva
EGE
DENÝZÝ
D
Amasra
Trakya
33
Upi
(Opis)
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
K
A
R
A
E
N
Ankiria
Gordion
Ýzmir
Efes
Z
Samsun
Hattuþaþ
Kýz
ýlýr
Aura
(Amorion)
Sardes
Ý
Sinop
Paflagonya
Truva
EGE
DENÝZÝ
D
Amasra
Trakya
Trabzon
Aliþar
Kapadokya
m
ak
Van
Gölü
Kaneþ
(Kültepe)
Milet
Antalya
Pa
m
M Ý T T A N Ý
Ki l i k ya
f
Tarþa
(Tarsus)
il
ya
Antep
Hurri (Urfa)
Ninova
M
Likya
Musul
ez
K
D
E
N
Ý
Z
K
B
Sidon
400 km.
le
ya
300
Dic
200
at
A
ÖLÇEK
100
Asur
am
Kadeþ
Kral Yolu
0
Fýr
S U R Ý Y E
ot
Kýbrýs
Krallýðý
op
Halpa
(Halep)
Lazkiye
Lidyalýlar
Tuþpa
(Van)
Çatalhöyük
Babil
D
G
Upi
(Opis)
Lidyalýlar ve Kral Yolu
Uyarý
Lidya krallarý ticaretin düzen içinde sürmesine
özen göstermiþler ve ticareti geliþtirmeye çalýþmýþlardýr.
• Çok tanrýlý bir inanýþý benimseyen Lidyalýlar, Kibele’nin yaný sýra Artemis, Zeus ve Apollon gibi Yunan tanrýlarýna da tapmýþlardýr.
• Ordularýnda ücretli asker kullanan Lidyalýlar savaþlarda baþýrýlý olamadýlar. Bu durumda paralý askerlerin vatan sevgisinden yoksun olmalarý etkili olmuþtur.
• Ege Denizi’ne çýkmak isteyen Persler tarafýndan yýkýlmýþlardýr. (MÖ 546)
EGE VE YUNAN UYGARLIÐI
GÝRÝT MEDENÝYETÝ
YUNAN MEDENÝYETÝ
• MÖ 1200 yýllarýnda Akalarýn egemenliðine son veren Dorlar Yunanistan ve Ege adalarýný ele geçirerek yeni yerleþim yerleri kurmuþlardýr.
• Bu yerleþim yerleri zamanla Polis adý verilen þehir
devletleri haline gelmiþtir. En önemli þehir devletleri Atina, Ýsparta, Korint ve Tebai’dir.
Uyarý
Yunanistan’da þehir devletlerinin bulunmasý iç çatýþmalara neden olmuþ ve siyasal birliðin kurulmasýný engellemiþtir.
• Þehir devletlerinin baþýnda krallar bulunuyordu.
Sonradan soylularýn egemen olduðu yönetimler
benimsenmiþtir. Yönetime katýlmak isteyen orta sýnýf ile köylülerin birleþerek soylularla mücadele etmesi sonucunda her þehirde halk meclisleri kurulmuþtur.
MÝKEN MEDENÝYETÝ
• Ünlü devlet adamlarý Drakon ve Solon’un kanunlarý ile demokrasi alanýnda önemli adýmlar atýlmýþtýr.
Atina’nýn baþýna geçen Klistenes ise yaptýðý yasalarla halk arasýnda eþitliði saðlamýþ ve her vatandaþa oy hakký tanýmýþtýr. Böylece halkýn yönetime
katýlýmý artýrýlmýþ ve Atina’da demokratik yönetim
kurulmuþtur.
MÖ 2000 yýllarýnda Mora (Peleponnes) Yarýmadasý’na
gelen Akalar tarafýndan kurulmuþtur. Çanakkale Boðazý’na hakim olmak için Truvalýlarla savaþmýþlardýr. Akalarýn egemenliðine, MÖ 1200 yýllarýnda Yunanistan’a
giren Dorlar son vermiþlerdir.
• Çok tanrýlý inanýþý benimseyen Yunanlýlar, tanrýlarýnýn yardýmýný almak ve onlarý öfkelendirmemek
için olimpiyatlar düzenlemiþlerdir. Bu olimpiyatlar,
Yunan toplumunun kaynaþýp ortak bir kültür oluþturmalarýna katkýda bulunmuþtur.
Ege Bölgesi’ndeki en eski medeniyet Girit Adasý’nda
kurulmuþtur. En önemli yerleþim yeri Knossos’tur.
Ege’den Akdeniz’e uzanan deniz yolu üzerinde olmasý, Girit kültürünün yayýlmasýna neden olmuþtur.
34
9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
• Kolonicilik faaliyetlerinde geliþen Yunanlýlar, Akdeniz ve Karadeniz’de koloniler kurmuþlardýr.
• Fenike alfabesini geliþtirerek kendilerine özgü yeni bir alfabe oluþturmuþlardýr.
• Yunan edebiyatýnda destanlarýn önemli bir yeri
vardýr. Bunlarýn en önemlileri Homeros’un Ýlyada
ve Odise destanlarýdýr.
• Yunanlýlar felsefe, tarih, týp, matematik ve astronomi alanlarýnda geliþmiþlerdir. Sokrat, Eflatun ve
Aristo en ünlü filozoflarýdýr.
• Aristokratik bir özellik gösteren cumhuriyet döneminde doðuda Fýrat nehrinden batýda Atlas Okyanusu’na kadar bütün Akdeniz çevresini egemenlik
altýna almýþlardýr.
• Romalýlarýn medeniyete en büyük katkýlarý MÖ 5.
yüzyýlda düzenlenen 12 Levha Kanunlarý’dýr.
Uyarý
Toplumdaki sýnýf mücadelelerini önlemek amacýyla
hazýrlanan bu kanunlar, birçok devletin hukukunun
temelini oluþturmuþtur.
• Yunan sanatýnýn en önemli eserleri mimari, resim
ve heykeltýraþlýk alanlarýnda ortaya çýkmýþtýr. Yunan uygarlýðýnýn egemen olduðu yerlerde birçok tiyatro, tapýnak, tanrý ve insan heykelleri yapýlmýþtýr.
• Latin alfabesinin ve Miladi takvimin bugünkü haline gelmesini saðlamýþlardýr.
ÝSKENDER ÝMPARATORLUÐU
(MÖ 359 - 323)
• Baþlangýçta Hristiyanlýðýn yayýlmasýný önlemeye
çalýþan Roma Ýmparatorluðu 313 yýlýnda Milano
Fermaný ile Hristiyanlýðý serbest býrakmýþ, 381 yýlýnda da resmi din olarak kabul etmiþtir.
• Yunanistan’ýn kuzeyinde kurulan Makedonya Devleti’nin baþýna geçen Büyük Ýskender, Asya Seferi’ne çýkarak Persleri maðlup etmiþ ve Anadolu’ya
egemen olmuþtur. (MÖ 333)
• Asya Seferi’yle Suriye, Filistin ve Mýsýr’ý ele geçirdikten sonra Hindistan’a kadar ulaþan Büyük Ýskender, ordusundaki askerlerde yorgunluk ve isteksizlik görünce geri dönmüþtür.
• Büyük Ýskender’in ölümünden sonra Makedonya’ya Antigonitler, Türkiye’den Hindistan’a kadar
uzanan topraklarda Selevkoslar, Mýsýr’da ise Ptolemeler krallýklarý kurulmuþtur.
• Selevkos Krallýðý’nýn parçalanmasýyla Anadolu'da
Pontus, Kapadokya, Bitinya ve Bergama krallýklarý
ortaya çýkmýþtýr.
Uyarý
Büyük Ýskender’in Asya Seferi ile yeni ülkeler ele
geçirmesi sonucunda Yunan kültürü ile doðu kültürünün kaynaþmasýndan Helenistik Medeniyet ortaya çýkmýþtýr.
• Helenistik dönemde (MÖ 330 - 30) Bergama, Efes,
Milet, Ýskender gibi kentler dünyanýn önemli kültür
merkezleri durumuna gelmiþlerdir. Ýskenderiye Feneri ve Bergama’daki Zeus Tapýnaðý bu dönemin
önemli eserleri arasýndadýr.
ROMA UYGARLIÐI
• MÖ 753 yýlýnda Romolus tarafýndan kurulan Roma’nýn siyasi tarihi krallýk, cumhuriyet ve imparatorluk olmak üzere üç döneme ayrýlýr.
9. Sýnýf / Tarih
• Kavimler Göçü’nden sonra hýzla toprak kaybetmeye baþlayan Roma Ýmparatorluðu, 395 tarihinde
doðu ve batý olmak üzere ikiye ayrýlmýþtýr. Batý Roma 476’da, Doðu Roma (Bizans) ise 1453’te yýkýlmýþtýr.
• Romalýlardan günümüze kadar gelen eserler arasýnda Bozdoðan Su Kemeri, Çemberlitaþ, Roma
Hamamý ve Aspendos Tiyatrosu bulunmaktadýr.
BÝZANS ÝMPARATORLUÐU
• Roma Ýmparatorluðu’nun ikiye ayrýlmasýndan sonra
(395) merkezi Ýstanbul olan doðu kýsmýna Bizans
denilmiþtir.
• Bizans, on iki kral sülalesi tarafýndan yönetilmiþtir.
En güçlü dönem Jüstinyen dönemidir. (527 - 565).
• 11. yüzyýlýn sonlarýna doðru Büyük Selçuklularla
Anadolu’da yaptýklarý mücadelelerde baþarýlý olamadýlar.
• Bizans Ýmparatorluðu, 1453 yýlýnda Fatih Sultan
Mehmet’in Ýstanbul’u fethetmesiyle yýkýlmýþtýr.
• Bizans’ta ülke “thema” adý verilen eyaletlere
bölünmüþtür. Bu eyaletlerde bulunan kalelerde ise
tekfur adý verilen valiler görevlendirilmiþtir.
• Latin kültürü yerine Helen kültürünü benimseyen
Bizans Hristiyanlýðýn Ortodoks mezhebini ve resmi
dil olarak da Grekçe’yi benimsemiþtir.
• Ayasofya, Aya Ýrini Kilisesi, Hora Kilisesi (Kariye
Müzesi), Sergios ve Baküs Kilisesi (Küçük Ayasofya Camii), Binbirdirek ve Yerebatan Sarnýcý Bizans
Dönemi’nin en önemli eserleridir.
35
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
1.
Test - 1
Yeni Taþ Devri’nde (Neolitik) buzullarýn çekilmesi
4.
•
ve iklim koþullarýnýn iyileþmesi sonucunda insanlarýn yaþam biçimi deðiþmiþ ve yerleþik hayata
geçilmiþtir.
avcýlýkla geçinmiþlerdir. Neolitik Dönem’de
tarým faaliyetleri ve yerleþik hayat görülmüþtür. Maden Devri’nde ise bakýr, tunç ve demir
madenleri iþlenmiþ, þehir devletleri kurulmuþtur.
Ýnsanlarýn yerleþik hayata geçmesinin,
I. toplumsal yaþantýnýn ortaya çýkmasý,
•
II. madenlerin kullanýlmasý,
III. mimari faaliyetlerin baþlamasý
geliþmelerinden hangilerine doðrudan ortam
hazýrladýðý söylenebilir?
B) Yalnýz II
Diyarbakýr Çayönü, Türkiye ve Güneydoðu
Avrupa’da ilk üretim ile ilgili izlerin bulunduðu
en eski yerleþim yeridir. Burada yapýlan kazýlarda tarým aletleri bulunmuþtur.
Bu bilgiler karþýlaþtýrýldýðýnda Çayönü’nde aþaðýdaki devirlerden hangisinin yaþandýðý söylenebilir?
D
A) Yalnýz I
Ýnsanlar Paleolitik Dönem’de toplayýcýlýk ve
C) I ve II
D
D) I ve III
E) II ve III
A) Paleolitik
B) Tunç
C) Mezolitik
D) Neolitik
E) Demir
2.
Yeni Taþ Devri’nde yiyecek olarak kullanýlmak üzere çeþitli bitkiler yetiþtirilmeye baþlanmýþ, su kýyýlarýnda birbirine bitiþik bahçeli evler yapýlmýþtýr.
5.
Bu açýklamada Yeni Taþ Devri’nde,
II. tarýmsal üretimin baþlamasý,
I. etkileþimin sýnýrlý olmasý,
III. yerleþik hayata geçilmesi
II. tüketici yaþantýnýn sürdürülmesi,
geliþmelerinden hangilerinin gerçekleþmiþ olduðunu gösteren bir kanýt yoktur?
III. araç - gereç yapýmýnýn geliþmemesi
A
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
Tarih öncesi dönemlerin baþlama ve bitiþ zamanlarýnýn bölgelere göre farklýlýk göstermesinde,
I. topraktan eþya yapýlmasý,
durumlarýndan hangilerinin doðrudan etkili olduðu söylenebilir?
C) Yalnýz III
A
E) II ve III
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
3.
C) I ve II
E) I, II ve III
Taþ Devirlerine ait özelliklerden bazýlarý þunlardýr:
I. Maðaralar barýnak ve korunak yeri olarak kullanýlmýþtýr.
6.
II. Maðara duvarlarýna hayvan resimleri çizilmiþtir.
I. ateþin geç kullanýlmasý,
III. Ýnsanlar, tüketicilikten üretici duruma geçmiþlerdir.
II. dönemin çok uzun sürmesi,
III. avcýlýk ve toplayýcýlýðýn temel geçim kaynaðý
olmasý
IV. Göçebe yaþam biçimi sona ermiþtir.
Yukarýdaki bilgilerden hangileri Eski Taþ (Paleolitik) Devri’ne ait deðildir?
E
Eski Taþ Devri’ne ait,
özelliklerinden hangileri, toplumlarýn henüz
üretici hale gelmediklerinin kanýtýdýr?
C
A) Yalnýz I
B) Yalnýz III
D) II ve IV
36
E) III ve IV
C) I ve II
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) Yalnýz III
E) II ve III
9. Sýnýf / Tarih
Test - 1
7.
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
Yazýnýn icat edilmesiyle baþlayan tarih çaðlarýnýn
11.
süresi, geçmiþten günümüze yaklaþtýkça kýsalmaktadýr.
Aþaðýdakilerden hangisi, Ýlk Çað’da Batý Anadolu’da yaþayan Ýyonyalýlarda siyasal birliðin
olmadýðýnýn göstergesidir?
C
Bu durum,
A) Çok tanrýlý dine inanmalarý
I. toplumlar arasý etkileþimin giderek artmasý,
B) Bilimsel alanda ilerlemeleri
II. eski bilgilerin mutlak doðru kabul edilmesi,
C) Þehir devletleri halinde yaþamalarý
III. insanlar arasýnda iþ bölümü yapýlmasý
D) Siyasi hayatlarýnýn uzun sürmesi
olgularýndan hangileriyle açýklanabilir?
E) Çeþitli yerlerde ticaret kolonileri kurmalarý
A
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) I ve III
12.
Tarih öncesi dönemleri sýrasýyla yaþamýþ bir
toplum hakkýnda,
8.
I. En son demirden araç - gereç yapmýþlardýr.
Tarih öncesi dönemlerde aþaðýdakilerden
II. Taþtan sonra bakýrdan eþya yapmýþlardýr.
hangisinin görülmesi beklenemez?
E
III. Göç yollarý üzerinde kurulmuþlardýr.
A) Ticari faaliyetlerin baþlamasý
yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir?
B) Köylerin kurulmasý
C
C) Ateþin kullanýlmasý
A) Yalnýz II
D) Topraktan eþya yapýlmasý
B) Yalnýz III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
E) Yazýlý antlaþma yapýlmasý
9.
Tarih öncesinin dönemlere ayrýlmasýnda,
13.
E
II. topraðýn kullanýlmasý,
A) Kavimler Göçü
III. araç ve gereç yapýlmasý
B) Yazýnýn icadý
durumlarýnýn hangilerindeki geliþmeler doðrudan etkili olmuþtur?
C) Ýstanbul’un fethi
D) Fransýz Ýhtilali
B
A) Yalnýz II
B) Yalnýz III
D) I ve III
E) Sanayi Ýnkýlabý
C) I ve II
E) II ve III
14.
10.
Aþaðýdakilerden hangisi, tarihi çaðlarýn baþlangýcýný oluþturan olaylardan birisi deðildir?
I. tarýmsal faaliyetler,
Tarih öncesi dönemlerle ilgili olarak aþaðýda
verilen bilgilerden hangisi yanlýþtýr?
Tarih öncesi devirlerde meydana gelen,
B
I. bakýrýn kullanýlmasý,
A) Bütün toplumlar ayný sýralamayý takip etmemiþtir.
II. topraðýn kullanýlmasý,
III. demirin kullanýlmasý
geliþmelerden hangileri yeni bir dönemin baþlamasýna neden olmuþtur?
D
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
9. Sýnýf / Tarih
C) Yalnýz III
E) II ve III
B) Yazýnýn kullanýlmasýndan günümüze kadar
geçen dönemdir.
C) Devirlere ayrýlmasýnda kullanýlan araç ve gereçler dikkate alýnmýþtýr.
D) Tarihi dönemlerden daha uzun sürmüþtür.
E) Bazý madenler bulunup kullanýlmýþtýr.
37
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
1.
Test - 2
Ýlk Çað’da ticaret yollarý üzerinde bulunan mede-
4.
niyetler, baþka medeniyetlerin izlerini de taþýmýþlardýr.
Mýsýr’da,
I. krallar için piramitler yapýlmasý,
II. çeþitli hastalýklarýn tedavi edilmesi,
Bu duruma,
III. eczacýlýðýn geliþmesi
I. Anadolu,
durumlarýndan hangileri týp alanýnda çalýþmalar yapýldýðýna kanýt olarak gösterilebilir?
II. Hint,
III. Mýsýr
E
A) Yalnýz I
medeniyetlerinden hangileri kanýt olarak gösterilebilir?
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) II ve III
C
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
5.
Anav Kurganý’nda yapýlan kazýlarda, kerpiçten
yapýlmýþ ev kalýntýlarý, el deðirmenleri, kömür haline gelmiþ arpa ve buðday taneleri bulunmuþtur.
2.
Bu buluntularýn,
Eski krallýk döneminde Mýsýr, altýn ve bakýr madenlerinin bolluðu sayesinde çok zenginleþmiþtir.
I. yönetim biçimi,
II. yaþam koþullarý,
Aþaðýdakilerden hangisi, bu duruma ortam
hazýrlayan etkenler arasýnda gösterilebilir?
III. geçim kaynaklarý,
A
IV. geliþmiþlik düzeyi
A) Altýn ve bakýrýn ticarette deðiþim aracý olarak
kullanýlmasý
B) Mýsýr ekonomisinin temelinin tarýma dayalý olmasý
olgularýndan hangileri hakkýnda bilgi vermesi
olasý deðildir?
A
A) Yalnýz I
C) Mýsýr’da mimari sanatýnýn geliþmesi
B) Yalnýz IV
D) III ve IV
D) Nil deltasýnda barajlar yapýlmasý
C) II ve III
E) II, III ve IV
E) Mýsýr’ýn göç ve istilalara kapalý olmasý
6.
3.
Hititler, her yýlýn olaylarýný anlattýklarý anal adý verilen yýllýklarý, Mezopotamya’da olduðu gibi yalnýz
hükümdarlarý övecek þekilde yazmamýþlar, krallarýn zaferleri kadar yenilgilerinden de söz etmiþlerdir.
Ýlk Çað’da,
I. Lidyalýlarýn Mezopotamya’ya kadar uzanan
Kral Yolu’nu yapmalarý,
Buna göre Hititler ile ilgili,
II. Fenikelilerin ve Yunanlýlarýn ülkelerinin dýþýnda koloniler kurmalarý,
I. Tarih yazýcýlýðýnda Mezopotamya uygarlýklarýnýn etkisinde kalmýþlardýr.
III. Ýskender’in birçok toprak parçasýný ülkesine
katmasý
II. Yazdýklarý yýllýklarla krallarýn güçlenmesini önlemek istemiþlerdir.
durumlarýndan hangilerinin, uluslararasý ticaretin geliþmesine doðrudan katkýda bulunduðu savunulabilir?
III. Objektif tarih anlayýþýný benimsemiþlerdir.
yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir?
C
D
A) Yalnýz I
D) I ve II
38
B) Yalnýz II
C) Yalnýz III
E) I, II ve III
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) Yalnýz III
E) II ve III
9. Sýnýf / Tarih
Test - 2
7.
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
Anadolu’nun tarih öncesini aydýnlatan merkez-
11.
ler arasýnda aþaðýdakilerden hangisi yoktur?
A) Tuþpa
B) Karain
D) Hacýlar
C) Aliþar
Ýlk Çað’da dini inanýþ yönüyle diðerlerinden
farklý olan medeniyet aþaðýdakilerden hangisidir?
A
E
A) Sümerler
E) Truva
B) Hititler
C) Lidyalýlar
D) Babilliler
E) Ýbraniler
8.
Frigyalýlarda tarým ve hayvancýlýðýn temel geçim kaynaðý olmasý,
12.
I. dokumacýlýðýn geliþmesi,
III. dini konularda Hititlerin etkisinde kalmalarý
durumlarýndan hangilerine ortam hazýrlamýþtýr?
Hititlerde kral, ayný zamanda baþrahip sayýlmýþ
ve rahiplik makamýna da genellikle prensler getirilmiþtir.
II. kanunlarda, tarým ve hayvancýlýðý koruyan
hükümlerin yer almasý,
Bu durumun aþaðýdakilerden hangisine neden olduðu söylenemez?
C
A) Rahiplik mesleðinin önem kazanmasýna
C
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) II ve III
B) Yönetimin dini karakter göstermesine
C) I ve II
C) Halkýn çoðunluðunun dindar yaþamasýna
E) I, II ve III
D) Dinin devlet kontrolü altýna alýnmasýna
E) Rahiplerin saygýnlýðýnýn artmasýna
9.
Aþaðýdaki özelliklerden hangisi Sümerlere ait
deðildir?
B
13.
A) Mezopotamya’da kurulmalarý
Doðu ve Ön Asya kültürünü batý bölgelerine
taþýyarak kültürel etkileþimi ve kaynaþmayý saðlayan medeniyet aþaðýdakilerden hangisidir?
B) Kolonicilik yapmalarý
B
C) Tarihte ilk kez yazýyý kullanmalarý
D) Þehir devletleri halinde yaþamalarý
A) Sümerler
E) Ýlk yazýlý kanunlarý yapmalarý
C) Lidyalýlar
B) Fenikeliler
D) Yunanlýlar
E) Mýsýrlýlar
10.
Yunanlýlar, Akdeniz ve Karadeniz’in çeþitli yerlerinde koloniler kurmuþlardýr.
14.
Bu durumun,
Ýlk Çað uygarlýklarýnýn kurulduklarý bölgenin
coðrafi özellikleri,
I. ticaret faaliyetlerinin geliþmesi,
I. yönetim þekillerinin belirlenmesi,
II. yeni topraklar üzerinde hakimiyet kurulmasý,
II. geçim kaynaklarýnýn belirlenmesi,
III. Yunan kültürünün yayýlmasý
III. yazýlý kanunlarýn hazýrlanmasý
geliþmelerinden hangileri üzerinde etkili olduðu söylenebilir?
E
durumlarýndan hangileri üzerinde belirleyici
bir rol oynamýþtýr?
B
A) Yalnýz II
B) Yalnýz III
D) II ve III
9. Sýnýf / Tarih
E) I, II ve III
C) I ve III
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) II ve III
C) Yalnýz III
E) I, II ve III
39
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
1.
