Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ İLİ
DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
2013 – 2023
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
KISALTMALAR:
UNEP: Birleşmiş Milletler Çevre Programı
IUCN: Uluslararası Doğal Kaynakları Koruma Birliği
WTO: Dünya Ticaret Örgütü
ADNKS: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
PTT: Posta Telgraf Teşkilatı
EİE: Elekktrik İşleri Etüt İdaresi
GEPA: Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası
DAKA: Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı
STK: Sivil Toplum Kuruluşları
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
SUNUŞ
Orman ve Su İşler Bakanı Sayın Prof Dr. Veysel EROĞLU’nun 2012 yılındaki talimatları
doğrultusunda tüm Türkiye’de Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bölge Müdürlüklerine bağlı illerde
DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI çalışmaları başlatılmıştır.
Bu çalışmaların temel hedefi “koruma kullanma dengesi çerçevesinde doğal kaynakların, kırsal
sahaların, yaylaların, köy kültürünün turizmle tanışması, kırsal kesimlerde yaşayan halka sosyoekonomik katkı sağlanması, bundan gelir elde etmesi ve dolayısı ile ülkemiz turizminin
geliştirilmesinin yanında doğal alanların koruma etkinliğinin artırılmasıdır”.
Turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş kapsamlı, sosyal,
ekonomik ve ekolojik ihtiyaçlara cevap verebilecek, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarak
planlaması ile sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi gereklidir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri
dönüşü çok zor ya da mümkün olmayan olumsuz etkiler ortaya çıkaracak ve turizm bu alanları
tahrip eden bir faktör haline gelecektir. Bütün bu nedenlerden dolayı “ DOĞA TURİZMİ
GELİŞME (MASTER) PLANI” çalışmasına ihtiyaç duyulmuştur.
Bu amaç doğrultusunda planın ilk bölümlerinde yer alan metodoloji kapsamında Van 14. Bölge
Müdürlüğümüze bağlı Hakkari ilimizde çalışmalar, etütler, literatür taramaları, anketler ve
yüzyüze görüşmeler yapılmıştır.
Hakkâri ilimize ait bu plan zamanla geliştirilebilecektir. Planın daha sonraki aynı ve benzer
çalışmalar için iyi bir kaynak ve altlık olma özelliği vardır.
Çalışmanın ülkemiz ve halkımız adına hayırlı neticeler doğurması temennisiyle.
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
ÖNSÖZ
Doğal alanlarda planlanma ve yönetim çok önemli ve hassas bir konudur. Bu nedenle Doğa Turizmi
Planlaması çok yönlü, akılcı ve açık olmadır. Doğa turizmi planlaması; doğa turizmi arzının ve
talebinin analizi, talebin ve arzın miktarı ile şeklinin doğayı korumayı garantilemek için taşıma
kapasitesi ile sınırlandırılması (koruma-kullanma dengesinin oluşturulması), SWOT ve benzeri
analizlerden hareketle stratejik uygulama kararlarının alınması ve Stratejik faaliyetler (eylem planı)
gibi çalışma aşamalarını içermektedir.
Planlamada; Doğa Turizmi, Ekoturizm, Koruma-Kullanma Dengesi, Sürdürülebilirlik, Kırsallık,
Ekosistem gibi kavramlar sıkça kullanılan terimlerdir.
Planlamada şu hususlara dikkat edilmiştir;
1.Doğa Turizmini geliştirme planlarının doğayı rant kaynağı olarak görmemesi,
2.Doğa Turizminden beklentilerin, uygulanabilir ve sürdürülebilir seviyeden daha fazla
yükseltilmemesi,
3.Koruma-Kullanma dengesi çerçevesinde sürdürülebilir olması,
4. Doğa bilinci doğrultusunda hareket edilmesi, hesap verebilir olması ve kamu duyarlılığının
gelişmesi,
5. Yapılan tüm doğa turizm etkinliklerinin gözetlenebilir ve denetlenebilir şeffaflıkta uygulanması,
6.Doğa Turizminin ve değerlerinin garanti edilmesi açısından, doğayı etkileyen yatırımlarda doğaya
pozitif ayrımcılık yapılması,
7.Doğa turizminden elde edilecek gelir imkânlarının kırsal kalkınma maksadına hizmet etmesi ve
kırsal halkın sosyo-ekonomik durumuna olumlu katkı sağlaması
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
İÇİNDEKİLER:
Giriş
Turizm kavramı
Sürdürülebilir Doğa Turizmi
Hakkâri İli Tarihçesi
Hakkâri İli genel Özellikleri
İlin Jeolojik ve Jeomorfolojik Özellikleri
Meteorolojik Veriler
Hidrografya
Toprak Özellikleri
Alan Kullanım Durumu
Orman Varlığı
Flora-Fauna-Hassas Yöreler
Yerleşim Alanları Nüfus
Tarım ve Hayvancılık
Sanayi
Altyapı, Enerji, Ulaşım, Haberleşme, Konaklama
Madencilik
Enerji
İlgi Grubu – Paydaş Analizi
Yüksekova Demirkonak Köyü, Çukurca Mezrası
Yüksekova Karlı Köyü
Merkez Konak Köyü
Merkez Kırıkdağ
Merkez Kaval
Merkez Üzümcü
Merkez Yukarı Merzan Mahallesi
Paydaş Analizleri
Hakkari Doğa Turizmi Arzı
Hakkari ilinde D. T. Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar
Seçkin Öncelikli Diğer Sahalar
Hakkari ilinde D. T. Çeşitleri
Aktivite Değer Tablosu
Sahanın Turizm Değer Tablosu
Sonuç ve Öneriler
Nehil Sazlığı
Berçelen Yaylası ve Yayla Turizmi Festivali
Kayak ve Kış Sporları Turizmi
Zap Suyu ve Akarsu Turizmi
Cilo-Sat Dağları ve Turizm Potansiyeli
Onay Sayfası
:1
:3
:6
:11
:11
:11
:16
:18
:20
:21
:22
:23
:26
:31
:34
:35
:38
:40
:42
:42
:48
:54
:60
:66
:73
:79
:85
:102
:102
:107
:108
:111
:115
:116
:116
:116
:116
:116
:116
:117
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Haritalar:
Harita 1:
Harita 2:
Harita 3:
Harita 4:
Harita 5:
Harita 6:
Jeoloji Haritası
Ulusal Ulaşım Bağlantısı
Bölgesel Ulaşım
Maden Haritası
Güneşlenme Süreleri
Yüksekova Sazlık
:Sayfa 14-15
:Sayfa 36
:Sayfa 37
:Sayfa 39
:Sayfa 41
:Sayfa 103
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Tablolar:
Tablo 1:
Tablo 2:
Tablo 3:
Tablo 4:
Tablo 5:
Tablo 6:
Tablo 7:
Tablo 8:
Tablo 9:
Tablo 10:
Tablo 11:
Tablo 12:
Tablo 13:
Tablo 14:
Tablo 15:
Tablo 16-17:
Tablo 18:
Tablo 19:
Tablo 20-21:
Tablo 22-23-24:
Tablo 25:
Tablo 26:
Yıllık Toplam Yağış
Ortalama Sıcaklık
İl Arazisinin Dağılımı
Orman Varlığı
Endemik Tür
Kırsal-Şehir Nüfusu
Toplam Doğurganlık
Nüfus Yoğunluğu
Ortalama Aile Büyüklüğü
Okullaşma-Öğrenci
Okur-Yazarlık
Sağlık Kur.-Çalışan Personel
Tarım Arazilerinin Dağılımı
İlde Yetişen Belli Başlı Ürünler
Mekanizasyon
İlçe Bazında Hayvan Sayıları
Hayvansal Üretim
Arıcılık Verileri
Sanayii Kuruluşları
Konaklama-Turist Sayıları
Madenler
Nehil Sazlığı Kuşları
:Sayfa 16
:Sayfa 17
:Sayfa 21
:Sayfa 22
:Sayfa 24-25
:Sayfa 28
:Sayfa 28
:Sayfa 29
:Sayfa 29
:Sayfa 30
:Sayfa 30
:Sayfa 31
:Sayfa 31
:Sayfa 32
:Sayfa 32
:Sayfa 33
:Sayfa 33
:Sayfa 34
:Sayfa 35
:Sayfa 37-38
:Sayfa 38-39
:Sayfa 104
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
1. GİRİŞ
1.1. DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL
KALKINMA,
SÜRDÜRÜLEBİLİR
TURİZM
ALTERNATİFİ
ve
VAN
VİLAYETİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ
Tabiatı korumanın geleceği kırsal alanların geleceğine, kırsal hayatın korunmasına ve
sağlıklı yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düşük ve dağınık nüfus ile
beraber yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm köyleri vb. faaliyetler için
kullanılması söz konusu olacaktır. Bu tür girişimlerin önemli bir kısmı korunan alanlarda veya
dışında yapılmaktadır. Bazı etkinliklerin koruna alanlara ve tabiata çok zarar verdiği de
görülmektedir. Bu sebeple tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile iyi bir proaktif
ilişkiler içinde olmamız lüzumludur. Proaktif kişi; ilişkilerde ve faaliyetlerde insiyatifi eline alan
kişi demek olup tabiattaki faaliyetlerin kontrolü için Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel
Müdürlüğü taşra kuruluşlarının kırsal sahalarda doğa turizminin geliştirilmesinde öncü olması
doğru bir harekettir.
Son yıllarda sivil toplum kuruluşları ve diğer kuruluşlar korunan alanlar, doğal alanlar,
kırsal kalkınma, kalkınma için işbirliği gibi konuları tamamıyla farklı bir bakış açısı ile
algılamaya başlamışlardır. Tabiat ve geleneksel kültürler üzerinde turizmin yarattığı olumsuz
tesirler ve bunların neticesinde duyulan korkular kitle turizmine karşı alternatif çevre duyarlı
turizmi ve tabiatı korumayı öne çıkarmıştır. Sürdürülebilir doğa turizmi ve ekoturizm tabiatın
korunması için bir umut olarak ortaya çıkmıştır. Algılamadaki bu değişiklik, doğal alanlar,
korunan alanlar ve çevresinin bölgesel planlamasında turizme ilişkin proje ve çalışmaların
giderek artmasına yol açmıştır. Bu sayede turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında,
yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültürel zenginliğinin korunmasında anahtar bir kelime haline
gelmiştir.
Sürdürülebilir doğa turizmi, kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal nüfus için yeni
bir bakış açısı yaratılması, yoksulluğun ve kırsal göçün azaltılmasında en önemli seçeneklerden
biri olarak görülmektedir. Ancak, turizmin yalnızca yerel ekonomi ile doğru şekilde
bütünleştirildiği takdirde beklentileri karşılayabileceği ve yöre halkı ile diğer ilgi gruplarına
fayda sağlayacağı unutulmamalıdır.
1.2. DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA
1980’li yıllardan itibaren Birleşmiş Milletler Çevre Programının (UNEP) çevre
konularına ilişkin çalışmaları giderek artan bir etki yaratmıştır. Dünya Çevre Kalkınma
1
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Komisyonu’nun 1987 yılında tamamladığı çalışmalar sonunda “ortak geleceğimiz” adlı bir rapor
hazırlanmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, çevre ve kalkınma konularına çok farklı
yaklaşılması gerektiği bu raporda vurgulanmış olup, kalkınmanın ve insanlığın sahip olduğu
kaynakların sürdürülebilir olduğuna değinilmiştir. Raporda ortaya konan “sürdürülebilir
kalkınma” kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik, kültürel
ve sosyo-ekonomik kaynakların nadir ve eşsiz olduğu görüşüne dayanmaktadır.
Bir sahanın sahip olduğu kaynaklar, çok farklı maksatlar için kullanılabilmektedir.
Örneğin, bir orman kereste imalatı için kullanılabilir, üzerindeki ağaçlar kesilerek tarım toprağı
olarak kullanılabilir, korunan alan olarak kullanılabilir. Alanın ve alanda yaşayan yöre halkının
özelliklerine bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle
uygulanamaz. Yalnızca korumacı bir yaklaşım içine girildiğinde doğru görülen seçenek ormanın
el değmemiş eski haline bırakılması olsa da yöre halkı ve diğer iş gruplarının bu kaynakların
sürdürülebilir kullanımı yaşam kalitelerini yükseltmek için ormandan hak iddia etmeleri
mevzubahistir. Bu sebeple yüzde yüz sürdürülebilir kalkınmaya her zaman ulaşılamasa da bu
hedef üzerine yoğunlaşılmalıdır.
Doğal ve korunan kırsal alanlarda, geçmişten günümüze yerel topluluklar ile arazinin
beraberliği çok önemli olmaktadır. Korunan alan ağı büyüdükçe korunan alan kavramının anlamı
da değişmeye ve gelişme göstermeye başlamıştır. Bu gelişme içinde yöre insanlarının varlığı ve
faydalanmalarının sürdürülebilirliği de öne çıkmaktadır.
Bir doğal alan ve korunan alanın ve içinde yer aldığı bölgenin sürdürülebilir kullanımı,
turizm, ekolojik tarım, hayvancılık, yeni bölgesel ürünler, sürdürülebilir ormancılık, hatta enerji
üretimindeki yatırımlarla birlikte düşünüldüğünde daha başarılı olacaktır.
Doğal alanlarda faaliyetlerin açıklanmasında Kırsal alan, Kırsal kalkınma ve
Sürdürülebilir Kalkınma gibi kavramlar değerlendirilmelidir, bu kavramlar şu şekilde
açıklanabilir;
Kırsal alan: Şehir diye tabir edilen yerleşme sahalarının dışında kalan tarımla ilgili
etkinliklerin yapıldığı alanları da içeren köy, mezra, kom vb. adlarla anılan insan yerleşimlerinin
var olduğu alanları “kırsal alan” olarak tanımlayabiliriz.
Kırsal kalkınma kavramı: Kırsal kalkınma, küçük toplulukların içinde bulundukları
ekonomik, toplumsal ve kültürel koşulları iyileştirmek amacıyla giriştikleri çabaların devletin bu
konudaki çabalarıyla birleştirilmesi, bu toplulukların tüm ülke insanlarının tümüyle
kaynaştırılması ve ulusal kalkınma çabalarına tam biçimde katkıda bulunmalarının sağlanma
süreci şeklinde tanımlanmıştır.
2
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Kırsal alan kalkınması: Hem bir eğitim hem de örgütlenme işi olup kırsal alan,
toplumun gereksinimlerinin göz önünde tutulması, kırsal alan kalkınma politikası ile ilgili
planların alınması sırasında topluma zorla kabul ettirilmemesi gereken bir konudur. Toplum
istediklerini elde etmedikçe kırsal alan çalışmalarına katılmayacaktır. Tarımsal çalışmalar,
beslenme, eğitim, mesleki önderlik ve öğretim, kooperatifler, el sanatları, küçük sanayiler, sosyal
güvenlik çalışmaları, planlama ve sağlık politikaları nitelikleri kırsal alan ve ülke planları ile bir
bütünlük sağlamalıdır.
Sürdürülebilir kalkınma: Ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların
sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Burada ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel
sürdürülebilirlik şartlarının tamamının sağlanması önemli olmaktadır.
Kırsal alanlar turizm ve boş zamanların değerlendirilmesinde önemli bir yer
tutmaktadır. Kırsal alan, turistlere sakin ve huzurlu bir seçenek sunmaktadır. 2005 yılında
Fransız vatandaşları tatillerinin %52’sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaşının evinde,
%26’sı evlerinde geçirdiklerini ve %9’luk bir kısmı ise kırsal alanda ikinci bir eve sahip
olduklarını ifade etmişlerdir. Kırsal alanlar ayrıca doğa için önemli role sahiptirler.
Tabii kaynakların korunması, biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi, doğal felaketlere karşı
koruma, iyi hayat şartlarının korunması ve doğal manzaranın korunması doğal çevre ile ilgili
hususlardır.
1.3. TURİZM KAVRAMI1
İnsanların yeni yerler görmek ve tanımak, yeni deneyimler kazanmak, diğer insanlar,
çevreler, hayat şartları ve davranış biçimleri ile temasa geçip kendi kültürlerini geliştirmek,
eğlence ve dinlence faaliyetlerinde bulunmak ve seyahat yoluyla macera ve merak, zevk ve
güdülerin tatmin edildiği, insanların seyahat ve hareketlerini içeren bir faaliyettir (Lobo 1995).
Turizm, genellikle bir rekreasyonel etkinlik olarak tanımlanıp analiz edilirken insanların kendi
yaşadıkları yer dışında sürekli olarak yerleşmemek, ticari ve politik bir amaç taşımamak
koşuluyla temel amaç dinlenmek ve eğlenmek olan, serbest zamanların değerlendirilmesine
yönelik, değişik amaçlarla yaptıkları seyahatlerden ve gittikleri yerdeki konaklamalarından
doğan ihtiyaçlarını karşılama, insanları kabul etme ve ağırlama sanatı olarak açıklanmıştır
(Karaküçük 1999). İnsanların sürekli olarak bulundukları, çalıştıkları ve her zaman olağan
1
Bu başlık altındaki bilgiler, Prof.Dr. Mehmet Emin BARIŞ’ın Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü “Turizm ve
Rekreasyon Planlama” ders notlarından alınmıştır.
3
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına yaptıkları gezilerden ve buralardaki mal ve hizmetleri
talep ederek geçici konaklamalarından doğan ilişkilerin bütünüdür (Anonymous 2001).
Turizm; asıl ikametgâhı dışındaki başka bir yere eğlence, tatil, kültür, arkadaş ve akraba
ziyareti, aktif spor, toplantı, görev, iş, öğrenim, sağlık, transit v.b. amaçlarla seyahat etmenin
yarattığı olayların bütünü olarak tanımlanmaktadır (Üstel 2002).
1.4. TURİZM VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK2
Turizm açısından sürdürülebilirlik kavramı; turizmin kaynağı olan doğal, tarihi,
kültürel, sosyal ve estetik değerlerin korunup geliştirilerek, çekiciliklerinin devamını sağlamayı
ifade etmektedir (Oral ve Şenbük, 1996).
Sürdürülebilir kalkınma kavramı, ilk defa “Birleşmiş Milletler Dünya Çevre ve
Kalkınma Komisyonu” nun 1987 yılında “Ortak Geleceğimiz” adıyla yayınlanan raporu ile
dünyada tartışılmaya başlanmıştır. Brundtland Raporunda belirtildiği gibi sürdürülebilir
kalkınma;
bugünün
gereksinimlerini,
gelecek
kuşakların
da
kendi
gereksinimlerini
karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin karşılama anlamına gelmektedir (TÇSV, 1991).
IUCN (Uluslararası Doğal Kaynakları Koruma Birliği), sürdürülebilir gelişme
kavramını şu şekilde tanımlamıştır (WTO,1993);
“Sürdürülebilir gelişme, muhtemelen gelişmekte olan kaynakları azaltmadan veya
tüketmeden gelişmelerine izin verme sürecidir. Bu genellikle ya kullanıldıkları oranda kendini
yenileyebilecek kaynakların idare edilmesiyle ya da hızla bir yeniden iyileştirme ihtiyacında olan
kaynakların yavaş bir şekilde kullanımını değiştirmekle başarılabilir. İşte bu yolla, kaynaklar
hem şimdiki nesillere hem de gelecek nesillere taşınabilecek şekilde olduğu gibi kalırlar.”
Sürdürülebilir gelişmenin üç ana ilkesi vardır (WTO,1993):
Ekolojik Sürdürülebilirlik; Temel ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve
biyolojik kaynakların devamlılığını sağlayan gelişmeleri temin eder.
Sosyal ve Kültürel Sürdürülebilirlik; Toplum kimliğini kuvvetlendiren, sürdüren,
değişimden etkilenen kültür ve toplumsal değerler ile uyumlu, insanların yaşam kalitelerini
arttırıcı gelişmeleri temin eder.
Ekonomik Sürdürülebilirlik; Gelecek kuşaklara taşınması için idare edilen
kaynakların ve ekonomik verimliliği sağlayan gelişimi temin eder.
2
Bu başlık altındaki bilgiler, Prof.Dr. Mehmet Emin BARIŞ’ın Ankara Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü “Turizm ve
Rekreasyon Planlama” ders notlarından alınmıştır.
4
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Çevre, turistleri alana çeken doğal ve kültürel kaynakların temelidir. Bu yüzden çevresel
koruma, başarılı turizm gelişimi için kaçınılmazdır. Taşıma kapasitesi, sürdürülebilir turizm
planlamasında anahtar bir kavramdır. (WTO, 1993).
Çevresel koruma ve sürdürülebilir turizm gelişmesinin temelini oluşturan taşıma
kapasitesi; alanın sosyal, ekonomik, kültürel yapısına zarar vermeden, ziyaretçi memnuniyetini
azaltmadan ve kaynaklara olumsuz etki yapmadan maksimum kullanımını ifade etmektedir.
Taşıma kapasitesinin seviyesini tespit etmek zor olabilir. Fakat, bu turizm ve rekreasyon için
çevresel planlamada esas oluşturmaktadır (WTO, 1993).
İşte bu dönemde doğal ve insan yapısı çevreye zarar vermeyen teknoloji, ekonomik
büyüme hızı arayışları, baskı gruplarının eylemleri ile kamuoyuna yayılmıştır. Aynı yayılma
turizmde de gerçekleşmiş ve varolan "Saldırgan Turizm" çeşidinin yerine geçebilecek "Alternatif
Turizm" arayışları başlamıştır.
Uluslararası Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından 1980 yılında
yayınlanan Dünya Korumacılığı Stratejisi, 1987'deki Brundtland Raporu, dönemin strateji ve ilke
bütünlüğünü oluşturan örgütlü baskı grubu eylemleridir. Bu ve diğer örgütler Sürdürülebilirlik
için;
 Bütüncül planlama ve strateji geliştirme,
 Temel ekolojik süreçleri koruma,
 İnsan mirasını ve biofarklılığı koruma,
 Verimliliğin uzun bir döneme yayılmasına ve gelecek kuşaklara ulaşmasına
izin veren büyüme modelleri,
 Ekonomik büyüme ile doğal kaynaklar arasında denge,
 Ülkelerarası hakça oluş ile imkanlar arasında denge,
gibi ilkeler
belirlemişlerdir.
"Sürdürülebilirlik, bir toplumun, ekosistemin ya da sürekliliği olan herhangi bir sistemin
işlerini kesintisiz, bozulmadan, aşırı kullanımla tüketmeden ya da sistemin hayati bağı olan ana
kaynaklara aşırı yüklenmeden sürdürülebilmesi yeteneği olarak tanımlanmaktadır."
Ekonomik kalkınmaya koşut olarak gelişen turizmde de "Sürdürülebilirlik" kavramı
tartışılmaya başlanmıştır.
"Sürdürülebilir turizm, insanın etkileşim içinde bulunduğu ya da bulunmadığı çevrenin
bozulmadan veya değiştirilmeden korunarak, kültürel bütünlüğün, ekolojik süreçlerin, biyolojik
çeşitliliğin ve yaşamı sürdüren sistemlerin idame ettirildiği ve aynı zamanda tüm kaynakların
ziyaret edilen bölgedeki insanların ve turistlerin ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçlarını
5
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
doyuracak şekilde ve gelecek nesillerin de aynı ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri biçimde
yönetildiği bir kalkınma şeklidir."
Turizmin, çevreye karşı duyarlı olması gerekliliği, günümüzde klasik turizm anlayışına
göre "Alternatif Turizm", kitle turizmine göre "Yumuşak Turizm", çevreye karşı
duyarlılığından dolayı "Eko-Turizm", özelliklerinden dolayı "Bilinçli Turizm" adları verilen
bir turizm biçimini gündeme getirmiştir. Sürdürülebilir bir turizm, insanın ve çevrenin birlikte
varlığı ile olasıdır. Temel yaklaşım, insanın doğal çevre üzerindeki etkisini en aza indirmek
değil, ancak doğal çevrenin insan üzerindeki etkisini en üst noktaya çıkarabilmektir.
