fgmüheko1_3 - Yrd. Doç Dr. Ferhat Güngör

01.03.2014
Mühendislik
Ekonomisi
ME-Mühendislik Ekonomisi nedir?
2
Mühendislik ekonomisi;
 Sınırlı kaynaklar altında alternatif
kullanımları belirleyen,
 İhtiyaç duyulan bilgileri toplayan ve
 Bu bilgileri en iyi alternatifi seçmek için
analiz eden,
 Operasyonel seviyede ekonomi bilimidir.
TEMEL KAVRAMLAR
1.Hafta
Yrd. Doç. Dr. Ferhat Güngör
ME çalışmaları nelerdir?
3
ME’nin tarihçesi
4


Yapılan her projede alternatiflerle karşılaşırız.
Taşımada (deniz, hava, kara), makinelerde; satın
almak, yapmak veya kiralamak, malzeme
seçiminde, vb her durumda seçenekler arasından
karar vermek durumunda kalınır.
Mühendislik çalışmalarında alternatifler genellikle
satın alma maliyeti (ilk yatırım maliyeti), çalışma ve
teknolojik ömür, yıllık bakım ve işletme maliyetleri,
hurda (madde) değeri, yatırımın geri kazanım
süresi ve faiz oranı (verim oranı) gibi analiz
öğelerinden (parametrelerden) oluşurlar.

1887’de Arthur M. Wellington isimli inşaat mühendisi, ekonomik
değerlendirmelerde mühendislik yönünün de ihtiva edilmesi gerektiğini
öne sürmüş ve demiryolu hatlarının kavislerinin veya tercih edilecek
uzunlukların seçiminde kapitalize edilmiş maliyet (indirgenmiş maliyet)
yönteminin kullanılmasını önermiştir. Wellington, bu amaçla
Demiryolları Yapımının Ekonomik Teorisi isimli kitabını yazmıştır.

1920’lerde J.C.L. Fish, bir yatırım modelini tahvil piyasası ile ilgili
olarak formüle etmiştir.
Yine 1920’lerde O.B. Goldman, Finansal Mühendislik kitabında
karşılaştırmalı değerleri hesaplamak için bileşik faiz prosedürünü
tanıtmıştır.


1930’da Eugene L. Grant, Mühendislik Ekonomisinin Temelleri isimli
kitabında klasik mühendislik ekonomisinin sınırlarını çizmiştir. Grant,
mühendislik ekonomisinin babası sayılmaktadır
1
01.03.2014
Ekonominin sınıflandırılması
5
Makro ve mikro ekonomik göstergeler
6





Ekonomiyi, makro ve mikro ekonomi olarak iki
önemli başlık altında incelemekteyiz.
Makro ekonomi, toplumun tümüne, bütününe
ilişkin inceleme yapar,
Mikro ekonomi de genelde işletme bazında (daha
da küçüğü aile) inceleme yapan bölümdür.
Mühendislik ekonomisi, genelde işletme bazındaki
olaylarla ilgilenir. İşletmeler; ulusal ve uluslararası
ekonomik yapılardan etkilenir.
Ancak toplumu derinden ilgilendiren enflasyon,
satın alma gücü, işsizlik gibi konuları da bilme ve
inceleme durumundadır.
işsizlik oranları, «Kasım 2013 işsizlik oranı%9,9 –Ekim13 %9,7-,
Genç nüfusta işsizlik oranı %19,3, tarım dışı işsizlik oranı%12»
enflasyon, cari açık)
Bir işletmenin ekonomik gidişatının izlenmesi mikro
ekonomide yapılır. (şirketlerin bilanço ve kar/zarar tabloları ile

nakit akımı tablolarından elde edilen oranlar ve bunlara dayanılarak
çıkarılan rasyolardır.
İşletmelerin sağlıklı yönetildiğinin göstergeleri de Likidite rasyosu,
Cari rasyo, Stok devir hızı, alacakların ortalama süresi, borçların
geri ödeme süresi, sabit yatırımın amortisman süresi ve Asit test
rasyolarıdır.)

Ekonomi ile ilgili bir durum değerlendirmesi yapabilmek için
önemli göstergelerin hepsinin dikkate alınarak birlikte yorum
getirilmesi gerekir.

Yatırımcıların sınıflandırılması
Üretici ve Tüketici ilişkisi
7
Toplumun veya bir ülkenin ekonomik durumu ve bunun
gelişimi makro ekonomik göstergeler ile takip edilir. (milli gelir,

