BİTLİS İLİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI 2013 – 2023 SUNUŞ Turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi de gereklidir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüşü mümkün olmayan olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelecektir. İşte bu nedenle bu çalışmaya “SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME (MASTER) PLANI” çalışmasına lüzum duyulmuştur. Bu hedef doğrultusunda planın ilk bölümlerinde yer alan metodoloji kapsamında literatür taramaları, anketler ve birebir görüşmeler yapılmıştır. Daha sonra analiz ve sentezler yapılarak İl planı hazırlanmıştır. BİTLİS iline ait bu plan zamanla geliştirilebilecektir. KISALTMALAR AD : Avcı Dernekleri AFAD : Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Aİ : Avlak İşletmecileri AK : Alan Kılavuzları AKUT : Arama Kurtarma Derneği ASPİM : Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü B : Bölgesel BB : Belediye Başkanlıkları BSTM : Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü ÇŞ : Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü EM : Emniyet Müdürlüğü FAM : Fahri Av Müfettişleri GHS : Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürlüğü GTH : Gıda Tarım Hayvancılık İl Müdürlüğü İÖİ:İl Özel İdaresi İKTM: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü J : Jandarma KA : Kalkınma Ajansları Ky : Kaymakamlık M : Milletler Arası Mğ : Mağaracılık MEM : Milli Eğitim Müdürlüğü Oİ : Orman İşletmeleri OSİ : Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bölge/Şube Müdürlüğü Re : Rehberler SA : Seyahat Acenteleri SM : Sağlık Müdürlüğü STK : Sivil Toplum Kuruluşu TA : Tabiat Anıtı Tİ : Turizm İşletmecileri TO : Ticaret Odası TSO : Ticaret ve Sanayi Odası Ünv : Üniversite YHGS : Yaban Hayatı Geliştirme Sahası İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ.......................................................................................................................................... 1 DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ ve VAN VİLAYETİNDE DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA....................................................... 1 SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ ........................................................................................ 3 SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ ................................................ 5 2.BİTLİS İLİ TARİHÇESİ .......................................................................................................... 6 2.1. Bitlis’in Kısa Tarihi .................................................................................................................. 6 3.BİTLİS İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ .............................................................................. 8 3.1. İLİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ ............................................................................ 8 3.2. Jeolojik Özellikler ................................................................................................................... 9 3.3. İklim Özellikleri ...................................................................................................................... 10 3.4. Hidrografya ............................................................................................................................. 11 3.4.1. Van Gölü Hidrografyası ....................................................................................................... 11 3.4.2. Akarsular ............................................................................................................................... 11 3.5. Toprak Özellikleri .................................................................................................................. 12 3.6. Arazi varlığı............................................................................................................................ 12 3.7. Orman Varlığı......................................................................................................................... 12 3.8. Flora-Fauna ve Hassas Yöreler ................................................................................................ 12 3.9. Yerleşim Alanları ve Nüfus ..................................................................................................... 12 3.10. Tarım ve Hayvancılık ............................................................................................................ 13 3.11. Sanayi ve Teknoloji ................................................................................................................ 13 3.12. Altyapı, Ulaşım, Haberleşme ve Konaklama ......................................................................... 13 3.12.1. Karayolu Ulaşımı ............................................................................................................... 14 3.12.2. Demiryolu Ulaşımı .............................................................................................................. 14 3.12.3.Göl Taşımacılığı ................................................................................................................... 14 3.12.1.3. Havayolları Taşımacılığı .................................................................................................. 14 3.13. Madencilik .............................................................................................................................. 14 3.13.1. İlimizde Sanayi Madenleri .................................................................................................. 14 3.13.2.Metalik Madenler ................................................................................................................. 15 3.13.3. Enerji Madenleri .................................................................................................................. 15 4. BİTLİS İLİ DOĞA TURİZMİ ARZI ..................................................................................... 16 4.1. BİTLİS’ın DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ (DOĞA TURİZMİ ARZI) ................................ 16 4.2. BİTLİS İLİNİN DOĞA TURİZMİ (ARZI) DEĞERLERİ VE BİLİNİRLİK DEĞERLENDİRMESİ ................................................................................................................... 16 4.3.Bitlis İlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar ............................. 16 4.3.1. Tabiat Anıtları ....................................................................................................................... 16 4.3.1.1.Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı ............................................................................................ 16 4.3.2.Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ............................................................................................. 17 4..3.2.1. Süphandağı Yaban Hayatı Geliştirme Saha....................................................................... 17 4.3.3. Ramsar Alanları .................................................................................................................... 18 4.3.3.1.Nemrut Kalderası Ramsar Alanı ......................................................................................... 18 4.3.4.Sulak Alanlar .......................................................................................................................... 18 4.3.4.1. Van Gölü ............................................................................................................................ 18 4.3.4.2. Nazik Gölü ......................................................................................................................... 19 4.3.4.2. Batmış(Cil) Gölü ................................................................................................................ 20 4.3.4.3. Aygır Gölü.......................................................................................................................... 21 4.3.4.4. Arin(Sodalı) Gölü ............................................................................................................... 22 4.3.4.5. İron Sazlığı ......................................................................................................................... 22 4.3.4.6. Ahlat Kuş Cenneti ve Ahlat Sazlıkları ............................................................................... 24 4.3.4.7. Nemrut Kaldera Gölü ......................................................................................................... 25 4.3.5. Doğal Sit Alanlar ................................................................................................................... 25 4.3.5.1. Nemrut Kalderası I. Derece Doğal Sit Alanı ...................................................................... 25 4.4. Seçkin Özellikli Diğer Sahalar ................................................................................................. 25 4.4.1. Yaylalar ................................................................................................................................ 25 4.4.1.1 Sütey Yaylası ...................................................................................................................... 25 4.4.1.1 Nemrut Kalderası Yayla Şenliği ......................................................................................... 26 4.4.2. Kıyılar ................................................................................................................................... 26 4.4.2.1. Van Gölü Kıyılar ............................................................................................................... 26 4.4.2.2. Tatvan Halk Plajı ............................................................................................................... 27 4.4.2.3. Ahlat Plajları ...................................................................................................................... 27 4.4.2.3. Reşadiye Plajları ............................................................................................................... 27 4.4.3. Dağlar .................................................................................................................................. 28 4.4.3.1. Nemrut Dağı ..................................................................................................................... 28 4.4.3.2. Süphan Dağı ...................................................................................................................... 28 4.4.3.3. Ziyaret Dağı ....................................................................................................................... 30 4.4.4. Şifalı Sular ............................................................................................................................ 30 4.4.4.1. Güroymak (Çukur) Kaplıcası ............................................................................................ 30 4.4.4.2. Ilıcak Kaplıcası .................................................................................................................. 30 4.4.4.3. Köprüaltı Kaplıcası ............................................................................................................ 30 4.4.4.4. Alemdar Kaplıcası ............................................................................................................. 30 4.4.4.5.Değirmen İçmesi ................................................................................................................ 30 4.4.4.6.Yılan Dirilten Maden Suyu ................................................................................................ 31 4.4.4.7.Güroymak Budaklı Kaplıcası ............................................................................................. 31 4.4.4.8.Germav Ilısı Kaynak Grubu ............................................................................................... 31 4.4.4.9.Aşağı Kılavuz Kaynak Grubu ............................................................................................ 31 4.4.4.10.Nemrut Ilısı Kaynak Grubu .............................................................................................. 31 4.4.4.11.Simek Kaplıcası ................................................................................................................ 31 4.4.4.12.Kömür Kaplıcası ............................................................................................................... 31 4.4.5. Vadiler ................................................................................................................................... 32 4.4.5. Vadiler ................................................................................................................................... 32 4.4.6. Akarsular ............................................................................................................................... 32 4.4.7. Kanyonlar .............................................................................................................................. 32 4.4.8. Uçurumlar.............................................................................................................................. 32 4.4.9. Seyir Noktaları ...................................................................................................................... 32 4.4.9.1. Nemrut Dağı ....................................................................................................................... 32 4.4.9.2. Süphan Dağı ....................................................................................................................... 32 4.4.10. Kış Turizmi.......................................................................................................................... 33 4.4.10.1. Bitlis Kayak Merkezi ....................................................................................................... 34 4.4.10.2. Sapgör Kayak Merkezi ..................................................................................................... 34 4.4.10. 3. Nemrut Dağı Kayak Merkezi .......................................................................................... 34 4.4.10.4. Rahva Kayak Merkezi ..................................................................................................... 34 4.4.11. Kültür Turizmi ..................................................................................................................... 34 4.4.11.1. Bitlis’in Tarihi Yapıları; ................................................................................................... 36 4.4.11.1.1. Bitlis’in Tarihi Kaleleri ................................................................................................ 36 4.4.11.1.2. Açık Hava Müzesi Mezarlıklar .................................................................................... 37 4.4.11.1.3. Bitlisin Tarihi Köprüleri ............................................................................................... 38 4.4.11.4. Çeşmeler ........................................................................................................................... 38 4.4.11.5. Camiler ............................................................................................................................. 39 4.4.11.6. Türbeler ............................................................................................................................ 41 4.4.11.7. Medreseler ........................................................................................................................ 45 4.4.11.8. Hanlar ve Kervansaraylar ................................................................................................. 46 4.4.11.9. Hamamlar ......................................................................................................................... 48 4.4.11.10. Gelenekler ...................................................................................................................... 48 4.4.11.11. Arz Analiz Tabloları ....................................................................................................... 52 4.5. BİTLİS İLİNDE DOĞA TURİZMİ ÇEŞİTLERİ .................................................................... 46 4.5. 1. Kuş Gözlemciliği .................................................................................................................. 46 4.5. 2. Doğa Yürüyüşü(Trekking) ................................................................................................... 47 4.5. 3. Yayla ve Festival Turizmi .................................................................................................... 48 4.5. 4. Bisiklet Turizmi .................................................................................................................... 49 4.5.5. Kış Turizmi............................................................................................................................ 49 4.5.6. İnanç Turizmi ........................................................................................................................ 51 4.5.7. Kültür Turizmi ....................................................................................................................... 52 4.5.8. Av Turizmi ............................................................................................................................ 71 4.5.9. Foto Safari ............................................................................................................................. 72 4.5.10. Sağlık Turizmi ..................................................................................................................... 73 4.5.11. Olta Balıkçılığı .................................................................................................................... 75 4.5.12. Su Sporları ........................................................................................................................... 75 4.5.13. Kamp Karavan Turizmi ....................................................................................................... 75 4.5.14. Mağara Turizmi ................................................................................................................... 75 4.5.15. Atlı Doğa Yürüyüşü ............................................................................................................ 75 4.5.16. Botanik Turizmi .................................................................................................................. 75 4.5.17. Süphan-Nemrut Jeopark Alanı ............................................................................................ 75 4.5.18. Yaban Hayatı(Fauna) Gözlemciliği ..................................................................................... 75 5. SEÇKİN YÜKSEK DEĞER TAŞIYAN İLÇELERİN DEĞRELENDİRİLMESİ VE POTANSİYELİNİ GELİŞTİRME İMKÂNLARININ ORTAYA KONULMASINA İLİŞKİN ANALİZLER ................................................................................................................ 78 5.1. Adilcevaz İlçesi ....................................................................................................................... 79 5.2. Ahlat İlçesi ............................................................................................................................... 86 5.3. Tatvan İlçesi ............................................................................................................................. 94 6. BİTLİS İLİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ STRATEJİLERİ .............................. 100 6.1. Gelişme Stratejileri .................................................................................................................. 100 6.2. Pazarlama Stratejileri ............................................................................................................... 100 6.3. Ziyaretçi Yönetimi Stratejileri .................................................................................................. 101 6.4. İzleme ve Değerlendirme Stratejileri........................................................................................ 101 1. GİRİŞ 1.1.DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ ve BİTLİS VİLAYETİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ Tabiatı korumanın geleceği kırsal alanların geleceğine, kırsal hayatın korunmasına ve sağlıklı yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düşük ve dağınık nüfus ile beraber yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm köyleri vb. faaliyetler için kullanılması söz konusu olacaktır. Bu tür girişimlerin önemli bir kısmı korunan alanlarda veya dışında yapılmaktadır. Bazı etkinliklerin koruna alanlara ve tabiata çok zarar verdiği de görülmektedir. Bu sebeple tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile iyi bir proaktif ilişkiler içinde olmamız lüzumludur. Proaktif kişi; ilişkilerde ve faaliyetlerde inisiyatifi eline alan kişi demek olup tabiattaki faaliyetlerin kontrolü için Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü taşra kuruluşlarının kırsal sahalarda doğa turizminin geliştirilmesinde öncü olması doğru bir harekettir. Son yıllarda sivil toplum kuruluşları ve diğer kuruluşlar korunan alanlar, doğal alanlar, kırsal kalkınma, kalkınma için işbirliği gibi konuları tamamıyla farklı bir bakış açısı ile algılamaya başlamışlardır. Tabiat ve geleneksel kültürler üzerinde turizmin yarattığı olumsuz tesirler ve bunların neticesinde duyulan korkular kitle turizmine karşı alternatif çevre duyarlı turizmi ve tabiatı korumayı öne çıkarmıştır. Sürdürülebilir doğa turizmi ve ekoturizm tabiatın korunması için bir umut olarak ortaya çıkmıştır. Algılamadaki bu değişiklik, doğal alanlar, korunan alanlar ve çevresinin bölgesel planlamasında turizme ilişkin proje ve çalışmaların giderek artmasına yol açmıştır. Bu sayede turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında, yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültürel zenginliğinin korunmasında anahtar bir kelime haline gelmiştir. Sürdürülebilir doğa turizmi, kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal nüfus için yeni bir bakış açısı yaratılması, yoksulluğun ve kırsal göçün azaltılmasında en önemli seçeneklerden biri olarak görülmektedir. Ancak, turizmin yalnızca yerel ekonomi ile doğru şekilde bütünleştirildiği takdirde beklentileri karşılayabileceği ve yöre halkı ile diğer ilgi gruplarına fayda sağlayacağı unutulmamalıdır. 1.2.DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA 1980’li yıllardan itibaren Birleşmiş Milletler Çevre Programının (UNEP)çevre konularına ilişkin çalışmaları giderek artan bir etki yaratmıştır. Dünya Çevre Kalkınma Komisyonu’nun 1987 yılında tamamladığı çalışmalar sonunda “ortak geleceğimiz” adlı bir rapor hazırlanmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, çevre ve kalkınma konularına çok farklı yaklaşılması gerektiği bu raporda vurgulanmış olup, kalkınmanın ve insanlığın sahip olduğu kaynakların sürdürülebilir olduğuna değinilmiştir. Raporda ortaya konan “sürdürülebilir kalkınma” kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik, kültürel ve sosyo-ekonomik kaynakların nadir ve eşsiz olduğu görüşüne dayanmaktadır. Bir sahanın sahip olduğu kaynaklar, çok farklı maksatlar için kullanılabilmektedir. Örneğin, bir orman kereste imalatı için kullanılabilir, üzerindeki ağaçlar kesilerek tarım toprağı olarak kullanılabilir, korunan alan olarak kullanılabilir. Alanın ve alanda yaşayan yöre halkının özelliklerine bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle uygulanamaz. Yalnızca korumacı bir yaklaşım içine girildiğinde doğru görülen seçenek ormanın el değmemiş eski haline bırakılması olsa da yöre halkı ve diğer iş gruplarının bu kaynakların sürdürülebilir kullanımı yaşam kalitelerini yükseltmek için ormandan hak iddia etmeleri mevzubahistir. Bu sebeple yüzde yüz sürdürülebilir kalkınmaya her zaman ulaşılamasa da bu hedef üzerine yoğunlaşılmalıdır. Doğal ve korunan kırsal alanlarda, geçmişten günümüze yerel topluluklar ile arazinin beraberliği çok önemli olmaktadır. Korunan alan ağı büyüdükçe korunan alan kavramının anlamı da değişmeye ve gelişme göstermeye başlamıştır. Bu gelişme içinde yöre insanlarının varlığı ve faydalanmalarının sürdürülebilirliği de öne çıkmaktadır. Bir doğal alan ve korunan alanın ve içinde yer aldığı bölgenin sürdürülebilir kullanımı, turizm, ekolojik tarım, hayvancılık, yeni bölgesel ürünler, sürdürülebilir ormancılık, hatta enerji üretimindeki yatırımlarla birlikte düşünüldüğünde daha başarılı olacaktır. Doğal alanlarda faaliyetlerin açıklanmasında Kırsal alan, Kırsal kalkınma ve Sürdürülebilir Kalkınma gibi kavramlar değerlendirilmelidir, bu kavramlar şu şekilde açıklanabilir; Kırsal alan; Şehir diye tabir edilen yerleşme sahalarının dışında kalan tarımla ilgili etkinliklerin yapıldığı alanları da içeren köy, mezra, kom vb. adlarla anılan insan yerleşimlerinin var olduğu alanları “kırsal alan” olarak tanımlayabiliriz. Kırsal kalkınma kavramı: Kırsal kalkınma, küçük toplulukların içinde bulundukları ekonomik, toplumsal ve kültürel koşulları iyileştirmek amacıyla giriştikleri çabaların devletin bu konudaki çabalarıyla birleştirilmesi, bu toplulukların tüm ülke insanlarının tümüyle kaynaştırılması ve ulusal kalkınma çabalarına tam biçimde katkıda bulunmalarının sağlanma süreci şeklinde tanımlanmıştır. Kırsal alan kalkınması; Hem bir eğitim hem de örgütlenme işi olup kırsal alan, toplumun gereksinimlerinin göz önünde tutulması, kırsal alan kalkınma politikası ile ilgili planların alınması sırasında topluma zorla kabul ettirilmemesi gereken bir konudur. Toplum istediklerini elde etmedikçe kırsal alan çalışmalarına katılmayacaktır. Tarımsal çalışmalar, beslenme, eğitim, mesleki önderlik ve öğretim, kooperatifler, el sanatları, küçük sanayiler, sosyal güvenlik çalışmaları, planlama ve sağlık politikaları nitelikleri kırsal alan ve ülke planları ile bir bütünlük sağlamalıdır. Sürdürülebilir kalkınma: Ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Burada ekolojik, ekonomik ve sosyo kültürel sürdürülebilirlik şartlarının tamamının sağlanması önemli olmaktadır. Kırsal alanlar turizm ve boş zamanların değerlendirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kırsal alan, turistlere sakin ve huzurlu bir seçenek sunmaktadır. 