Sürdürülebilir Turizm Genel İlkeleri;
 Talebe göre değil, arza göre turistik düzenlemelerin yapılması
 Önceliklerin yerel halka verilmesi
 12 Ay turizm
 Toplu taşıma
 Toplumsal katılım
 Temiz enerji kullanımı
 Eylem durumunda dinlenme
 Gerçek yaşamın sahnelenmesi
 Mevcut yapı stoğunun kullanımı
 Toplumsal ve kültürel kimliğin korunması
 Turizm yatırımlarının esnek, gelişmeye açık ve uzun vadeli olması, olarak
sıralanabilir.
1.5. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ
Sürdürülebilir
kalkınma,
ekolojik,
ekonomik
ve
sosyo-kültürel
kaynakların
sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin gelişimi de sürdürülebilir
kalkınma ile bağlantılı bir yaklaşımdır. Sürdürülebilir turizmin gelişiminde turistlerin ve ziyaret
edilen yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup genişleterek karşılanması
amaçlanmaktadır. Bu yaklaşım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün,
gerekli ekolojik süreçlerin, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik
süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içerçektedir.
Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü’nün tanımına göre sürdürülebilir bir turizm
gelişimi;
 Çevresel kaynakların en iyi şekilde kullanılmasını sağlamalı,
6
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
 Ziyaret edilen toplulukların sosyo-kültürel yapısına, gelenekselliğine saygı
göstermeli,
 Bütün ilgi gruplarına adil bir şekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı
ve uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır.
Buna göre sürdürülebilir kırsal/doğa turizminin gelişme ölçütleri;
a. Biyolojik çeşitliliğin korunması,
b. Ekonomik tutarlılık,
c. Kültürel zenginlik,
d. Yöre halkının refahı,
e. İstihdam kalitesi,
f. Sosyal eşitlik,
g. Ziyaretçi memnuniyeti,
h. Yetkinin yerele doğru dağıtılması,
i. Toplumun genelinin refah ve mutluluğu,
j. Fiziki bütünlük,
k. Kaynakların etkin kullanımı,
l. Çevre temizliğidir.
Korunan alanlar açısından; tabiatın seçkin parçaları olan korunan alanlar ile turizm
arasındaki bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskidir. Korunan alanlar turizme, turizm
korunan alanlara ihtiyaç duymaktadır. Turizm korunan alanların kurulması ve yönetiminde göz
önüne alınması gereken önemli bir bileşendir. Aynı şekilde koruma altında olmayan flora ve
faunanın tutunduğu tabiat alanlarına ve insanın yaşadığı sahalardaki yöresel kültüre de turizm
bağımlıdır. Bu bağımlılık doğa ve kültürün bozulmaması için tedbirler gerektirir. Bu tedbirlerin
neler olacağının “sürdürülebilir kırsal kalkınma” ilkeleri çerçevesinde tespiti de lüzumludur.
Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm göstergelerin bu faaliyetin
büyüme eğiliminde olacağı yönünde olması önemli bir husustur. Turizmdeki büyümeyle beraber
sürdürülebilir turizm, ekoturizm gibi doğayla ilgili turizme olan talep artmış ve turizm ürünleri
ile destinasyonlar çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri de değişmiş ve çeşitlenmiştir. Turistlerin
talepleri konaklamada konforun sağlanması yanında, yöreye özgü kültürel değerler hakkında
bilgi edinme, yöre halkıyla iletişim, bölgenin flora ve faunası, özel ekosistemler, doğal hayat ve
bunların korunması da dahil olmak üzere daha sorumlu bir seyahat deneyimi kazanmak da söz
konusudur.
7
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Beklenen büyüme ve yeni eğilimler turizmi o kadar stratejik bir konuma taşımıştır ki,
turizm eşiz özellikli doğal veya korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların
çevresinde yaşayan yöre halkının kalkınma potansiyeline de müspet etki sağlayabilmektedir. Bu
durumda turizm, doğal alanların korunması ve yöre halkı ile ziyaretçilerin çevre bilincinin
arttırılmasında kullanılabilecek çok önemli bir araç olabilmektedir. Dolayısıyla turizm sayesinde
koruma çalışmaları için gerekli mali kaynakların kazanılmasının yanı sıra ziyaretçiler ile yöre
halkına yönelik bilinçlendirme ve eğitim programlarının oluşturulması ve uygulanması gibi
hedeflere de ulaşılabilmektedir.
En önemli husus; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş
kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve
izlenmesi de gereklidir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüşü mümkün olmayan olumsuz
etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelecektir. İşte bu
nedenle bu çalışmaya “SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME (MASTER) PLANI”
çalışmasına lüzum duyulmuştur.
1.6. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ
Yukarıda da bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda
turizm söz konusu olduğunda turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır.
Alışılmış turizm stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Stratejisi arasındaki fark
şudur; alışılmış yöntemler yukarıdan aşağıya bakış açısı ile uygulanmaktadır. Yani kararlar
merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taşınmaktadır. Yöre halkı katılımcı
olamamaktadır.
Sürdürülebilir turizm ise aşağıdan yukarıya bir yaklaşım için gayret göstermektedir. Bu
yaklaşımda yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılmasını sağlayıcı yapı kurulur,
yörenin kalkınma potansiyelini bünyesinde barındıran tabii değerlerin korunması için kararlar
ortak alınır ve karar almanın yanında uygulama ve izleme aşamalarında da yöre halkının
becerilerini, bilgisini, en uygun şekilde kullanmak esastır. Bu yaklaşım yöre halkının, yerel
otorite ve organizasyonların yetkilendirilmesine dayanır.
-Sürdürülebilir turizm gelişim aşamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz
konusudur. Konaklama ve diğer turizm altyapıları mümkün olduğunca doğal alan dışında
olmalıdır. Bu durum doğaya ve kültüre zararı en aza indirdiği gibi ev pansiyonculuğu gibi
faaliyetlerin yapılabileceği gibi yöreye faydayı arttırabilir.
8
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
-Yöre halkı ve diğer bölgesel ilgi grupları turizm gelişiminde önemli ortaklardır, söz
konusu gruplar turiste konaklama imkanı sunacaklar, sunacakları ürünün kalitesinin
korunmasında da sorumluluk alacaklardır.
-Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklamaya lüzum duyan turistle
hedefleniyorsa, doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları, el sanatları gibi faaliyetler
ortaya konmalıdır.
-Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile
sınırlı olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür, kırsal sosyal ekonomik yapılar da aynı
zamanda turizmin temel kaynağı olmaktadır.
-Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın ilimizde/bölgemizde ve
ülkemizde doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve cazip bir bakış
açısına dayandırılmasına esas olmalıdır.
-Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nda turizm doğayı koruma, kırsal
kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, doğa turizmi yönetim planı olarak ele alınmalıdır.
Halihazırda olan turizm etkinlikleri de tartışılmalı, değerlendirilmelidir. İlde sürdürülemez olan
turizm veya gelir getirici faaliyetler de tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir yönetim için tehditler ve
fırsatlar da ele alınarak bunlardan hareketle ortaya çıkacak fikirler ortaya konmalıdır.
-Doğaya dayalı turizm yönetiminin entegre bir anlayışla (alan ve çevresinin sahip
olduğu doğal, tarihi ve sosyo-ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi de
önemlidir.
-Turizm gelişimi genel olarak piyasa talebine göre yönlendirilir. Bir alanın turizm
potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi ve özgün bir destinasyon oluşturması için gerçekçi
beklentiler ortaya konulmalıdır. Yüksek ekolojik değerlere sahip olan sahalar yüksek turizm
değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman başarılı olabilir.
Özellikle hassas tabiat alanlarında taşıma kapasitesi düşük iken, bu alanlardan beklenen faydalar
yüksek olmaktadır. Taşıma kapasitesinin düşüklüğü sınırlı sayıda turist demektir. Bu sebeple
taşıma kapasitesinin değerlendirilmesi de önemli olmaktadır.
-Entegre doğal alan yönetimi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı ile
doğa ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının
etkin desteği önem taşır. Turizm gelişiminin karmaşık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi gruplarının
etkin işbirliği oldukça önemlidir, planın herkes tarafından sahiplenilmesi ayrıcalık olacaktır.
-Sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine de ihtiyaç
vardır.
9
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
-Pazarlama stratejisi de Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın bir
parçası olup, kalkınma ve rekabete açık Ürün-Pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaşımlar
içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler, hizmetler, yaratıcı yaklaşımlar bu
stratejide yer almalıdır.
-Turizm destinasyonu yönetimi, yaygın bir stratejik yaklaşım olup, destinasyonu
rekabete açık hale getirir, bir turizm pazarını iyi bir şekilde yönetmek, pazarlamak, bir
destinasyonu rekabetçi yapabilmek için gereken tüm unsurları içeren bir rekabetçi yaklaşımdır.
-İyi tanımlanmış amaçlarla ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı
bütçe, mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir iş planı
hazırlamak gereklidir.
-Ziyaretçinin izlenmesi ve ziyaretçi yönetim planı, mademki doğa gibi hassas bir
sistemde çalışılıyor bu durumda turist ziyaretinin ilkelerini belirleyen bir ziyaretçi yönetim planı
lüzumludur. Aynı zamanda da hem geri bildirim temin etme, hem de taşıma kapasitesinin
kontrolü için izleme programı da olmalıdır.
Geribildirimler kalitenin arttırılması, sunumların taleplere uygun hale getirilmesi
(iyileştirilmesi) ve hizmetteki aksamaların doğadaki değişimlerin takibi için çok gereklidir.
Şu unutulmamalıdır ki; turizm, doğanın korunması için ortaya konan ana hedeflere ulaşmak
garanti edildiği takdirde teşvik edilmelidir.
10
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
2. HAKKÂRİ İLİ TARİHÇESİ
Hakkâri adı, eskiden Van gölünün güneyinde ve bir bölümü de İran’a doğru uzanan
yörelere yerleşmiş “Hakkar” kabilesinin isminden gelmektedir. Arap dili, coğrafyası ve
tarihlerinde bölge adı “Hakkariye” olarak geçmekte olup, “Hakkarlar’ın Şehri” anlamına
gelmektedir.
Yörede yapılan araştırmalarda ele geçen belgelerden ve çevrede bulunan kaya
isimlerinden bölgenin tarih öncesi çağlarda yerleşim yeri olduğu, sırayla Sümerler, Akadlar,
Urartular ve Asurluların uzun süre yaşadıkları tespit olunmuştur. İlk çağlarda müstahkem bir
kale gözüyle bakılan ve bu yüzden uzun savaşlara sahne olan Hakkâri 1514’de Çaldıran
zaferinden sonra Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Birinci dünya savaşı sonrasında 24.04.1915’de Rusların işgaline uğrayan Hakkâri
22.04.1918. tarihinde kurtarılmıştır. 1926 yılında yapılan Ankara Antlaşması ile Musul dâhil beş
bölgesi ulusal hudutlar dışında kalan Hakkâri aynı yıl il statüsü kazanmıştır. 1933 yılında Van
İline bağlanmış, 1936 yılında yeniden il statüsü kazanmıştır. (kaynak: hakkari.gov.tr)
3. HAKKÂRİ İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
3.1. İLİN JEOLOJİK ve JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ
Van Gölü'nün güneydoğusuna düşen ve doğuda İran, Irak sınırına dek uzanan Hakkâri il
alanı, Türkiye’nin en sarp ve dağlık yörelerinden biridir. 1941'de yapılan Birinci Coğrafya
Kongresi'nde , "Hakkâri Bölgesi" olarak adlandırılan Doğu Anadolu'nun güneyindeki bu yöre
Asya ve Avrupa dağlarının birbirine yaklaşması ve sıkışmasıyla yükselmiştir. Yüksek plato ve
11
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
dağlar, genellikle kuzeyden güneye ve doğudan batıya uzanan havzalarla parçalanmış olmakla
birlikte, vadilerin çok derin, dik ve genç olması nedeniyle, ovalık alanlar son derece sınırlıdır.
Üçüncü zaman yereyleri Alp-Himalayalar'ın ülkemizdeki bağlantı kuşağı durumundaki
Torosların en heybetli bölümünü oluşturur Dış doğu Toroslar Bitlis sınırından sonra Hakkâri
dağları ismini alır. İran sınırına kadar devam eder. Dağlar Doğu-Batı doğrultulu uzanır. Ancak
bu uzantılar, Kuzey-Güney doğrultulu derin vadilerle parçalanır. Doğu Toroslar'ın İç-Doğu
Toroslar ve Orta-Doğu Toroslar'dan en güneydeki üçüncü sırası olan Dış-Doğu Toroslar,
batıdaki Amanus Sağları ve Misis Tepelikleri'yle başlayarak, Malatya'nın güneyindeki Ergani ve
Bitlis'in çevresinde sıra dağlar sürer. Dış-Doğu Toroslar, buradan İran sınırına dek Hakkâri
Dağları'nı oluşturdu. Hakkâri dağları genellikle batı-doğu yönünde uzanır ve Orta İran Çöküntü
Alanı'nı güneyden çevreler. Hakkâri Dağlarının il alanı içinde kalan kesimleri Habur, Zap,
Avarobaşin vadileri ve Yüksekova Çöküntü Havzası ile parçalanmıştır. Botan, Habur ve Zap
sularının su bölümü çizgisi boyunca, batı-doğu yönünde uzanan dağlar, çok yüksek bir kabartı
oluşturur. Bu sıradağ doğuya doğru gidildikçe genişler. Deniz düzeyinden yüksek bir temel
üzerinde
yükselen
dağların
kimi
kolları,
kuzeye
ve
güneye
uzanır.
Sıradağın Botan Havzası'na bakan bölümleri, il sınırları dışında kalmaktadır ve akarsuların
oluşturduğu derin vadilerle parçalanmıştır. Sıradağın il alanı içinde kalan güney kesimleri ise,
çok daha yüksektir. Dağların çoğunluğu 3.000m geçer. Habur ve Zap suları ile kolları, bol yağış
alan bu yüksek dağlardan beslenmektedir. Sulara karşı direnci az olan şistler ve eosen kalkerleri
içinde, eşine Türkiye'nin hiçbir yerinde rastlanmayan derinlikte ve sarplıkta, vadiler oyulmuştur.
Derin, bazen bir duvar gibi dik ve sarp yamaçlı vadilerin arasında kalan dağ kolları, ilin Zap
Suyunun batısında kalan kesimini, kuzey-güney yönünde bölümlere ayırır. Bu dağ gruplarının en
önemlileri, 3.725m yükseltili Karadağ (Terma Dağı),3.019m yükseltili İncebel Dağı, 3.752m
yükseltili Karadağ, 3.264m yükseltili Türemiş Dağı, 3.253m yükseltili Altın Dağları ve 3.000m
üzerindeki Konaklı Dağı'dır. Yörenin en yüksek tepesi, ülkenin de en yüksek dağlarından olan
Cilo (Buzul) Dağı'nda dır. Hakkâri il merkezi doğusunda, Zap Suyundan sonra, Sümbül (3.467
m ) ve Mere (3.200 m) Dağları ile birden bire yükselen Cilo kütlesinin temelini, kalkerli ve
volkanik kayalar oluşturur. Batı-doğu yönünde uzanan bir kıvrım dağı olan bu kütle, doğuya
gidildikçe yükselmektedir. Ana kütle, 3.000 m yüksekliğinde bir kabartı durumundadır. Sırtın
sağında ve solunda genellikle çıplak, dik ve sarp çok sayıda doruk yükselir. Bunlar sırasıyla
3.500m yükseltili Kisara Dağı, 4.060m yükseltili Suppa Durek Dağı,3.700m yükseltili
Köşedireği Dağı ve bütün Cilo kütlesinin en yüksek noktası olan 4.135m yükseltili
Reşko(Gelyaşin ya da Uludoruk ) tepesidir, 3.850m yükseltili Maunseli Sivrisi ve 3.650m
12
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
yükseltili Gelyano tepesi asıl kütleden ayrılarak kuzey yönünden uzanan bir kol üzerindedir. Zap
suyunun doğusunda Sümbül dağı ile başlayıp Gever ovasının Güneyi boyunca İran sınırına dek
uzanan bu yüksek sıra dağla, güneydeki Irak sınırı arasında kalan alan Şemdinli yöresinin en
sarp kesimidir. Cilo ve Şemdinli yörelerindeki yüksek dağlardan çıkan ve güney yönünde akan
akar sular , kalkerler ve volkanik kayaçlardan oluşan toprakların zamanla oymuş ve birtakım
sarp bölmelere ayırmıştır. Cilo dağından güney batı yönünde Zap suyu dirseği içine doğru
uzanan geniş dağ kütlesi, bu şekilde yontulmuş ve parçalanmıştır.Bu engebeli kütle üzerinde
3.000m'yi geçen çok sayıda doruk vardır.3.250m yükseltili Beridalo ve Yekboy dağları ,3.250m
yükseltili Samur dağı,3.460m yükseltili Gare Dağı bunların başlıcalarıdır. Avarobaşın Çayı
(Rubareşin) ile Şemdinli Çayı arasında, geniş ölçüde volkanik kayalardan oluşan Sat Dağları
(İkiyaka Dağları) uzanır. Kütlenin üzerinde 3.540m yükseltili Sat Dağı ile 3.356m yükseltili
Gevaroki Dağı önemli doruklardır. Şemdinli Çayı ile Hacıbey Dersi arasında uzanan Karadağ ,
doğuya doğru yönelerek İran-Türkiye sınır dağları ile birleşir.Hakkari İli'nde, Nehil Vadisi ile
Şemdinli'nin doğusunu kaplayan dağlar, Zap, Nehil, Avarobaşin, Şemdinli ve Hacıbey sularının
havzaları ile İran'daki Urmiye kapalı göl havzasının su bölümü çizgisini oluşturur. Türkiye-İran
sınırı bu ara üzerinde geçmektedir.Güneyden kuzeye doğru 3.150m yükseltili Çimen Dağı ,
2.954m yükseltili Karacadağı 3.008m yükseltili Beyazdağ ve 3.807m yükseltili Mordağ, en
önemli doruklardandır. Cilo Dağı'yla, Şemdinli yöresinin yüksek dorukları ve sınır dağlarının
yüksek bölümleri ,derin çukurlar, irili ufaklı taşlar ve buzullarla kaplıdır. (kaynak:
hakkari.gov.tr)
3.1.2. Jeolojik Özellikler
Hakkâri kütlesinin temelini, kuzeyde ve merkezde 1. zaman kristalen şistleri, güneyde
ve doğuda ise daha çok kretase eosen kalkeri oluşturur. Kütlenin güney batısı, oldukça kalın,
Çimentolaşmış konglomeralar ve kırmızı kumtaşları kaplıdır.
Hakkâri Dağları, Alp kıvrım sisteminin balık pulu yapılı sıradağlarıdır. Kaba bir
yaklaşımla Hakkâri Dağlarının temelini paleozoik kıvrımlı-kıvrıklı tabakalarla, yer yer kristalen
şistlerin oluşturduğu söylene bilir. Araya, kretase-tersiyer oluşumları girmiş ve mezozoiktersiyer tabakaları tortulaşmıştır. Bütün bu tabaka ve kültürlerin durumları, kıvrım aşamaları
sırasında değişikliğe uğramış ve bugünkü halini almıştır.
Hakkâri Toroslarının ana çatısını oluşturan Cilo Dağı ve çevresinin jeolik yapısı,
tektonik hareketler ve aşınmalarla yakından ilgilidir. Bölgedeki yassı platolar, tersiyer
tabanlarından oluşur. Sivri dorukların temeli sert volkanik oluşumlar, güneydeki basamakların
13
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
temeli ise triyas tabakalarıdır. Cilo Dağı ve çevresinin kuzeyindeki, Yüksekova çöküntü alanı ile
Büyük Zap oyulma ve boşalma alanları ortaya çıkmıştır. (kaynak: hakkari.gov.tr)
14
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Hakkari İli Jeoloji Haritası -Harita 1-
15
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Hakkari İli Jeoloji Haritası Açıklamaları
16
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
3.2. METEOROLOJİK VERİLER
Hakkâri illinin iklimi, yörelere göre de değişiklikler göstermektedir. İlin yüksek
kesimlerinde Doğu Anadolu'nun sert karasal iklimine yakın bir iklim tipi egemenken, ildeki vadi
tabanında Akdeniz ikliminin etkisi görülmektedir. Bu iklim koşulları bitki örtüsünde de
belirtilmekte, yüksek kesimlerdeki sert iklim, bitkilerin gelişimini engellememektedir. Buna
karşılık, ildeki vadi tabanında egemen olan Akdeniz iklimi, susam, pirinç ve meyve yetişmesine
de olanak vermektedir. İlimizde en yüksek sıcağın 27 Temmuz 1966'da 38,8 derece olarak, en
düşük sıcaklığın ise 2 Şubat 1967'de -22,6 derece ölçüldüğü, yılın 134,8 günü açık, 17,3 günü
bulutlu, 57,3 günü ise kapalı geçmektedir. Hakkâri İlinde yılın 35,8 günü kar yağmakta, il yine
yılın 102,5günü kar örtüsü altında kalmaktadır. İlde yılın 9,5 günü sis, 1,8 günü dolu 29,8 günü
ise kurak geçmektedir.
SICAKLIK:
Hakkâri'nin yıllık sıcaklık ortalaması, Doğu Anadolu'daki birçok il merkezinden daha
yüksektir. Merkez İlçenin yıllık sıcaklık ortalaması 9,4 derecedir.
YAĞIŞLAR:
Hakkâri'ni yıllık sıcaklık ortalaması 791,7 mm'dir. Doğu Anadolu'daki birçok il
merkezinden daha yüksek olan bu değer, komşu il merkezlerinden Van'da 384,0 mm, Siirt'te
756,2 mm, Mardin'de ise 713,4 mm'dir. Hakkâri'de en çok yağış mart ve nisan, en az yağış ise
temmuz ve ağustos aylarında düşmektedir.
RÜZGÂRLAR: Ortalama rüzgâr hızının 2,0 m/sn olduğu ilde, egemen rüzgar yönü
güney-güneydoğudur (kıble -keşişleme). Bunu, kuzeybatı (karayel) ve güney-güneybatı (kıblelodos) izlemektedir. İlde en hızlı esen rüzgâr ise, saniyede 30 m hızla güney-güneybatıdır (kıblelodos).
(kaynak: hakkaritarım.gov.tr – mgm.gov.tr)
Hakkari Yıllık Toplam Yağış Dağılımı -Tablo 1-
17
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
HAKKARI
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1970 - 2011)
Ortalama Sıcaklık
-4.7
-3.2
2.0
8.2
14.2
20.3
24.9
24.7
20.3
13.1
5.0
-1.7
-0.7
0.9
6.3
12.7
19.1
25.7
30.7
30.8
26.4
18.6
9.5
2.3
-8.3
-6.9
-2.0
3.9
9.1
14.1
18.2
18.0
14.0
7.9
0.7
-5.1
4.1
5.2
6.6
6.4
9.0
11.5
12.2
11.3
10.1
7.2
5.2
4.0
11.0
10.6
12.8
13.5
12.1
4.4
1.5
1.0
1.7
8.3
9.0
9.6
82.7
102.7
114.6
122.2
62.7
14.0
4.7
2.9
6.0
52.8
84.3
87.3
(°C)
Ortalama En
Yüksek Sıcaklık
(°C)
Ortalama En
Düşük Sıcaklık
(°C)
Ortalama
Güneşlenme
Süresi (saat)
Ortalama Yağışlı
Gün Sayısı
Aylık Toplam
Yağış Miktarı
Ortalaması(kg/m2)
Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen En Yüksek ve En Düşük Değerler (1970 - 2011)
En Yüksek
11.8
11.7
19.7
25.0
28.7
33.0
37.0
38.0
37.1
29.3
20.8
17.5
-23.4
-22.7
-19.0
-8.1
-0.4
5.4
10.0
2.1
4.3
-3.1
-15.0
-21.3
Sıcaklık (°C)
En Düşük Sıcaklık
(°C)
Hakkari İli 1970-2011 yılları arası ortalama sıcaklık değerleri -Tablo 2-
18
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
3.3. HİDROGRAFYA
Akarsular
Hakkâri il toprakları, Dicle Havzası içersinde kalır. Dicle Irmağına katılan Büyük Zap
ve Habur suları ile Büyük'a Zap karışan Avarobaşin, Şemdinli ve Hacıbey sularının havzaları da
bu ana havza içinde kalmaktadır.