[1]
[1] Pakdemirli. E. Prof.Dr. «Mühendislik Ekonomisi» İTİCÜ İstanbul 2010
8






Üretici ve tüketicilerin pazarda buluşmasının teknik
yönleri mühendislik ekonomisinin konularını
oluşturur.
Üretim, yatırımcıların sanayide rol alması ile başlar.
Üretilenlerin tüketilebilir olması çok önemlidir.
Tüketilmeyecek mal pazarda fiyat oluşturamaz.
Satılamayacak mal üretilmemelidir.
Tüketiciler malı pazardan talep eder, üreticilerde o
malı pazara arz eder.
Yatırımcıları iki sınıfta toplamak mümkündür.
1.
Risk almayan yatırımcılar (Tasarrufçular; risksiz yatırım için hazine
bonosu veya tahvil alırlar, vadeli mevduatta düşük faiz gelirlerini yeterli bulurlar)
2.
Risk alan yatırımcılar 5’e ayrılır
A.
Endüstriyel yatırımcılar
B.
Menkul kıymet yatırımcıları
C.
Spekülatörler (spekülasyon gelecek kâr beklentileri için pozisyon almadır.
(Birikimlerini Sanayi/Fabrika yatırımlarında,
değerlendirmek isteyen müteşebbislerdir.)
(Bir projeyi gerçekleştirme yerine mevcut
tesislerin çıkardığı, tahvil ve hisse senetlerini alırlar)
Mal ve Hisse senetleri üzerinde etkilidirler. Bu işi yapana da spekülatör denir.)
D.
Arbitrajcılar
E.
Risk sermayedarları (Risk sermayedarları genelde ileri teknoloji
(arbitraj; bir varlığı ucuz olan piyasadan alıp, pahalı olduğu
piyasada satmaktır. VOB gibi)
yatırımlarının başlangıcında hisse ve imtiyaz alırlar, Risk büyük olduğu için beklenen kâr
oranı yüksektir, hisseler yükseldiğinde satarlar. Türkiye’de henüz yoktur.)
2
01.03.2014
Ülkelerde, Ekonomik Modeller
Ülke Yönetimlerinde Ekonomik Modeller
[1] Pakdemirli. E. Prof.Dr. «Mühendislik Ekonomisi» İTİCÜ İstanbul 2010
[1] Pakdemirli. E. Prof.Dr. «Mühendislik Ekonomisi» İTİCÜ İstanbul 2010
9
10
1. Serbest Piyasa Ekonomisi;
2. Kontrollü (Planlı) Ekonomi:
Bu doktrinde fiyatlar kontrol edilmez, devlet fiyatlara
müdahale etmez, para da mal gibi arz-talep altında fiyatını
bulur, paranın getirisi yani faizi vardır. (Tam istihdama
ulaşıldığında faizin sıfır olacağı doktrinde ifade edilmesine
rağmen şimdiye kadar böyle bir sonuç elde edilememiştir).
Piyasayı arz talep kanunu düzenler, yatırımlar uyarılmış
yatırımlar (talebin yönlendirdiği yatırım) dır.
Bu anlayış geniş ölçüde kapitalist sistem olarak da bilinir.
Kısa tarif olarak, üretimin özel girişimci tarafından kâr
amacı ile yapılıp pazarda satıldığı ekonomik sistemin
adıdır.
Bu doktrini Karl Marx formüle etmiş olup, serbest piyasa
ekonomisine ve kapitalist sisteme muhalefetten doğmuştur.
Buradaki ana kabul, yatırımları, üretimi, fiyatları devlet düzenler,
faiz yoktur, tam istihdam zaruridir.
Üretimde artı değer vardır, bu değerin paylaşılması hakça
olmalıdır.
Bu doktrine merkezi planlama sistemi de denilmektedir. Halkın
ne üreteceği, ne tüketeceği devlet tarafından planlanır.
Bu sistemde müteşebbis yoktur. Müteşebbis emekçiyi sömüren
bir kişidir.
Pazar, güdümlüdür, tüketici devletin öngördüklerini tüketmek
durumundadır. Tercih yapabilme çok sınırlıdır.
NOT: Bu modeller devlet yönetim modelleri değildir, Ekonomi modelleridir.
Ekonomik Tanımlar
Ülke Yönetimlerinde Ekonomik Modeller
11
12
3. Karma Ekonomi;

Türkiye bu modeli terk ediyor, Burada önemli olan iki doktrinin
birbirleriyle hangi oranlarda karılacağıdır.
Kamu yararı kişisel çıkarların üzerindedir, kişinin mülkiyet ve
miras hakları, bazı durumlarda kamu yararı nedeniyle
(istimlak) yasalarla sınırlandırılmaktadır
Devlet, tekelleşmeyi önlemek, herkese çalışma olanağı
sağlamak, gelir dağılımındaki dengesizliği azaltmak, işçiişveren ilişkilerini düzenlemek gibi temel hedeflere yönelik
önlemlerle, ekonominin istikrar içinde büyümesini sağlama
görevini yüklenmiş bulunmaktadır.


Enflasyon: Dolanımdaki para miktarıyla, malların ve
satın alınabilir hizmetlerin toplamı arasındaki açığın
büyümesinden ortaya çıkan ve fiyatların toptan yükselişi,
para değerinin düşmesi biçiminde kendini gösteren
ekonomik parasal süreç, hayat pahalılığı, fiyat şişkinliği.
Satın alma gücünde düşüştür. ÜFE yada TÜFE ile
ölçülür. Genelde enflasyon varsa fiyat artışı olur.
Ancak her fiyat artışı enflasyon değildir. Örneğin
kuraklığın getirdiği tarım rekoltesi düştüğünde, uzun
süren grevlerde fiyatlar artar.
Deflasyon: Fiyatlar genel düzeyinde sürekli bir düşüş
durumunu ifade etmektedir. Enflasyonun tersi durumdur.
3
01.03.2014
Ekonomik Tanımlar
Ekonomik Tanımlar
13
14



Cari Açık: Bir ülkenin ihraç ettiği mal ve hizmetlerden
elde ettiği gelirin, ülkenin yurt dışından ithal ettiği mal
ve hizmetlere yaptığı ödemelerden az olmasıdır
Devalüasyon: Ulusal paranın yabancı paralar
karşısındaki değerinin azalmasını ifade eder. Örneğin,
Türk Lirasının Bir ayda ABD doları karşısındaki
değerinin 1,96 TL’den 2,25 TL’ ye düşmesi, TL’nin
(ABD dolarının değer kazanması) 0,29 TL yada %14,8
değer kaybetmesi anlamındadır.
Revalüasyon: Ulusal paranın yabancı paralar
karşısındaki değerinin artmasını ifade eder.