Test - 3
Roma Ýmparatorluðu, Ýstanbul’da Bozdoðan Su
4.
Kemeri ve Çemberlitaþ, Ankara’da Ogüst Tapýnaðý ve Roma Hamamý, Antalya’da Aspendos Tiyatrosu gibi günümüze kadar gelen eserler býrakmýþtýr.
Makedonya’dan Hindistan’a kadar uzanan topraklarý ele geçiren Büyük Ýskender’in ölümünden
sonra imparatorluk dört parçaya ayrýlmýþtýr.
Bu duruma Ýskender Ýmparatorluðu’nun,
I. merkezi otoritesini kaybetmesi,
Bu bilgilere göre Romalýlarýn aþaðýdaki alanlarýn hangisinde ilerlediði söylenebilir?
II. bilimsel ve kültürel alanda ilerlemesi,
III. ticari gelirlerini artýrmasý
B
A) Müzik
B) Mimari
D) Hat
C) Resim
özelliklerinden hangilerinin neden olduðu savunulabilir?
E) Süsleme
A
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
2.
C) Yalnýz III
E) II ve III
Lidyalýlarýn,
I. dünyanýn en eski serbest pazarýný kurmalarý,
II. parayý icat etmeleri,
5.
III. orduda ücretli askerlere yer vermeleri
faaliyetlerinden hangileri ticaret alanýnda öncülük yaptýklarýný gösterir?
D
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
Hindistan’ýn,
•
topraðýnýn verimli olmasý,
•
kast sisteminin uygulanmasý,
•
göç yollarý üzerinde bulunmasý
gibi özelliklerinin aþaðýdakilerden hangisine
neden olduðu söylenemez?
E) II ve III
D
A) Ulusal bilincin oluþmamasýna
B) Ülkenin istilalara uðramasýna
C) Halkýn kaynaþamamasýna
D) Siyasi varlýðýnýn uzun sürmesine
3.
•
Mýsýrlýlar, tarým faaliyetleriyle ilgileri sonucun-
E) Deðiþik kültürlerin etkili olmasýna
da takvimi icat etmiþlerdir.
•
Sümerler, topladýklarý vergileri kaydedebilmek için çivi yazýsýný icat etmiþlerdir.
•
Hititler, tanrýlarýna hesap vermek amacýyla yýllýklar hazýrlayarak olaylarý yazmaya baþlamýþlardýr.
6.
Buna göre,
B
I. Bölgeler arasýnda göçler olmuþtur.
A) Toplumlarýn ihtiyaçlarý buluþlarýn yapýlmasýný
saðlamýþtýr.
II. Anadolu ve Mezopotamya’da ulusal kültürler
geliþmiþtir.
B) Buluþlar, Ýlk Çað toplumlarýnýn ortak katkýlarý
sonucunda ortaya çýkmýþtýr.
III. Anadolu uygarlýðý, Mezopotamya uygarlýðýnýn geliþmesine katkýda bulunmuþtur.
C) Tarih yazýcýlýðýnýn baþlamasýnda inançlarýn etkisi olmuþtur.
D) Yazýnýn bulunmasýnda ekonomik nedenler etkili olmuþtur.
E) Takvimin icadýnda tarým faaliyetleri etkili olmuþtur.
40
Anadolu ve Mezopotamya’da yapýlan kazýlarda
farklý toplumlara ait bulgulara rastlanmýþtýr.
Bu bilgilere dayanarak Ýlk Çað medeniyetleri
için aþaðýdakilerden hangisi söylenemez?
yargýlarýndan hangilerinin doðru olduðu savunulamaz?
E
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) Yalnýz III
E) II ve III
9. Sýnýf / Tarih
Test - 3
7.
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
11.
I. Mürekkep
Ýlk Çað’da Yunanistan’da ilk kanunlar toplumu
eþit haklara sahip kýlma yerine, sýnýflar arasý farký
korumaya yönelik hazýrlanmýþtýr.
II. Kaðýt
III. Matbaa
Yukarýdakilerden hangileri ilk kez Çinliler tarafýndan kullanýlmýþtýr?
E
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
Buna göre Yunan kanunlarýyla aþaðýdakilerden hangisinin amaçlandýðý savunulabilir?
A
A) Asillerin haklarýnýn korunmasýnýn
C) Yalnýz III
B) Sýnýf farklýlýklarýnýn azaltýlmasýnýn
D) I ve II
E) I, II ve III
C) Toplumsal barýþýn güçlendirilmesinin
D) Demokrasinin geliþtirilmesinin
E) Sýnýflar arasý mücadelenin durdurulmasýnýn
8.
Roma medeniyetinin bugünkü þeklini verdiði
iki önemli buluþ aþaðýdaki seçeneklerin hangisinde bir arada verilmiþtir?
12.
B
A) Kaðýt - Barut
B) Takvim - Alfabe
C) Pusula - Barut
D) Matbaa - Takvim
E) Para - Hukuk
Anadolu’nun,
•
göç ve ticaret yollarý üzerinde bulunmasý,
•
iklim koþullarýnýn insanlarýn yaþamasýna uygun olmasý,
•
yeraltý ve yerüstü kaynaklarýnýn zenginliði
özelliklerinin aþaðýdakilerden hangisine neden olduðu söylenebilir?
B
9.
A) Yazýlý kanunlarýn ilk defa Anadolu’da hazýrlanmasýna
•
Hiyeroglif yazýsýný kullanmýþlardýr.
•
Öldükten sonra yeniden dirileceklerine inanmýþlardýr.
•
Dýþ istilalara kapalý kalmýþlardýr.
C) Anadolu’da kurulan uygarlýklarýn ekonomik bakýmdan diðer uygarlýklardan güçlü olmasýna
•
Bilim alanýnda çalýþmalar yapmýþlardýr.
D) Anadolu’da siyasal birliðin saðlanmasýna
B) Anadolu’da birçok uygarlýðýn kurulmasýna
E) Anadolu dýþýnda kurulan uygarlýklarla savaþlarýn yapýlmasýna
Yukarýda verilen özelliklerin aþaðýdaki uygarlýklardan hangisine ait olduðu söylenebilir?
D
A) Hitit
B) Sümer
D) Mýsýr
C) Yunan
E) Ýbrani
13.
Büyük Ýskender, Asya Seferi sýrasýnda ele geçirdiði bölgelerde yerli yöneticileri ve kurallarý deðiþtirmemiþ, halkýn örf, âdet ve dinsel inançlarýna
saygý göstermiþtir.
10.
Büyük Ýskender’in bu politikayla,
Çinliler, Ýlk Çað’da kaðýt, matbaa ve mürekkebi
bulmuþlardýr.
I. halkýn yeni yönetimi benimsemesini saðlama,
Bu buluþlarýn,
II. fethettiði bölgelerde egemenliðini güçlendirme,
I. kültürel geliþmelerin artmasý,
II. yazýlý kanunlarýn yapýlmasý,
III. imparatorluk içinde yaþayanlar arasýnda din
birliðini saðlama
III. düþüncelerin yaygýnlaþmasý
sonuçlarýndan hangilerine ortam hazýrladýðý
savunulabilir?
D
hedeflerinden hangilerine ulaþmak istediði
savunulabilir?
C
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
9. Sýnýf / Tarih
C) Yalnýz III
E) II ve III
A) Yalnýz I
D) II ve III
B) Yalnýz II
C) I ve II
E) I, II ve III
41
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
1.
Test - 4
Ýlk Çað’da Anadolu’da yaþayan Hititlerle ilgili
4.
aþaðýda verilen bilgilerden hangisi yanlýþtýr?
Ýlk Çað’da Anadolu’da görülen bazý geliþmeler
þunlardýr:
A
I. Urartular sulama kanallarý yapmýþlardýr.
A) Toplumda sýnýf ayrýlýklarý yoktur.
II. Hititler anal adý verilen yýllýklar yazmýþlardýr.
B) Anal adý verilen yýllýklar yazmýþlardýr.
III. Frigyalýlar tarýmý koruyan kanunlar yapmýþlardýr.
C) Mýsýrlýlarla Kadeþ Antlaþmasý’ný imzalamýþlardýr.
IV. Lidyalýlar Kral Yolu’nu inþa etmiþlerdir.
V. Ýyonyalýlar, Karadeniz ve Akdeniz kýyýlarýnda
koloniler kurmuþlardýr.
D) Devlet iþlerini Pankuþ Meclisi’nde görüþmüþlerdir.
Yukarýdaki geliþmelerden hangilerinin tarýmýn
geliþmesinde etkili olduðu söylenebilir?
E) Çok tanrýlý din anlayýþý egemendir.
C
A) Yalnýz III
B) I ve II
D) II ve IV
2.
C) I ve III
E) IV ve V
I. Karain: Ev ve av eþyalarý ile maðara duvarlarýna kazýnmýþ hayvan resimlerine rastlanmýþtýr.
II. Çatalhöyük: Çok sayýda konut bulunmuþtur.
5.
Eski Yunanlýlar kendileriyle ayný dili konuþanlara
“Helen”, baþka dillerle konuþanlara “barbar” demiþlerdir.
III. Çayönü: Çeþitli tahýllarýn yetiþtirildiði ve öðütüldüðü anlaþýlmýþtýr.
Buna göre Yunanistan’da ulusçuluk düþüncesinin,
Buluntulara bakýldýðýnda, Anadolu’nun tarih
öncesi dönemlerini aydýnlatan yukarýdaki
merkezlerden hangileri bir þehir yerleþmesi
sayýlabilir?
I. halk egemenliði,
II. inanç özgürlüðü,
B
III. dil birliði
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
olgularýndan hangilerine dayandýrýldýðý savunulabilir?
E) II ve III
C
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
3.
Hititlerin ilk dönemlerinde Pankuþ Meclisi,
•
Prensin veliahtlýðýný onaylardý.
•
Kral ve kraliçeleri yargýlayabilirdi.
6.
Kadeþ Antlaþmasý MÖ 1280 yýlýnda Hititler ile Mýsýrlýlar arasýnda imzalanmýþtýr. Bu antlaþma tarihçiler tarafýndan ilk yazýlý antlaþma olarak kabul
edilmektedir.
Pankuþ Meclisi’nin bu özelliklerine bakýlarak
aþaðýdakilerden hangisine ulaþýlabilir?
Tarihçilerin bu antlaþmayý ilk yazýlý antlaþma
kabul etmelerinde aþaðýdakilerden hangisinin
etkili olduðu savunulabilir?
B
A) Halkýn ülke yönetimine katýldýðýna
B) Meclisin ülke yönetimi üzerinde belirleyici olduðuna
C) Yalnýz III
E) II ve III
C
A) Taraflar arasýnda savaþý sona erdirmesinin
C) Kralýn kendinden sonra gelecek prensi seçtiðine
B) Tarih yazýcýlýðýný baþlatmýþ olmasýnýn
D) Meclis üyelerinin seçimle belirlendiðine
D) Günümüze daha yakýn olmasýnýn
E) Mecliste deðiþik toplum kesimlerinin temsil
edildiðine
E) Antlaþmada kraliçenin de mührünün olmasýnýn
42
C) Bilinen en eski antlaþma olmasýnýn
9. Sýnýf / Tarih
Test - 4
7.
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
Anadolu’da yaþamýþ olan aþaðýdaki uygarlýk-
12.
lardan hangisinin bilime katkýsý diðerlerinden
daha fazla olmuþtur?
Ýlk Çað uygarlýklarýnda,
I. krallarýn ülkeyi tanrýlar adýna yönetmeleri,
II. krallarýn baþrahip unvanýný kullanmalarý,
D
A) Hitit
B) Lidya
D) Ýyon
III. din adamlarýnýn önemli görevlere getirilmesi
C) Urartu
durumlarýndan hangileri, devlet yönetiminde
teokratik anlayýþýn varlýðýna kanýt olarak gösterilebilir?
E) Frigya
E
A) Yalnýz l
8.
B) Yalnýz II
D) II ve III
Ege bölgesi ve adalarda kurduðu koloniler sa-
C) I ve II
E) l, II ve III
yesinde ticareti geliþtiren ve bölgede yüksek
bir kültürün oluþmasýný saðlayan medeniyet
aþaðýdakilerden hangisidir?
B
A) Lidyalýlar
B) Ýyonyalýlar
D) Fenikeliler
C) Sümerler
13.
Persler, Anadolu’ya hakim olduklarý dönemde istikrarý ve güvenliði saðlamýþlar, yollarý tamir etmiþlerdir.
E) Urartular
Bu durumun Anadolu’da aþaðýdakilerden hangisine ortam hazýrladýðý savunulabilir?
B
A) Çok tanrýlý inancýn yaygýnlaþmasýna
9.
Aþaðýdaki medeniyetlerden hangisi Yunan
B) Ticaretin geliþmesine
kültürüyle doðu uygarlýklarýnýn sentezinden
ortaya çýkmýþtýr?
C) Tarýmsal üretimin artmasýna
A) Roma
E) Halkýn yönetime katýlmasýna
D) Madenciliðin geliþmesine
B
B) Helenizm
D) Ýbrani
C) Mezopotamya
E) Fenike
14.
10.
kültür merkezleri arasýnda gösterilemez?
Kast sistemi aþaðýdaki uygarlýklardan hangisinde toplum hayatýný düzenlemek için kullanýlmýþtýr?
Aþaðýdakilerden hangisi Orta Asya’da kurulan
A
A) Hint
E
A) Anav
B) Afanesyevo
D) Tagar
B) Çin
C) Karasuk
D) Roma
C) Orta Asya
E) Yunan
E) Biblos
15.
Ýlk Çað’da takas usulünün geliþen ticaret karþýsýnda yetersiz kalmasý,
11.
Helenistik medeniyetin oluþmasýnda,
I. paranýn icat edilmesi,
I. Anadolu,
II. yasalarýn yazýlý hale getirilmesi,
II. Yunan,
III. ekonomik faaliyetlerden vergi alýnmasý
III. Mezopotamya
durumlarýndan hangilerinin gerekçesi olarak
gösterilebilir?
kültürlerinden hangilerinin etkisi olmuþtur?
E
A
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) II ve III
9. Sýnýf / Tarih
E) I, II ve III
C) I ve II
A) Yalnýz I
D) I ve II
B) Yalnýz II
C) Yalnýz III
E) II ve III
43
Uygarlýðýn Doðuþu ve Ýlk Uygarlýklar
16.
Sümerler; Ur, Uruk, Kiþ, Lagaþ, Eridu gibi þehir
Test - 4
20.
•
Sümerler
devletleri halinde yaþamýþlardýr.
•
Asurlular
Bu durumun Sümerlerde,
•
Babilliler
Yukarýdaki devletlerin ortak özelliði aþaðýdakilerden hangisidir?
I. siyasi birliðin kurulmasý,
II. devletin güçlendirilmesi,
E
III. bilimsel faaliyetlerin yapýlmasý
A) Anadolu’da hakimiyet kurmalarý
olgularýndan hangilerini engellediði savunulabilir?
B) Halk meclisleri tarafýndan yönetilmeleri
A) Yalnýz I
D) Þehir devletleri halinde yaþamalarý
C) Tek Tanrý inancýna sahip olmalarý
D
B) Yalnýz II
D) I ve II
17.
C) Yalnýz III
E) Mezopotamya’da kurulmalarý
E) I ve III
Aþaðýdakilerden hangisi Anadolu’da tarih öncesi dönemlerin yaþandýðý merkezlerden biri
deðildir?
B
A) Aliþar
B) Ninova
D) Çatalhöyük
21.
Tarih öncesi devirler hakkýnda, insan topluluklarýnýn býraktýðý kalýntýlar incelenerek bilgi toplanabilmektedir.
C) Çayönü
E) Alacahöyük
Bu durumun doðrudan aþaðýdakilerden hangisinin bir sonucu olduðu ileri sürülebilir?
E
A) Özel mülkiyet anlayýþýnýn geliþmemiþ olmasýnýn
18.
B) Paranýn kullanýlmamasýnýn
Yeni Taþ (Neolitik) Devri’nde, göçebe yaþamýn ye-
C) Ýnsanlarýn küçük gruplar halinde yaþamasýnýn
rini yerleþik yaþam tarzý almýþtýr.
D) Halkýn eþit haklara sahip olmamasýnýn
Bu duruma aþaðýdakilerden hangisinin neden
olduðu savunulabilir?
E) Yazýnýn kullanýlmamasýnýn
D
A) Yazýnýn kullanýlmaya baþlanmasýnýn
B) Hukuk kurallarýnýn yapýlmasýnýn
C) Bitki liflerinden elbiseler yapýlmasýnýn
D) Tarýmsal faaliyetlerin baþlamasýnýn
E) Madenlerin eþya yapýmýnda kullanýlmasýnýn
22.
Babil kralý Hammurabi, Sümerlerden beri devam
eden rahip - kral anlayýþýný terk ederek gücünü
ordudan alan bir yönetim kurmuþtur.
19.
Buna göre Hammurabi’nin,
Aþaðýdakilerden hangisi, Sümerler ile ilgili doðI. mutlak monarþi,
ru bir bilgi deðildir?
II. oligarþi,
E
A) Gýlgamýþ, Tufan ve Yaradýlýþ destanlarý en
önemli edebi eserleridir.
III. cumhuriyet
rejimlerinden hangilerini benimsediði savunulabilir?
B) Tarih çaðlarýný baþlatan yazýyý icat etmiþlerdir.
C) Ýlk yazýlý kanunlarý hazýrlamýþlardýr.
D) Ziggurat adý verilen tapýnaklar yapmýþlardýr.
E) Anadolu uygarlýklarýna yazýyý öðretmiþlerdir.
44
A
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) II ve III
9. Sýnýf / Tarih
TÜRKLERÝN TARÝH SAHNESÝNE
ÇIKIÞI
Türk Adýnýn Anlamý
Türklerin çok eski bir geçmiþe sahip olmasý, Türk adýnýn hangi anlama geldiði konusunda araþtýrmacýlarý en
eski kaynaklardan araþtýrma yapmaya yöneltmiþtir. Bu
amaçla Herodot tarihinden baþlayarak hem Türk, hem
de yabancý araþtýrmacýlar Türk adýnýn anlamý üzerinde
çalýþmalar yapmýþlardýr.
Araþtýrmacýlar, Türk adýna farklý anlamlar yüklemiþler
ve bu konuda deðiþik görüþler öne sürmüþlerdir. Ýlk
defa Orhun Kitabeleri’nde Türük olarak geçen Türk
adý, zamanla Türk þekline dönüþmüþtür.
Kaþgarlý Mahmut, “Divan-ý Lügati’t Türk” adlý eserinde,
Türk adýnýn “olgunluk çaðý” anlamýna geldiðini söylemiþtir. Ziya Gökalp, “töreli, kanun, nizam sahibi”, Wambery ise “türemek” anlamýnda kullanmýþtýr.
Uyarý
Türk adý devlet adý olarak ilk kez Kök Türkler tarafýndan kullanýlmýþtýr. Türkiye adý ise ilk olarak 6.
yüzyýlda Bizans kaynaklarýnda Turkhia þeklinde
coðrafi bir ad olarak kullanýlmýþtýr. Bu terim zamanla Türk milletinin yaþadýðý bölgeleri ifade etmiþtir.
Türklerin Ýlk Ana Yurdu
Türklerin ana yurdu Orta Asya’dýr. Orta Asya ; Asya kýtasýnýn ortasýnda yer alan, doðuda Kingan Daðlarý’ndan batýda Hazar Denizi’ne, kuzeyde Sibirya’dan
güneyde Himalaya Daðlarý’na kadar uzanan bölgedir.
Geniþ bir coðrafyaya sahip Orta Asya’da, Türklerin ilk
yaþadýklarý yerin Ural - Altay daðlarý ile Hazar Denizi
arasýnda kalan bölge olduðu kabul edilmektedir.
Karasal iklimin görüldüðü Orta Asya, Türklerin yaþantýsý üzerinde etkili olmuþtur. Orta Asya’nýn karasal bir
iklime sahip olmasý, Türklerin göçebe yaþamalarýnda
ve mücadeleci bir karaktere sahip olmalarýnda etkili olmuþtur.
Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve
Sonuçlarý
Türkler, MÖ 2000’li yýllardan itibaren Orta Asya’dan
deðiþik bölgelere göç etmiþlerdir.
Orta Asya Türk Göçlerinin Nedenleri
• Ýklim deðiþikliði sonucu kuraklýk ve þiddetli soðuklarýn yaþanmasý
• Nüfusun artmasýyla eldeki kaynaklarýn ihtiyaçlara
cevap vermemesi
• Yeni ülkeler fethetme isteði
Türklerin ilk yurdu ve göçler
9. Sýnýf / Tarih
47
Ýlk Türk Devletleri
• Hayvan hastalýklarý nedeniyle hayvancýlýðýn gerilemesi
• Türk boylarýndan birbirleriyle ya da yabancý kavimlerle yapýlan mücadeleyi kaybedenlerin bulunduklarý bölgeyi terk etmeleri
Uyarý
Bu durum Türklerin baðýmsýz yaþamaya önem verdiklerine kanýt olarak gösterilebilir.
Orta Asya Türk Göçlerinin Sonuçlarý
• Türkler göçler sonucunda Mezopotamya, Anadolu, Çin, Hindistan, Orta Avrupa, Balkanlar ve Sibirya’ya yerleþmiþlerdir.
• Türkler gittikleri yerlerdeki kavimleri yönetimleri altýna almýþlar ve yeni devletler kurmuþlardýr.
• Batýya göç eden Türk boylarý Kavimler Göçü’ne
neden olmuþlardýr.
• Türk kültürü geniþ bir alana yayýlmýþ, Türkler göç
ettikleri bölgelerde devlet yönetimi ve askeri teþkilatlanma açýsýndan örnek olmuþlardýr.
• Bazý Türk boylarý göç ettikleri bölgelerdeki kültürlerin etkisiyle milli benliklerini kaybetmiþlerdir.
Uyarý
Deðiþik bölgelere yapýlan ve uzun bir süre devam
eden göçlere, Türk topluluklarýnýn hepsi katýlmamýþtýr. Anayurtta kalanlar büyük devletler kurarak
(Hun, Kök Türk ve Uygurlar) Türk kültürünü devam
ettirmiþlerdir.
ORTA ASYA’DA KURULAN ÝLK
TÜRK DEVLETLERÝ
ASYA (BÜYÜK) HUN DEVLETÝ
Orta Asya’da bilinen ilk Türk devletini Hunlar kurmuþlardýr. Orhun ve Selenga nehirleri arasýnda kalan ve
Türklerin kutlu saydýklarý, merkezi Ötüken olan bölgede kurulmuþlardýr.
Teoman (Tuman) Dönemi (MÖ 220 - 209)
Hunlarýn bilinen ilk hükümdarý Teoman’dýr. Teoman;
Çinliler, Yüe-çiler ve Moðol asýllý Tunguzlarla savaþmýþtýr. Askeri bakýmdan üstün olan Türkler, bu mücadeleler sonucunda Çin’i zor durumda býrakmýþlar ve Çin
topraklarýnýn bir kýsmýný ele geçirmiþlerdir. Hun akýnlarýný durduramayan Çinliler, MÖ 214 tarihinde Çin Seddi’ni yapmýþlardýr.
48
Mete (Mao-dun) Dönemi (MÖ 209 - 174)
Babasý Teoman tarafýndan Yüe-çilere esir olarak verilen Mete, bir fýrsatýný bularak kaçmýþ ve Hun ülkesine
sýðýnmýþtýr. Bir süre sonra güvendiði askerleriyle babasýna karþý giriþtiði taht mücadelesini kazanarak Hunlarýn yönetimini ele geçirmiþtir.