Dicle Havzası
Dicle havzası, sadece Türkiye'nin değil, Ortadoğu 'unda en büyük havzalarından biridir.
Havzanın ülke sınırları içinde, yaklaşık, 5.500km'lik su toplama alanı vardır. Yıllık ortalama su
hacmi 18 milyar metre küpe ulaşmaktadır Dicle havzasının kuzey kenarını oluşturan Hakkâri
yöresi engebeli ve yüksektir. Akarsular bol sulu olmalarına karşın, geniş tabanlı vadiler
oluşturamamaktadır. Dicle Havzası, Van il topraklarında Haravil Dağı'nın kuzey yamaçlarından
olan Büyük Zap Suyu güney batı yönünden akarak Albayrak Beldesinin doğusuna gelir.
Albayraktan sonra güneye dönerek Başkale'nin doğusundan Hakkâri il sınırlarına girer.
Mordağ'ın batı ucunda Nehil Suyu ile birleşmeye dek yatağı pek derin değildir. Başkale'ye dek
vadisi de fazla geniş değildir. Hakkâri iline girinceye dek, çok geniş düzlükler oluşturan Başkale
Ovaları'nın ortasından akar. Bu ovala il topraklarında, Bağışlı yöresine dek uzanır.
Büyük Zap Suyu Mordağ'ın batısından geldiğinde çok derin, dar, bir yarma vadiye
sokulur ve yeniden güneybatıya yönelir. Yüksekova'nın kuzeydoğusundaki sınır dağlarından
kaynaklanan Nehil Suyu ile birleşir.
Karadağ ile Cilo Dağı arasındaki dar vadi olduğundan akan Büyük Zap Suyu, Hakkâri il
merkezinden sonra geniş bir yay çizerek Samur Dağı'nın çevresini, batı-güneydoğu yönünden
geçer ve Çukurca yöresinden Irak sınırlarına girer. Büyük Zap Suyu'nun ülke sınırları içindeki
uzunluğu 180-190 km'dir. Bunun, yaklaşık 100km'lik bölümü Hakkâri il alanında kalmaktadır.
Besleme alanı, karlarla örtülü yüksek dağlarla çevrili olduğundan suyu her mevsim boldur.
Hakkâri'nin Şemdinli ve Dağlıca yörelerinin sularını toplayan Avarobaşin ve Şemdinli
suları ile Hacıbey Deresi de Büyük Zap Suyu'nun kollarıdır.
Harbur Suyu
19
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Nordüz ve Feraşin platolarından doğan Habur Suyu, önce güneybatı yönünden akarak
Beytüşşebap'tan geçerek; sonra güneye dönerek Tanin ve Altın dağları arasındaki çöküntü
oluğundan geçip, Irak topraklarına girer. Irak'tan Zaho'yu geçtikten sonra, yeniden, Türkiye il
sınırlarını oluşturacak şekilde akar ve Siirt il sınırında Dicle'yle birleşir. Dicle ile birleşmeden
önce Uludere yöresinden kaynağı alan ve Siirt'in Irak il sınırını oluşturacak şekilde akan Hezil
Suyu'nu alır. Habur Suyu'nun Hakkâri il topraklarındaki bölümünün uzunluğu, yaklaşık
60km'dir.
Göller
Hakkâri'de özellikle Cilo, Sat ve Karadağ üzerinde buzul ve krater gölleri
bulunmaktadır. Bu dağların yaklaşık 2.600m'den yüksek yerlerinde Özellikle kuzey
yamaçlarında büyüklü, küçüklü buzul yalakları görülür. Buzul yalaklarından bazıları kapalı
çanak biçimindedir. Bazıları sonradan akarsuların oyma ve aşındırması ile vadi ağzını bağlamış
durumdadırlar. Çanaklaşmış buzul yalakları, zamanla buzul göllerine dönmüştür. Buzul
göllerinin oluşumunu açıklanması bakımından, bunların en önemlisi Gelyana Gölü'dür. Sert
kayalarla oyulmuş bir buzul yalağından oluşmuş Gelyana Gölü, Reşko Buzulu'nun 3 km kadar
kuzeydoğusunda, 2.950m yüksekliğindedir. Eni ve boyu 250-300m boyunda olan güney ve doğu
yamaçları çok diktir.
Gelyana Gölü dışında, Cilo-Sat dağlarının kuzey yamaçlarında, Yüksekova ilçe sınırları
içinde kalan kesimlerde Sat Gölleri bulunmaktadır. Ayrıca, Karadağ eteklerinde de güzel
görünümlü buzul gölleri bulunmaktadır. Bunların en önemlileri Seyithan, Golaşin ve Golan
gölleridir.
Hakkâri ilinde inşa halindeki barajlar ve hidroelektrik santrallar şunlardır:
Dilimli Barajı: Yüksekova Esendere karayolunun 10 km'sinde Büyükçay üzerindedir.
Şemdinli-Aslandağ Barajı: Hakkâri’nin Yüksekova ve Şemdinli ilçeleri sınırları
arasında Bembo Çayı üzerinde inşa edilecektir.
Şemdinli-Beyyurdu Barajı: Hakkâri’nin Yüksekova ve Şemdinli ilçeleri sınırları
arasında Bembo Çayı üzerinde inşa edilecektir.
Çukurca-Çocuktepe Barajı: Hakkari ili Çukurca İlçesinin 4-5 km kuzeyinde Zapsu
nehrinin kollarından olan Güzeldere Çayı üzerinde inşa edilecektir.
20
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Çukurca-Gölgeliyamaç Barajı: Hakkari ili Çukurca İlçesinin 4-5 km kuzeyinde Zapsu
nehrinin kollarından olan Güzeldere Çayı üzerinde inşa edilecektir.
(kaynak: hakkari.org.tr –dsi.gov.tr )
3.4. TOPRAK ÖZELLİKLERİ
Ülke genelinde etkili olan erozyon, Hakkâri il topraklarında da başta gelen sorundur.
Erozyonla birlikte, ölçüsüz ve bilgisiz kullanım, ilde yaklaşık 129.000 hektar alanı
çıplaklaştırılmış ve tarıma elverişsiz duruma sokulmuştur. 640.000 hektarlık tarım yapılabilir
toprakta yok olmak üzeredir.
İlde önemli toprak gruplarını şu şekilde sıralana bilinir:
Kalkersiz Kahverengi Topraklar: Olgun topraklardan olan kalkersiz kahverengi
topraklar, Hakkâri'de 400-750 mm arasında yağış alan yerlerde, kalkerli kumlu kil ve kumlu kil
taşları üzerinde oluşmuştur. İlde yaklaşık 266.000 hektar alanı örtmektedir. Bu tür topraklar
kahve ya da açık kahve renkli, dağılabilir üst ve soluk kırmızısı kahve renkli alt tabakalardan
oluşur. Üst toprak, alt toprağa göre daha asitlidir. İlde kalkersiz kahverengi toprakların doğal
bitki örtüsünü otlar ve çalılar oluşturur.
Kahverengi Orman Toprakları: Yarı olgun topraklardan olan kahverengi orman
toprakları, ilde ortalama yağışın 620-870mm olduğu kesimlerde yaklaşık 230.000 hektar alan
örter. Toprağı oluşturan ana kaya genellikle, kireççe zengin kil topraklarıdır. Üst toprak iyi
oluşmuştur. Gözenekli ya da kırıntılı yapıdan oluşmuştur. Mineral madde ile organik madde
iyice karışmış durumdadır. Alt toprak kırıntılı yapıda ve kahverengidir. Altta kalsiyum karbonat
birikimi görülür. Derinliği 50-60cm aralığında değişmektedir. Kahverengi orman topraklarının
doğal bitki örtüsü kışın yaprağını döken orman ağaçları ve çalılardır.
Kestane Renkli Topraklar: Olgun topraklardan olan kestane renkli topraklar, ilde
yaklaşık yağışın 370-620 mm arasında olduğu kesimlerde yaklaşık 212.000 hektar alan örter.
Kestane renkli topraklar oluşturan ana madde, volkanik ve kalkerli kayalardır. 30-50cm
kalınlığında ve kırıntılı yapıdaki üst tabaka, orta derecede organik madde içerir. Organik madde
minareleri ile iyice karışmış durumdadır. Alt toprağın rengi koyu kahve renklidir. Prizmatik
yapıda bu tabaka kil gözükür. Alt kesimlerde, sertleşmiş halde kireç birikintisi vardır.
Hakkâri’de kestane renkli toprakların doğal bitki örtüsü, kısa ve uzun otlar, çalılar ve seyrek
ağaçlardır.
21
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Podzolik Topraklar: Olgunlaşmış topraklardan olan podzolik topraklar, ilde yıllık
yağışın 500-1.200 mm olduğu alanlar üzerinde, yaklaşık 72.000 hektar alan örter. Podzolik
toprakları oluşturan ana madde, volkanik ve kalkerli kayalarla kum taşlarıdır. Gözenekli yapıda
bir üst tabakada, organik madde ile mineral madde iyice karışmıştır. Alt toprak, yuvarlak köşeli,
blok yapıda ve kil birikmesi gözükmektedir. Podzokil toprakların doğal bitki örtüsü, kışın
yaprağı döken orman ağaları ile iğne yapraklı ağaçlardır.
Alüvyal Topraklar: Akarsularca taşınarak yığılmış setimentlerin oluşturduğu genç
topraklardır. Bu topraklar ilde, Zap, Habur, Şemdinli ve Nehil vadilerin tabanlarıyla, Hacıbey
deresi çevresinde, yaklaşık 9.000 hektar alanı örter. Genç topraklar olmaları nedeniyle, özel
iklim ve bitki örtüsü gerektirmez. Bu topraklarda, ilin iklim ve topografya koşullarına uyabilen
her ürün yetişebilir. İlde, alüvyal topraklarla iç içe olmak üzere, sürekli su alan yada su sızan
alanlarda hidromorfik alüvyal topraklar bulunur. 12.000 hektar alan örter. Yılın büyük bir
bölümünde bataklık durumda olan bu topraklar, gerekli drenaj önlemleri alına bilinirse, çayır ve
sulak yerlerle uygun ağaç türleri yerleştirilmesine elverişlidir.
Kolüvyal topraklar: Yüzeysel suların ve yan derelerin yakın yerlere taşıyarak biriktirdiği
sedimentlerin oluşturduğu genç topraklardır. İlde alüvyal, topraklarla geçişli olmak üzere, eğimi,
%2’nin üstünde olan yamaçlarda, yaklaşık 1.200 hektar alan örter. Genç topraklar olmaları
nedeniyle, özel bir iklim ve bitki örtüsü gerektirmez, ilin iklim ve topografya koşullarına
uyabilen her ürün yetişebilir. (kaynak: hakkari.org.tr)
3.5. ALAN KULLANIM DURUMU
İlin Toplam Yüzölçümü 714.684 ha olup, bunun 61.529 Tarım arazisi, 369.610 ha‘ı
çayır mera arazisi, 174.955 ha orman ve fundalık, 107.631 ha’ı tarım dışı araziyi ve 959 ha
yerleşim alanı oluşturmaktadır.
22
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
İl Arazisinin Dağılımı (2005)-Tablo 3Grafik 1 incelendiğinde, Hakkâri arazi varlığı içerisinde en yüksek paya (% 51,71)
payla çayır mera alanlarının, orman ve fundalık alanlarının ise (% 24,48) pay ile ikinci sırayı
aldığı görülmektedir. Tarıma elverişli arazinin toplam içerisindeki payı %9 olup, bu oran tarım
dışı arazi varlığından (%15) bile daha düşük görülmektedir. Hakkâri ilinde çayır mera alanlarının
fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, orman ve fundalık alanlarının yağış için önemli
bir yer teşkil etmektedir. Arazilerin alt bölgeler bazında dağılımına baktığımızda en fazla tarım
ve mera arazisine sahip bölgenin Yüksekova-Şemdinli II. alt bölgesi olduğu görülmektedir.
(kaynak: hakkaritarım.gov.tr)
3.6.
ORMAN
VARLIĞI
İl Arazisinin Dağılımı (2005)
Tarıma Elverişli Arazi
Ormanlık Fundalık Arazi
Çayır Mera
Tarım dışı arazi
15% 9%
51%
23
25%
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Hakkari İli Orman Varlığı-Tablo 4- (kaynak: ogm.gov.tr)
3.8. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER
Flora:
İl sınırları içinde batıdan doğuya, kuzeyden güneye gidildikçe bitki örtüsünde belirgin
bir değişim görülememektedir. Aynı durum vadi tabanlarından dağların zirvesine doğru
çıkıldıkça da görülmektedir. Doğal orman sınırı 1800 – 2000 metreye kadardır. 2000-3000
metreler arası zengin çayırlık alanlardır. Bu alanlarda 1 metre yüksekliğinde gevenlere sıkça
rastlanır. 3000 metreden sonra ise doğal bitki örtüsü ortadan kalkar. İl topraklarının %20 si
orman ve funda örtüsü altındadır.
Seyrek olarak vadi boylarında ve özellikle dağların kuzey yamaçlarında başta meşe
toplulukları olmak üzere ardıç, huş, kavak, söğüt, dışbudak ve bazı ybanıl ağaçları hariç tutarsak,
24
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
hakim antropojen steptir. Otsu bitkilerden oluşan bu formasyon içinde en sık rastlanan türler
geven, yavşan otu, keçi kulağı, çoban yastığı, deve dikeni, kuzu dili, yabani yonca ve yabani
korungadır. Ancak ilin güneyinde yer alan ve oldukça geniş bir alan kaplayan Torosların belirli
bölgelerinde dağlar arasına sıkışmış dar şeritler halinde meşe ağacı orman kalıntılarına rastlamak
mümkündür.
İlin genel görünümünde bitki örtüsü bozkırdır. Lokal de olsa orman alanları ve seyrek
bir dağılış gösteren bazı ağaç türlerinden söz etmek mümkündür. Orman formasyonun yayılış
sahası içinde meşe türleri, ardıç, titrek kavak, menengiç ve yaban gülü yer alır.
İlimiz biyo çeşitlilik açısından oldukça zengindir. Hakkâri ili ve çevresinde yükselti,
eğim ve bakı faktörlerinin kısa mesafelerde çok değişiklik göstermesi, saha genelinde atmosfer
sirkülasyonunun ortaya çıkardığı iklim içerisinde yerel klimatik alanlar ortaya çıkmakta, bu da
bitki örtüsünün çeşitlenmesine neden olmaktadır. Hakkâri ili için en öneli bitkilerden biri Ters
Lale ( Ağlayan Gelin ) adıyla bilinen çiçektir, kendine has görüntüsü ve endemik değeri ile ön
plandadır. Hakkâri Valiliği ve ayrıca Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca koruma
altına alınmıştır.
HAKKÂRİ İLİ ENDEMİK TÜRLER LİSTESİ
TÜR ADI (LATİNCE)
TÜR ADI (YÖRESEL ADI) YAŞAM ALANI
Centaurea hakkariensis
Hakkari Peygamber Çiçeği
Hakkari, Sat Dağı
Astaragalus hakkariensis
Hakkari Geveni
Hakkari
Cirsium hakkaricum
Köygöçerten, Hakkari
devedikeni
25
Hakkari, Yüksekova
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Cousinia hakkarica
Hakkari
Hindiba
Hakkari, Cilo Dağı
Hakkari Çiğdemi
Hakkari
Ters Lale
Hakkari, Şemdinli
Mendi
Hakkari, Cilo Dağı
Cephalaria hakkarica
Hakkari Pelemir Otu
Hakkari, Cilo Dağı
Campanula Hakkiarica
Hakkari Can Çiçeği
Hakkari, Cilo Dağı
Hakkari Armudu
Hakkari, Yüksekova
Astragalus yueksekovae
Yüksekova Geveni
Hakkari, Yüksekova
Erodium hakkaricum
Dönbaba
Hakkari
Crocus kotschyanus
subsp. Hakkariensisi
Fritillaria imperialis
Chaerophyllum
hakkiaricum
Adicella hakkariensis
*
*
Isophya Hakkarica
*
*
*
*
Sphecodes geofrellus
hakkariensis
26
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Çanakkale, İzmir,
Muğla, Antalya, Mersin,
Hatay, Malatya,
Caracal caracal
Karakulak, Step Vaşağı
Gaziantep, Diyarbakır,
Siirt, Bingöl, Hakkari,
Kahranmaraş, Adana ve
Adıyaman
Bursa, Balıkesir,
Çanakkale, İzmir, Aydın,
Denizli, Bolu,
Lynx lynx
Kastamonu, Zonguldak,
Vaşak
Samsun, Ordu, Giresun,
Trabzon, Artvin, Rize,
Erzurum, Kars, Bitlis,
Siirt, Bitlis ve Hakkari
Güney Ege, Batı
Panthera tulliana
Leopar, Pars, Panter
Panthera tigris virgata
Hazar Kaplanı
Siirt ve Hakkari
Sıgın
Hakkari
Cervus Dama
mesopatamica
Akdeniz ve Hakkari
Hakkâri İli Endemik Tür Listesi -Tablo 5Fauna:
İl
sınırlarımızda
yer
şekillerin
getirdiği
avantajla
birçok
yaban
hayvanı
barınabilmektedir. En başta ayı, kurt, tilki, dağ keçisi, çakal, tavşan gibi memeliler olmak üzere
birçok kuş türü barınmaktadır. Özellikle ilimizdeki zengin akarsularda sazan ve alabalık türleri
bulunmaktadır. İlimiz leylek ve ayrıca su kuşları için çok önemli bir bölgedir. İlimizde önemli
27
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
bir keklik popülasyonu da bulunmaktadır. Kelebek türlerini için önemli hassas alanlar arasında
Hakkâri ilide yer almaktadır.
Hassas Alanlar:
İlimize bağlı Yüksekova ilçesinde 24900 ha alana sahip 2008 yılında Ulusal Sulak Alan
Komisyonunca onaylanarak koruma altına alınan Yüksekova sazlığı bulunmaktadır. Bu alan
özellikle su kuşları için önemli bir sahadır. Flora ve Fauna bakımından zengin bir alandır.
(kaynak: Hakkâri Valiliği yayınları)
3.9. YERLEŞİM ALANLARI ve NÜFUS
Arkeolojik araştırmalar Hakkâri yöresinin yerleşme tarihini MÖ 7000 yıllarına kadar
götürmektedir. Yöreye ilişkin ilk belgelere Arap ve Fars kaynaklarında rastlanmaktadır. Tarihçi
İbn-i Havkal yöredeki Hakkar aşiretinin adına dayanarak, Van Gölünün güneyine düşen bölgeye
“Hakkariya” adını vermiştir. Yöre 1536’da Kanuni Sultan Süleyman dönemiyle Osmanlı
topraklarına katılmasından bu yana “Hakkâri” adıyla anılmaktadır. 19. yüzyılda Hakkâri yöresi
Van eyaletine bağlanmıştır.
Cumhuriyet ilanından sonra 1924 yılında il yapılan Hakkâri 20 Mayıs 1933’de tekrar
ilçe durumuna getirilip Van iline bağlandı. 4 Ocak 1936’da tekrar vilayet durumuna getirilen
Hakkâri’nin merkez ilçesi Çölemerik olarak belirlendi.
Kırsal yerleşmeler:
Bugün Hakkâri ili merkez ilçeyle beraber 4 ilçe, 131 köy ve 373 mezradan meydana
gelmektedir. Gerek 1990 yılındaki idari değişiklikle, gerek 1990 yılından sonra gerçekleştirilen
köy boşaltılma süreci sonucu 2010 yılı itibarı ile ildeki yerleşik köy sayısı 103’dür.
Köylerin yükselti kademelerine göre dağılışına bakıldığında Toplam köy sayısının
%50’sinin 1500-2000 metreler arası değiştiği görülmektedir. Bu aralıktaki toplam nüfusun oranı
da %69,4’tür. Köylerin sayısal olarak ikinci en çok bulunduğu aralık 2000-2500 m arasıdır. Bu
aralıktaki köy sayısının oranı %39 olurken, toplam barındırdığı nüfus oranı % 14,1’dir.
Görüleceği üzere bu aralıktaki köy sayısının fazlalığına karşılık barındırdığı nüfus oranı oldukça
azdır. Şüphesiz Bunun anlamı 2000-2500 m’ler arasındaki köy yerleşimlerinin tamamına yakının
hayvancılığa dayalı küçük yerleşmeler olduğudur.
28
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Köyler çoğu kez bir peyzaj anlayışından uzak ve planlama noktasında eksiklikleri olan
köylerdir. Kesin bir sınıflandırma yapmak mümkün olmasa da, jeomorfolojik elemanlardan
vadiler, akarsular ve ovalar beşeri elemanlardan ise özellikle yollar, Hakkâri’deki yerleşmelere
belli şekiller kazandırmıştır. Hakkâri’de yerleşmeler ağırlıklı olarak eğimli alanlarda ve kısmen
de olsa düzlüklerde kurulmuşlardır. Eğimli alanlarda bulunan yerleşmelerde en büyük sorun
ulaşımdır. Bu yerleşmelerin avantajları ise manzara imkânı, havadar ve insanı ruhsal açıdan
değerlendiren yerler olmalarıdır.
Hakkâri kırsal yerleşiminde geçici yerleşmeler önemli bir yer tutar. Hakkâri tarihinde
yaylacılık çok önemlidir. Yaylara il dışından ve diğer ilçelerden de hayvancılık için aileler
gelmektedir. Yöredeki mezralar genelde sürekli yerleşmelerdir.
Hakkâri’de kırsal yerleşmede mesken yapı malzemesi taştır. Meskenlerde kullanılan
diğer malzemeler ise kerpiç, briket ve kısmen kerestenin karıştığı karma yapılardır.
Kentsel Yerleşmeler:
Hakkâri ilinde kentleşme hareketleri eskilere dayanmaktadır. Zira 18 ve 19. Yüzyılda
yöre kentlilik bilincine ulaşmıştır. Bugünkü Hakkari için kentleşme olgusunda en belirleyici
unsur aşırı nüfus yığılması ve artışıdır. Kentte yaşanan nüfus yığılması kentin adeta nüfus
almasını zorlaştırmıştır. Kentin içme suyu, kanalizasyon sistemi başta olmak üzere altyapı
sorunları bulunmaktadır. Kentteki göç ve ekonomik gelişme sorunları çok belirleyicidir.
Hakkâri ilinde 2010 yılı itibariyle 22 mahalle bulunmaktadır. Kentin kuruluş yerinin
fiziki olarak yetersizliği meskenlerin zorunlu olarak eğimli arazilere yapılmasına yol açmıştır.
Bu durum birçok altyapı hizmetini de sınırlandırmıştır.
Hakkâri ilinin Yüksekova ilçesi il merkezi kadar gelişmiştir ve gelişmeye devam
etmektedir. Bu ilçe Esendere beldesinde bulunan sınır kapısı ile İran’la sınırdır. 17 mahalleden
oluşur.
Diğer ilçeler Şemdinli ve Çukurca’dır. Şemdinli ilçesi 11 mahalleden oluşmakta olup
nüfusu 18.990 kişidir.
Nüfus:
1927 yılında gerçekleştirilen ilk nüfus sayımında Hakkâri ilinin nüfusu 25.016’dır. 2010
yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre Hakkâri nüfusu
251.302 kişidir. 1927 yılından 2010 yılına kadar geçen 83 yıl içinde Türkiye
nüfusu yaklaşık 5,3 kat artmasına karşın, Hakkâri’nin nüfusu 10,2 kat artarak
251,302’ye yükselmiştir.