Ekonomik Tanımlar
Resesyon: Ekonomik büyümenin belirli bir süre negatif
ya da yavaşlamasıdır. Ekonomide durgunluktur.
Stagflasyon: Bir ekonomide üretimin düştüğü ya da en
azından artmadığı bir ortamda enflasyonun
yükselmesidir.
Morotoryum: Borçlunun, Ödeme gücünü kaybetmesi
nedeniyle borçlarının tümünü veya bir kısmını
ödeyemeyeceğini ilan etmesidir.
Konsolidasyon: Bir borcun borçlusu tarafından
ödenmeyip zorunlu veya gönüllü olarak vade, faiz, tür
ve benzeri yönlerden yeniden yapılandırılmasını ifade
eder.
Üretimde ARZ ve TALEP nedir?
15
16


Arz-Talep dengesi
Katma Değer; Belli bir üretim aşamasında o üretim süreci ile ürüne
ilave olunan değere denir.
Örneğin: Bir ürünün Birim satış fiyatı ile Toplam birim maliyeti
arasındaki farka da katma değer denir. (p-D=Katma değer)
Fiyat

Tekstil Sektöründe, pamuk penye iç çamaşırının, üretim
aşamalarındaki ürün oluşuncaya kadar katma değeri ise;
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
ARZ
TALEP
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95
2014/Şubat Üretim
verileridir Aşamaları
1
2
3
4
Pamuk Üretimi
çıktısı
İplik Üretimi
çıktısı
Dokuma
Üretimi çıktısı
Penye iç
çamaşırı ürünü
Üretim Değerleri İlave olunan
(TL/Kg)
Katma Değer
(TL/Kg)
4,40
4,40
6,50
2,10
11,00
4,50
20,83
10,17
Miktar


ARZ etmek, üretimde pazara SUNULAN mal ve hizmet demektir.
TALEP ise bir malı pazardan satın almak isteyenler, talep edenler
demektir.
KURAL: Talep eğrisi, Fiyat eğrisi ile doğru orantılıdır.
ARZ artarsa (yani bir maldan pazara çokça üretilirse ) fiyatı düşer
TALEP artarsa ( Yani malı satın almak isteyenler çoğalırsa ) fiyat
artar.
4
01.03.2014
Arz-Talep genellemeleri
Mühendislik
Ekonomisi
17





ARZ ve TALEP dengeliyse Fiyat da dengede olur...
Yani ürünü alan sayısı ile satışa sürülen ürün sayısı
bir dengedeyse fiyat değişmez. Elbette bu çıkarımları
diğer etkenlerin normal olduğu varsayılarak söylenir.
Bir malın fiyatı arttıkça, o malı satın almak isteyenler
azalacak yani talep düşecektir.
Bir malın fiyatı düştükçe, o malı satın almak isteyenler
artacak yani talep yükselecektir.
Bir mala olan talep sadece o malın fiyatı ile ilişkili
değildir.
Toplumdaki ortalama gelir, gelir dağılımı, rakip ve
diğer malların fiyatları, psikolojik etkenler, reklamlar,
toplum idollerinin davranışları da ürüne olan talep
miktarını etkiler.
İŞLETME VE ÜRETİM NEDİR?
TALEP TAHMİNLERİ
2.Hafta
Talep Tahminleri
Yrd. Doç. Dr. Ferhat Güngör
En küçük Kareler (Regrasyon) Yöntemi
19
20



Örnek: İmalat için 9
ayda gelen sipariş
sayıları, yanda tabloda
verilmiştir. 10. ncu ayda
sipariş sayısı (talep) kaç
adet olabilir?
Çözüm 1 için Excel’de
fx=TAHMİN kullanılır.
Dersteki Uygulamayı
izleyin!
x- İmalat y -Sipariş
Ayları Sayıları
1
348
2
378
3
334
4
375
5
396
6
405
7
403
8
410
9
388
10
417,2




Geçmişte gerçek verilerden elde edilmiş, bir veri tablosuna en
iyi uyan doğrusal fonksiyonun grafiği olan doğruya regresyon
doğrusu veya en küçük kareler doğrusu denir.
Regresyon analizi yaparken en çok kullanılan yöntemlerden
biri en küçük kareler yöntemidir.
Büyük matematikçi C. F. Gauss’un 18 yaşındayken (1795)
geliştirdiği bu yöntem, ilk kez 1801 de Cres astroidinin
yörüngesinin belirlenmesinde kullanılmıştır.
Çeşitli değişkenler arasındaki ilişkiler belirlenir Bu amacı
gerçekleştirmek için f fonksiyonunun bir takım parametrelere
bağlı bir ifadesi bulunduğu varsayılıp eldeki veriler yardımıyla
belirlenmeye çalışılır.
5
01.03.2014
En Küçük Kareler Yöntemi
21
En küçük kareler yöntemi
22
Örneğin, f fonksiyonu
y = f (x) = mx + n
ifadesinde olduğu gibi bir doğrusal fonksiyon olur ve buradan m
ve n parametreleri belirlenir veya
 y = f (x) = ax2 + bx + c
ifadesinde olduğu gibi bir ikinci derece fonksiyon olabilir ki bu
durumda belirlenmesi gereken parametreler a , b , c dir.
yi değeri f (xi ) için yaklaşık değer, f (xi ) ≈ yi , kabul edilince
yapılan hata yi - f (xi ) dir ve amaç, bu hatalar minimum olacak
şekilde bir f fonksiyonu bulmaktır.
 yi - f (xi ) farklarından her birine bir artık denir.
En küçük kareler yönteminde aranan fonksiyon, ya da onun
parametreleri, tüm artıkların kareleri toplamı olan formülde
ifadesini minimum yapacak şekilde belirlenir. Bu, yönteme
neden en küçük kareler yöntemi dendiğini de açıklar.