Mete, cesareti ve teþkilatçýlýðý sayesinde kýsa zamanda Asya’daki Türk boylarýný bir yönetim altýnda toplamýþtýr. Asya Hun Devleti’nin en baþarýlý hükümdarý olan
Mete, öncelikle yakýn komþularý olan Tunguz kabileleri ile Yüe-çileri egemenlik altýna almýþtýr.
Mete’nin Çin Politikasý
Mete, Asya Hun Devleti için tehlikeli gördüðü Çin’i
baský altýnda tutmak için Çin üzerine birçok sefer düzenlemiþtir. Mete’nin izlediði bu politika nedeniyle zor
durumda kalan Çinliler, MÖ 200 tarihinde Hunlarla bir
antlaþma imzalamýþlardýr. Bu antlaþma ile Hunlara vergi vermeyi ve ülkenin kuzeyindeki bozkýrlarý býrakmayý
kabul etmiþlerdir.
Uyarý
Mete Han, Çin gibi büyük bir ülkenin dýþarýdan yönetilemeyeceðini ve istila edilemeyeceðini bildiði
için bu ülkeye yerleþmemiþ ve antlaþma yapmayý
uygun bulmuþtur. Böylece Türklerin kalabalýk Çin
nüfusu içerisinde eriyerek milli benliklerini kaybetmelerini engellemiþtir. Bu durum Mete’nin ileri görüþlü bir hükümdar olduðuna kanýt olarak gösterilebilir.
Mete döneminde Asya Hun Devleti ile Çin arasýndaki
iliþkilerde Ýpek Yolu ticareti önemli rol oynamýþtýr. Ýki
devlet, Ýpek Yolu ticaretini düzenlemek için zaman zaman ticaret anlaþmalarý yapmýþlar, zaman zaman da
Ýpek Yolu’na egemen olmak için savaþmýþlardýr.
MÖ 174 tarihinde ölen Mete Han, hem askeri hem de
sivil alanda güçlü bir devlet býraktýðý gibi vatan ve millet sevgisini ortaya koymuþtur. Mete Han’ýn oluþturduðu devlet teþkilatý ve ordu sistemi diðer Türk devletlerine örnek olmuþtur.
Ki-ok Dönemi (MÖ 174 - 160)
Mete’den sonra tahta geçen oðlu Ki-ok, babasýnýn ölümünü fýrsat bilerek ayaklanan Yüe-çileri aðýr bir yenilgiye uðratmýþtýr.
Çin ile ekonomik ve siyasi iliþkileri geliþtirmek isteyen
Ki-ok, Çinli bir prensesle evlenmiþtir. Prenseslerin siyasi gücünden faydalanarak Hun ülkesine giren bazý
Çinli görevliler, casusluk faaliyetleriyle Hunlar ve baðlý
kavimler arasýnda yýkýcý propagandalar yapmýþlardýr.
Bu durum devletin zayýflamasýna ortam hazýrlamýþtýr.
9. Sýnýf / Tarih
Ýlk Türk Devletleri
Uyarý
Türk akýnlarý karþýsýnda çaresiz kalan Çin,
• Hun hakanlarýyla evlenen Çinli prenseslerin
yanýna çok sayýda hizmetkar vererek Türkler
hakkýnda bilgi toplama
• Türk beylerine hediyeler göndererek onlarý
kendilerine baðlama ve ekonomik olarak Çin’e
baðýmlý yaþamaya alýþtýrma
• Türk beylerini birbirlerine karþý kýþkýrtma
politikalarýný uygulayarak Türk devletlerini parçalama politikasý izlemiþtir.
Asya Hun Devleti’nin Yýkýlmasý
Ki-ok’un ölümünden sonra devletin baþýna geçen hükümdarlar döneminde Asya Hun Devleti eski gücünü
koruyamamýþtýr.
Ekonomik olarak çok büyük bir öneme sahip olan
Ýpek Yolu Çin’in kontrolüne girmiþtir.
Hunlarýn, Çinliler ile yaptýðý savaþlarý kaybetmesi sonucunda, Hun Devleti MÖ 58 yýlýnda batý ve güney olmak üzere iki kýsma ayrýlmýþtýr. Çi-çi’nin baþýnda bulunduðu Batý Hunlarý Çinliler ile yaptýðý mücadeleyi
kaybederek MÖ 36 yýlýnda yýkýlmýþtýr.
Güney Hunlarý ise bir süre sonra kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayrýlmýþtýr (MS 48). Kuzey Hunlarýný Siyenpiler, güneydekileri de Çinliler yýkmýþtýr.
9. Sýnýf / Tarih
ESKÝ TÜRKLER
DEVLET YÖNETÝMÝ
Hükümdar
Türk devletlerinin baþýnda hakan, kaðan ya da han unvanýný taþýyan hükümdar bulunurdu. Hükümdara devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrý tarafýndan verildiðine
inanýlýr ve bu yetkiye “kut” denirdi. Kutun, hükümdarýn
erkek çocuklarýna geçtiðine inanýlýrdý.
Ülke, hanedanýn ortak malý kabul edilmiþtir. Bundan
dolayý kardeþler arasýnda sýkça taht kavgalarý çýkmýþtýr.
Bu kavgalar, Türk devletlerinin zayýflamasýna ve yýkýlmasýna neden olmuþtur. Ülke, yönetim bakýmýndan
“doðu - batý” veya “kuzey - güney” olmak üzere iki idari bölgeye ayrýlmýþtýr.
Hatun
Hakanýn eþi olan hatun, gerektiðinde hakan adýna
devleti yönetir, elçileri kabul eder ve devlet meclislerine katýlýrdý. Bu durum hatunun siyasi yetkilere sahip
olduðunu gösterir.
Meclis
Devletin siyasi, ekonomik, kültürel ve askeri iþlerinin
görüþüldüðü yerdir. Meclise Toy, Kurultay veya Kengeþ adý verilirdi.
Hukuk
Toplum iliþkileri ve devlet yönetimi töreye göre düzenlenirdi.
49
Ýlk Türk Devletleri
Töre; Türklerin adetleri, gelenekleri ve Kurultay’da alýnan kararlardan oluþurdu. Hükümdar baþta olmak
üzere herkes töreye uymak zorundaydý. Bu durum kanun üstünlüðü ilkesinin benimsendiðini göstermektedir.
Ordu
Türk devletlerinde her Türk savaþa hazýr durumda olduðundan, askerlik ayrý bir meslek sayýlmazdý. Düzenli ve disiplinli ilk Türk ordusunu Mete Han kurmuþtur.
Mete Han, orduyu onlu sisteme göre düzenlemiþtir. Bu
durum orduda düzenin ve disiplinin saðlanmasýný kolaylaþtýrmýþtýr. Ücretli olmayan ve atlý birliklerden kurulduðu için hafif silahlarý kullanan Türk ordusu savaþlarda “hilal - turan” taktiðini uygulamýþtýr.
Ekonomik Hayat
Hayvancýlýk
Türklerde ekonomik hayat hayvancýlýða dayanýyordu.
Bu durum Orta Asya’nýn iklimi ve yeryüzü þekillerinden
kaynaklanmaktaydý. Türkler en çok at ve koyun beslemiþlerdir.
Tarým
Türkler, hayvancýlýðýn yanýnda tarým ile de uðraþmýþlardýr. Uygurlarýn yerleþik hayata geçmesiyle tarým daha
fazla önem kazanmýþtýr. Hunlara ve Kök Türklere ait
sulama kanallarýnýn ve saban demirlerinin bulunmasý
Türklerin tarýma da önem verdiklerini göstermektedir.
Ticaret
DÝN VE ÝNANIÞ
Türklerin büyük bir çoðunluðu Gök Tanrý dinine inanýrdý. Gök Tanrý dininde cennet, cehennem ve öldükten
sonra dirilme inancý vardý. Türkler, ölüleri günlük hayatta kullandýklarý eþyalarýyla birlikte gömmüþlerdir.
Türkler, komþu devletlerle yoðun ticari iliþkilerde bulunmuþlardýr. Asya Hunlarý, Kök Türkler ve Uygurlar
Çinlilerle; Kök Türkler ve Avrupa Hunlarý da Bizans ile
ticaret anlaþmalarý yapmýþlardýr. Canlý hayvan, konserve et, deri, kösele, kürk ve hayvani gýdalar satan Türk
devletleri, tahýl ve giyim eþyasý almýþlardýr.
Türk devletlerinde Maniheizm, Budizm, Musevilik,
Hristiyanlýk ve Müslümanlýk gibi inançlar da kabul edilmiþtir. Bu durum Türklerin din konusunda hoþgörülü
olduklarýný göstermektedir.
Türkler, cenaze törenlerine yuð, mezarlara kurgan,
mezar taþlarýna da balbal demiþlerdir. Tanrýyý sonsuz
bir varlýk olarak gören Türkler, herhangi bir þekle de
sokmamýþlardýr.
SOSYAL VE EKONOMÝK HAYAT
Sosyal Hayat
Orta Asya’nýn coðrafi þartlarýndan dolayý konargöçer
bir hayat yaþayan Türkler, genellikle at ve koyun beslemiþlerdir. Hayvancýlýða dayalý bozkýr yaþantýsýnýn bir sonucu olarak “yaylak” ve “kýþlak” hayatý yaþamýþlardýr.
Ýpek Yolu
YAZI, DÝL VE EDEBÝYAT
Hunlar ve Kök Türkler dönemlerinde göçebe bir hayat
süren halk, çadýrlarda yaþýyordu. Kök Türkler Dönemi’nde þehirler kuran Türkler, Uygurlar Dönemi’nde
yaygýn olarak yerleþik hayata geçmiþlerdir.
Türkçe, köken olarak Ural - Altay dil ailesinin Altay kolundandýr. Ýlk dönemlerinde Kök Türk ve Uygur alfabelerini kullanan Türkler tarih boyunca Soðd, Arap, Kiril
ve Latin alfabelerini kullanmýþlardýr.
Eski Türklerde bahar mevsiminde yapýlan bayram törenleri önemliydi. Bu törenler herkesin katýlýmýyla kutlanýrdý. Ayrýca yoksullarýn donatýldýðý ve savaþtan dönenlerin aðýrlandýðý þölenler düzenlenirdi. Bu uygulamalarla toplumsal dayanýþma güçlendirilmiþtir.
Kök Türk Alfabesi
Türk devletlerinde otlaklarýn ve yaylaklarýn devletin
malý olmasý kiþilerin büyük toprak sahibi olmalarýný engellemiþtir. Böylece bazý kiþilerin ayrýcalýklý hale gelmesi ve kölelik engellenmiþtir.
50
38 harften oluþan bu alfabe Orhun alfabesi olarak da
anýlmaktadýr. Orhun Kitabeleri ve Yenisey Yazýtlarý bu
alfabe ile yazýlmýþtýr.
Uygur Alfabesi
Soðd alfabesi geliþtirilerek 18 harften oluþan Uygur alfabesi oluþturulmuþtur. Harf sayýsý az olduðundan
Türkçe’nin zenginliðine uygun bir alfabe deðildir.
9. Sýnýf / Tarih
Ýlk Türk Devletleri
Hazar Denizi ile Aral Gölü arasýnda yaþayan Alanlarýn
topraklarýný ele geçirdiler. Balamir yönetimindeki Hunlarýn Avrupa’ya ilerlemeleri karþýsýnda tutunamayan
kavimler, önlerine çýkan diðer kavimleri de yurtlarýndan
atarak ilerlediler. Yýllarca süren bu olaya Kavimler Göçü denir.
Destanlar
Türk edebiyatýnýn sözlü edebiyat alanýndaki ilk ve en
önemli eserleri destanlardýr. Ýskitlerin Alp Er Tunga,
Hunlarýn Oðuz Kaðan, Kök Türklerin Ergenekon ve Yaradýlýþ, Uygurlarýn Türeyiþ ve Göç, Kýrgýzlarýn Manas
destaný Türk destanlarýnýn en önemlileridir.
Kavimler Göçü’nün Sonuçlarý
BÝLÝM VE SANAT
• Roma Ýmparatorluðu doðu ve batý olmak üzere ikiye ayrýlmýþtýr (395). Batý Roma 476 yýlýnda yýkýlmýþtýr.
Bilim
• Avrupa’nýn bugünkü etnik yapýsý oluþmuþtur.
Ýslamiyet’ten önceki dönemde gök bilimi ile ilgilenen
Türkler, bir yýlý 365 gün ve 5 saatten biraz fazla olarak
hesaplamýþlardýr. Bu çalýþmalar sonucu On Ýki Hayvanlý Türk Takvimi hazýrlanmýþtýr.
• Avrupa’daki krallýklarýn gücünü kaybetmesi feodalite rejiminin ortaya çýkmasýna ortam hazýrlamýþtýr.
• Avrupa yaklaþýk yüzyýl karýþýklýk içinde kalmýþtýr.
Uygurlar, günümüz matbaasýnýn esasýný oluþturan hareketli harf sistemini kullanarak kitap basmýþlardýr. Bazý araþtýrmacýlar matbaanýn ilk olarak Uygurlar tarafýndan kullanýldýðýný kabul etmektedirler.
• Türk kültürü Avrupa’ya yayýlmýþtýr.
• Avrupa’da kilise önem kazanmýþ ve skolastik düþünce egemen olmuþtur.
Sanat
FEODALÝZM
Türklerin konargöçer hayat yaþamalarý sanatlarýný da
etkilemiþtir. Türkler, göçebe yaþantýya uygun eþyalar
yapmýþlardýr. Bundan dolayý yerleþik hayata özgü olan
saray, tapýnak, kale gibi eserlere Uygurlar Dönemi’ne
kadar rastlanmaz. Eserlerinde hayvan üslubunu (hayvan mücadelelerini gösteren figürler) kullanmýþlardýr.
Avrupa’da Kavimler Göçü’nün meydana getirdiði karýþýklýklar devam ederken halk ve büyük toprak sahipleri, hayatlarýný devam ettirebilmek için güçlü kiþilerin
korumasý altýna girme ihtiyacý hissettiler.
Halkýn himayesine girdiði kiþilere süzeren, himaye edilenlere de vassal denildi. Böylece 9. yüzyýlda senyörler ve vassallarý arasýnda bir hiyerarþi geliþti.
KAVÝMLER GÖÇÜ
Senyörler, baðlýlýðý sebebiyle vassallara kira karþýlýðý
bir topraðýn iþleme hakkýný vermeye baþladýlar. Böylece feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çýktý. Feodalite
rejiminin temeli ülkenin birçok yönetim birimine ayrýlmasýdýr.
Kuzey Hun Devleti’nin yýkýlmasýndan sonra, önce Aral
Gölü civarýna, daha sonra da Don ve Volga nehirleri
arasýna yerleþen Hunlar, 4. yüzyýl ortalarýnda tekrar batýya doðru göçe baþladýlar.
Angýllar
Angýllar
Burgondlar
Saksonlar
Saksonlar
Süevler
Burgondar
Süevler
Ostro
Gotlar
Hunlar
Vandallar
Burgondlar
Süevler
Ostro
Gotlar
Vizogotlar
Ostro
Gotlar
Hunlar
Vizogotlar
Vizogotlar
Vizogotlar
Vizogotlar
Vandallar
Vandallar
Kavimler Göçü
9. Sýnýf / Tarih
51
Ýlk Türk Devletleri
Buna göre kral ülkeyi büyük kontluklara, bunlarý da
daha küçük yönetim birimlerine ayýrýrdý. Bunlara derebeyi de denirdi.
Margos Antlaþmasý’nýn önemli hükümleri þunlardýr:
Ortaçað boyunca devam eden feodalite, 15. yüzyýlda
barutun ateþli silahlarda kullanýlmasý ve Haçlý Seferlerine katýlan derebeylerin seferlerden sonra ekonomik
ve askeri bakýmdan zayýflamasýnýn etkisiyle sona ermiþtir. Yeniçað baþýnda Almanya dýþýnda bütün Avrupa’da feodalite yýkýlmýþtýr.
• Ticari faaliyetler belirli sýnýr kasabalarýnda devam
edecektir.
Ortaçað’da Avrupa’da Sosyal Sýnýflar
Feodalite rejiminin oluþturduðu siyasal, sosyal ve ekonomik bölünmüþlük Avrupa’daki halk arasýnda farklýlýklar oluþmasýna neden olmuþtur.
Asiller: En imtiyazlý sýnýf olup her türlü hakka sahiptiler. Asillerin en üstünde senyör denilen derebeyleri bulunurdu. Senyörlerin en büyüðü kraldý.
Rahipler: Asillerden sonra en imtiyazlý sýnýftý. Vergi
vermezler ve askerlik yapmazlardý. Papaya baðlý olarak çalýþýrlardý. Ortaçað’da önemli miktarda toprak elde ederek zenginleþmiþlerdir.
Burjuvalar: Kasaba ve þehirlerde oturup ticaret ve
sanayi ile uðraþmýþlardýr. Senyörlere belirli miktarda
para vererek onlarýn himayesinde yaþamýþlardýr.
Köylüler: En kötü þartlar altýnda yaþamýþlardýr. Serf
adý verilen köylülerin hiçbir haklarý yoktu. Toprakla beraber alýnýp satýlýrlardý. Serbest köylüler ise ekip biçtikleri topraklardan kazandýklarýnýn bir bölümünü senyöre vergi olarak verirlerdi. Bunun dýþýnda istedikleri gibi
yaþarlardý.
AVRUPA HUN DEVLETÝ
Avrupa’ya giren Hunlar, Balamir liderliðinde bir devlet
kurmuþlardýr. Uldýz döneminde Macaristan’a ve Anadolu’ya girilmiþtir. Böylece Türkler ilk kez Anadolu’ya
girmiþtir. Ayrýca Bizans üzerine akýnlar yapýlarak bu
devlet vergiye baðlanmýþtýr.
Attila Dönemi (434 - 453)
Avrupa Hun Devleti en güçlü dönemini Attila zamanýnda yaþamýþtýr.
• Bizans, Hunlara baðlý kavimlerle antlaþma yapmayacaktýr.
• Bizans’ýn Hunlara ödemekte olduðu vergi 300 altýn
libreden 700 altýn libreye çýkacaktýr.
Uyarý
Margos Antlaþmasý, Bizans Ýmparatorluðu’nun Avrupa Hun Devleti’nin gücünü ve üstünlüðünü kabul
ettiðini göstermektedir.
Balkan Seferleri
Batý Roma üzerine sefer düzenlemeyi amaçlayan Attila, öncelikle Doðu Roma hakimiyetinde bulunan Balkanlarda güvenliði saðlamaya çalýþmýþtýr. Bu amaçla
Balkanlar üzerine peþ peþe seferler düzenlemiþtir. Bu
seferler sonucunda Doðu Roma Ýmparatorluðu ile
Anatolyus Antlaþmasý’ný imzalamýþtýr (447). Bu antlaþma ile Bizans’ýn ödemekte olduðu vergi miktarý üç katýna çýkmýþtýr.
Batý Roma Ýle Ýliþkiler
Doðu Roma Ýmparatorluðu’nu tamamen etkisiz hale
getiren Attila, Batý Roma üzerine yönelmiþtir. 451 yýlýnda yapýlan Galya (Batý Roma) Seferi’nde kesin sonuç
alýnamamýþtýr.
Attila bir yýl sonra 452 tarihinde Batý Roma üzerine yeniden sefer düzenlemiþtir. Alpleri aþarak Ýtalya’ya giren
Attila karþýsýnda Papa, Attila’dan bütün Hristiyanlar
adýna Roma’yý baðýþlamasýný istemiþtir.
Daha önce Roma’yý iþgal eden Got kralýnýn aniden ölmesi bir uðursuzluk kabul edilmiþti. Doðuda Sasani
Devleti üzerine sefere çýkmayý düþünen Attila Roma’yý
iþgal etmeyip geri dönmüþtür.
Avrupa Hun Devleti’nin Yýkýlmasý
Attila’nýn 453 yýlýnda ölümünden sonra oðullarý arasýnda taht kavgalarý baþlamýþtýr. Yapýlan mücadeleler sonucu merkezi otoritesi zayýflayan Hun Devleti, baðlý
kavimlerin ayaklanmasý ile 469 yýlýnda yýkýlmýþtýr.
Avrupa Hun Devleti’nin Avrupa’ya Etkisi
Doðu Roma Ýle Ýliþkiler
Atilla’nýn baþa geçtiði dönemde, Doðu Roma Ýmparatorluðu ile bazý sorunlar yaþanmaktaydý. Ýki devlet arasýndaki sorunlarýn görüþülmesi için Attila’ya baþvuran
Bizans ile 434 yýlýnda Margos Antlaþmasý yapýlmýþtýr.
52
• Hunlar, ele geçirdikleri bölgelerdeki kavimlerle bir
arada yaþamýþlardýr. Bu yüzden kavimler arasýnda
kültürel bir etkileþim meydana gelmiþtir. IV. yüzyýldan itibaren Tuna boyundaki Hunlarýn bir kýsmý
Hristiyanlaþmýþtýr.
9. Sýnýf / Tarih
Ýlk Türk Devletleri
• Avrupa Hunlarý, siyasi istikrar ve güvenliði saðladýklarýndan dolayý doðu batý arasýndaki ticaret faaliyetlerini kolaylaþtýrmýþlardýr.
Devletin en parlak zamaný olan bu dönemde, Avarlarýn
batýya doðru göç etmeleri saðlanmýþ, Çin, Kök Türk
üstünlüðünü kabul etmiþtir.
• Avrupalýlar, pantolon ve ceket giymeyi, at koþumlarý ve atlarý eyerleme yöntemleri konularýnda Hunlardan etkilenmiþlerdir.
Ýstemi Yabgu’nun Ýpek Yolu Siyaseti
• Avrupalý kavimlerden bazýlarý ordularýný Türk ordusu düzeninde yapýlandýrmýþlardýr.
I. KÖK TÜRK DEVLETÝ (552 - 659)
Büyük Hun Devleti’nin yýkýlmasýndan sonra Türklerin
bir kýsmý Altay Daðlarý’nýn doðusuna yerleþmiþlerdi.
Bu bölgede Avarlara baðlý olarak yaþýyorlar ve Avarlara silah yaparak geçimlerini saðlýyorlardý. 552 yýlýnda
Avarlara karþý isyan eden Bumin Kaðan, Ötüken merkezli Kök Türk Devleti’ni kurmuþtur.
Bumin Kaðan, Türk devlet geleneðine uyarak ülkeyi
doðu ve batý olmak üzere iki idari birime ayýrmýþ, batý
bölümünü yönetmek üzere kardeþi Ýstemi’yi görevlendirmiþtir.
• Ýstemi Yabgu, Ýpek Yolu’nu ellerinde bulunduran
Akhunlara karþý Sasanilerle ittifak yaparak Akhun
Devleti’ni yýkmýþtýr.
• Sasanilerin bir süre sonra Ýpek Yolu ticaretini engellemesi üzerine de bu devlete karþý Bizans ile iþ
birliði yapmýþtýr. Yapýlan savaþlar sonucunda Sasaniler zayýflamýþ ve Ýpek Yolu yeniden Kök Türklerin
egemenliðine girmiþtir.
Tapo Kaðan Dönemi (572 - 581)
Mukan Kaðan’ýn yerine geçen Tapo Kaðan, Budizmi
kabul ederek bu dinin yayýlmasý için çalýþmýþtýr.