2005 yılında Fransız vatandaşları tatillerinin %52’sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaşının evinde, %26’sı evlerinde geçirdiklerini ve %9’luk bir kısmı ise kırsal alanda ikinci bir eve sahip olduklarını ifade etmişlerdir. Kırsal alanlar ayrıca doğa için önemli role sahiptirler. Tabii kaynakların korunması, biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi, doğal felaketlere karşı koruma, iyi hayat şartlarının korunması ve doğal manzaranın korunması doğal çevre ile ilgili hususlardır. 1.3.SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ Sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin gelişimi de sürdürülebilir kalkınma ile bağlantılı bir yaklaşımdır. Sürdürülebilir turizmin gelişiminde turistlerin ve ziyaret edilen yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup genişleterek karşılanması amaçlanmaktadır. Bu yaklaşım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik süreçlerin, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içerçektedir. Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü’nün tanımına göre sürdürülebilir bir turizm gelişimi; Çevresel kaynakların en iyi şekilde kullanılmasını sağlamalı, Ziyaret edilen toplulukların sosyo-kültürel yapısına, gelenekselliğine saygı göstermeli, Bütün ilgi gruplarına adil bir şekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı ve uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır. Buna göre sürdürülebilir kırsal/doğa turizminin gelişme ölçütleri; a. Biyolojik çeşitliliğin korunması, b. Ekonomik tutarlılık, c. Kültürel zenginlik, d. Yöre halkının refahı, e. İstihdam kalitesi, f. Sosyal eşitlik, g. Ziyaretçi memnuniyeti, h. Yetkinin yerele doğru dağıtılması, i. Toplumun genelinin refah ve mutluluğu, j. Fiziki bütünlük, k. Kaynakların etkin kullanımı, l. Çevre temizliğidir. Korunan alanlar açısından; tabiatın seçkin parçaları olan korunan alanlar ile turizm arasındaki bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskidir. Korunan alanlar turizme, turizm korunan alanlara ihtiyaç duymaktadır. Turizm korunan alanların kurulması ve yönetiminde göz önüne alınması gereken önemli bir bileşendir. Aynı şekilde koruma altında olmayan flora ve faunanın tutunduğu tabiat alanlarına ve insanın yaşadığı sahalardaki yöresel kültüre de turizm bağımlıdır. Bu bağımlılık doğa ve kültürün bozulmaması için tedbirler gerektirir. Bu tedbirlerin neler olacağının “sürdürülebilir kırsal kalkınma” ilkeleri çerçevesinde tespiti de lüzumludur. Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm göstergelerin bu faaliyetin büyüme eğiliminde olacağı yönünde olması önemli bir husustur. Turizmdeki büyümeyle beraber sürdürülebilir turizm, ekoturizm gibi doğayla ilgili turizme olan talep artmış ve turizm ürünleri ile destinasyonlar çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri de değişmiş ve çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri konaklamada konforun sağlanması yanında, yöreye özgü kültürel değerler hakkında bilgi edinme, yöre halkıyla iletişim, bölgenin flora ve faunası, özel ekosistemler, doğal hayat ve bunların korunması da dahil olmak üzere daha sorumlu bir seyahat deneyimi kazanmak da söz konusudur. Beklenen büyüme ve yeni eğilimler turizmi o kadar stratejik bir konuma taşımıştır ki, turizm eşiz özellikli doğal veya korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların çevresinde yaşayan yöre halkının kalkınma potansiyeline de müspet etki sağlayabilmektedir. Bu durumda turizm, doğal alanların korunması ve yöre halkı ile ziyaretçilerin çevre bilincinin arttırılmasında kullanılabilecek çok önemli bir araç olabilmektedir. Dolayısıyla turizm sayesinde koruma çalışmaları için gerekli mali kaynakların kazanılmasının yanı sıra ziyaretçiler ile yöre halkına yönelik bilinçlendirme ve eğitim programlarının oluşturulması ve uygulanması gibi hedeflere de ulaşılabilmektedir. En önemli husus; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi de gereklidir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüşü mümkün olmayan olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelecektir. İşte bu nedenle bu çalışmaya “SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME (MASTER) PLANI” çalışmasına lüzum duyulmuştur. 1.4.SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ Yukarıda da bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda turizm söz konusu olduğunda turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır. Alışılmış turizm stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Stratejisi arasındaki fark şudur; alışılmış yöntemler yukarıdan aşağıya bakış açısı ile uygulanmaktadır. Yani kararlar merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taşınmaktadır. Yöre halkı katılımcı olamamaktadır. Sürdürülebilir turizm ise aşağıdan yukarıya bir yaklaşım için gayret göstermektedir. Bu yaklaşımda yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılmasını sağlayıcı yapı kurulur, yörenin kalkınma potansiyelini bünyesinde barındıran tabii değerlerin korunması için kararlar ortak alınır ve karar almanın yanında uygulama ve izleme aşamalarında da yöre halkının becerilerini, bilgisini, en uygun şekilde kullanmak esastır. Bu yaklaşım yöre halkının, yerel otorite ve organizasyonların yetkilendirilmesine dayanır. -Sürdürülebilir turizm gelişim aşamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz konusudur. Konaklama ve diğer turizm altyapıları mümkün olduğunca doğal alan dışında olmalıdır. Bu durum doğaya ve kültüre zararı en aza indirdiği gibi ev pansiyonculuğu gibi faaliyetlerin yapılabileceği gibi yöreye faydayı arttırabilir. -Yöre halkı ve diğer bölgesel ilgi grupları turizm gelişiminde önemli ortaklardır, söz konusu gruplar turiste konaklama imkanı sunacaklar, sunacakları ürünün kalitesinin korunmasında da sorumluluk alacaklardır. -Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklamaya lüzum duyan turistle hedefleniyorsa, doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları, el sanatları gibi faaliyetler ortaya konmalıdır. -Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile sınırlı olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür, kırsal sosyal ekonomik yapılar da aynı zamanda turizmin temel kaynağı olmaktadır. -Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın ilimizde/bölgemizde ve ülkemizde doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve cazip bir bakış açısına dayandırılmasına esas olmalıdır. -Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nda turizm doğayı koruma, kırsal kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, doğa turizmi yönetim planı olarak ele alınmalıdır. Halihazırda olan turizm etkinlikleri de tartışılmalı, değerlendirilmelidir. İlde sürdürülemez olan turizm veya gelir getirici faaliyetler de tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir yönetim için tehditler ve fırsatlar da ele alınarak bunlardan hareketle ortaya çıkacak fikirler ortaya konmalıdır. -Doğaya dayalı turizm yönetiminin entegre bir anlayışla (alan ve çevresinin sahip olduğu doğal, tarihi ve sosyo-ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi de önemlidir. -Turizm gelişimi genel olarak piyasa talebine göre yönlendirilir. Bir alanın turizm potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi ve özgün bir destinasyon oluşturması için gerçekçi beklentiler ortaya konulmalıdır. Yüksek ekolojik değerlere sahip olan sahalar yüksek turizm değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman başarılı olabilir. Özellikle hassas tabiat alanlarında taşıma kapasitesi düşük iken, bu alanlardan beklenen faydalar yüksek olmaktadır. Taşıma kapasitesinin düşüklüğü sınırlı sayıda turist demektir. Bu sebeple taşıma kapasitesinin değerlendirilmesi de önemli olmaktadır. -Entegre doğal alan yönetimi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı ile doğa ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının etkin desteği önem taşır. Turizm gelişiminin karmaşık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi gruplarının etkin işbirliği oldukça önemlidir, planın herkes tarafından sahiplenilmesi ayrıcalık olacaktır. -Sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine de ihtiyaç vardır. -Pazarlama stratejiside Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın bir parçası olup, kalkınma ve rekabete açık ürün-Pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaşımlar içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler, hizmetler, yaratıcı yaklaşımlar bu stratejide yer almalıdır. -Turizm destinasyonu yönetimi; yaygın bir stratejik yaklaşım olup, destinasyonu rekabete açık hale getirir, bir turizm pazarını iyi bir şekilde yönetmek, pazarlamak, bir destinasyonu rekabetçi yapabilmek için gereken tüm unsurları içeren bir rekabetçi yaklaşımdır. -İyi tanımlanmış amaçlarla ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı bütçe, mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir iş planı hazırlamak gereklidir. -Ziyaretçinin izlenmesi ve ziyaretçi yönetim planı:Madem ki doğa gibi hassas bir sistemde çalışılıyor bu durumda turist ziyaretinin ilkelerini belirleyen bir ziyaretçi yönetim planı lüzumludur. Aynı zamanda da hem geri bildirim temin etme, hem de taşıma kapasitesinin kontrolü için izleme programı da olmalıdır. Geribildirimler kalitenin arttırılması, sunumların taleplere uygun hale getirilmesi (iyileştirilmesi) ve hizmetteki aksamaların doğadaki değişimlerin takibi için çok gereklidir. Şu unutulmamalıdır ki; turizm, doğanın korunması için ortaya konan ana hedeflere ulaşmak garanti edildiği takdirde teşvik edilmelidir. 2.SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÇALIŞMALAR 2.1 KAYNAK ANALİZİ Gelişme planı ve stratejisi için öncelikle kaynak analizi yapılması zorunludur. Bir alanın sahip olduğu kaynaklar, o alanın kalkınması için bir sermaye veya potansiyel oluşturmaktadır. Bu kaynakların analizi de önemli veri ve bilgi oluşturulmasını temin etmektedir. Ekolojik ve kültürel kaynakların yanında sosyo-ekonomik özellikler de turizm gelişimi için önemli bir temel oluşturmaktadır. Örneğin kırsal turizmin tarımsal faaliyetleri desteklemediği durumlarda kırsal turizmin gerçekleştirildiği bölge hem kendi sermayesini hem de kırsal olma özelliğini kaybedecektir. Gerek turizm potansiyeli gerekse taşıma kapasitesi turizm kaynaklarının mevcut durumuna bağlı olduğundan kaynak envanterininmutlaka yapılması gerekir. 2.1.1 Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar a. Doğal Kaynaklar: turizmin gelişimi için önemli olan yöreye özgü doğal kaynaklardır. Bu kaynakların halihazırdaki ekonomik kullanımları, korunma durumları, statüleri, iklim gibi turizm gelişimi için potansiyel kaynakların envanterini içermektedir. Seçkin Doğal Kaynaklar: Turizm yalnızca korunan doğa parçaları ile ilgili değildir. Eşsiz manzaralar, dağlar ve nehirler gibi ve korunmayan türler de turizm için ilgi çekici olmaktadırlar. Örneğin; ormandaki ağaçların üzerinde gezinen sincapları konakladığımız evin penceresinden gözlemlemek son derece çekicidir. Bir orman öncelikli olarak odunculuk amacıyla kullanılsa da dağ bisikleti gibi bir aktivite için ortamı çekici hale getirebilmektedir. Seçkin Doğal Kaynakların HalihazırdakiEkonomik Kullanımlarının Tanımlanması Doğal kaynakların çok çeşitli kullanımları söz konusudur, ormanların odunculuk amaçlı kullanımı, nehirler ve göllerin sportif balıkçılık, su sporları ve enerji üretmek için kullanımları gibi. Bu kullanımlardan bazıları gelenekseldir ve düşük etkilere sahiptir. Bazıları ise sürdürülebilir değildir. Bu sebeple bunlar turizm gelişimi için de uygun değildir. Kaynağın Korunma Durumu ve Statüsü: Bazı doğal kaynaklar mevcut kanunlarla korunur. Bunların turizmde kullanımı da bu kanunlara uygun olmalıdır. İklim; mevsimlerin dağılımı, ortalama sıcaklık, nem ve günlük ortalama optimal güneş ışığı saatlerine bağlı olarak iklim analizi yapılmaktadır. Burada önemli olan iklimin farklı mevsimlerde turizm için elverişli olup olmadığıdır. Turizm Gelişimi İçin Potansiyel Doğal Kaynaklar: Potansiyel kaynakların tespiti turizm planlaması için önemli ve özellikle yönlendirici olmaktadır. Tüm bu kaynakların envanter çalışmalarının haritaya aktarılması, turizm ürünleri ve hizmetlerinin gelişmesi ve altyapı ile tesislerin fiziksel planlaması için önemli olmaktadır. b. Kültürel Kaynaklar: Kültürel kaynakların envanteri doğal kaynaklara ilişkin çalışmalara benzerlik göstermektedir.Özellikle doğal ve kültürel kaynaklardan oluşan kombinasyonlar, turistler tarafından yüksek ilgi ile karşılanmaktadır. Kültürel mirasın korunmasının önemi konusunda farkındalık meydana getirilebilirse, sürdürülebilir turizm gelişimine ve doğa korumaya verilen destek artacaktır. c. Sosyo-Ekonomik Kaynaklar: Altyapı, insan kaynakları ve farklı ekonomik sektörlerin bileşimini içermektedir. Bu konuda yapılacak envanter çalışması, birbiri ile bağlantılı birçok farklı unsurlar içermesi ve bu unsurların turizm gelişimi için ilk bakışta kavranamaması mümkündür. Bölgenin kalkınma potansiyelinde, sosyal ve ekonomik rekabet edebilirlik unsurları büyük öneme sahiptir. Yerel nüfusun turizme yaklaşımı, turizm sektöründe çalışma isteği gibi bazı unsurların turizm ile doğrudan ilişkisi bulunmaktadır. Altyapı: Bir bölgenin turizmde rekabet edebilirliği ve kalkınma seviyesinin tespiti için alatyapı kalitesi önemli bir göstergedir. Altyapının kalitesi, yerel nüfusun hayat kalitesini ortaya koymanın yanı sıra turizim gelişimi için de zorunlu bir şarttır. Alan, güvenli içme suyu, donanımlı sağlık tesisleri gibi temel unsurları içermiyorsa turizm gelişimi asla başarılı olamayacaktır. Altyapının farklı unsurları için şartlar, kalite ve gelecekteki durum değerlendirilmelidir. Kaynak halihazırda turizm için mi kullanılmaktadır? Sorusu hem kaynağın turizm gelişimi için önemi konusunda hem de kaynak kalitesi hakkında göstergeleri ortaya koyabilmektedir. - Su kaynaklarına yönelik etütler; kaliteli su kaynağının sağlanması, su kaynağının sürdürülebilir kullanımı ve su çıkarmanın çevresel etkisini de içerir. - İletişim ağına yönelik etütler; turistlerin refahı ve turizm gelişimi için önemli olan cep telefonlarının da olmak üzere telefon ve internet ağlarının kalitesine yönelik etüdleri içermektedir. - Sağlık hizmetlerinin; kalite, miktar ve coğrafi dağılımı son derece önemlidir. - Güç kaynaklarına yönelik etütler; elektrik şebekesi, ısınma ve yemek pişirme için enerji kaynaklarının varlığı önemlidir. Her ne kadar resmi standartlara göre planlansa ve tehlike içermese de turistler nükleer santrallerin yakınında konaklamamaktadır. - Su ve toprak kirliliği etkisi olan atık su sistemleri önemli olup, bölgeye gelen turistlerin sayısı ile meydana gelecek atık su miktarı da dikkate alınmalıdır. - Katı atıkların düzenli depolaması toplum için olduğu kadar çevre için de önemlidir. Katı atıkların görüntü kirliliğine de yol açması ayrı bir menfi etkisidir. - Yol ağlarının durumu; çoğu turistin tercihlerini yaparken en önemli etkendir. - Güvenlik; kamu güvenliğini ve asayişi sağlamak turist güvenliği gibi unsurlar önemli olmaktadır. Aşırı kar yağışı, kanyon veya dağ kurtarma timlerinin olup olmaması da çok önemlidir. - Politik istikrarsızlık ve suçlar; turist için caydırıcı etki yapmaktadır. İnsan Kaynakları; Bir bölgenin insan sermayesini ifade eden bu unsur, turizm gelişiminde anahtar etmenlerden biridir. İnsan kaynakları hem hizmeti hem de manevi nitelikteki kültür ve kimliği oluşturmaktadır. İnsan kaynaklarına ilişkin etütler aşağıdaki unsurları içermelidir; - Yöre halkının nüfusu, - Göç vb. eğilimler, - Demografik yapı, - Aktif nüfus ve yapısı, eğitim seviyesi, potansiyel bilgi ve beceriler, açık fikirlilik, geleceğe odaklanma, çalışma ahlakı, - Yöreye özgü geleneksel ekonomik faaliyetleri ve yöresel sanatları yapabilme, - Turizm gelişimine ilişkin tutum, misafir severlik duygusu, hizmete yönelim, - Sosyal tutarlılık, esneklik, mevcut sosyal ilişkilerin kalitesi ve aralarındaki işbirliğini içeren sosyal yapı, - Yerel kurumlar, idareler, yönetişim, bürokrasiden kaçınma vb. hususlarla finansal kaynaklar ve yönetimleri, - Alanın kültürü ve kimliği, alanda etkin görev alacak kişilerin ortak değerleri, ilgileri, yaklaşımları, algılama şekilleri, özel ilgi ve becerileri, özgün gelenekler, o topluma ait olma ve o toplumda yaşamaktan onur duyma gibi durumları içerir, - Farklı ekonomik sektörler; söz konusu coğrafi bölgeye ve ile yoğunlaşma durumları, firma sayısı, ölçeği, ortalama karlılık, geleceğe yönelik bakış açısı, pazarları ve dış ilişkileri, sektörler arası işbirliği son derece önemlidir, tüm sektörler turizm sektörü ile ilişkili olabilmektedir. Kaynak analizinin sonuçları; sürdürülebilir turizm yönetimi ve kalkınmada sermayeyi oluşturan kullanılabilir kaynaklara genel bir bakışı sağlamakla beraber, bölgenin mevcut kalkınma durumunu ve sürdürülebilirliğini değerlendiremeye yönelik bir resim sunmaktadır. Analiz aynı zamanda; bölgenin sürüdürülebilir kalkınmasına yönelik bir vizyon oluşturulmasını ve turizm gelişiminin diğer sektörlerle bütünleştirilmesini sağlayacaktır. 2.2 TURİZM POTANSİYELİ Yüksek değerlere sahip doğal ekolojik sahalar her zaman yüksek turizm potansiyeli içermezler; - Bazı doğa parçaları araştırma yapan uzmanlara, iyi eğitimli ekoturistlere hitap etmektedir. Bu alanlar sayıca az olduğu için de sınırlı bir turizm potansiyeli içerirler, - Bazı doğal sahalar, erişim, güvenlik gibi nedenlerle turistler için elverişli olmayan yerlerde bulunurlar, - Ekolojik kaynakların kullanımlar karşısındaki duyarlılığı (taşıma kapasitesi), ziyaretçi girişinde kısıtlamalara sebep olmaktadır, Bir sahanın daha fazla turist çekebilmesi için ihtimalleri ortaya koyan turizm potansiyeli önemli bir konudur. Turizm potansiyelinin tespiti için arz ve talebin ortaya konması gerekir. Bu potansiyel sınırlıysa başarılı bir turizm girişimini başlatmak imkanı olmayacaktır. Turizm ekonomik bir faaliyet olduğundan ancak turizm pazarında sürdürülebilirliği için bir talebi karşılaması lüzumludur. Turizme ilişkin motivasyon ve istekler değişkendir, kaynakların değeri aynı kalırken değişen tüketici davranışları turizm potansiyelini etkilemektedir. Dolayısıyla turizm potansiyeli tüketicinin bakış açısı (talebi) ile değerlendirilmelidir. Turizm potansiyeline ilişkin veri toplarken, istatistiki veriler, anketler gibi yöntemlerle veri elde edilebilir, ayrıca derinlemesine görüşmeler, katılımcı gözlemleme, olaylar üzerinde çalışmalar ile veri elde etmek için kullanılan niteliksel araştırma metotları kullanılmaktadır. Turizm potansiyeli için “turizm talebi” incelemesi aşağıdaki hususların tespiti ile yapılabilir; - Halen yapılan turizm, - Halihazırdaki turist miktarı, - Her bir ziyaretçinin günde harcadığı miktar, - Ortalama kalma zamanları, - Turist profili, - Dürtü analizi; hangi temel etmenlerin turistler için rol oynadığı,(doğa, kültür, sağlık, güneş, vb.) - Benzer bir il veya saha ile kıyaslama yapılması, milli veya milletlerarası bir il ile kıyaslama yapılması ve neden o ilin tercih edildiği, - Gelecekte rakip olacak iller hangileridir, nedeni, “Turizm arzı” incelemesinde ise aşağıdaki hususlar öne çıkmaktadır; - İlimizde bir uluslar arası havaalanı var mıdır veya yakın bir ilden yararlanma imkanı makul müdür? - Alan ulaşım hangi araçlarla olur?(demiryolu, özel taşıt, genel taşımacılık, vd.), bunlara yaklaşım nasıl olmaktadır (kötü, yeterli, iyi gibi), - Alana ulaşma durumu (kolay-rahat, çaba ile, zor ve tehlikeli) - İle gelmek için yabancı turistler ülkemizden vize alıyor mu? - Sahamızın istikrarlı bir yönetimi var mı?, - Güvenlik ve ulaşım açısından ne gibi problemler yaşanabilir? - Alt yapı incelemesi; taşımacılık ağı, yerel yolun durumu(toptak, asfalt), anayolla bağlantısı, demiryolu ağı, yerel genel taşımacılığın yaygınlığı, program, ücretler, hat/duraklar, döngü patikaları, patikalar, yollar, işaret levhaları, genel enformasyon levhaları, araç-otobüs park kapasitesi, bilgi alma, tercüme kolaylıkları, - Yiyecek içecek ve barınma; restoran sayısı, restoranların sınıflandırılması(iyi-sayısı, orta iyi-sayısı vb.) - Hangi standartta yiyecek sunuluyor?(yüksek, yeterli, kötü) - İl ve çevresinde ne tür barınma alanları var? (otel, hotel, yatak kapasitesi, rota üstü barınma kulübeleri, bungalov, parkları, kamp alanı, diğerleri), - Hangi standartlarda barınma sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü), - İlinizin seçkin özellikteki doğal alanlarının özellikleri (sundukları ile tek mi?, biraz farklı mı?, diğer seçkin özellikli yerlere benziyor mu?), - Alan turist gezi rotasına girecek şekilde turistlerin ilgisini çekebilecek diğer sahalara yakın mı? (diğer çekici sahalara yakın, orta derecede potansiyel, düşük veya yakında böyle bir potansiyel bulunmamakta), - İlin alanlarında yaban hayatı; (bayrak tür, ilginç diğer türler, temsil edici yaban hayatı, farklı yaban hayatı izleme aktiviteleri, yürüyerek, botla, gözlem noktası ile vb.), - Yaban hayatı izleme de tatmin edicilik durumu (garanti etme, genellikle, şans veya mevsime bağlı), - Bölgedeki önemli yaban hayatının tanımı, - Yardımcı tesislerin durumu (rekreasyonel, spor, diğer; durumu:kötü-yeterli-iyi), Kaynakların turizm potansiyelinin değerlendirilmesi; - doğal değerler: (sahiller, sahil kayalıkları, kumullar, dağlar, ormanlar, korunmuş izole olmuş alanlar, şelaleler, göller, nehirler, mağaralar, yaban hayatı, hayvan-kuş, deniz canlıları, iklim, diğerleri), - kültürel değerler; (tarihi binalar, tarihi yerler, anıtlar, arkeolojik yerler ve koleksiyonlar, folklor ve gelenekler, el işleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb.) - Toplumun turizm potansiyeli; (insan kaynakları; aktif nüfusun büyüklüğü ve yapısı, eğitim düzeyi ve profesyonel bilgi, beceriler, eğitimler, orijinal-karaktestik ve geleneksel özellikleri, ekonomik faaliyetler-sanatlar profesyonel olmayanlar dahil, resmi olmayan bilgi ve beceriler, turizm gelişimine yaklaşımlar, misafir severlik anlayışı, hizmet eğilimleri, yerel kuruluş ve idareler ile yönetişim, alanın kültürü ve kimliği, - Ekonomik kaynakların turizm potansiyeli; (tarım, ormancılık, balıkçılık, sanayi ve diğer), - Altyapı; (su sistemleri, ulaşım ağları, sağlık imkanları, ulaşım terminalleri, enerji kaynakları, kanalizasyon sistemleri, katı atık ve yok etme sistemi, caddeler/yollar, güvenlik sistemleri vd.) - İş ve hizmet altyapısı; (fırınlar, kasaplar, bakkallar, süpermarketler, doğrudan satış yapan çiftlikler, kiralık araç, servis istasyonları, taksiler, otobüsler, kiralık bisiklet, kiralık spor malzemeleri ve bakımı, postaneler, bankacılık hizmetleri, doktorlar, dişçiler, eczaneler, kafe ve restoranlar, atm’ler, bankalar, diğer iş ve hizmetler.) Turizm Talebi; turizmin mevcut durumunun incelenmesi; Ziyaretçi; boş zamanlarını geçirmek için bir yere gelen kişi olarak tanımlanabilir, turist ise alanda bir veya daha fazla gece konaklamaktadır. Her turist bir ziyaretçidir, ancak her ziyaretçi turist değildir. Dolayısı ile turist ve ziyaretçi sayılarının ayrılması gerekmektedir. Ziyaretçi ve turist ayrımı farklı talepleri sebebi ile yapılmak durumunadır, ayrıca her ikisinin de farklı etkileri bulunmaktadır. Bir turistin ortalama harcaması alanda daha fazla zaman geçirdiğinden, konaklamaya, ilave yiyecek ve içeceğe ödeme yaptığından genellikle daha yüksek olmaktadır. Turizme ilişkin mevcut durumun ortaya konabilmesi için; - Turist ve ziyaretçileri ayrı ayrı sayısı (yıllık, mevsimlik, aylık, haftalık, günlük), - Son on yılda turistlerin/ziyaretçilerin değişimi, - Ortalama kalış süreleri, konaklama ve ulaşım şekilleri önemlidir. (Sürdürülebilir doğa turizm gelişme planımızda ana unsur turizm olduğundan;turizme ilişkin veri kullanılamaz olduğu hallerde ikinci en iyi seçenek olarak ziyaretçilere ait verielr üzerinden değerlendirme yapılması mecburiyeti doğmaktadır). - Turist başına ortalama harcama, - Grup hacmi ve düzeni, - Turistlerin ağırlıklı yaş grubu, - Yaptıkları faaliyetler, - Ziyaret edecekleri-ettikleri yere ilişkin seçimleri, - Memnuniyeti, deneyimleri ve para harcama şekilleri, - İkinci ziyaretlerin yüzdesi ve sayısı, - Kullanılabilir ilave veriler. Talep incelemesinde ilimizi rakip olarak gördüğümüz veya bizimle rekabet eden benzer il veya illerle karşılaştırmak faydalı ve yerinde olacaktır. Turizm Arzı: Konum Faktörü; Bir ilin başka turizm pazarları ile ilişkili olarak nasıl konumlandığını, bir turistin alana ulaşmak için harcadığı zamanı, parayı/enerjiyi belirtir. Bir saha ne kadar güzel olursa olsun, hedef grup tarafından kolayca ulaşılabilir değilse asla başarılı bir turizm gelişimi sağlanamayacaktır. Yerel nüfusun değil turistin algılama durumu dikkate alınmalıdır. Örneğin bakir alanları ziyaret etmekten zevk alan ve ilkel patika yollarla ulaşılan yerleri ziyaret etmek isteyen turistler için düşünülen uzak mesafeler için alanın sınırlı sayıda turist potansiyeli olacaktır. - Uzun mesafeden gelen turistler için hava alanına uzaklık çok önemlidir, - Tur operatörlerinin çoğu havayolu ulaşımını zorunlu görmektedirler, bu sebeple bağımsız turistler veya tur operatörleri hedeflenebilir, - Tren, otobüs veya özel araçlarla erişim de konum faktörleri içinde önemlidir, - Alana ziyaret iklim şartları açısından da kısıtlı imkanlara neden olabilir, - İle özgü yapılan bürokratik işlemlerin bıktırıcılığı da önemlidir, sık sık güvenlik birimleri tarafından kimlik sorulmak, aranmak gibi, - Turizm arzında; işaretlemeler, doğru yönlendirmeler, bilgiye ulaşma kolaylığı da önem arz etmektedir. Haritalar, broşürler, internet imkanı, kılavuz ve rehberler önemli bir arz faktörüdür. - Yiyecek içecek sunumu ve konaklama arzı; Sunumun ürün ve hizmet kalitesi, hijyenik standartlar, özgünlük/otantik, yöresel olması, yer ve ürünlerin çeşitliliği, ortam ve konukseverlik önemlidir. - Restoranların sınıflaması önceden yapılırsa turist için kolaylık olacaktır. - Konaklama tüm türleri içerebilmelidir, ürün ve hizmetlerin kaliteli olması, özellikle hijyeniklik konaklamada çok önemlidir. Doğal Alanın Kendine Has Özellikleri; Doğal alanların değer yaratması, kırsal kalkınmada rol oynaması beklentisi de son yıllarda öne çıkan bir görüştür. Doğal alanların alternatif kaynak kullanımına dönüştürülmesi için yapılan baskılar sonucu tehdit altında olduğu yerlerde devamlılığını sürdürebilmeleri, diğer alternatif kaynak kullanımları karşısında koruma ve kullanma dengesinin uzun dönemli ekonomik değerinin gösterilebilmesine bağlıdır. Tabiat ve kültürel miras, yaban hayatının gözlemlenmesi, yöreye özgü özellikler ve korunması gereken öncelikli türler, doğa ile ilgili çalışan ve doğanın kıymetini bilen ekoturistler için son derece önemlidir. 