29
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Hakkâri ili, gerek coğrafyasının getirdiği sınırlılıklar ve gerekse ulaşım
başta olmak üzere diğer birçok altyapı yetersizliğinden dolayı, hiçbir dönem yoğun
nüfuslanmadığı gibi büyük kent oluşmasına olanak tanımamıştır.
Hakkâri ili için kırsal nüfusun kentsel nüfusa oranla hızla azalmasının
nedenleri arasında köy boşaltmaları başta gelmektedir. Ayrıca 1980 yılından sonra
ülke genelinde artan işsizlik olgusundan kaynaklanan köyden kente göç olgusudur.
Sonuç olarak Hakkâri ilinde kır nüfusu sürekli azalırken kent nüfusu da
sürekli artmış; 1927 yılında %7,5 olan kentsel nüfus 2010’da %54,2ye çıkmıştır.
Sayım
Yılları
Toplam Nüfus
Şehir
Kır
1927
1884
23132
1935
5102
29271
1940
3699
32747
1945
4657
30467
1950
6119
38016
1955
7216
47608
1960
9956
57810
1965
14132
69805
1970
20794
81518
1975
30332
95704
1980
44118
111345
1985
55563
127082
1990
71099
101380
2000
139455
97126
2010
136050
115252
TUİK 2011 verilerine göre kır ve şehir nüfusu -Tablo 6Hakkâri’de doğurganlık hızı hep yüksek olmuştur. Bilindiği üzere doğum
ölüm oranındaki azalma birçok alanda kalkınmışlıkla ilgilidir. Bu bağlamda birçok
kalkınma parametresinde geride olan Hakkari’de nüfus artış hızına (1927-2010)
bakıldığında, 1940-1945 dönemi hariç, tüm sayım dönemlerinde doğurganlık hızı
Türkiye ortalamasının üstündedir.
Toplam
Doğurganlık Hızı
4.91
5.69
7.41
6.69
Sayım Yılı
1970
1975
1980
1985
1990
2000
30
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Toplam Doğurganlık Hızı –Tablo 77.179 km2’lik yüzölçümüyle Türkiye’nin yaklaşık %0,92’sini oluşturan Hakkâri’de
yıllar itibarıyla nüfus artışına paralel olarak km2 ye düşen insan sayısı artmıştır. 1927 yılında km2
ye kişi başı 2 kişi düşerken, 2000 yılında 33 ve 2010 yılında km 2 ye düşen insan sayısı 35
olmuştur. Merkez ilçenin kırsal kesimi oldukça seyrek nüfuslanmıştır. Buna karşın kent merkezi
oldukça yoğun nüfuslanmıştır. Merkez ilçede km 2 ye 38.7 kişi düşmektedir. En geniş alana sahip
ilçe Yüksekova’dır. Nüfus yoğunluğu ise km2 ye 45 kişidir. Alansal olarak en küçük ilçe olan
Çukurca’da km2 ye 12,8 kişi düşmektedir. Bütün ilçeler arasında kır nüfusunun kent nüfusundan
belirgin fazla olduğu ilçe Şemdinli’dir. Bu ilçenin nüfus yoğunluğu km2 31,2 kişidir.
Nüfus
Yoğunluğu
79.756
41.816
7.760
2.237
35,6
11.021
6.062
4.959
909
12,1
52.159
26.108
26.051
1.661
31,4
108.546
55.002
53.544
2.372
45,8
251.302
128.988 122.314
7.179
35,0
2010 yılı TUİK verilerine göre nüfus yoğunluğu –TABL08-
İlçe
Toplam
Merkez
Çukurca
Şemdinli
Yüksekova
Genel Toplam
Erkek
Kadın
Yüzölçümü(km2)
Hakkâri’de ortalama aile büyüklüğü 7-8 civarındadır. Aile büyüklüğü Türkiye
ortalamasında 4-5’dir.
Sayım Yılı
Toplam Nüfus
1980
1985
1990
2000
2010
155.463
182.645
172.479
236.581
251.382
Toplam Hane Halkı
Ortalama Aile
Sayısı
Büyüklüğü
17.637
8.47
19.516
8.81
18.337
8.72
24.400
7.91
34.053
7.18
Ortalama Aile Büyüklüğü –Tablo 9-
Hakkâri’de eğitim durumu, Osmanlının son dönemlerinde Hakkâri Sancağında
Müslümanların 4, Ermenilerin 3, Keldanilerin 2 ve Yahudilerin 3 olmak üzere 12 okul
bulunduğu bilinmektedir. Cumhuriyet döneminde ilk okul 1925’ de, daha sonraki yıllarda ilk
ortaokul 1945’te, ilk lise 1957’ de kurulmuştur. Hakkari ilinde günümüzde bir de üniversite
bulunmaktadır.
31
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
İlçeler
Okul Sayısı
Toplam Öğrenci
Merkez
80
22.585
Yüksekova
125
29.662
Şemdinli
86
11.643
Çukurca
15
2.695
Toplam
306
66.585
Hakkâri İli Okullaşma ve Öğrenci Sayıları 2009 –Tablo 10Yıllar
Erkek %
Kadın %
Genel Ortalama
1940
7.16
0.92
4.38
1945
10.60
1.23
5.93
1950
14.32
1.63
8.41
1955
19.62
2.12
11.61
1960
19.20
2.39
11.43
1965
23.36
3.38
17.61
1970
35.54
7.92
22.86
1975
40.74
8.15
26.06
1980
48.77
10.92
31.62
1985
63.49
23.40
45.85
1990
70.69
29.55
52.28
2000
85.28
52.11
70.69
2009
91.8
76.8
83.89
2010
92.6
79.4
86
Hakkâri İlinde okur-yazar oranı 1940-2010 –Tablo 11-
Hakkâri’de sağlık özellikleri,
Sağlık Personeli
Uzman hekim
Pratisyen hekim
97
100
Diş hekimi
Hemşire
Ebe
Diğer
15
269
127
600
Sağlık Tesisleri
Devlet hastanesi
Sağlık merkezi
3
0
Sağlık evi
8
Kapalı sağlık evi
10
Aile sağlığı merkezi 19
Kapalı ASM
0
Yatak sayısı
340
Hakkâri’de sağlık kuruluşları ve çalışan personel 2010 –Tablo 12(kaynak: Hakkari Valiliği Yayınları)
32
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
3.10. TARIM ve HAYVANCILIK
Tarım: Hakkari nüfusunun %60’ı geçimini tarımla sağlamaktadır. 2009 yılı Çiftçi Kayıt
Sistemi verilerine göre İlde 13.339 adet çiftçi kayıtlıdır. Ayrıca ilde 10.500 adet tarım işletmesi
mevcuttur. Bu işletmelerin tamamı aile işletmesidir. İlde tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve
hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu işletmelerin oranı da %88’i bulmaktadır. Sadece
bitkisel üretim yapan işletmeler %10.4 ve yalnızca hayvansal üretim yapan işletmeler %1.2’dir.
ARAZİNİN CİNSİ
Hububat Arazisi
Nadas Arazisi
Yem Bitkileri
Endüstri Bitkileri
Yemeklik Baklagiller
Meyvelik
Sebzelik
Bağ
Diğer Tarla Ürünleri
Çayır Arazisi
Kullanılmayan Tarım Arazisi
Toplam Tarım Arazisi
MİKTARI (ha)
20.648
1.200
13.979
458
384
3.839
1.755
549
91,5
8.008,5
10.617
61.529
TARIM ARAZİSİNE ORANI (%)
33,5
1,2
22,7
0,78
0,62
6,23
2,85
0,9
0,1
13,01
17,25
100
Tarım arazilerinin dağılımı – Tablo 13Yağısın yıllık toplamı 750 mm olmasına karşın, mevsimlere göre dağılışındaki
dengesizlik nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi etkilidir. Bitkisel tarım tahıllar üzerinde
yoğunlaşmış olup, tahıl yetiştirmede nadas + tahıl sistemi uygulanmaktadır.
ÜRÜN
GRUPLARI
TARLA
ÜRÜNLERİ
MEYVE
BAĞ
YEM
TÜR
Buğday
Arpa
Tütün
Çeltik
Susam
K. Fasülye
Patates
Elma
Ceviz
Erik
Çekirdekli
Üzüm
Fiğ (Kuru Ot)
EKİLİŞ (HaAğaç)
ÜRETİM (Ton)
VERİM (kg/daağaç)
12.929
160
88,6
89,5
69,5
45,5
45
190.700
196.00
72.280
29736,7
352
97,46
447,5
83,4
113,75
900
1.621
2.400
581
230
220
110
500
120
250
2000
42
60
38
4500
5850
1300
556
2830
500
33
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
BİTKİLERİ
SEBZE
Korunga
Yonca
Silajlık mısır
Hıyar
Karpuz
Domates
774,9
3724,5
500
18.721
200312,5
1070
70,6
2118
3000
279
8236
3280
59
3304
7000
669
18063
3000
İlimizde yetiştirilen belli başlı ürünler –Tablo 14-
İlde yetiştiriciliği yapılan ve yetiştirildiği alan itibariyle bitkisel üretimin büyük kısmını
oluşturan ürünlerden buğday, arpa, çeltik, yonca, korunga, tütün, domates, hıyar, susam, ceviz,
elma, armut, incir, nar önemli yer tutmaktadır. Ancak sayılan bütün ürünlerin genel olarak
çiftçinin ihtiyacı şeklinde değerlendirilmektedir. Son yıllarda artan kırsal kalkınma yatırımları ile
başta ceviz olmak üzere sanayinin tarımın geliştiği ve il ekonomisine katkı sağlamaya başladığı
söylenebilir. Üretim artışları ile ortaya çıkan ürünler genelde komşu illere satılmaktadır.
Hakkâri ilinde dağlık ve engebenin yaygın oluşu tarımda makineleşmeyi sınırlayıcı bir
etkendir. Bu nedenle Hakkâri İli Türkiye’de tarımda makineleşmenin en az olduğu illerden
biridir.
Hakkâri ilinde mekanizasyon –Tablo15Cinsi
Karasaban
Hayvan Pulluğu
Kulaklı Traktör Pulluğu
Döner Kulaklı Traktör Pulluğu
Ark Pulluğu
Diskli Traktör Pulluğu
Kültüvatör
Merdane
Diskli ve Diğer Tırmıklar
Dişli Tırmık
Ot Tırmığı
Traktörle Çekilen Çapa Makinesi
Kombine Tahıl Mibzeri
Kimyevi Gübre Dağıtıcısı
Orak Makinesi
Sap Döver
Traktörle Çekilen Çayır Biçme Makinesi
Sırt Pülverizatörü
Kombine Atomizör
Motorlu Pülverizatör
Motopomp (Elektrik Motorlu)
Krema Makinesi
Tarım Arabası (Römork)
Su Tankeri (Tarımda Kullanılan)
Traktör
34
Adedi
255
57
140
10
450
33
27
31
493
23
2217
1
3
4
15
48
473
208
21
74
4
176
495
7
703
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Hayvancılık: Hakkâri ilinde her ne kadar birçok alanda görülen iyileşme tarımda da
görülüyor olsa da hayvancılıkta bunu görmek pek mümkün değildir. Ancak Hakkari
ekonomisinin temeli hayvancılığa dayanır. Yaylaları, çayır ve meraları ve suyu yeterlidir. Bu
geniş imkânlara rağmen hayvan potansiyeli az sayılır. Flora desenine bakıldığında hayvancılık
için oldukça uygun otlaklar bulunmaktadır.
Köy boşaltmaları sırasında hayvancılıkla uğraşan birçok köy boşaltılmıştır. Bu durum
hayvancılık sektörünü olumsuz etkilemiştir. 2000’li yılların ortalarında başlayan köye dönüşlerle
hayvancılık faaliyetlerinde canlanma başlamıştır.
İlçeler
Merkez
Çukurca
Şemdinli
Yüksekova
Toplam
2007
6.516
1.270
13.316
22.934
44.036
Büyükbaş
2009
3.490
628
6.569
11.895
22.582
2008
4.700
450
11.109
17.000
33.259
35
2010
4.685
883
10.760
20.250
36.578
2011
4.670
1.042
10.379
18.755
34.846
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
İlçeler
Merkez
Çukurca
Şemdinli
Yüksekova
Toplam
2007
280.495
8.000
121.028
600.000
1.009.523
Üretim Türü
Süt ve Süt Ürünleri
(ton)
Et (ton)
Bal (kg)
Yumurta (adet)
2008
132.515
4.124
148.792
327.320
612.751
Küçükbaş
2009
2010
2011
144.521
200.719
89.300
4.100
7.000
6.000
80.000
80.000
70.000
350.000
260.000
155.000
578.621
547.719
320.300
ilçe bazında yıllara göre hayvan sayıları Tablo 16-17
2007
2008
2009
2010
2011
112.000
68.250
51.497
75.891
76.138
2.350
1.095.372
8.431.539
2.281
1.319.166
2.384.026
171,4
1.739.160
8.367.951
242,98
240,16
872.511
1.163.500
6.117.680
5.103.600
hayvansal üretim Tablo 18
Arıcılık, dünyada en yaygın tarımsal etkinliklerinden biridir. İlimizde Arı Yetiştiriciler
Birliğine üye olan 667 çiftçi ve bu çiftçilere ait kovan sayısı 92.567 adet, üye olmayan 250 çiftçi
ve bu çiftçilere ait kovan sayısı 6.794 adet olup, İlimizde toplam 907 çiftçi ve bu çiftçilere ait
99.361 adet arılı kovan bulunmaktadır. 2011 Yılı bal üretim miktarı 1.163,65 Ton olarak
gerçekleşmiştir. İstihdamın yansıra üreticilerimizin kaliteli bal üretmeleri, verimli çalışmaları ve
örgütlenmeleri
için
eğitim
çalışmalarına
ağırlık
verilmiş
olup,
kooperatifleşmelerine
çalışılmaktadır.
Yöremizde özellikle yaylalarda arıcılık için çok önemli olan geven, kekik gibi birçok
mera bitkisi mevcuttur. Ayrıca yöremizde bol miktarda yonca, korunga tarımı ve vadilerde
meyvecilikte bol miktarda yapılmaktadır. Bu tür bitkilerinde arıcılık için önemi büyüktür.
Yöremizin arıcılık için uygun bitki örtüsüne sahip olması ve yaz aylarının serin geçmesi
nedeniyle çiçeklenme süresi uzun olmakta ve yaz aylarında her döneminde zaman arının çiçek
ve nektar bulması mümkün olmaktadır.
İlimizin Şemdinli İlçesi yüksek dağlarla çevrili olup, yüksek kesimlerde çok büyük
yaylalara sahiptir. Coğrafi konumu itibarı ile arıcılık gibi entansif ve semientansif üretim
faaliyetlerine son derece uygundur. İlimizin su kaynakları bakımından zengin olması, geniş tarla
arazilerine sahip olmaması, herhangi bir hava kirliliğinin olmaması, araziye ve doğaya fazla
müdahale edilmemesi sonucu tahrip edilmemiş bir doğaya sahip olması, zengin bir floristik
yapıya sahip olması arıcılığa elverişli kılmaktadır.
36
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
İlçeler
Eski Usul
Kovan
Sayısı
1.430
440
2.860
1.155
5.885
Merkez
Çukurca
Şemdinli
Yüksekova
Toplam
Yeni Usul
Kovan
Sayısı
23.783
752
31.297
37.644
93.476
Toplam
Bal (kg)
Köy Sayısı
Kovan
Sayısı
25.213
285.396
35
1.192
9.024
3
34.157
422.505,50
22
38.799
451.728
38
99.361
1.163.653,50
98
2011 yılı arıcılık verileri -Tablo 19(kaynak: hakkaritarım.gov.tr)
3.13. SANAYİ
Ülke genelinde kısmen de olsa haraketliliğin yaşandığı 1970-85 yılları arasındaki 15
yıllık devrede, Hakkâri ilinde önemli gelişmekler olmamıştır. 2000’li yıllarda kalkınmada
öncelikli
yöreler
kapsamına alınması
pozitif katkılar sağlansa
da beklenen atılım
sağlanamamıştır. Zira 2009 yılı verilerine göre çalışan nüfusun yaklaşık %1.5’u sanayi
sektöründe çalışmaktadır.
Sanayi çalışan kesimin önemli bir bölümü gıda ve dokuma sanayiinde çalışmaktadır.
Bölgesel karakterli hammaddelerin işlendiği sanayi kuruluşlarından elde edilen ürünlerin bir
kısmı komşu illere pazarlanmaktadır. Bu sanayi tesisleri orta ölçekli 4 fabrika; 1 süt fabrikası, 1
un fabrikası, 1 iplik fabrikası, 1 elektrik üretim tesisi, 6 küp şeker imalathanesi ve 1 tekstil
işletmesi olmak üzere toplam 17 sanayi kuruluşu bulunmaktadır.
Organize
Sanayi
Bölgesi
Ağırlıklı
Sektör
Hakkâri
Sanayi
Toplam
sanayi
Büyüklüğü(ha)
parsel
sayısı
Küçük Sanayi Sitesi
Hakkâri
38
49
KSS Sayısı
2
Tahsis
edilen
sanayi
parsel
sayısı
0
Üretimde
firma
sayısı
İnşa
halindeki
firma
sayısı
0
0
KSS İşyeri Sayısı
100
Sanayi Kuruluşları –Tablo 20-21-
(kaynak: TRB2 Bölge Planı 2011-2013)
37
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
3.14. ALTYAPI, ENERJİ, ULAŞIM, HABERLEŞME VE KONAKLAMA
Altyapı: Hakkâri şehir merkezinin kanalizasyon şebekesi İller Bankası tarafından
yaptırılmıştır. Ancak şehir nüfusunun artmasından dolayı ilave kanalizasyon şebekesine ihtiyaç
duyulmaktadır. Ayrıca ilde arıtma tesisi bulunmadığından dolayı atık sular arıtılmadan Katramas
Deresi’ne oradan da Zap Suyu’na doğrudan deşarj edilmektedir. İlde kanalizasyon şebekesi ile
hizmet verilen nüfusun toplam nüfusa oranı %44’tür.
Yüksekova, Şemdinli ve Çukurca
ilçelerinde kanalizasyon şebekesi ve atık su arıtma tesisi bulunmamaktadır. Esendere Beldesi,
Durankaya Beldesi, Büyükçiftlik Beldesi ve Derecik Beldesi’nin atık su arıtma tesisi ve
kanalizasyon şebekesi bulunmamaktadır. (İller Bankası Van Bölge Müdürlüğü, 2010)
İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı % 91’dir. Şehrin gelişmesine paralel olarak mevcut şebekelerin, depoların
ve iletim hatlarının yenilenmesine ihtiyaç vardır.
Kentte toplanan katı atıklar düzensiz depolama alanlarına dökülmektedir. Bu alanlara
dökülen atıklar ile ilgili ayıklama veya biriktirme işlemleri yapılmamaktadır. Hakkâri şehir
merkezinde toplanan yaklaşık 100 tonluk evsel nitelikli atık Çukurca yolu 10. kilometrede
(Kilinan Mevkii) bulunan Zap
depolanmakta- dır.
Suyu
kenarındaki 9 dekarlık vahşi depolama alanında
Depolama alanının sızıntı suları doğrudan Zap Suyunu kirletmektedir.
Ayrıca gelişi güzel yakılan katı atıkların çevreye olumsuz etkileri üst düzeydedir. Bazı yerlerde
yeteri kadar çöp bidonu olmadığından evsel atıklar doğrudan caddelere ve dere yataklarına
atılmakta, bu da kirliliğe ve sağlıksız koşullara yol açmaktadır. İl dâhilinde atık yağ üreten büyük
çaplı sanayi tesisi bulunmamakla beraber lokanta, kafeterya vb. işletmelerden de atık yağ
toplama faaliyeti gerçekleştirilmemektedir. Küçük sanayi sitelerinde motor yağı değişimi ile elde
edilen atık yağlar ise ısınma amacıyla yakılarak değerlendirilmektedir.
Ulaşım: Hakkâri’nin ekonomik anlamda kalkınması için her şeyden önce ulaşılabilir
olması zorunludur. Hakkâri ili içerisindeki karayollarının özelliklerine bakıldığında, toplam 575
km uzunluğa sahip (2010) karayollarının, 263 km sinin (%45,7) asfalt yollardan oluştuğunu
görülmektedir. Hakkâri’nin diğer illerle bağlantısı iki ana yol üzerinden yapılmaktadır. Ancak
yolcu ve yük taşımada kullanılan yol Genellikle Hakkâri-Van karayoludur. Hakkâri’nin genel
olarak kuzeyine düşen bu yol Hakkâri-Başkale-Van üzerinden devam etmektedir. Diğer yol ise,
güneyde Uludere üzerinden Şırnak’a bağlanan yoldur. 7.179 km’lik bir alandan oluşan Hakkâri
ili için karayolu ağı yetersiz ve standarttı düşüktür.
38
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
İlin iki önemli çıkış güzergâhı üzerindeki bölünmüş yol çalışmaları tamamlandığında
ulaşımda ciddi rahatlama sağlanacaktır. Ayrıca yapımı devam eden Hakkâri-Berçelan-Van
güzergâhı Hakkâri’yi Vana bağlayan daha kısa bir yol olacaktır.
Hakkâri ilinde dağların geniş yer kaplaması demiryolu kurulmasını engellemiştir.
Yüksekova ilçesinde bir havaalanı inşaatı devam etmektedir.
Hakkâri ilinde 2010 yılı itibariyle 8310 tescilli araç bulunmaktadır. Şehir merkezinde
ulaşım mahalleler arasında minibüslerle sağlanmaktadır. Van iline her gün 3 adet otobüs gidiş
geliş yapmakta ayrıca çok sayıda da minibüs Van iline sefer yapmaktadır. Şırnak iline günlük
minibüsler sefer yapmaktadır. İlçe, bucak ve köylerden her gün köylere Hakkâri’ye yaklaşık
olarak 200 araç giriş yapmakta ve her seferinde 12-15 arasında yolcu taşımaktalar.
Ulusal Ulaşım Bağlantısı -Harita 239
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Bölgesel Ulaşım Bağlantısı –Harita 3Haberleşme: Hakkâri Merkez İlçede dört adet PTT şubesi bulunmaktadır. Çukurca’da
iki, Şemdinli’de bir, Yüksekova’da beş adet PTT şubesi bulunmaktadır. Bu şubeler hem
bankacılık hem de kargo hizmeti vermektedirler.
Konaklama:
Bakanlık İşletme Belgeli Tesis Sayısı ve Kapasiteleri (2010)
İlçe
Hakkâri Merkez
BitlisMerkez
Merkez
Hakkâri
Yüksekova
Yüksekova
Hakkâri Toplam
Tesis sayısı
1 (***)
11(***)
(*)
1 (***)
1 (**)
4
Oda Sayısı
Yatak Kapasitesi
36
75
49
94
30
60
30
60
30
60
126
255
Konaklama Tesisleri -Tablo 22-
Belediye İşletme Belgeli Tesis Sayısı ve Kapasiteleri (2010)
İlçe
Şemdinli
Yüksekova
Hakkâri Toplam
Tesis Sayısı
1
4
5
Oda Sayısı
Yatak Kapasitesi
12
22
91
392
103
207
Konaklama Tesisleri -Tablo 23-
40
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Hakkâri
Almanya
2002
-
2003
24
2004
43
2005
48
2006
-
Fransa
-
-
63
-
83
Irak
87
-
-
41
34
İran
494
287
305
294
208
İskandinav Ülkeleri
52
-
-
-
-
İtalya
-
12
-
-
-
Diğer
127
78
126
1.227
30
Yabancı Toplam
760
401
537
1.610
355
Bakanlık Belgeli İşletmelerde Konaklayan Turist Dağılımları (2009) –Tablo 24-
3.15 Madencilik
Hakkâri ili bulunduğu jeolojik ve coğrafik konumu nedeniyle maden çeşitliliği ve
rezervi yönünden fakir bir ilimizdir. İl ve yakın çevresinde yapılan çalışmalar sonucunda titan,
krom, kurşun-çinko ve kükürt cevherleşmelerine yönelik bulgular ortaya çıkmıştır. Bölge’de
faaliyet gösteren madencilik işletmeleri kurşun-çinko, krom ve mermer üzerinde
yoğunlaşmıştır.