Ancak bu tutumu yüzünden halký ile ters düþmüþtür.
Mukan Kaðan Dönemi (553 - 572)
Tapo Kaðan’ýn ölümü üzerine Kurultay tarafýndan hükümdar seçilen Ýþbara Kaðan döneminde Çin, Türkleri milli kimliklerinden uzaklaþtýrmak için yoðun çaba
harcamýþtýr.
Bumin Kaðan’dan sonra yerine iyi bir devlet adamý ve
komutan olan Mukan Kaðan geçmiþtir. Mukan Kaðan,
devleti amcasý Ýstemi Yabgu ile birlikte yönetmiþtir.
Kök Türkler, iç karýþýklýklar nedeniyle 582 yýlýnda ikiye
ayrýlmýþtýr. Doðu Kök Türkler 630, Batý Kök Türkler ise
659 yýlýnda Çin egemenliðine girmiþtir.
Kök Türk Devleti
9. Sýnýf / Tarih
53
Ýlk Türk Devletleri
II. KÖK TÜRK (KUTLUK) DEVLETÝ
(682 - 744)
Türklerin Çin egemenliði elli yýl kadar sürdü. Türkler,
bu süre içerisinde birçok kez ayaklanmýþlardýr.
Uyarý
Bu ayaklanmalarýn biri de Kürþad’ýn baþlattýðý ayaklanmadýr. Çin sarayýný basarak imparatoru ele geçirmek isteyen Kürþad’ýn 39 arkadaþýyla baþlattýðý
bu ayaklanma Çinliler tarafýndan kanlý bir þekilde
bastýrýlmýþtýr. Ancak bu isyan Türk boylarýna cesaret ve mücadele hýrsý vermiþ, baðýmsýz oluncaya
kadar ayaklanmalar devam etmiþtir.
Milli benliklerini kaybetmeyen Türkler, sonunda 681 yýlýnda Kutluk Kaðan önderliðinde ayaklanmýþlar ve Çin
esaretinden kurtulmuþlardýr.
II. Kök Türk Devleti’nin Yýkýlmasý
Bilge Kaðan’ýn 734 yýlýnda ölmesinden sonra hanedan
üyeleri arasýnda anlaþmazlýklarýn çýkmasý, ülke içinde
karýþýklýklara neden olmuþ, Uygur, Karluk ve Basmil
topluluklarý Ötüken’i ele geçirerek II. Kök Türk Devleti’ne son vermiþlerdir (744).
Uyarý
Kök Türkler Dönemi’nden günümüze ulaþan temel
kaynak Orhun Yazýtlarý’dýr. Bu yazýtlar Türk tarihinin
ve edebiyatýnýn ilk yazýlý örnekleridir. Bilge Kaðan,
Kültigin ve Tonyukuk adýna dikilen bu yazýtlar, Türk
devlet adamlarýnýn millete hesap vermesi, devletin
ve halkýn karþýlýklý olarak görevlerinin belirtilmesi,
Türklerde devlet anlayýþýnýn kavranmasý açýsýndan
önemlidir.
Ötüken’i ele geçiren Türkler, II. Kök Türk Devleti’ni kurmuþlardýr (682). Kurucusunun adýndan dolayý bu devlete Kutluk Devleti de denilmektedir.
Kutluk (Ýlteriþ) Kaðan Dönemi
Kutluk Kaðan “Ýlteriþ” (ülkeyi derleyip toplayan) unvanýný aldý. Ýlteriþ Kaðan vezir Tonyukuk’un yardýmý ile
devleti teþkilatlandýrdý. Çin üzerine yaptýðý 46 sefer ile
bu ülkenin tehlike olmaktan çýkmasýný saðladý.
Kapgan Kaðan Dönemi (692 - 716)
Kutluk’un ölümünden sonra çocuklarý Bilge ve Kültigin
küçük olduðu için yerine Kapgan Kaðan geçti.
Kapgan Kaðan döneminde Türk boylarýnýn çoðunun
Kök Türk hakimiyetine girmesiyle Türk birliði büyük ölçüde saðlanmýþtýr. Çin baský altýnda tutulmuþ ve Kök
Türk Devleti eski sýnýrlarýna ulaþmýþtýr.
Bilge Kaðan Dönemi (716 - 734)
Bilge Kaðan devletin baþýna geçtikten sonra, daha önce girdiði savaþlarda komutanlýk yeteneðini kanýtlayan
Kül Tigin’i ordunun baþýna getirdi. Bilge Kaðan döneminde II. Kök Türk Devleti en parlak zamanýný yaþamýþtýr.
Bilge Kaðan devlete karþý yapýlan ayaklanmalarý bastýrarak Oðuzlar, Karluklar, Uygurlar ve Türgiþleri egemenlik altýna almýþtýr.
Bu dönemde düþmanca tavýrlarýndan dolayý Çin baský
altýna alýnmýþtýr. Ancak Bilge Kaðan, Çin ile savaþýn
topluma yarar saðlamayacaðýný düþündüðünden dolayý barýþ yapmýþtýr.
54
Kök Türklere ait bir yazýt
UYGUR DEVLETÝ (744 - 840)
II. Kök Türk Devleti’nin son zamanlarýnda Basmiller ve
Karluklarla birleþen Uygurlar, bu devlete son vererek
kendi devletlerini kurmuþlardýr (744). Uygurlarýn merkezi Ötüken’dir.
Uygur Devleti’nin kurucusu olan Kutluk Bilge Kül Kaðan, Ordubalýk (Karabalgasun) þehrini kurarak baþkenti Ötüken’den buraya taþýmýþtýr.
9. Sýnýf / Tarih
Ýlk Türk Devletleri
Uygur Devleti
Moyen - Çur Dönemi (747 - 759)
Bilge Kül Kaðan’ýn ölümü üzerine yerine oðlu MoyenÇur geçti. Uygurlarýn en parlak zamanýný yaþadýðý bu
dönemde ülke sýnýrlarý geniþletilmiþ, Kök Türk Devleti’nin yýkýlmasýndan sonra daðýlan Türk birliði yeniden
saðlanmýþtýr.
Moyen - Çur tahta geçtiði sýrada Çin, 751 yýlýnda Müslüman Araplar ile yaptýðý Talas Savaþý’ný kaybederek
zayýflamýþtý.
Ýç isyanlar nedeniyle zor durumda kalan Çin imparatoru
Uygurlardan yardým istedi. Yapýlan yardýmlar sonucunda
Çin vergiye baðlanmýþ, Çin ile yakýnlýk saðlanmýþtýr.
Uyarý
Maniheizmin Uygurlar üzerinde olumlu etkileri de
olmuþtur.
Uygurlar bu dinin etkisi ile,
• Yerleþik hayata geçmiþler, tarým ve ticarette
önemli geliþmeler kaydetmiþlerdir. Þehir kültürünü geliþtirmiþlerdir.
• Yeni dinlerini halkýn öðrenmesi amacýyla çok
sayýda kitap yazmýþlar, bu kitaplarý basýmýnda
matbaanýn temeli sayýlabilecek kalýplar kullanmýþlardýr.
Uygur Devleti’nin Yýkýlmasý
Bögü Kaðan Dönemi (759 - 780)
Bögü Kaðan, karýþýklýk içinde olan Çin’e önceleri yardým etmiþ, daha sonra bu politikadan vazgeçerek Çin’i
ele geçirmek amacýyla birçok Çin þehrini iþgal etmiþtir.
Bögü Kaðan döneminde Mani dini kabul edilerek devletin resmi dini haline getirilmiþ, Mani dinine ait tapýnaklar yapýlmýþtýr. Ancak bu din sadece kaðan ve çevresinde kabul görmüþtür.
Manihaizm dini, et yemeyi ve savaþmayý yasakladýðý
için Türk inancý ve yaþantýsýna uygun deðildi. Bu özellikleri ile Uygurlarýn savaþçý yeteneklerini azaltmýþtýr.
9. Sýnýf / Tarih
Bögü Kaðan’ýn yerine geçen Baga Tarkan ve daha
sonraki hakanlar zamanýnda ortaya çýkan açlýk, kýtlýk
ve salgýn hastalýklar devleti iyice zayýflatmýþtýr. 840 yýlýnda Kýrgýzlarýn Ordubalýk þehrini almalarý üzerine Uygur Devleti yýkýlmýþtýr (840).
Kansu Uygur Devleti (Sarý Uygurlar)
(847 - 1226)
Çin’in kuzeyindeki Kansu bölgesine yerleþen Uygurlar, siyasi ve askeri bakýmdan güçlenememiþler, Çin’e
baðlý olarak yaþamýþlardýr. Çin ile ticaret yapmýþlar,
1226 yýlýnda Moðollarýn egemenliðine girmiþlerdir.
55
Ýlk Türk Devletleri
DÝÐER TÜRK DEVLETLERÝ VE
TOPLULUKLARI
Avarlar (560 - 805)
Orta Asya’da 4. yüzyýlýn sonlarýnda kurulan Avar Devleti’ne, Kök Türkler tarafýndan son verilmiþtir. Bunun üzerine batýya doðru hareket eden Avarlar, Macaristan’da
devlet kurmuþlardýr. Ýstanbul’u kuþatan ilk Türk devletidir (619 ve 626). Frank saldýrýlarý sonucu yýkýlmýþlardýr.
Bulgarlar (583 - 665)
Hunlar ile Karadeniz’in kuzeyinde yaþayan Ogurlarýn
kaynaþmalarýndan oluþmuþlardýr. I. Kök Türk Devleti’nin yýkýlmasý üzerine Dinyeper nehrinden Ýran’a kadar uzanan geniþ bir alanda Büyük Bulgarya Devleti
kurulmuþtur. Bu devlet, Hazarlarýn baskýsý ile Tuna ve
Ýtil (Volga) Bulgarlarý olmak üzere ikiye ayrýlmýþtýr.
Hazarlar (630 - 968)
Uygur duvar freski
Doðu Türkistan (Turfan) Uygur Devleti
(856 - 1209)
Yerleþik hayatýn etkisiyle tarým ve sanat faaliyetlerinde
baþarýlý olmuþlar, ticaret yaparak ekonomik yönden
güçlenmiþlerdir.
1209 yýlýnda Moðol egemenliðine girmiþlerdir. Moðol
devlet kademelerinde görev alarak Moðollarýn Türk
kültüründen etkilenmelerinde önemli rol oynamýþlardýr.
Birinci Kök Türk Devleti’nin yýkýlmasýndan sonra baðýmsýz olmuþlardýr. Yöneticileri Museviliði kabul etmesine raðmen halk arasýnda Müslüman, Hristiyan ve
Þamanistler vardý. Bu durum dini hoþgörüye sahip olduklarýna kanýt olarak gösterilebilir.
Macarlar (896 - 11. yüzyýl baþlarý)
Volga nehriyle Ural çevresinde yaþayan Ogur kavmiyle Onogur Türklerinin kaynaþmasý sonucu Macarlar
oluþmuþtur. 9. yüzyýlda Macaristan’a yerleþmiþlerdir.
Hristiyanlýðý kabul ederek Türklük özelliklerini kaybetmiþlerdir.
VII. yüzyýlda Avar Devleti
56
9. Sýnýf / Tarih
Ýlk Türk Devletleri
Ýtil ve Tuna Bulgarlarý
Sabirler (Sibirler - Sabarlar)
Baþkýrtlar (Baþkurtlar)
Bugünkü Sibirya’ya adýný vermiþlerdir. Avar baskýsý sonucu batýya göç etmiþlerdir. Bizans Ýmparatorluðu ile
mücadeleleri sýrasýnda Anadolu’ya girmiþlerdir.
Ural daðlarý çevresinde yaþayan Baþkurtlar, 4. yüzyýldan 10. yüzyýla kadar deðiþik Türk boylarýnýn egemenliðinde yaþamýþlardýr. Daha sonra Rus egemenliðine
girmiþlerdir.
Peçenekler
Ruslarýn Karadeniz’e inmesini engellemiþlerdir. Oðuz
baskýsý nedeniyle Balkanlara göç etmiþlerdir. Malazgirt
Savaþý’nda Bizans ordusundan Selçuklu ordusuna
geçmiþlerdir.
Kumanlar (Kýpçaklar) (1050 - 1239)
Kök Türklerin batý bölgesinde yaþayan Kumanlar 11.
yüzyýlda batýya gelmiþler ve Ruslarý yenerek Karadeniz’in kuzeyine yerleþmiþlerdir. Ruslar ile yaptýklarý mücadeleler Ruslarýn Ýgor Destaný’na konu olmuþtur.
Türgiþler
Batý Kök Türk Devleti’nin yýkýlmasýndan sonra baðýmsýz olmuþlardýr. Maveraünnehir bölgesine giren Emevilerle mücadele ederek ilerlemelerini engellemiþlerdir.
Karluklar tarafýndan yýkýlmýþlardýr.
Karluklar
Ýkinci Kök Türk Devleti’nin yýkýlmasýnda etkili olmuþlardýr. Uygur Devleti’nin kurulmasýnda ve yönetim kadrolarýnda görev almýþlardýr.
Oðuzlar (Uzlar)
Orta Asya’dan; önce Karadeniz’in kuzeyine, oradan
da Balkanlara göç etmiþlerdir. Türk boylarý içinde en
kalabalýk olanýdýr. Selçuklular ve Osmanlýlar Oðuz
boylarýndandýr.
Uyarý
Karluklar, Ýslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur.
Kýrgýzlar
Kimekler
Ýrtiþ ýrmaðý civarýnda yaþamýþlardýr. 8. yüzyýl ortalarýnda baðýmsýz olmuþlardýr. Kýpçak birliði içerisinde zamanla varlýklarýný kaybetmiþlerdir.
9. Sýnýf / Tarih
Günümüze kadar varlýðýný sürdüren Türk kavimlerinden birisidir. Farklý zamanlarda Asya Hunlarýnýn, Kök
Türklerin ve Uygurlarýn egemenliklerinde yaþamýþlardýr. 1207 yýlýnda Moðol egemenliði altýna girmiþlerdir.
57
Ýlk Türk devletlerinin topraklarý üzerinde bugün bulunan devletler
Ýlk Türk Devletleri
58
9. Sýnýf / Tarih
Ýlk Türk Devletleri
1.
Test - 1
Ýslamiyet’ten önceki Türk devletlerinde gelirlerin
4.
önemli bir bölümünü egemenlik altýna alýnan
devletlerin ödedikleri yýllýk vergiler oluþturuyordu.
Avrupa Hun Devleti, Bizans Ýmparatorluðu’nun
Hun idaresinde yaþayan kavimleri kýþkýrtmasý nedeniyle, Bizanslý tüccarlarýn Hun ülkesinde ticaret yapmalarýný ve ücretli asker toplamalarýný yasaklamýþtýr.
Bu vergilerin düzenli bir þekilde alýnmasý öncelikle aþaðýdakilerden hangisine baðlýdýr?
B
Buna göre Avrupa Hun Devleti’nin,
A) Uluslararasý ticaretin geliþtirilmesine
I. ülke bütünlüðünün bozulmasý,
B) Askeri gücün korunmasýna
II. merkezi yönetimin gücünü artýrmasý,
C) Göçebe yaþam düzeninin sürdürülmesine
III. ekonomik gelirlerin artmasý
D) Hanedan üyelerine geniþ yetkiler verilmesine
E) Egemenlik altýna alýnan yerlerdeki kültürlerin
benimsenmesine
durumlarýndan hangilerini engellemek istediði söylenebilir?
A
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
2.
C) Yalnýz III
E) II ve III
Uygurlarýn yerleþik hayata geçmesi,
I. mimari,
5.
II. tarým,
alanlarýndan hangilerini olumsuz etkilememiþtir?
Bu bilgilere dayanarak Ýslamiyet’ten önceki
Türkler ile ilgili aþaðýdakilerden hangisi savunulabilir?
D
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) II ve III
Ýslamiyet’ten önceki Türklerde göçebe yaþam
düzeni yaygýndý. Bu dönemde sanat eserleri, genellikle küçük ve kolay taþýnabilir eþyalardan yapýlmýþtýr.
III. askerlik
B
A) Ekonomilerinin tarýma dayalý olduðu
B) Yaþam düzenlerinin sanatlarýna yansýdýðý
C) Baðýmsýz yaþamaya önem verdikleri
D) Kalýcý eserler meydana getirdikleri
3.
E) Madencilik sanatýnda ilerledikleri
Kök Türkler, 630 yýlýnda yýkýldýktan sonra elli yýl Çin
egemenliðinde yaþamýþlardýr. Bu dönemde Çinlilerin her türlü baskýlarýna raðmen kültürlerine baðlý kalmýþ ve 681 yýlýnda yeniden baðýmsýz olmuþlardýr.
Bu bilgilere dayanarak aþaðýdakilerden hangisine ulaþýlamaz?
6.
•
Emevilerle mücadele ederek Ýslamiyet’in Orta Asya’ya girmesini geciktirmiþtir.
D
A) Çinlilerin, Türkleri öz benliklerinden uzaklaþtýrmak istediklerine
•
Türk topluluklarý içerisinde en kalabalýk olanýdýr.
•
Resmi din olarak Museviliði kabul etmiþtir.
B) Çinlilerin, Kök Türklere karþý hoþgörülü bir
politika izlemediklerine
•
Günümüzde de baðýmsýz bir devlete sahiptir.
C) Kök Türklerin, Çin egemenliðini benimsemediklerine
D) Kök Türklerde yerleþik yaþam düzeninin kökleþtiðine
E) Kök Türklerin, ulusal bilincin korunmasýna
önem verdiklerine
9. Sýnýf / Tarih
Yukarýda özellikleri verilen Türk devletleri arasýnda aþaðýdakilerden hangisi yer almaz?
B
A) Türgiþler
B) Avarlar
C) Hazarlar
D) Kýrgýzlar
E) Oðuzlar
59
Ýlk Türk Devletleri
7.
Test - 1
Kavimler Göçü sonunda Avrupa’da ortaya çýkan
10.
feodalite rejimine göre krallar yetkilerini derebeyleri ile paylaþmak zorunda kalmýþlardýr. Her derebeyi içiþlerinde serbest hareket etmiþtir.
da farklý bölgelere göç etmiþlerdir.
Farklý bölgelere yapýlan göçlerin,
I. mevcut geçim kaynaklarýnýn ihtiyaçlara cevap verememesi,
Bu bilgilere dayanarak feodalite rejiminin,
I. sosyal eþitliðin saðlanmasý,
II. yeni yurtlar bulma düþüncesi,
II. iç karýþýklýklarýn önlenmesi,
III. Gök Tanrý inancýnýn yayýlmak istenmesi
III. siyasal birliðin saðlanmasý
durumlarýndan hangilerini zorlaþtýrdýðý savunulabilir?
nedenlerinin hangilerinden kaynaklandýðý söylenebilir?
C
E
A) Yalnýz I
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) I ve II
C) I ve II
E) I, II ve III
E) I, II ve III
Bu durum Türk - Çin mücadelesinde,
I. ekonomik,
Bu bilgilere dayanarak eski Türkler ile ilgili
aþaðýdakilerden hangisi söylenemez?
II. dinsel,
III. kültürel
E
A) Kanun üstünlüðü ilkesinin benimsendiði
sorunlardan hangilerinin belirleyici nitelikte
olduðunu gösterir?
B) Hukuk devleti anlayýþýnýn geliþtiði
C) Adaletin saðlanmasýna önem verildiði
Orta Asya’daki Türk devletleriyle Çin arasýnda en
büyük sorun, Ýpek Yolu’na egemen olma mücadelesi olmuþtur.
Eski Türklerde töre adý verilen hukuk kurallarýna
hükümdar dahil herkes uymak zorundaydý. Töre
hükümlerini uygulamamak en büyük suçlardan
biri kabul edilirdi.
A
A) Yalnýz l
D) Yasalar karþýsýnda herkesin eþit olduðu
B) Yalnýz II
D) I ve II
E) Yasalarýn halkýn oylarý ile kabul edildiði
9.
B) Yalnýz II
D) I ve III
11.
8.
Orta Asya’da yaþayan Türkler, deðiþik zamanlar-
12.
Bögü Kaðan’ýn, Çin’de karýþýklýk çýkmasý üzerine
C) Yalnýz III
E) II ve III
Avrupa Hun hükümdarý Attila, Bizans Ýmparator-
bu ülkeyi ele geçirme isteðine devlet adamlarý
karþý çýkmýþlardýr.
luðu ile yaptýðý Anatolios Antlaþmasý’yla Bizans’ýn
ödediði vergiyi artýrmýþ ve Bizans’tan savaþ tazminatý almýþtýr.
Bu durumun,
Buna göre,
I. Türklerin milli benliðini kaybetmesi,
I. Bizans, Avrupa Hun Devleti’nin üstünlüðünü
kabul etmiþtir.
II. ekonomik gelirlerin azalmasý,
II. Hunlar, askeri alanda güçlüdür.
III. Türk kültürünün yayýlmasý
III. Hunlarýn ekonomik gelirleri artmýþtýr.
endiþelerinin hangilerinden kaynaklandýðý ileri sürülebilir?
A
yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir?
E
A) Yalnýz I
D) I ve II
60
B) Yalnýz II
C) Yalnýz III
E) II ve III
A) Yalnýz I
D) II ve III
B) Yalnýz II
E) I, II ve III
9. Sýnýf / Tarih
C) I ve II
Ýlk Türk Devletleri
1.
Test - 2
Uygurlarýn Ýslam öncesi Türk devletleri içinde
4.
ðiz. Zira, öteden beri Türkler kuvveti takdir eder,
baðlý olmayý hakir görürler.” demiþtir.
en geliþmiþ uygarlýða sahip olmasýnda,
I. sýk sýk din deðiþtirmeleri,
Hun imparatorunun bu sözü aþaðýdaki ilkelerinden hangisiyle doðrudan baðdaþýr?
II. saltanat usulüyle yönetilmeleri,
III. yerleþik hayata geçmeleri
E
A) Halkýçýlýk
özelliklerinden hangilerinin rol oynadýðý ileri
sürülebilir?
B) Yalnýz II
D) I ve III
E) II ve III
Bu bilgiler Hazar Devleti ile ilgili,
Bu bilgilere dayanarak aþaðýdakilerden hangisi savunulabilir?
I. Yöneticiler, hakimler kurulu tarafýndan seçilmiþlerdir.
A
A) Türklerde hukuk kurallarýnýn ulusal kültürün
bir ürünü olduðu
II. Halkýn tamamý Türklerden oluþmuþtur.
III. Yöneticiler, inançlarý konusunda halka baský
yapmamýþlardýr.
B) Türklerin göçebe yaþam biçimini benimsedikleri
C) Türklerde kanunlarýn hazýrlanmasýnda din
adamlarýnýn etkili olduðu
Hazar Devleti’nde yöneticiler Museviliði kabul ettikleri halde, halk arasýnda Müslüman, Hristiyan
ve Þamanist olanlar da vardý. Halk arasýndaki davalara Musevi, Müslüman, Hristiyan ve Þamanistlerden oluþan bir hakimler kurulu bakýyordu.
Ýslamiyet’ten önceki Türk devletlerinde törenin
içinde; halk arasýnda yaygýn olan uygulamalar,
mecliste alýnan kararlar ve hükümdarýn devlet yönetimi için belirlediði konular yer almaktaydý.
yargýlarýndan hangilerine kanýt olarak gösterilebilir?
C
D) Hukuk kurallarýnýn deðiþmez nitelikte olduðu
A) Yalnýz l
E) Hukuk kurallarýnýn kýsas anlayýþýna göre belirlendiði
3.