2.3 TAŞIMA KAPASİTESİ - Belirli bir sürede ( yıl, ay, hafta, gün, saat ) bir bölgenin alabileceği ziyaretçi sayısı veya bölgenin kaynakları üzerinde istenmeyen veya planlanmamış etkilere sahip olmayan ve sürdürülebilir kalkınmayı tehdit etmeyecek düzeyde bir alanda aynı anda bulunabilecek ziyaretçi sayısı, - Bir bölgenin, hayati önemde olduğu düşünülen değerleri, ekolojik süreç ve koşulları tehlikeye atmadan ve sürdürülebilir kalkınma imkanlarını azaltmadan belirli bir süre boyunca destekleyebileceği insan faaliyetlerinin (ağaç kesimi, avlanma, tarım) ve diğer etmenlerin (örn: iklim değişikliği, kirlenme.vb.) baskısı, - Ziyaret edilen bir alan veya tesisin sahip olduğu kaynaklar üzerinde koruma amaçlarını tehlikeye atmadan, istenmeyen ve planlanmayan etkilere neden olmadan belirli bir süre (yıl, ay, gün, an) boyunca alabileceği ziyaretçi sayısı şeklinde tanımlanmaktadır. Taşıma kapasitesi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planında önemli bir planlama aracıdır. Turizmin gelişimi ve korunmasında önemli bir kavramdır. Taşıma kapasitesinin analizi ve izlenmesi, yönetim kararları yönünden girdi sağlayacaktır. Taşıma kapasitesi sayesinde kullanımı sınırlamak, en elverişli ziyaretçi sayısını tamamlayarak müspet etkileri azamiye çıkartmak, olumsuz etkileri en aza indirmek mümkün olabilecektir. Kısaca Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planındaki “sürdürülebilirlik” taşıma kapasitesinin aşılmaması ile temin edilir. Ziyaretçi sayısı ve etkinin büyüklüğü arasında doğrudan ilişki vardır. Ancak alan içinde tek tehdit unsuru ziyaretçiler değildir. Doğa için önemli olan tehditlerin tümünün birleşik etkisidir. 1.3.1. Taşıma Kapasitesinin Elemanları; Sosyal Taşıma Kapasitesi, Turizm için yerel tolerans limitleri olarak tanımlanmakta olup yöre halkı üzerindeki olumsuz etkilerinden ve ziyaretçiler ile yöre halkı arasındaki çatışmalardan kaçınılmasını içerir.Bu unsurun turizm gelişimi içerisinde anahtar rolü vardır. Yöre halkı turizmi desteklemezse kalkınma asla olmaz. Yerel kabulü belirleyen temel etmenler, sosyal yapı ve kültürün hassaslığı, toplumun değişimin üstesinden gelebilme yeteneği, turizmin algılanışı, yöre halkı ile ziyaretçilerin ilişkileri, kullanıcı grupların davranışları, birbiri ile uyumu ve paydaş olmanın ekonomik ve toplumsal faydalarıdır. Ekonomik Taşıma Kapasitesi; Sürdürülebilir bir turizm gelişiminde turizm, ekonomik yapı ile bütünleşmiştir ve diğer sektörleri de desteklemektedir. Ekonomik taşıma kapasitesi; turizm gelişimini sağlayan bir yerel ekonomi ve yerel ekonominin sürdürülebilirliğini sağlayan bir turizm gelişimi anlamına gelmektedir. Yani temel kıstas; turizm gelişimi ile yerel ekonomi arasındaki sinerjidir. Ekonomik taşıma önemli olan iki unsur; Beklenen faydaları temin etmek için asgari turist sayısı ve ekonominin üstesinden gelebileceği azami turist sayısıdır. Ekolojik Taşıma Kapasitesi; Ekolojik taşıma kapasitesi, ziyaretçilerin/turistlerin ziyaret edilen alandaki ekosistemler, ikamet yerleri ve canlı türleri üzerinde ortaya koyduğu ekolojik zararlardır. Burada, ekolojik değerlerin, ziyaretçi akışlarının ve davranışlarının uzun süreli ve sistematik olarak izlenmesi ve veri toplanması önemli olmaktadır. İdari/fiziki Taşıma Kapasitesi; Fiziki taşıma kapasitesi aynı anda ve belirli bir zamanda müşteri olarak alınabilecek ziyaretçi sayısıdır. Bu kapasite, alana uygun insan sayısına, yani alanın büyüklüğü ve diğer fiziki şartlar (doğal, coğrafi koşullar ve hava şartları) ile turizm altyapısının kapasitesine dayanmaktadır. Burada temel göstergeler; kalabalık, kuyruklar ve trafik sıkışıklığıdır. Fiziksel kapasite yönetiminin verimliliği ve etkinliği şu unsurlara bağlıdır; - Organizasyon kaynaklarının kapasitesi (insan ve ekonomik kaynaklar vb. gibi), - Ziyaretçi yönetiminin kapasitesi, Bir sahanın ziyaretçi kullanımına/ turizm gelişimine karşı hassas olan kaynakları: Kırmızı liste ve endemik türlerin habitatları, alanın savunmasız olan diğer kaynakları, göçe hassas türler, Ziyaretçi yönetimi de dahil olmak üzere yönetim amaçları ve hedefleri: Genel bir doğa koruma planı, amaçlar, hedefler ve doğa koruma politikası, tür koruma politikaları, bölgeleme sistemi, izleme sistemi, Ziyaretçiler/turistler, turizm gelişimi ve etkileri üzerine veriler; tüm güzergahlar, tesisler, konaklama ve ziyaretçi/turist için olan etkinlikler ve detaylı haritalar, ziyaretçi sayısı, özellikleri, akımları, ziyaretçi modelleri, etkinlikler ve mevsime bağlı özelliklere ilişkin bilgiler vb., ziyaretçiler tarafından özel olarak gerçekleştirilen faaliyetler, ziyaretçi etkilerine ilişkin veriler, etkilerin izlenmesi ve değerlendirilmesine ilişkin yöntemler, ölçütler ve göstergeler. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) teknikleri ile bilgilerin gösterilmesi mümkündür. Psikolojik Taşıma Kapasitesi; Psikolojik taşıma kapasitesi bir alanın belirli bir zaman diliminde ziyaretçi deneyimleri üzerinde olumsuz etkilenmeye sebep olmaksızın kaldırabileceği maksimum ziyaretçi sayısıdır. 3. İLGİ GRUBU ANALİZİ VE YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI 3.1 İLGİ GRUPLARI/PAYDAŞLAR İlgi grupları, “belirli bir koruma ve sürdürülebilir kalkınma projesi ile ilgili olarak fayda sağlayan, projenin içinde yer alan veya söz konusu projeden olumlu ya da olumsuz etkilenen bireyler, gruplar veya organizasyonlar” olarak tanımlanabilirler. Paydaşlar, bir problemi çözmek için sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ve amaçlarımıza ulaşmak için güvenebileceğimiz kişilerdir. İlgi gruplarının hepsi sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ortak değildir veya olmaları gerekmez. Çünkü bir ortağın projeye olumlu bir bakışı, tutumu olmalıdır ve amaçlara ulaşmak için işbirliği yapmalıdır. Bazen bir ilgi grubu projeye olumsuz bakabilir ve hatta aktif bir tehdit bile olabilir, ilgi gruplarını işbirliği yapılanlar haline getirmek onlara paydaş değeri verilmesi ile mümkün olur. 3.2 İLGİ GRUBU KATEGORİLERİ Turizmde ilgi grupları; - Yörehalkı, kişiler ve kurumlar, - Alana dayalı ilin sorumlu yöneticileri, - Bölgesel yetkililer, - Ulusal yetkililer, - Turizm ofisleri, yerel turizm organizasyonları, konaklama ve hizmet sunanlar, taşımacılar, - Turizmle ilgili sektörler, - Tarım, ormancılık ve balıkçılık gibi farklı ekonomik sektörlerin temsil edildiği ticaret ve sanayi odaları ve el sanatları ile ilgili birimler, - İşçi sendikaları, dernekler, STK’lar, - Eğitim ile ilgili birimler, 3.3 İLGİ GRUBU ANALİZİ İlgi grubu analizi sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının ortaya konması ve uygulamasında yer alan farklı taraflara ilişkin genel bir izlenim sahibi olabilmek, niyet okumak için kullanılan bir araçtır. Yalnızca bir envanter olarak ele alınmamalıdır, sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının planlanmasında potansiyel ortaklarımızın kimler olduğunu ve hangi tarafla çelişkiler yaşayacağımızı bize bildirmektedir. Ayrıca projenin farklı seviyelerinde destek temini için de son derece elverişli bir analizdir. İlgi grupları analizine dayalı olarak sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının yönetiminden sorumlu bir organizasyon oluşturulmalıdır. Sürdürülebilir doğa turizmi gelişimi için, detaylı bir ilgi grubu analizi ilgi gruplarının; - Genel hedeflerini, - Turizmden beklediği faydaları - Turizmdeki rollerini tanımlamalıdır. Bu süreç; şu adımlardan oluşur; 1. İlgi gruplarının tanımlanması, 2. Her ilgi grubunun çıkarlarının, önceliklerinin ve değerlerinin belirlenmesi, 3. Her ilgi grubunun davranışlarının belirlenmesi, 4. İlgi grubunun gücünün ve ilgi grupları arasındaki muhtemel koalisyonlarının gücünün tahmin edilmesi, 5. İlgi gruplarının mevcut ihtiyaçlarının ne düzeyde karşılandığının değerlendirilmesi, 6. İlgi grupları ile birebir iletişimlerin başlatılması ve ilgi gruplarının güveninin kazanılması, 7. Ortak menfaatler, sinerji ve başarı unsurlarının tanımlanması, 8. Paydaşların bir araya getirilmesi, 9. Ortak hedef ve amaçların ve onlara ulaşmak için gerekli olan stratejinin ortaya konması, 10. Organizasyon çerçevesinin oluşturulması, 11. Uygulama (zaman çizelgesinin ve hedeflerin ortaya konması, iletişim organizasyonunun oluşturulması, ilgi gruplarına somut sorumlulukların verilmesi.) 12. İzleme ve geri bildirimin yapılması İlgi grupları tanımlandı. İL DOĞA TURİZMİ İLGİ GRUPLARI ve PAYDAŞLARI Belediye Başkanlıkları: Bitlis Merkez Belediyesi, Adilcevaz Belediyesi, Ahlat Belediyesi, Tatvan Belediyesi, Güroymak Belediyesi, Hizan Belediyesi, Mutki Belediyesi Kaymakamlıklar: Bitlis Valiliği, Adilcevaz Kaymakamlığı, Ahlat Kaymakamlığı, Tatvan Kaymakamlığı, Güroymak Kaymakamlığı, Hizan Kaymakamlığı, Mutki Kaymakamlığı Kamu Kurum ve Kuruluşlar: Orman ve Su İşleri XIV. Bölge Müdürlüğü, Bitlis DSİ Şube Müdürlüğü, Bitlis Orman İşletme Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Orman ve Su İşleri Bitlis İl Şube Müdürlüğü, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Karayolları Bitlis Şube Müdürlüğü, İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, VEDAŞ İl Müdürlüğü, Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, İl Emniyet Müdürlüğü, İl Müftülüğü, Bitlis Genç İşadamları Derneği, Üniversiteler: Bitlis Eren Üniversitesi Muhtarlıklar: İlçelerdeki Köy Muhtarlıkları ve Mahalle Muhtarlıkları Sivil Toplum Kuruluşları: Köy ve İlçe Dernekleri Turizm İşletmecileri: Oteller Basın: Ulusal ve yerel basın Doğa Turizmi Yönünden Öne Çıkan İlçe/Köylerin Yöre Halkı 3.4 TOPLUM TEMELLİ YAKLAŞIM Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planı’nın hazırlanmasında toplum temelli yaklaşım uygulanması neticesinde; - Yöre halkı için sürdürülebilir geçim kaynakları ortaya koymak, - Toplulukların kendi yapılarını korumalarını teşvik etmek ve - Doğal alanların koruma hedeflerinde yerel faydayı oluşturmak mümkündür, Toplum temelli turizmin en önemli özelliği, doğal kaynakların kalitesi ile alanın kültürel mirasının bozulmamış ve turizmle güçlendirilmiş olmasıdır. Doğal çevre üzerindeki olumsuz etkiler en aza indirilmeli ve yerel kültür korunmalıdır. Turizm, insanların kendi yerel kültürlerini yaşatma ve değerlendirmeye teşvik etmelidir. 3.5 YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI İlgi grubu analizine dayalı olarak, korunan alan ve çevresi için, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planını izlemek veya biçimlendirmek amacıyla, korunan alan yönetimi ve tüm ilgi gruplarının resmi işbirliğine dayalı bir organizasyon oluşturulmalıdır. Bu amaçla İlimiz genelindeki doğa turizmi faaliyetlerini ortaya koymak ve planlamak üzere Bitlis Orman ve Su İşleri İl Şube Müdürlüğü, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Bitlis Eren Üniversitesi tarafından görevlendirilen personeller marifetiyle bu çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalarda turizm aktivitelerinin yoğun olduğu İlçe Kaymakamlıkları ve Belediye Başkanlıkları da dahil edilebilir. 3.6. BİTLİS İLİ TARİHÇESİ Bitlis’in Kısa Tarihi Tarihçilerin ifadesiyle belgeli tarih Hititlerin yazıyı bulmasıyla başlamıştır. Oysa insanlık tarihi bundan çok öncelerine dayanır. Bu dönemlere Yazılı Olmayan Tarih denir. Tarihçiler Bitlis tarihini değişik zamanlardan başlatmaktadırlar. 5000 yıllık, 7000 yıllık tarih gibi. Gerçekte Bitlis tarihi Neolotik Çağ dediğimiz Yenitaş dönemine kadar uzanmaktadır. Neolitik Çağ, Yenitaş veya Cilalı Taş Devri denilen bu dönem, Ortataş Devri ile Tunç Devri arasındaki arkeolojik dönemdir. Bu dönem M.Ö. 3000 yıllarıyla 9000 yılları arasını kapsamaktadır. Bitlis ili sınırları içerisinde bulunan Süphan ve Nemrut dağlarındaki Obsidyen yataklarından elde edilen doğal camın yontucu, kesici, kazıyıcı olarak çevredeki yerleşim yerlerinde kullanıldığı anlaşılmaktadır. Neolitik Çağ, M.Ö. 3000 yıllarında sona ermiştir. Bu tarihi baz aldığımızda Bitlis’in 5000 yıllık bir tarihe ve geçmişe sahip olduğunu görmekteyiz. Büyük bir ihtimalle Bitlis’in tarihi bundan daha da eskidir. Güneybatı Asya ülkelerindeki Neolitik Çağ M.Ö. 9000-5000, Avrupa ülkelerindeki Neolitik Çağ M.Ö. 6500, Tuna kıyılarında M.Ö. 5500 olduğuna göre Bitlis’in tarihinin 5000 yıldan fazla olması, 7000 yıllık olması kuvvetle muhtemeldir. Bu bilgiden hareketle Bitlis’in tarihinin 7000 yıllık olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Anadolu’nun Orta Asya ile ilişkileri kesilmemiş ve yakın çağlara kadar Anadolu çeşitli kavimlerin akınlarıyla karşılaşmıştır. Diyarbakır Tarihi isimli eserde M.Ö 4000 yıllarında Kış şehrinin hükümdarı Manıstusu’nun, geniş bir araziye sahip bir hükümdar olduğu ve Basra Körfezinden Van Gölüne kadar olan arazi ele geçirdiği, böylece Sümerlerin bütün Anadolu’ya hâkim olduğu yazılmaktadır. Bitlis ve yöresi M.Ö. 2000 yıllarında Hititlerin egemenliği altına girmiştir. Hitit yazılı kaynaklarına göre Hatti Kralı I. Murşil, Suriye’den geçerek topraklarını Mezopotamya’ya kadar genişletmiştir. M.Ö. 1806 yılında Babil’i alarak Hammurabi Hanedanlığına son vermiştir. M.Ö. 1700 yıllarında Bitlis’te Hurri-Mitanni hâkimiyeti görülmektedir. Hurri kültürü Fırat ve Van’dan, Kızılırmak ve Akdeniz’e kadar uzanan bir alana yayılmıştır. Asurlar M.Ö. 2000 yılları ortalarında yukarı Mezopotamya’da egemenlik kurmuş savaşçı ve vahşi bir milletti. Geçtiği her yeri yakıp yıkma ve yağma etmekle meşhurdu. Asur orduları Zağros’tan Ugarit’e, Akdeniz’e kadar olan yerleri etkileri altına alan Hurrilerin egemenliğe son vermiştir. Hurri ve Mitanni ülkelerini ele geçiren Asurlular, Babil’in zararına olarak genişlemişlerdir. Bitlis M.Ö. 1280 yıllarında Urartuların yerleşim alanıydı. M.Ö.11. yüzyıla kadar Urartuların yurdu olmaya devam eden ve 7. Yüzyıla kadar Asurluların, 6. Yüzyıla kadar ise Medler’in yönetimi altında kalan Bitlis, daha sonra Pers Krallığının kurulması ile II. Darius tarafından ele geçirilmiştir. M.Ö. 4. yüzyılda Makedonya Kralı Büyük İskender’in yönetimi altına giren ve M.S. 2. yüzyılda Doğu Roma İmparatoru Trajan tarafından ele geçirilen Bitlis, M.S 7. Yüzyıla kadar Bizans yönetiminde kaldı. Bitlis Minyatürü (Matrahçı Nasuh) 639-640 Halife Hazreti Ömer (R.A) zamanında, İran Fatihi Saad bin Ebu Vakkas’ın emri üzerine El-Cezire fatihi İyâz bin Ganem, Anadolu’nun fethi ile görevlendirildi. Halit bin Velit, Diyarbakır, Maden, Palu ve Kığı bölgelerini ele geçirmiş, İyâz bin Ganem ise Erzen (Garzan), Bitlis, Ahlat ve Muş dolaylarını fethetmekle görevlendirilmişti. İyâz bin Ganem 300 kişilik bir ordu ile Ahlat’ı aldıktan sonra 641 (Hicri 20) yılında Bitlis üzerine yürümüştür. Fetihle beraber bazı Arap kabileleri Bitlis ve çevresine yerleştirildi. 1856 yılında Fransız Ressam Lawrens tarafından çizilen Bitlis Kalesi ve Çevresi Türklerin 11. Yüzyılla birlikte başlayan Anadolu akınları sırasında önemli bir uğrak yeri haline gelen ve bu tarihlerde Alparslan ve ordularını Ahlat’ta konuk eden Bitlis, Türklerin Anadolu’ya açılmasında çok önemli bir rolü de üstlenmiş oldu. 13. Yüzyılda Eyyübiler, daha sonra Harzemşahlılar ve Moğolların saldırısına uğrayan Akkoyunlulardan Kalma Koyun Heykeli ve 1514 yılındaki Çaldıran Savaşıyla Osmanlı egemenliğine giren Bitlis, Osmanlı İmparatorluğu’nun idaresi altında ilim, sanat ve kültür merkezi haline geldi. Birinci Dünya Savaşı esnasında 3 Mart 1916 yılında bir süre Çarlık Rusya’nın işgali altında kalan Bitlis, bu işgalden 8 Ağustos 1916 tarihinde kurtulmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra il yapılan Bitlis, 1929’da ilçe olarak Muş'a bağlanmış, 1936'da yeniden İl statüsüne getirilmiştir. 3.6. BİTLİS İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ 3.7.1. İlin Jeomorfolojik Özellikleri: Güneydoğu Anadolu düzlüğünün bir yay çizerek Doğu Anadolu yüksek yaylalarından ayrılan Doğu Toros’ların bir bölümünü oluşturmaktadır. Bölge jeolojisinden kaynaklanan bu coğrafik dizilerin orta miyosen tektonik hareketleri sonucu belirginleşmiştir. Bitlis-Hakkari Torosları olarak nitelenen bölgede Güneydoğu Anadolu düzlüğü yavaşça yükselerek kenar kısımları kuşağına geçer. Bu kuşaktan kuzeye cephe bindirimi adı verilen alanda ani bir yükselme ile Bitlis Metamorfik kuşağı yer alır. Metamorfik kuşak kuzeyinde ani bir açılım ile Muş havzası oluşur. Bu kuşaklar da ana topografya unsurları bölgenin Tektonik yapısına uygun olarak Doğu-Batı uzanımlıdır. Akaçlama sistemi genelde iki gidiş gösterir. Hakim gidiş kuzey-güney doğrultuludur, az olarak doğu-batı gidişlere de rastlanır. Kenar kavramları kuşağında yükseltiler Seyhan dağından (840 m.) başlayarak doğuya doğru yükselen Lahit dağı (1237 m.) Doğan dağı(1100 m.) Kula dağı(1550 m.) ve Mendis dağı(1427 m.) bu kuşakta güneye eğimli düzlükler vardır. Cephe bindirimi olarak nitelenen bölümde belirgin nitelik 1500 metreye varan ani yükseltilerdir. Batıdan Doğuya doğru Meydan dağı(2073 m.) Sintor dağı(2129 m.) Halkis dağı(1972 m.) Seleş dağı(1968 m.) Kalems dağı(2418 m.) Şeyhhabib dağı(2053 m.) güney eteklerinde eğim dereceleri çok yüksektir. Bitlis Metemorfiklerinin çoğunun kristalize kireç taşlarından oluşan bu yükseltiler doğu-batı yönünde bir set oluşturmuşlardır. Bitlis Metamorfik kuşağında 2000 metrenin üzerinde kuşağın kuzey bölümünde bozuk yayvan bir morfoloji gözlenir. Kuşağın güney bölümünde kristalize kireç taşlarından oluşan aşınmaya dayanımlı yüksek tepeler yer alır. Bu tepeler dolinlerle kaplı hafif güneye eğilimlidirler. Bitlis metamorfik kuşağında ana akaçlama sistemi kuzey-güney yönlüdür. Su ayırımı çizgisi Muş havzasına yakın bir yerden geçer. Bitlis metamorfik kuşağı kuzey bölümünde batı kuzey batı ve doğu güney doğu uzanımlı bir basamak ile Muş havzasına iner. 3.7.2. Jeolojik Özellikleri: Bitlis metamorfik kuşağında yapılmış petroloji çalışmaları en az iki bölgesel metemorfizma evresinin etkili olduğunu işaret etmektedir. Bu araştırma kapsamında elde edilmiş veriler Alt Paleozoik öncesi diğeri ise Trias sonrası başlayıp zayıflayarak Miyosene kadar süren en az iki metemorfizma evresinin varlığını göstermektedir. Bitlis masifinde düşük evreli metamorfizma koşulları önerilmiştir. Bazı kayaç türlerine göre genelleştirilerek verilen paragenezler basınç koşulları konusunda bilgi sağlanmaktadır. Masıf içinde yaygın Klorit Şist, Fillit, pireitli Kuvarsit, Kloritoidli mikasistlerin parajenezlerinin düşük mertebeli metamorfizmanın tüm P-T koşullarında görüldüğü anlaşılmıştır. Pelitik kayaçlarda Kuvars, Albit, Muskovit ve klonit ortak minerallerdir. Kloritoit içeren kayaçlarda albit ve biyotit görülmemiştir. Bitlis Morfoloji haritası 3.7.3. İklim Özellikleri: Kaba çizgileriyle karasal özellikler gösteren Bitlis iklimi, gerçekte doğunun sert karasal iklimiyle Akdeniz iklimi arasında bir geçiş niteliği taşımaktadır. İlde kışlar soğuk, yazlar ise sıcak ve kurak geçmektedir. Bitlis’in ortalama yüksekliği 1605 metre olup, en sıcak günler Temmuz ve Ağustos aylarında yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık 36 0C - 37 0C dolayındadır. İl genelinde yazları ortalama sıcaklık ise 22,7 -23 C0 dolayındadır. İlde en soğuk günler ise ocak ve şubat aylarında geçmektedir. En düşük sıcaklığın (-)21,3 C0 ile (-)21,2 C0 olduğu bu aylarda ortalama sıcaklık ise -0,4 0C ile -0,2 0C arasındadır. İl bazında görülen en yüksek sıcaklık 37 0C, en düşük sıcaklık ise -18 0C dir. İlde ölçülebilen uzun yıllar yıllık sıcaklık ortalaması 9 0C dolayındadır. İlde tamamen açık ve güneşli günlerin sayısı, kapalı ve yağışlı günlerin sayısından fazladır. İlin uzun yıllar meteorolojik değerleri incelendiğinde açık gün sayısının 166, kapalı gün sayısının 69 ve yağışlı günler sayısının 130 olduğu görülmektedir. İlimizde üç adet meteoroloji istasyonu mevcuttur, bunlar: Yer Bitlis İli Mevcut meteoroloji İstasyon Durumu Çeşit Bitlis Merkez Tatvan Sinoptik Ahlat Klima Sinoptik Sinoptik Adet 1 1 1 Kaynak: Bitlis İl Çevre Durum Raporu, 2009 Uzun yıllar meteorolojik verilerine göre, ilde yağışlar genellikle kış ve bahar aylarındadüşer. Buna karşın bazı yıllar il, yaz ayları boyunca yok denecek kadar az yağış almaktadır. Yıllık yağış ortalamasının 822,9 mm olduğu ilde, ortalama olarak en fazla yağış alan ay 160.0 mm ile Aralık, 100,3 mm ile Ocak ve 93.6 mm ile de Şubat ayı olmaktadır. En fazla yağış Bitlis merkezde, en az yağış ise Ahlat ilçesinde görülür. Bitlis ilinde yıllık ortalama bağıl nem oranı %61 civarındadır. Aralık ayı bağıl 3.7.4. Hidrografya: Yeraltı Su Kaynakları: Bitlis ili yeraltı suları bakımından çok zengindir, yıllık yeraltı su kaynakları 41,83hm3 hacme sahiptir. İçme suları olarak kullanılabilecek nitelikte akan kaynak sularına her yerde rastlamak mümkündür. Şehir merkezi ve İlçelerin içme suları kaynak sularıdır, yeraltı suları bol ve soğuktur. 3.7.4.1. Van Gölü Hidrografyası: Van Gölü Havzası’nın coğrafik sınırları ve gölü besleyen dere ve akarsu yatakları aşağıdaki haritada görülmektedir. Doruk ağı içinde kalan göl havzasının alanı yaklaşık 20.000 km2 olup bunun 3713 km2 sini gölün kendisi oluşturur. Şekil 3. Van Gölü Havza sınırları ve ana akarsular (Köse, ve diğ., 2005’ten). 3.7.4.2.Akarsular: Bitlis ili sınırları içerisinde önemli bir akarsuyun bulunduğu söylenemez. Mevcut akarsuların durumu aşağıda belirtilmiştir. Akarsuyun Adı Yıllık hacim Alan Yerüstü suyu (il çıkışı toplam ortalama akım 2507,8 hm3/yıl 190 905 ha Süfresor deresi Güzeldere Keyburan çayı Hizan deresi Bitlis çayı Küçüksu deresi Akarsu Yüzeyleri Kaynak: Bitlis İl Çevre Durum Raporu, 20011 43,8 hm3/yıl 281,2 hm3/yıl 276,6 hm3/yıl 1232,5 hm3/yıl 607,0 hm3/yıl 66,7 hm3/yıl 15 ha 35 ha 175 ha 60 ha 70 ha 8 ha 363 ha 3.7.5. Toprak Özellikleri: İlde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik, değişik özelliklere sahip toprakların oluşumuna neden olmuştur. Su yüzeyleri dâhil toplam il yüzölçümü 864.481 hektardır. Bitlis’te I-IV. sınıf tarım arazileri 160.278 ha. olup, genelde tarım bu araziler üzerinde yapılmaktadır. 510.422 ha. alanı olan VVIII. sınıf arazilerde de işlemeli tarım yapıldığı görülmektedir. Ancak, bu araziler işlemeli tarıma uygun değildir. Tarım alanlarından sonra ikinci sırayı alan mera alanları ve orman alanları VII. sınıf araziler üzerinde yoğunlaşmaktadır. 3.7.6. Arazi Varlığı: İlin toplam yüzölçümü 670.700 ha olup, bunun 134918 ha’ı tarım arazisi, 297.662 ha’ı çayır mera arazisi, 164.756 ha’ı orman arazisi ve 73264 ha’ı tarıma elverişsiz araziler olarak dağılım göstermektedir. Bitlis’te çayır-mera alanlarının oranı yüksek (%44), orman alanlarının oranı ise ülke ortalaması civarındadır (%25). Türkiye genelinde mera alanlarının oranı ile orman alanlarının oranı birbirine eşit olup %26’dır. Bitlis ilinde çayır-mera alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel oluşturmaktadır. 3.7.7. Orman Varlığı: Bitlis yüzölçümünün %21’ ini (165.674ha.) orman ve fundalık alanlar oluşturmaktadır. Ormanlar ağırlıklı olarak meşe, çam, ardıç, kayın, akçaağaç ve dişbudak ağaçlarından oluşmaktadır. Her yıl orman alanları büyük oranda tahribatla karşı karşıya kalmaktadır. Özellikle kışlık yakacak temini için yapılan kaçak kesimler ve ormanlık alanda hayvan otlatılması önemli zararlar vermektedir. İlde orman alanlarının muhafazası için orman tahribatının önlenmesi gerekmektedir. Bu tahribatın devam etmesi halinde orman alanlarının daha da azalması kaçınılmazdır. Orman Alanlarının Dağılımı VERIMLI BOZUK KORU KORU ORMAN ORMAN ALANI (HA) ALANI (HA) VERIMLI BALTALIK ORMAN ALANI (HA) 1.507,5 10.262,5 31.805,5 Kaynak: Bitlis İl Çevre Durum Raporu, 2009 3.7.8. Flora-Fauna ve Hassas Yöreler: BOZUK BALTALIK ORMAN ALANI (HA) 122.099 TOPLAM ORMAN ALANI (HA) 165.674,5 3.7.9. Yerleşim Alanları ve Nüfus: Yeryüzü şekilleri açısından il topraklarının %71’ini dağlar, %16’sını platolar, %3’ünü yaylalar ve %10’unu da ovalar oluşturmaktadır. Bitlis ili dağlık bir sahayı kapsadığı için platoları az miktardadır. Yüzölçümünün %16’sını platolar oluşturmaktadır Coğrafyanın dağlık olması nedeniyle, ilimizde dağınık bir yerleşim söz konusudur. 2010 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre Bitlis 328.767 kişi olarak hesaplanmıştır. Ahlat ilçemizde kırsal alandaki yerleşim deseni olarak taşıyıcı sistemde kalıp olarak ahlat taşı kullanılarak yapılan tek veya çift katlı kadirahşap binalar yapılmaktadır. Kapı ve pencerelergenelde ahşap olmakla birlikte son yıllarda ısıyalıtımı amacıyla PVC sistemlerine de rastlanmaktadır. Evlerin tablası ağaç ve tahtalarla kapatıldıktan sonra üzeri toprakla örtülmektedir. Çatı işi bölgemizde maddi imkânları olan kişilerce yeni yapılmaya başlanılmaktadır. Güroymak ilçemizde kırsal alanlardaki yerleşimler doğal afetlerden azami derecede uzak olması hedeflenerek karayolu ağına yakın alanlar tercih edilmektedir. Kırsal alandaki köy ve mezra yerleşimleri ilçenin kuzey, güney ve doğu bölgelerinde oluşmaktadır. İlçeye bağlı 25 köy ve 6 mezra bulunmaktadır. Mutki ilçemizin coğrafi yapısının dağlık ve engebeli olması nedeniyle kırsal kesimde belirli bir plan uygulanmamıştır. Kırsal alandaki plansız yerleşdeki yapıların genelde taş duvar ve topraklı damlardan oluşmaktadır. Tatvan ilçemiz yerleşim olarak Van Gölünün batısında yapılaşma göstermektedir. İlçeye bağlı köylerde doğal afetlere azami derecede uzak olabilecek alanlar seçilmiştir. Kırsal alanlardaki köy ve mezra yerleşimleri ilçenin kuzey, güney ve batı bölgelerinde olmaktadır. İlçeye bağlı 58 köy ve 46 mezra bulunmaktadır. Kırsal alandaki yapılaşma ise genellikle kargir, moloz taştan inşa edilmiş doğal afetlere dayanıklı olmayan yapılardır. Bu yapılar yöreye has yapılaşma özelliğini taşımaktadır. 