Regrasyon doğrusu çizimi
23
İkinci derece denklemde artıkların yeri ve artıkların
kareleri toplamını veren formül
En Küçük Kareler Yöntemi Formülleri
24
Örnek veriler
X
2
5
6
9
Y
4
6
7
8
Y=0,58X+3,06 denkleminde
X=0 için Y=3,06
Y=0 için X= - 5,275

Doğru denklemi Y=mX+b ise m ve b için
kullanılan formüller (n Veri sayısı)
veya
Y=3,06
X=-5,28
0
(N Veri sayısı) Formülleri kullanılır
6
01.03.2014
Çözüm 2: En küçük Kareler (Regrasyon)
Doğrusu Yöntemi
En küçük kareler doğrusu Örnek:2
26
25

Y=mX+n denklemi için

Σ
x2
2
3
4
5
6
7
8
9
45
2025
y 348
378
334
375
396
405
403
410
388
3437
xy 348
756
1002
1500
1980
2430
2821
3280
3492 17609
4
9
16
25
36
49
64
N=9
x
x2
1
1
81
ORT.
5

381,889

Bir büyük mağaza zincirinin pazar araştırmaları
bölümü belli bir ürünün fiyatını her ay değiştirerek
5 ay boyunca aylık talebi kaydetti ve yandaki veri
x- Satış y -Satış
tablosunu elde etti.
Fiyatı adetleri
Burada, x, birim para (bp) olarak satış fiyatını;
6
200
y, aylık kaç adet talep olduğunu göstermektedir.
a) En küçük kareler yöntemini kullanarak fiyat-talep
doğrusu denklemini bulunuz.
285
b) Bir adet ürünün maliyeti 4 bp ise, aylık kârın
maksimum olması için satış fiyatı ne olmalıdır?
c) Maksimum kar sağlatacak bulunan bu satış
fiyatının, talep/satış tahmini kaç adettir?
Y=mX+n
Y=7,0667X+346,5556
X=10.ay için
6,5
180
7
150
7,5
8
125
105
Y=417,22 adet sipariş
Çözüm:2 a
Çözüm: 2 b
27
28

b) Bir adet ürünün maliyeti 4 bp ise, aylık kârın maksimum
olması için satış fiyatı ne olmalıdır? Toplam gider-TG
Y=mX+n denklemi için
Σ
N=5
x
y
6
200
6,5
180
7
150
7,5
125
xy
x2
1200
1170
1050
937,5
36
42,25
49
56,25
Y=mX+n
8
105
35 1225
760
840 5197,5
Y= - 49X+495 olarak bulunur
64
(Σx)2
247,5
ORT.
7
152
TG = 4y = 4(−49x + 495) = −196x +1980
 bp olur. Toplam gelir ise (aranan satış fiyatı x için)
pQ = yx = −49x2 + 495x

olacağından, kâr fonksiyonu
Z = pQ − TG = − 49x2 + 495x -(-196x +1980 )
Z = − 49x2 + 691x −1980
=0
 olur. Kârın maksimum olması için
Z'= −98x + 691 = 0 ⇒ x ≈ 7,05 bp ,
 satış fiyatı yaklaşık olarak 7,05 bp olmalıdır.
7
01.03.2014
İşletme nedir?
Çözüm: 2 c
29
30


c) Maksimum kâr sağlatacak bulunan bu satış
fiyatının, talep/satış tahmini kaç adettir?
X= 7,05 bp olduğuna göre
İşletme; Girişimcilerin, fayda
yaratan ürünleri üretim amacıyla
kaynaklarını teknolojik, hukuki ve
finansal olarak bir araya getiren,
sosyal yapı/organizasyondur.
Y= - 49X+495 doğru denkleminden,
Y= - 49(7,05)+495 = - 345,5+495
 Y= 149,5 adet satış için talep gelebilir.

X-Satış
fiyatı
6
6,5
7
7,05
7,5
8
Y-Satış
Satış
Toplam
adetleri
Gelirleri
maliyet
200
1200
800
180
1170
720
150
1050
600
149,6 1054,68
598,4
125
937,5
500
105
840
420
Z-Kar
400
450
450
456,28
437,5
420
İşletmenin yapısal özellikleri;
İşletmenin kuruluş amacı;
31
32
İşletmenin genel
amacı Kâr
Elde etmektir.
İşletmelerin yapısal olarak ortak özellikleri
şunlardır;
 Faaliyetlerinde ekonomiktir.
 Değişime uyum sağlayabilecek dinamizmi
vardır.
 Finansal ve yönetsel özerkliği olup, bağımsız
karar alır.
 Topluma yönelik, sosyal ve açık bir sistemdir.
8
01.03.2014
33
İşletme yönetiminde sistem yaklaşımı
(Bölümleme-Departmanlaşma)
İşletme yöneticilerinin, yönetsel görevleri
34
1.Planla
Henry
J.Fayol’a
göre
Üst Yönetici
1.Finans
2. Üretim
3.Satış
5.Denetle
4.Pazarlama
2.Organize
et
5. İnsan
Kaynakları
4.Koordine
et
Üretim Tanımı?
35
3.Yürüt
Üretim nedir?
36