MADENLER
ENDÜSTRİYE
L
HAMMADELE
R
METALİK
MADENLER
Krom
Titanyum
KurşunÇinko
Kükürt
Fosfat
BULUNDUĞU
YER
İl genelinde
Çukurca-Taşbaşı
yat.
Üzümlü
Çukurca Simli
Kurşun
Yumrukkaya yat.
SüngusunZohamber dereleri
Çukurca
REZERV DURUMU
İki adet zuhur bir adet
de terkedilmiş ocak
vardır
5.830. ton
(görünür+muhtemel)
1.620 ton (muhtemel)
5.112 ton (mümkün)
İşletiliyor
TENÖ
R
% 10-20
Cr2O3
% 33-48
Cr2O3
% TiO2
-
10cm. kalınlığında
süblime kükürt olup
0,8-1,70 m.lik zon
içinde dağılmaktadır
nodüller
halinde
% 11-21
41
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
Enerji
Hammaddele
ri
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Barit
Mermer
Turba
Çukurca
ŞemdinliYüksekova yat.
Asfaltit Kömür
Elazığ vişnesi
74 507 800 ton
(görünür)
2 923
Kcal/kg
ŞemdinliSamanlı kötü
H
akkâri İli Madenleri –Tablo 25-
Hakkari İli Madenleri –Harita 4-
42
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
3.16. Enerji
Hakkâri ilinde son zamanlarda yapılan yenileme çalışmalarına rağmen enerji alt
yapısında sıkıntılar yaşanmaktadır. İl genelinde elektrik sıkıntıları sık sık görülmektedir.
Hakkâri
Toplam elektrik tüketimi MWh
Türkiye
164,836
156.894.000
Sanayi işletmeleri elektrik tüketimi MWh
778
72.514.600
Ticaret işletmeleri elektrik tüketimi MWh
13.826
23.157.400
Kişi başına elektrik tüketimi
642
2.163
Elektrik tüketimi/Türkiye E.T (%)
0,11
100
0
100
Ticaret işletmeleri elektrik tüketimi/Türkiye (%)
0,06
100
ENH Kayıp ve Kaçak Kullanım (%)
64,8
17,7
Sanayi elektrik tüketimi Türkiye S.E.T. (%)
(Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş, 2009)
Yüksek gerilim (36 KV üzeri) enerji nakil hatlarındaki yeterlilik, orta ve alçak gerilim
enerji dağıtım hatlarında (36 KV ve altı) sağlanamamıştır. Orta ve alçak gerilim enerji dağıtım
hatlarındaki yetersizlik sebebiyle sık sık elektrik kesintileri yaşanmakta ve gerilimin düşmesi
nedeniyle UPS, jeneratör ve unregülatör cihazlarına ihtiyaç duyulmaktadır. İlimizde kesintisiz
elektrik enerjisi tedarik etmede ve enerji kalitesinde yaşanan sorunlar imalat sanayisini ve
gündelik yaşamı, dolayısıyla İlin ekonomik ve sosyal gelişimini olumsuz etkilemektedir.
Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) tarafından hazırlanan Türkiye Güneş Enerjisi
Potansiyel Atlası (GEPA) verilerine göre İlimiz için yıllık ortalama güneş enerjisi global
radyasyon değeri m2 başına Hakkari için 1.610 kWh’dir. 1.524 kWh olan Türkiye
ortalamasının üzerindedir. Hakkâri İli güneşlenme süresi bakımından Türkiye’de birinci sırada
yer alır.
DSİ’nin Enerji amaçlı baraj çalışmaları:
Şemdinli-Aslandağ Barajı: Hakkâri’nin Yüksekova ve Şemdinli ilçeleri sınırları
arasında Bembo Çayı üzerinde inşa edilecektir.
Şemdinli-Beyyurdu Barajı: Hakkâri’nin Yüksekova ve Şemdinli ilçeleri sınırları
arasında Bembo Çayı üzerinde inşa edilecektir.
43
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Çukurca-Çocuktepe Barajı: Hakkâri ili Çukurca İlçesinin 4-5 km kuzeyinde Zapsu
nehrinin kollarından olan Güzeldere Çayı üzerinde inşa edilecektir.
Çukurca-Gölgeliyamaç Barajı: Hakkâri ili Çukurca İlçesinin 4-5 km kuzeyinde Zapsu
nehrinin kollarından olan Güzeldere Çayı üzerinde inşa edilecektir.
Türkiye Güneşlenme Süreleri –Harita 5-
44
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
4. İLGİ GRUBU ve PAYDAŞ ANALİZİ
4.1 İlgi Grubu:
Yöre halkına yapılan anket 3 aşamalı bir ankettir. Birinci aşamada, yöre halkının yaşı,
cinsiyeti, medeni hali, bildiği diller gibi kimlik bilgileri sorulmuştur. İkinci aşama, sosyoekonomik ve kültürel yapısını anlamak hedeflenmiştir. Üçüncü aşamada ise; doğa turizmi
kavramı hakkında bildikleri, doğa turizmine olan olumlu olumsuz yaklaşımları, faaliyetlerde
bilhassa kadınların görev alma istek dereceleri, bu faaliyetlerde ne şekilde, hangi görevlerle
katılabilecekleri, faaliyetlerin hayatlarında ön gördükleri olumlu olumsuz etkiler anlaşılmaya
çalışılmıştır. Ayrıca, yörenin doğa turizm potansiyelleri ve mevcut turizm faaliyetleri de bu
aşamada yöre halkı aracılığıyla öğrenilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla aşağıdaki sorular
paydaşlara yöneltilmiştir.
4.1.1 YÜKSEKOVA İLÇESİ / Demirkonak Köyü Çukurca Mezrası
Bu mezrada 10 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 8 kişi ilkokul mezunu olup
diğer 2 kişi okur-yazar değildir. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup köyün yerlisidir.
Mezranın tamamı tarım-hayvancılıkla uğraşmaktadır. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir
durumu düşüktür. Boş zamanlarını da köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir iş
yapmamaktadırlar. Anket uygulanan şahıslar tatil yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyan tek
şahsında bilgisi kısmen doğrudur. Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden
bekledikleri daha çok istihdamın artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı
yatırımlarıdır. Anket uygulanan şahıslara göre yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve yaban
hayatı doğal değerler açısından önemli. Agro turizm, kış turizmi ve bilim turizmi yörede doğa
turizmi açısından önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak
istemekteler el emeği ürünler, tarım ve hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini
belirtmişlerdir. Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını istemişlerdir ve ekonomik ve sosyal
yönden gelişim beklemektedirler.
45
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
YÜKSEKOVA İLÇESİ / Demirkonak Köyü Çukurca Mezrası
A. PAYDAŞLARIN NİTELİK İLİŞKİLERİ
Anketin uygulandığı kişi sayısı
Eğitim durumu-Cinsiyet ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
10
Yaş- Cinsiyet ilişkisi
100%
Okuryazarlığı
yok
Erkek
31-40
Kadın
Erkek
Diğer dil bilenlerin Yerli-Yabancı ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Yerli olmayan
Yerlisi
Türkçe
Bilen
41-50
0%
Yerli olma-Türkçe bilme ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
51-60
50%
İlkokul
Kadın
61-70
Türkçe
Bilmeyen
Kürtçe
yerlisi
yerlisi
değil
B. SOSYO-EKONOMİK YAPI
Ekonomik geçim kaynağı-Aylık kazanç ilişkisi
Çocuk sayısı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
100%
500-100
50%
0%
Tarım - Hayvancılık
500-1000
80%
60%
250-500
40%
0-250
20%
0%
D. Gelir Yok
Ekonomik geçim kay.-Eğitim durumu ilişkisi
250-500
0-250
3-5
6-8
9+
düzenli gelir
yok
Eğitim durumu-Aylık kazanç ilişkisi
46
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
100%
100%
80%
60%
40%
20%
0%
80%
okur
yazarlığı
yok
okuryazarlı
ğı yok
60%
40%
20%
İlkokul
İlkokul
0%
Tarım - Hayvancılık
C. SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
Eğitim durumu-Boş zaman aktiviteleri ilişkisi
Komşularla Oturma
100%
Şehir Merkezine Gitme
Televizyon İzleme
50%
0%
Diğer
İlkokul
Okuryazar değil
Kıraathane
Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi
100%
80%
500-1000
60%
250-500
40%
0-250
20%
D. Gelir Yok
0%
Evet
Hayır
D. DOĞA TURİZMİNE OLAN YAKLAŞIMLAR
Doğa turizmi kavramını duyma durumu
Doğa turizmi kavramı bilme-Eğitim durumu ilişkisi
Duyanlar
10%
1
0,8
Okur yazarlığı
yok
0,6
0,4
İlkokul
0,2
0
Duymaya
nlar
90%
Evet
47
Hayır Kısmen
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Turizm faaliyetlerinden beklenen fayda
Diğer
3%
yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
11%
istihdam sağlaması
24%
maddi gelirlerin
artması
24%
ulusal ve uluslararası
düzeyde yöremizin
tanınabilmesi
19%
farklı kültürlerle
kaynaşma
19%
Doğa turizmi faaliyetlerinden beklenen fayda
Yörenin oldukça
fazla doğal
güzelliklerinin olması
19%
Yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
8%
İstihdam sağlaması
17%
Kültürünün
tanınması
11%
Farklı kültürlerle
kaynaşma
14%
Ulusal ve
uluslararası düzeyde
yöremizin
tanınabilmesi
14%
Maddi gelirlerin
artması
17%
E. PAYDAŞLARLA YÖRENİN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELLERİNİN SAPTANMASI
Yörenin doğal değerleri
Yaban hayatı
24%
Diğer
4%
Sit alanlar
4%
Endemik tür
çeşitliliği
36%
Tabiat Parkları
8%
Sulak Alnlar
24%
Yörenin kültürel değerleri
48
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
El sanatları
100%
Yörede doğa turizmi faaliyet potansiyelleri
su sporları
8%
doğa sporları
8%
kış turizmi
28%
agroturizm
36%
bilim turizmi
20%
F. PAYDAŞLARIN DOĞA TURİZMİNE KATILIMCILIĞI
Faaliyetlere katılma isteği-Aylık kazanç ilişkisi
500-1000
250-500
Evet
0-250
Hayır
D. Gelir Yok
0
1
2
3
4
5
6
Katılmak isteyen paydaşların yapabileceği faaliyetler
Doğal spor faal.
8%
Hayvancılık
25%
El emeği ürünler
42%
Tarım
25%
49
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Faaliyetlerde kadınların görev alması talebi- Eğitim durumu ilişkisi
Okur yazar değil
Evet
Hayır
İlkokul
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Paydaşların Doğa Turizminden Beklediği Olumlu Etkiler
Sosyal yönden
50%
Ekonomik Yönden
50%
Paydaşlara Göre Doğayı Korumaya Yönelik Alınabilecek Tedbirler
Uyarı ve Cezai
Yaptırımlar
38%
Bilinçlendirme
62%
50
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
4.1.2 YÜKSEKOVA İLÇESİ / Karlı Köyü
Bu köyde 10 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 6 kişi ilkokul mezunu olup 3
kişi üniversite ve 1 kişide lise mezunudur. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup 1 kişi hariç
köyün yerlisidir. Çoğu tarım-hayvancılıkla uğraşmaktadır 2 kişi işsizdir. Anket uygulanan
kişilerden işsiz olanların aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da köyde geçirmekte olup
günlük
işlerinden
farklı
bir
iş
yapmamaktadırlar.
Anket
uygulanan
şahıslar
tatil
yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyanlar %40 oranındadır bilgileri de kısmen doğrudur.
Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok istihdamın
artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket uygulanan
şahıslara göre yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve kuş çeşitliliği doğal değerler açısından
önemli. Agro turizm, kış turizmi, doğa sporları ve bilim turizmi yörede doğa turizmi açısından
önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler doğal
spor faaliyetleri, tarım ve hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir.
Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasına iki şahıs karşı çıkmıştır ve ekonomik ve sosyal
yönden gelişim beklemektedirler.
YÜKSEKOVA İLÇESİ / Karlı Köyü
A. PAYDAŞLARIN NİTELİK İLİŞKİLERİ
Anketin uygulandığı kişi sayısı
Eğitim durumu-Cinsiyet ilşkisi
10
Yaş- Cinsiyet ilişkisi
51
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
100%
61-70
100%
51-60
Lise
Üniversite
50%
41-50
50%
31-40
İlkokul
0%
Kadın
Erkek
Yerli olma-Türkçe bilme ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Kadın
19-25
Erkek
Diğer dil bilenlerin Yerli-Yabancı ilşkisi
Yerli olmayan
Yerlisi
Türkçe
Bilen
26-30
0%
Türkçe
Bilmeyen
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Kürtçe
yerlisi
yerlisi
değil
B. SOSYO-EKONOMİK YAPI
Ekonomik geçim kaynağı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Çocuk sayısı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
1500-2000
80%
1500-2000
60%
1000-1500
1000-1500
40%
500-1000
500-1000
20%
250-500
0%
0-250
250-500
yok 1-2
3-5
6-8
0-250
D. Gelir Yok
Ekonomik geçim kay.-Eğitim durumu ilişkisi
Eğitim durumu-Aylık kazanç ilişkisi
100%
100%
80%
80%
60%
İlkokul
40%
20%
60%
40%
Üniversite
0%
20%
0%
Lise
C. SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
Eğitim durumu-Boş zaman aktiviteleri ilişkisi
52
İlkokul
Lise
Üniversite
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Diğer
100%
Komşularla Oturma
50%
Televizyon İzleme
0%
Üniversite
Lise
İlkokul
Kitap/Gazete okuma
Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi
100%
80%
1500-2000
60%
1000-1500
40%
500-1000
20%
250-500
0%
Evet
0-250
Hayır
D. Gelir Yok
D. DOĞA TURİZMİNE OLAN YAKLAŞIMLAR
Doğa turizmi kavramını duyma durumu
Doğa turizmi kavramı bilme-Eğitim durumu ilişkisi
Duyanlar
40%
4
3
İlkokul
2
Lise
1
Üniversite
0
Duymaya
nlar
60%
Evet
Hayır
Kısmen
Turizm faaliyetlerinden beklenen fayda
yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
17%
maddi gelirlerin
artması
24%
istihdam sağlaması
31%
farklı kültürlerle
kaynaşma
17%
ulusal ve uluslararası
düzeyde yöremizin
tanınabilmesi
11%
Doğa turizmi faaliyetlerinden beklenen fayda
53
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Kültürünün
tanınmasının
istenmesi
3%
Yöre halkının
kendisinin
yararlanması
9%
İstihdam sağlaması
25%
Farklı kültürlerle
kaynaşma
9%
Yörenin oldukça
fazla doğal
güzelliklerinin olması
16%
Yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
16%
Maddi gelirlerin
artması
13%
Ulusal ve
uluslararası düzeyde
yöremizin
tanınabilmesi
9%
E. PAYDAŞLARLA YÖRENİN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELLERİNİN SAPTANMASI
Yörenin doğal değerleri
Yaban hayatı
12%
Sulak alanlar
36%
Endemik tür
çeşitliliği
20%
Kuş çeşitliliği
32%
Yörenin kültürel değerleri
Mağaraları
18%
Tarihi Mezarlar
12%
El sanatları
53%
İnanç turizmi
17%
Yörede doğa turizmi faaliyet potansiyelleri
su sporları
9%
doğa sporları
23%
kış turizmi
23%
kültür turizmi
6%
bilim turizmi
18%
agroturizm
21%
54
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
F. PAYDAŞLARIN DOĞA TURİZMİNE KATILIMCILIĞI
Faaliyetlere katılma isteği-Aylık kazanç ilişkisi
1500-2000
1000-1500
500-1000
Evet
250-500
Hayır
0-250
D. Gelir Yok
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
Katılmak isteyen paydaşların yapabileceği faaliyetler
Doğal spor faal.
20%
El emeği ürünler
20%
Tarım
27%
Hayvancılık
33%
Faaliyetlerde kadınların görev alması talebi- Eğitim durumu ilişkisi
55
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
İlkokul
Evet
Lise
Hayır
Üniversite
0
1
2
3
4
5
6
7
Faaliyetlerde kadınların görev almasının istenmeme nedenleri
Diğer
100%
Paydaşların Doğa Turizminden Beklediği Olumlu Etkiler
Ekonomik Yönden
50%
Sosyal Yönden
50%
Paydaşlara Göre Doğayı Korumaya Yönelik Alınabilecek Tedbirler
56
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Uyarı ve Cezai
Yaptırımlar
38%
Bilinçlendirme
62%
4.1.3 MERKEZ İLÇESİ / Konak Köyü
Bu köyde 5 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 2 kişi okuryazar olup diğer 3
kişi lise, ilkokul, yüksek lisans mezunudur. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup köyün
yerlisidir. Anket uygulanalar tamamı tarım, hayvancılıkla, öğrencilik ve diğer mesleklerle
uğraşmaktadır. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da
köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir iş yapmamaktadırlar, bir kişi şehre
gitmektedir. Anket uygulanan şahıslar tatil yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyan 4 şahsında
bilgisi yanlıştır. Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha
çok istihdamın artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır.
Anket uygulanan şahıslara göre yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve yaban hayatı doğal
değerler açısından önemli. Agro turizm, kültür turizmi ve bilim turizmi yörede doğa turizmi
açısından önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler
el emeği ürünler, tarım ve hayvancılık ve doğa sporları konusunda yardımcı olabileceklerini
57
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
belirtmişlerdir. Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını istemişlerdir ve ekonomik ve sosyal
yönden gelişim beklemektedirler.
MERKEZ İLÇESİ / Konak Köyü
A. PAYDAŞLARIN NİTELİK İLİŞKİLERİ
Anketin uygulandığı kişi sayısı
Eğitim durumu-Cinsiyet ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
7
Yaş- Cinsiyet ilişkisi
100%
Okur Yazar
61-70
Lise
26-30
İlkokul
Kadın
0%
Erkek
Yerli olma-Türkçe bilme ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Kadın
Erkek
Diğer dil bilenlerin Yerli-Yabancı ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Yerli olmayan
Yerlisi
Türkçe
Bilen
51-60
50%
Yüksek Lisans
Türkçe
Bilmeyen
Kürtçe
yerlisi
yerlisi
değil
B. SOSYO-EKONOMİK YAPI
Ekonomik geçim kaynağı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Çocuk sayısı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
1000-1500
80%
1000-1500
500-1000
60%
500-1000
250-500
40%
250-500
0-250
20%
0%
0-250
Ekonomik geçim kay.-Eğitim durumu ilişkisi
yok
6-8
Eğitim durumu-Aylık kazanç ilişkisi
58
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
100%
100%
80%
okur-yazar
60%
İlkokul
40%
Lise
20%
80%
Okur-yazar
60%
İlkokul
40%
Lise
20%
Yüksek lisans
0%
0%
C. SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
Eğitim durumu-Boş zaman aktiviteleri ilişkisi
Diğer
100%
Şehir Merkezine Gitme
50%
Televizyon İzleme
0%
Yüksek Lisans
Lise
İlkokul
Okur-Yazar
Kitap/Gazete okuma
Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi
100%
80%
1000-1500
60%
500-1000
40%
250-500
20%
0-250
0%
Evet
Hayır
D. DOĞA TURİZMİNE OLAN YAKLAŞIMLAR
Doğa turizmi kavramını duyma durumu
Doğa turizmi kavramı bilme-Eğitim durumu ilişkisi
Duymaya
nlar
20%
4
3
Okuryazar
2
İlkokul
1
Lise
0
Yükseklisans
Evet
Duyanlar
80%
59
Hayır
Kısmen
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Turizm faaliyetlerinden beklenen fayda
yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
17%
maddi gelirlerin
artması
22%
istihdam sağlaması
22%
farklı kültürlerle
kaynaşma
22%
ulusal ve uluslararası
düzeyde yöremizin
tanınabilmesi
17%
Doğa turizmi faaliyetlerinden beklenen fayda
İstihdam sağlaması
18%
Farklı kültürlerle
kaynaşma
18%
Yöre Halkının kend.
bu faal. yararlanmak
istemesi
7%
Yörenin oldukça
fazla doğal
güzelliklerinin olması
14%
Yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
11%
Ulusal ve
uluslararası düzeyde
yöremizin
tanınabilmesi
14%
Maddi gelirlerin
artması
18%
E. PAYDAŞLARLA YÖRENİN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELLERİNİN SAPTANMASI
Yörenin doğal değerleri
Kuş çeşitliliği
34%
Yaban hayatı
33%
Endemik tür
çeşitliliği
33%
Yörenin kültürel değerleri
60
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Mağaralar
8%
Müzeler ve Ören
Yerleri
8%
El sanatları
42%
İnanç turizmi
42%
Yörede doğa turizmi faaliyet potansiyelleri
su sporları
3%
kültür turizmi
20%
kış turizmi
17%
bilim turizmi
30%
agroturizm
30%
F. PAYDAŞLARIN DOĞA TURİZMİNE KATILIMCILIĞI
Faaliyetlere katılma isteği-Aylık kazanç ilişkisi
61
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
1000-1500
500-1000
Evet
250-500
Hayır
0-250
0
0,5
1
1,5
2
2,5
Katılmak isteyen paydaşların yapabileceği faaliyetler
Doğal spor faal.
24%
El emeği ürünler
29%
Tarım
23%
Hayvancılık
24%
Faaliyetlerde kadınların görev alması talebi- Eğitim durumu ilişkisi
Okuryazar
İlkokul
Evet
Lise
Hayır
Yüksek lisans
0
0,5
1
1,5
2
2,5
Paydaşların Doğa Turizminden Beklediği Olumlu Etkiler
Ekonomik Yönden
50%
Sosyal Yönden
50%
Paydaşlara Göre Doğayı Korumaya Yönelik Alınabilecek Tedbirler
62
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Bilinçlendirme
100%
4.1.4 MERKEZ İLÇESİ / Kırıkdağ Köyü
Bu köyde 10 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 5 kişi lise mezunu olup 4 kişi
ilkokul ve okur-yazardır. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup köyün yerlisidir. Anket
uygulananlar öğrenci, tarım, hayvancılık, balıkçılıkla uğraşmaktadır. Anket uygulanan kişilerin
aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı
bir iş yapmamaktadırlar. Anket uygulanan şahıslar tatil yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyan
63
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
2 şahıstan birinin bilgisi kısmen doğrudur diğeri ise doğru bilgiye sahiptir. Turizmin ve Doğa
Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok istihdamın artması, maddi
gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket uygulanan şahıslara göre
yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve yaban hayatı doğal değerler açısından önemli. Agro
turizm, kültür turizmi ve bilim turizmi yörede doğa turizmi açısından önemli potansiyeldedir.
Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler doğa sporları, tarım ve
hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir. Kadınlarında bu faaliyetlerde
yer almasını istemişlerdir ve ekonomik ve sosyal yönden gelişim beklemektedirler.