D) Devletçilik
E) Baðýmsýzlýk
C) Yalnýz III
5.
2.
B) Demokrasi
C) Eþitlik
C
A) Yalnýz I
Hun imparatorlarýndan Çi-çi, “Boyun eðmeyece-
B) Yalnýz II
D) l ve II
6.
Uygur hükümdarý Bögü Tarkan, 762 yýlýnda Çin’e
C) Yalnýz III
E) II ve III
Tarih boyunca kurulan Türk devletlerinin birçoðunda, ülke hanedan üyeleri arasýnda paylaþtýrýlmýþtýr.
yardým için gittiði seferden dönerken dört Mani
rahibini de beraberinde getirmiþtir.
Buna göre Türk devletleri ile ilgili,
Bu durumun aþaðýdakilerden hangisine neden olduðu söylenebilir?
I. Birbirlerinden etkilenmiþlerdir.
II. Merkezi yönetim güçlü tutulmamýþtýr.
D
A) Çin ile rekabetin artmasýna
III. Savaþçýlýk özellikleri devam etmektedir.
B) Ticaretin geliþmesine
C) Ülkede karýþýklýðýn yaþanmasýna
D) Mani inancýnýn yayýlmasýna
E) Devletin kýsa sürede yýkýlmasýna
9. Sýnýf / Tarih
yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir?
C
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
61
Ýlk Türk Devletleri
7.
Test - 2
Orta Asya’daki Türk devletlerinin ekonomileri-
11.
nin temelini baþlangýçta hayvancýlýðýn oluþturmasýnda,
þehir kültürünün ortaya çýkmasýna neden olan
geliþme aþaðýdakilerden hangisidir?
B
I. savaþçý bir millet olmalarý,
A) Ticaretin geliþmesi
II. yerleþik yaþantýya geçmemeleri,
B) Yerleþik hayata geçilmesi
III. teþkilatçý yapýya sahip olmalarý
C) Gelirlerin artmasý
durumlarýndan hangilerinin etkili olduðu söylenebilir?
D) Yazýnýn kullanýlmasý
E) Yeni yerlerin alýnmasý
B
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) Yalnýz III
E) II ve III
12.
8.
Türklerde sosyal yaþantýnýn deðiþmesine ve
Türkler, Orta Asya’dan göç ederek dünyanýn deðiþik bölgelerine yerleþmiþlerdir.
Ýpek ve Kürk yollarýnýn Türklerin yaþadýðý topraklardan geçmesi aþaðýdakilerden hangisine
neden olmamýþtýr?
B
A) Gelirlerin artmasýna
Aþaðýdakilerden hangisi bu durumun nedenlerinden birisi deðildir?
B) Türk siyasal birliðinin saðlanmasýna
A) Dini baskýlarýn yaþanmasý
D) Diðer devletlerle mücadelenin yaþanmasýna
B) Nüfusun artmasý
E) Halkýn ekonomik durumunun iyileþmesine
C) Ticaretin canlanmasýna
A
C) Baðýmsýz yaþama düþüncesi
D) Otlak bulma zorunluluðu
E) Boylar arasýnda mücadelelerin yaþanmasý
13.
Aþaðýdakilerden hangisi Kavimler Göçü’nün
sonuçlarýndan biri deðildir?
E
9.
Kök Türk Devleti’nin ordusuyla ilgili aþaðýda
A) Avrupa’nýn uzun yýllar karýþýklýk içinde kalmasý
verilen bilgilerden hangisi yanlýþtýr?
B) Roma Ýmparatorluðu’nun ikiye ayrýlmasý
E
C) Ýlk Çað’ýn sona ermesi
A) Ücretli deðildir.
B) Her Türk asker sayýlmýþtýr.
D) Germen kavimleri arasýnda Hristiyanlýðýn yayýlmasý
C) Temeli atlý askerlerden meydana gelmiþtir.
E) Hunlarýn batýya doðru göç etmesi
D) Onlu sisteme göre teþkilatlanmýþtýr.
E) Denizlerde önemli baþarýlar kazanmýþtýr.
14.
10.
Aþaðýdakilerden hangisi Kök Türklerle ilgili bir
özellik deðildir?
B
C) Türk adýyla kurulan ilk devlet olmalarý
D) Orhun Kitabeleri’ni hazýrlamalarý
E) Bumin Kaðan tarafýndan kurulmalarý
62
Museviliði benimsemiþlerdir.
•
Müslüman Araplarla savaþmýþlardýr.
•
Dini hoþgörüye sahiptirler.
Yukarýda özellikleri verilen Türk devleti aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Kendilerine ait alfabe kullanmalarý
B) Orta Asya’da kurulan ilk devlet olmalarý
•
D
A) Uygurlar
B) Kök Türkler
C) Hunlar
D) Hazarlar
E) Kýrgýzlar
9. Sýnýf / Tarih
Ýlk Türk Devletleri
1.
Test - 3
Kutluk Devleti Dönemi’nde Orta Asya’daki bütün
4.
•
Ýslamiyet’i topluca kabul eden ilk Türk boyu-
Türk boylarý Kök Türk yönetimi altýnda toplanmýþtýr.
•
dur.
Türk tarihinde Ýstanbul’u ilk kez kuþatmýþlardýr.
Buna göre, Kutluk Devleti’yle ilgili,
•
Oðuzlarla yaptýklarý mücadeleler Dede Korkut Hikayelerine konu olmuþtur.
•
Emevilerle savaþarak Orta Asya’nýn Araplaþmasýný önlemiþlerdir.
I. Siyasi alanda güçlüdür.
II. Ulusçu anlayýþý benimsemiþtir.
III. Çin ile sürekli mücadele halindedir.
Bu bilgilerde aþaðýdaki Türk topluluklarýndan
hangisi ile ilgili bir özellik verilmemiþtir?
yorumlarýndan hangileri yapýlabilir?
C
B
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) I ve II
A) Kýpçaklar
E) II ve III
B) Peçenekler
C) Avarlar
D) Türgiþler
E) Karluklar
2.
1209 yýlýnda Moðol Ýmparatorluðu’na baðlanan
Turfan Uygurlarý, Moðollarýn ele geçirdikleri ülkelerin teþkilatlandýrýlmasýnda ve yönetiminde onlara yardýmcý olmuþlardýr. Ayný zamanda Uygur yazýsý Moðol Ýmparatorluðu’nun da yazýsý olmuþ,
pek çok Türkçe sözlük Moðol diline girmiþtir.
5.
larýna hakim olmaya önem vermiþlerdir.
Türk devletlerinin bu tutumunda,
Bu bilgilere dayanarak aþaðýdaki yargýlardan
hangisine ulaþýlabilir?
I. siyasal,
II. ekonomik,
C
III. dinsel
A) Moðollar, demokratik yönetim anlayýþýný benimsemiþlerdir.
B) Moðollar, Türk devletleri ile sürekli mücadele
halinde olmuþlardýr.
Orta Asya’da kurulan Türk devletleri, ticaret yol-
alanlarýn hangilerinde, diðer devletlere üstünlük kurma isteðinin etkili olduðu ileri sürülebilir?
C
A) Yalnýz I
C) Uygurlar geliþmiþ bir kültürel seviyeye sahiptirler.
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
D) Uygurlar, Moðol egemenliðine girdikten sonra kültürel özelliklerini kaybetmiþlerdir.
E) Moðollar güçlü bir devlet kuramamýþlardýr.
6.
3.
Avarlar,
I. Hem Asya’da hem de Avrupa’da devlet kurmuþlardýr.
Ýlk Türk devletlerinde ordunun,
I. onlu, yüzlü, binli, on binli birlikler halinde düzenlenmesi,
II. Devlet yönetimi ve askerlik konularýnda Slavlarý etkilemiþlerdir.
II. temelinin atlý birliklere dayanmasý,
III. Zamanla yerli kavimler arasýnda milli kimliklerini kaybederek Slavlaþmýþlardýr.
III. ücretli askerlerden oluþmamasý
özelliklerinden hangilerinin, savaþlarda baþarýlý olunmasýný kolaylaþtýrdýðý savunulabilir?
E
Yukarýdakilerden hangileri, Avarlarýn teþkilatçý
bir yapýya sahip olduklarýný göstermektedir?
D
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
9. Sýnýf / Tarih
C) Yalnýz III
E) I, II ve III
A) Yalnýz I
D) I ve II
B) Yalnýz II
C) Yalnýz III
E) II ve III
63
Ýlk Türk Devletleri
7.
Test - 3
11.
Kök Türklerin,
Bu durum ilk Türk devletlerinde,
II. Ýpek Yolu’nu denetim altýna almalarý,
I. kanun üstünlüðü,
III. ülkeyi doðu ve batý þeklinde ikiye ayýrarak yönetmeleri
özelliklerinden hangileri, baðýmsýzlýk anlayýþlarýnýn güçlü olduðuna kanýt olarak gösterilebilir?
A
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
II. sosyal devlet,
III. feodal yönetim
anlayýþlarýndan hangilerinin benimsendiðini
gösterir?
A
A) Yalnýz I
C) Yalnýz III
Orta Asya Türk devletlerinde mimarinin, sana-
C) Ýklim þartlarý
D) Yönetim anlayýþý
Orta Asya’dan yapýlan Türk göçlerini,
II. atýn evcilleþtirilmesi,
III. araba ve tekerleðin kullanýlmasý
E
B) Sanat anlayýþý
durumlarýndan hangilerinin kolaylaþtýrdýðý
söylenebilir?
E
A) Yalnýz II
E) Göçebe hayat
B) Yalnýz III
D) II ve III
9.
I. Kök Türk Devleti aþaðýdakilerden hangisinin
varlýðýna son verilerek kurulmuþtur?
D
A) Uygurlar
B) Kutluklar
C) Karluklar
D) Avarlar
13.
C) I ve III
E) I, II ve III
Aþaðýdakilerden hangisi Orta Asya’da kurulan
Türk devletlerinden biri deðildir?
D
A) Kýrgýzlar
B) Hazarlar
C) Türgiþler
E) Hazarlar
10.
C) Yalnýz III
E) II ve III
I. göçebe olarak yaþanýlmasý,
týn ve tarým hayatýnýn geliþmemesinin temel
nedeni olarak aþaðýdakilerden hangisi gösterilebilir?
A) Dýþ baskýlar
B) Yalnýz II
D) I ve III
E) II ve III
12.
8.
Ýlk Türk devletlerinde, hükümdar baþta olmak
üzere herkes töreye uymak zorundaydý.
I. elli yýllýk Çin esaretinden kurtularak yeni bir
devlet kurmalarý,
D) Vizigotlar
E) Kýpçaklar
Türk tarihinde aþaðýdaki devletlerden hangisi
14.
döneminde mimari geliþmeye baþlamýþtýr?
A
Ýlk Türk devletlerinde hükümdarlar, aþaðýdaki
unvanlardan hangisini kullanmamýþlardýr?
D
A) Uygurlar
B) Kök Türkler
A) Kaðan
C) Hunlar
D) Hazarlar
C) Han
E) Kýrgýzlar
64
B) Hakan
D) Sultan
E) Ýlteber
9. Sýnýf / Tarih
ÝSLAMÝYET ÖNCESÝ DÜNYANIN
GENEL DURUMU
AVRUPA
Afrika’nýn kuzey kýyýlarýnda en güçlü din Hristiyanlýk’tý.
Diðer bölgelerdeki yerli halklar arasýnda ise puta tapýcýlýk yaygýndý.
ASYA
Kavimler Göçü’nden sonra ortaya çýkan karýþýklýklar Batý Roma Ýmparatorluðu’nun yýkýlmasýna neden oldu. Bunun üzerine Fransa’da Franklar, Ýspanya’da Vizigotlar,
Ýtalya’da Ostrogotlar yeni krallýklar kurdular. Ýngiltere’ye
Anglo Saksonlar egemen oldular.
Ortaya çýkan güvensizlik ve karmaþa ortamýndan feodalite rejimi doðmuþtur. Bu yönetim biçiminde büyük
krallarýn yerini derebeyler almýþtýr. Feodalite rejiminde
halk; soylular, rahipler, burjuvalar ve köylüler olmak üzere sosyal sýnýflara ayrýlmýþtýr. Bu durum halk arasýnda
eþitsizlik olduðunu göstermektedir.
Orta Çað’da Hristiyanlýk bütün Avrupa ülkelerinde yayýlmýþ ve güçlü bir kilise teþkilatý kurulmuþtur. Hristiyanlýðýn en yetkili kiþisi Roma’da oturan papadýr.
Doðu Roma (Bizans) Ýmparatorluðu
Doðu Roma (Bizans) Ýmparatorluðu, Kavimler Göçü’nün etkisiyle Roma Ýmparatorluðu’nun ikiye ayrýlmasý üzerine kurulmuþtur (395). Ýslamiyet’in doðuþu
sýrasýnda Heraklius sülalesi iktidardaydý. Bu dönemde
Bizans Ýmparatorluðu en güçlü Hristiyan devletiydi.
Sasaniler
Babek tarafýndan Ýran’da kurulmuþtur (226). Ön Asya’da Bizans’tan sonra en güçlü devletti.
Sasaniler, Ýslamiyet’in doðuþu sýrasýnda Doðu Roma
ile yaptýklarý mücadeleler ve taht kavgalarý sonucunda
iyice zayýflamýþtý. Sasanilerde esasý ateþe tapýcýlýk olan
Zerdüþtlük (Mecusilik) dini egemendi.
AFRÝKA
Ýslamiyet’in doðuþu sýrasýnda Kuzey Afrika ile Afrika’nýn
doðusunda yer alan Habeþistan siyasi bakýmdan
önemli olan bölgelerdi. Kuzey Afrika’ya Bizans hakimdi. Habeþistan’da (Etiyopya) ise Habeþ Krallýðý vardý.
Kök Türkler
552 yýlýnda Bumin Kaðan tarafýndan kurulan Kök Türk
Devleti, bir süre sonra doðu ve batý olmak üzere ikiye
ayrýlmýþtýr (582).
Ýslamiyet’in doðuþu sýrasýnda Dünya’nýn genel durumu
9. Sýnýf / Tarih
67
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
Ýslamiyet’in doðduðu ve yayýlmaya baþladýðý dönemde ise Asya’da önemli bir güç olmaktan çýkmýþtýr. Gök
Tanrý dininin yaygýn olduðu Kök Türklerde, zamanla
baþka inançlar da benimsenmiþtir.
Hindistan
Asya’nýn güneyinde yer alan Hindistan’da, sürekli iþgallere uðramasýndan dolayý deðiþik ýrk, din ve kültürler bir arada yaþamýþtýr. Bu durum siyasi birliðin saðlanmasýný ve güçlü bir devlet kurulmasýný engellemiþtir. Hindistan’da Hinduizm ve Budizm inançlarý benimsenmiþtir.
Çin
Eski ve köklü bir medeniyet merkezi olan Çin, hanedanlar tarafýndan yönetilmiþtir. Türklerle sürekli mücadele eden Çinliler, Kök Türk Devleti’ni egemenlik altýna
almýþlar ve Orta Asya’da tek güç haline gelmiþlerdir.
Çin’de Taoizm ve Konfüçyüs dinleri etkili olmuþtur.
Japonya
Asya’nýn doðusunda Büyük Okyanus’ta birçok adadan oluþan Japonya’da, 7. yüzyýlda merkezi otorite
zayýftý. Derebeyliðin egemen olduðu devletin dünya
üzerinde siyasi bir etkinliði yoktu. Budizm ile “Tanrýlarýn yolu” anlamýna gelen Þintoizm yaygýndý.
ARAP YARIMADASI
Asya’nýn güneybatýsýnda yer alan Arabistan Yarýmadasý’nýn en önemli bölgeleri Hicaz, Necid ve Yemen’dir.
Güneyde yer alan Yemen’de tarým, kuzeyde yer alan
Necid bölgesinde hayvancýlýk geliþmiþtir. Mekke, Medine ve Taif’in bulunduðu Hicaz ise ticaret yollarýnýn
geçtiði önemli bir bölgedir.
Siyasi Yapý
Ýslamiyet öncesinde Güney Arabistan’da Main, Seba,
Himyeri, Kuzey Arabistan’da Nebatlýlar, Tedmürlüler,
Gassaniler gibi devletler kurulmuþtur. Bu durum Arabistan’da siyasi birliðin kurulamadýðýný göstermektedir.
Dini Ýnanýþ
Bu dönemde Araplarýn büyük bir bölümü putlara tapardý. Her kabilenin ayrý bir putu vardý. Mekke’de bulunan Kabe kutsal sayýlýr ve kabilelerin putlarý burada
bulunurdu. Putperestlerin yanýnda Musevi ve Hristiyan
kabileler ile Hz. Ýbrahim’in inancýný benimseyen “Hanif” denilen kiþiler de vardý.
68
Sosyal ve Ekonomik Hayat
Ýslamiyet öncesinde Araplar, kabileler halinde yaþarlardý. Kabileler arasýnda otlaklar ve su kaynaklarýndan dolayý sürekli çatýþmalar yaþanýrdý. Ayrýca kabileler arasýnda kan davalarý da yaygýndý. Kadýna deðer verilmezdi.
Bazen kýz çocuklarý babalarý tarafýndan diri diri topraða
gömülürdü. Kölelik yaygýn olup köleler alýnýp satýlýrdý.
Araplarýn þehirde yaþayanlarýna medeni, çölde yaþayanýna bedevi denilirdi. Bedeviler daha çok göçebe biçiminde yaþar ve hayvancýlýkla uðraþýrlardý. Medeniler
ise tarým ve ticaretle geçinirlerdi.
Mekke, Medine ve Taif þehirleri, ticaret sayesinde oldukça zenginleþmiþlerdi. Ticaretle uðraþanlar, toplumda itibarlý kiþiler olarak kabul edilirdi.
Uyarý
Arabistan’da belirli zamanlarda kurulan panayýrlar
ticari hayatýn en önemli unsurudur. Bunlarýn en
önemlisi Mekke civarýnda kurulan Ukaz Panayýrý’dýr. Kan dökmenin yasak olduðu ve haram aylar
denilen dönemde kurulan panayýrlar, Araplarýn
sosyal ve kültürel hayatýnda önemli geliþmeler
saðlamýþtýr.
Edebiyat
Araplar, edebiyat alanýnda þiir ve güzel konuþmaya
(hitabet) büyük önem verirlerdi. Bu alanda düzenledikleri yarýþmalarda beðenilen þiirler, Kabe’nin duvarýna asýlýrdý.
ÝSLAMÝYET’ÝN DOÐUÞU VE YAYILIÞI
Hz. Muhammed, 571 yýlýnda Mekke’de dünyaya geldi.
Babasý Kureyþ kabilesinin Haþimoðullarý kolundan Abdullah, annesi Beni Zühre kolundan Amine’dir.
Hz. Muhammed doðmadan önce babasýný, altý yaþýnda da annesini kaybetti. Bunun üzerine önce dedesi
Abdülmuttalip ile, onun ölümünden sonra da amcasý
Ebû Talip ile birlikte yaþamaya baþladý.
Ebû Talip ticaretle uðraþtýðýndan Hz. Muhammed amcasýnýn kervanlarýna yardým etmeye baþladý. Bu kervanlarla Suriye’ye ve Yemen’e gidip geldi. Kureyþliler
arasýnda doðruluðu ve dürüstlüðünden dolayý “Muhammed’ül Emin” deniliyordu.
Hz. Muhammed, yirmi beþ yaþýnda Mekke’nin tanýnmýþ tüccarlarýndan Hz. Hatice ile evlendi. Arap toplumunun cahilliði, çirkin adetleri ve putperestliði nedeniyle üzüntüye kapýlan Hz. Muhammed, sýk sýk Hira
Daðý’na giderek bir süre kalýrdý.
9. Sýnýf / Tarih
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
Hz. Muhammed, kýrk yaþýna geldiðinde “oku” ifadesiyle baþlayan ilk vahiy geldi (610 ). Daha sonra diðer
ayetler de geldi ve Hz. Muhammed Ýslamiyet’i yaymakla görevlendirildi. Ýlk Müslümanlar Hz. Hatice, Hz.
Ali, Hz. Zeyd bin Harise ve Hz. Ebu Bekir’dir.
Hz. Muhammed, yeni gelen bir vahiy üzerine Ýslamiyet’i açýkça yaymaya baþladý. Bu durum Müslümanlarýn sayýsýný artýrdýðý gibi Mekkelilerin baskýsýný da artýrdý. Bunun üzerine Hz. Muhammed’in izniyle bir gurup
Müslüman Habeþistan’a göç etti (615 ).
Mekkelilerin Ýslâmiyet’e karþý çýkmalarýnda,
• Zenginlerin ekonomik çýkarlarýný kaybetmekten
korkmalarý
• Ýslâmiyet’in puta tapýcýlýðý reddetmesi
• Ýslâmiyet’in insanlarý köle ve soylu ayrýmý yapmadan eþit kabul etmesi
Hicretin Sonuçlarý
• Müslümanlar, Mekkelilerin baský ve iþkencelerinden kurtulmuþlardýr. Böylece Ýslamiyet’in yayýlmasý
için uygun bir ortam doðmuþtur.
• Ýslam Devleti’nin temelleri atýlmýþtýr.
• Müslümanlar siyasi bir güç olarak ortaya çýkmýþ,
diðer din ve devletlerle iliþki kurma imkanýna kavuþmuþlardýr.
• Muhacirler ile ensar kardeþ ilan edilmiþtir. Bu durum Müslümanlar arasýnda yardýmlaþma ve dayanýþmaya dolayýsýyla toplumsal kaynaþmaya ortam
hazýrlamýþtýr.
• Hz. Muhammed, Müslümanlarýn hem peygamberi,
hem devlet baþkaný, hem de ordularýn baþkomutaný olmuþtur.
• Hz. Ömer döneminde takvim baþlangýcý yapýlmýþtýr.
• Ýslamiyet’in kabile üstünlüðü anlayýþýný ve kötü
alýþkanlýklarý reddetmesi
HZ. MUHAMMED DÖNEMÝ (622 - 632)
gibi faktörler etkili olmuþtur.
Müslümanlarýn sayýsýnýn her geçen gün artmasý, Mekkelilerin Müslümanlara boykot uygulamasý baþlatmalarýna neden oldu.
Bu boykot üç yýl sürdü. Boykotun sona ermesinden
sekiz ay sonra Hz. Muhammed’in önce amcasý Ebû
Talip, daha sonra da eþi Hz. Hatice vefat etti (620 ). Bu
döneme “hüzün yýlý” denilmiþtir.
Medine Sözleþmesi
Medine’de Müslümanlarýn dýþýnda putperest, Yahudi
ve Hristiyanlar da bulunmaktaydý. Bir süre sonra Hz.
Muhammed, Medine’de yaþayanlarla bir sözleþme
yaptý. Bu sözleþme, “Medine Sözleþmesi” olarak bilinmektedir.
Medine Sözleþmesi’nin bazý maddeleri þunlardýr:
• Yahudiler din hürriyetine sahip olacaklardýr.
HÝCRET VE MEDÝNE ÝSLAM DEVLETÝ
Hz. Muhammed, Mekke’de Müslümanlara yönelik
baskýlara raðmen Kabe’yi ziyarete gelen kabilelere, Ýslamiyet’i anlatmayý sürdürüyordu. 619 yýlýnda Medineli altý kiþi Akabe’de Ýslamiyet’i kabul etti. Medinelilerle
621 ve 622 yýllarýnda iki görüþme daha yapýldý.