Ekonomistler, üretimi fayda yaratmak için (ürün)
mal ve hizmet üretmektir şeklinde tanımlar.
Mühendisler ise, bir fiziksel varlık üzerinde, onun
değerini arttıracak bir değişiklik yapmayı veya
hammadde veya yarı mamulleri kullanılabilir bir
mamule dönüştürmeyi üretim kabul ederler.
İkinci tanıma göre, bankacılık, sigortacılık, hukuk,
eğitim gibi faaliyetler, hizmet sektörü olarak
kabul edilir.
Topluma ve insanlara fayda yaratmak için
üretimin temel
faktörlerini kullanarak
Mal ve hizmet
üretmektir.
9
01.03.2014
Üretimin Temel Faktörleri (3M)
37
Ürün’ün temel faktörleri
38
1.ZAMAN
Ülke için
Fabrika için
Toprak
Malzeme
2.MİKTAR
İnsan
Personel
3.MALİYET
Sermaye
Makine
• İşleme zamanı kısaltılmalı
• Teslim gecikmeleri azaltılmalı
• Üretim miktarı artırılmalı
• Satışlar ve talep yükseltilmeli
• Birim maliyet düşürülmeli
• Gereksiz giderler azaltılmalı
39
“Rekabetteki işletmelere göre,
normal kapasitede ki
ürün maliyeti ortalamanın
altında olan işletme
büyüklüğüdür.”
MAX
MİN
4.KALİTE
• Sıfır Hata’ya ulaşılmalı
• Kaliteli ürün oranı artırılmalı
Uygun (optimum) işletme büyüklüğü nasıl olmalı?
MİN
MAX
Mühendislik
Ekonomisi
MÜHENDİSLİK EKONOMİSİNDE
KARAR VERME, KKO, BBN
ANALİZİ
3.Hafta
Yrd. Doç. Dr. Ferhat Güngör
10
01.03.2014
Kapasite ve çeşitleri nelerdir?
41
42



43
Kapasite ve çeşitleri nelerdir? (2)
İşletmelerin mal ve hizmet üretebilme yetenek ve
olanaklarının belli bir ölçü ile ifade edilmesine işleme
kapasitesi denir.
Maksimum (teorik) kapasite: Bir işletmede bulunan
kaynakların, hiçbir bekleme, gecikme, arıza, aksama
veya duraklama olmadan ulaşabileceği kapasitedir.
Hesaplamalarda teorik kapasite olarak kullanılır.
Normal (pratik) kapasite: gecikme ve beklemeler
yani zorunlu faaliyet kesilmeleri dikkate alınıp bu
süreler hesaplanarak, maksimum kapasiteden
çıkarılırsa (çay, yemek vb) normal (pratik) kapasite
hesaplanır.
KKO-Kapasite Kullanım Oranı
(% çalışma derecesi):







Fiili kapasitenin, normal kapasiteye oranıdır.
Bu oran, normal kapasitenin ne kadarının
kullanıldığını % de olarak gösterir.
Sonucun %100 olması, fiili kapasitenin, normal
kapasiteye eşit olması demektir.
KKO= Kapasite kullanım oranı
FK= Fiili kapasite
NK= Normal kapasite
TCMB’dan KKO sektöre göre takip edilmeli,
(Örneğin, Aralık 2013 imalat sanayii KKO= %76 ise)
hesaplanmış firma oranı ile karşılaştırılmalıdır.



Fiili kapasite: Gerçekleşen kapasitedir. İhtiyaç
duyulan fazla mesai, 3 vardiya çalışması gibi talebe
bağlı farklı üretim sürelerindeki fiili miktarlardır. Her
zaman normal kapasitede çalışılmaz.
Tam kapasite: üç vardiya normal kapasite çalışılması
sonucu elde edilen üretim miktarının oluşturduğu
kapasitedir. Sürekli olmayabilir.
Atıl (boş, kullanılmayan) kapasite: Belli dönemlerde
işletmenin fiili kapasitedeki üretim miktarı, normal
kapasitenin altında ise aradaki fark atıl kapasitedir.
Bazen “boş kapasite”, “aylak kapasite”,
“kullanılmayan kapasite” olarak ta adlandırılır.
Örnek:
http://www.tcmb.gov.tr
adresinden firma KKO bilgileri her ay düzenli girilir.
44







Örneğin Ocak 2014 İmalat sanayii KKO= %73,9 dur.
Firmamızın Ocak 2014 redüktör üretim miktarı ise 43 adet
olarak gerçekleşmiştir.
Normal Kapasitede; Ortalama 3 saatte bir adet redüktör
üretilmektedir.
Ayda 22 iş günü ve günde 9 saat çalışılan bu iş yerinin, %8
gecikme ve beklemeleri olmaktadır. 01/2014 KKO nedir?
Çözüm: Normal Kapasitede çalışma süresi = 22*9= 198
saat/ay*%92=182,16 saat/ay
NK’da üretim hacmi= 182,16/3 saat=60,72 redüktör/ay
KKO= 43/60,72=%70,81<%73,9 ortalamanın altında bir
kapasitede ile çalışan firmadır. Verimliliğin arttırılması
gerekir.
11
01.03.2014
Basit Bir İmalat işletmesi için İş Planı içeriği;
45
46
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1.0. Yönetici özet konuları
1.0.1 Satış Tahminleri
1.0.2 Kabuller
1.0.3 Kar/zarar tablosu
1.0.4 Nakit akımı tablosu
1.1 Ent. Yön. Sis. Hedefleri
1.2 Vizyon ve Misyon
1.3 Başarı anahtarları
2.0 Şirketin Tanımı
2.1 Şirket Hissedarları
2.2 Şirket merkezi ve işletme adresi
3.0 Ürünler
3.1 Ürün Tanımı ve yenilikler
3.2 Rekabet ortamı
3.3 SWOT ve Güçlü olunan noktalar
3.4 Satış Tahminleri
3.5 Teknoloji seviyesi
3.6 İleride üretilecek mallar
4.0 Pazar Analizinin özeti
İşletmelerde
4.1 Pazarın sınıflandırması
4.2 Endüstri Analizi
4.3 Hedef kitle stratejisi
Her faaliyet,
5.0 Satış Tahminleri
6.0 Yönetim Organizasyonu
7.0 İK Planlaması
8. Finansman Planı
8.1 İşletmeye alma fonlaması
Maliyettir
8.2 Yatırıma davet
8.3 Fonlama Geçmişi
8.4 Önemli kabuller
8.5 Başa baş Noktası analizi
8.6 Proforma bilanço
8.7 Kar/Zarar Tablosu
8.8. Nakit Akımı
8.9 Performans Oranları
MALİYETLER
47
Örnek maliyetler
48