MERKEZ İLÇESİ / KIRIKDAĞ KÖYÜ
A. PAYDAŞLARIN NİTELİK İLİŞKİLERİ
Anketin uygulandığı kişi sayısı
Eğitim durumu-Cinsiyet ilşkisi
10
Yaş- Cinsiyet ilişkisi
64
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
100%
61-70
100%
41-50
Lise
Okuryazar
50%
31-40
50%
19-25
İlkokul
0%
Kadın
Yerli olma-Türkçe bilme ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Kadın
Erkek
Diğer dil bilenlerin Yerli-Yabancı ilşkisi
Yerli olmayan
Yerlisi
Türkçe
Bilen
15-18
0%
Erkek
Türkçe
Bilmeyen
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Kürtçe
yerlisi
yerlisi
değil
B. SOSYO-EKONOMİK YAPI
Ekonomik geçim kaynağı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Çocuk sayısı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
1000-1500
60%
500-1000
40%
0-250
20%
D. Gelir Yok
0%
Ekonomik geçim kay.-Eğitim durumu ilişkisi
100%
80%
80%
İlkokul
40%
20%
500-1000
0-250
yok 1-2 3-5 6-8 9 +
60%
40%
Okuryazar
0%
düzenli gelir
yok
Eğitim durumu-Aylık kazanç ilişkisi
100%
60%
1000-1500
80%
20%
0%
Lise
C. SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
Eğitim durumu-Boş zaman aktiviteleri ilişkisi
65
İlkokul
Okuryazar
Lise
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Diğer
100%
50%
0%
Televizyon İzleme
Lise
Okuryazar
Kitap/Gazete okuma
İlkokul
Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi
100%
80%
1000-1500
60%
500-1000
40%
0-250
20%
D. Gelir Yok
0%
Evet
Hayır
D. DOĞA TURİZMİNE OLAN YAKLAŞIMLAR
Doğa turizmi kavramını duyma durumu
Doğa turizmi kavramı bilme-Eğitim durumu ilişkisi
Duymaya
nlar
20%
6
4
Okuryazar
2
İlkokul
Lise
0
Evet
Duyanlar
80%
Hayır
Kısmen
Turizm faaliyetlerinden beklenen fayda
istihdam sağlaması
21%
yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
19%
farklı kültürlerle
kaynaşma
21%
maddi gelirlerin
artması
21%
ulusal ve uluslararası
düzeyde yöremizin
tanınabilmesi
18%
Doğa turizmi faaliyetlerinden beklenen fayda
66
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
İstihdam sağlaması
20%
Farklı kültürlerle
kaynaşma
18%
Yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
21%
Ulusal ve
uluslararası düzeyde
yöremizin
tanınabilmesi
20%
Maddi gelirlerin
artması
21%
E. PAYDAŞLARLA YÖRENİN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELLERİNİN SAPTANMASI
Yörenin doğal değerleri
Sulak alanlar
10%
Yaban hayatı
29%
Kuş çeşitliliği
29%
Endemik tür
çeşitliliği
32%
Yörenin kültürel değerleri
Mağaraları
13%
Kiliseler
7%
El sanatları
60%
İnanç turizmi
20%
Yörede doğa turizmi faaliyet potansiyelleri
kültür turizmi
22%
su sporları
4%
agroturizm
37%
67
bilim turizmi
37%
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
F. PAYDAŞLARIN DOĞA TURİZMİNE KATILIMCILIĞI
Faaliyetlere katılma isteği-Aylık kazanç ilişkisi
1000-1500
500-1000
Evet
0-250
Hayır
D. Gelir Yok
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
Katılmak isteyen paydaşların yapabileceği faaliyetler
Doğal spor faal.
19%
El emeği ürünler
26%
Ev pansiyonculuğu
13%
Tarım
21%
Hayvancılık
21%
Faaliyetlerde kadınların görev alması talebi- Eğitim durumu ilişkisi
Okuryazar
Evet
İlkokul
Hayır
Lise
0
1
2
3
68
4
5
6
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Paydaşların Doğa Turizminden Beklediği Olumlu Etkiler
Sosyal yönden
50%
Ekonomik Yönden
50%
Paydaşlara Göre Doğayı Korumaya Yönelik Alınabilecek Tedbirler
Bilinçlendirme
50%
Uyarı ve Cezai
Yaptırımlar
50%
4.1.5 MERKEZ İLÇESİ / Kaval Köyü
Bu köyde 8 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 2 kişi üniversite mezunu olup
diğer 6 kişi ilkokul ve ilköğretim mezunudur. 7 kişi Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup bir kişi
sadece Kürtçe bilmektedir tamamı köyün yerlisidir. Köyün çoğunluğu hayvancılıkla
uğraşmaktadır. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da
köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir iş yapmamaktadırlar. Anket uygulanan
şahıslardan yalnız bir tanesi tatil yapmaktadır. Doğa turizmini duyan iki şahsında bilgileri
69
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
doğrudur. Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok
istihdamın artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket
uygulanan şahıslara göre yörede kuş çeşitliliği, sulak alan ve yaban hayatı doğal değerler
açısından önemli. Agro turizm, doğa sporları ve bilim turizmi yörede doğa turizmi açısından
önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler ev
pansiyonculuğu, tarım ve hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir.
Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını 5 şahıs istemiştir ve ekonomik ve sosyal yönden
gelişim beklemektedirler.
MERKEZ İLÇESİ / Kaval Köyü
A. PAYDAŞLARIN NİTELİK İLİŞKİLERİ
Anketin uygulandığı kişi sayısı
8
Eğitim durumu-Cinsiyet ilşkisi
Yaş- Cinsiyet ilişkisi
70
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
100%
61-70
100%
51-60
Üniversite
İlköğretim
50%
41-50
50%
31-40
İlkokul
0%
Kadın
Erkek
Yerli olma-Türkçe bilme ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Kadın
15-18
Erkek
Diğer dil bilenlerin Yerli-Yabancı ilşkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Yerli olmayan
Yerlisi
Türkçe
Bilen
19-25
0%
Türkçe
Bilmeyen
Kürtçe
yerlisi
yerlisi
değil
B. SOSYO-EKONOMİK YAPI
Ekonomik geçim kaynağı-Aylık kazanç ilişkisi
Çocuk sayısı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
100%
80%
60%
40%
20%
0%
60%
2000 ve üzeri
1000-1500
20%
0%
Ekonomik geçim kay.-Eğitim durumu ilişkisi
40%
İlköğretim
20%
Diğer
Hayvancılık
yok 1-2
6-8 9 ve
üstü
100%
80%
60%
40%
20%
0%
İlkokul
60%
düzenli gelir
yok
Eğitim durumu-Aylık kazanç ilişkisi
100%
80%
1000-1500
40%
D. Gelir Yok
0%
2000 ve Üzeri
80%
İlkokul
İlköğretim
Üniversite
Üniversite
C. SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
Eğitim durumu-Boş zaman aktiviteleri ilişkisi
71
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Komşularla Otururum
100%
Ev işleri
50%
Televizyon
0%
Üniversite
İlköğretim
İlkokul
Kitap/Gazete
Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi
Tatil için tercih edilen şehirler
100%
80%
2000 ve Üzeri
60%
1000-1500
40%
20%
0%
Antalya
D. Gelir Yok
Evet
100%
Hayır
D. DOĞA TURİZMİNE OLAN YAKLAŞIMLAR
Doğa turizmi kavramını duyma durumu
Doğa turizmi kavramı bilme-Eğitim durumu ilişkisi
Duyanlar
25%
2
1,5
İlkokul
1
İlköğretim
0,5
Üniversite
0
Duymaya
nlar
75%
Evet
Hayır
Kısmen
Turizm faaliyetlerinden beklenen fayda
yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
22%
istihdam sağlaması
45%
maddi gelirlerin
artması
22%
farklı kültürlerle
kaynaşma
11%
Doğa turizmi faaliyetlerinden beklenen fayda
72
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Yörenin oldukça
fazla doğal
güzelliklerinin olması
4%
Yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
28%
İstihdam sağlaması
32%
Farklı kültürlerle
kaynaşma
12%
Maddi gelirlerin
artması
24%
E. PAYDAŞLARLA YÖRENİN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELLERİNİN SAPTANMASI
Yörenin doğal değerleri
Yaban hayatı
25%
Sulak alanlar
35%
Endemik tür
çeşitliliği
10%
Kuş çeşitliliği
30%
Yörenin kültürel değerleri
El sanatları
17%
Kiliseler
29%
İnanç turizmi
4%
Kaleleri
25%
Mağaraları
25%
Yörede doğa turizmi faaliyet potansiyelleri
su sporları
12%
doğa sporları
17%
kültür turizmi
13%
kış turizmi
11%
bilim turizmi
14%
agroturizm
33%
73
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
F. PAYDAŞLARIN DOĞA TURİZMİNE KATILIMCILIĞI
Faaliyetlere katılma isteği-Aylık kazanç ilişkisi
2000 ve üzeri
Evet
1000-1500
Hayır
D. Gelir Yok
0
1
2
3
4
5
6
7
Katılmak isteyen paydaşların yapabileceği faaliyetler
Doğal spor faal.
7%
El emeği ürünler
7%
Tarım
20%
Ev pansiyonculuğu
20%
Hayvancılık
46%
Faaliyetlerde kadınların görev alması talebi- Eğitim durumu ilişkisi
İlköğretim
Evet
İlkokul
Hayır
Üniversite
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
Faaliyetlerde kadınların görev almasının istenmeme nedenleri
74
3,5
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Diğer
100%
Paydaşların Doğa Turizminden Beklediği Olumlu Etkiler
Ekonomik Yönden
50%
Sosyal Yönden
50%
Paydaşlara Göre Doğayı Korumaya Yönelik Alınabilecek Tedbirler
Diğer
26%
Bilinçlendirme
42%
Uyarı ve Cezai
Yaptırımlar
32%
75
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
4.1.6 MERKEZ İLÇESİ / Üzümcü Köyü
Bu köyde 7 kişiye anket uygulanmıştır. Tamamı erkektir. 2 kişi lise mezunu olup diğer
5 kişi lise mezunudur. Tamamı Kürtçe ve Türkçe bilmekte olup köyün yerlisidir. Anket
uygulanan şahıslar işçi, esnaf, şoför, öğrenci ve çiftçidir. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir
durumu orta seviyededir. Boş zamanlarını da köyde geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir
iş yapmamaktadırlar sadece iki kişi şehir merkezine gitmektedir. Anket uygulanan şahıslar tatil
yapmamaktadırlar. Doğa turizmini duyan 3 kişi bulunmaktadır tamamı doğrudur. Turizmin ve
Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok istihdamın artması,
maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket uygulanan şahıslara
göre yörede sulak alan ve sebze meyve çeşitliliği doğal değerler açısından önemli. Agro turizm,
doğa sporları ve su sporları yörede doğa turizmi açısından önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar
doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler doğal sporlar, tarım ve hayvancılık konusunda
76
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir. Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını istemişlerdir
ve ekonomik ve sosyal yönden gelişim beklemektedirler.
Merkez İLÇESİ/ Üzümcü Köyü
A. PAYDAŞLARIN NİTELİK İLİŞKİLERİ
Anketin uygulandığı kişi sayısı
7
Eğitim durumu-Cinsiyet ilşkisi
Yaş- Cinsiyet ilişkisi
100%
100%
Lise
50%
0%
31-40
50%
İlköğretim
Kadın
41-50
0%
Erkek
Yerli olma-Türkçe bilme ilşkisi
26-30
15-18
Kadın
Erkek
Diğer dil bilenlerin Yerli-Yabancı ilşkisi
77
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
100%
80%
60%
40%
20%
0%
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Yerli olmayan
Yerlisi
Türkçe
Bilen
Türkçe
Bilmeyen
Kürtçe
yerlisi
yerlisi
değil
B. SOSYO-EKONOMİK YAPI
Ekonomik geçim kaynağı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
1500-2000
60%
İşçi
Şoför
Esnaf
tar-hay
Öğrenci
500-1000
20%
0%
D. Gelir Yok
yok
3-5
100%
80%
60%
40%
20%
0%
80%
İlköğretim
20%
0%
düzenli gelir
yok
6-8
Eğitim durumu-Aylık kazanç ilişkisi
100%
40%
500-1000
40%
Ekonomik geçim kay.-Eğitim durumu ilişkisi
60%
1500-2000
80%
Tarım
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Çocuk sayısı-Aylık kazanç ilişkisi
Lise
İlköğretim
Lise
C. SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
Eğitim durumu-Boş zaman aktiviteleri ilişkisi
Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi
78
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Şehir
Merkezine
Gitme
Televizyon
İzleme
100%
80%
60%
40%
100%
1500-2000
50%
500-1000
Kitap/Gazet
e okuma
20%
0%
Lise
İlköğretim
0%
Kıraathane
D. Gelir Yok
Evet
Hayır
D. DOĞA TURİZMİNE OLAN YAKLAŞIMLAR
Doğa turizmi kavramını duyma durumu
Doğa turizmi kavramı bilme-Eğitim durumu ilişkisi
Duymaya
nlar
57%
3
2
İlköğretim
1
Lise
0
Duyanlar
43%
Evet
Hayır
Kısmen
Turizm faaliyetlerinden beklenen fayda
İstihdam
sağlanabilmesi için
31%
Yöremize yapılacak
yatırımların ve hiz.
kalitesinin artması
için
37%
Maddi gelirin
artması için
32%
Doğa turizmi faaliyetlerinden beklenen fayda
İstihdam
sağlanabilmesi için
31%
Yöremize yapılacak
yatırımların ve
hizmetlerin
kalitesinin
artmasıiçin…
Maddi gelirin
artması için
32%
E. PAYDAŞLARLA YÖRENİN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELLERİNİN SAPTANMASI
79
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Yörenin doğal değerleri
Endemik tür
çeşitliliği
6%
Kuş çeşitliliği
6%
Diğer
44%
Sulak alanlar
44%
Yörenin kültürel değerleri
Mağaraları
20%
Kiliseler
46%
Kaleleri
7%
Tarihi Mezarlar
27%
Yörede doğa turizmi faaliyet potansiyelleri
su sporları
15%
doğa sporları
26%
bilim turizmi
18%
agroturizm
41%
Yöreye gelen turistlerin ziyaret ettiği yerler
Kiliseler
100%
F. PAYDAŞLARIN DOĞA TURİZMİNE KATILIMCILIĞI
80
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Faaliyetlere katılma isteği-Aylık kazanç ilişkisi
Katılmak isteyen paydaşların yapabileceği faal.
5001000
Evet
D.
Gelir
Yok
Hayır
0
1
2
3
Tarım
34%
Doğal
spor
faal.
33%
15002000
Hayvancı
lık
33%
4
Faaliyetlerde kadınların görev alması talebi- Eğitim durumu ilişkisi
İlköğretim
Evet
Hayır
Lise
0
1
2
3
4
5
6
Paydaşların Doğa Turizminden Beklediği Olumlu Etkiler
Ekonomik Yönden
78%
Sosyal Ekonomik ve
Kültürel Yönden
22%
Paydaşlara Göre Doğayı Korumaya Yönelik Alınabilecek Tedbirler
Uyarı ve Cezai
Yaptırımlar
50%
Bilinçlendirme
50%
81
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
4.1.7 MERKEZ İLÇESİ / Yukarı Merzan Mahallesi
Bu mahallede 7 kişiye anket uygulanmıştır. 1 kişi kadın 6 kişi erkektir. 3 kişi üniversite
mezunu olup 2 kişi lise, 1 kişi ilkokul ve 1 kişide ilköğretim mezunudur. Tamamı Türkçe
bilmektedir 5 kişi köyün yerlisidir. Mahallede öğrenci, esnaf ve hayvancılıkla uğraşanlarla anket
yapılmıştır. Anket uygulanan kişilerin aylık gelir durumu düşüktür. Boş zamanlarını da köyde
geçirmekte olup günlük işlerinden farklı bir iş yapmamaktadırlar. Anket uygulanan şahıslardan 2
tanesi Antalya ilinde tatil yapmamaktadır. Doğa turizmini duyan tek şahsında bilgisi kısmen
doğrudur. Turizmin ve Doğa Turizminin bölgelerinde pratikleşmesinden bekledikleri daha çok
istihdamın artması, maddi gelirlerinin artması ve yöreye yapılacak altyapı yatırımlarıdır. Anket
uygulanan şahıslara göre yörede endemik tür çeşitliliği, sulak alan ve yaban hayatı doğal
değerler açısından önemli. Agro turizm, kış turizmi ve bilim turizmi yörede doğa turizmi
açısından önemli potansiyeldedir. Tüm şahıslar doğa turizmi faaliyetlerine katılmak istemekteler
el emeği ürünler, tarım ve hayvancılık konusunda yardımcı olabileceklerini belirtmişlerdir.
82
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Kadınlarında bu faaliyetlerde yer almasını istemişlerdir ve ekonomik ve sosyal yönden gelişim
beklemektedirler.
MERKEZ İLÇESİ/Merzan Mahallesi
A. PAYDAŞLARIN NİTELİK İLİŞKİLERİ
Anketin uygulandığı kişi sayısı
7
Eğitim durumu-Cinsiyet ilşkisi
100%
100%
Üniversite
Lise
50%
0%
Yaş- Cinsiyet ilişkisi
İlköğretim
İlkokul
Kadın
31-40
50%
0%
Erkek
Yerli olma-Türkçe bilme ilşkisi
19-25
Kadın
Erkek
Diğer dil bilenlerin Yerli-Yabancı ilşkisi
83
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
100%
80%
60%
40%
20%
0%
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Yerli olmayan
Yerlisi
Türkçe
Bilen
Türkçe
Bilmeyen
Arapça
Kürtçe
yerlisi
yerlisi
değil
B. SOSYO-EKONOMİK YAPI
Ekonomik geçim kaynağı-Aylık kazanç ilişkisi
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Çocuk sayısı-Aylık kazanç ilişkisi
1000-1500
100%
80%
1000-1500
500-1000
60%
500-1000
40%
250-500
250-500
20%
0%
0-250
D. Gelir Yok
Ekonomik geçim kay.-Eğitim durumu ilişkisi
0-250
yok
3-5
düzenli gelir
yok
Eğitim durumu-Aylık kazanç ilişkisi
100%
100%
80%
ilkokul
60%
ilköğretim
40%
lise
20%
Üniversite
0%
80%
İlkokul
60%
ilköğretim
40%
Lise
20%
Üniversite
0%
C. SOSYO-KÜLTÜREL YAPI
Eğitim durumu-Boş zaman aktiviteleri ilişkisi
diğer
100%
Komşularla Oturma
50%
0%
Ev İşleriyle uğraşma
Televizyon İzleme
Lise
İlköğretim
İlkokul
Üniversite
84
Kitap/Gazete okuma
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Aylık kazanç-Tatil alışkanlığı ilişkisi
100%
80%
1000-1500
60%
500-1000
40%
250-500
20%
0-250
0%
Evet
Tatil için tercih edilen şehirler
Antalya
100%
D. Gelir Yok
Hayır
D. DOĞA TURİZMİNE OLAN YAKLAŞIMLAR
Doğa turizmi kavramını duyma durumu
Doğa turizmi kavramı bilme-Eğitim durumu ilişkisi
Duymaya
nlar
57%
2
1,5
İlkokul
1
İlköğretim
0,5
Lise
0
Duyanlar
43%
Üniversite
Evet
Hayır
Kısmen
Turizm faaliyetlerinden beklenen fayda
yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
21%
maddi gelirlerin
artması
7%
istihdam sağlaması
22%
farklı kültürlerle
kaynaşma
21%
ulusal ve uluslararası
düzeyde yöremizin
tanınabilmesi
29%
Doğa turizmi faaliyetlerinden beklenen fayda
İstihdam sağlaması
33%
Yörenin oldukça
fazla doğal
güzelliklerinin olması
4%
Farklı kültürlerle
kaynaşma
4%
Yöreye yapılacak
yatırım ve hizmet
kalitesinin artması
38%
Maddi gelirlerin
artması
17%
85
Ulusal ve
uluslararası düzeyde
yöremizin
tanınabilmesi
4%
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
E. PAYDAŞLARLA YÖRENİN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELLERİNİN SAPTANMASI
Yörenin doğal değerleri
Yaban hayatı
18%
Sit alanlar
21%
Endemik tür
çeşitliliği
9%
Sulak alanlar
34%
Kuş çeşitliliği
18%
Yörenin kültürel değerleri
El sanatları
16%
Kiliseler
36%
İnanç turizmi
10%
Mağaraları
19%
Tarihi Mezarlar
16%
Kaleleri
3%
Yörede doğa turizmi faaliyet potansiyelleri
doğa sporları
23%
fotoğrafçılık
3%
su sporları
24%
kış turizmi
7%
bilim turizmi
10%
hava sporları
8%
agroturizm
13%
kültür turizmi
12%
F. PAYDAŞLARIN DOĞA TURİZMİNE KATILIMCILIĞI
Faaliyetlere katılma isteği-Aylık kazanç ilişkisi
86
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
1500-2000
500-1000
Evet
250-500
0-250
Hayır
D. Gelir Yok
0
0,5
1
1,5
2
2,5
Katılmak isteyen paydaşların yapabileceği faaliyetler
El emeği ürünler
6%
Diğer
13%
Tarım
19%
Hayvancılık
12%
Doğal spor faal.
38%
Ev pansiyonculuğu
12%
Faaliyetlerde kadınların görev alması talebi- Eğitim durumu ilişkisi
İlkokul
İlköğretim
Evet
Lise
Hayır
Üniversite
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
Paydaşların Doğa Turizminden Beklediği Olumlu Etkiler
Ekonomik Yönden
54%
Kültürel Yönden
46%
Paydaşlara Göre Doğayı Korumaya Yönelik Alınabilecek Tedbirler
87
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Diğer
13%
Uyarı ve Cezai
Yaptırımlar
12%
Bilinçlendirme
75%
4.2 PAYDAŞ ANALİZİ:
4.2.1. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü:
1. Doğa turizmi geliştirme projesi çerçevesinde bizimle birlikte hangi alt projeleri
hazırlayabilirsiniz?
A. Yöre halkının doğa turizmi konusunda bilgilendirilmesi ve doğa koruma konusunda
bilinçlendirilmesi.
B. Doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilecek koruma alanlarında; yönetim planı
olmayanların, yönetim planlarının hazırlanması.
C. Doğa turizmi potansiyeli olan yöre ve yörelerde koruma ve kullanım dengesi
çerçevesinde doğa turizmi faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için stratejilerin
belirlenmesi ve kullanım açısından sınırlayıcı plan kararlarının alınması. (Örneğin; bir
alanın hangi mevsimde av turizmine açılacağı, kültürel ve arkeolojik değeri olan yapı
ve
alanlarda
koruma
kullanma
ilişkisinin belirlenmesi,
doğal
kaynakların
sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için ne kadar ziyaretçiye hangi
faaliyetlerin kullanımı için izin verileceği sınırlarının belirlenmesi gibi.)
88
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
D. Doğa turizmi için faaliyet geliştirme, kapasite artırma, konaklama tesisleri, rekreatif
faaliyetler için gereken alt yapı ve tesislerin Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yönetim
Planı çerçevesinde hazırlanan projelerin uygulanması.
E. Doğa turizmi rekreasyon alanlarına ulaşım ağının sağlanması.
F. Agroturizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi için ayrı planların
hazırlanması.
G. Doğa turizmi faaliyetlerinin amacının kırsal kalkınma olmasından dolayı, doğa
turizmi faaliyetleri çerçevesindeki işletmelerin yalnızca yöre halkına verilmesi
yabancı sermayenin faaliyetlere girişinin engellenmesi.
H. Doğa turizmi faaliyet alanlarının denetimi ve güvenliğinin sağlanması.
2. Bizimle bu faaliyetlerde kimler işbirliği yapabilir?
3. Bize bu faaliyetlerde kimler finansal destek sağlayabilir?
4. Bizimle
işbirliği
yapacaksanız,
ne
kadar
zamanda
bu
faaliyetleri
gerçekleştirebileceğinizi öngörüyorsunuz?