3.7.10. Tarım ve Hayvancılık : Yağışın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre dağılışındaki dengesizlik nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi hâkimdir. Bitkisel üretim, daha çok tahıllar üzerinde yoğunlaşmış olup, tahıl yetiştirmede “nadas + tahıl“ sistemi uygulanmaktadır. Bitlis’te toplam 134.918 hektar tarım arazisi mevcut olup bunun 52.000 ha’ ında yani %38,5’ inde hububat tarımı yapılmaktadır. Bitlis’te işlenebilecek toplam tarım arazisi miktarı 134.918 hektardır. Bunun 38.461 ha’ı kullanılmayan tarım arazisidir. Hayvancılık için önemli bir kaba yem kaynağı olan yem bitkilerinin ekiliş alanları ise toplam tarım alanları içerisinde %16,3’lük bir paya sahiptir. Bağ, yemeklik baklagil ve sebze alanları il içerisinde en düşük arazi yüzdesine sahiptirler. İl topraklarının % 44’ünün çayır-mera alanlarıyla kaplı olması, kaba yem ihtiyacının karşılanması bakımından hayvan yetiştiriciliği için bir avantajdır. Coğrafi bakımdan Doğu Anadolu’nun bir parçası olan ve Van gölünün etrafında bulunan dağlık bölgeyi kapsayan İl toprakları iklim ve doğa koşulları bakımından daha çok küçükbaş hayvancılığa elverişlidir. Süt verimi yıllık ortalama 1700 kg/baş’tır. Kültür ırkı ineklerde yıllık 3000 kg/baş, melezlerde 1385 kg/baş ve yerli ırkta ise 716 kg/baştır. Et verimi büyükbaş hayvanda ortalama 185 kg ve küçükbaş hayvanda 18 kg’ dır. Balda verim ortalama 18,65 kg/kovan’dır. Bitlis balı Türkiye’de yayla ve meralardaki bitki örtüsünden kaynaklanan özelliğinden dolayı ismen bilinmektedir. 3.7.11. Sanayi ve Teknoloji: Sanayi alanında çok geri kalmış olan ilimiz 1985 yılının sonlarına doğru teşvikli yatırımların çoğalmasına rağmen, özel şahıs ve şirketler yatırımlarını hayvancılık alanında yapmaktadır. Ancak büyük olmamakla birlikte teşvikli orta ölçekli yatırımlar devam etmekte fakat teşvik alamamaktadır. İl ekonomisi ve halkın gelir kaynağı hayvancılık ve hayvan ürünleri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bitlis’te birinin altyapı çalışmaları devam eden 511 işyeri kapasiteli 5 adet küçük sanayi sitesi mevcuttur. 3.7.12. Altyapı, Ulaşım, Haberleşme ve Konaklama: İlimiz su kaynağı bakımından zengindir. İlin içme suyu ihtiyacı SAPKOR, KAMYAN, ÇELİKHAN, BAŞHAN, DUAP ve ŞELALE, kaynaklarından isale edilen sularla ( Qmax = 136 lt/sn, Qmin= 81 lt/sn ) giderilmektedir. İlin içme suyu ihtiyacının %40’ı Duap yaylasındaki kaynaktan karşılanmaktadır. İl genelinde katı atıkların depolanmasına yönelik olarak Rahva mevkiinde kurulan Katı Atık Bertaraf Tesisi faaliyeti başlamıştır. İl genelinde evsel katı atıklar, genellikle konutların ve işyerlerinin önünde bulunan konteynerlerde biriktirilerek, ilgili belediye tarafından toplanıp katı atık döküm sahasına aşınmaktadır. Evsel atık suların ve yağmur sularının toplanıp bunların tekrar kullanıma sunulması amacıyla yapılan bir toplama sistemi mevcut değildir. Karayolu Ulaşımı: Son yıllarda ülke genelinde gerçekleştirilen bölünmüş yol çalışmalarının hız kazanması gerek Bölge’nin komşu illerle bağlantısının gerek ise k e n d i içerisindeki ulaşım bağlantısının daha nitelikli bir hale gelmesini sağlamıştır. Bitlis’in önemli karayolları bağlantıları; Van Gölünün kuzeyinden Erciş, Ağrı ve Erzurum, Van Gölünün güneyinden Van İli, Hakkari ili Yüksekova ve Saray ilçeleri üzerinden İran, kuzeyde Muş üzerinden Bingöl, batıda Batman ve Elazığ ve Malatya, Diyarbakır ile bağlantılıdır. Mevcut karayolu uzunluğu İli Devlet Yolu Bitlis 278 İl Yolu 361 Toplam 639 Taşımacılıkta Demiryolları: Bitlis İl sınırları içinde toplam demiryolu uzunluğu 51 km’dir. Tatvan Gar'ın 2008 Yılı İstatistik Değerleri (Bitlis İli Bazında) arasındaki yolcu sayıları yıllara göre aşağıdaki tablolarda verilmiştir. 2008 YILI TATVAN GAR ‘DAN GİDEN VE GELEN SEYAHAT EDENYOLCU DURUMU GİDEN YOLCU SAYISI: 1145 GELEN YOLCU SAYISI: 1081 Göl Taşımacılığı: İlimizde Van Gölü üzerinde, TCDD Vangölü Feribot Müdürlüğü tarafından 4 adet feribot ile taşımacılık hizmeti verilmektedir. Havayolları Taşımacılığı: İlimizde havaalanı bulunmamaktadır. Ancak; Muş ve Van hava alanlarından İlimize ulaşım sağlanabilir. 3.7.13. Madencilik 3.7.13.1. İlimizdeki Sanayi Madenleri: Asbest : Destumi-Egri-Bilvaris yatağı Tenör % 1–15 Asbest lifi krizotil. Rezerv: Destumi bölgesinde 517.600 ton görünür. Geçmiş yıllarda yapılan üretim 15.528 ton. Çimento Hammaddeleri: Adilcevaz kireç taşları ve killer. Tenör : Bilinmiyor. Rezerv: 120 milyon ton, Kireçtaşı muhtemel, 30 milyon ton kil muhtemel, Ditsen Yatakları : Bitlis Hürmüz (Ağaçköprü) Tenör : % 24-26 Al2O3 Rezerv: 1 milyon ton görünür+muhtemel, bu yatak işletilmektedir. Bitlis Orsok ve Zinir Yatağı Tenör : % 24–26 Al2O3 Rezerv : 300 bin ton görünür+muhtemel, bu yatak işletilmemiştir. Bitlis Bayramalan-Alak Köyü Yatağı Tenör : % 35 Al2O3 Rezerv : 399.600 ton görünür + muhtemel, bu yatak işletilmiş olup, Filyos Ateş tuğla fabrikası bu distenleri kullanmıştır. Arzivik Köyü, Tenör : % 38 Al2O3 Rezerv : 621.800 ton görünür + muhtemel,bu yataktan 3.000 ton kadar Filyos ateş tuğla fabrikası tarafından kullanılmıştır. Bitlis-Şetek Sahası Tenör : % 25-41 disten, % 32 Al2O3 Rezerv: 29 295 ton TOPLAM REZERV :2 831 945 ton (görünür+muhtemel) FOSFAT ( P ) Sürüm, Ünaldı, Meşesırtı Apatitli Manyetit Sahası Tenör : % 2.55-4.40 P2O5 ve % 15-Fe2O3 Rezerv: 6 899 900 ton toplam rezerv olup yatak işletilmemektedir. GRAFIT ( Grf ) Bitlis-Yukarıölek Köyü-Süllap Dere Sahası Tenör : % 7 C Zenginleştirme çalışmaları yapılmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır. Rezerv: KROM ( Cr ) Il genelinde Tenör : % 39-49 Cr2O3 Rezerv: 4 452 ton görünür+muhtemel+mümkün (5 ayrı adet) NIKEL ( Ni ) Tatvan-Pancarlı-Sülfit tip nikel Sahası Tenör : % 2-3 Ni Rezerv: 15 500 ton mümkün PERLIT ( Per ) Tatvan-Adilcevaz-Oduncular-Göltepe-Sivritepe Sahası Kalite: Orta Rezerv: 370 000 000 ton jeolojik olup perlitler işletilmemektedir. Tatvan-Harmantepe-Kadıköy Sahası Kalite : genleşme oranı 2-3 arasında değişmektedir. Rezerv: 420.000.000.ton, görünür 3.7.13.2. Metalik Madenler: İlimizde demir, kurşun, çinko, bakır, nikel, krom ve manganez yatakları bulunmakta ancak bu yataklar aktif olarak işletilmemektedir. 3.7.14. Enerji: İlimizde asfaltit, linyit, petrol, taş kömürü, toryum, bitümlü şist gibi madenler bulunmamaktadır. Mevcut bulunan 6 adet jeotermal sahadan enerji amaçlı yararlanılmamaktadır. 4. BİTLİS İLİNİN DOĞA TURİZMİ ARZI 4.1. BİTLİS’ın DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ(DOĞA TURİZMİ ARZI) Bu çalışma, kapsam itibariyle doğaya yönelik aktiviteleri detaylı incelemek ve geliştirme startejisini oluşturmak için yapıldığından özellikle sürdürülebilir doğa turizmi gelişimi için uygun yerler ve faaliyetler ele alınacaktır. 4.2. Bitlis ilinin Doğa Turizmi (Arzı) Değerleri ve Bilinirlik Değerlendirmesi 4.3. Bitlis İlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar 4.3.1.Tabiat Anıtları 4.3.1.1. Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı: Nemrut Kalderası Türkiye’nin en genç volkan konisine sahip olması, konisinin aşınmamış olması nedeniyle diğer özelliklerinin yanı sıra önemli bir bilimsel özelliğe de sahiptir. Bu nedenle araştırmacıların ilgi odağı olmaktadır. Nemrut Kalderası DKMP Genel Müdürlüğü’nce Bakanlar Kurulu kararıyla 31.10.2013 tarihinde Tabiat Anıtı olarak ilan edilmiştir. Tabiat Anıtı niteliğinde olan Nemrut Kalderası Bitlis ili sınırları içerisinde Tatvan, Ahlat ve Güroymak ilçelerine ait topraklar üzerinde yer alır. Van Gölü’nün güneybatı kıyısında yükselen Nemrut Dağı üzerinde 2247m yükseklikte, 6km çapında krateri ile dünyanın ikinci büyük krater göllerinden birini oluşturmuştur. Suskunluk devresinde olası yüksekliği 4450m olan Nemrut Dağı’nın en son 1441 yılında faaliyet gösterdiği belirtilmektedir. Patlamalar sırasında tepe kısmını kaybedip kesik konu şeklini almıştır. Kalderanın en yüksek noktası kuzeyindeki Sivritepe’(2935m.)dir. Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı Nemrut Kalderası krater tabanının batı yarısı göl ile kaplıdır. İkisi devamlı üçü mevsimlik olmak üzere beş tane göl bulunmaktadır. Nemrut Krater göllerinin en büyük olanı yarım ay şeklini alan krater gölüdür. Bu krater gölünün yüzölçümü yaklaşık 12km2 olup ortalama derinliği 100m olarak kabul edilmektedir. Gölün kuzeybatı kenarındaki bir noktada 155m derinlik ölçülmüştür. Alınan su örneklerinde suyun renksiz, kokusuz, içme suyu lezzetinde olduğu tespit edilmiştir. Flora: Nemrut Kalderası içinde ve çevresinde bu güne kadar 450 bitki türü tespit edilmiştir. Yörede teşhis edilen bitkilerin %44 gibi önemli bir oranı da bu bölgeye ait türlerden oluşmaktadır. Diğer bitki türlerinin de bulunması, geçmişteki iklim koşullarının bir sonucu olduğu tespit edilmektedir. %8,4 kadarı ise bitki türleri içinde endemik olarak yer almaktadır. Kalderanın dış yamaçları ile iç yüzeyi arasında bitki türü açısından belirgin farklılıklar göze çarpar. Nemrut Kalderası’nın küçük bir kapalı havza niteliği taşıması, yağışın yeterli oluşu, göllerin kaldera içinde geniş yer kaplaması bitkiler için yeterli nemin havada tutulmasını sağlamıştır. Böylece birçok bitki türü ve klimaks vejatasyonunun bazı türleri burada yaşama ortamı bulmuştur. Nemrut Kalderasının klimaks vejatasyonunu tüylü huş(Betula) ve titrek kavak(Populus tremula) oluşturmaktadır. Nemrut Kalderasının daha çok iki göl çevresinde yoğunluk kazanmış başlıca ağaç, ağaçcık ve çalı türleri şunlardır; Titrek kavak (Populus tremula),Bodur ardıç (Juniperus communis subsp. nana),Çınar yapraklı akçaağaç (Acer platanoides), Kuş üvezi (Sorbus umbellate, Sorbus torminalis, Sorbus tamaschjanae, Sorbus aria), Adi cehri (Rhamnus frangula), Meşe (Quercus pinnatiloba), Saplı meşe veya Akmeşe (Quercus robur subsp.pedunculiflora), Dağ muşmulası (Cotoneaster nummularia), Erik (Prunus divaricata), Beyaz söğüt (Salix alba), Söğüt(Salix pedicellata,Salix cinera), Boylu ardıç (Juniperus excelsa), Barut ağacı (Frangula alnus) ve Kokulu kiraz ağacı (Cerasus mahalep)’dir. Step türleri kalderanın içinde geniş bir alana yayılış göstermektedir. Geven (Astragakus) türleri başta olmak üzere; Çoban yastığı (Acantholimon), Korunga(Onobrychis megataphros),Labada (Rumeks acetosella), Kekik (Thymus kotchyanus), Altın çiçeği (Alyssum pateri) Yumak(Festuca ovina), Adaçayı (Salvia sp.)Düğün çiçeği (Ranunculus crateris) Salkım çiçeği (Silene arguta), Üçgül (Trifolium arvense), Anason (Pimpinella kotschyana), Yavşan (Artemisia fragans), Peygamber çiçeği (Centaurea triumfetti) vb.bunlardan bazılarıdır. 4.3.2.Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları 4.3.2.1.Süphandağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası: Süphan Dağı, Van Gölünün doğu kenarında yer alır. Yüksekliği 4.058 metre olan bu volkanik dağ, hem kaldera hemde koni içeren zirvesiyle jeolojik açıdan ilginç bir yapı gösterir. Krater çukuru 3.750 metre yükseltide ve yaklaşık 750 metre çapındadır. Süphan Dağının son etkinliği sırasında oluşan parazit koni (Sandık Tepesi) krater çukurunun kuzey kenarındadır. 4.058 metrelik zirve de bu koninin üzerinde yer alır. Bu tepenin içerisinde 3 adet göl bulunur. Dağın tepe kısmında bugünkü kar sınırı olan 3.900 metreden başlayan birkaç buzul gelişmiştir. Ağrı dağından sonra Ülkemizin ikinci en yüksek volkanik dağıdır. Süphan Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Süphan Dağı günümüzden birkaç milyon yıl önce aktivite göstermeye başlamıştır. Dağdan alınan örnekler üzerinde yapılan radyometrik yaş tayinleri 10 bin yıl öncesine kadar aktif olduğunu göstermiştir. Bu tarihten sonra dağda herhangi bir aktivite izine rastlanmamıştır. Süphandağı, çengel boynuzlu dağ keçisini barındırdığı gerekçesiyle 2005 yılında yaban hayatı geliştirme sahası olarak ilan edilmiştir. 2008 yılında ve 2012 yıllarında yapılan envanter çalışmaları neticesinde hedef türe rastlanılmamıştır. Ancak; yaban hayvanları açısından oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Fauna: Sakallı akbaba alanda üreyen öncelikli kuş türlerindendir. Süphan kertenkelesi(Eremias suphani) Türkiye’ye endemik ve dar yayılışlı bir tür olup adını bu dağdan almıştır. Flora: Dağın güney yamaçlarında seyrek çalılıklara rastlanır. Süphandağı bitki türleri açısından zengindir. Birçok endemik bitki türünü bünyesinde barındırır. Isatis undulata, Marrubium vanense, Salvia odontochlamys, Paracaryum leptophyllum ve Verbascum coronopifolium alanda bulunan ve nesli tehlike altında olan türlerin en önemlileridir. Süphan Dağı dağcılık, tırmanma ve dağ yürüyüşü açısından oldukça elverişli bir yapıya sahiptir. Dağın güney eteklerinde balık avcığına ve kampçılığa elverişli Aygır Gölü’nün bulunması, ulaşımının kolay olması, Alanın çekiciliğini artırmaktadır. 4.3.3.Ramsar Alanları 4.3.3.1.Nemrut Kalderası Ramsar Alanı: Ulusal Sulak Alan Komisyonu’nun 2012 yılı 2. Olağan Toplantısında, Bitlis İlimiz sınırları içerisinde bulunan Nemrut Kaldera Gölü’nün Ramsar Alanı olması Ulusal Sulak Alan Komisyonunca uygun görülerek ilgili sürecin başlatılması oybirliği ile Komisyon tarafından kabul edildi. Böylece, Tabiat Anıtı statüsünde bulunan ve dünyada bulunan en büyük volkanik göllerden biri olan Nemrut Kaldera Gölü tüm dünya çapında tanınması sağlanacaktır. 4.3.4.Sulak Alanlar 4.3.4.1. Van Gölü: Van Gölü, Bitlis ili sınırları içerisinde bulunan Nemrut volkanik dağının patlaması sonucu, bölgedeki tektonik çöküntü alanının önünün kapanmasıyla oluşmuş bir volkanik set gölüdür. Çok sayıda koyu bulunan Van Gölü'nün yüzölçümü 3.713 km²'dir. Van Gölü hem tatlı su hem de deniz ekosistemlerinden farklı bir sucul ekosistemdir. Suları tuzlu ve sodalıdır. Göl suyu tuzluluk oranı %o19, pH'sı ise 9.8 dir. Bu yüzden Van Gölü yüksek rakıma ve sert kışlara rağmen, donmaz. Göl su seviyesi iklime bağlı olarak yükselip, düşmektedir. Ancak ortalama olarak denizden yüksekliği 1646 metredir. Gölün ortalama derinliği 171 m, en derin yeri ise, 451 metredir. Gölün doğu bölümünde dört ada vardır. Bunlar; Akdamar, Çarpanak, Adır ve Kuş adalarıdır. Adalar tarihi ve turistik özelliğe sahiptir ve 1990 yılında Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmişlerdir. Van Gölü dünyanın en büyük sodalı gölüdür ayrıca Türkiye'de bulunan en büyük göldür. Gölün tuzlu-sodalı suları, biyolojik çeşitliliği sınırlamaktadır. Gölde bilinen 103 tür fitoplankton, 36 tür zooplankton ve tek bir tür balık inci kefalı, (Chalcalburnus tarichi) yaşamaktadır. Göl etrafı karadan 430 km.'dir. Yöre halkına göre gölde bir canavar yaşamaktadır. Söylentiyi çıkaranların amaçlarının bölgeye turist çekmek olduğu söylense de, söylentileri araştırmak amacıyla bölgede pek çok bilimsel araştırma ekibi çalışmalar yapmıştır. İstanbul-Tahran demiryolu hatlarını da bağlamaktadır. Türkiye ve İran'a bağlanan demir yolu 1970 lerde yapılmıştır. 4.3.4.2. Nazik Gölü: Nazik Gölü; Bitlis ili, Ahlat ilçesi sınırları içerisindedir. Van Gölü Havzası’nın kuzeybatısında yer almaktadır. Nazik Gölü'nün toplam serbest su yüzeyi alan 46.7 km2 olup Nazik Gölü alt havzanın kapladığı alan göl alanı birlikte 151,19 km2 çevresi ise 34.5 km’dir. Tatlısu gölü olan Nazik Gölü, Göl su kuşları için kısmen de olsa önemli bir yaşam, yumurtlama, kuluçka ve göç ortamı oluşturmaktadır. Nazik Gölü sulak alan sisteminde 05/06/2012 tarihinde gerçekleştirilen arazi çalışması kapsamında, Nazik Gölü su seviyesi yaklaşık 1820.0 m olarak kaydedilmiştir. Batı Palearktik içinde kuşların kışlama alanları ile üreme alanları arasında önemli bir köprü görevi üstlenmiş olan Türkiye, Doğu Anadolu Bölgesi içinde birçok kuşun beslenme, barınma ve üreme amaçlı kullanabileceği önemli sulak alanları barındırmaktadır. Bu alanlar arasında tür zenginliği bakımından önemli bölgelerden birisi Van Gölü ve göl çevresindeki sulak alanlardır. Dünyanın en büyük alkalik gölü olan Van Gölü’nün güney ve kuzey kıyılarında önemli kuş alanları (ÖKA) bölgeyi birçok su ve kıyı kuşu bakımından önemli kılmaktadır. ÖKA envanterinde Van Gölü’nde ya da kıyısında yer alan en az altı ÖKA tanımlanmıştır: Ahtamar Adası, Horkum Sazlıkları, Edremit Sazlıkları, Çelebidağı Sazlıkları, Van Sazlıkları ve Bendimahi Sazlıkları. Bunlara ek olarak göl çevresinde yer altı ve yer üstü su dinamikleriyle beslenen sodalı ya da tatlı su özelliğinde olan sulak alanlar da yer almaktadır. Bunlardan gölün kuzey ve batı kıyısında ÖKA statüsü kazanmış ya da ÖKA statüsü kazanmaya aday olan sulak alanlar bulunmaktadır. Sodalı Göl ve Batmış Gölü ÖKA statüsüne sahip alanlardır. Ancak, ÖKA statüne ve diğer koruma statülerine aday olabilecek, henüz herhangi bir koruma statüsü olmayan alanlar da bölgede yer almaktadır. Bunlar arasında göze çarpan önemli alanlardan birisi Nazik Gölü’dür. Bitlis’in Ahlat ilçesine yaklaşık 30 kilometre mesafede yer alan göl tatlı su özelliğindedir. Gölün çevresinde tarım alanlarının yanı sıra bölgesel sazlıklar, özellikle doğu kıyılarında taşkın alanları, çamur düzlükleri ile kuzey kıyılarında küçük ölçekli ağaç birlikleri bulunur. Nazik gölü son yıllarda olta balıkçılığı ve piknik amaçlı da kullanılmaktadır. Nazik Gölü’ne hafta sonları, özellikle Bitlis ve yakın bölgelerden gelen ziyaretçiler gölde olta balıkçılığı ve piknik yapmaktadırlar. Ancak bu faaliyetlerin alt havza ekonomisine bir katkısı bulunmamaktadır. Nazik Gölü önemli miktarda balık popülasyonuna sahip olması nedeni ile önemlidir. Birçok kuş türü için besin kaynağı olarak işlev gören göl aynası, bu nedenle alandaki kuş biyoçeşitliliğinin devamlılığı açısından önemlidir. 2012 yılında Nazik Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi kapsamında gerçekleştirilen arazi çalışmaları sırasında çoğu kuş türü göl üzerinde gözlemlenmiştir ve bu da Nazik Gölü’nün kuşlar tarafından yaygın olarak kullanıldığını göstermektedir. Bölgenin en önemli tatlı su gölü olan Nazik Gölü’nde fitoplankton, zooplanktoni omurgasız ve balık yoğunluğunun oldukça fazla olması, kuşlar için gölden beslenme olanağı sunmaktadır. Nazik Gölü’nü çalışma dönemi içinde karakterize eden türler ise Sakarmeke (650 birey) ve Van Gölü Martısı (900 birey) olmuştur. Popülasyon yoğunlukları diğer kuşlara göre dikkat çekici düzeyde yüksek olmuştur. Bölgede baskın olarak görülen su ve kıyı kuşlarının bazıları şunlardır: küçük batağan, bahri, gri balıkçıl, angıt, yeşilbaş ördek, kaşıkgaga, elmabaş patka, van martısı, sakarmeke, vs. Nazik Gölü’nde en fazla avlanan balık türleri sazan, inci kefali ve siraz balığıdır. Geçtiğimiz yıllarda yapılan yoğun kaçak avcılıktan ve balık avcılığından gırgır kullanılmasından dolayı Nazik Gölü 5 yıldır balık avlanmasına kapatılmış durumdadır. Arazide yapılan gözlemler ve yerli halka yapılan görüşmelerde alınan bilgilerle, konulan av yasağının balık popülasyonlarına olumlu yansıdığı ve balık miktarının ve boylarının zamanla arttığı görülmüştür. Civar köyler için önemli bir geçim kaynağı olan balıkçılık faaliyetlerine eninde sonunda yeniden izin verilecektir. Ancak bundan önce Nazik Gölü için mutlaka bir balık stok çalışması yapılmalıdır. Bu stok çalışmasının yapılması, hem göldeki doğal balık popülasyonlarının hem de balıkçılığın sürdürülebilir olması açısından önemlidir. Günümüzde göl; sulama (Ovakışla Sulama Projesi) ve balıkçılık amaçları doğrultusunda değerlendirilmektedir. 4.3.4.2. Batmış(Cil) Gölü: Batmış Gölü, Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan Van Gölü Kapalı Havzasında yer alan Batmış Gölü Süphan Dağının batısında yer almaktadır. Tatlı su gölüdür. Batmış Gölü göl alanı dahil yüzeysel drenaj alanı 28,93 km2’dir. Batmış Gölü’nün ana beslenim kaynağını göl yüzeyine düşen yağışlarla birlikte göl alanı etrafında kapalı bir alan oluşturan yükseltilerden itibaren Batmış Gölü'ne doğru akışını gerçekleştiren ve hidrolojik açıdan mevsimsel akış özelliğe sahip kuru dereler oluşturmaktadır. Batmış Gölü içerisinde yer alan kalkerli seviyelerde erime ile oluşan daire biçimli kapalı çukurluklar halinde düdenler bulunmaktadır. Söz konusu bu düdenler yeraltı sularını birbirine bağlayan kanallardır. İrili ufaklı söz konusu düdenlerden 0.5 lt/s debi ile su kaçışı olduğu tahmin edilmektedir. Düdenlere halk arasında su çıkan, su batan gibi adlar da verilir. Batmış Gölü’nün adının buradan geldiği de söylenmektedir. Batmış Gölü oldukça düz bir alanda yer almakta olup gölün ortalama derinliği 5 ile 10 m arasında değişmektedir. Batmış Gölü’ne yöre halkı tarafından Cil ismini verdiren bitki olan (Schoenoplectus lacustris (L.) Palla subsp. tabernaemontani (C. C. Gmelin) A. & D.Löve ), özellikle alanın kullanımı açısında yanlış pay etme uygulamasından dolayı alanın biyolojik çeşitliliğini ve ekosistemin izlenmesinde kullanılabilecek gösterge takson olarak kullanılmadır. Proje Alanı ve yakın çevresindeki biyotoplarda farklı nedenlerle bulunan kuş türlerini, bu türlerin yaşama alanı olarak seçtikleri bölgeleri, türlerin buralardaki bulunuş nedenleri ile karşılaşacakları tehlike kategori ve korunma durumlarını ortaya koyabilmek amacıyla, adı geçen alanda tarafımızdan ornitolojik gözlemler gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda proje alanına yakın kesimlerde geçmiş dönemlerde farklı nedenlerle yürütülen gözlem ve araştırmalarda elde edilen bilimsel verilerden de yararlanılmıştır. Saha gözlemlerini destekleyici olarak proje alanı içerisinde yaşayan yöre sakinleri ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Gözlem, inceleme ve değerlendirme çalışmaları sonuçlarına göre, Batmış Gölü ve çevresinde 91 kuş türü tespit edilmiştir. Alanda görülen kuş türlerinden bazıları şunlardır: karaboyun batağan, küçük batağan, bıyıklı sumru, sakarmeke, kızılbacak, yeşilbacak, bahri, leylek, kızkuşu, uzunbacak, gri balıkçıl, kaşıkgaga, yeşilbaş ördek, tepeli patka, elmabaş patka, angıt, saz delicesi, karabaş martı, van martısı, küçük kerkenez, şahin, vs. Ekoturizm çeşitliliği açısında Batmış Gölü çevresinde aşağıdaki çeşitleri uygulanabilir; Dağ, doğa yürüyüşü (trekking), atlı doğa yürüyüşü, bisiklet turları, kuş gözlemciliği (ornitoloji), botanik (bitki inceleme), yayla turizmi, 4.3.4.3. Aygır Gölü: Van Gölü Kapalı Havzasında, Süphan Dağı’nın güney eteklerinde 1.950 m seviyesinde tüfler içinde bulunan ve 3,5 km2’yi kaplayan Aygır Gölü bir krater gölüdür. Aygır Gölü K-G doğrultulu kapalı bir havzaya sahip olup göl alanı dahil yüzeysel drenaj alanı yaklaşık 13,93 km2’dir. Dağın eteklerinde kül mahrutları, küçük tali kraterler gibi parazit volkanları her tarafta görülmektedir. Bu infilak kraterlerinin birisi Aygır Gölü tarafından işgal edilmiştir. Süphan Dağı’ndan gelen kar suları ile doldurulan bu tatlı su gölünün akıntıları, gölü çevreleyen gevşek tüflerden sızarak Süphan’ın eteklerinden çıkarak birkaç membaı beslemektedir. Aygır Gölü derin bir çanak yapısına sahip olup gölün orta kısımlarına doğru derinliği 100 ile 120 m arasında değişmektedir. Aygır Gölü'nün ortalama derinliği 65 m’dir (Güllü, 1999). Aygır Gölü’nün ana beslenim kaynağını göl yüzeyine düşen yağışlarla birlikte Süphan Dağı'nın zirvesinden itibaren Aygır Gölü'ne (G'e) doğru akışını gerçekleştiren ve hidrolojik açıdan mevsimsel özelliğe sahip Şorlar Dere ve yan kolları oluşturmaktadır. Sahanın drenaj sistemini Süphan Dağı ile etrafında yer alan diğer yükseltilere düşen yağış ve yağışa bağlı akışa geçen yağmur ve eriyen kar suları oluşturur. Aygır Gölü, Süphan Dağı’nın güneyinde, dipten kaynayan tatlı sularla beslenmektedir. Saha gözlemlerini destekleyici olarak proje alanı içerisinde yaşayan yöre sakinleri ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Gözlem, inceleme ve değerlendirme çalışmaları sonuçlarına göre, Batmış Gölü ve çevresinde 42 kuş türü tespit edilmiştir. Alanda ve çevresinde görülen kuş türlerinden bazıları şunlardır: sakarmeke, van martısı, bıdırcın, kızkuşu, şahin, ekin kargası, ibibik, uzunbacak, karabaş martı, arıkuşu, küçük batağan, gri balıkçıl, keklik, vs. Ekoturizm çeşitliliği açısında Aygır Gölü çevresinde aşağıdaki çeşitleri uygulanabilir; Dağ, doğa yürüyüşü (trekking), atlı doğa yürüyüşü, olta balıkçılığı, bisiklet turları, kampçılık. 4.3.4.4. Arin(Sodalı) Gölü: Van Gölü’nün kuzey kıyısında, Süphan Dağı’nın güneydoğusunda yer alan ve Van Gölü’nden ince bir bantla ayrılan sığ bir soda lagünüdür. Göl; Karşıyaka, Esenkıyı ve Göldüzü köyleri arasında kalır. Göl çevresinde kuru tarım yapılmaktadır. Gölden su kullanımı mevcut değildir. Kuşlar açısından özellikle göç döneminde dünya ölçeğinde önemli bir alandır. Nesli dünya ölçeğinde tehdit altında bulunan dikkuyruklar(Oxyura leucocephala) alanda üremekte ve tüy değişimi döneminde alanda konaklamaktadır. 2012 yılı Temmuz-Ekim aylarında ve 2013 yılı Ocak-Mart aylarında Bitlis Doğa Koruma ve Milli Parklar İl Şube Müdürlüğünce yapılan gözlemler neticesinde Arin Gölünde: çok sayıda sakarmeke ve elmabaş patka tespit edilmiştir. Alanda tespit edilen diğer türler ise; dikkuyruk, uzunbacak, kızkuşu, kızılbacak, tepeli pakta, van martısı, karabaş martı, angıt, kılıçgaga, kaşıkgaga, küçük batağan, yeşilbacak, yeşilbaş ördek, suna, kızkuşu, cılıbıt, akkuyruksallayan, gri balıkçıl, vs. tespit edilmiştir. Ayrıca; Arin Gölünün yakın çevresinde bulunan düzlüklerde toy(otis tarda) da yaşamaktadır. Bitlis Doğa Koruma ve Milli Parklar İl Şube Müdürlüğünce yapılan gözlemler neticesinde 17 adet toy kuşu 2012 yılı Ekim ayında bu düzlüklerde tespit edilmiştir. Kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından oldukça önemli bir alandır. 4.3.4.5. İron Sazlığı: Nemrut Kalderasının batısında, Bitlis-Muş karayolunun kuzeyinde, Güroymak ilçesinin kuzeybatısında yer alır. Uydu görüntülerine göre bu sulak alan son 20 yıl içerisinde hızla küçülmüştür. Göl aynası geniş sazlık alanlar, sulak çayırlar, dağ bozkırları ve tarım alanlarından oluşur. Sulak alanın büyük bir kısmı sazlarla(phragmites sp.) kaplıdır. Sazlık alanın etrafı sulak çayırlarla kaplıdır. su kuşları için önemli bir yaşam, üreme ve göç ortamı oluşturmaktadır. 