S-Sabit maliyet Üretim miktarındaki değişmelerden etkilenmeyen giderlerdir. Yani sabit
giderler üretim miktarı artsa da, azalsa da
değişmezler. (amortisman, bakım, vergiler, sigorta
primleri, kiralar, sermaye faizi, idari masraflar
‘elektrik, su, doğalgaz, telefon, internet’ araştırma
giderleri, yönetici ve hizmetli maaş giderleri)

D-Değişken maliyet Üretim miktarı ile değişen
ve toplam maliyete etkisi olan maliyetlerdir.
(direkt işçilik, direkt malzeme ve diğer maliyetler
(ambalaj…vb.) direkt maliyetler olarak da
adlandırılmaktadır.
Sabit giderler:
 Yönetim giderleri (ürüne düşen pay)
200,- TL/Ay
 Pazarlama giderleri (ürüne düşen pay)
80,- TL/Ay
 Genel imalat giderleri (ürüne düşen pay)
170,- TL/Ay
Sabit gider toplamı
S = 450.- TL/Ay
Değişken giderler:
 Direkt hammadde gideri
7,50 TL/Adet
 Direkt işçilik gideri
5,40 TL/Adet
 Enerji gideri
0,20 TL/Adet
 Reklam gideri (ürün payı)
0,90 TL/Adet
Birim değişken gider toplamı
D = 14,00 TL/Adet
Birim satış fiyatı
p = 22,00 TL/Adet
12
01.03.2014
Mühendislik Ekonomisi Kararları
Toplam Giderler
50
49
TG-Toplam Giderler : Sabit Giderler (S) ve
Değişir Giderler (D) toplamından oluşmaktadır.
(Q) üretilecek yada satılacak miktar, (p) satış
fiyatıdır. (Z) +Kâr/-Zarar
TG = S + DQ dir.
â =





ş Gelirleri-Toplam Giderler

Z=pQ-TG
Z=pQ-[S+DQ]


Karar verme sürecinde, matematiksel
modeller ve aşamaları;
51
Üretim aracı, malzeme ve üretim prosesi seçim kararı
Üretim aracı yenileme kararları
Yeni ürün geliştirme ve kapasite artırım kararı
Maliyetleri azaltma kararları
Servis geliştirme projeleri
Yatırım kararları
Proje fizibilite (yapılabilirlik) Kararları
Vb.
Problem:
52
Karar verilecek;
Problemin belirlenmesi,
(Kârı arttırmak!)
2.
Formülasyon oluşturmak,
(Z=pQ-TG)
3.
Model kurmak,
(Z =p Q-TG )
4.
Bilgi toplamak, (Geçmiş kayıtlar ve olaylar incelenir)
5.
Model çözümü,
(Örnek problemi incele)
6.
Sonuçları Yorumlamak, (Örnek problemi incele)
7.
Karar vermek ve uygulamak. (Örnek problemi incele)
NOT: 2-6 aşamaları Bilimsel yaklaşım sürecidir.


1.



Oto aynası (OA) üreten bir firma, günde ortalama
150 adet OA üretip, satabilmektedir. Bu ürünün sabit
giderlerden aldığı pay 475 TL/gün’dür. Ayda ortalama
22 işgünü çalışılmaktadır. OA’nın birim satış fiyatı
34 TL/Adet, birim değişir giderleri 24 TL/Adet olarak
verilmiştir.
Yapılan piyasa araştırmasında benzer tür ve kalitede,
rakip ürün 50 TL/Adet’e satılabilmektedir.
Eski kayıtlar incelendiğinde ise; birim satış fiyatına
25 Krş zam yapıldığında, satış miktarı 1 adet
düşmektedir.
Maksimum kâr elde edebilmek için optimum satış
fiyatını ve optimum üretim/satış miktarını
hesaplayınız?
13
01.03.2014
Analitik Çözüm (Optimal çözümdür)
Çözümün maksimum kâr hesabı
53
54
Q= 150 Adet/gün
S= 475 TL/gün
w= 22 işgünü/ay
p= 34 TL/Adet
D= 24 TL/Adet
pr= 50 TL/Adet
p+0,25
Q-1










Z= [(p+0,25x)(Q-x)]-[S+(D(Q-x))]


Z=[(34+0,25x)(150-x)]-[475+(24(150-x))]
Z=5100-34x+37,5x-0,25x2 – [475+3600-24x]

Z= -0,25x2+27,5x+1025

popt= p+0,25x = 34+0,25*55 = 47,75 TL/adet <50TL/adet (uygundur)

Qopt= Q-x = 150-55 = 95 Adet/gün (Atölye %36 boşa çıkar)

Z=pQ-(S+DQ)
Z= 34x150- [475+(24x150)] = 5100-(475+3600)
Z= 5100-4075 = 1025 TL/gün mevcut durumda kâr elde
â =