I. ve II. Akabe Biatlarý denilen bu olayda, Medineli
Müslümanlar Hz. Muhammed’e baðlý kalacaklarýna
söz verdiler. Bir süre sonra Mekke’de Müslümanlara
uygulanan baský ve iþkencenin artmasý üzerine Medine’ye göç edilmiþtir.
Uyarý
Müslümanlarýn inançlarý uðruna Mekke’den Medine’ye göç etmelerine Ýslam tarihinde “hicret” denir.
Her göç hicret demek olmadýðý gibi Müslümanlarýn
Medine’ye gitmeleri de bir kaçýþ deðildir. Ýnandýklarý din uðruna fedakarlýk gösterilerek yapýlmýþ bir
harekettir. Hicrete katýlan Müslümanlara “muhacir”,
Medine’de Müslümanlara ev sahipliði yapanlara
ise “ensar” denilmiþtir.
9. Sýnýf / Tarih
• Yahudiler veya Müslümanlar üçüncü bir tarafa karþý savaþ ilanýna mecbur kalýrsa birbirlerine yardým
edeceklerdir.
• Ýki taraf da Kureyþli müþrikleri korumayacaktýr.
• Medine’ye karþý bir saldýrý olduðunda þehrin korunmasý için taraflar birlikte hareket edeceklerdir.
• Ýki taraftan biri bir düþmanla barýþ yaparsa iki taraf
da barýþ þartlarýna uyacaktýr.
• Anlaþmazlýða düþülen herhangi bir konuda, Hz.
Muhammed’e baþvurulacaktýr.
Medine Sözleþmesi’nin Sonuçlarý
• Hz. Muhammed, bu sözleþmeyle ayný topraklar
üzerinde yaþayan insanlarýn, dinleri, inançlarý ve
idealleri ayný olmasa da uymalarý gereken evrensel kurallarý ortaya koymuþtur.
• Medine Sözleþmesi, Ýslam Devleti’nin kurulduðunu gösteren bir belgedir.
• Hz. Muhammed’in devlet baþkanlýðý Yahudiler tarafýndan da kabul edilmiþtir.
69
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
Bedir Savaþý (624)
Mekkeliler, Müslümanlarý Medine’ye göç ettikten sonra da rahat býrakmadýlar. Bir yandan Medineli Müslümanlara tehdit mektuplarý yazýyor, diðer yandan Arap
ve Yahudi kabilelerini Müslümanlara karþý kýþkýrtýyorlardý.
Bu sýrada Mekke’den göç eden Müslümanlar, göç sýrasýnda bütün mallarýný Mekke’de býraktýklarýndan dolayý Medine’de ekonomik yönden güçlük çekmekteydiler.
Müslümanlar, Ebu Süfyan baþkanlýðýnda Mekkelilere
ait bir kervanýn Medine yakýnlarýndan geçeceðini ve
bu kervanýn gelirleriyle silah alýnarak Müslümanlara
saldýrýlacaðýný duyunca kervaný ele geçirmeye karar
verdiler.
Bu amaçla Müslümanlar, Hz. Muhammed komutasýnda 300 kiþi ile yola çýktýlar. Ancak bunu haber alan kervanýn baþýndaki Ebu Süfyan, yolunu deðiþtirerek baskýndan kurtuldu ve Mekke’den yardým istedi.
Mekkelilerin durumu öðrenmeleri ve 900 kiþilik bir orduyu Müslümanlarýn üzerine göndermeleri savaþa neden oldu. Bedir kuyularý yakýnlarýnda yapýlan savaþý
Müslümanlar kazandý.
Bedir Savaþý’nýn Sonuçlarý
• Hz. Muhammed, iyi bir komutan olduðunu göstermiþ ve siyasi gücünü artýrmýþtýr. Müslümanlarýn Hz.
Muhammed’e güven ve baðlýlýðý artmýþtýr.
• Müslümanlarýn kendilerine olan güveni artmýþtýr.
• Þam ticaret yolu Müslümanlarýn denetimine girmiþtir.
• Savaþ sonunda elde edilen ganimetlerin beþte biri devlete býrakýlmýþ, geri kalaný savaþa katýlanlara
daðýtýlmýþtýr. Bu uygulama Ýslam devletlerinde kural haline gelmiþtir.
• Esir alýnan Mekkelilerden zengin olanlar fidye ödeyerek, okuma yazma bilenler ise 10 Müslüman’a
okuma yazma öðretmeleri karþýlýðýnda serbest býrakýlmýþlardýr. Bu durum Ýslamiyet’in eðitime verdiði önemi göstermektedir.
Uhud Savaþý (625)
Mekkeliler, Bedir Savaþý’nýn intikamýný almak için 3000
kiþilik büyük bir ordu hazýrlayarak Medine üzerine yürüdüler. Bunu haber alan Hz. Muhammed, bir danýþma
meclisi topladý.
Hz. Muhammed, savunma savaþý yapma düþüncesindeydi. Fakat özellikle genç Müslümanlar düþmaný Medine’nin dýþýnda karþýlamak istiyorlardý. Hz. Muhammed çoðunluðun kararýna uyarak 700 kiþilik bir kuvvetle harekete geçti.
70
Ýki ordu Uhut Daðý eteklerinde karþýlaþtýlar. Hz. Muhammed, elli kiþilik bir okçu kuvvetini Mekkelilerin arkadan
saldýrmasý ihtimaline karþý Ayneyn tepesine yerleþtirdi.
Okçulardan buradan kesinlikle ayrýlmamalarýný istedi.
Savaþýn baþlarýnda Müslümanlar üstünlüðü ele geçirdiler. Ancak savaþýn kazanýldýðýný zanneden okçularýn
yerlerini terk etmesi üzerine Halid bin Velid, yanýndakilerle bu geçide saldýrarak Müslümanlarý iki ateþ arasýnda býraktý. Buna karþýlýk Mekkeliler bu durumdan istedikleri gibi yararlanamadýlar. Kesin bir üstünlük elde
edemeden Mekke’ye geri döndüler.
Uhud Savaþý’nýn Sonuçlarý
• Müslümanlar önemli kayýplar vermelerine raðmen
Mekkeliler, Müslümanlar üzerinde kesin bir üstünlük saðlayamamýþtýr.
• Mekkelilerle iþ birliði yapan Medine’deki Beni Nadir Yahudileri þehirden çýkarýlmýþtýr.
• Hz. Muhammed’in Medine’deki otoritesi kesinleþmiþtir.
Hendek Savaþý (627)
Mekkeliler, Uhud Savaþý’ný kazanmalarýna raðmen
Müslümanlara kesin bir darbe indirememiþlerdi. Ýslamiyet’in yayýlmasýný engellemek için on bin kiþilik bir
ordu ile Müslümanlar üzerine yürüdüler.
Bunu haber alan Müslümanlar, Medine’de kalarak savunma savaþý yapmaya karar verdiler. Selman-ý Farisi’nin önerisiyle Medine’nin etrafýna hendekler açýldý.
Bu hendeðin uzunluðu yaklaþýk 5,5 km, geniþliði 9
metre, derinliði ise 4,5 metre kadardý. Mekkeliler, Arabistan’da ilk kez görülen bu savunma sistemi nedeniyle baþarýlý olamayarak geri döndüler.
Hendek Savaþý’nýn Sonuçlarý
• Mekkeliler, Müslümanlara bir daha saldýramamýþlardýr.
• Müslümanlar savunma durumundan taarruz durumuna geçmiþlerdir.
• Mekkelilere gizlice destek olan Beni Kureyza Yahudileri Medine’den çýkarýlmýþtýr.
Hudeybiye Antlaþmasý (628)
Hz. Muhammed, Hendek Savaþý’ndan sonra Kabe’yi
ziyaret etmek amacýyla 1500 kiþiyle birlikte Mekke’ye
doðru yola çýktý. Hudeybiye denilen yere gelindiðinde
Hz. Osman’ý durumu anlatmasý için Mekke’ye elçi olarak gönderdi. Ancak Mekkeliler tedirgin olduklarý için
Hz. Osman’ý esir aldýlar. Ýki taraf arasýnda gerginleþen
iliþkiler savaþa dönüþmeden antlaþma imzalandý.
9. Sýnýf / Tarih
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
Buna göre,
• Müslümanlar o yýl Kabe’yi ziyaret etmeyecekler, ertesi yýl üç gün süreyle Mekke’de kalarak Kabe’yi
ziyaret edebileceklerdi.
• Ýki taraf arasýnda on yýl süreyle savaþ yapýlmayacaktý.
• Mekkelilerden reþit olmayan Müslümanlar Mekke’ye geri verilecek, Müslümanlardan Mekkeliler
tarafýna geçenler geri verilmeyecekti.
• Müslümanlar ve Mekkeliler istedikleri Arap kabilesiyle iþ birliði yapabilecekler ancak askeri yardýmda bulunamayacaklardý.
Hudeybiye Antlaþmasý’nýn Sonuçlarý
• Mekkeliler Müslümanlarý hukuken tanýmýþlardýr.
• Saðlanan barýþ ortamý Ýslamiyet’in yayýlmasýný hýzlandýrmýþtýr.
• On yýllýk barýþ kararý Müslümanlarýn baþka yerlere
seferler yapmalarýna ortam hazýrlamýþtýr.
Uyarý
Anlaþma maddeleri baþlangýçta Müslümanlarýn
aleyhine gözüküyordu. Özellikle “reþit olmayan
Müslümanlarýn Mekke’ye geri verilmesi” hükmü
Müslümanlarý rahatsýz etmiþti. Ancak Medine’ye
kabul edilmeyen bu reþit olmayan Müslümanlar,
Mekke ile Medine arasýnda bir yere yerleþerek
Mekke kervanlarýný yaðmalamaya baþlayýnca Mekkeliler bu hükmün iptal edilmesini istemiþlerdir.
Hayber’in Fethi (629)
Hendek Savaþý’nda Mekkelileri destekleyen Yahudiler
savaþtan sonra Medine’den çýkarýlmýþlardý. Hayber’e
yerleþen Yahudilerin, Müslümanlarýn ticari faaliyetlerini
engellemeleri üzerine Müslümanlar Hayber Kalesi’ni
kuþattý. 10 gün süren kuþatmadan sonra kale alýndý.
Hayber’in Fethinin Sonuçlarý
• Müslüman olmayan erkeklerden güvenliklerinin
saðlanmasý karþýlýðýnda cizye vergisi alýnmaya
baþlanmýþtýr.
• Hayber topraklarý, ürünlerin yarýsýný Ýslam Devleti’ne vermeleri karþýlýðýnda Yahudilere býrakýlarak
ürün vergisi uygulamasý baþlatýlmýþtýr.
Busra valisi Bizans’tan yardým istedi. Þam tarafýnda bir
bölge olan Mute’de karþýlaþan iki ordu büyük kayýplar
verdiler. Halid Bin Velid, Ýslam ordusunu toparlayarak
Medine’ye geri getirdi. Mute Savaþý, Müslümanlarýn
Bizans ile yaptýklarý ilk savaþtýr.
Mekke’nin Fethi (630)
Mekkelilerin, Mekke dýþýndaki iki kabile arasýndaki savaþa karýþmalarý Hudeybiye Antlaþmasý’nýn bozulmasýna neden oldu. Bunun üzerine 10 bin kiþilik bir ordu
ile Mekke üzerine yürüyen Hz. Muhammed, savaþ
yapmadan Mekke’yi fethetti. Mekke’nin fethinden sonra Kabe putlardan temizlenmiþ ve Mekke’de genel bir
af ilan edilmiþtir.
Huneyn Savaþý ve Taif Seferi (630)
Mekke’nin fethinden sonra putperest Arap kabileleri,
Müslümanlara saldýrmak amacýyla Huneyn denilen
yerde toplanmýþlardý. Bunun üzerine Huneyn üzerine
yürüyen Müslümanlar yapýlan savaþý kazandýlar.
Savaþta yenilenlerin Taif’e sýðýnmasý üzerine buraya
bir sefer düzenlendi. Ancak kentin güçlü surlarla çevrili olmasýndan dolayý baþarýlý olunamadý. Bir süre sonra Taifliler de Müslüman oldular.
Tebük Seferi (631)
Bizans Ýmparatoru Heraklius’un büyük bir ordu ile Arabistan üzerine yürüyeceðini haber alan Hz. Muhammed, Bizans’ý durdurmak için sefere çýktý. Bizans sýnýrýndaki Tebük’e gelindiðinde haberin asýlsýz olduðu anlaþýlýnca Müslüman ordusu geri döndü.
Bu sefer sýrasýnda Suriye’deki Gassani Araplarý Müslümanlýðý kabul ettiler. Tebük Seferi Arabistan dýþýna yapýlan ilk seferdir.
Veda Haccý ve Veda Hutbesi (632)
Hz. Muhammed, 632 yýlýnda kalabalýk bir grup ile Mekke’ye giderek hac görevini yerine getirdi. Burada yaklaþýk yüz bin kiþiye “Veda Hutbesi”ni okudu.
Hz. Muhammed bu hutbede, Allah’tan baþka ilahýn olmadýðýný, hiçbir ýrkýn birbirine üstünlüðünün bulunmadýðýný, bütün Müslümanlarýn kardeþ olduðunu, kan davalarýnýn kaldýrýldýðýný, kadýnlara iyi muamele edilmesinin gerekliliðini belirtmiþtir.
Uyarý
• Þam ticaret yolunun güvenliði saðlanmýþtýr.
Mute Savaþý (629)
Busra valisinin Hz. Muhammed’in Ýslam’a davet mektubunu getiren elçiyi öldürtmesi üzerine Zeyd Bin Harise komutasýnda bir ordu sefere çýktý.
9. Sýnýf / Tarih
Veda Hutbesi, Ýslam toplumunda ve dünyada insan haklarýna yönelik ilk belgelerden birisidir.
Medine’ye dönüþünde hastalanan Hz. Muhammed, 8
Haziran 632’de vefat etmiþtir.
71
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
DÖRT HALÝFE DÖNEMÝ (632 - 661)
Hz. Muhammed’in vefatýndan sonra Ýslam tarihinde
Dört Halife Dönemi baþlamýþtýr. Bu halifeler seçimle
belirlendiðinden dolayý bu döneme, “Cumhuriyet Dönemi” denilmiþtir.
Kavram Bilgisi
Halife, “sonradan gelen” anlamýndaki Arapça halef
kelimesinden türetilmiþ bir unvandýr. Halife, Hz.
Muhammed’in peygamberlik görevi hariç, devlet
baþkanlýðý ile ilgili bütün görevlerini yerine getiren
kiþi demektir.
Hz. Ebu Bekir Dönemi (632 - 634)
• Hz. Muhammed’in vefatýyla ortaya çýkan karýþýklýklarý önlemek için tedbirler aldý.
• Dinden dönenler, yalancý peygamberler ve zekat
vermek istemeyen Arap kabileleri üzerine ordu
gönderdi. Bu mücadelelerde baþarýlý olarak bütün
Arabistan’ý Medine etrafýnda yeniden birleþtirdi.
• Savaþlarda hafýzlarýn (Kur’an’ý ezberleyenler) bir
bölümünün þehit olmasý üzerine Kur’an-ý Kerim kitap haline getirildi. Böylece Kur’an ayetlerinin deðiþmeden günümüze kadar gelmesi saðlanmýþ,
dinin özünün korunmasý konusunda önemli bir
adým atýlmýþtýr.
• Suriye topraklarýnda yapýlan Yermük Savaþý’nda
(634) Bizans kuvvetleri aðýr bir yenilgiye uðratýldý.
Böylece ileride yapýlacak büyük fetihlere ortam hazýrlandý. Bu savaþ Müslümanlarýn Arabistan dýþýnda kazandýðý ilk savaþtýr.
Hz. Ömer Dönemi (634 - 644)
• Hz. Ömer halife olduðunda Ýslam ordularýnýn Suriye’deki fetihleri devam ediyordu. Bizans ile yapýlan
Ecnadin Savaþý ile Suriye’nin fethi tamamlandý.
• Sasanilerle yapýlan Köprü Savaþý (634) kaybedilmesine raðmen Kadisiye (636), Celula (637) ve Nihavend (642) savaþlarýný kazanan Ýslam ordularý
Ýran ve Irak’ý aldýlar. Böylece Müslümanlar Horasan
bölgesindeki Türklerle komþu duruma geldiler.
• Kudüs, Filistin, Yukarý Mezopotamya ve Mýsýr’ý alan
Ýslam ordularý Trablusgarp’a kadar ulaþtýlar.
• Devletin sýnýrlarýnýn geniþlemesi ve nüfusun artmasý sonucu ortaya çýkan sorunlarýn çözümlenmesi
amacýyla birtakým çalýþmalar yapýlmýþtýr.
72
Bu çalýþmalar þunlardýr:
• Fethedilen yerler yönetim birimlerine ayrýlarak valilik sistemi kuruldu.
• Mali ve askeri amaçlý Divan teþkilatý kuruldu.
• Ýllere valilerin yanýna kadýlar gönderildi. Böylece
yargýnýn baðýmsýzlýðý saðlanmýþ oldu.
• Ýlk düzenli ordu teþkilatý kuruldu. Sýnýrlarda ordugah þehirleri kurularak sýnýrlarýn korunmasý saðlandý ve fetih hareketleri kolaylaþtýrýldý.
• Devlet hazinesi (Beytülmal) oluþturuldu.
Hz. Osman Dönemi (644 - 656)
• Horasan’a kadar ilerleyen Ýslam ordularý ilk defa
Türklerle mücadeleye baþladýlar. Horasan ve Harzem ülkelerini fethederek Ceyhun Nehri’ne kadar
ulaþtýlar.
• Kuzey Afrika’da Tunus fethedildi. Bu fetihten sonra
Kuzey Afrika’nýn yerli halký olan Berberiler arasýnda
Ýslamiyet hýzla yayýldý.
• Suriye sahillerinde kurulan Ýslam donanmasý ilk
seferini Kýbrýs üzerine düzenleyerek Kýbrýs’ý vergiye baðladý.
• Bizans ile yapýlan deniz savaþýný Müslümanlar kazandý. Zatü’s Savâri denilen bu zafer Müslümanlarýn ilk deniz zaferidir.
• Sýnýrlarýn geniþlemesiyle Kur’an-ý Kerim’i farklý okuma þekilleri ortaya çýkmýþtý. Bundan dolayý Hz. Ebu
Bekir dönemindeki Kur’an nüshasý esas alýnarak
Kur’an-ý Kerim düzenlendi. Bu durum Kur’an’ýn deðiþik biçimlerinin ortaya çýkma tehlikesini kesin
olarak önlemiþtir.
• Düzenlenen Kur’an çoðaltýlarak Mekke, Basra,
Kûfe, Þam ve Mýsýr gibi önemli merkezlere gönderildi. Bir nüsha da baþkent Medine’de kaldý.
• Hz. Osman döneminde önemli görevlere Emevi
soyundan olanlarýn gelmesi iç karýþýklýklara neden
oldu. Hz. Osman isyancýlar tarafýndan þehit edildi.
Hz. Ali Dönemi (656 - 661)
Hz. Ali halife olduktan sonra, Hz. Osman’ýn katillerini
cezalandýrmadýðýný iddia edenler, Hz. Ali’nin halifeliðine karþý çýktýlar. Hz. Ali ise tam bir adalet gerçekleþtirmek istiyordu. Henüz kargaþa döneminin devam ettiði
bir süreçte; masum insanlarýn zarar görmemesi için
katillerin olaylar yatýþtýktan sonra cezalandýrýlmasýný istiyordu.
Baþta Muaviye olmak üzere Hz. Ayþe, Talha ve Zübeyr
ise suçlularýn ne olursa olsun bir an önce yakalanmasýný istiyorlardý. Bu durum taraflarýn savaþmasýna neden olmuþtur.
9. Sýnýf / Tarih
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
Cemel (Deve) Olayý (656)
Hz. Ali ile Hz. Ayþe, Zübeyr ve Talha’nýn baþýný çektiði
grup arasýnda olmuþtur. Mücadele Hz. Ali’nin üstünlüðü ile sona ermiþtir. Bu olaydan sonra Hz. Ali Medine’ye dönmeyerek Kûfe’ye yerleþmiþ ve burayý merkez yapmýþtýr.
• Muaviye, ölmeden önce oðlu Yezid’i veliaht tayin
etti. Bu uygulamayla seçimle yönetime gelme anlayýþý sona ermiþ, halifelik saltanata dönüþmüþtür.
• Yezid’in halifeliðini tanýmayan Kûfeliler, Hz. Hüseyin’i halife yapmak için Kûfe’ye çaðýrdýlar. Ancak
Yezid’in kuvvetleri Kerbelâ denilen yerde Hz. Hüseyin’i ve beraberindekileri þehit ettiler (680).
Sýffin Savaþý (657) ve Hakem Olayý
Uyarý
Hz. Ali ile onun halifeliðine karþý çýkan Muaviye arasýnda yapýlmýþtýr. Savaþtan kesin bir sonuç alýnamayýnca sorunun hakemler tarafýndan çözülmesine karar
verildi. Ancak hakemler de olayý çözümleyemedi.
Uyarý
Bu olay sonucunda Müslümanlar Emeviler (Hz.
Muaviye yanlýlarý), Þiîler (Hz. Ali taraftarlarý) ve Haricîler (Hz. Ali ve Hz. Muaviye’ye karþý olanlar) olmak üzere üç gruba ayrýlmýþtýr.
Haricîlerin Hz. Ali’yi þehit etmeleri ile Dört Halife Dönemi sona ermiþtir.
EMEVÝLER DÖNEMÝ (661 - 750)
Emevi soyundan gelen Muaviye’nin halife olmasýyla
Ýslam tarihinde Emeviler Dönemi baþladý.
Bu dönemin önemli geliþmeleri þunlardýr:
• Muaviye halife olunca ilk iþ olarak Þam’ý devletin
merkezi yaptý. Hz. Ali döneminde duraksayan Ýslam fetihleri yeniden baþladý.
• Ýstanbul iki kez kuþatýlmasýna raðmen alýnamadý.
Kerbelâ Olayý, Müslümanlar arasýnda daha önce
baþ gösteren ayrýlýklarý kesinleþtirmiþtir.
• Emevilerin en parlak dönemleri Abdülmelik (685705) ve Velid (705-715) devirleridir. Abdülmelik, Bizans’a, Kuzey Afrika’ya ve Horasan’a kuvvetler gönderdi. Müslümanlar Türgiþlerle mücadele ettiler.
• I. Velid döneminde Atlas Okyanusu’na kadar bütün Kuzey Afrika fethedildi. Tarýk Bin Ziyad komutasýndaki bir Ýslam ordusu Cebelitarýk (Septe) Boðazý’ný geçerek Ýspanya’ya girdi. Kadisk Savaþý
(711) ile Ýspanya fethedildi.
• Ýspanya’yý fethederek Endülüs adýný veren Emeviler, ilerlemelerini sürdürerek Fransa’ya girdiler. Ancak Frank ordusuyla yapýlan Puvatya Savaþý’nda
(732) Ýslam ordusunun yenilmesi Avrupa’daki ilerleyiþi durdurmuþtur.
• Emevi Devleti’nin uyguladýðý politikalara karþý ilk
baþkaldýrý Horasan’da baþladý. Ebû Müslim adýndaki bir Türk komutanýn baþlattýðý bu ayaklanma
Ýran ve Irak’a da yayýldý. Mýsýr’a kaçan son Emevi
halifesi II. Mervan’ýn öldürülmesiyle Emevi Devleti
sona erdi (750).