2012 yılında İron Sazlığı Biyoljik Çeşitlilik Araştırma Alt Araştırması kapsamında Alanda görülen bazı kuş türleri şunlardır: Lanius collurio – Kızılsırtlı Örümcek kuşu, Tachybaptus ruficollis – Küçük Batağan, Egretta alba – Büyük Beyaz Balıkçıl, Ardea cinerea – Gri Balıkçıl, Ciconia ciconia – Leylek, Tadorna ferruginea – Angıt , Anas platyrhynchos – Yeşilbaş, Anas clypeata – Kaşıkgaga, Fulica atra – Sakarmeke, Vanellus vanellus – Kızkuşu, Gerçekleştiririlen çalışmalar neticesinde bölgede toplam 54 kuş türü, üç amfibi ve sürüngen türü ile iki memeli türü kaydedilmiştir. İron Sazlığı sahip olduğu yoğun sazlık alanlar sayesinde özellikle birçok kuş türüne üreme döneminde ev sahipliği yapabilecek niteliktedir. Avrupa dahilinde toplam 57 kuş türünün popülasyonlarının %75’inden fazlası sulak alanlara bağımlıdır (Tucker & Evans, 1997). Türkiye’de sulak alanların durumunun net olarak bilinmediği dikkate alınırsa, öncelikli kabul edilen bu türler için Türkiye’nin durumunun ne olduğu konusunda çıkarımlar yapmamız mümkün değildir. Dolayısıyla İron Sazlığı gibi çok bilinmeyen sulak alanlarımıza yönelik kapsamlı çalışmaların desteklenmesi ve uzun süreli gözlemlerin yapılması bölge hakkında nihai kararlar verilmesi için daha doğru olacaktır. İron Sazlığı sulak alanının günübirlikçiler açısından önemi; Budaklı köyünün bulunduğu alanda yer alan sıcak su kaynakları ile Sazlıkbaşı köyünde yer alan mesire alanı günübirlikçiler için dikkat çekici fırsatlar sunmaktadır. Alanda Bulunduğu Tespit Edilen Endemik Bitki Taksonları 1-Anchusa leptophylla subsp. incana (Boraginaceae): Bu endemik alttür, İç Anadolu’dan Doğu Anadolu’da Ermenistan sınırına kadar geniş bir alanda yayılım göstermektedir. Temel olarak kayalık ve bozkır habitatlarında bulunan bu bitki, İron Sazlığı’nın kuzeyinde yer alan bozkır habitatı boyunca seyrek olarak ancak geniş bir alanda dağılım göstermektedir. 2-Dianthus plumbeus (Caryophyllaceae): Bu endemik türün yalnızca Doğu Anadolu’da Erzurum ve Bitlis illerinde kaydı vardır ve dar yayılışlı bir türdür. Temel olarak meşe orman habitatında bulunan bu tür, 1916 yılında toplanmıştır ve daha sonra bir kaydı bulunmamaktadır. Yalnızca Eken vd. (2006)’ya göre İron Sazlığı içerisinde var olduğu bildirilmiştir. Söz konusu tür, bu çalışma kapsamında toplanamamış ve fotoğrafı elde edilememiştir. Meşe ormanlarının son birkaç onyılda yoğun bir şekilde tahrip edilmesi neticesince, türün alan ve civarından yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olabileceği ileri sürülebilir. 3-Alcea calvertii (Malvaceae): Bu endemik tür, Doğu Anadolu’da sınırlı bir yayılış alanına sahiptir. Temel olarak bozkır habitatlarında, aşınmış kıyılarda ve yamaçlarda bulunan bu bitki, İron Sazlığı’nın kuzeyinde yer alan bozkır habitatında seyrek olarak dağılım göstermektedir. Alanda bulunan endemik bitki taksonları popülasyon yoğunlukları açısından değerlendirildiğinde, IUCN’e göre “hassas” (VU) kategorisinde yer alan Dianthus plumbeus, en nadir bulunan tür olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu türe 2012 yılında gerçekleştirilen arazi çalışmaları sırasında rastlanılmamıştır ve alandaki varlığı bu raporda literatür kaydı ile bildirilmiştir. Bu türün popülasyon yoğunluğunun ve dağılımının belirlenmesi için daha ayrıntılı çalışmalara gereksinim vardır. Alanda bulunduğu tespit edilen diğer iki endemik bitki taksonu olan Anchusa leptophylla subsp. incana ve Alcea calvertii’nin İron Sazlığı sulak alanının hemen kuzeyinde yer alan kumlu bozkır alanlarında ve tepe yamaçlarında yer aldığı tespit edilmiştir. Bu bölgede, bu iki taksondan Anchusa leptophylla subsp. incana görece daha yoğun bir popülasyona sahipken, Alcea calvertii’nin ise, daha seyrek bir popülasyona sahip olduğu görülmüştür. Göl aynası: Alan içerisinde beş farklı noktada belirgin bir su kütlesi oluşturan göl aynaları mevcuttur (Şekil 25). İron Sazlığı içerisinde sazlık-bataklık alanlar ve sulak çayırlara göre daha az alan kaplasalar da, su kuşlarının konaklaması ve besin ihtiyaçlarını gidermesi açısından önemli bir habitattır. Bu alanların çoğu kıyıya yakın kesimlerde kaynakların ve su girdilerinin yakınlarında konumlanmış iken, en büyük su kütlesini oluşturan ana göl aynası, alanın güney kesiminde kıyıdan 100 m kadar uzakta yer almaktadır. Sazlıklar-Bataklıklar: İron Sazlığı içerisinde en geniş alanı kaplayan sulak habitat tipi olan sazlıklar, alanda kuşların üreme alanı olarak kullanma potansiyeline sahip en önemli habitattır (Resim 13 A). Merkez alanın özellikle batı kesimlerini kaplayan sazlıklar (Resim 13), yaz ayları dâhil her zaman su içeren bataklık karakterinde bir taban yapısına sahiptir. Alan içerisinde bataklıkların derinliği yer yer 6 metreye kadar çıkmaktadır. Alanda yer alan sazlıklarda Typha laxmannii ve Phragmites australis türleri baskın türlerdir (Resim 13 B, C). Bu iki tür bazı yerlerde tek türün hâkim olduğu sazlıklar oluşturmuşken, yer yer iki türün de bulunduğu sazlık alanlara rastlanılmıştır. İron Sazlığı’nın kuzeyinde yer alan kesimlerde ve fazlaca derin olmadıkları yerlerde, sazlık ve bataklıklar mandalar tarafından otlama ve serinleme amacı ile kullanılmaktadır. Sulak Çayır Habitatı: Merkez alanın daha çok doğusu ve güneyinde yer alan sulak çayırlar, İron Sazlığı’nın önemli habitat değerlerinden birisini oluşturmaktadır (Şekil 25). Alanda yer alan sulak çayırların çoğu mevsimsel olarak su altında kalan alanlardır, ancak yaz aylarında halen çamurlu ya da ıslak bir şekilde bulunan sulak çayırlar da mevcuttur (Resim 14 A,B). Bazı sulak çayır niteliğinde olan alanların ise bir süredir su altında kalmadığı, görece kuru bir toprağa sahip oldukları ve degrade olduğu gözlenmiştir (ResimC). Sulak çayır habitatları, hem otlamaya uygunlukları hem de otlatma yapılan köylere daha yakın konumları nedeni ile gerek manda gerekse sığır otlamasına maruz kalmaktadır (Resim 14 D). Arazi çalışmaları sırasında, daha önce sulak çayır olduğu açık olan bazı alanlarda, aşırı otlatma ve su çekilmesi sonucu toprakta sertleşmenin olduğu ve sulak çayır bitkilerinin aşırı derecede yıpranmış olduğu gözlenmiştir. Bu alanlarda sulak çayırın niteliğini kaybetmekte olduğu ve meraya dönüşmekte olduğu söylenebilir Ekosistem Direncini Sağlayan Temel Ekosistem İşlevleri ve Döngüler: İron Sazlığı’nda ekosistem direncini sağlayan en önemli ekosistem işlevi, sazlık-bataklık habitatının temel bileşeni olan Carex ve Phragmites türlerinin yüksek sürgün verme kapasiteleri ile sağlanan biyokütle üretimidir. Sürgün vererek hızlı bir şekilde yenilenebilme, içerisinde bulunan sazlıklar üzerinde insan kaynaklı otlatma, kesme ve yakma baskısı bulunan İron Sazlığı sulakalan ekosisteminde habitatların ve ekosistem süreçlerinin devamını sağlamaktadır. Daphnia yoğunluğunun çok olması, gölde balık miktarının az olduğunu gösterirken, aynı zamanda fitoplankton üzerindeki otlama baskısının artması ile gölün berraklığında bir artışa yol açacaktır. Bunun tersine, Daphnia yoğunluğundaki bir azalma, göldeki balık miktarının arttığının bir işareti olacaktır ve aynı zamanda fitoplankton üzerindeki otlama baskısının azalması ile göl suyunun bulanıklığında bir artışa yol açacaktır. Dolayısıyla, gölde bulunan ve gölü kullanan canlı türleri arasındaki beslenme etkileşimlerinde önemli bir yere sahip olan Daphnia popülasyonlarının izlenmesi, gölün ekolojik direncinin sağlayan ekosistem işlevlerinin durumunun ortaya konması açısından önemlidir. 4.3.4.6. Ahlat Kuş Cenneti ve Ahlat Sazlıkları: Ahlat İlçesinin girişinde, Tatvan-Ahlat karayolunun hemen üzerinde ve Karayolu ile Van Gölü arasında yer almaktadır. Kuş Cennetini çevreleyen yamaçlarda ağaçlandırma çalışmasının yapılmış olması, korunan bir alan olması nedeniyle doğal yapısı sürekli gelişmektedir. Ahlat Kuş Cennetinin büyük bir kısmı sazlık alanla kaplıdır. 2012 yılı içerisinde İl Şube Müdürlüğümüzce alanda yapılan gözlemler neticesinde alanda gözlenen bazı kuş türleri; sakarmeke, gri balıkçıl, elmabaş patka, tepeli patka, küçük batağan, saz delicesi, van martısı, boz ördek, kaşıkgaga, uzunbacak, kızkuşu, angıt, yeşilbaş, çıkrıkçın, saksağan,… Ahlat Kuş Cenneti, kuş gözlemciliği açısından oldukça elverişli bir yapıya sahiptir. 4.3.4.7. Nemrut Kaldera Gölü: Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı tabanının batı yarısı göl ile kaplıdır. İkisi devamlı üçü mevsimlik olmak üzere beş tane göl bulunmaktadır. Nemrut Kaldera göllerinin en büyük olanı yarım ay şeklini alan Nemrut gölüdür. Bu gölün ortalama derinliği 100 metre olarak kabul edilmektedir. Gölün kuzeybatı kenarındaki bir noktada 155m derinlik ölçülmüştür. Alınan su örneklerinde suyun renksiz, kokusuz, içme suyu lezzetinde olduğu tespit edilmiştir. Büyük gölden zamanla ayrılan yaklaşık 1,2 km2 yüzölçümüne sahip Ilıgöl’ün içinde ve çevresinde çok sayıda sıcak su kaynakları yer almaktadır. Ilıgöl’ün içinde yer alan mineral madde miktarı, sıcaklığın da etkisiyle oldukça yüksek olup, bu özelliği ile göl suları bazı hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. 4.3.5. Doğal Sit alanları 4.3.5.1. Nemrut Kalderası: Nemrut Kalderası 19.12.2002 tarihinde Van Kültür ve Tabiat Varlıklarının Koruma Kurulu tarafından I. Derece Doğal Sit Alanı olarak tescil edilmiştir. 4.3.5.2. Bitlis Kalesinin kuzeybatısındaki Kömüs Vadisi ile Kentin güneyinde Hersan Mahallesinin yer aldığı Hersan Çayı Vadisi doğal oluşum ve bitki örtüsü özellikleri nedeniyle III. Derece Doğal Sit Alanı olarak tescil edilmiştir. 4.4. Seçkin Özellikli Diğer Sahalar 4.4.1.Yaylalar Kendine has coğrafya ve iklime sahip olan Bitlis’in zengin yaşama kültürü içindeki yayla yaşantısı çok önemli yer tutar. Bitlis yaylaları, tüm dünyanın giderek daha fazla birbirine benzemeye başladığı yeni bin yılda, geçmişten gelen ve tadı yaşandıkça fark edilen; günümüz modern yaşamında tabiattan uzaklaştığımızı bize fark ettiren kuşatıcı ve farklı yaylalardır. Bitlis ilinde bulunan yaylalar, yayla turizmini canlandıracak, cazibe merkezi haline getirecek yerlerdir. Merkezde Avaşor, Susana, Haydar Deresi, Adilcevaz ilçesinde, Sütey ve Süphan, Ahlat İlçesinde Nemrut Kuşhane, Uludere ve Nemrut, Güroymak ilçesinde, Çıtak, ve Şen, Hizan ilçesinde Örenji, Panor, Mutki ilçesinde Harik ve Meydan, Tatvan ilçesinde ise Nemrut yaylası bulunmaktadır (Törehan, 2007). 4.4.1.1. Sütey Yaylası: Süphandağının batısında yer alan düzlük alanda ilk defa 2012 yılında yayla şenlikleri düzenlenmiştir. Bundan sonra da düzenlenmeye devam edilecektir. Yaz aylarında yaylada bulunan rengârenk çiçeklerin arasında insanlar doğa ile buluşmaktadır. Alana ulaşım sorunu bulunmamaktadır. 4.4.1.2.Nemrut Kalderası Yayla Şenliği: 07-14 Temmuz tarihleri arasında, Valilik ve Tatvan Belediyesince ortaklaşa düzenlenen şenlikte; yaz mevsiminin sıcağından biraz olsun uzaklaşmak isteyenler açısından, dik ve yüksek kayaların çevrelediği gölde her türlü su sporları ve aktivitelerin yapılabildiği potansiyel ile kıyılarında çok sayıda sıcak su kaynağı bulunan Ilık Göl, Buhar Bacaları, Buz Mağaraları ve zengin bitki çeşitliliği gibi ilginç doğal güzellikleri bir arada görmek mümkündür. 4.4.2. Kıyılar 4.4.2.1. Van Gölü Kıyıları: Van Gölü, Bitlis ili sınırlan içinde yaklaşık 215 km kıyı bandına sahip bulunmaktadır. Göl, iklim koşullan ve kıyı özelliklerinin elverdiği ölçüde kıyı turizmine elverişli bir doğal kaynak oluşturmaktadır. Van Gölü'nün deniz düzeyinden 1646m yükseklikte olması ve yörede kara iklimi koşullarının belirleyici olması gibi nedenlerle, kıyı turizmi mevsimi temmuz, ağustos ayları ile sınırlı kalmaktadır. Göl sularının sodalı olması kıyı turizmi açısından önemli bir dezavantaj oluşturmamaktadır(Sönmez, 2007: 35). Bitlis ilinin turizm kaynakları içinde, Van Gölü kıyı bandının oluşturduğu, kıyı turizmi olanakları özellikle yaz dönemi turizm mevsiminde il turizminde önemli bir potansiyel kaynak oluşturmaktadır. Van Gölünün su sıcaklığı değerleri ölçülmemiştir. Ancak gözlemlere göre temmuz ve ağustosta olumlu değerlere sahiptir. İklim koşullarının elverdiği durumlarda, haziran ayının ikinci yarısı ile eylül ayının birinci yarısı da kıyı turizmine olanak vermektedir. Bitlis ilinde kıyı turizminin 2 (en fazla 3 ay) gibi kısa sürmesi, ildeki turizm tesislerinin yıl içindeki doluluk oranlanın etkileyebilecek bir faktördür. Ancak, bölgeye yönelik kültürel turizm ve 3. yaş turizmi gibi faktörler nedeniyle, Doğu Anadolu Turu kapsamında nisan ayı başından ekim ayı sonuna kadar devam eden bir turizm mevsiminden söz etmek mümkündür (Sönmez, 2007:31-35). Yaklaşık 530km kıyı uzunluğuna sahip olan Van Gölü çevresinde üç tip kıyı şekli görülmektedir. Bunlar: a) Basık ya da alçak kıyılar, b) Falezli kıyılar, c) Ana kaya veya taşlı kıyılar. Göl çevresindeki kıyıların %45 ini falezli kıyılar, % 37 sini alçak kıyılar, %18 ini ise ana kaya ve taşlı kıyılar oluşturmaktadır. Gölün güney kıyılarında ise bu oranlar büyük ölçüde değişmektedir. (Deniz,2007:424), Van gölü kıyı nitelikleri Kıyı oluşumu Kıyı karakteri- niteliği Sorunlar \ Olanaklar Sığ sazlık bataklık kıyılar Dik ve kayalık kıyılar Turizm kullanımı açısından olumsuz Göl havzasındaki akarsu ağızlarındaki ovaların oluşturdukları kıyılardan Tatvan, Adilcevaz, Ahlat kıyıları sazlık-bataklıktır. Gölün güney kıyıları ile Adilcevaz-Ahlat ve AhlatTatvan kıyı kesimlerinde hemen derinleşen kıyı niteliği, dik ve kayalık kıyı yapısı izlenir. Kıyıya ulaşılabilirlik ve kullanım güçlüğü 4-5 m genişliğindeki kumsallar, güneyde Rekreatif amaçlı Reşadiye'nin batısında, Tatvan'ın kuzeyinde, Ahlat'ta kullanımı ve kıyı ve Adilcevaz'ın doğu kesiminde devam etmektedir. turizmi olanağı Kaynak: Sönmez, 2007:37 Kumsallar 4.4.2.2.Tatvan Halk Plajı: Tatvan kentinin kuzeyinde, 1km. uzunluğundaki kıyı şeridinde yer almaktadır. Tamamen doğal plaj niteliğinde olup, alanda plaj tesisleri, giyinme-soyunma kabinleri ve günübirlik tesis yoktur. Kente yakın olması ve ulaşım bakımından elverişli bir konumda olması nedeniyle yaz aylarında yoğun olarak kullanılmaktadır. 4.4.2.3. Adilcevaz Kıztaş Plajı: Adilcevaz kentinin 5km. batısında Kıztaşı mevkiinde, Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü şantiye alanında çevre düzenlemesi yapılmış plaj kabinleri inşa edilmiştir. Halkın ve turistlerin kullanımına açıktır. Doğal yapısı, kumsalı ve göl suyu özellikleri bakımından kullanıma elverişli bir durumdadır. 4.4.2.4. Ahlat Plajları: Ahlat kentinin doğu kesiminde uzanan doğal plajlar kumsalı ve doğal niteliklerinin yüksek olması nedeniyle yerli ve yabancı turistlerce kullanılmaktadır. Bunlardan, kente yakın olan kısımlarda, lokantalar ve plaj tesisleri de yer almaktadır. 4.4.2.5. Reşadiye Plajları: Reşadiye plajları kumsalın dar ve iri taneli olması nedeniyle olumsuz özellikler taşımakla birlikte, küçük koyları ve bitki örtüsü bakımından zengin çevre özellikleri nedeniyle çekicidir. Van Gölü kıyı bandında yer alan ve çekiciliği olan bu plajlar dışında birçok doğal plaj bulunmaktadır. Ancak bunlar yerleşim alanlarından uzak ve ana ulaşım yollarından kopuk olmaları nedeniyle yoğun olarak kullanılmamaktadır (Sönmez, 2007: 70). Van Gölü’nün güneyinde topografyanın elverişsiz olması nedeniyle her yerde sahile karayoluyla ulaşmak mümkün değildir. Yerleşilebilecek ve ziraat yapılabilecek alanların çok sınırlı olması nedeniyle, bu kıyılarda, fazla kırsal yerleşme de bulunmamaktadır. Bu nedenle, kıyı boyunca yol yapma zorunluluğu da oluşmamıştır. Zengin bir turizm potansiyeline sahip olan Van Gölü Havzası içerisinde, gölün güney kıyıları diğer kıyılarına oranla çok farklı bir doğal ortama sahiptir. Söz konusu farklılıklar arasında; dağların sahil şeridine çok yakın olmasını, topografyanın ulaşım ve yerleşmeyi büyük ölçüde sınırlandırmasını, nüfus baskısının yeterince henüz hissedilmemiş olmasını, çok sayıda temiz ve bakir koyların bulunmasını, görsel manzara açısından ilgi çekici falezlerin varlığını, havzadaki tek ormanlık alanın burada bulunmasını ve çoğu yerde kıyılara ulaşımın sadece göl üzerinden yapılmasını sayabiliriz. Bu saha aynı zamanda tarihi yapılar açısından da oldukça zengindir. Özellikle, doğal güzelliğiyle ön plana çıkan bu alanın, kıyı planlaması ve kullanımının da farklı olmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda, burada, doğayla uyumlu, nüfus ve yerleşme baskısı yaratmayacak, sınırlı sayıda ve sınırlı sürede insanın ziyaret edebileceği, sürdürülebilir, eko turizm faaliyetinin geliştirilmesinin uygun olacaktır. Ayrıca, söz konusu kıyıların motorlu teknelerle günübirlik ziyaretini mümkün kılan düzenlemelerin, yöreye sosyoekonomik açıdan önemli katkılar sağlanacaktır (Deniz,2007:424). 4.4.3. Dağlar 4.4.3.1. Nemrut Dağı: Bitlis ilinde doğayla barışık olarak yapılabilecek turizm çeşitlerinden biri olan dağ ve doğa yürüyüşü kapsamında Nemrut ve Süphan Dağına tırmanma olanakları mevcuttur. Nemrut Dağı tırmanışına, dağın güneydoğu eteklerinde yer alan Tatvan’dan başlanır. Yaklaşık 4–5 saat süren normal bir yürüyüşten sonra Nemrut dağı kraterinin güney veya güneydoğu kenarına ulaşırlar. Bu noktaya varan dağcılar, Nemrut volkan dağının kraterini, ya da tabanı çöken bu kraterin oluşturduğu dünyaca ünlü Nemrut dağı Kalderasını yukarıdan izleme olanağı bulurlar. Nemrut kraterine gezi ve tırmanış için en uygun zaman Haziran Temmuz-Ağustos ve Eylül aylarıdır. Özellikle güneydoğu ve doğu yüzlerinden doruk ve krater tırmanışı yapan dağcılar, yürüyüş boyunca Van gölünün doyulmaz güzelliklerini renk ve görüntülerini izleme olanağı bulurlar (Ülker,1992:162). 4.4.3.2.Süphan Dağı: Sönmüş bir volkan dağı olan Süphan dağı normal eğimlerle yükselen bir topografyaya sahiptir. Bu nedenle dağa tırmanış (yükseklik dışında) teknik bir zorluk arz etmez. Normal zorluluk derecesinde dağ yürüyüşleri ile Süphan dağına (4058 m.) her yönden çıkış yapmak ve dağın doruğuna ulaşmak mümkündür. Van Gölünün batısında yükselen Süphan Dağının her dağcıyı etkileyen güzel bir manzarası vardır. Ancak gerek ulaşım kolaylıkları ve dağa yaklaşma olanaklarının elverişli olması, gerekse dağa çıkış sırasında görülen manzara güzellikleri bakımından Süphan Dağının doğu ve güney yamaçları gezi ve tırmanışlar bakımından daha çekici ve uygun koşullara sahip bulunmaktadır. Süphan Dağına doğu yamacından tırmanış için önce, Adilcevaz Erciş karayolu üzerinde bulunan Aydınlar köyüne gidilir. Adilcevaz-Erciş karayolunun batısında yeralan Aydınlar köyünden sonra araba ile Kıçgıllı köyüne, oradan da Kızdağı’na çıkılır. İhtiyaç halinde Kıçgıllı köyünden mahalli dağ rehberi temin edilir. Asfalt bir yol bağlantısına sahip olan Adilcevaz-Aydınlar yaklaşık 25 km., Aydınlar-Kızdağı arası ise 10 km. dir. Süphan dağına gezi ve tırmanışa Kızdağı’ndan (2596 m.) başlanır. Yaklaşık 6-7 saatlik bir yürüyüşten sonra Süphan Dağının en yüksek noktası olan ve krater çukurluğunun kuzeydoğu kesiminde yükselen Sandıktepe’ye (4058m.) ulaşılır. Dağcılar su ve kumanyalarını yanlarında taşırlar. Krater çukurluğu ve bu çukur için de yataklanmış buzul gölleri (Sirkler), buzkar ve yaklaşık 1,5km. uzunluktaki dağ buzulu geçildikten sonra aynı rotadan Kızdağı’na dönülür. Dönüş yaklaşık 3-4 saat sürer. Süphan dağına güney yamaçtan tırmanış yapmak isteyenlerin, önce dağın güneyinde yer alan Adilcevaz ilçe merkezine gitmeleri gerekir. Buradan otomobil ile Harmantepe köyüne çıkılır. Yaklaşık 2200 m. yükseklikte yer alan Harmantepe, 10 km. uzunlukta, normal bir stablize yol ile Adilcevaz’a bağlıdır. Süphan dağı gezi ve doruk çıkışına Harmantepe köyünden başlanır. Yaklaşık 7-8 saat süren normal bir yürüyüş ve tırmanıştan sonra dağın ikinci yüksek tepesi olan Kırkşehit tepesine (4030m.) varılır. Bu gezi ve tırmanış sırasında da Süphan Dağının doruğunda yeralan krater çukuru, bu çukur üzerinde yükselmiş parazit volkan konileri ile krater tabanında yataklanmış Süphan Dağı buzulu, buz- kar ve buzul gölleri gezildikten sonra inişe geçilir. Çıkışta kullanılan rotadan tekrar Harmantepe köyüne dönülür, Dönüş yaklaşık 4-5 saat sürer (Ülker,1992:85) . Süphan, 4058 metre yüksekliği ve volkanik ihtişamıyla uzaydan da fark edilebilir. İri kaya blokları ile kaplı zirvesinden Van Gölü ve Arin Gölünün manzarası eşliğinde inerken de çıkışta olduğu kadar güzel bir manzara vardır ancak zorlu bir dağ olan Süphan dan inişte dikkatli olunması gerekmektedir (Buğdaycı, 2001:78) . Süphan Dağına, Dağın güney eteklerinde bulunan Aygır Köyü ve Yıldız Köyünden itibaren Küçükkale T. Ve Büyükkale T. kadar araçla gidildikten sonra burada çadırda bir gece konaklayarak sabah erkenden zirveye çıkmak mümkündür. 4.4.3.3. Ziyaret Dağı: İlin kuzeyinde, Süphan’ın batısında yer alan Ziyaret Dağı düzenli bir sıradağ durumundadır. Dağın yamaçları dik ve oldukça bozuk görünümlüdür. Sıradağ en yüksek noktasında 2542 metreye ulaşmaktadır. 4.4.4. Şifalı sular 4.4.4.1. Güroymak (Çukur) kaplıcası: Çukur kaplıcası, Muş-Bitlis yolu üzerinde yer alan Güroymak yerleşmesine 12 km. uzaklıkta ve Muş ovasının kuzeydoğu kenarındadır. Su sıcaklığı 38-39°C, PH değerleri 6,7 dolayında olan Çukur Kaplıcası suları bikarbonatlı, kükürtlü, sodyumlu, magnezyumlu, kalsiyumlu, demirli ve karbondioksitli bir bileşime sahiptir. Su ve çamur banyosu uygulamalarına elverişli, romatizma, solunum yolları, sinir sistemi, böbrek ve idrar yolları ile metabolizma bozukluklarına olumlu etki yapmaktadır. Güroymak (Çukur) kaplıcası yer ve konumu, akım değeri, fiziki ve kimyasal özellikleri bakımından olumlu özelliklere sahiptir. Bu kaplıca Turizm Bakanlığının çalışmalarında bölge ölçeğinde önem taşıyan 2. derece öncelikli kaplıcalar olarak tanımlanmıştır. 4.4.4.2. Ilıcak kaplıcası: Bölükyazı Bucağının Ilıcak Köyündeki bu kaplıca, Bitlis’e 26 km. uzaklıktadır. Sıcaklığı 44°C olan kaynak suyu, üstü açık küçük bir havuzdan çıkmakta ve yine üstü açık daha büyük ikinci bir havuza akmaktadır. Çevresinde hiçbir tesis olmayan kaplıcanın suyu su ve çamur banyosu uygulamalarına elverişli olup, kaplıcanın mikrop öldürücü, iltihap çözücü etkileri olduğu, bazı deri hastalıkları ve iltihaplı eklem hastalıklarında olumlu sonuçlar verdiği bilinmektedir. 4.4.4.3. Köprüaltı kaplıcası: Bitlis çarşısı içinde, Bitlis Deresi kenarındaki bu kaynak, üstü kapalı bir havuz halindedir. Kaynaktan çıkan su miktarı saniyede 0.16ltdir. Suyunun sıcaklığı 18°e olan kaynak, banyo uygulamaları ile deri hastalıklarına iyi gelmektedir. 4.4.4.4. Alemdar Kaplıcası: Bitlis merkezde bulunan bu kaplıca, 15°C sıcaklıkta ve saniyede 1 litre su çıkarmaktadır. Madensuyu olarak kullanılan bu su kükürt kokuludur. Deri hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır. 4.4.4.5. Değirmen İçmesi: Bitlis şehir merkezindedir. Sıcaklığı 13°C’dir. Madensuyu olarak yararlanılan üzerinde tesis olmayan bu su deri hastalıklarına iyi gelmektedir. Acısu: İl merkezine 8 km mesafede, Bitlisin yazı Köyündedir. Kaplıca suyunun sıcaklığı 19°C Kaynağından çıkan su miktarı saniyede 1lt olan su, romatizma ve deri hastalıklarına karaciğer ve safra kesesi hastalıklarıyla mide, barsak ve göz hastalıklarına iyi gelmektedir. 4.4.4.6. Yılan Dirilten Madensuyu: Bitlisin Zeydan Mahallesinde, Mutki yolu üzerindedir. Kaynaktan çıkan su miktarı saniyede 0,4 lt’dir. 14°C’e sıcaklıktaki bu su içme şeklinde kullanıldığında hazmı kolaylaştırmaktadır. Maden suyundan banyo uygulamalarıyla da yararlanılmaktadır (Törehan, 2007) . 4.4.4.7. Güroymak Budaklı Kaplıcası: Budaklı Köyü’ne 2 km mesafededir. Kaynak suyu 37.4-39°C sıcaklıkta, 12 lt/sn debisi vardır. Sodyumlu, magnezyumlu ve karbonatlı termal sular sınıfına girer. Kaplıca suyu renksiz berrak hidrojen sülfür kokuludur. Banyo havuzları vardır. 4.4.4.8. Germav Ilısu Kaynak Grubu: Güroymak Budaklı Köyü’ne 2,5 km uzaklıktadır. Suyun sıcaklığı 33 °C olup, 13 ayrı noktadan çıkış vardır. Karbonatlı termal sulardandır ve hidrojen sülfür kokuludur. Kurulu herhangi bir tesis yoktur. Germav Ilısu Kaynağı, Budaklı Köyü’ne 4,5 km uzaklıktadır. Suyun sıcaklığı 36 °C olup, debisi 10 lt/sn dir. Sodyumlu, magenzyumlu ve karbonatlı termal su olup, hidrojen sülfür kokuludur. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamakla beraber küçük bir havuz mevcuttur. 4.4.4.9. Aşağı Kılavuz Kaynak Grubu: Hizan ilçesi Aşağı Kılavuz Köy yolunda dere yakasındadır. Suyun sıcaklığı 18.2 °C olup, toplam debisi 0.3 lt/sn dir. Magnezyumlu, sodyumlu, demirli ve karbonatlı sulardır. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamakla beraber doğal havuz mevcuttur. 4.4.4.10. Nemrut Ilısu Kaynak Grubu: Nemrut Krateri içindedir. Ilıkgöl kıyısında sıcaklık 38 °C olup bazı noktalarda 59 °C’ye çıkmaktadır. Sodyum ve bikarbonatlı termal sular sınıfına girmektedir. Nemrut Dağı kraterindeki bir kaynaktan çıkan suyun miktarı saniyede 0.03 lt’dir. Tesisi bulunmayan kaplıcanın 60°C sıcaklıktaki suyu, romatizma ve deri hastalıklarına iyi gelmektedir. Buhar tedavisi de ayrı bir özellik arz eder. 4.4.4.11.Simek Kaplıcası: Bitlis Bölükyazı Germav Köyü’ndedir. Sıcaklığı 40°C olup, debisi 0,1 lt/sn dir. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamaktadır. 4.4.4.12. Kömür kaplıcası: Bitlisin Taş Mahallesinde bulunan kaplıcanın, kaynağından çıkan su miktarı saniyede 0.09 lt’dir. Romatizma ve deri hastalılarına iyi gelen bu suyun sıcaklığı 23°Cdir. 4.4.5.Vadiler Bitlis, Doğu Anadolu Bölgesi'nin yukarı Fırat ve yukarı Murat bölgelerinin sınırları üzerinde, Doğu Anadolu'yu Güneydoğu Anadolu'ya bağlayan doğal geçit üzerinde bir vadi kenti olarak kurulmuştur. 4.4.6. Akarsular İlin en önemli akarsuları Bitlis Çayı, Garzan Çayı ve Kesan Deresi’dır. Olta balıkçılığı açısından uygun olan bu yerlerde, bilinçsizce yapılan avlanmalar balık türlerini tehdit etmektedir. 4.4.7. Kanyonlar Aşağı Kolbaşı Köyünden Güroymak İlçesine doğru Bitlis-Güroymak karayolunun solunda ve sağında kanyonlar yer almaktadır. 4.4.8. Uçurumlar 4.4.8.1. Van Gölü Kıyıları: Gölün güney kıyıları ile Adilcevaz-Ahlat ve Ahlat-Tatvan kıyı kesimlerinde hemen derinleşen kıyı niteliği, dik ve kayalık kıyı yapısı izlenir. 