ş Gelirleri-Toplam Giderler

=0
-0,5x+27,5=0
x=55
Zmax= -0,25(55)2+27,5(55)+1025 = 1781,25 TL/gün
756,25 TL/günde daha fazla kâr elde edilir. (%73,78 artış sağlanır)
NOT: Dersteki uygulama ile Nümerik çözümü
Excel’den takip edin!
etmektedir.
Nümerik Çözüm
BBN Başa-Baş Noktası Analizi
(Satır sütün ilişkisiyle aşama aşama çözüm yöntemidir)
Doğruer, İ.M. Doç.Dr. «Mühendislik Ekonomisine Giriş» İTÜ Sakarya mühendislik Fakültesi 1989
55
56
x
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
34,00
34,25
34,50
34,75
35,00
35,25
35,50
35,75
36,00
36,25
36,50
Q
150
149
148
147
146
145
144
143
142
141
140
pQ
5.100,00
5.103,25
5.106,00
5.108,25
5.110,00
5.111,25
5.112,00
5.112,25
5.112,00
5.111,25
5.110,00
DQ
3.600
3.576
3.552
3.528
3.504
3.480
3.456
3.432
3.408
3.384
3.360
S+DQ
4.075
4.051
4.027
4.003
3.979
3.955
3.931
3.907
3.883
3.859
3.835
Z
1.025,00
1.052,25
1.079,00
1.105,25
1.131,00
1.156,25
1.181,00
1.205,25
1.229,00
1.252,25
1.275,00
RANK
110
108
106
104
102
100
98
96
94
92
90
48
49
50
51
52
53
54
46,00
46,25
46,50
46,75
47,00
47,25
47,50
102
101
100
99
98
97
96
4.692,00
4.671,25
4.650,00
4.628,25
4.606,00
4.583,25
4.560,00
2.448
2.424
2.400
2.376
2.352
2.328
2.304
2.923
2.899
2.875
2.851
2.827
2.803
2.779
1.769,00
1.772,25
1.775,00
1.777,25
1.779,00
1.780,25
1.781,00
14
12
10
8
6
4
2
55
47,75
48,00
48,25
48,50
48,75
49,00
49,25
49,50
49,75
50,00
50,25
95
4.536,25
4.512,00
4.487,25
4.462,00
4.436,25
4.410,00
4.383,25
4.356,00
4.328,25
4.300,00
4.271,25
2.280
2.256
2.232
2.208
2.184
2.160
2.136
2.112
2.088
2.064
2.040
2.755
2.731
2.707
2.683
2.659
2.635
2.611
2.587
2.563
2.539
2.515
1.781,25
1
1.781,00
1.780,25
1.779,00
1.777,25
1.775,00
1.772,25
1.769,00
1.765,25
1.761,00
1.756,25
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
p
94
93
92
91
90
89
88
87
86
85



pQ
Kâra Geçiş / Başa baş Noktası Analizi, Toplam gelirler ve
toplam giderler ile kâr arasındaki ilişkilerin incelenmesi için
kullanılır.
Başa baş noktasından firmaların toplam gelirleri, toplam
giderlerine eşittir.(pQ=TG).
Başa baş noktası analizlerinin yapılabilmesi için bir takım
varsayımlar kabul edilmektedir;

S+DQ
Z


X=55
Mesela, işletmenin giderlerinin sabit ve değişken olarak
ayrılabilmesi gerekir. Bütün girdilerin değişken olduğu takdirde,
kâra geçmek için gerekli üretim miktarının hesaplanmasına
ihtiyaç duyacaktır.
Çünkü bu durumda, miktar (Q) formülünden de açıkça görüleceği
gibi, (Q=0) olacak ve başlangıç noktasından itibaren kâra
geçilecektir.
Birim başına değişken gider bütün üretim seviyelerinde aynı
kalmaz. Bu hesaplamalarda değişmez (sabit) kabul edilir.
14
01.03.2014
BBN nerelerde kullanılır?
57
Örnek1:
58
Başa baş Noktası;
 Hangi üretim yada satış aşamasında kâra geçileceğinin belirlenmesinde,
 Sabit giderler arttığında bunu karşılayacak satış miktarının
belirlenmesinde,
 Hangi miktarda üretim ve satış yapılacağının belirlenmesinde,
 İstenen kârı hangi üretim yada satış miktarında ulaşılacağı,
 Mevcut üretim metodu ile alternatif üretim metotları arasında seçim
yaparken en düşük üretim maliyetinin belirlenmesinde,
 Hangi üretim kapasitesine ulaşıldığında hangi makina yatırımının
yapılmasının belirlenmesinde,
 İmal etmek, satın almak veya kiralama alternatiflerinin belirlenmesinde,
 Satış fiyat politikasının belirlenmesinde,
 Herhangi bir üretim yada satış miktarının belirlenmesinde ne kadar
sabit ve değişken gider için nakit ihtiyacının belirlenmesinde kullanılır.
konularda işletme yönetimine yardımcı olur.