Emevi Devleti’nin Yýkýlma Nedenleri
• Sýnýrlarýn geniþlemesi sonucu merkezi otoritenin
zayýflamasý
• Emevi ailesinin milliyetçilik politikasý izlemesi ve
Arap olmayan milletlere deðer vermemeleri
• Abbasilerin Emevilere karþý propaganda yapmalarý
• Devlet makamlarýna Emevi ailesi dýþýnda yöneticilerin getirilmemesi
• Türklerin Emevilere düþman olan kuruluþlara yardým etmeleri
Emevilerin Ýstanbul kuþatmasýný gösteren temsili resim
• Türklerin hakimiyetinde olan Maveraünnehir, Harzem, Türkistan ve Buhara alýndý. Kuzey Afrika’da
fetihler devam etti.
9. Sýnýf / Tarih
Emeviler Dönemi’nde Sosyal Hayat
Emeviler Dönemi’nde Araplar kendilerini diðer Müslüman milletlerden üstün görmüþlerdir. Önemli görevlere ve memurluklara Arap olmayanlarý getirmemiþlerdir.
73
Ýslam Devleti’nin sýnýrlarýnýn geniþlemesi
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
74
9. Sýnýf / Tarih
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
Bu dönemde halk; Müslüman Araplar, mevâlîler (azatlý köle anlamýnda, Arap olmayanlar için kullanýlan tabir), zýmmîler (Müslüman olmayan halk) ve kölelerden
oluþuyordu.
Farklý etnik kökenden devlet adamlarýnýn mücadeleleri iç karýþýklýklara neden oldu. Çýkan isyanlar sonucu
zayýflayan devlet 1031 yýlýnda “Tavaif-i Mülük” denilen
küçük beyliklere ayrýldý.
Emeviler Dönemi’nde Sanat
Fethedilen ülkelerdeki sanat anlayýþý Ýslam sanatýný da
etkiliyordu. Bunun sonucunda Emeviler Dönemi’nde
farklý sanat anlayýþlarýndan oluþan yeni ve daha geliþmiþ bir Ýslam sanatý ortaya çýktý.
Mimari eserlerde kubbe ve kemer kavramlarý Türklerden Araplara geçti. Camilerde mihrap, minare ve þadýrvan gibi yapýlar ilk olarak Emeviler zamanýnda kullanýlmaya baþlandý.
Arapça’nýn Yaygýnlaþmasý
Ýslamiyet’in ilk yýlarýnda Arabistan’da Arap alfabesi, Mýsýr ve Suriye’de Yunan alfabesi kullanýlmaktaydý. Emevi halifesi Abdülmelik, resmi yazýþmalarda Arap alfabesinin kullanýlmasýný zorunlu kýldý.
Kur’an-ý Kerim Arapça olduðundan dolayý Ýslamiyet’in
yayýldýðý bölgelerde Arapça konuþma dili olarak yaygýnlaþtý. Ýslamiyet’i kabul eden milletler Ýslam dinini öðrenirken Arapça’yý da öðrendiler. Bu durum Arapça’nýn yayýlmasýna ve uluslararasý bir dil olmasýna ortam
hazýrlamýþtýr.
Endülüs Emevi Devleti
BENÝ AHMER DEVLETÝ (1232 - 1492)
Emeviler Dönemi’nde Ekonomik Hayat
Endülüs Emevi Devleti’nin parçalanmasý sonucu kurulan beylikler içerisinde en güçlü olanýdýr. Ýspanya’daki
Ýslam kültürü bu dönemde büyük bir geliþme gösterdi.
Baþkent Gýrnata bilim, kültür ve sanat faaliyetlerinin
önemli bir merkezi oldu. Ancak askeri alanda güçlü olmayan devlet 1492’de yýkýldý. Ýspanyollar, Ýslam kültür
ve medeniyetine ait birçok eseri yakýp yýktýlar.
Ýslam dünyasýnda daha önce Bizans ve Ýran paralarý
kullanýlýrken Emevi halifesi Abdülmelik ilk Ýslam parasýný bastýrdý. Emeviler Dönemi’nde ilk defa Arap parasýnýn basýlmasý, Müslümanlarýn ekonomik alanda rahat hareket etmelerini saðlamýþtýr.
Müslüman devletlerin Ýspanya’da bilim ve sanat
alanýnda gerçekleþtirdikleri faaliyetler Avrupa’da
Rönesans’ýn doðuþunda etkili olmuþtur.
Ýslam dünyasýnda sanayi, fetihler sonucunda ortaya
çýktý. Sanayi, tarým ürünlerine dayalý olarak el sanatlarý üretimiyle baþladý. Daha sonra geliþerek imalathanelere dönüþtü. Dokuma sanayinde yün, pamuk ve ketenden çeþitli kumaþlar üretildi. Bu kumaþlar, Avrupa'da büyük ilgi görmüþtür.
ENDÜLÜS EMEVÝ DEVLETÝ
(756 - 1031)
Emevi ailesinden Abdurrahman’ýn Ýspanya’ya geçmesi
ve buradaki Müslümanlarýn da Abdurrahman’a baðlýlýklarýný bildirmeleri üzerine Endülüs Emevi Devleti kuruldu.
Devletin baþkenti olan Kurtuba, yapýlan birçok cami,
kütüphane ve medrese ile bilim ve kültür merkezi haline getirildi.
9. Sýnýf / Tarih
Uyarý
ABBASÝLER DÖNEMÝ (750 - 1258)
Bu devlete, ilk Abbasi halifesi Ebû’l Abbas Abdullah’ýn
Hz. Muhammed’in amcasý Hz. Abbas’ýn soyundan
gelmesinden dolayý Abbasiler denilmiþtir.
Bu dönemin önemli olaylarý þunlardýr:
• Ebû’l Abbas, iç karýþýklýklarý bastýrdýktan sonra Ýspanya dýþýndaki Emevi topraklarýnda hakimiyeti
saðladý.
• Cafer Mansur döneminde baþkent Kûfe’den Baðdat’a taþýndý.
• Harun Reþid döneminde en parlak dönem yaþandý. Anadolu’ya bir ordu gönderen Harun Reþit, Bizans’tan vergi almaya baþladý.
75
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
• Abbasiler Dönemi’nde Türklerle Abbasiler arasýnda iyi iliþkiler kuruldu. Emeviler zamanýnda sürekli
olarak Araplarla savaþan Türkler, Abbasiler zamanýnda Ýslamiyet’i benimsemeye baþladýlar. Çünkü
Abbasiler, Emeviler gibi Arap milliyetçiliði yapmadýlar. Türklere ve Arap olmayan Müslümanlara karþý iyi davrandýlar. Özellikle Mutasým zamanýnda
Türkler önemli görevlere getirildiler.
• Mutasým, Türklerin savaþçýlýk özelliklerinin kaybolmamasý için yalnýz Türklerin yaþayacaðý Samarra
þehrini kurdurdu. Türklerin bir kýsmýný da Diyarbakýr’dan Tarsus’a kadar uzanan Avasým þehirlerine
yerleþtirdi. Bu þehirlere yerleþen Türkler, Bizanslýlara karþý Ýslamiyet’i savunmuþlar ve sýnýrlarýn güvenliðini saðlamýþlardýr.
• 9. yüzyýlýn ortalarýnda Abbasi halifelerinin güçlerini
kaybetmeye baþlamalarý, Abbasi sýnýrlarý içinde
“Tavaif-i Mülük” denilen kýsa ömürlü devletlerin kurulmasýna neden oldu.
Uyarý
Abbasilerden ayrýlarak kurulan baþlýca devletler
þunlardýr:
• Kuzey Afrika ve Mýsýr’da: Ýdrisoðullarý, Tolunoðullarý, Akþitler ve Fatýmiler
• Irak, Ýran ve Horasan’da: Tahiroðullarý, Saffariler, Samanoðullarý ve Büveyhoðullarý
• Bu devletlerden biri olan Büveyhoðullarýnýn halifeyi baský altýna almasý üzerine önce Gazneli Mahmut, daha sonra da Tuðrul Bey Baðdat Seferi
(1055) ile halifeyi baskýdan kurtarmýþtýr.
• Bu tarihten sonra siyasi ve askeri yetkilerini kaybeden Abbasi halifeleri sadece dini otoriteyi temsil
etmiþlerdir. 1258 yýlýnda Ýlhanlý hükümdarý Hülâgû
Han Baðdat’a girerek Abbasi Devleti’ne son vermiþtir.
• Abbasi ailesinden kurtulabilenler Mýsýr’a gitmiþlerdir. Abbasi halifeliði Memlüklerin himayesinde bir
süre daha varlýðýný devam ettirmiþtir.
Bu divanlarýn bazýlarý ve görevleri þunlardýr:
Divan-ý Ýnþa: Devletin yazý iþlerini yürütmüþtür.
Divan-ý Mezalim: Adalet iþlerine bakmýþtýr.
Divanü’l Ceyþ: Askerlik iþleriyle ilgilenmiþtir.
Divan-ý Beytü’l Mâl: Devletin, gelir ve giderleri ile ilgilenmiþtir.
Sosyal ve Ekonomik Hayat
Abbasiler, bütün Müslümanlara yeniden deðer vererek
onlara eþit davrandýlar. Böylece mevâlî kavramý ortadan kalktý. Bu dönemde Ýranlýlar ve Türkler önemli
devlet görevlerine getirildiler.
Abbasiler, þehirleri imar ederek Baðdat gibi yeni yerleþim birimleri kurdular. Þehir halký askerler, memurlar,
din adamlarý, esnaflar, zanaatkarlar, tüccarlardan oluþurdu. Köylüler tarým, bedeviler ise hayvancýlýkla geçimlerini saðlardý.
Bilim ve Sanat
Abbasiler Dönemi’nden itibaren Müslümanlar, Hint ve
Çin uygarlýklarýndan yararlanmaya baþladýlar. Hintlilerden matematikte onlu sistemi alarak Hint rakamlarýný
yeniden düzenleyip kullandýlar ve astronomi cetvellerinin hazýrlanmasýný öðrendiler. Çinlilerden öðrendikleri kâðýt yapýmýný Semerkant'ta kurduklarý kâðýt atölyelerinde geliþtirdiler. Daha sonra, baþta Baðdat olmak
üzere diðer kentlerde de kâðýt üretimini baþlattýlar.
Mýsýr, Suriye, Filistin ve Güney Anadolu'nun fetihleri sýrasýnda Müslümanlar, Yunan kültürüyle karþýlaþtýlar.
Eski Yunan medeniyetine ait yazma eserler Arapça’ya
çevrilerek Ýslam dünyasýnda bilimsel çalýþmalar geliþtirildi. Bu çalýþmalar, özellikle Harun Reþit, Memun ve
Mutasým zamanýnda en ileri boyutlara ulaþtý. Harun
Reþit döneminde zengin bir kütüphaneye sahip Beytü’l-Hikme adýyla ilim merkezi kuruldu.
TÜRK VE ÝSLAM BÝLGÝNLERÝ
Devlet Teþkilatý
Ýslâm dini bilimsel çalýþmalara çok büyük önem vermiþtir. Müslümanlar özellikle fetihlerin artmasý ile birlikte yeni coðrafyalarda farklý birçok millet ve bu milletlerin bilimsel çalýþmalarý ile karþýlaþmýþlardýr. Ýslâm baðnaz bir
din olmadýðýndan her türlü bilimsel çalýþmaya açýktýr.
Abbasiler, devlet iþlerinin yürütülebilmesi için vezirlik makamýný kurdular. Vezirlere geniþ yetkiler verdiler. Vezirlerin yaný sýra Hz. Ömer döneminde kurulan divaný geliþtirdiler. Divaný devlet yönetiminde en etkili kurum hâline
getirdiler. Devlet ve memleket sorunlarýný, önce divanda
görüþerek divanýn önerdiði çözümleri uyguladýlar.
Türkler Ýslamiyet’i kabulleriyle birlikte devraldýklarý bilimsel mirasý geliþtirmiþler, siyasi alanda olduðu gibi
bilimsel alanda da medeniyetin geliþmesine katkýda
bulunmuþlardýr. Ýslam dünyasýnda, dinî ilimler ve fen
bilimleri birbirinden ayrý düþünülmeyip tam aksine birbirini tamamlayan bilimler olarak kabul edildi.
Abbasilerde Kültür ve Medeniyet
76
9. Sýnýf / Tarih
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
Sadece öðrenmede ve araþtýrmada kolaylýk saðlamak
amacýyla bilimler, kendi arasýnda Ýslami, sosyal ve fen
bilimleri þeklinde gruplandýrýlmýþtýr:
Ýslamî Bilimler
Kur’an-ý Kerim’in ve Ýslam dininin doðru biçimde anlaþýlmasý için yapýlan çalýþmalar sonucunda Ýslami bilimler doðmuþtur. Bu bilimler þunlardýr:
Felsefe
Ýslam dünyasýnda felsefe bilimi, Ýlk Çað Yunan eserlerinin incelenmesiyle baþladý. Eski Yunan filozoflarýnýn
görüþleri temel alýnarak yeni görüþler ortaya konuldu.
Buna baðlý olarak Ýslam felsefesi geliþtirildi. En ünlü islam felsefecileri Kindî, Farabî, Ýbn-i Sina ve Ýbn-i
Rüþd’dür. Farabi’ye ikinci öðretmen anlamýnda “Muallim-i Sani” denilmiþtir.
Coðrafya
Tefsir
Kur’an-ý Kerim’i açýklayan ve yorumlayan bilimdir. Bu
bilimle uðraþanlara müfessir denir. En ünlü müfessirler; Taberî, Zemahþerî ve Ýbn-i Mesud’tur.
Ýslam ülkelerinin sýnýrlarý geniþledikçe bu ülkeleri gezen seyyahlar ve bilim insan sayýsý arttý. Bu seyyah ve
bilim adamlarý gezip gördükleri yerler hakkýnda kitaplar yazdýlar. Mesudî, Ýbn-i Fadlan ve Ýdrisî en ünlü
seyyahlardýr.
Hadis
Hz. Muhammed’in Müslümanlarý aydýnlatmak için söylediði sözlere hadis denir. Bu konularla ilgili bilime de
hadis bilimi adý verilir. Hadis, Kur’an-ý Kerim’den sonra
Ýslam dininin ikinci ana kaynaðýdýr. Bu bilimle uðraþanlara muhaddis denir. En ünlü muhaddisler Buharî,
Müslim, Ebu Davud, Tirmizî, Ýbn-i Mâce ve Nesaî’dir.
Fýkýh
Ýslam hukukudur. Bu bilimle uðraþanlara fakih, fakihlerin verdikleri kararlara fetva denilmiþtir. En ünlü fakihler Ebu Hanife, Ýmam Malik, Ýmam Þafî ve Ýmam Ahmet
bin Hanbel’dir.
Kelam
Allah’ýn birliðini, sýfatlarýný, peygamberlik ve ahiretle ilgili konularý akýl ve mantýk yoluyla ispat eden bilimdir.
En ünlü kelamcýlar Ýmam Maturidi ve Ýmam Eþ’ari’dir.
Tasavvuf
Allah’ý tanýmayý ve ona kalp yoluyla yakýnlaþmayý
amaç edinen ilim dalýdýr. En önemli mutasavvýflardan
biri de Muhyiddin ibni Arabi’dir.
Sosyal ve Fen Bilimleri
Müslümanlar Ýran, Suriye, Mýsýr ve Orta Asya’yý fethettiklerinde astronomi, týp, matematik, felsefe gibi bilimlerle karþýlaþtýlar. Müslümanlar bu bilim dallarýný Arapçaya yapýlan tercümeler vasýtasýyla tanýdýlar. Özellikle
Abbasiler Dönemi’nde bilimsel çalýþmalarda önemli
ilerlemeler görüldü.
Tarih
Ýslam tarihçileri, Ýslam tarihinin yaný sýra dünya tarihi ile
ilgili eserler de verdiler. En ünlü tarihçiler Taberî, Ýbnü’l
Esir ve Mesudî’dir.
9. Sýnýf / Tarih
Astronomi
Ýslam dünyasýnda astronomiyle ilk olarak Fezârî ilgilenmiþtir. Usturlap adý verilen bir aletle yýldýzlarýn hareketlerini izleyerek, Güneþ ve Ay tutulmalarýnýn zamanýný tahmin etmiþtir. El Harizmî ise astronomi cetvelleri
hazýrlayarak yýldýzlarýn hareketlerini izlemiþtir. Yine bu
dönemde astronomi ile ilgili çalýþmalarýn yapýldýðý rasathaneler kurulmuþtur.
Matematik
Araplar, Hint rakamlarýný alarak matematikte kullandýlar. Bu dönemde cebir ve logaritma ile ilgili birçok kural oluþturuldu. Trigonometri ve geometri alanlarýnda
da birçok eser verildi. Bu eserlerden Harizmî’nin Hisabe’l-Cebr adlý eseri, Avrupa dillerine çevrildi ve Avrupa’daki üniversitelerde yýllarca okutulmuþtur.
Kimya
Ýslam dünyasýnda bilinen en ünlü kimyacý Câbir’dir.
Kendisi ilk hassas teraziyi kullanmýþ, çeþitli madenlerin
alaþýmlarýyla yapay altýn yapmaya çalýþmýþtýr. Kumaþ
ve deri boyama yöntemlerini geliþtirmiþtir.
Fizik
Bugünkü fiziðin ýþýk bilimi sahasýnda, temel olarak ne
görülüyorsa ilk kez ortaya koyan, Ýslam dünyasýnýn ünlü fizik âlimi Ýbnü’l-Heysem’dir.
Týp ve Eczacýlýk
Bu alanda en ünlü bilim adamlarý Ýbn-i Sina ve Errazî
idi. Ýbn-i Sina’nýn El Kanun Fi’t-týp adlý eseri 500 yýl süreyle Avrupa’da temel týp kitabý olarak okutulmuþtur.
Ýslam bilim adamlarý birçok hastalýðýn tedavisi için çeþitli bitkilerden ilaçlar yaptýlar. Errazî’nin çiçek ve kýzamýk hastalýklarýný konu edindiði eserleri de Avrupa’da
okutulmuþtur.
77
Ýslam Devleti’nin topraklarý üzerinde bulunan günümüzdeki devletler
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
78
9. Sýnýf / Tarih
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
1.
Test - 1
Hz. Ali döneminde fetihlerin durmasýnda,
I. Ýslam Devleti’nin güçlü devletlerle komþu olmasý,
5.
B
A) Þam ticaret yolunun güvenlik altýna alýnmasý
II. Müslümanlar arasýnda mücadelelerin yaþanmasý,
B) Kur’an-ý Kerim’in kitap haline getirilmesi
C) Bizans ile ilk savaþýn yapýlmasý
III. donanmanýn gücünü kaybetmesi
D) Arap Yarýmadasý dýþýna ilk seferin düzenlenmesi
nedenlerinden hangilerinin doðrudan etkili olduðu savunulabilir?
E) Müslümanlarýn, Mekkeliler tarafýndan hukuken tanýnmasý
B
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) I ve III
6.
2.
I. Arabistan’da siyasi birlik saðlanamamýþtýr.
A
B) Bedir
II. Araplar, göçebe yaþam biçimini benimsemiþlerdir.
C) Tebük
D) Yermük
Ýslamiyet’ten önce Arabistan’ýn güneyinde ve kuzeyinde deðiþik devletler kurulmuþtur.
Buna göre,
Müslümanlarýn Bizans ile yaptýklarý ilk savaþ
aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Mute
Aþaðýdakilerden hangisi Hz. Muhammed döneminde görülen geliþmelerden biri deðildir?
E) Kadisiye
III. Araplar arasýnda ekonomik rekabet savaþlara
neden olmuþtur.
yorumlarýndan hangilerine ulaþýlabilir?
A
3.
A) Yalnýz I
Emevilerin yýkýlmasýnda,
B) Yalnýz II
D) I ve III
I. Arap milliyetçiliði politikasýnýn takip edilmesi,
C) I ve II
E) II ve III
II. merkezi otoritenin zayýflamasý,
III. bilimsel çalýþmalara önem verilmesi
durumlarýndan hangilerinin etkili olduðu savunulabilir?
7.
A) Yalnýz I
A
C
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) I ve II
Aþaðýdakilerden hangisi Mekkelilerin Müslümanlar üzerine düzenledikleri son saldýrý savaþýdýr?
A) Hendek
E) II ve III
B) Uhud
C) Bedir
D) Hayber
E) Mute
4.
Emeviler Dönemi’nde,
I. Arapça’nýn resmi dil olarak kabul edilmesi,
8.
II. devletin sýnýrlarýnýn geniþletilmesi,
III. Arap olmayan Müslümanlara deðer verilmemesi
III. Yahudilerle Medine Sözleþmesi’nin imzalanmasý
durumlarýndan hangilerinin doðrudan toplumdaki sosyal dayanýþmayý azalttýðý savunulabilir?
C
I. Ýslam Devleti’nin temellerinin atýlmasý
II. Müslümanlarýn, Mekkelilerin baskýsýndan kurtulmalarý
Yukarýdakilerden hangileri Hicret’in sonucunda gerçekleþmiþtir?
E
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
9. Sýnýf / Tarih
C) Yalnýz III
E) II ve III
A) Yalnýz I
D) II ve III
B) Yalnýz II
C) I ve II
E) I, II ve III
79
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
9.
Müslümanlar, Bedir Savaþý’nda kendilerinden üç
kat daha büyük olan Mekke ordusunu yenerek
Þam ticaret yolunu denetim altýna almýþlardýr. Bu
savaþta elde ettikleri esirlerden zengin olanlarý
fidye ödemeleri, okuma yazma bilenleri de on
Medineli Müslüman çocuða okuma yazma öðretmeleri karþýlýðýnda serbest býrakmýþlardýr.
Test - 1
12.
Mekkelilerin Müslümanlarý siyasi bir varlýk
olarak resmen kabul etmeleri aþaðýdaki olaylardan hangisiyle saðlanmýþtýr?
B
A) Hendek Savaþý
B) Hudeybiye Antlaþmasý
C) Uhud Savaþý
Bu bilgilere dayanarak, Bedir Savaþý’nýn sonuçlarý ile ilgili aþaðýdaki yargýlardan hangisine ulaþýlamaz?
D) Medine’ye hicret
E) Mekke’nin fethi
D
A) Arabistan’da Mekke’nin saygýnlýðý azalmýþtýr.
B) Müslümanlar ekonomik alanda güçlenmiþlerdir.
13.
C) Müslümanlarýn kendilerine olan güvenleri artmýþtýr.
D) Mekkeliler, Müslümanlarýn egemenliðini kabul etmiþlerdir.
10.
Yalnýzca bu bilgiye bakarak, Abbasiler hakkýnda aþaðýdakilerden hangisi söylenemez?
A
A) Bilim ve kültür alanýnda ilerlemiþlerdir.
E) Medine’de okuma yazma bilenlerin sayýsý artmýþtýr.
B) Arap milliyetçiliði politikasý takip etmemiþlerdir.
Müslümanlarýn Mekke’den Medine’ye göç etmelerinde,
D) Çok uluslu bir yapýya sahiptirler.
C) Yönetimde diðer topluluklardan yararlanmýþlardýr.
E) Yönetimi altýndaki toplumlara hoþgörülü davranmýþlardýr.
I. Mekke’de Müslümanlara yapýlan baskýnýn
artmasý,
II. Müslümanlarýn, Arabistan’da siyasi birliði
saðlamak istemeleri,
III. Müslümanlarýn kervan ticaretinden daha fazla pay almak istemeleri
14.