MERKEZ
İLÇESİ
YÜKSEKOVA
İLÇESİ
ÇUKURCA
İLÇESİ
ŞEMDİNLİ
İLÇESİ
5. HAKKARİ ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?
Değerler toplamı
18
18
18
18
Rafting (R)
Canyoning/kanyon yürüyüşü (C)
Mağaracılık (M)
Dağ bisikletçiliği (DB)
Denizel değerler (DS)
Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG)
Peyzaj güzelliği/fotosafari (PF)
Yaylada konaklama/kamping (YK)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
AKTİVİTE/DEĞER
89
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR)
Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)
Pansiyonculuk(P)
Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM)
Aktif yaylacılık(AY)
Kelebek gözlemciliği imkanı(KeG)
Kuş gözlemciliği imkanı(KuG)
Sportif olta balıkçılığı imkanı(SOB)
Milli park vb sahalar(MP)
Milli park vb. yerde konaklama(MPK)
Kış sporları potansiyeli(KSP)
Aktif kış sporları merkezi(KSM)
Estetik şelale bulunan yerler(EŞ)
Estetik göl/baraj olan yerler(EGB)
Botanik gezilerine uygun saha(BOG)
Tescilli avlak sahası (AvS)
Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS)
Garantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)
İzole ilginç ekosistemler(İE)
Çim kayağı(ÇK)
Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)
Bakir Küçük Koylar (BKK)
Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar ve
benzeri dahil) (FGİ)
Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG)
Köy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,
kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP)
Çayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi
(görselliği yüksek olacak) (DÇG)
Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında en
az 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılar
tanıtılmalıdır) (DTTTG)
Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakir
orman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)
(BDPKG)
Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günü
ziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)
(GG)
Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)
(KMG)
Yayla gezisi imkanı (Ya)
Yaya gezi imkanı (Y)
Tarihi eserler, sit alanı (Ts)
Şelale görme imkanı (Ş)
Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P)
Mağara gezisi (Mğ)
Motorlu gezi imkanı (M)
Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)
Kanyon görme imkanı (Cn)
Botanik gezisi imkanı (Bt)
Bakir orman gezisi (Bo)
90
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Atla geziye uygun (At)
4.2.2 Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü:
1.
Doğa turizmi geliştirme projesi çerçevesinde bizimle birlikte hangi alt
projeleri hazırlayabilirsiniz? A-B-C-D-E-F-G-H
A.
Yöre halkının doğa turizmi konusunda bilgilendirilmesi ve doğa koruma
konusunda bilinçlendirilmesi.
B.
Doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilecek koruma alanlarında; yönetim planı
olmayanların, yönetim planlarının hazırlanması.
C.
Doğa turizmi potansiyeli olan yöre ve yörelerde koruma ve kullanım dengesi
çerçevesinde doğa turizmi faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için stratejilerin belirlenmesi ve
kullanım açısından sınırlayıcı plan kararlarının alınması. (Örneğin; bir alanın hangi mevsimde av
turizmine açılacağı, kültürel ve arkeolojik değeri olan yapı ve alanlarda koruma kullanma
ilişkisinin belirlenmesi, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için ne
kadar ziyaretçiye hangi faaliyetlerin kullanımı için izin verileceği sınırlarının belirlenmesi gibi.)
91
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
D.
Doğa turizmi için faaliyet geliştirme, kapasite artırma, konaklama tesisleri,
rekreatif faaliyetler için gereken alt yapı ve tesislerin Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yönetim
Planı çerçevesinde hazırlanan projelerin uygulanması.
E.
Doğa turizmi rekreasyon alanlarına ulaşım ağının sağlanması.
F.
Agroturizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi için ayrı planların
hazırlanması.
G.
Doğa turizmi faaliyetlerinin amacının kırsal kalkınma olmasından dolayı, doğa
turizmi faaliyetleri çerçevesindeki işletmelerin yalnızca yöre halkına verilmesi yabancı
sermayenin faaliyetlere girişinin engellenmesi.
H.
Doğa turizmi faaliyet alanlarının denetimi ve güvenliğinin sağlanması.
2.
Bizimle bu faaliyetlerde kimler işbirliği yapabilir?
İl Kültür Turizm Müdürlüğü
3.
Bize bu faaliyetlerde kimler finansal destek sağlayabilir?
Kültür ve Turizm Bakanlığı, DAKA, Hakkari Valiliği, Ulusal ve Uluslar Arası Fonlar.
4.
Bizimle
işbirliği
yapacaksanız,
ne
kadar
zamanda
bu
faaliyetleri
gerçekleştirebileceğinizi öngörüyorsunuz?
3 Yıl
92
ŞEMDİNLİ
İLÇESİ
Rafting (R)
Canyoning/kanyon yürüyüşü (C)
Mağaracılık (M)
Dağ bisikletçiliği (DB)
Denizel değerler (DS)
Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG)
Peyzaj güzelliği/fotosafari (PF)
Yaylada konaklama/kamping (YK)
ÇUKURCA
İLÇESİ
Değerler toplamı
29
27
28
X
X
X
X
X
X
X
X
MERKEZ
İLÇESİ
AKTİVİTE/DEĞER
YÜKSEKOVA
İLÇESİ
5. HAKKARİ ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?
34
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR)
Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)
Pansiyonculuk(P)
Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM)
Aktif yaylacılık(AY)
Kelebek gözlemciliği imkanı(KeG)
Kuş gözlemciliği imkanı(KuG)
Sportif olta balıkçılığı imkanı(SOB)
Milli park vb sahalar(MP)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Milli park vb. yerde konaklama(MPK)
Kış sporları potansiyeli(KSP)
Aktif kış sporları merkezi(KSM)
Estetik şelale bulunan yerler(EŞ)
Estetik göl/baraj olan yerler(EGB)
Botanik gezilerine uygun saha(BOG)
Tescilli avlak sahası (AvS)
Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS)
Garantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)
İzole ilginç ekosistemler(İE)
Çim kayağı(ÇK)
Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)
Bakir Küçük Koylar (BKK)
Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar ve
benzeri dahil) (FGİ)
Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG)
Köy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,
kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP)
Çayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi
(görselliği yüksek olacak) (DÇG)
Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında en
az 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılar
tanıtılmalıdır) (DTTTG)
Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakir
orman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)
(BDPKG)
Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günü
ziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)
(GG)
Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)
(KMG)
Yayla gezisi imkanı (Ya)
Yaya gezi imkanı (Y)
Tarihi eserler, sit alanı (Ts)
Şelale görme imkanı (Ş)
Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P)
Mağara gezisi (Mğ)
Motorlu gezi imkanı (M)
Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)
Kanyon görme imkanı (Cn)
Botanik gezisi imkanı (Bt)
Bakir orman gezisi (Bo)
93
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
X
Atla geziye uygun (At)
X
X
X
4.2.3 Hakkari Valiliği:
1. Doğa turizmi geliştirme projesi çerçevesinde bizimle birlikte hangi alt projeleri
hazırlayabilirsiniz? A-B-B-C-D-E-G-H
A.
Yöre halkının doğa turizmi konusunda bilgilendirilmesi ve doğa koruma
konusunda bilinçlendirilmesi.
B.
Doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilecek koruma alanlarında; yönetim planı
olmayanların, yönetim planlarının hazırlanması.
C.
Doğa turizmi potansiyeli olan yöre ve yörelerde koruma ve kullanım dengesi
çerçevesinde doğa turizmi faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için stratejilerin belirlenmesi ve
kullanım açısından sınırlayıcı plan kararlarının alınması. (Örneğin; bir alanın hangi mevsimde av
94
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
turizmine açılacağı, kültürel ve arkeolojik değeri olan yapı ve alanlarda koruma kullanma
ilişkisinin belirlenmesi, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için ne
kadar ziyaretçiye hangi faaliyetlerin kullanımı için izin verileceği sınırlarının belirlenmesi gibi.)
D.
Doğa turizmi için faaliyet geliştirme, kapasite artırma, konaklama tesisleri,
rekreatif faaliyetler için gereken alt yapı ve tesislerin Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yönetim
Planı çerçevesinde hazırlanan projelerin uygulanması.
E.
Doğa turizmi rekreasyon alanlarına ulaşım ağının sağlanması.
F.
Agroturizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi için ayrı planların
hazırlanması.
G.
Doğa turizmi faaliyetlerinin amacının kırsal kalkınma olmasından dolayı, doğa
turizmi faaliyetleri çerçevesindeki işletmelerin yalnızca yöre halkına verilmesi yabancı
sermayenin faaliyetlere girişinin engellenmesi.
H.
Doğa turizmi faaliyet alanlarının denetimi ve güvenliğinin sağlanması.
2.
Bizimle bu faaliyetlerde kimler işbirliği yapabilir?
İl Özel İdareleri, Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Belediyeler, Çevre Şehircilik İl
Müdürlüğü, Gençlik Müdürlüğü.
3.
Bize bu faaliyetlerde kimler finansal destek sağlayabilir?
İl Özel İdareleri, belediyeler, Valilik ve Kaymakamlıklar, Kültür ve Turizm Müdürlüğü
4.
Bizimle
işbirliği
yapacaksanız,
ne
kadar
zamanda
bu
faaliyetleri
gerçekleştirebileceğinizi öngörüyorsunuz?
5-6 yıl
Rafting (R)
Canyoning/kanyon yürüyüşü (C)
Mağaracılık (M)
Dağ bisikletçiliği (DB)
Denizel değerler (DS)
Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG)
ÇUKURCA
İLÇESİ
ŞEMDİNLİ
İLÇESİ
Değerler toplamı
YÜKSEKOVA
İLÇESİ
AKTİVİTE/DEĞER
MERKEZ
İLÇESİ
Hakkari ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?
25
2
18
1
15
1
22
X
X
95
X
X
X
X
X
2
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Peyzaj güzelliği/fotosafari (PF)
Yaylada konaklama/kamping (YK)
Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR)
Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Pansiyonculuk(P)
Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM)
Aktif yaylacılık(AY)
Kelebek gözlemciliği imkanı(KeG)
Kuş gözlemciliği imkanı(KuG)
Sportif olta balıkçılığı imkanı(SOB)
Milli park vb sahalar(MP)
X
X
X
X
X
Milli park vb. yerde konaklama(MPK)
Kış sporları potansiyeli(KSP)
Aktif kış sporları merkezi(KSM)
Estetik şelale bulunan yerler(EŞ)
Estetik göl/baraj olan yerler(EGB)
Botanik gezilerine uygun saha(BOG)
Tescilli avlak sahası (AvS)
Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS)
Garantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)
İzole ilginç ekosistemler(İE)
Çim kayağı(ÇK)
Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)
Bakir Küçük Koylar (BKK)
Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar ve
benzeri dahil) (FGİ)
Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG)
Köy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,
kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP)
Çayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi
(görselliği yüksek olacak) (DÇG)
Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında en
az 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılar
tanıtılmalıdır) (DTTTG)
Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakir
orman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)
(BDPKG)
Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günü
ziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)
(GG)
Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)
(KMG)
Yayla gezisi imkanı (Ya)
Yaya gezi imkanı (Y)
Tarihi eserler, sit alanı (Ts)
Şelale görme imkanı (Ş)
Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P)
Mağara gezisi (Mğ)
Motorlu gezi imkanı (M)
Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)
Kanyon görme imkanı (Cn)
96
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Botanik gezisi imkanı (Bt)
Bakir orman gezisi (Bo)
Atla geziye uygun (At)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
4.2.4 Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü:
1. Doğa turizmi geliştirme projesi çerçevesinde bizimle birlikte hangi alt projeleri
hazırlayabilirsiniz? A-C-D
A.
Yöre halkının doğa turizmi konusunda bilgilendirilmesi ve doğa koruma
konusunda bilinçlendirilmesi.
B.
Doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilecek koruma alanlarında; yönetim planı
olmayanların, yönetim planlarının hazırlanması.
C.
Doğa turizmi potansiyeli olan yöre ve yörelerde koruma ve kullanım dengesi
çerçevesinde doğa turizmi faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için stratejilerin belirlenmesi ve
kullanım açısından sınırlayıcı plan kararlarının alınması. (Örneğin; bir alanın hangi mevsimde av
turizmine açılacağı, kültürel ve arkeolojik değeri olan yapı ve alanlarda koruma kullanma
ilişkisinin belirlenmesi, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için ne
kadar ziyaretçiye hangi faaliyetlerin kullanımı için izin verileceği sınırlarının belirlenmesi gibi.)
D.
Doğa turizmi için faaliyet geliştirme, kapasite artırma, konaklama tesisleri,
rekreatif faaliyetler için gereken alt yapı ve tesislerin Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yönetim
Planı çerçevesinde hazırlanan projelerin uygulanması.
E.
Doğa turizmi rekreasyon alanlarına ulaşım ağının sağlanması.
F.
Agroturizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi için ayrı planların
hazırlanması.
G.
Doğa turizmi faaliyetlerinin amacının kırsal kalkınma olmasından dolayı, doğa
turizmi faaliyetleri çerçevesindeki işletmelerin yalnızca yöre halkına verilmesi yabancı
sermayenin faaliyetlere girişinin engellenmesi.
H.
Doğa turizmi faaliyet alanlarının denetimi ve güvenliğinin sağlanması.
2.
Bizimle bu faaliyetlerde kimler işbirliği yapabilir?
Doğa dernekleri, sendikalar ve Bu konularda faaliyeti olan kurumlar.
3.
Bize bu faaliyetlerde kimler finansal destek sağlayabilir?
Devlet bütçe ayırmalı, Avrupa fonları
97
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
4.
Bizimle
işbirliği
yapacaksanız,
ne
kadar
zamanda
bu
faaliyetleri
gerçekleştirebileceğinizi öngörüyorsunuz?
11
X
Rafting (R)
Canyoning/kanyon yürüyüşü (C)
Mağaracılık (M)
Dağ bisikletçiliği (DB)
Denizel değerler (DS)
Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG)
Peyzaj güzelliği/fotosafari (PF)
Yaylada konaklama/kamping (YK)
Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR)
Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)
7
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Şemdinli
İLÇESİ
Değerler toplamı
Çukurca
İLÇESİ
AKTİVİTE/DEĞER
Yüksekova
İLÇESİ
Hakkari ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?
Merkez
İLÇESİ
5.
8
X
X
X
8
X
X
X
X
X
Pansiyonculuk(P)
Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM)
Aktif yaylacılık(AY)
Kelebek gözlemciliği imkanı(KeG)
Kuş gözlemciliği imkanı(KuG)
Sportif olta balıkçılığı imkanı(SOB)
Milli park vb sahalar(MP)
Milli park vb. yerde konaklama(MPK)
Kış sporları potansiyeli(KSP)
Aktif kış sporları merkezi(KSM)
Estetik şelale bulunan yerler(EŞ)
Estetik göl/baraj olan yerler(EGB)
Botanik gezilerine uygun saha(BOG)
Tescilli avlak sahası (AvS)
Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS)
Garantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)
İzole ilginç ekosistemler(İE)
Çim kayağı(ÇK)
Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)
Bakir Küçük Koylar (BKK)
Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar ve
benzeri dahil) (FGİ)
98
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG)
Köy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,
kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP)
Çayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi
(görselliği yüksek olacak) (DÇG)
Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında en
az 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılar
tanıtılmalıdır) (DTTTG)
Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakir
orman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)
(BDPKG)
Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günü
ziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)
(GG)
Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)
(KMG)
Yayla gezisi imkanı (Ya)
Yaya gezi imkanı (Y)
Tarihi eserler, sit alanı (Ts)
Şelale görme imkanı (Ş)
Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P)
Mağara gezisi (Mğ)
Motorlu gezi imkanı (M)
Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)
Kanyon görme imkanı (Cn)
Botanik gezisi imkanı (Bt)
Bakir orman gezisi (Bo)
Atla geziye uygun (At)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
4.2.5 Hakkâri Üniversitesi:
1. Doğa turizmi geliştirme projesi çerçevesinde bizimle birlikte hangi alt projeleri
hazırlayabilirsiniz? A-E-G
A.
Yöre halkının doğa turizmi konusunda bilgilendirilmesi ve doğa koruma
konusunda bilinçlendirilmesi.
B.
Doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilecek koruma alanlarında; yönetim planı
olmayanların, yönetim planlarının hazırlanması.
C.
Doğa turizmi potansiyeli olan yöre ve yörelerde koruma ve kullanım dengesi
çerçevesinde doğa turizmi faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için stratejilerin belirlenmesi ve
99
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
kullanım açısından sınırlayıcı plan kararlarının alınması. (Örneğin; bir alanın hangi mevsimde av
turizmine açılacağı, kültürel ve arkeolojik değeri olan yapı ve alanlarda koruma kullanma
ilişkisinin belirlenmesi, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için ne
kadar ziyaretçiye hangi faaliyetlerin kullanımı için izin verileceği sınırlarının belirlenmesi gibi.)
D.
Doğa turizmi için faaliyet geliştirme, kapasite artırma, konaklama tesisleri,
rekreatif faaliyetler için gereken alt yapı ve tesislerin Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yönetim
Planı çerçevesinde hazırlanan projelerin uygulanması.
E.
Doğa turizmi rekreasyon alanlarına ulaşım ağının sağlanması.
F.
Agroturizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi için ayrı planların
hazırlanması.
G.
Doğa turizmi faaliyetlerinin amacının kırsal kalkınma olmasından dolayı, doğa
turizmi faaliyetleri çerçevesindeki işletmelerin yalnızca yöre halkına verilmesi yabancı
sermayenin faaliyetlere girişinin engellenmesi.
H.
Doğa turizmi faaliyet alanlarının denetimi ve güvenliğinin sağlanması.
2.
Bizimle bu faaliyetlerde kimler işbirliği yapabilir?
Hakkari Üniversitesi SKS Daire Başkanlığı, H.Ü Dağcılık ve Doğa Sporları Kulübü
3.
Bize bu faaliyetlerde kimler finansal destek sağlayabilir?
Ortak projelerde Üniversitemiz gerekli kaynağı sağlayabilir
4.
Bizimle
işbirliği
yapacaksanız,
ne
kadar
zamanda
bu
faaliyetleri
gerçekleştirebileceğinizi öngörüyorsunuz?
Yapılacak olan doğa sporları veya doğa aktivitelerinin ihtivası açısından ortak
belirlenecek sürede yapılabilir.
Halihazırda aktif olan doğa sporları kulübümüz her an destek verebilir.
Yapılan veya programlanmış ama henüz yapılamayan faaliyetlerimiz değerlendirilebilir.
31
X
X
X
X
Rafting (R)
Canyoning/kanyon yürüyüşü (C)
Mağaracılık (M)
Dağ bisikletçiliği (DB)
100
Şemdinli
İLÇESİ
Değerler toplamı
Çukurca
İLÇESİ
AKTİVİTE/DEĞER
Yüksekova
İLÇESİ
Hakkâri ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?
Merkez
İLÇESİ
5.
13
19
16
X
X
X
X
X
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Denizel değerler (DS)
Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG)
Peyzaj güzelliği/fotosafari (PF)
Yaylada konaklama/kamping (YK)
Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR)
Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Pansiyonculuk(P)
X
X
X
X
X
Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM)
Aktif yaylacılık(AY)
Kelebek gözlemciliği imkanı(KeG)
Kuş gözlemciliği imkanı(KuG)
Sportif olta balıkçılığı imkanı(SOB)
Milli park vb sahalar(MP)
X
X
X
X
X
Milli park vb. yerde konaklama(MPK)
Kış sporları potansiyeli(KSP)
Aktif kış sporları merkezi(KSM)
Estetik şelale bulunan yerler(EŞ)
Estetik göl/baraj olan yerler(EGB)
Botanik gezilerine uygun saha(BOG)
Tescilli avlak sahası (AvS)
Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS)
Garantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)
İzole ilginç ekosistemler(İE)
Çim kayağı(ÇK)
Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)
Bakir Küçük Koylar (BKK)
Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar ve
benzeri dahil) (FGİ)
Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG)
Köy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,
kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP)
Çayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi
(görselliği yüksek olacak) (DÇG)
Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında en
az 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılar
tanıtılmalıdır) (DTTTG)
Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakir
orman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)
(BDPKG)
Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günü
ziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)
(GG)
Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)
(KMG)
Yayla gezisi imkanı (Ya)
Yaya gezi imkanı (Y)
Tarihi eserler, sit alanı (Ts)
Şelale görme imkanı (Ş)
Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P)
Mağara gezisi (Mğ)
Motorlu gezi imkanı (M)
101
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)
Kanyon görme imkanı (Cn)
Botanik gezisi imkanı (Bt)
Bakir orman gezisi (Bo)
Atla geziye uygun (At)
X
X
X
X
4.2.6 Cilo Doğa Derneği:
1. Doğa turizmi geliştirme projesi çerçevesinde bizimle birlikte hangi alt projeleri
hazırlayabilirsiniz?
A.
Yöre halkının doğa turizmi konusunda bilgilendirilmesi ve doğa koruma
konusunda bilinçlendirilmesi.
B.
Doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilecek koruma alanlarında; yönetim planı
olmayanların, yönetim planlarının hazırlanması.
102
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
C.
Doğa turizmi potansiyeli olan yöre ve yörelerde koruma ve kullanım dengesi
çerçevesinde doğa turizmi faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için stratejilerin belirlenmesi ve
kullanım açısından sınırlayıcı plan kararlarının alınması. (Örneğin; bir alanın hangi mevsimde av
turizmine açılacağı, kültürel ve arkeolojik değeri olan yapı ve alanlarda koruma kullanma
ilişkisinin belirlenmesi, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımının sağlanabilmesi için ne
kadar ziyaretçiye hangi faaliyetlerin kullanımı için izin verileceği sınırlarının belirlenmesi gibi.)
D.
Doğa turizmi için faaliyet geliştirme, kapasite artırma, konaklama tesisleri,
rekreatif faaliyetler için gereken alt yapı ve tesislerin Orman ve Su İşleri Bakanlığı Yönetim
Planı çerçevesinde hazırlanan projelerin uygulanması.
E.
Doğa turizmi rekreasyon alanlarına ulaşım ağının sağlanması.
F.
Agroturizm faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi için ayrı planların
hazırlanması.
G.
Doğa turizmi faaliyetlerinin amacının kırsal kalkınma olmasından dolayı, doğa
turizmi faaliyetleri çerçevesindeki işletmelerin yalnızca yöre halkına verilmesi yabancı
sermayenin faaliyetlere girişinin engellenmesi.
H.
Doğa turizmi faaliyet alanlarının denetimi ve güvenliğinin sağlanması.
2.
Bizimle bu faaliyetlerde kimler işbirliği yapabilir?
Turizm, seyahat Acenteleri İlgili STK ve Şirketler
3.
Bize bu faaliyetlerde kimler finansal destek sağlayabilir?
Turizm Bakanlığı ve Şirketler
4.
Bizimle
işbirliği
yapacaksanız,
ne
kadar
zamanda
bu
faaliyetleri
gerçekleştirebileceğinizi öngörüyorsunuz?
Sorunlar aşılana kadar işbirliği yapılır.
Rafting (R)
103
37
X
Şemdinli
İLÇESİ
30
Çukurca
İLÇESİ
Değerler toplamı
Yüksekova
İLÇESİ
AKTİVİTE/DEĞER
Merkez
İLÇESİ
5. Hakkari ilinde öne çıkan doğa turizm değerlerini işaretleyeniz?
21
28
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Canyoning/kanyon yürüyüşü (C)
Mağaracılık (M)
Dağ bisikletçiliği (DB)
Denizel değerler (DS)
Dağ-yayla gezisi imkanı ( DG)
Peyzaj güzelliği/fotosafari (PF)
Yaylada konaklama/kamping (YK)
Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR)
Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Pansiyonculuk(P)
X
Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM)
Aktif yaylacılık(AY)
Kelebek gözlemciliği imkanı(KeG)
Kuş gözlemciliği imkanı(KuG)
Sportif olta balıkçılığı imkanı(SOB)
Milli park vb sahalar(MP)
Milli park vb. yerde konaklama(MPK)
Kış sporları potansiyeli(KSP)
Aktif kış sporları merkezi(KSM)
Estetik şelale bulunan yerler(EŞ)
Estetik göl/baraj olan yerler(EGB)
Botanik gezilerine uygun saha(BOG)
Tescilli avlak sahası (AvS)
Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS)
Garantili yaban hayatı gözlemi(GYHG)
İzole ilginç ekosistemler(İE)
Çim kayağı(ÇK)
Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (SAG)
Bakir Küçük Koylar (BKK)
Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar ve
benzeri dahil) (FGİ)
Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG)
Köy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat,
kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP)
Çayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi
(görselliği yüksek olacak) (DÇG)
Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında en
az 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılar
tanıtılmalıdır) (DTTTG)
Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakir
orman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri)
(BDPKG)
Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günü
ziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir)
(GG)
Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler)
(KMG)
Yayla gezisi imkanı (Ya)
Yaya gezi imkanı (Y)
Tarihi eserler, sit alanı (Ts)
Şelale görme imkanı (Ş)
104
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler(P)
Mağara gezisi (Mğ)
Motorlu gezi imkanı (M)
Jeolojik ve jeomorfolojik değerler (Jm)
Kanyon görme imkanı (Cn)
Botanik gezisi imkanı (Bt)
Bakir orman gezisi (Bo)
Atla geziye uygun (At)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
5. HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ ARZI
5.1. Hakkâri’nin DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ (DOĞA TURİZMİ ARZI)
5.2. Hakkâri ilinin Doğa Turizmi (Arzı) Değerleri ve Bilinirlik Değerlendirmesi
5.2.1. Hakkâri İlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar
105
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Milli Parklar: İl Şube Müdürlüğümüz sınırlarında Milli Park bulunmamaktadır.