4.4.8.2. Nemrut Kalderası Güney Yamaçları: Nemrut Kalderasının özellikle güney yamaçları dik ve kayalık bir yapıya sahiptir. Arz analizi tabloları; Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede B, Ülke seviyesinde T, 1- Milli Park ve benzeri sahalar Milletlerarası seviyede: M Adı Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı İlçesi Bilinirlik Ahlat-Tatvan-Güroymak M NEMRUT KALDERASI TABİAT ANITI DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ SWOT Analizi Güçlü Yönler Araştırmacıların ilgi odağı olması, Zayıf Yönler Alt yapı yetersizliği, Dünyanın en büyük ikinci Kaldera Gölüne Alana ulaşan yolların iyi nitelikte olmaması, sahip olması, Doğa bilincinin yetersiz olması nedeniyle Görsel açıdan peysaj değerinin yüksek çöplerin yere atılması, olması, Kurumsal kapasitenin yetersiz oluşu nedeniyle Doğal karakterinin korunmuş olması, alanda gerekli çalışmaların yapılmaması, Bitki tür çeşitliliğinin fazla olması, Alandan kaçak olarak ağaçların kesilmesi, Tatvan ve Ahlat İlçelerinden ulaşımın kolay olması, Yaz aylarında havanın serin olması, Doğa turizmine olan talebin sürekli artması, 2012 yılında Ramsar alanı olarak ilan edilmesi, Fırsatlar Tehditler Alana iki noktadan(Tatvan, Ahlat) ulaşımın mevcut olması nedeniyle denetimin kolay olması, Kaldera içerisinde bulunan Gölün su seviyesinin son yıllarda düşmeye başlaması, Çevre kirliliği, Bitki kaçakçılığı, Kaçak avlanma, Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı stratejik kararlar; Uzun Devreli Gelişme Planı yapılacak, Alanın Yönetim Planı hazırlanacak ya da daha önce hazırlanan yönetim planı revize edilerek plan hükümleri çerçevesinde alt yapı eksikliklerinin giderilmesine çalışılacak, Çevre kirliliğinin önlenmesi için gerekli tedbirler alınacak, Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede B, Ülke seviyesinde T, Milletlerarası seviyede: M 1- Ramsar Alanları, Sulak Alanlar ve Benzer Sahalar Adı İlçesi Bilinirlik Nemrut Kalderası Ahlat, Tatvan, Güroymak M Van Gölü Tatvan, Ahlat, Adilcevaz M Nazik Gölü Ahlat B Batmış(Cil) Gölü Adilcevaz B Arin(Sodalı) Gölü Adilcevaz B İron Sazlığı Güroymak-Hasköy B Aygır Gölü Adilcevaz B Ahlat Sazlıkları Ahlat B VAN GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi Güçlü Yönler Kara, hava ve ulaşılabilir olması, demiryolu Zayıf Yönler ile Milletlerarası bilinirliğe sahip olması, kolay Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde gelişmemiş olması, Alanın çok büyük olması nedeniyle bilimsel çalışma yapmanın güç olması, Su sporları için uygun özellikler taşıması ve son yıllarda su sporlarının ve yarışmaların Gölün çevresinde rekreatif amaçlı gerekli yapılıyor olması, tesislerin bulunmaması, Doğa turizmine olan talebin sürekli artması, Suların sodalı olması nedeniyle yöre halkı dışında yüzme amaçlı kullanılmaması, Gölün dört bir dolaşılabiliyor olması, tarafının araçla İki İl(Bitlis, Van) sınırları dahilinde kalması, Göl üzerinde yük taşımacılığından başka, turizm amaçlı seyahatlerin yapılabileceği yeterli yüzer araçların bulunmaması, Fırsatlar Tehditler Van Gölü için endemik bir tür olan İnci Gölün çevresinde bulunan Belediyelerin, atık kefalinin bu gölde yaşıyor olması, sularını arıtmadan Göle vermesi nedeniyle kirliliğe neden olması, Su sporları için uygun özellik taşıması, Bilinçsiz ve kaçak avlanma, Ülkemizin en büyük Gölü olması, Karayolu baskısı nedeniyle Gölün doğal Kapalı havza niteliği taşıması nedeniyle çok karakterinin zarar görmesi, sayıda kuş türünü barındırması, Çevresinde tarım yapılan alanlardan Çevresindeki tatlı su göllerinin kış aylarında kaynaklanan kirlilik ve tarım arazilerini donmasına rağmen Van Gölünün kış genişletme çabaları, aylarında donmaması nedeniyle kuş türlerinin kış aylarını bu göllerde Göl çevresinde bulunan sazlıkların kesilip geçirebilmesi, yakılması, Kuş gözlemciliği, kuş fotoğrafçılığı ve sportif olta balıkçılığına müsait olması, Van Gölü ve çevresinin tarihi ve doğal değerler bakımından oldukça zengin olması nedeniyle Göl üzerinde turizm amaçlı tur düzenleme imkanına sahip olması, Van Gölü stratejik kararlar; Van Gölünde, Belediyeler tarafından neden olunan atık su kirliliğine karşı gerekli tedbirlerin alınması sağlanacak, Kaçak avlanma, saz kesimi, vs. karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak, Van Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla sürekli iletişim halinde olunulacak, Van Gölü sulak alanında gerekli araştırmanın yapılarak, yönetim planının yapılması ve Yönetim Planının bir an önce uygulamaya geçirilmesi, NAZİK GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi Güçlü Yönler Gölün dört bir dolaşılabiliyor olması, Zayıf Yönler tarafının araçla Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması, Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde Nazik Gölünün olta balıkçılığına müsait gelişmemiş olması, olması, Konaklama yerlerinin yetersizliği, Nazik Gölü sulak alan ekosisteminin kuş gözlemciliği açısından oldukça elverişli bir Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin Kurumsal eksiklik, özelliğe sahip olması, Ülkemizin Uluslararası öneme sahip sulak Alanın yönetim planının olmaması, alanlarından bir tanesi olması, Alanla ilgili biyolojik araştırmasının yapılmış olması, çeşitlilik Yöre halkının doğa turizmine olumlu bakışı ve gelir elde etme isteği, Fırsatlar Tehditler Sportif olta balıkçılığına uygun olması, Bilinçsiz ve kaçak avlanma, Çok sayıda kuş türünün beslenme alanı olarak Gölü kullanması, Göl çevresinde bulunan sulak çayırlıklarda suların çekilmesi ile birlikte aşırı otlatma, sazlıkların tahrip edilmesi, Kuş gözlemciliği ve kuş fotoğrafçılığına müsait olması, Evsel ve tarımsalsal kaynaklı kirlilik, Biyolojik çeşitliliğin çok fazla olması, Gölde önemli miktarda sazan balığının yetişiyor olması, Nazik Gölü stratejik kararlar; Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak, Nazik Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla sürekli iletişim halinde olunulacak, Nazik Gölü sulak alanının yönetim planının yapılması ve Yönetim Planının bir an önce uygulamaya geçirilmesi, BATMIŞ(CİL) GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler Batmış Gölünün dört bir tarafına ulaşım Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması, imkanının olması, Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde Gölün sulak alan ekosisteminin kuş gelişmemiş olması, gözlemciliği açısından oldukça elverişli bir Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin özelliğe sahip olması, Kurumsal eksiklik, Ülkemizin Uluslararası öneme sahip sulak Alanın yönetim planının olmaması, alanlarından bir tanesi olması, Alanla ilgili biyolojik araştırmasının yapılmış olması, çeşitlilik Yöre halkının doğa turizmine olumlu bakışı ve gelir elde etme isteği, Fırsatlar Tehditler Çok sayıda kuş türünün beslenme ve üreme alanı olarak Göl ve çevresini kullanması, Bilinçsiz ve kaçak avlanma, Göl çevresinde bulunan ve yöre halkı Kuş gözlemciliği ve kuş fotoğrafçılığına tarafından cil denilen bitkinin, suların müsait olması, çekilmesi ile birlikte yöre halkı tarafından kesilmesi, Biyolojik çeşitliliğin çok fazla olması, Aşırı otlatma, Gölde kirlilik meydana getirebilecek herhangi bir faaliyetin olmaması, Mevsimsel kuraklığın göldeki su rejimini olumsuz etkilemesi ve Göldeki suların düdenlerden akması nedeniyle azalması, Batmış Gölü stratejik kararlar; Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak, Batmış Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla sürekli iletişim halinde olunulacak, Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak, Batmış Gölü sulak alanının yönetim planının yapılması ve Yönetim Planının bir an önce uygulamaya geçirilmesi, Alanın tanıtımına ve önemine ilişkin olarak yerel halkın bilgilendirilmesi sağlanacak, ARİN(SODALI) GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler Arin Gölünün dört bir tarafına araçla ulaşım Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması, imkanının olması, Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde Özellikle Kuş göç döneminde dünya gelişmemiş olması, ölçeğinde önemli bir alan olması, Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin Nesli dünya ölçeğinde tehdit altında bulunan Kurumsal eksiklik, dikkuyruklar(Oxyura leucocephala) alanda üremesi ve tüy değişimi döneminde alanda Alanın yönetim planının olmaması, konaklaması, Kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından oldukça elverişli olması, Ülkemizin Uluslararası öneme sahip sulak alanlarından bir tanesi olması, Van Gölüne çok yakın bir mesafede olması, Yöre halkının doğa turizmine olumlu bakışı ve gelir elde etme isteği, Sularının sodalı olması nedeniyle tarımsal sulamada kullanılamaması, Fırsatlar Tehditler Özellikle kuş göç döneminde Gölde çok Bilinçsiz ve kaçak avlanma, sayıda kuş türünün görülmesi, Göl çevresinde bulunan sazlıkların suların Alanın Kuş gözlemciliği ve kuş çekilmesi ile birlikte aşırı bir şeklide fotoğrafçılığına müsait olması, otlatılması, Kuş fotoğrafçılığı amacıyla Bölge dışından Gölün çevresinde kontrolsüz bir şekilde ve ziyaretçilerinin gelmesi, çok sayıda su kuyularının açılması, Nesli dünya ölçeğinde tehdit altında bulunan dikkuyruklar(Oxyura leucocephala) alanda üremesi ve tüy değişimi döneminde alanda konaklaması, Arin(Sodalı) Gölü stratejik kararlar; Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak, Arin(Sodalı) Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla sürekli iletişim halinde olunulacak, Arin Gölü sulak alanının biyolojik çeşitlilik araştırmasının öncelikle yapılması, daha sonra Sulak alanın yönetim planının yapılması bir an önce uygulamaya geçirilmesi sağlanacak, Alanın tanıtımına ve önemine ilişkin olarak yerel halkın bilgilendirilmesi sağlanacak, Ülke genelinde alanın tanıtılması sağlanacak, İRON SAZLIĞI DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi Güçlü Yönler Alana ulaşım imkanının kolay olması, Zayıf Yönler Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması, Çok sayıda su kuşunun alanı üreme ve Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde beslenme alanı olarak kullanması, gelişmemiş olması, Kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin oldukça elverişli olması, Kurumsal eksiklik, Ülkemizin Uluslararası öneme sahip ve en Alanın yönetim planının olmaması, büyük sulak alanlarından bir tanesi olması, İki İl sınırları içerisinde yer alması, Alanla ilgili biyolojik çeşitlilik araştırmasının yapılmış olması, Yöre Alana çok sayıda giriş ve çıkış noktalarının halkının doğa turizmine olumlu bakışı ve olması nedeniyle koruma ve kontrol faaliyetlerinde başarısız olunması, gelir elde etme isteği, Fırsatlar Çok sayıda kuş türünün beslenme ve üreme alanı olarak bu alanı kullanması, Tehditler Bilinçsiz ve kaçak avlanma, Sazlık alanda bulunan sazlıkların ve Kuş gözlemciliği ve kuş fotoğrafçılığına çayırların suların çekilmesi ile birlikte yöre müsait olması, halkı tarafından plansız ve bilinçsiz bir şekilde biçilerek kurutulması, Biyolojik çeşitliliğin çok fazla olması, Alanda aşırı ve plansız otlatma yapılması,, Germav kaplıcası için gelen bazı vatandaşların çöplerini yere atmaları sonucu çevre kirliliğine neden olması, Sazlık alan içerisinde kanallar açarak sulak alanın kurutulması ve arazi kazanma isteği, İron Sazlığı stratejik kararlar; Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak, İron Sazlığı Sulak Alanının doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla sürekli iletişim halinde olunulacak, Plansız saz kesimine karşı tedbirler artırılacak, Sazlık alanların kurutularak arazi kazanılmasına yönelik olarak tedbirler artırılacak, Kuş gözlem kulesi yapılacak, Sulak alanın yönetim planının yapılması ve bir an önce uygulamaya geçilmesi sağlanacak, Alanın tanıtımına ve önemine ilişkin olarak yerel halkın bilgilendirilmesi sağlanacak, AYGIR GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler Göle ulaşımın kolay olması, Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması, Aygır Gölünün olta balıkçılığına müsait Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde olması, gelişmemiş olması, Alanla ilgili biyolojik araştırmasının yapılmış olması, çeşitlilik Konaklama yerlerinin yetersizliği, Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin Yöre halkının doğa turizmine olumlu bakışı Kurumsal eksiklik, ve gelir elde etme isteği, Alanın yönetim planının olmaması, Gölün çevresinde ağaçlarla kaplı alanların olması, Süphandağının güney eteklerinde yer alması, Fırsatlar Sportif olta balıkçılığına uygun olması, Tehditler Gölden tarımsal ve içme suyu amaçlı su alınması nedeniyle Gölün su seviyesinin Gölün kuzey çevresinde ağaçların bulunması azalması, nedeniyle yaz aylarında piknik yapabilme imkanı olması, Evsel ve tarımsalsal kaynaklı kirlilik, Köyde doğa turizmine karşı duyarlı vatandaşların ve Derneğin bulunması, Aygır Gölü stratejik kararlar; Nazik Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla sürekli iletişim halinde olunulacak, Aygır Gölü sulak alanının yönetim planının yapılması ve Yönetim Planının bir an önce uygulamaya geçirilmesi, ALAT SAZLIKLARI DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi Güçlü Yönler Alana ulaşımın çok kolay olması, Zayıf Yönler Bilinirliğinin İl düzeyinde olması, Birçok su kuşunun bir arada görebilme Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde imkanının olması, gelişmemiş olması, Ahlat İlçe merkezine çok yakın mesafede Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin olması, Kurumsal eksiklik, Fırsatlar Tehditler Ahlat halkının doğaya karşı duyarlı olması Hayvan otlatması nedeniyle sazlık alanların ve söz konusu alanlarda av kontrolünün tahrip edilmesi, kolay olması, Ahlat İlçesinde Doğa Koruma ve Milli Parklar Şefliğinin bulunması, Ahlat Sazlıkları stratejik kararlar; Alhat Sazlıklarının doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla sürekli iletişim halinde olunulacak, Alanın tanıtımına ve önemine ilişkin olarak yerel halkın bilgilendirilmesi sağlanacak, 4.5 BİTLİS İLİNDE DOĞA TURİZM ÇEŞİTLERİ 4.5.1. Kuş Gözlemciliği İlimizde kuş gözlemciliği yapılabilecek çok önemli alanlar bulunmaktadır. 4.5.1.1.Van Gölü: Ülkemizin en büyük Sulak Alanı olup kapalı bir havza niteliğindedir. Göl, Bitlis ve Van İl Sınırları dahilinde kalmakta olup kuş gözlemleri açısından oldukça elverişli bir yapıya sahiptir. 4.5.1.2. Arin Gölü: Özellikle kuş göç döneminde dünya ölçeğinde önemli bir alandır. Nesli dünya ölçeğinde tehdit altında bulunan dikkuyrukları(Oxyura leucocephala) yaz aylarında alanda üremekte ve tüy değişimi döneminde alanda konaklamaktadır. Bu dönemde yaklaşık 500-1000 adet bireyi gözlemlemek mümkünüdür. Alanda tespit rahatlıkla gözlemlenebilecek diğer türler ise; uzunbacak, kızkuşu, kızılbacak, tepeli patka, van martısı, karabaş martı, angıt, kılıçgaga, kaşıkgaga, küçük batağan, yeşilbacak, yeşilbaş ördek, suna, kızkuşu, cılıbıt, akkuyruksallayan, gri balıkçıl, vs. Ayrıca; Arin Gölünün yakın çevresinde bulunan düzlüklerde toy(otis tarda) da yaşamaktadır. Bitlis Doğa Koruma ve Milli Parklar İl Şube Müdürlüğünce yapılan gözlemler neticesinde 17 adet toy kuşu 2012 yılı Ekim ayında bu düzlüklerde tespit edilmiştir. 4.5.1.3. Batmış Gölü: 2012 yılında Batmış Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi kapsamında yapılan araştırmalarda Batmış Gölü ve çevresinde 91 adet kuş türü tespit edilmiştir. Alanda görüle kuş türlerinden bazıları şunlardır: karaboyun batağan, küçük batağan, bıyıklı sumru, sakarmeke, kızılbacak, yeşilbacak, bahri, leylek, kızkuşu, uzunbacak, gri balıkçıl, kaşıkgaga, yeşilbaş ördek, tepeli patka, elmabaş patka, angıt, saz delicesi, karabaş martı, van martısı, küçük kerkenez, şahin, vs. Batmış Gölü pek çok Göç eden kuş için konaklama alanı ve üreme alanı konumundadır. Kuş gözlemciliği açısından önemli bir alandır. 4.5.1.4. İron Sazlığı: Sazlık alanın etrafı sulak çayırlarla kaplıdır. su kuşları için önemli bir yaşam, üreme ve göç ortamı oluşturmaktadır. 2012 yılında Batmış Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi kapsamında yapılan araştırmalarda Bölgede 54 kuş türü kaydedilmiştir. Ancak, habitatların incelenmesi ve literatür çalışmaları sonucunda bölge ve çevresinde toplam 86 türün bulunma olasılığı olduğu ortaya konmuştur. Bu türlerin 40 tanesi ötücü olmayan kuşları temsil ederken 46 tür ötücü kuşları temsil etmektedir. Alanda görülen kuş türlerinden bazıları şunlardır: Lanius collurio – Kızılsırtlı Örümcek kuşu, Tachybaptus ruficollis – Küçük Batağan, Egretta alba – Büyük Beyaz Balıkçıl, Ardea cinerea – Gri Balıkçıl, Ciconia ciconia – Leylek, Tadorna ferruginea – Angıt, Anas platyrhynchos – Yeşilbaş, Anas clypeata – Kaşıkgaga, Fulica atra – Sakarmeke, Vanellus vanellus – Kızkuşu, 4.5.1.5. Nazik Gölü: Bölgenin en önemli tatlı su gölü olan Nazik Gölü’nde fitoplankton, zooplanktoni omurgasız ve balık yoğunluğunun oldukça fazla olması, kuşlar için gölden beslenme olanağı sunmaktadır. 2012 yılında Nazik Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi kapsamında yapılan araştırmalarda Bölgede 49 kuş türü kaydedilmiştir. Ancak, habitatların incelenmesi ve literatür çalışmaları sonucunda bölge ve çevresinde toplam 91 türün bulunma olasılığı olduğu ortaya konmuştur. Bu türlerin 43 tanesi ötücü olmayan kuşları temsil ederken 48 tür ötücü kuşları temsil etmektedir. Bölgede baskın olarak görülen su ve kıyı kuşlarının bazıları şunlardır: küçük batağan, bahri, gri balıkçıl, angıt, yeşilbaş ördek, kaşıkgaga, elmabaş patka, van martısı, sakarmeke, vs. 4.5.1.6. Ahlat Sazlıkları ve Kuş Cenneti: Ahlat Sazlıkları ve Kuş Cenneti, kuş çeşitliliği ve ulaşımın kolay olması nedeniyle kuş gözlemciliği açısından oldukça elverişli bir yapıya sahiptir. 2012 yılı içerisinde İl Şube Müdürlüğümüzce alanda yapılan gözlemler neticesinde alanda gözlenen bazı kuş türleri; sakarmeke, gri balıkçıl, elmabaş patka, tepeli patka, küçük batağan, saz delicesi, van martısı, boz ördek, kaşıkgaga, uzunbacak, kızkuşu, angıt, yeşilbaş, çıkrıkçın, saksağan, vs. Bölgenin en önemli tatlı su gölü olan Nazik Gölü’nde fitoplankton, zooplanktoni omurgasız ve balık yoğunluğunun oldukça fazla olması, kuşlar için gölden beslenme olanağı sunmaktadır. 4.5.2. Doğa Yürüyüşü (Trekking) Bitlis ilinde doğayla barışık olarak yapılabilecek turizm çeşitlerinden biri olan dağ ve doğa yürüyüşü kapsamında Nemrut ve Süphan Dağına tırmanma olanakları mevcuttur. 4.5.2.1. Nemrut Dağı: Nemrut Dağı tırmanışına, dağın güneydoğu eteklerinde yer alan Tatvan’dan başlanır. Yaklaşık 4–5 saat süren normal bir yürüyüşten sonra Nemrut dağı kraterinin güney veya güneydoğu kenarına ulaşırlar. Bu noktaya varan dağcılar, Nemrut volkan dağının kraterini, ya da tabanı çöken bu kraterin oluşturduğu dünyaca ünlü Nemrut dağı kalderasını yukarıdan izleme olanağı bulurlar. Nemrut kraterine gezi ve tırmanış için en uygun zaman Haziran Temmuz-Ağustos ve Eylül aylarıdır. Özellikle güneydoğu ve doğu yüzlerinden doruk ve krater tırmanışı yapan dağcılar, yürüyüş boyunca Van gölünün doyulmaz güzelliklerini renk ve görüntülerini izleme olanağı bulurlar. Ayrıca; Kaldera sınırı boyunca doğa yürüyüşü yapmak için oldukça elverişlidir. 4.5.2.2. Süphan Dağı: Normal zorluluk derecesinde dağ yürüyüşleri ile Süphan dağına (4058 m.) her yönden çıkış yapmak ve dağın doruğuna ulaşmak mümkündür. Van Gölünün batısında yükselen Süphan Dağının her dağcıyı etkileyen güzel bir manzarası vardır. Ancak gerek ulaşım kolaylıkları ve dağa yaklaşma olanaklarının elverişli olması, gerekse dağa çıkış sırasında görülen manzara güzellikleri bakımından Süphan Dağının doğu ve güney yamaçları gezi ve tırmanışlar bakımından daha çekici ve uygun koşullara sahip bulunmaktadır. Süphan, 4058 metre yüksekliği ve volkanik ihtişamıyla uzaydan da fark edilebilir. İri kaya blokları ile kaplı zirvesinden Van Gölü ve Arin Gölünün manzarası eşliğinde inerken de çıkışta olduğu kadar güzel bir manzara vardır ancak zorlu bir dağ olan Süphan dan inişte dikkatli olunması gerekmektedir (Buğdaycı, 2001:78) . 4.5.3. Yayla ve Festival Turizmi: Kendine has coğrafya ve iklime sahip olan Bitlis’in zengin yaşama kültürü içindeki yayla yaşantısı çok önemli yer tutar. Bitlis ilinde bulunan yaylalar, yayla turizmini canlandıracak, cazibe merkezi haline getirecek yerlerdir. 4.5.3.1. Nemrut Kalderası Yayla Şenliği: 07–14 Temmuz tarihleri arasında, Valilik ve Tatvan Belediyesince ortaklaşa; Nemrut Dağı Krater Gölü Yayla Şenliği düzenlenmektedir. Yaz mevsiminin sıcağından biraz olsun uzaklaşmak isteyen-ler açısından ideal bir şenliktir. Dik ve yüksek ka-yaların çevrelediği gölde her türlü su sporları ve aktivitelerin yapılabildiği bu yaylada, kıyılarında çok sayıda sıcak su kaynağı bulunan Ilık Göl, Buhar Bacaları, Buz Mağaraları ve zengin bitki çeşitliliği gibi ilginç doğal güzellikleri bir arada görmek mümkündür. Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı- Ilıgöl 4.5.3.2. Sütey Yaylası: Adilcevaz İlçesinde yer yer genç alüvyonlarla kaplı 2000 metreyi aşan yükseltiye sahip volkanik bir platodur. Sütey Yaylası Hayvancılık alanındaki öneminin yanı sıra av sporları ve bünyesinde barındırdığı yaban hayatı ve eşsiz bitki örtüsü ile ilçe ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Bu özellikleriyle tam bir doğal park görünümüne sahip olan yayla yürüyüş ve piknik alanı olarak ta kullanılabilir özelliktedir. Bitlis yaylaları, tüm dünyanın giderek daha fazla birbirine benzemeye başladığı yeni bin yılda, geçmişten gelen ve tadı yaşandıkça fark edilen; günümüz modern yaşamında tabiattan uzaklaştığımızı bize fark ettiren kuşatıcı ve farklı yaylalardır. Bitlis İlinde bulunan diğer yaylalar şunlardır: Merkezde Avaşor, Susana, Haydar Deresi, Adilcevaz ilçesinde, Sütey ve Süphan, Ahlat İlçesinde Nemrut Kuşhane, Uludere ve Nemrut, Güroymak ilçesinde, Çıtak, ve Şen, Hizan ilçesinde Örenji, Panor, Mutki ilçesinde Harik ve Meydan, Tatvan ilçesinde ise Nemrut yaylası bulunmaktadır (Törehan, 2007). 4.5.3. Bisiklet Turizmi: Bitlis ve Van İllerinin sınırları dahilinde kalan ve Van Gölünün dört bir tarafını dolanan şehirlerarası karayolu boyunca bisiklet turları ya da yarışları düzenlenebilir. 4.5.4. Kış Turizmi: Kış turizmi ve kış sporları açısından değerlendirdiğimizde Bitlis ili iklimi oldukça elverişlidir. Kış sporları açısından, karla örtülü günler ile kar kalınlığı, karın yerde kalma süresi ve diğer mikroklimatik etkenler belirleyici faktörlerdir. Van Gölü kıyısındaki yerleşmelerde (Ahlat, Tatvan, Adilcevaz) yılın 2.5- 3.5 ayı karla örtülüdür. Bu değer Bitlis kentinde yaklaşık 4 aydır. Daha yüksek yerlerde, kış turizmine elverişli dağ etekleri ve yamaçlarda, yılın 4–5 ayı (aralık-nisan ayları) karla örtülüdür. Bu iklim koşullan ile coğrafi fiziki veriler ilde kış turizmine elverişli bir potansiyel oluşturmaktadır. Bununla birlikte fiziki özellikleri bakımından kış sporlarının geliştirilebileceği alanların ayrıntılı mikroklimatik etütlerinin yapılması yönlenme, sis tutma, kar sıklığı, pist özellikleri vb. açılarından incelenmesi yerinde olacaktır. Bu incelemelerin ardından yapılacak tesisler turistlerin hizmetine sunulmalıdır( Sönmez, 2007: 31). NEMRUT KAYAK MERKEZİ: Tablo 11. Dağcılık ve Kış Sporları Kaynak Potansiyeli Yer Süphan Dağı Nemrut Dağı Kaynak Özellikleri Dağ, doğal göl ve çevre değerleri Dağ, krater gölü, çevre ve doğal değerleri, Gelişebilecek Faaliyetler Dağcılık, doğa yürüyüşleri, Dağcılık, kış sporları, doğa rekreasyon yürüyüşü, rekreasyon Bitlis Kayak Doğal yapı nitelikleri, kente yakınlık Kış sporları, günübirlik kullanım Merkezi Sapgör Kayak Doğal yapı nitelikleri, kente yakınlık Kış sporları Merkezi Rahva Kayak Doğal yapı nitelikleri Kış sporları Merkezi Kaynak: Sönmez (2007: 38) Ilıman karasal iklime sahip Bitlis kayak merkezinde kayak sezonu Aralık ayında başlar ve Nisan ayına kadar devam eder. İkliminin ılıman, kayak sezonunun uzun sürmesi, yörenin cazibesini her geçen yıl daha da artırmaktadır. Bitlis şehir merkezi, Çift Kaya kayak tesisleri yıllardan beri bu spor dalına hizmet etmektedir. Bir adet teleski ve konaklama tesisi (kayak evi), bölgesel ve ülke kayak yarışmalarına ev sahipliği yapmaktadır. Uzunluğu 726m. kapasitesi 720 kişi/saat olan bu tesis, Türkiye pistlerinde orta ve zorluk derecesi en fazla olan pisttir. Konaklama hizmetleri kayak merkezindeki kayak evinden sağlanmaktadır. Bunun yanı sıra Dideban Sapkor Dağına kurulan mekanik (lift) tesis, mahalledeki kayak sporuna hizmet etmektedir (Törehan, 2007). İlde yer alan kış sporları tesisleri ve kayak merkezleri şunlardır; 4.5.4.1.Bitlis Kayak Merkezi: Bitlis kentinin Zeydan Mahallesindeki Bitlis kayak merkezinde telesiyej ile üst ve alt istasyon bulunmaktadır. Pist uzunluğu 700 metredir. İklim ve pist özellikleri kış sporlarına elverişlidir. Ancak, pist kısa olup bitiş yerinde yerleşme alanları bulunmaktadır. 4.5.4.2.Sapgör (Dideban) Kayak merkezi: Bitlis kentinin kuzeydoğusunda yer almaktadır. İklim, yönlenme ve pist özellikleri bakımından kayak ve kış sporları için elverişlidir. Ancak tesis bulunmamaktadır. Sapgör kış sporları ve kayak merkezi turizm merkezi ilan edilmiştir. Bitlis kenti çevre yolu Sapgör'ün eteğinden geçecek biçimde projelendirilmiştir. 4.5.4.3.Nemrut Dağı Kayak Merkezi: Bitlis'te kış sporları açısından önemli bir potansiyele sahip olan Nemrut Dağı Kayak Merkezi ile ilgili hazırlanan fizibilite plan ve proje çalışmalarına uygun olarak 2550 metre uzunluğunda 1000 kişi/saat taşıma kapasiteli 2. Etap Telesiyej Tesisi 2006 yılında yapılarak hizmete açılmış, alanın altyapı çalışmaları tamamlanmış, sosyal tesislerin geliştirilmesi çalışmaları devam etmektedir. Alanın Bölgesel Kış Sporları Merkezi olarak işlev kazanması yönünde, Merkezi ve yerel bütçe olanakları ile gerekli çalışmalar yürütülmektedir. Nemrut Dağı Kayak Merkezi 2006 yılı içinde 2. etabı tamamlanıp hizmete açılan Nemrut Dağı kayak tesisi, Bitlisi yörenin ve ülkenin sayılı kayak merkezlerinden biri konumuna getirecektir. Ayrıca bu pist 2550 metrelik pist uzunluğu ile dünyanın sayılı pistlerinden biridir (Törehan, 2007: 37) . 4.5.4.4. Rahva Kayak Merkezi: Rahva düzlüğünü güneyden çevreleyen dağ sırasının kuzeye bakan yamaçları eğim ve yönlendirme açısından uygun olmasına rağmen, bölgenin çok sisli ve sürekli kar yağışı alması açılarından dezavantajları bulunmaktadır ( Sönmez, 2007: 37) . 4058metre yüksekliğindeki Süphan dağı, kış mevsimi boyunca etkili kar yağışlarına sahne olur. Kar kalınlıkları 3-4 metreye ulaşır. Kar kalınlıkları ve meyiller bakımından Kış sporlarına elverişli bir ortam sunan Süphan dağı, özellikle kayaklı yüksek dağ turları veya helikopterle yapılan yüksek dağ kayağı ‘Heliski’ bakımından potansiyel bir alan özelliği taşımaktadır (Ülker,1992: 86). 