A) Ýspanya’nýn fethedilmesi
B) Ýstanbul’un Müslümanlarca ilk defa kuþatýlmasý
A
A) Yalnýz I
D) I ve III
B) Yalnýz II
C) I ve II
C) Halifeliðin saltanata dönüþmesi
D) Türklerin kitleler halinde Ýslamiyet’i kabul etmesi
E) II ve III
E) Arapça’nýn resmi dil ilan edilmesi
Ýslam Devleti’nin ilk yýllarýnda Müslüman olmayan
topluluklarýn hak ve görevleri belirli kurallara baðlanmýþtýr.
Bu bilgiye dayanarak aþaðýdakilerden hangisi
söylenebilir?
15.
C
II. fetih hareketlerini hýzlandýrma,
III. sýnýr güvenliðini saðlama
B) Gayrimüslimlerin toplumda çoðunluðu oluþturduðu
D) Toplumda etnik çatýþmalar yaþandýðý
E) Ýslam dininin farklý uluslar arasýnda yayýldýðý
80
Ýslam Devleti’nde ordugah þehirlerinin kurulmasýnýn,
I. iç karýþýklýklarý önleme,
A) Gayrimüslimlere Müslümanlarla eþit haklar
tanýndýðý
C) Gayrimüslimlerin haklarýnýn güvence altýna
alýndýðý
Aþaðýdakilerden hangisi Emeviler Dönemi’ne
ait bir geliþme deðildir?
D
nedenlerinden hangilerinin etkili olduðu söylenebilir?
11.
Abbasiler, Arap olmayan Müslüman toplumlara
da devlet yönetiminde görev vermiþlerdir.
hedeflerinden hangilerine ulaþýlmasýna doðrudan olanak saðladýðý savunulabilir?
E
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) II ve III
9. Sýnýf / Tarih
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
1.
Test - 2
Hz. Muhammed, Uhud Savaþý sýrasýnda Mekkeliler ile gizli ittifak kurmaya çalýþan Beni Nadir Yahudilerini savaþtan sonra Medine’den çýkarmýþtýr.
5.
Hz. Ömer döneminde,
I. fethedilen yerlerin yönetim birimlerine ayrýlmasý,
Hz. Muhammed’in bu tutumu, Yahudilerin aþaðýdaki davranýþlarýndan hangilerini birlikte yaþamaya engel saydýðýný gösterir?
II. illere valilerin yaný sýra kadýlarýn gönderilmesi,
III. divan teþkilatýnýn kurulmasý
geliþmelerinden hangileri yargý baðýmsýzlýðýnýn saðlanmasýna önem verildiðini gösterir?
D
A) Dinlerine baðlý kalmalarýný
B
B) Eski geleneklerini sürdürmelerini
A) Yalnýz I
C) Ticaret ile uðraþmalarýný
B) Yalnýz II
D) I ve III
D) Devlet güvenliðini tehlikeye düþürmelerini
C) I ve II
E) II ve III
E) Devlete vergi vermelerini
6.
2.
Ýslam Devleti’nde,
I. herkese inanç ve ibadet özgürlüðü tanýnmasý,
Aþaðýdakilerden hangisi Hz. Muhammed’in
kazandýðý ilk askeri baþarýdýr?
II. önemli görevlere Araplarýn getirilmesi,
C
III. köle azat etmenin teþvik edilmesi
A) Hayber’in fethi
B) Uhud Savaþý
C) Bedir Savaþý
D) Hendek Savaþý
yaklaþýmlarýndan hangilerinin, insan haklarýnýn geliþmesine katký saðladýðý savunulabilir?
D
E) Mekke’nin fethi
A) Yalnýz l
B) Yalnýz II
D) I ve III
3.
C) I ve II
E) II ve III
I. Deve Olayý
II. Sýffîn Savaþý
7.
III. Hakem Olayý
Yukarýdaki geliþmelerden hangileri, Müslümanlar arasýnda anlaþmazlýklar yaþandýðýna
kanýt olarak gösterilebilir?
Ýslamiyet’ten önce Arabistan’da siyasal birliðin kurulamamasýnda,
I. kabileler halinde yaþanýlmasý,
II. Bizans ve Sasanilerin baský yapmasý,
III. kan davalarýnýn görülmesi
E
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) II ve III
C) I ve II
durumlarýndan hangilerinin etkili olduðu söylenebilir?
E) I, II ve III
E
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
4.
C) I ve II
E) I, II ve III
Aþaðýdakilerden hangisi Hz. Muhammed dönemindeki geliþmelerden biri deðildir?
B
A) Medine Ýslam Devleti’nin kurulmasý
8.
B) Divan teþkilatýnýn kurulmasý
C) Müslümanlarýn Mekkeliler tarafýndan tanýnmasý
D) Bizans ile ilk kez karþýlaþýlmasý
E) Mekke’nin alýnmasý
9. Sýnýf / Tarih
Müslümanlarýn kendi aralarýndaki ilk mücadele aþaðýdakilerden hangisidir?
D
A) Sýffin Savaþý
B) Hakem Olayý
C) Celula Savaþý
D) Cemel Olayý
E) Kerbela Olayý
81
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
9.
Ýslam Devleti’nde sürekli ordularýn kurulmasýnýn, aþaðýdaki uygulamalardan hangisini zorunlu hale getirdiði savunulabilir?
Test - 2
13.
I. peygamberlik iddiasýnda bulunanlarýn ortadan kaldýrýlmasý,
C
II. yargý ile yönetimin birbirinden ayrýlmasý,
A) Yönetim ve yargý iþlerinin birbirinden ayrýlmasýný
III. zekat vermek istemeyenlerle mücadele edilmesi
B) Eyaletlerin yönetiminin ordu komutanlarýna
býrakýlmasýný
durumlarýndan hangilerinin, dini ayrýlýklarý önlemeye yönelik olduðu ileri sürülebilir?
C) Askerlere maaþ baðlanmasýný
E
D) Orduda Türklere görev verilmesini
A) Yalnýz I
E) Fethedilen yerlere Müslümanlarýn yerleþtirilmesini
10.
Dört Halife Dönemi’nde,
Mekkeliler, uzun süre ortadan kaldýrmak için mücadele ettikleri Müslümanlarla Hudeybiye Antlaþmasý’ný imzalayarak on yýllýk bir barýþ yapmýþlardýr.
Mekkelilerin bu tutumunda aþaðýdakilerden
hangisinin etkili olduðu savunulabilir?
B) Yalnýz II
D) I ve II
14.
C) Yalnýz III
E) I ve III
Arapça aþaðýdaki dönemlerin hangisinde resmi dil olarak kabul edilmiþtir?
C
A) Hz. Ömer
B) Hz. Ali
C) Abdülmelik
B
A) Yahudilerin Mekkelilerle iþ birliði yapmalarý
D) Harun Reþit
E) Mutasým
B) Müslümanlarýn Medine’yi savunacak güçte
olduklarýný kanýtlamalarý
C) Müslümanlarýn Kabe’yi kutsal kabul etmeleri
D) Mekke’nin temel geçim kaynaðýnýn ticaret olmasý
15.
E) Medine’de Müslümanlar ile Yahudiler arasýnda sorunlar çýkmasý
D
Aþaðýdaki þehirlerden hangisi Ýslam Devleti’ne baþkentlik yapmamýþtýr?
A) Medine
B) Þam
D) Mekke
11.
C) Kûfe
E) Baðdat
Abbasiler, Mutasým döneminde Türkler için
aþaðýdaki þehirlerden hangisini kurmuþlardýr?
A
A) Samarra
B) Avasým
D) Baðdat
12.
C) Horasan
16.
E) Kûfe
Hz. Osman döneminde Kýbrýs’ýn vergiye baðlanmasý ve Rodos Adasý’nýn alýnmasý,
Ýslâmiyet öncesinde Araplarýn çoðunluðu putlara
tapardý. Her kabilenin ayrý bir putu vardý. Kabe,
Araplar tarafýndan kutsal kabul edilir ve burada
Arap kabilelerinin putlarý bulunurdu. Araplar, bu
putlarý ziyaret için her yýl Mekke’ye gelirlerdi.
Buna göre,
I. Araplar arasýnda kan davalarý sona ermiþtir.
I. denizcilik alanýnda çalýþma yapýlmasý,
II. Mekke, dini bakýmdan önemli bir konumda
bulunmaktadýr.
II. gelirlerin artmasý,
III. sýnýrlarýn geniþlemesi
III. Mekkelilerin en önemli geçim kaynaðý ticarettir.
durumlarýndan hangilerinin göstergesidir?
E
yorumlarýndan hangilerine ulaþýlabilir?
B
A) Yalnýz I
D) II ve III
82
B) Yalnýz III
C) I ve III
E) I, II ve III
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) II ve III
9. Sýnýf / Tarih
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
1.
Test - 3
5.
Ýslam Devleti’nde,
I. donanmanýn kurulmasý,
II. düzenli ordunun kurulmasý,
B
III. devlet hazinesinin kurulmasý
A) Yalancý peygamberlerin ortaya çýkmasý
faaliyetlerinden hangileri, sýnýrlarýn geniþlemesinde doðrudan etkili olmuþtur?
B) Müslümanlar arasýnda mücadelenin baþlamasý
C) Hz. Muhammed’in vefat etmesi
C
D) Hafýzlarýn savaþlarda þehit olmasý
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
2.
Hz. Ebu Bekir döneminde Kur’an ayetlerinin
toplanarak kitap haline getirilmesinde aþaðýdakilerden hangisi etkili olmamýþtýr?
C) I ve II
E) Ayetlerle hadislerin birbirine karýþmasýnýn önlenmek istenmesi
E) II ve III
Bazý Müslümanlar, Hz. Osman’ýn ölümünden
sonra devlet baþkaný seçilen Hz. Ali’nin halifeliðini kabul etmemiþlerdir.
6.
I. yalancý peygamberlerin ortadan kaldýrýlmasý,
II. iç ayaklanmalarýn bastýrýlmasý,
Bu durumun aþaðýdakilerden hangisini engellediði savunulabilir?
III. Kur’an ayetlerinin toplanmasý
D
geliþmelerinden hangileri, devlet otoritesinin
arttýðýna kanýt olarak gösterilebilir?
A) Arabistan’da siyasi birlik saðlanmasýný
B) Hz. Ali’nin baþkenti Kûfe’ye taþýmasýný
Hz. Ebu Bekir döneminde,
C
C) Kur’an-ý Kerim’in kitap haline getirilmesini
A) Yalnýz I
D) Müslümanlar arasýndaki birlik ve dayanýþmanýn devam etmesini
B) Yalnýz II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
E) Devlet gelirlerinin azalmasýný
7.
3.
Müslümanlarýn Avrupa’da ilerleyiþi aþaðýdaki
savaþlardan hangisi ile sona ermiþtir?
I. dinin özgün halinin bozulmasý,
C
A) Ecnadin
B) Celula
D) Kadiks
Hz. Ebu Bekir döneminde Kur’an-ý Kerim’in
kitap haline getirilmesinin,
II. Kur’an ayetlerinin farklý þekillerde yorumlanmasý,
C) Puvatya
E) Nihavend
III. halifeliðin saltanata dönüþtürülmesi
durumlarýndan hangilerini önlemeye yönelik
olduðu savunulabilir?
A
4.
A) Yalnýz I
Hz. Ebu Bekir’in,
B) Yalnýz II
D) II ve III
I. yalancý peygamberlerle mücadele etmesi,
C) I ve III
E) I, II ve III
II. Bizans ordusu ile Yermük Savaþý’ný yapmasý,
III. dinden dönenlerle mücadele etmesi
faaliyetlerinden hangileri, Hz. Muhammed’in
ölümüyle ortaya çýkan karýþýklýklarý gidermeye
yöneliktir?
8.
Aþaðýdaki yerlerden hangisi Hz. Ömer döneminde fethedilmemiþtir?
BB
D
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
9. Sýnýf / Tarih
E) II ve III
C) I ve II
A) Suriye
B) Ýspanya
D) Filistin
C) Mýsýr
E) Kudüs
83
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
9.
Test - 3
13.
Emevilerin yýkýlmasýnda,
I. Arap milliyetçiliði yapmalarý,
Aþaðýdakilerden hangisi Bedir Savaþý ile ilgili
deðildir?
D
II. fetih hareketlerinin durmasý,
III. Müslümanlar arasýnda ayrýlýklarýn artmasý
A) Müslümanlarýn Mekkeliler ile yaptýklarý bir savaþtýr.
geliþmelerinden hangilerinin etkili olduðu söylenebilir?
B) Ýslamiyet’in yayýlmasýný olumlu yönde etkilemiþtir.
A) Yalnýz I
C) Müslümanlarýn kendilerine olan güvenini artýrmýþtýr.
E
B) Yalnýz II
D) II ve III
C) I ve II
D) Mekkeliler, Müslümanlarý resmen tanýmýþlardýr.
E) I, II ve III
E) Müslümanlar, askeri ve ekonomik açýdan kazanç saðlamýþlardýr.
10.
Aþaðýdakilerden hangisi, Dört Halife ve Emeviler dönemlerinde topraklarýn geniþlemesine
paralel olarak ortaya çýkan geliþmeler arasýnda gösterilemez?
14.
A
Ýslamiyet’i yaymak amacýyla baþlatýlan fetihler sonucunda Ýslam Devleti’nin sýnýrlarý geniþlemiþtir.
A) Baþkentin Baðdat’a taþýnmasý
Bu durumun,
B) Ülkenin eyaletlere ayrýlmasý
I. sanat,
C) Müslümanlarýn yeni kültürlerle tanýþmalarý
II. yönetim,
D) Vergi sisteminde yeni düzenlemelerin yapýlmasý
III. askerlik
E) Avrupa’da bazý topraklarýn fethedilmesi
alanlarýnýn hangilerinde deðiþime ortam hazýrladýðý savunulabilir?
E
11.
A) Yalnýz I
Emeviler Dönemi’nde Basra ve Kûfe’den getirilen
Müslüman göçmenler Merv þehrine yerleþtirilmiþlerdir.
B) Yalnýz II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Emevilerin bu uygulamalarýnýn,
I. Ýslamiyet’in yayýlmasýný saðlama,
15.
II. halkýn güvenini kazanma,
III. Baþkenti Merv’e taþýma
A) Ýspanya’nýn alýnmasý
hedeflerinden hangilerine yönelik olduðu savunulabilir?
B) Türklere orduda önemli görevler verilmesi
A
C) Ýlk Ýslam parasýnýn basýlmasý
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
12.
Aþaðýdakilerden hangisi Emeviler Dönemi’nde görülen geliþmelerden birisi deðildir?
B
C) Yalnýz III
D) Arapça’nýn resmi dil kabul edilmesi
E) II ve III
E) Halifeliðin saltanata dönüþtürülmesi
Emevilerin milliyetçilik yapmalarý,
16.
I. diðer milletlerin Müslüman olmasý,
Ýslam medeniyetinin oluþmasýnda,
I. Yunan,
II. halka eþit davranýlmasý,
II. Ýran,
III. vergilerin toplanmasý
III. Hint
geliþmelerinden hangilerini doðrudan olumsuz
etkilemiþtir?
C
kültürlerinden hangilerinin etkisi vardýr?
E
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve III
84
E) II ve III
C) I ve II
A) Yalnýz I
D) I ve III
B) Yalnýz II
E) I, II ve III
9. Sýnýf / Tarih
C) I ve II
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
1.
Test - 4
Emevilere karþý ilk isyanlarýn Arap olmayanlarýn çoðunlukta olduðu Horasan’da çýkmýþ olmasý aþaðýdakilerden hangisinin göstergesidir?
4.
A
Emeviler Dönemi’nde sürekli olarak Araplarla savaþan Türkler, Abbasiler Dönemi’nde Ýslamiyet’i
benimsemeye baþlamýþlardýr.
Buna göre,
A) Arap olmayanlarýn Emevi yönetiminden memnun olmadýðýnýn
I. Türklerle Emeviler arasýnda iyi iliþkiler kurulamamýþtýr.
B) Emevilerin merkezi otoritesinin güçlü olduðunun
C) Horasan’ýn Emevi egemenliðine girmediðinin
II. Abbasiler, Türklere karþý hoþgörülü bir politika takip etmiþlerdir.
D) Araplar arasýnda milliyetçilik akýmýnýn etkin
olmadýðýnýn
III. Abbasiler Dönemi’nde Ýslamiyet daha hýzlý
yayýlmýþtýr.
E) Türklerin Emevi Devleti’nin varlýðýný desteklediðinin
yorumlarýndan hangilerine ulaþýlabilir?
E
A) Yalnýz I
D) II ve III
2.
Emevi Devleti’nin kurucusu olan Muaviye, kendisinden sonra oðlu Yezid’in halife olacaðýný ilan
etmiþtir.
5.
B) Yalnýz II
C) I ve II
E) I, II ve III
Emeviler bir Arap devleti özelliði gösterirken, Abbasilerde bu özellik görülmemiþtir.
Muaviye’nin bu tutumunun,
Bu durumun temel nedeni aþaðýdakilerden hangisidir?
I. halifeliðin saltanata dönüþmesi,
E
II. Emevilere baðlýlýðýn artmasý,
A) Abbasiler zamanýnda Talas Savaþý’nýn yapýlmasý
III. Müslümanlar arasýndaki birlik ve beraberlik
düþüncesinin güçlenmesi
B) Türklerin Emevilere düþmanca davranmalarý
geliþmelerinden hangilerine yol açtýðý savunulamaz?
C) Abbasilerin kültürel alanda daha fazla faaliyet
göstermeleri
E
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
3.
C) Yalnýz III
D) Emevilerin askeri baþarýya önem vermeleri
E) Abbasilerin bütün topluluklara eþit davranmalarý
E) II ve III
Hz. Ali’nin þehit edilmesinden sonra Muaviye
Þam’da halifeliðini ilan etmiþ, Irak halký da Hz.
Ali’nin oðlu Hz. Hasan’ý halife seçmiþti. Ancak
Hz. Hasan, Muaviye ile anlaþarak halifelikten vazgeçmiþtir.
6.
Hz. Hasan’ýn bu tutumunun aþaðýdakilerden
hangisini engellediði savunulabilir?
Bu durumun,
I. toplumsal barýþýn saðlanmasý,
B
II. þiir ve edebiyatýn geliþmesi,
A) Yalancý peygamberlerin ortaya çýkmasýný
III. sosyal eþitsizliðin ortadan kalkmasý
B) Ýslam Devleti’nin siyasal bakýmdan parçalanmasýný
C) Halifeliðin babadan oðula geçen saltanat haline dönüþmesini
D) Emevilerin ýrkçý bir politika izlemelerini
E) Ýslam Devleti’nin geniþ sýnýrlara ulaþmasýný
9. Sýnýf / Tarih
Ýslamiyet’ten önce Arabistan’da ticari hayatýn en
önemli unsuru, belirli zamanlarda Mekke ve çevresinde kurulan panayýrlardý. Bu panayýrlarda ticaretin yaný sýra kültürel ve sosyal faaliyetler de yapýlýrdý.
geliþmelerinden hangilerine ortam hazýrladýðý
savunulabilir?
C
A) Yalnýz I
D) I ve III
B) Yalnýz II
C) I ve II
E) II ve III
85
Ýslam Tarihi ve Uygarlýðý
7.
Suriye, Irak ve Kuzey Afrika’nýn yerli halký Ýslamiyet’i kabul ettikten sonra zaman içinde yeni bir
kimlik kazanarak Araplaþmýþlardýr.
Test - 4
10.
Aþaðýdakilerden hangisi Suriye, Irak ve Kuzey
Afrika’daki bu durumun bir açýklamasý olamaz?
Bu bilgiye dayanarak, Emevilerde aþaðýdakilerden hangisinin önemli bir gelir kaynaðý olduðu savunulabilir?
D
A) Halkýn kültürel bakýmdan zayýflamýþ durumda
olmasý
Emevilerin son dönemlerinde fetih hareketlerinin
durmasý ekonomik durumun bozulmasýna neden
olmuþtur.
C
A) Müslümanlardan alýnan toprak vergilerinin
B) Uzun süre Müslüman Araplarýn egemenliðinde yaþamalarý
B) Gümrük vergilerinin
C) Kur’an-ý Kerim’i okuyup anlamak için Arapça
öðrenmeleri
D) Kervan ticaretinin
C) Savaþlarda elde edilen ganimetlerin
E) Madencilik faaliyetlerinin
D) Farklý mezhepleri benimsemeleri
E) Resmi yazýþmalarda ve eðitim kurumlarýnda
Arapça’yý kullanmalarý
8.
11.
Emeviler Dönemi’nde Araplar, Ýslam dinini kabul
eden diðer uluslardan daha az vergi ödüyorlardý.
Abbasiler, bu eþitsizliðe son vererek vergi adaletini saðlamýþlardýr.
Abbasilerin zayýflamasýyla birlikte Ýslam dünyasýnda birçok baðýmsýz devlet kurulmasýna raðmen, bu devletler Abbasi halifelerini dini lider olarak kabul etmeyi sürdürmüþlerdir.
Bu bilgilere dayanarak Ýslam dünyasý ile ilgili,
I. Siyasal birlik bozulmuþtur.
II. Farklý mezhepler ortaya çýkmýþtýr.
Abbasilerin bu tutumunun Arap olmayan uluslarda,
III. Halifeler seçimle belirlenmeye baþlanmýþtýr.
yorumlarýndan hangileri yapýlabilir?
I. devlete baðlýlýðýn artmasý,
A
II. Ýslam’ýn yayýlmasýnýn hýzlanmasý,
A) Yalnýz l
III. ulusçuluk duygusunun güçlenmesi
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) l ve III
durumlarýndan hangilerine ortam hazýrladýðý
savunulabilir?
D
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
C) Yalnýz III
E) II ve III
12.
Müslüman devletlerin gelir kaynaklarý arasýnda aþaðýdakilerden hangisi gösterilemez?
D
A) Öþür
B) Haraç
D) Vakýf
9.
Abbasiler Dönemi’nde önemli görevlere Arap olmayan uluslardan kiþiler de getirilmeye baþlanmýþtýr.
13.
Bu durum,
I. halifeliðin babadan oðula geçmesi,
II. Araplarýn toplumda ayrýcalýklý bir sýnýf kabul
edilmesi,
III. fethedilen bölgelerde Ýslamiyet’in yayýlmasý
anlayýþlarýndan hangilerinin terk edildiðini
göstermektedir?
B
A) Yalnýz I
B) Yalnýz II
D) I ve II
86
C) Yalnýz III
E) II ve III
C) Cizye
E) Ganimet
Hz. Ebu Bekir döneminde, Yemen’de ortaya çýkan yalancý peygamberlerle ve dinden dönenlerle mücadele edilerek baþarý saðlanmýþtýr.
Bu geliþmenin aþaðýdakilerden hangisini engellediði savunulabilir?
A
A) Ýslam Devleti’nin daðýlmasýný
B) Ýslamiyet’in özgün halinin korunmasýný
C) Bizans Ýmparatorluðu ile yapýlan savaþlarýn
kazanýlmasýný
D) Merkezi otoritenin saðlanmasýný
E) Halkýn devlete güven duymasýný
9. Sýnýf / Tarih

– — ˜ ™

CHP Bursa Önseçim Aday Adayları Kitapçığı

Günlük Gazetenin Tamamını Okumak İçin TIKLAYIN

331 mada belirleyici rol oynar. Bu sebeple bir insanın kemale

27/03/2015 Tarihli Kare/Lama/Silme Stok Listesi (OSMANİYE)