Tabiat Parkları: İl Şube Müdürlüğümüz sınırlarında Tabiat Parkı bulunmamaktadır.
Tabiatı Koruma Alanları: İl Şube Müdürlüğümüz sınırlarında Tabiatı Koruma Alanı
bulunmamaktadır.
Tabiat Anıtları: İl Şube Müdürlüğümüz sınırlarında Tabiat Anıtı bulunmamaktadır.
Yaban Hayatı Geliştirme, Yerleştirme, Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlaklar:
Sirte Devlet Avlağı, Hakkâri ili Merkez ilçesi Üzümcü ve Ceylanlı Köyü, Mülki hudutları
içindedir. 5. 749 ha’lık alana sahiptir.
Sulak Alanlar ve Ramsar Alanları:
Yüksekova Nehil Sazlığı: Hakkâri ilimiz Yüksekova ilçesinde bulunan YüksekovaNehil sazlığı 24900 ha’lık alana sahiptir. Ulusal Sulak Alan Komisyonunun 2008 yılı II. Olağan
Toplantısında Onaylanmış ve koruma altına alınmıştır. Alanda yapılan kuş gözlemlerinde çok
sayıda kuşa rastlanmıştır. Bu sazlık Su Kuşları Temelinde Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alan
olarak değerlendirilmektedir.
106
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Yüksekova Nehil Sazlığı Sınır Gösterir Harita –Harita 6-
107
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
İl Şube Müdürlüğümüzce Yüksekova Sazlığı Bölgesinde yaptığımız kuş gözlem
çalışmalarında rastladığımız kuş türleri:
Türkçe İsim
Bilimsel İsim
Sarı Kuyruksallayan
Matacilla flava feldegg
Leylek
Ciconia ciconia
Karabaş Martı
Chronicocephalus ridibundus
Kızılbacak
Tringa totanus
Kız Kuşu
Vanellus vanellus
Akça cılıbıt
Charadrius alexandrinus
Gökkuzgun
Coracias garrulus
Sığırcık
Sturnus vulgaris
Yüksekova Nehil Sazlığında Gözlemlediğimiz Kuş Türleri –Tablo 26-
Sarı Kuyruksallayan Matacilla flava feldegg
108
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Kızılbacak
109
Tringa totanu
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Akça cılıbıt Charadrius alexandrinus
Leylek Ciconia ciconia
110
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Yüksekova Nehil Sazlığından Bir Fotoğraf
Sirte Devlet Avlağı:
Hakkâri ili Merkez ilçesi Üzümcü ve Ceylanlı Köyü, Mülki hudutları içindedir. 5. 749
ha’lık alana sahiptir. Sahada Kurt, ayı, yaban domuzu, dağ keçisi, tilki, tavşan, kaya sansarı, gibi
memeli hayvanlar ile yırtcı kuş türleri yanı sıra keklik, kaya güvercini gibi kuşlar bulunmaktadır.
Bu saha Av Turizmi açısından çok önemli bir alandır.
5.2.2.
Seçkin Özellikli Diğer Sahalar
Yaylalar: Berçelan ve Golan yaylaları. Cilo-Sat Dağlarının üzerinde de yayalalar
bulunmaktadır.
Göller: Karadağ üzerinde krater gölü bulunmaktadır. Cilo-Sat dağları üzerinde buzul
gölleri bulunmaktadır, bu göllerin en büyüğü Bay gölüdür. Merkez İlçede Karadağ eteklerinde
Seyithan, Golaşin ve Golan Gölleri.
Barajlar: Bulunmamaktadır.
Kıyılar: Bulunmamaktadır.
Dağlar: Cilo (4.168 m), Sandil (3.818 m), Mordağ (3.81o m), Karadağ (3630 m),
Geverok (3680 m) ve Sümbül (3.250 m)’dir. Başlıca dağlar bunlardır.
Şifalı Sular: Yeterli bilgi mevcut değildir.
Vadiler: Zap Vadisi, Şine Vadisi, Şemdinli Suyu Vadisi, Helel Vadisi, Kırıkdağ Vadisi
ve Kazan Vadisi en önemlileridir
Akarsular: Zap Suyu, Kaval Suyu, Hele Suyu, Avaspi Suyu, Nehil Çayı.
Kanyonlar: Yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Uçurumlar: Yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Arz analizi tabloları;
Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede B, Ülke seviyesinde T, Milletlerarası seviyede: M
111
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
1- SULAK ALAN
Adı
Yüksekova Nehil Sulak Alanı
İlçesi
Yüksekova
Bilinirlik
B
Yüksekova Nehil Sazlığı DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ-SWOT
ANALİZİ
GÜÇLÜ YÖNLER
ZAYIF YÖNLER
* Su kuşları açısından çok önemli bir alan
olması,
* Kuş gözlemciliğine müsait olması,
*Ulaşımın kolay olması,
*Bilinirliğinin az olması
*Alt yapı ve üst yapı yetersizlikleri,
*Doğa bilincinin zayıf olması,
*Bilinçsiz kullanım koşulları,
*Bakımsız olması,
*Kent içinde olması
*Yönetimin yeterli çalışma yapmamış
olması
FIRSATLAR
TEHDİTLER
* Güvenlik sorunları,
* Aşırı kullanım tarım-hayvancılık
*Merkeze yakın olması nedeniyle takip,
bakım ve denetim kolaylığı
2- AVLAK
Adı
Sirte Devlet Avlağı
İlçesi
Çukurca Merkez
Bilinirlik
B
Sirte Devlet Avlağı DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ-SWOT
ANALİZİ
GÜÇLÜ YÖNLER
* Sahanın uzun yıllardır insan baskısından
uzak kalması,
* çevre kirliliğinin bulunmaması,
*doğal türler açısından zengin olması ,
ZAYIF YÖNLER
*Bilinirliğinin az olması
*Alt yapı ve üst yapı yetersizlikleri,
*Uzun yılardır süren çatışmaların etkileri,
*Ulaşımın zor olması
*Yönetimin yeterli çalışma yapmamış
olması
FIRSATLAR
TEHDİTLER
* Güvenlik sorunları,
* Uzaklık
*Doğal özelliklerini koruyan ve bakir bir
alan olması
112
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
5.3 HAKKÂRİ İLİNDE DOĞA TURİZMİ ÇEŞİTLERİ:
Kuş Gözlemciliği: Hakkâri ilimiz kuş gözlemciliği açısından çok uygun bir alandır.
Özellikle Yüksekova Sazlığı ve Zap suyu vadisi su kuşları için çok önemli alanlardır.
Bölgemizde çok sayıda yırtıcı kuş türü de bulunmaktadır.
İl Şube Müdürlüğümüzce yaptığımız kuş gözlem çalışmalarında bölgede rastladığımız
kuş türleri:
Türkçe İsim
Bilimsel İsim
Sarı Kuyruksallayan
Matacilla flava feldegg
Leylek
Ciconia ciconia
Karabaş Martı
Chronicocephalus ridibundus
Kızılbacak
Tringa totanus
Kız Kuşu
Vanellus vanellus
Akça cılıbıt
Charadrius alexandrinus
Gökkuzgun
Coracias garrulus
İbibik
Upupa epops
Kaya güvercini
Columba liva
Saksağan
Pica pica
Sığırcık
Sturnus vulgaris
Kınalı keklik
Alectoris chukar
Bölgede yapılacak Kuş gözetleme kuleleri ve kurulacak olan Kuş Gözlemciliği
kulüpleri ile bu alanda canlanmalar meydana gelecektir.
113
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Doğa Yürüyüşü: Hakkari gerek flora gerek fauna açısından oldukça zengin dağ ve
sıradağlara sahiptir. Bu özelliği sayesinde Hakkâri dağ yürüyüşleri ve tırmanışları açısından
önemli bir potansiyeli bünyesinde barındırmaktadır. Bu potansiyel planlı bir yaklaşımla
değerlendirilirse turizm olgusu içerisinde önemli bir yere sahip olabilir.
Doğa yürüyüşü için başlıca dağlar; Cilo (4.168 m), Sandil (3.318 m), Mordağ (3.810
m), Karadağ (3630 m), Geverok (3680 m) ve Sümbül (3.250 m)’dir. Bu dağlarda yapılabilecek
aktiviteler; doğa yürüyüşü ve kamplı yürüyüşlerdir.
Cilo Dağı, Merkez ilçeye 37 km uzaklıktadır. Bu yolun 20 km motorlu araçlarla, 17 km
ise katırla ve yaya olarak alınabilmektedir. Cilo dağına Yüksekova üzerinden de
gidilebilmektedir. Sat dağına Yüksekova üzerinden, 23 km araçla 8 km yaya ve atla
gidilebilmektedir. Şemdinli Geverek yaylasındaki göller bölgesi ve Bay Gölüne ise 150 km
araçla, 15 km’lik yaya yoluyla ulaşım sağlanabilir. Merkez ilçenin kuzeyinde yer alan Karadağ
üzerinde yer alan Seyithan, Golaşin, Golan Gölleri ile Berçelan yaylasıda yürüyüş ve kamplı
yürüyüş için uygundur. Berçelan Yaylası 18 km araç, 2 km lik yaya yolu ile ulaşılabilmektedir.
Bu alanlar dışında ildeki birçok derin vadide doğa yürüyüşü için elverişlidir.
Yayla ve Festival Turizmi: İldeki en önemli yayla Hakkâri’ye 18 km uzaklıkta yer
alan Berçelan yaylasıdır. Halkın yazın hayvanlarını otlatmak ve ürünlerini değerlendirmek için
göç ettikleri, geleneksel kara çadırları ile yaşadıkları bir yerdir. Berçelanın batısında bulunan
Golan yaylası diğer önemli bir yayladır. Golan yaylasına 15 km’lik bir yolla ulaşılmaktadır.
Benzer şekilde Cilo ve Sat Dağlarındaki yaylalarda turizm için kullanılabilecek yapıdadır.
Hakkâri ili sınırları içinde bulunan potansiyel yayla turizm alanları uzaklık, ulaşım imkânlarının
yetersizliği, sosyal istikrarsızlık, uzun süreli konaklama işletmelerinin olmayışı, altyapının
bulunmayışı nedeniyle değerlendirilememişlerdir. Ağustos ayında ilimizde kuzu kırpma
şenlikleri yapılmaktadır.
Mağara Turizmi: Hakkâri ili mağaralarının tespitine yönelik şu ana kadar detaylı bir
çalışma yapılmamıştır. Ancak 1938 yılında Cilo-Sat dağlarının Gevaruk Vadisinde keşfedilen ve
yaklaşık 5000 yıllık olduğu varsayılan kaya resimleri ilin potansiyeli hakkında bilgi vermektedir.
Bu güne kadar tespi edilen 1179 kaya resminin yanı sıra, keşfedilmeyi bekleyen yüzlerce resmin
olduğu düşünülmektedir.
Av Turizmi: Av kaynakları açısından önemli potansiyele sahip olan Hakkâri ili gerekli
çalışmalar yapıldığı takdirde Av Turizmi için çok uygundur. Hakkâri özellikle dağ keçileri
114
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
açısından zengin bir coğrafyadır. İlimizde ayrıca keklik, tavşan, tilki ve yaban domuzu
popülasyonlarının Av Turizmi için uygun olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca gelişecek olan Av
Turizmi sayesinde kırsal nüfusta maddi olarak yaralanacaktır. İlde açılacak av malzemeleri satışı
yapılan dükkânlar vasıtasıyla ticaret hareketlenecektir. Şu an Çukurca ilçemizde Sirte mevkiinde
bir adet devlet avlağı bulunmaktadır.
Akarsu Turizmi: Hakkâri’nin en önemli akarsuyu Zap suyudur. Zap suyu hariç diğer
akarsular su sporları için uygun değildir. Zap suyu başlı başına bir turizm potansiyeli
taşımaktadır. Hem su sporları hem de içinden aktığı vadinin doğal güzellikleri ile Zap suyu çok
önemlidir. Vadinin Merkez ilçeyle Irak sınırı arsındaki kalan bölümünde eşi bulunmayacak, çok
özgün bir kaya yapısı bulunmaktadır. Vadi’nin 39. km’sinde Şine kayalıkları yer almaktadır.
Şine yöresinde Beytüşşebap’a giden yolun 110. km’sinde Melisa suyu ile Çeman düzlüğü önemli
bir doğal güzelliktir. Merkez ilçe girişine yakın olan Helel deresi ve vadisi sakin bir dinlenme
alanıdır. Hakkâri’ye 20 km kala Kırıkdağ vadisinden akan Avaspî denilen buzullardan akıp gelen
çok güzel bir su bulunmaktadır.
Aktivite/değer
Değerler toplamı
14
Rafting (R)
Canyoning/kanyon
yürüyüşü (C)
Mağaracılık (M)
115
Yüksekova İlçesi
Merkez İlçesi
NOT: ilimizde iki ilçede yerel halka anket uygulandığından iki ilçemize göre AktiviteDeğer tablosu düzenlenmiştir.
9
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Dağ bisikletçiliği (DB)
X
X
X
X
X
X
Kelebek gözlemciliği
imkanı(KeG)
X
X
Kuş gözlemciliği
imkanı (KuG)
X
X
Sportif olta balıkçılığı
imkanı (SOB)
X
X
Denizel değerler (DS)
Dağ-yayla gezisi
imkanı ( DG)
Peyzaj
güzelliği/fotosafari
(PF)
Yaylada
konaklama/kamping
(YK)
Düzenlenmiş doğa
gezisi rotası (DGR)
Tabiata uyumlu kırsal
miras gezisi (KMG)
Pansiyonculuk (P)
Kır havasında şehir
merkezleri (KHŞM)
Aktif yaylacılık(AY)
Milli park vb
sahalar(MP)
Milli park vb. nde
kona25klama (MPK)
Kış sporları potansiyeli
(KSP)
X
Aktif kış sporları
merkezi (KSM)
X
Estetik şelale bulunan
yerler(EŞ)
X
116
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Estetik göl/baraj olan
yerler (EGB)
X
X
X
X
Botanik gezilerine
uygun saha (BOG)
Tescilli avlak sahası
(AvS)
Yabana hayatı
geliştirme sahası
(YHGS)
Garantili yaban hayatı
gözlemi (GYHG)
İzole ilginç
ekosistemler(İE)
Çim kayağı (ÇK)
Sualtı Yaşamı Gözleme
İmkanı (SAG)
Bakir Küçük Koylar
(BKK)
Ormanaltı florası
tanıma gezi
imkanı(Mantar ve
benzeri dahil) (FGİ)
Endemik Bitkilerin
Gözlemi (EBG)
Köy Pazarları (Orman
meyvelerinden reçel
marmelat, kurutulmuş
meyve satılması
kaydıyla) (KP)
Çayır şeklinde
gruplanmış dağ
çiçekleri gezisi
(görselliği yüksek
olacak) (DÇG)
Doğal taşlardan tabiat
tarihi gezisi (Gezi
sırasında en az 10-15
değişik taş türü ve
117
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
jeomorfolojik yapılar
tanıtılmalıdır)
(DTTTG)
Bakir doğa parçaları
keşif gezisi (Bakir vadi
ve bakir orman gibi
gizli kalan değerleri
keşfetme gezileri)
(BDPKG)
Gastronomi gezisi
(Gezi günü belirlenir.
Gezi günü ziyaretçilerle
yöresel yemekler
yapılarak yedirilir)
(GG)
Dokusu bozulmamış
kırsal miras gezisi
(köyler) (KMG)
Yayla gezisi imkânı
(Ya)
X
Yaya gezi imkânı (Y)
Tarihi eserler, sit alanı
(Ts)
Şelale görme imkanı
(Ş)
Peyzaj değeri yüksek
yerler,fotoğrafik yerler
(P)
Mağara gezisi (Mğ)
Motorlu gezi imkânı
(M)
Jeolojik ve
jeomorfolojik değerler
(Jm)
Kanyon görme imkânı
(Cn)
Botanik gezisi imkânı
118
X
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
(Bt)
Halihazırda ki
ziyaretçi sayısı
Sahayı gezmek maksatlı gelen ve konaklaya:
Ziyaretçi (konaklamayanlar) :
Para harcama
Konaklama, yeme-içme, yanında yöresel el sanatı ve yöresel
kurutulmuş veya konserve ürünler alınarak para ödeme
şekilleriyle
Kişi başına ortalama en az 90 TL harcama yapılmaktadır
Bireysel gezginler : % ….
Eşler: %.............Aileler : %.............
Tur grupları (tanıdık ve benzer talepteki kişilerin bir araya
gelmesi şeklinde) : %..........
Diğerleri : %............
Doğa Gezileri
Ziyaretçi Profili
Gelişlerinin İlk 5
Sebebi
Kıyaslanabileceği
saha
Bakir orman gezisi
(Bo)
Atla geziye uygun (At)
X
X
Sahanın Turizm Talebi Değerleri Tablosu
Ulaşılabilirlik Analizi
Sahanın
Orta derecede yakın; 3 saat (2-4 saat arasında) X
Uluslararası
havaalanına
yakınlığı
Alana Ulaşım
Özel taşıt
(X)
Ziyaretçinin Genel
Toplu taşıma
( )
ulaşım kanaati:
Diğerleri
(X)
(Bisiklet, motosiklet, yürüyüş,
atlı vb.)
Ulaşım için problemler: Havaalanı Olmayışı
Altyapı Analizi
Taşımacılık ağı
Yerel ağ(toprak,
asfalt)
Yetersiz
X
X
Yeterli İyi
119
Açıklama
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
Anayollara bağlantı
Yerel genel
taşımacılık
Programlar
Ücretler
Ring patikaları
İşaret levhaları
Genel yer işaret
levhaları
Bilgi panoları
Araçlar için park
kapasitesi
Bilgi alma ve
tercüme kolaylıkları
Restoran sayısı
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
120
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
5.SONUÇ ve ÖNERİLER: Doğa Turizmi Master Planı kapsamında Hakkari İlinde
Potansiyel Alanların değerlendirilmesi ve turizm faaliyetlerinin harekete geçirilmesi kapsamında
karşılaşılan darboğazlar ile çözüm önerileri aşağıda belirlenen maddeler halinde sıralanabilir.
5.1- NEHİL SAZLIĞI: Kuş Gözlemciliği ve Yaban Hayatı Gözlemciliği faaliyetlerinde
zengin potansiyele sahip alanın değerlendirilmesindeki en büyük engel ‘‘Yönetim Planının’’
henüz yapılmamış olmasıdır.
Yönetim Planı hazırlandığı takdirde koruma–kullanma dengesi çerçevesinde mevcut
potansiyelin tam doğru ve açık bir şekilde ortaya konulması ile uygulamaların akılcı, dengeli,
verimli ve sürdürülebilir olması hedeflenmektedir.
Alanın bazı bölgelerinde zaman zaman güvenlik sorunları yaşanmakta olup; güvenlik
güçleri ve yöre halkı ile kuvvetli iletişim kurulması tedbirli olmak adına düşünülebilir. Yöre
halkının hem Doğa Turizmi hem de Av Yaban Hayatı ile Sulak Alanların faydaları konularında
bilinçlendirilmesi alanın korunmasına katkı sağlayacaktır. Yine yapılacak faaliyetlerde yöre
halkının katılımın sağlanması ve yöre halkının sosyo ekonomik düzeyinin gelişmesine yönelik
faaliyet oluşturulması; halk ile birlikte bilinçli koruma ve kullanma dengesinin sağlanmasında
önemlidir.
5.2- BERÇELAN YAYLASI VE YAYLA FESTİVALİ TURİZMİ: İlimizde geleneksel
olarak Berçelan Yaylasında düzenlenen yayla festivalini yaygınlaştırmak ve diğer yaylalara da
taşımak için öncelikle tespit edilmesi gereken yöre halkının eğilimi ve katılım isteğidir. Bu
faaliyetleri teşvik etmek amacıyla tanıtım çalışmalarının yanında pansiyonculuk, kampçılık gibi
faaliyetlerin de özendirilmesinin katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Güvenlik sorunları ve
düşük gelir seviyesi sınırlayıcı olarak rol oynamamaktadır.
5.3-KAYAK VE KIŞ SPORLARI TURİZMİ: Paydaşlarla ortaklaşa tanıtım ve
özendirme çalışmaları yapılması, mevcut faaliyetlerin desteklenmesi ve geliştirilmesi
düşünülmektedir.
5.4-ZAP SUYU VE AKARSU TURİZMİ: Hem su sporları hem de içinden aktığı vadinin
doğal güzellikleri ile Zap suyu çok önemlidir. Zap Suyunda rafting yapılabilmesi
değerlendirilebilir bir faaliyettir. Bunun için alanda planla ve altyapı çalışmalarının hazırlanması
gerekmektedir.
5.5-CİLO-SAT DAĞLARI VE TURİZM POTANSİYELİ: Cilo dağı Türkiye’nin en
yüksek 2. dağıdır. 3500 metreden geçen daimi kar sınırı üstündeki kısmı, geniş alanda şiddetli
bir buzullaşmaya sahne olmuştur. Bu buzullaşmanın etkisiyle 10 km uzunlukta tekne vadiler,
buzulların indiği 2000 metre civarlarında moren setleri, tekne vadilerin tabanlarında çizik hörgüç
kayalar, vadilerin yukarı kısmında buz yataklarına rastlanmaktadır. Buzulların terk ettiği sirk
tabanları şimdi göllerle kaplıdır.
Eşsiz güzellikteki buzulları, gölleri ve vadileri ile daha önce Milli Park ilan edilmesi
teklif edilen ancak güvenlik sorunları nedeniyle teklifi sonuçlandırılamayan bölge hem turizm
121
Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü
HAKKÂRİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
hem de doğa turizmi için çok değerli bir kaynaktır. Ulaşım ve güvenlik sorunları başlıca
sınırlandırıcılardır
HAZIRLAYAN
KONTROL EDEN
………….. İli Doğa Koruma ve
Milli Parklar Şube Müdürü
…………. Bölge Müdürlüğü Doğa
Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürü
Uygun Takdim
……….……… Bölge Müdürü
..………………….
Vali Yardımcısı
Doğa Turizmi Master Planının uygulanması UYGUNDUR
……………….
VALİ
122

İndir - Evveliyat.com

Kırklareli Doğa Turizmi Master Planı

1.Gün_02 - 1000 - 1045 - Proje kapsami ve genel bakis

Arıt Çayı Havzası Örneğinde Bir Yönetim Stratejisi

datça için “koruma” planı değil koru ma!” planı!

dosyayı indir - Onkoloji Eczacıları Derneği

CEVHER (Kurşun-Çinko-Bakır) - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

ÖZGEÇMİŞ MEHMET AYDOĞAN

gazeteyi görmek için tıklayınız

TEL TEL(2) - İşitme Engelliler Spor Federasyonu

t1790 kat kaloriferi kontrol kartı

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ

www.beypazarito.tobb.org.tr

Gazetemiz - En Son Sayı - PDF