BBN Grafiksel gösterimi
59
50 TL/adete satılan jant kapaklarının maliyeti 30 TL/adet
olmaktadır. Bu ürünün günlük sabit giderleri 800 TL/gün
olduğuna göre BBN’daki Q0 ve Qp değerlerini hesaplayınız.
(Qp=BBN’de gelir ve giderin eşit olduğu hasılat karşılığıdır.)
Örnek 2: BBN analizi
60




Günlük sabit giderleri 300.-TL, birim satış fiyatı 75.-TL
olan SG212 Gazaltı Kaynak Teli 1,2 mm 15 Kg bobin
paketleri günde normal kapasitenin %40’ı olan ortalama
50 paket üretilip, satılmaktadır. Paketlerin birim değişir
gideri 23.-TL olduğuna göre;
a) Başa-baş noktasındaki üretim miktarını hesaplayınız?
b) Güvenlik marjının 5 olabilmesi için günlük kârımız ne
olmalıdır?
c) Kapasite yeterli olduğuna göre 5 000.- TL/gün
kazanabilmek için günde kaç paket üretmeliyiz?
15
01.03.2014
Örnek 3: İmal et veya Satın al (make or buy)
Çözüm 2:
62
61

5000 adet metal sandalye için ihaleye girmek isteyen bir firma
mamullerin üzerindeki pabuçları (bir sandalyede 6 adet pabuç
bulunmaktadır.) kendisinin imal etmesi veya dışarıdan hazır
alınması konusunda karar vermek istiyor.

Pabuç dışarıdan satın alınmak istenirse adedi 0,90 TL,
imalathanesinde yapılacaksa adedi 0,60 TL’ye mal olmaktadır.
Ancak 2. alternatif de kalıp revizyonu ve tutucular için ayrıca
sabit gider olarak 1.500,- TL’ye ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu durumda kullanım miktarı dikkate alınarak pabucun dışarıdan
alınması ya da içerde yapılması konusunda karar veriniz?

BBN’de Kâr Alternatiflerinin
İncelenmesi
Çözüm 3:
63
64
I.

KARAR:
Q0=5000<Q1=30000
Olduğu için kendimiz
imal ederiz
NOT: Bu Grafik probleme ait
değildir. Açıklayıcı bilgidir.
S değerinin
S’ değerine indirilmesi
Sabit giderler, S’
değerine indirilirse buna
bağlı toplam giderlerde
de azalma meydana gelir
ve satış gelirleri aynı
kalmak şartıyla Qo değeri
Qo’ değerine inmiş olur
ve öncesinde zarar
bölgesinde bulunan taralı
bölge, kâr bölgesine
dönüşerek kârlılık artar.
16
01.03.2014
65
II. D değerinin, D’ değerine
indirilmesi

66
Birim değişir gider, D’ değerine indirilirse Toplam gider
S+D’Q değerine inerek, Qo değeri de Qo’ değerine
gerileyerek taralı olan bölge, zarar alanından, kâr alanına
dönüşür.
III. p değerinin, p’ değerine
çıkarılması


67
BBN’de Kâr Alternatiflerinin
İncelenmesi ne Örnek








Piyasa araştırması yaparak,
satış fiyatına zam yapılarak
b’ değerine çıkarılması
durumun da, satış gelirleri
artacağı için Qo değeri Qo’
değerine geri gelerek, taralı
bölge kadar zarar alanı kar
alanına dönüşür.
Her üç alternatifin aynı anda
uygulanması oldukça zordur.
En uygun alternatif iyi
hesaplanmalı uygun ve
uygulanacak olan alternatif
uygulamaya alınmalıdır.
Çözüm
68
Bir mamulün üretimi için yapılan yıllık sabit masraflar toplam
$720.000, yıllık üretim miktarı 30.000 adet, birim değişim maliyet
$120, satış fiyatı ise $160’dır. Bu verilere göre;
a) Başa-baş noktasındaki üretim miktarı nedir?
b) Yıllık elde edilen kâr (Z) kaç $ dır ?
c) Birim değişim maliyet $120 dan, $100’a indirilirse Qo ve Z nedir?
d) Sabit masraflar yıllık $720.000 dan $ 600.000’a indirilirse Qo ve Z
ne olur?
e) Pazar araştırması ile fiyata %15’lik zam yapmanın uygun olması
durumunda Qo ve Z ne olur?
f) c, d ve e alternatiflerden birinin uygulanması mümkün olduğuna
göre en uygun seçenek hangisidir?
g) Elde edilen alternatife göre yılda $1.400.000 kâr elde edebilmek
için kaç adet üretilmelidir?
17
01.03.2014
Yatırım yeri seçimi (BBN)
Çözüm Devamı
69
70



A ve B bölgeleri içinden yer
seçiminin yapılması için;
A ve B bölgelerine ait Toplam
giderlerin eşit olduğu Q0
aşağıdaki formülle hesaplanır,
Üretilecek Q miktarı, Q0 ile
karşılaştırılır, Küçükse A
bölgesi, Büyükse B bölgesi
seçilir.
SA+DAQ0=SB+DBQ0
DAQ0-DBQ0 =SB-SA
Q0(DA-DB)=SB-SA
Çoklu yatırım yeri seçiminde BBN
71








Örnek
72
A,B ve C bölgeleri içinden yer
seçiminin yapılması için;
Kârı (Z) yüksek bölge seçilmelidir.
Çakışan Q1 ve Q2 değerleri yine
ayrı ayrı hesaplanır,
Yıllık planlanan Q üretim miktarı
ile mukayese edilir.
0 İle Q1 arasında ise, A bölgesi,
Q1 ve Q2 değerleri arasında ise
B bölgesi,
Q2 değerinden büyükse C
Bölgesi seçilir.
Kâr formülü Z=pQ-(S+DQ)



Bir Fabrikanın kurulması düşünülen
ve tabloda verileri olan A, B ve C
gibi üç aday yerden birinin seçimi
söz konusudur.
Üretim adeti Q=25 000 adet/yıl
planlanmıştır.
BBN analizine göre hesaplayıp
yer seçimini yapınız.
KARAR: Q1<Q<Q2 ise (14500<25000<30000 olduğu için) B bölgesi seçilir.
18

Download Report