4.5.5. İnanç Turizmi İnanç Turizmi; dinlerce kutsal sayılan yerleri ziyaret etmek, dinsel toplantı ve törenlere katılmak veya bunları izlemek, hac gibi dinsel görevleri yerine getirmek, kutsal ve ünlü mabetleri görmek amacıyla yapılan ve zaman zaman çok önemli boyutlara ulaşan seyahatlerin ve konaklamaların oluştuğu turizm olayıdır (Demirkol, Karaman ve Şahin, 2008:219). Bitlis ili geçmişten bu güne ev sahipliği yaptığı uygarlıkların inanç yönünden de izlerini taşımaktadır. İlde İslam dinine ait eserlerin yanısıra Hıristiyanlar içinde önemli tarihi eseler mevcuttur. İnanç, varoluşundan bugüne, insanoğlunun kimliğine ve yaşamına yön vermiş ve vermeye devam etmektedir. İnançların kurallarla yoğrulup sistemleşmesi ile ortaya çıkan dinlerin toplum yaşamındaki rolü etkisi ve önemi bugün de devam etmektedir. Uygarlıklar kavşağı olan Anadolu, aynı zamanda, farklı dinlerin uğrak yeri ve farklı inançlara sahip insanların birlikte yan yana yaşadıkları topraklar olarak dünyanın en ilginç coğrafyasında yerini alır. Anadolu geçmişten bugüne doğunun batıya, batının doğuya merhaba dediği bir kilit nokta olmuştur. Bu özellik Anadolu’yu kültürel zenginliklerin buluşma noktası konumuna getirmiştir çok sayıda tapınak tanrı ve tanrıça kültünün yanısıra sinagog, kilise, cami gibi kutsal mekanların bu coğrafyada da yer almalarına neden olmuştur (Yenipınar,2002:73) . Ahlat Harabeşehir Mahallesi'nde Anadolu'nun ilk Budist tapınağı bulunması ile son zamanlarda Budist mabedinin de burada bulunmasının ardından buradaki mağara evler yerli ve yabancı turistin ilgisini çekmeye başlamıştır. Bu mağara evlerin bir kısmı yıkılmış, bir kısmı mağara şeklinden uzaklaşmış. Fakat 100'den fazla fevkalade güzellikteki mağara ev Ahlat ilçesinde mevcuttur. Burada 25m2 lik mağara evlerden, 100m2 lik mağara evlere kadar tek, iki ve üç katlı mağara evler bulunmaktadır. Farklı dini inançlara ait eserlere sahip olması Bitlis ilinin de inanç turizminin gelişimi sağlanabilecektir (www.turizmgazetesi.com, 17.06.2008). Türklerin 9. yüzyıldan itibaren kendi istekleriyle Müslüman olmaları ve Malazgirt zaferi ile başlayan yeni yurda yerleşme hareketleri, gelmiş geçmiş uygarlıkların üzerine, Anadolu’da yepyeni bir medeniyet oluşturmuştur. Anadolu’da kurulmuş olan bütün Türk devletleri Müslümanlık kültürünün yayılması için her türlü imkanı kullanarak en seçkin eserleri meydana getirmişlerdir. Anadolu Türk mimarisinde başta cami olmak üzere mescit, türbe, kümbet, medrese, çarşı, köprü, kale, köşk ve saray gibi değişik işlevli yapılar üretilmiştir (Demirkol, Karaman ve Şahin, 2008:219). Bitlis merkez Zeydan Mahallesindeki tarihi mezarlıkta bulunan Hz. Zülküf Peygamberin mezarı, burayı üstün kılmaktadır. Peygamber mezarının hemen alt kısmındaki, İstanbul’da meftun Eyubel Ensari’nin kardeşi ve İslam ordularının sancaktarı Feyzullah Ensari (Alemdar Baba) Hazretlerinin türbeleri, türbenin yanı başında, Bitlisin İslam orduları tarafından fethi sırasında şehit düşen kırk sahabeye ait şehitlik, Bitlis’in manevi güzellikleridir. Yine sahabelerden Tatvan Küçüksu’daki Kotum Baba (Şeyh Abdulvahap); Tatvan ilçesine 8 km mesafede, Hizan yolu üzerinde bulunan köydedir. Burada yatan şahsın, Ahlat’ta bulunan Abdurrahman Gazinin kardeşi olduğu rivayet edilmektedir. Ahlat’ta Abdurrahman Gazi, Hz. Ömer döneminde 640 yılında İyaz Bin Ganem komutasındaki bir İslam ordusu ile Doğu Anadolu’ya sefere çıkan Peygamberin Sancaktarı, Muaz bin Cebel’in oğludur. Ahlat’ın fethi sırasında burada şehit düşmüştür. Kimine türbe ve mesire yeri yapılmıştır. Bitlis’te il ve ilçelerinde bulunan İslami şahsiyetlere ait çok sayıdaki türbe ve kümbetler, yatırlar, cami ve mescitler, bu yerleri inanç turizminin açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Bu eserlerin ettiği şekilde değerlendirilmesi, Bitliste inanç turizmini tetikleyecektir (Törehan, 2007 180 ). 4.5.6. Kültür Turizmi Kültür, toplumun sahip olduğu maddi ve manevi değerleriyle tarihi felsefe, ahlak, bilim, sanat, teknik, spor, ekonomi, sanayi, eğitim, hukuk, sağlık, turizm vb. alanlardaki varlığının, süreçlerinin, etkinliklerinin gelişmelerinin oluşturduğu bir bütündür. Kültür-Turizm ilişkisi incelenecek olursa; eski sanat eserlerinin, tarihi yapıların, müzelerin, eski uygarlıklara ait kalıntıların görülmesi amacıyla yapılan seyahatler, araştırma ve inceleme için yapılan geziler kişilerin ufuklarını açmakta ve kültür turizmini oluşturmaktadır. Ayrıca kültür turizminin temelinde değişik amaç ve sebepler yatmaktadır. Tarihi yapıların, eski sanat eserlerinin, müzelerin ziyaret edilmesi, araştırma ve keşif için yapılan seyahatler, kişilerin bilgi ve görgülerini artırmak vb. amaçlarla yapılan gezileri kapsar. Değişik medeniyetlerden kalma eserler, şehirler, köyler, ilginç folklorik yapı, tabii değerler ile beşeri unsurların oluşturduğu yerleşim şekilleri, el sanatları, dokumacılık, değişik tarımsal ürünler ve bunları işleme yöntemleri vb. turistik talebin oluşmasına farklı oranlarda etki etmektedir (Batman ve Oğuz, 2008:190). Yöresel yemekleri, insanların kültürel özellikleri, geleneksel sanat kolları ve özgün mimari özellikleri ile Bitlis ili kültürel anlamda turistlerin ilgisini çekebilecek folklorik desenlere sahiptir. Bu kültürel özelliklerin il tanıtımında daha fazla ön plana çıkarılması gerekmektedir. İl geçmişte birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olması dolayısıyla farklı medeniyetleri tanımak isteyen turistler içinde bir cazibe merkezidir. Örneğin Van gölü havzası çevresin de geçmişin en büyük medeniyetlerinden birini kurmuş olan Urartulara ait eserler görülebilmekte ve kendilerine ‘Evrenin Kralları’ diyen bu güçlü ve görkemli medeniyetin yaşadığı yerler, tarım için açtıkları su kanalları gezilebilmektedir. “Tarihsel Kültür Turizmi” ulusal sınırlar içinde kalan tarihi kültür mirasının belli bir turistik organizasyon yardımıyla gösterilmesi esasına dayanır. Bu da, toplum içinde oluşmuş “tarihi kültür mirasının sahiplenilmesi” olgusuyla çok yakından ilgilidir. Yabancıların bu mirasa olan ilgisi, toplumun bu mirası sahiplenmesi ölçüsünde artar veya azalır (Batman ve Oğuz, 2008:197). Bitlisin sahip olduğu bu kültürel mirasın korunabilmesi için yerel halkta turizm bilinci oluşturulması gerekmektedir. Bitlis ilinde yerel halkın şu an itibari ile turizm bilincine sahip olduğunu söyleyemeyiz ancak halkın turizm gelirlerinden pay alması sağlanabilirse, bu ekonomik getiri doğrultusunda yerel halk sahip olduğu tarihi ve kültürel değerleri koruma eğilimi gösterecektir. Çeşitli uygarlıkların beşiği olan Anadolu’da, Selçuklular ve Osmanlılar döneminden günümüze kadar varlıklarını sürdürebilmiş değişik türde ve çok sayıdaki mimari eserler arasında en ilginç olanlarından biride han ve kervansaraylardır. Kültürel mirasımızın en önemli unsurlarından olan bu yapıların, doğanın ve diğer çevresel etkenlerin tahribatına karşı korunması, bir koruma - kullanma dengesi içinde yaşatılarak tarihi İpek Yolu’nun canlandırılması amacıyla, turizm olgusu kapsamında değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda, öncelikle İpek Yolu tur güzergahı üzerinde olan han ve kervansaraylara turizm amaçlı hizmetleri sunabilecek “Mola Noktası” fonksiyonu verilmesi çalışmaları başlatılmıştır (Batman ve Oğuz, 2008:197). Araştırmamız aracılığıyla ortaya çıkarmayı hedeflediğimiz bir sonuçta Bitlis ilinde İpek Yolunun tanıtımı ve bu yol güzergahındaki han ve kervansarayların restore edilmesi ile Bitlis’te tarihsel kültür turizminin canlandırılacağıdır. Eski medeniyetlere ait eserlerin, yerel tarih ve kültürlerin, etnografik ve folklorik birçok zenginliğin kent müzelerinde ziyaretçilerin hizmetine sunuluyor olması “güneş, kum, deniz” üçlüsünün olmadığı yörelerde kültürel turizm potansiyeli olarak kent müzelerinin önemli bir misyonu üstlenmiş olduğunu göstermektedir (Metin, 2008: 177). İlde yapılan, Urartu Medeniyeti ve Doğu Anadolu mutfak kültürü ile ilgili araştırmalar, Bitlis Kalesi ve Tarihi Selçuklu Mezarlığı kazıları gibi çalışmalar ile ortaya çıkartılan eserler ve ilin etnografik değerlerine ilişkin eserler ildeki müzelerde sergilenmektedir. Bitliste yer alan kent müzelerinde sergilenen bu eserler kitle canlandırabilmek için fırsat yaratmaktadır. turizminden uzakta kalan ilde turizmi 4.5.6.1 Bitlisin Tarihi Yapıları 4.5.6.1.1. Bitlisin Tarihi Kaleleri; Bitlis Kalesi: M.Ö.3332-325 yılları arasında (Kavzinli Hamdullah Meftuni, Zinnetül Kulub isimli eserinde bu tarihi 312 olarak vermiştir.) Mekadonya Kralı II. Felibe’nin oğlu Büyük İskender’in Lis ismindeki komutanı tarafından yaptırılmıştır. İskender’in Babil-Hindistan seferi sırasında Bitlis’te konaklamış ve kalenin yapılması emrini vermiştir. Kale; Bitlis Çayının kollarından doğudan gelen Rabat ile batıdan gelen Kosur sularının birleştiği yerde, yalçın bir kaya bloğu üzerindedir. Kalenin doğu tarafında oldukça yüksek bir burç bulunmaktadır.(Bu burç; “kanlı burç” ismiyle bilinmiş, infaz yeri olarak kullanılmıştır. Romalılar döneminde idama mahkum edilen birisi buradan aşağı atılırmış. Ölürse infaz gerçekleşmiş, sağ kalması halinde ise affedilirmiş).Buna benzer ancak bundan biraz daha kısa olan bir diğer önemli burç ise batı tarafında, Han Sarayı Köşesindedir. Aynı zamanda bu burç cephanelik olarak da kullanılmıştır. Adilcevaz Sahil Kalesi: Van Gölü kıyısında sarp kayalar üzerinde kurulmuştur. Yapılış tarihi bilinmemektedir. Azerbaycan Şahlarından (İran Şahı) Tacettin Alişan tarafından kesme taşlarla yaptırılmıştır. 1571 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın veziri Zal Paşa tarafından teslim alınmıştır. 38 kulesi bulunan Kalenin içerisinde 70 kadar ev ile Süleyman Han Camii, cephane mahzeni, buğday ambarları, su sarnıçları, mehterhane, kulesi ve dizdar(kale muhafızı) bulunmaktaydı. Günümüzde sadece kalıntıları bulunan kalenin iç kısmında Davullu adı verilen bir mağara bulunmaktadır. Adilcevaz Kef Kalesi: Adilcevaz yakınlarındaki Kef Dağı üzerinde bulunduğundan bu adı almıştır. Kalenin yapılış tarihi, M.Ö. 2000 yıllarına dayanmaktadır. Yapılan kazı çalışmaları sonucunda kale ve etrafında bulunan eski şehir kalıntıları ortaya çıkarılmış, bu eserlerin Urartu dönemine ait olduğu tespit edilmiştir. Ahlat Sahil Kalesi(Yeni Kale):Çaldıran seferinden dönen Yavuz Sultan Selim Han tarafından yaptırılmıştır. İran seferinden dönen Kanuni Sultan Süleyman tarafından burası gezilmiş, ecdadının da aynı yerde gömülü bulunduğu bu kaleyi tamir ettirerek genişletmiştir. Ahlat Eski Kale(Harabe Şehir Kalesi): Harabe Şehirde bir tepenin üzerinde bulunmaktadır. İç Kale kısmının Urartular tarafından yapıldığı sanılmaktadır. Bu kale ilk önce Harzemşah tarafından, daha sonra Moğallar tarafından ve ve son olarak da İran Şahı Şah Tahmasb tarafından tamamen yıkılmıştır. Tatvan Kalesi: Kanuni Sultan Süleyman’ın veziri Zal Paşa tarafından 1550-1560 tarihleri arasında bugünkü Tuğ Mahallesinin bulunduğu yerde yaptırılmıştır. İran Şahı Şah Tasmahb, Ahlat ve Adilcevaz kalelerini aldıktan sonra bu kaleden Van’a yardım gitmesini engellemek için bu keleyi yıkmıştır. Bu kalelerin dışında eski kalıntıları bulunan; Güroymak İlçesine bağlı Cevizyatağı Köyünün alt kısmındaki Deri Ezdinan Kalesi, Mutki İlçesinin Meydan Bucağına bağlı Zeydan Köyündeki Zeydan Kalesi, Mutki İlçesinin Kayberan Köyündeki Kelhok Kalesi, Mutki İlçesine bağlı Dölek Köyünde bulunan Dölek Kalesi, Hizan İlçesinin Sürücüler Köyü yakınlarındaki Tağ Kalesi ve Hizan İlçesinin Kullu Köyünün üst kısmındaki Kelha Sinbani Kalesi sayılabilir. Bitlis genelinde 12 adet kale bulunmaktadır. 4.5.6.1.2. Açık Hava Müzesi Mezarlıklar; Dünyada bir ilk, insana ürpertiden ziyade huzur veren eserler… Bitlis Mezarlıkları. Semaya doğru yükselen her birisi şaheser, bir benzeri daha olmayan asırlık mezarlıklar ve mezar taşları. Tarihi Ahlat Mezalıkları(Harabeşehir Kabristanı: Selçuklu Kalesi içerisindeki Harabe Şehirde bulunmaktadır. Etrafı taş duvarlarla çevrilidir. Tahtı Süleyman Mezarlığı: İsmini taşıdığı Mahallede, Hasan Padişah Kümbetinin güneybatısında bulunmaktadır. 14. Asra ait pek çok şahideli sandık biçiminde mezar taşı, bir akıt ve bir koyun heykeli bulunmaktadır. Kırklar Mezarlığı: Kırklar Mahallesinde bulunmaktadır. Burada bulunan mezarların çoğı 13 ve 14. Asırlara aittir. Meydan Kabristanı(Selçuklu Mezarlığı):Ahlatta bulunan en büyük ve en önemli mezarlıktır. Bu mezarlıkta 12. Yüzyıldan 16. Yüzyıla kadar tarihlenen tahminen 1000kadar mezar taşı bulunmaktadır. Bu taşların üzerinde çeşitli tezyini şekiller semboller, edebi metinler vs. bulunmaktadır. Yedi tanesi kazılarda ortaya çıkarılmış olan, halk arasında “akıt” olarak isimlendirilen “Tümülüs” şeklinde mezar da bulunmaktadır. Merkez Kabristanı(Erkizan Mezarlığı): Merkez Mahallesinde Şeyh Necmettin ve Erzen Hatun kümbetlerinin bulunduğu yerdedir. Kale Mezarlığı: Yavuz Sultan Selimin Çaldıran Savaşı dönüşünde inşaatına başladığı, Kanuni Sultan Süleyman zamanında tamamlanan Osmanlı Kalesinin dışında bulunan bu mezarlıkta Osmanlı dönemine ait mezarlar bulunmaktadır. Bitlis Mırcatlık Mezarlığı: Bitlisin Zeydan Mahallesindedir. Selçuklu, Akkoyunlu, Karakoyunlu ve Osmanlı dönemine ait birçok mezar bulunmaktadır. Çok eski bir mezarlık olup birçok Sahabei Kiram ve Şehitler yatmaktadır. Aşağı Kolbaşı Mezarlığı: Güroymak İlçesine bağlı Aşağı Kolbaşı Köyünün hemen üzerinde bulunan mezarlıktır. Ahlattaki Selçuklu mezarlığına benzeyen bu mezarlığın en büyük özelliği Ahlattaki gibi süslü mezar taşlarının bulunmamasıdır. Yukarı Kolbaşı Mezarlığı: Güroymak İlçesine bağlı Yukarı Kolbaşı Köyü girişinde yer almaktadır. Mezar taşlarının üzerinde bulunan değişik figürler mezarlığa başka bir güzellik katmaktadır. Güroymak Selçuklu Mezarlığı: Güroymak İlçesinde Selçuklu Türbesinin bahçesindedir. Ahlat, Aşağı Kolbaşı ve Yukarı Kolbaşı mezarlıklarıyla benzerlik göstermektedir. 4.5.6.1.3. Bitlisin Tarihi Köprüleri Kaynaklarda Bitlis genelinde 54 köprü olduğu belirtilmiştir. Günümüzde bu köprülerden 34 adedi mevcut olup bunlardan 24 adedi halen kullanılmaktadır. Bitlisin içinden geçen dört dere üzerinde mahalleleri birbirine bağlayan 24 adet köprü bulunmaktadır. Hepsi taş kemer mimarisinde yapılmış, bazıları inşa tarihi ikinci yüzyıla kadar uzanmaktadır. Efsel Ağa, Alemdar, Hüsrevpaşa, Gazi Bey, Aynel Barut, Hatuniye, Karadere, Değirmen, Şerefiye ve Arap Köprüsü bunlardan bazılarıdır. Yine Ahlat İlçesindeki Akkoyunlulardan kalma Bayındır Köprüsü ile Hizan İlçesindeki Romalılardan kalma Nazar Çayı Asma Köprü birer tarihi eserdir. 4.5.6.1.4. Çeşmeler; Yörede “bulak” olarak adlandırılan çeşmeler genel kültür yapısında önemli yer tutar.Üzerine maniler ve türküler yazılmıştır. Şebeke sistemiyle suyun evlere taşınmasından sonra önemini kaybetmiştir. Özellikle bakımsızlık, ilgisizlik, yol genişletilmesi, ve kanalizasyon çalışması gibi bir çok nedenden dolayı çeşmeler yıkılmaya yüz tutmuştur.Bitlis genelinde bulunan çeşme sayısı bin civarında olup bunlardan günümüzde ancak 1/3 ü kullanılır haldedir. 4.5.6.1.5. Camiler; Selçuklu ve Osmanlı mimarisinin özelliklerini taşıyan camilerimiz, Türkislam kültürünü en güzel şekilde günümüze kadar yansıtmaktadır. Ulu Cami: Şehir Merkezinde bulunmaktadır. Selçukluların Bitlisteki ilk eseri olan bu cami kitabesine göre Miladi 1150(bir başka eserde 1153 olarak geçmektedir.) tarihinde Ebul Muzaffer Mehmet tarafından yapılmıştır. Caminin kitabesi kûfi yazıdır. Kesme taşlardan ve sade bir şekilde yapılan cami 1916 Rus işgalinde yıkılmış, büyük hasara uğratılmıştır. Pek az tanınan ve Artuklu Camii mimarisinin ilk örneği olarak görülen Bitlis Ulu Camii üç sahın(nef) düzenine dayanmaktadır. Artuklular döneminde inşa edilen Silvan, Mardin ve Kızıltepe Camilerinin ilk öncüsü ise Anadolu’da Bitlis Ulu Cami’dir. Dış görünüşünün en belirgin özelliği camiden ayrı olarak konik külah biçiminde olan minaresidir. Minare camiye nazaran sonradan yapılmıştır. Minarenin kşitabesine göre 1492/93 yıllarında yapılmıştır. Camide olduğu gibi minarede 1916 Rus işgalinden nasibini almış, özellikle minarenin kitabe kısmı çok tahrip edilmiştir. 1960 lı yıllarda yıldırım çarpması sonucunda şerefiyeden yukarısı çatlamış aslına uygun olmayacak şekilde şerefiyeden yukarısı yeniden yapılmıştır. Şerefiye Camii ve Külliyesi: Bitlis’ten geçen Rabat ve Kösür çaylarının birleştiği yerde camii, medrese, imaret ve türbeden oluşan bir külliyedir.Kitabesine göre 1529 tarihinde IV. Şeref Han tarafından yaptırılmıştır. Bitlis’e özgü Ahlat taşından yöresel mimariye uygun bir şekilde yapılmıştır. Minaresi kesme taştan kare kaideli olup imaretin ön yüzüne ekleniştir. Minare gövdesi silindiriktir. Ortadan rumi ve kıvrak dallarla süslü bir kuşakla kesilmiştir. Minare külahı sekizgen biçimindedir. Gökmeydan Camii: Mahallebaşı(Gökmeydan) semtindedir. Caminin batı tarafında 1924 yılında yapılan güzel bir mimari örneği olan minaresi bulunmaktadır. Caminin mihrap ve kıble duvarının dış kısmında oyma ve kabartmalar bulunmaktadır. Kızıl Cami(Kızıl Mescid Cami):Şehir merkezinin doğuya doğru yükselen kısmında, Bitlis Çayının doğusunda, kendi ismiyle anılan semttedir. Yapı kesme taşla ve kare şeklindedir. Alemdar Cami: Şehrin güneyinde aynı isimle anılan Alemdar Köprüsünün kuzeybatısında, derenin yamacındadır. Caminin ismi, Feyzullah Ensari Hazretlerinin kardeşi Feyzullah Ensari den(Aşemdar Baba) gelmektedir. Bu zatın türbesi caminin alt katındadır.641 yılında Bitlisin İslam orduları tarafından fethi sırasında burada şehit düşmüş, üzerine Osmanlı döneminde kendi ismiyle anılan bu günkü cami yapılmıştır. Dört Sandık Cami:Gökmeydan denilen yerin biraz altında , Bitlis e hakim bir tepenin üzerinde yapılmıştır. Caminin içerisinde 4 yatır sandukası bulunmaktadır. Bu kişiler Şeh Hasani Hizani, Şeyh Abdulhani Bedehşani(Aslen Afganistanlıdır.), Şeyh Abdullah Bedehşani nin halifesi, Hasani Hizaninin oğlu Şeyhülislam Abdullak ve Ahmedi Hamedani(İranlıdır.) Cami kesme ahlat taşından yapılmıştır. Tarihini belirten iki kitabe bulunmaktadır. Birinci kitabe caminin içinde mihrabın sol yanındadır. Bu Kitabede 1552 tarihi, dışarıdaki türbe duvarında ise 1543 tarihi bulunmaktadır. Seyyid İbrahim Mescidi: Bitlisin en eski eserlerindendir. 1250-1300 yılları arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Aynel Barut(Ayn El Barit Soğuk Pınar) Cami: Cami ismi Baritten(Arapça soğuk, buz gibi) gelmektedir. Büyük bir ihtimalle Caminin alt katında bulunan ve son derece soğuk olan sudan almaktadır. Cami kesme taştan yapılmıştır. İçten beşik tonoz, dıştan düz toprak damla örtülüdür. Dört sivri kemer ve kare kubbe üzerine yapılmıştır. Gerek kemer kavisleri gerekse mihrap bir mimari dekorasyondur. Hacı Begiye Mescidi:1444 yılında Emir Hacı İbrahim oğlu Emir Hacı Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Memi Dede Mescidi: Şehrin güneyinde, Alemdar Köprüsünün şehirden çıkış ucundadır. Kitabesi, mescidin içindeki Memi Dede Türbesi ile ilgili olup 1572 tarihini göstermektedir. Kureyşi Cami: Şehrin batı yakasında, Zeydan mahallesine çıkan yokuşun yamacında, Kreyşi Semtindedir. Caminin batısında dikdörtgen şeklinde küçük planlı türbenin içinde Sultan Kreyşi hazretlerinin mezarı bulunmaktadır. Sultaniye Camii:Alemdar Köprüsünün yakınında, Şeyhül Garip türbesinin üst katıdır. Kesme taştan yapılan binanın alt katı Şeyhül Garip in türbe ve zaviyesi üst katı Sultaniye camiidir. Hatuniye Cami: Abbasilerden Evhadullah Sultanın kızı Huma Hatun tarafından yapıldığı rivayet edilmektedir. Nuhiye Camii: Hersan Mahallesinin Kurubulak semtinde bulunan bu cami , aynı isimle anılan türbe ve mescitle bir külliye şeklindedir. Caminin kitabesi yoktur. 1700 yılında yapıldığı sanılmaktadır.1916 Rus harbinde tamamen tahrip edilen camii, Cumhuriyet döneminde tamir edilerek ibadete açılmıştır. Zal Paşa Camii: Ahlat-Adilcevaz yolu üzerindedir. Cami Kanuninin vezirlerinden Zal Paşa tarafından yenilenmiştir. Bu nedenle ismi Zal Paşa Camii olarak kalmıştır. Camii Ahlat taşından yapılmış olup iç bölümünde kale ortada kare oluşturan dört sütun bulunmaktadır. Yapıyı dıştan 12 kubbe örtmektedir. Ulu Cami: Adilcevaz İlçesinin batı ucunda, Van Gölü kıyısının yamacında eski kale harabelerinin içindedir. Selçuklular tarafından yapılan Camii, Adilcevaz kalesi yıkıntıları arasında bulunmaktadır. 1965 yılında restore edilerek hizmete açılmıştır. Emir Bayındır Camii: İki Kubbe Mahallesinin batısında, Bayındır Kümbetinin kuzeyinde bulunan camidir. Kitabesinde 1477 yılında Akkoyunlulardan Bayındır İbni Rüstem tarafından “Ameli Babacan” isimli bir ustaya yaptırılmıştır. İskender Paşa Camii: Kale Mahallesinin güneyinde kale surlarının içerisinde yer almaktadır. 1584 yılında Kanuni Sultan Süleymanın vezirlerinden İskender paşa tarafından yaptırılmıştır. Caminin minaresi Mimar Sinan a aittir. Osmanlı mimarisinin Tipik bir örneğini teşkil eden eser dikdörtgen şeklindedir. Cami renkli Ahlat taşından yapılmıştır. Kadı Mahmut Camii: Kale içerisinde İskender Paşa camiinin karşısındadır. Portal üzerindeki kitabeye göre 1584 tarihinde kadı Mahmut isimli bir kişi tarafından yaptırılmıştır. İskender Paşa camiine benzer bir plan şemasına göre Osmanlı Mimarı tarzında kesme taştan sade olarak yapılmıştır. İbadet kısmı dıştan yüksek kasnaklı piramidal bir taş külahlı kubbe ile örtülüdür. Hizan Camii: Gayda yakınlarında olup Bütün Bitlis in en eski yapılarındandır. Bitliste bu cami ve mescitlerin dışında; Şeyh Hasan Cami, Taş Camii, Kale ASltı Camii, Gazi Bey Camii, Zeydan Camişi, Kalo Camii, Hamtus Camii, Kadiri Mescidi, Şeyh İshaki Daki Mescidi, bulunmaktadır. 4.5.6.1.6. Türbeler; Bitlis türbe ve ziyaretgah bakımından Türkiye’nin en zengin illerinden birisidir. İl genelinde 27 türbe 18 kümbet bulunmaktadır. Memii Dede Türbesi(Şehitlik): Memi Dede Mescidinin yanındadır. Bitlisin en eski yapıtı olan türbe, 12 kenarlı bir prizma görünümünde olup içten düz silindir şeklindedir. Süslemelerin tamamı klasik Selçuklu üslubundadır. Kitabesi yoktur. Ancak; 641 yılında halife Hz. Ömer zamanında, Bitlisin fethiyle görevlendirilen İyaz Bin Ganem komutasındaki ordudan şehit düşenler için yapıldığı rivayet edilmektedir. Feyzullah El Ensari(Alemdar Baba) Türbesi: Alemdar Baba Camiinin alt katındadır. İstanbulda meftun bulunan ünlü Eyyüb El Ensari hazretlerinin küçük kardeşidir. 641 yılında Bitlis’i fethetmek için gelen İyaz Bin Ganem komutasındaki ordunun Alemdar( sancaktarı) olarak Bitlis’e gelmiş ve burada şehit düşmüştür. Hakikatte bu tarih Feyzullah Ensari’nin yaşadığı tarihe denk gelmektedir. Veli Şemsettin Türbesi: İhlasiye medresesinin etrafında kümelenmiş olan beş yapıdan medresenin batısına düşen büyük yapıdır. 15. Asrın ilk yarısında Bitlis’te yaşamış, ilmi hüviyeti ile ün salmış olan Veli Şemsettin adına yapılmıştır. Kitabesi yoktur. Seyyid İbrahim(Şeyh Hacı İbrahim) Türbesi: Kitabesi yoktur. İçerideki mezar taşında Molla İbrahim ismi ve 1781 tarihi zikredilmektedir. Türbe dıştan kare gövde üstünde yükselen sekizgen kasnak piramit biçimli külahla son bulur. Ziyaeddin Han Türbesi: İhlasiye medresesinin tam karşısında bulunan üstü kesik türbedir. Kitabesi olmayan bubüyük bir geçmez tonoz oluşturacak biçimde eğimli yükselmektedir. türbenin 14. yüzyıl sonları veya 15. yüzyıl başlarında yapıldığı tahmin edilmektedir. Kare planlı yapının duvarları dört köşede büyük bir geçmez tonoz oluşturacak biçimde eğimli yükselmektedir. Şeyh Tahiri Gürgi Türbesi:1664/65 yıllarında Abdal Han tarafından yaptırılmıştır. Bina dıştan 12 kenarlı prizma, içten ise silindir şeklindedir.Kahverengi kesme taştan yapılmıştır. II. Şeref Han Türbesi: İhlasiye Medresesinde kümelenmiş olan yapılardan en güneyde olanıdır. Kitabesi yoktur. Kesme Ahlat taşından yapılmıştır. Üç Bacılar Türbesi: İhlasiye Medresesinin çevresinde bulunan yapılardan medresenin tam karşısında olan yapıdır. Kuzey güney doğrultusunda dikdörtgen bir plan üzerine kesme taşlarla inşa edilmiştir. Ender rastlanan bir görünüşü ve mimari yapısı bulunmaktadır. Kemerlerinde mimari bir kavis bulunmaktadır. Saidiye Türbesi: Sarı Ahlat taşından kare planlı yapılmıştır. Kurubulak semtinde Nuhiye medresesinin yanı başındadır. Eserin yapısı kübiktir. Gövdeyi; sekizgen kasnak üzerine oturan piramit şeklinde külah örtmektedir. Nuhiye Türbesi: Kitabesinde Ebced hesabı ile 1700 tarihinde yapıldığı yazılıdır. Kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Kesme taştan yapılan yapının kapı ve pencere silmeleri örgü motifiyle süslenmiştir. Sekizgen piramit biçimi bir külahla örtülüdür. Memi Dede(Şey Hasan Kınayı) Türbesi: 1572 yılında kesme taştan yapılmıştır. Hacı Hasan Şirvani Hoca Türbesi:Kitabesinde 1822 yılında yapıldığı yazılıdır. Şeyh Mehmedi Küfrevi Türbesi: Giriş mekanından asıl türbeye geçilen kapı üstünde kiş kitabede 1898 tarihinde yapıldığı yazılıdır. Kesme Bitlis taşından yapılan binanın üstü Bitlis’teki diğer yapıların aksine külah şeklinde değil, yuvarlak kubbemsi bir yapıdadır. Bu türbelerin yanısra Bitlis Şehir Merkezinde; Şeyh Mahmudi Üryani(Çıplak Baba), Şeyh Garip(Şeyh Mahmudi Mirza Kani) Türbesi, Şeyh Abdulhani Bedehşani Türbesi, Şemsi Bitlisi(Hacı Mahmut Hoca) Türbesi, Şeyh Abdulhani Kadiri Türbesi, Şeyh Tahiri Şami Türbesi, Şeyh Hasani Hizani Türbesi, Hacı Yusuf Türbesi, Şeyh İsa Türbesi, Sultan Abdurrahmani Kureyşi Türbesi, Şeyh İsahaki Hatlani(Daki) Türbesi, Seyyid Nefise Türbesi, Karar Baba(Garip Baba) Türbeleri bulunmaktadır. Kırk Kardeşler Türbesi(Ziyaretgahı): Adilcevaz da İranlılarla yapılan savaşta şehit düşen Kanuni Sultan Süleymanın veziri Zal Paşanın oğlu ile diğer şehitlerin yattığı ziyaretgahtır. Ahlattaki Kümbetler dünyanın en büyük açık hava müzesi görümündedir. Yine bu kümbetler şekil olarak Orta Asya Türk çadırlarına benzemektedir. Bu kümbetler orta asya çadır kültürünün, Anadolu’ya taşla yansımış halidir. Şeh Necmettin Kümbeti: Ahlatın en eski yapısıdır. İkim katlı kare biçimli bir yapıdır. Alt kattaki mezar odasına bir merdivenle inilir. Mezar odasının üzeri beşik tonozla örtülmüş olup 1968 yılında yapılan onarımla üzeri pramidal külahla örtülmüştür.. Mimari tarzı ve yapılan süsler Selçuklu uygarlığını yansıtmaktadır. Usta Şagirt(Ulu) Kümbeti: Ahlattaki türbelerin en büyüğü olup 13. Asrın son çeğreğinde yapıldığı sanılmaktadır. Kitabesi yoktur. Türbe iki katlıdır. Alt katta mezarlık bulunmaktadır. Üst katta ise ana mekan bulunmaktadır. Çifte Kümbet: Harabe şehir ile yukarı çarşıyı birbirine bağlayan yolun kenarında bulunmaktadır. İki kümbet bulunmasından bu ismi almıştır. Hüseyin Timur Esen Tekin Kümbeti: İki katlı olan bu kümbet altta kare, üstte konik külahla örtülmüş altıgen gövdeye sahiptir. Mezar odası aynalı tonozla örtülmüştür. Bugatay Aka Şirin Hatun Kümbeti: Alt kat mezar odası, üstte kat ise ana mekandır. İç kısımda “cennetin bekçileri” olduğuna inanılan iki adet tavus kuşu motifi bulunmaktadır. Hasan Padişah Kümbeti: Portal üzerindeki kitabede 1275 yılında Mahmut oğlu Hasan Aka için yaptırılmıştır. Kümbet 2 katlın olup kare kaide üzerine onikigen kasnakla silindirik gövdeye geçirilmiştir. Alimoğlu Hurşit Kümbeti:13. Asrın sonlarında yapıldığı sanılmaktadır. Bu gün sadece kaidesi kalmıştır. Mirza Muhammed Bey Kümbeti: İç mekanı pandantiflerle geçişi sağlanan bir kubbe örter. Kubbenin ortasında bir çarkıfelek motifi vardır. Dış örtü piramidal külah şeklindedir. Yarım Kümbet: Kitabesi yoktur. Ananim Kümbet I:Kare planlı mezar odası bulunan bu kümbetin 13. Yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Erzen Hatun Kümbeti:Portal üzerindeki kitabesine göre 1396/97 yılının zilhicre ayında vefat eden Emir Ali Kızı Erzen Hatun için yaptırılmıştır.Kümbet Karakoyunluların ilk döneminde yapılmıştır. Kaşif Kümbeti: İki Kubbe Mahallesinde bulunmaktadır. Emir Ali Kümbeti: Ana mekanı kare planlıdır.Ana mekan içten kubbe, dıştan pramidal külahla örtülüdür. Bayındır Kümbeti: Kitabesine göre 1481 yılı Ramazan ayında ölen Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ın torunu Rüstem beyin oğlu Bayındır Han adına yaptırılmıştır. Kare kaide üzerindeki sütunlar ve kemerlere güneye doğru açılan silindirik gövdesi ve konik külahı ile Ahlat’ta mevcut olan kümbetlerden tamamen farklıdır. Kümbet içten kubbe dıştan basık konik çatı ile kapatılmıştır. Anaonim Kümbet II: Kitabesi yoktur. 15. Yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır. Kare planlıdır. Dede Maksut Türbesi: İki Kubbe Mahallesinde, Emir Ali Kümbetinin karşısındadır. Kitabesi bulunmamaktadır. Kümbet kare plânlı ve son derece basit bir yapıdır. İç mekânı örten kuzeygüney ekseninde beşik tonoz, dışta düz bir çatı vardır. Abdurrrahman Gazi Türbesi: Muaz bin Cebel’in (r.a) oğludur. İslâm ordusunun bayraktarlığını yapmış, bir savaş esnasında burada şehit düşmüştür. Tunus Mahallesinin çıkışında bulunan bir tepe üzerindedir. Selçuklu Kümbeti: Güroymak ilçe merkezindeki tarihi mezarlığın içindedir. Selçuklulardan kalma bu eser, Ahlat’taki kümbetler gibi iki katlıdır. Kümbet; alttan kare, üstten içten kubbe, dıştan ise konik çatının örttüğü silindirik bir gövdeye sahiptir. Doğudan bir kapı alt kattaki mumyalığa gider. Mumyalığın üzeri aynalı tonozla örtülerek doğu, batı ve kuzeye açılan dehliz pencerelerle aydınlatılmıştır. Silindirik plânlı üst katın kuzeyinde bir giriş kapısı, doğu, batı ve güney yönlerinde dikdörtgen şeklinde birer penceresi bulunmaktadır. Kümbetin iç kısmı, dış kısmı gibi daire plânlı olup mihrabı yoktur. Güroymak Selçuklu(Karınday) Ağa) Kümbeti: Kümbetin kapısı üzerinde bulunan kitabesinde “1290 Ramazan ayında ölen büyük emir Karınday Aga’ya aittir ibaresi” yazılıdır. Bu eser 1971 yılında onarılmıştır. Şeyh Abdurrahman-i Taği ve Şeyh Muhammed Diyauddin Türbesi: Allah yolunda, İlahi Kelimetullah için mücadele vermiş, Tarikat-ı Nakşibendiyye’nin Sadat-ı Kiramlarından olan bu Allah dostlarının kabri şerifleri; Güroymak ilçesinin Şen Tepe Mahallesindeki Mutlu ailesine ait mezarlığın içindedir. Her iki zatta bu ailenin dedeleridir. Türbe; Nakşibendi Sadatlarının gelenek ve adabına uygun olarak basit halde yapılmış, üstü açık durumdadır. Etrafı iki metreye yakın sade duvarla çevrilidir. Son yıllarda Ahsen Vakfı tarafından restore edilerek mezar taşları değiştirilmiş, markâda çıkış yolunun üstü güzel bir şekilde kapatılmıştır. Şeyh Abdulvahap(Kotum Baba) Türbesi: Tatvan İlçesine 8 km mesafede, Hizan yolu zerinde bulunan köydedir. Burada yatan şahsın, Ahlat’ta bulunan Abdurrrahman Gazi’nin kardeşi olduğu rivayet edilmektedir. Sıbgatullah Arvasi (Gavs-ı Hizani) Türbesi: Gayda’ya hâkim bir tepenin üzerinde bulunmaktadır. Nakşibendi Tarikatının Mürşidi Kâmillerinden Seyyid Sıbgatullah Arvasi ve aile efradları burada yatmaktadır. Üzeri tamamen açık olan mezarlığın iç kısmı ihate duvarıyla çevrilidir. Duvarın içerisinde Gavs-ı Hizani ve evlatları bulunmaktadır. Türbe 2012-13 yıllarında Ahsen Vakfı tarafından modern bir şekilde yenilenmiştir. Şeyh Muhammed Alaaddin/Ohin: Şeyh Fethullah-i Verkanisi hazretlerinin oğlu olup, Şeyh Alaaddin-i Ohin'i diye şöhret bulmuştur. Nakşibendi Tarikâtının Mürşitlerinden olup Muhammed Diyauddin’in halifesidir. Kabri Şerifleri Yukarı Koyunlu (Ohin) Beldesindeki dergâhın mezarlığındadır. Mezar çok sade olup üzeri ve yanları tamamen açıktır. Şeyh Abdullah Bin Derare (Kotum Baba) Türbesi: Tatvan ilçesine 8 km mesafede, Hizan yolu üzerinde bulunan köydedir. Tarihiyle ilgili herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Kotum Baba, İslam ordularının bölgeye gelmesi ile birlikte Kotum’a (Küçüksu) kadar gelebilmiş, yaşlı olduğu için daha ileri gidemeyerek burada kalmış ve burada vefat etmiştir. 4.5.6.1.7. Medreseler; Bitlis genelinde bulunan medrese sayısı 14 adettir. İhlasiye Medresesi: Bitlis İli, Gökmeydan Semtinde bulunan İhlasiye Medresesi, Medreseler içerisinde en büyük ve kıymetli olanıdır. Bu Şaheser Selçuklular tarafından 1216 tarihinde yaptırılmıştır. Mimari tezniyat açısından çok kıymetli olan eser klasik Selçuklu üslubunda süslenmiştir. Motif ve kompozisyonları çok zengindir. Taç kapı mukarnası bir süsleme ile çevrilmiş, geniş bir kemerle girinti sağlanmıştır. Eserin doğu batı uzanışı daha ağır basan dikdörtgen planlı, kesme taşla yapılmış bir şaheserdir. Dört köşesinde silindirik destek kuleleri, arka cephesinde ise apsis gibi poligonal bir hacim çıkıntısı vardır. Ön cephenin ortasında fazla taşıntılı olmamakla beraber heybetli etki bırakan bir portal kütlesi, iki yanında ise aralarında kümbet görünüşlü birer destek kulesi bulunan iki pencere vardır. Bu unsurlar “klasik Selçuklu” zevkini hatırlatan bir üslupla süslenmiştir. İlimizin kültürü açısından büyük önem arz eden bu eser Osmanlı döneminde büyük bir ilim yuvası özelliğindeydi. Bu medrese hakkında Şerefnamenin yazarı Şeref han şu bilgileri vermektedir. İjladiye Medresesinde bulunan bilginler arasında yüksek himmeti ve yüce kadriyle tanınan Şeyh Şemsettin Mevlana Muhammed Şeransi Hazretleri ders okutmaktadır. Kendisi; tefsir, astranomi, mantık, ve kelam bilimlerinde tam bir yeteneğe sahiptir. İhladiye medresesi, Osmanlı döneminde medreseden ziyade Darülfünun(Üniversite) olarak görev yapmıştır. Hatibiye Medresesi: Şehrin güneyinde Diyarbakır’a giden yolun kenarında bulunan köprünün ve Alemdar Baba camiinin doğusunda bulunmaktadır. Yolun üst kısmında Hatibiye medresesesi, alt kısmında ise şehitlik ve memi dede türbesi yer almaktadır. Gerek hatibiye medresesi, gerek memi dede türbesi ve gerekse şehitlik, üçlü yapı konumunda olup bir külliye özelliği göstermektedir. Kitabesi yoktur. Şerefiye Medresesi: Şehrin ortasında Rabat ve KJösür derelerinin birleştiği yerin ve kendi ismiyle anılan köprünün hemen batısındadır.Burası cami türbe minareyle beraber bir külliyedir. 1529 yılında IV. Şerefhan tarafından kapalı kubbe mimari tarzında inşa ettirilmiştir. Nuhiye Medresesi: Hersan mahalleinin kurubulak semtinde yer almaktadır. Kitabesine göre 1700 yılında yapılmıştır. Yanında bulunan Nuhiye Türbe ve camiiyle bir külliye oluşturmaktadır. Günüm üzde Hersan Karakol binası olarak kullanılmaktadır. Yusufiye Medresesi: Şehrin güneydoğusunda, Avih mahallesine giden yolun üzerinde, Şemsi Bitlisi İlköğretim okulunun üst kısmında ve Şemsi Bitlisi’nin türbesinin altındadır. 18. Veya 19. Yüzyılda Hacı Yusuf sülalesinden Hacı Yusuf yaptırtmıştır. Bu eser bir süre “açık cezaevi” olarak kullanılmıştır. İdrisiye Medresesi: Zeydan mahallesinde, Kureyşi sokağın üstünde ve şehrin batı kısmındadır. Türbe ve medreseden oluşmaktadır. Başçesinde Akkoyunlu dönemine ait taş sanduka ve mezarlar bulunmaktadır. Kadiriye Medresesi: Kadiri camiinin yanında olup cami ile birlikte br külliye teşkil etmektedir. Günümüzde yıkık bir durumdadır. Hacı Begiye Medreses:1444 yılında Emir Hacı İbrahim oğlu hacı Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde sadece mescidi ayakta durmaktadır. Ahlakiye Medresesi: Hükümet konağının kuzeyinde Gökmeydan semtinde ve aynı isimle anılan Gökmeydan camiinin alt katındadır. Camii, minare ve zaviyesi ilke birlikte bir külliye teşkil etmektedir.1801 yılında onarım görmüştür. Şükriye Medresesi: Şükrii Bitlisi adına yapılmış çok eski bir medresedir. Ünlü kişilerin yetiştiği bu medresenin yeri ve kalıntıları tespit edilememiştir. 4.5.6.1.8. Hanlar ve Kervansaraylar; Bitlis geneli 11 adet han olup bunlardan 3 tanesi kervansaraydır. Hazo Hanı(Hatuniye Hanı):Şehrin güneyinde Şeyhül Garip türbesinin hemen doğusunda , aynı isimle anılan Hazo köprüsünün yanıbaşında bulunan handır. Abbasilerden sultan Evhadullak Han ın kızı Huma hatun tarafından 11. Yy da yaptırılmıştır. Kitabesinde ribat ve hazo adı verilen bu han 1626/27 yılları arasında Abdal han tarafından yenilenmiştir. Şerefiye(Tüccarlar) Hanı: Şerefhan tarafından 15. Yüzyılda yapılan bu han şehrin merkezindedir. Arasa Hanı:Kale altı camiine giden yolun köşe başında, camisiz minarenin hemen altındadır.15. yüzyılın ilk yarısında şerefhanlar tarafından yaptırılmıştır. Yusufiye Hanı:.16. Yüzyılda Hacı Yusuf isimli bir zat tarafından yaptırılarak Şemsi Bitlisiye vakfedilmiştir. Günümüzde ziraat bankasının bulunduğu yer, bu yerdir. Şeyh Garip Hanı:Şeyh Garip türbesi ile hatibiye medresesi arasında yer almaktadır. Baş Han: Başhn köyünün içindedir. 16. Yüzyılda Van beylerbeyi hüsrevpaşa tarafından yaptırılmıştır. Karahan: Bitlis-Diyarbakır yolu üzerinde Deliktaş tan biraz ileride bulunmaktadır. Karayolu yapımı sırasında yıkılmıştır. Mütavlar Hanı:Bu gün tamamen yok olan hanın bugünkü kasapların yerinde olduğu tahmin edilmektedir. Duhan: Merkeze bağlı Sarıkonak köyünün altında Bitlis-Diyarbakır yolu üzerinde Bitlis çayının karşı tarafındadır. Siyah taştan yapılmış büyükçe bir handır. Küfündür Hanı: Bitlis-Diyabakır yolu üzerinde, Karahanın karşısında , yolun üst kısmındadır. Büyük bir kısmı yıkılmıştır. Anonim Han: Bitlis Mahallebaşı’nda 100. Yıl İlköğretim Okulunun karşısında bulunmaktadır. Zal Paşa Hanı(Ahlat):Kanuni Sultan Süleyman’ın veziri Zal Paşa tarafından Ahlat Kalesi içerisinde yapılan handır. Han bu gün tamamen harabe haline gelmiştir. Koğoz Zal Paşa Hanı(Adilcevaz):Kanuninin veziri zal paşa tarafından yaptırılmıştır. Han İlçeye 20 km mesafede Koğoz köyü yolu içindedir. Uzun dikdörtgen bir plana sahiptir. Kesme taştan yapılmıştır. Gökay Köyü Hanı(Hizan):Selçuklulardan kalan bu eser hakkında fazla bir bilgi edinilememiştir. Hüsrevpaşa Kervansarayı: Bitlis Tatvan yolu üzerinde Vali konağının altında bulunan bu kervansaray halk arasında” Papşin Hanı” olarak bilinir. Eser Van Beylerbeyi Hüsrevpaşa tarafından yaptırılmıştır. Güney kuzey doğrultusunda uzanan dikdörtgen bir plana sahiptir. Bitlis kesme taşından muzazzam bir şekilde yapılan bu yapının damı toprak kaplıdır. Günümüzde düğün salonu olarak da kullanılmaktadır. El Aman Kervansarayı: Rahva ovasında, BitlisTatvan karayolunun hemen kenarında bulunmaktadır. Kervansaray 16 yüzyılda(1571-1572)n KöseHüsrevpaşa (bazı kaynaklarda ise Van beylerbeyi olan bitlisteki birçok tarihi eseri yaptıran hüsrevpaşa tarafından yaptırıldığı zikredilmektedir.) tarafından yaptırılmıştır. 90 metre uzunluğunda 70 metre genişliğinde nadide bir eserdir. Bu eser dört ana bölümden oluşmaktadır. Büyük bir bazilika gibi düzenlenmiş olan kuzey ahırı, aynı şekilde fakat daha geniş planlı ve yapıdan batıya doğru uzanan ayrı bir ek bina gibi batı ahırı, kuzey güney doğrultusundaki bir koridorun iki yanında gruplaşmış büyük odalar bu üç bölüm arasındaki bağlantıyı ve dolaşımı sağlayan merkezi kubbe orta mekan. 4.5.6.1.9. Hamamlar; Bitlis geneli 8 adet hamam olmasına rağmen bunlardan sadece ikisi ayakta kalıp hizmet vermektedir. Han Hamamı: Bitlis şehir merkezinde şerefiye külliyesinin karşısında, Bitlis deresinin doğu tarafındadır. 1529 tarihinde IV. Şerefhan tarafından yaptırılmıştır. Kitabesi bulunmamaktadır. Kareye yakın bir planda yapılmıştır. Kısa bir süre önce restore edilerek tekrar halkın hizmetine sunulmuştur. Paşa Hamamı(Hüsrevpaşa Hamamı):Şehir merkezinde kalenin karşısında bulunan Rabat deresinin doğusunda Hüsrev Paşa tarafından yaptırılan köprünün yanındadır. Kitabesine göre 1571 yılında Van beylerbeyi Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kuzey güney doğrultusunda uzanan ince uzun dört köşe bir blok teşkil etmektedir. Bazı dönemlerde restore edilmesine rağmen, günümüze kadar gelmiş ve halen kullanılmaktadır. Han Sarayı Hamamı: Kalenin üzerinde bulunmaktadır. 17. Yüzyılda Şerefhan sülelesinden Abdal Han tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Saray Hamamı: Bitlisin saray mahallesinde bulunmaktadır. 17. Yüzyılda Şerefhanlardan Abdal Han tarafından yaptırılmıştır. Alt katı hamam, üst katı Abdal Han ın sarayıdır. Gerek Han Sarayı Hamamı ve gerekse Saray Hamamı Evliya çelebinin seyahatnamesinde yer almaktadır. Yine evliya çelebinin anlattıklarına göre Revan seferine çıkan IV. Murat bu hamamda yıkanmış, Abdal han tarafından kendisine peştamal tutulmuştur. Bu hamamın musluklarının altın ve gümüşten, takunyalarının ise gümüşten olduğu uzun uzadıya anlatılmaktadır. Bu gün tamamen toprak altında kalan bu hamam, çocukların futbol sahası olmuştur. Bu hamamların dışında Bitlis Tatvan arasında bulunan ve Hüsrev Paşa tarafından yapılan ElAman kervansarayının içindeki hamamla, Ahlat ve Adilcevaz Kaleleri içinde hamam kalıntıları bulunmaktadır. 4.5.6.1.2. Gelenekler Bitlis halkı gelenek, görenek ve adetlerine oldukça bağlıdır. Kuşaktan kuşağa yaşatılarak süre gelen bu değerler, Bitlis Halkının mihenk taşı olmuştur. Bazıları şunlardır; Evlenme Geleneği, Hetıre Geleneği, ölü evine üç gün boyunca yemek taşınması, vs. ve koleksiyonlar, folklor el işleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb. Geleneksel Halk Giysileri: Kapalı toplum yapısının dışa açılmasına paralel olarak, giyim, kuşam alanında da geleneksel biçimler giderek ortadan kalkmaktadır. Kentle sık ilişkileri olan erkekler, kasket, ceket, pantolon giymeyi benimsemiştir. Çocukların hemen tümü dört-beş yaşlarına dek entari giyer. Geleneksel erkek giysilerinden "şa!-sapik", keçi kılından bir karışımla yörede dokunur. "Şal", şalvanmsı bollukta bir pantolondur. "Şapik" üst bölümün adıdır. Şal-sapik üstüne bele kaim, çevresi püsküllü bir kuşak sanlıdır. Başta kaim dokulu, "kefiye" ya da "egül" denilen bir poşu vardır. Ayağa giyilen "harik"in tabanı kendirden (Bu ğday sapı) üstü keçi kılından örtülmüştür. Mutki yöresinde hariğin arkası yüksek, önü bileği kavrayacak biçimdedir. Yun çoraplar, işlemelerle süslüdür. Kadın giysilerinden "fistan" uzun kollu, geniş etekli bir entari türüdür. Zenginlik durumunagöre birkaç fistan üst üste giyilir. Dövme kıldan yapılan püsküllü bir kuşak; dışı parlak içi pamukla astarlanmış yelek de yerel kadın giysilerindendir. İçte, "direl" adlı kumaştan yapılan "don", çoraba dek uzanır. Ayakta işli ve kaim örgüyle örülmüş yün çorap vardır . Pabuç olarak çank giyilir. Başa geçirilen "kofi"nin alın kısmında para, altın dizilidir. "Merheme" (leçek, laçik) adı verilen başörtüsünün çevresi oya ve pullarla işlenmiştir. Merheme üzerine sarılan "poşu" sol tarafta düğümlenerek aşağı sarkıtılır. Halk Oyunları: Bitlis yöresinde halk oyunlarının çok çeşitli ve özgün örneklerine rastlanılmaktadır. Oyunlar genellikle halay ya da bar biçimindedir. Halay, Bitlis'te "Berite" adını alır. Halkuşta, Çarşıbaşı, Süzme Oyunu, Garzane, Temirağa, Harkusta, Tiringo, halay türü oyunlardır. Bitlis Barı, Nari, Aşırma bar özelliğini taşır. Oyunlar genelde insanın sertlik, birlik beraberli ve insan sevgisi duygularını ifade eder. Oyunlar, koreografik düzenleri yönünden çeşitlilik gösterir. Sıralarda bağlantılar, çeşitli biçimlerde olur. Değirmenci'de, Govenk'te, Nare'de, Temirağa'da oyuncular, birbirlerini parmaklarından tutar, Hımhimi'de kol kola girer, Tenzere'de parmaklar kenetlenir. Barlarda eller taraklanır. Düz halayda oyuncular birbirlerine sarılır. Yallı' da tutuşmalar omuzdandır. Oyunlar yerel giysilerle davul, zurna, bağlama, kaval, tef eşliğinde oynanır. Bazılarında oyuncular, müziğe sözle katılır.Yöre oyunlarından örnekler: Gövenk (Güvenk): Oyun gelinle güvey ailesini tanıştırmayı amaçlar. Kadınlar karşılama biçiminde oynandığı gibi, karma olarak da oynanmaktadır. Halay türü ağır oynanan bir oyundur, adını sözlerinden alır. Nare: Halay türündendir. Kadın-erkek bağlı dizilişle oynanan ağır ve yalın bir oyundur. Çarşıda Atlas: Sözlü, bağlı ve kadınlar arasında oynanan bir halay türüdür. Sıra biçiminde oynanır, tutuşmalar omuzdandır. Sert, devinimli figürleri vardır. Def eşliğinde oynanır. Memoş: Kadınlar elde mendil, tek olarak, def eşliğinde oynar. Titreşme ve iki yana eğilme figürleri ağır basar. Bolağ (Balık) Attım Havaya: Def eşliğinde oynanan kadın nanaylarındandır. Sıralar, omuzlar birbirine değecek biçimde, parmakların kenetlenmesiyle oluşur. Ağırlama bölümü bitirilip ikinci bölüme geçilirken, bağ çözüıür. Bağsız, toplu oyun niteliğinde, önde ve yanlarda el çırparak oynamaya geçilir. Tiringo: Yörenin en devinimli oyunlarından birisidir. Ellerde kırmızı ve ak mendiller vardır. Mendiller sallanarak, ayaklar sağa-sola çapraz atılarak oynanır. Yalnız kadınlar ya da yalnız erkekler arasında oynandığı gibi, karma olarak da oynanmaktadır. Çok ritmik bir oyundur. Temürağa:Halay türünde, çok yavaş başlayıp giderek hızlanan bir oyundur. Sözlerinin ezgisine uyularak ayaklar, sağa-sola sallanır. Meyroki:Hem erkekler, hem de kadınlar arasında oynanır. Daha çok titreme ve gösteriş oyunudur. İleri gidişlerde düz bir gidiş yerine önce sağa, sonra sola yürüyüşle bir yay çizilir. Garzane:Halay türündeki oyunun, başlıca özellikleri sürekli omuz titretme, sert ayak figürleri ve yumuşak baş devinimleridir. Harkuşta:Oyunda sertlik ve ağırbaşlılık egemendir. İkiye ayrılan gençler, müziğin ritmine uyarak savaş alanındaymışçasma kıran kırana bir gösteri yapar. Sert vurma, vurulan yerden ses çıkarma, oyunun başlıca özelliğidir. "Harkuşta", "vuruş" anlamındadır. Sepe:Halay türündeki bu oyunun başlıca özelliği, sağ ayağm üç kez öne sallanmasından sonra, sol ayakla bir duraklama yapılmasıdır. Tutuşmalar omuzdandır. Dokuzayak: Omuzlardan tutularak oynanan bu oyunda, ayak figürleri, ayaklardaki devinim ve canlılık önemlidir. Oyunda ayak dokuz kez sallandığı için bu oyuna dokuzayak denmiştir. Yörede, "Nehpi" adıyla da bilinmektedir. Botane:Bu oyun Siirt yakınındaki Botan Çayından almaktadır. Hızlı başlayan, birden yavaşlayan figürler, bu çaym akışım andırmaktadır. El sanatları: Zengin çeşitlere sahip yöresel el sanatlarının birçoğu kaybolmaya yüz tutmuştur. Yörede önceleri canlı olan demircilik, dericilik, boya yapımı, Birinci Dünya Savaşı sonrasında sönmeye başlamıştır. Yörede yaygın el sanatları faaliyetleri; Ahlat b astonculuğu, harik (yöresel ayakkabı), toprak ürünleri, taş işçiliği, dokumacılık, oya -nakış işleri olarak sıralanabilir. Günümüzde köylerde halı, kilim dokunmakta, keçe yapılmaktadır. Yerel giysilerden bir bölümü de yörede üretilir. Çuval, sedir örtüleri, harmanlıklar, ilginç örnekleri ile güzel giyim örnekleridir. Tiftik yününden örülen başlık, eldiven ve çoraplar yöresel özellik gösterir. Bitlis'te halı, ev gereksinimleri ve genç kız çeyizleri için, ilkel yer tezgahlan ve mengenesiz dik döner tezgahlarla dokunur. Buralarda niteliksiz halılar yanında sanat yapıtı özelliği gösteren, yüksek nitelikli halılara da rastlanmaktadır. Halıların çoğunlunda atkı ve çözgüler yündür. Saçaklar örgülüdür. Zemin ve bordûrlerde görülen desen ve motifler, geometrik ya da bitkiseldir. Bunlar eski halılardan ya da kullanılan halılardan alınır. Hakim renkler kırmızı, yeşil, kara, bordo, bej, turuncu ve beyazdır. Yöre Mutfağı, Yöresel Yemekler: Bitlis'te, yemek kültürü çok zengindir. Yemekleri ağır, masraflı ve zahmetlidir. Yöre mutfağı zengin yemek çeşitlerine sahip olup, özellikle "Büryan kebabı, Bitlis (içli) köftesi, Gari Aşi ve Glorik" tadına doyum olmayan mahalli yemeklerindendir. Bitlis yöresinde, hayvancılığın yaygın olmasına karşın, et tüketimi beslenmede büyük yer tutmaz. Hayvan kesme alışkanlığı pek yoktur. Hayvancılığın beslenmeye etkisi, daha çok süt ürünlerinin tüketiminde görülür. Göçebe topluluklarda en önemli yiyecek peynirdir. İlin özgün yemeklerinde et, tahıl ve sebzenin bir arada kullanıldığı görülmektedir. Geleneksel yemek türleri, beslenme düzenindeki yerini korumaktadır. Kent mutfağı, yöreye pek az girebilmiştir. İle özgü başlıca yemek türleri şunlardır: Büryan: Büryan için, çepiç, denilen bir yaşlarındaki erkek keçi eti yeğlenir. En az iki çepişin gövdesi temizlenir. Yağlar kopmayacak biçimde kat kat etten ayrılır. İyice tuzlanarak on – onbeş dakika bekletilir. Çengellere asılan gövdeler toprağa kazılmış tandıra sarkıtılır (Tandır daha önce kızdırılmış ve içine taar denilen çömleklerle su konulmuştur). Tandırın ağzı kapatılır ve etrafı hava almayacak biçimde çamurla sıvanır. Pişme, etin özelliğine göre 45 dakika ya da bir saat sürer. Bitlis Köftesi: Soğan kırmızı biber, karabiber ve şereh denilen "beden yağıyla" (iç yağı) terbiye edilen sığır kıyması, aynı ölçüde bulgurla karıştırılarak yoğrulur. Parçalara ayrılır ve içlerine beden yağı doldurularak kapatılır. Kaynar suda pişirilir. Şekalok: Aynı ölçüde mercimek ve nohut bir tencerede haşlanır. Yeterince kurutulmuş salatalık kabuğu ayrı kapta haşlanarak, bulgur ve et karışımıyla hazırlanan fındık büyüklüğünde köftelerle birlikte nohut ve mercimeğin bulunduğu tencereye konur. Biraz su katılarak iyice pişirilir. Soğuyunca üstüne eritilmiş kırmızı biberle yağ dökülür. Tutmanç Aşi: Bulgur ve et karışımıyla hazırlanan Andık büyüklüğündeki köAeler (glorik), keret ayranıyla pişirilir. Daha sonra biraz erişte eklenir. Çorti Aşi: Büyük bir tencereye kemikli etler sıralanır. Üstüne çorti (salamura lahana turşusu), dövme ve biraz da su konularak pişirilir. 4.5.7. Av Turizmi Av turizmi; avcıların sürekli yaşadıkları yer dışındaki bir bölge veya ülkede avlanmak, dinlenmek ve spor yapmak amacı ile yaptıkları geçici seyahat ve konaklamalarından oluşan ve gidilen ülke ve bölge ekonomisine önemli katkılar sağlayan bir turizm türüdür (Unur, 2000). Ülkemizde av turizmi yapmak isteyenlerin A gurubu bir seyahat acentasından hizmet satın almaları zorunludur. Orman bakanlığı ülkemizin av hayvanları potansiyelini dikkate alarak yeterli hayvan varlığının olduğu alanlarda av turizmine izin vermektedir (Erdoğan,2003:145). Bitlis İlinde kara avcılığı için uygun alanlar Tatvan-Reşadiye çevresi, Bitlis-Sarıkonak çevresi, olarak tanımlanabilir. Bu alanların dağlık olması, flora özellikleri ve yabanıl hayvan varlığı bakımından zengin olması kara avcılığı bakımından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Van Gölü kıyılan, özellikle Arin Gölü, Göldüzü çevresi ile Adilcevaz-Ahlat kıyı bandında ve Aygır, Nazik Gölleri çevresinde, kıyı oluşumunun sazlık-bataklık olduğu kesimlerde kuş türlerinin fazla olması da bu bölgelerde kara avcılığı için potansiyel oluşturmaktadır. Van Gölü, Nazik Gölü ve Aygır Gölü’ü kıyıları amatör balık avcılığına elverişlidir(www.bitlis.gov.tr,10.09.2008). İlde av turizmi uygulamaları geliştirilirken turizmin biyolojik kaynaklar üzerindeki etkileri göz ardı edilmemelidir. Av turizmi yapılaşma ve kirlenme nedeniyle yaban hayatın döngülerinde kopmalar, nesli tehlike altındaki türlerin turizm amaçlı avlanması ve ticareti nedeniyle yok olmaları gibi olumsuz etkiler getirebilmektedir (Demirayak, 2001:135) . İlde kaçak avcılıktan korunması gereken önemli bir değerde neslinin tükenmiş olduğu sanılan ve Latince ismi “Panthera pardus tulliana” olan Anadolu parsıdır. Anadolu ya özgü bir tür olan bu türün Konya civarında İÖ. 6000’li yıllarda yaşadığına dair kanıtlar bulunmuştur (Can, 2001:16). 1956 yılında neslinin tükendiği sanılan bu yaban hayvanına değişik tarihlerde ve yerlerde rastlanıldığı söylenmişse de, söylentiden öteye gidememiştir. Anadolu’da varlığı sona eren bu hayvana 2002 yılında Bitlis’te rastlanılmıştır. Köylüler tarafından Bitlis merkeze bağlı Karınca yöresinde birisi ölü olarak 4 adet görülmüş, ölüsü bulunan hayvanın derisi köylüler tarafından yüzülmüştür. Geri kalan 3 adet Panterin ise yörede yaşamına devam ettiği sanılmaktadır. 2006 yılı içerisinde bu hayvanlara aynı yörede tekrar rastlanmıştır. Şeyh Habib Siser (Yaban keçilerinin bulunduğu dağ) Nabat üçgeninde yaşamakta, buradaki yaban keçileriyle beslenmektedir. Dünyada son nesil olarak kalan bu hayvanların yaşaması isteniyorsa çok acil tedbir alınması, Siser Şeyh Habib ve Nabat dağları üçgeninin koruma altına alınması gerekmektedir (Törehan, 2007). Bitlis bölgesi av turizmi yönüyle zengin bir bölgedir. Birçok yaban hayatını bünyesinde barındıran Bitlis ilinde bu potansiyel değerlendirilirken sürdürülebilir bir gelişim sağlanmalıdır. Yöreye özgü türler ve nesli tehlike altındaki türlerin korunmasına ve sayılarının geliştirilmesine önem gösterilmelidir. 4.5.8. Seyir noktaları(Foto Safari) 4.5.8.1. Nemrut Kalderası: Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı Yönetim Planında seyir amaçlı kullanılabilecek yerler belirlenmiştir. Ancak; proje uygulamaya geçirilememiştir. Nemrut Kalderasının güney yamaçlarında faaliyette olan Nemrut Kayak Merkezi, Kalderanın tam zirvesine kadar çıkmaktadır. Hem kış turizminde hem de yaz aylarında çıkılabilen bu zirveden Nemrut Kalderası ve Van Gölü aynı anda görülebilmektedir. Bu noktada Van Gölü ve Nemrut Kalderası ziyaretçilerine görsel bir şölen sunmaktadır. Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı 4.5.8.2. Süphan Dağı: Ağrı Dağından sonra Ülkemizin en yüksek ikinci volkanik dağıdır(4.048m). Van Gölünün kuzeydoğusunda yükselen Süphan Dağı Bitlis, Van, Ağrı ve Muş İllerinin bir çok yerlerini ve Van Gölünü seyredebilme imkanı sunmaktadır. Ancak; bu amaçla kullanılan herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Ancak; dağcılar bu zevki tatmaktadır. Süphan Dağının çevresine ulaşım problemi bulunmamaktadır. 4.5.9. Sağlık ve Termal Turizm Türkiye’ye sağlık turizmi için her yıl yüz binlerce turist gelmektedir. Her yıl milyonlarca turist ağırlayarak önemli oranda gelir elde eden Türkiye, sağlık turizminde de iddialı hale gelmiştir. Kaplıca yönünden oldukça zengin olan Bitlis, sağlık turizminde önemli bir yer alabilir. İlin volkanik bir arazi üzerinde bulunması nedeniyle yörede bol miktarda termal kaynak bulunmaktadır. Bu sular genelde ılık, sıcak, gazlı ve maden suları şeklinde görülmektedir. Bu kaynaklardan bazıları şunlardır(Seferbey, İzmirlioğlu ve Güzel, 2000: 43); Güroymak (Çukur) kaplıcası: Çukur kaplıcası, Muş-Bitlis yolu üzerinde yer alan Güroymak yerleşmesine 12 km. uzaklıkta ve Muş ovasının kuzeydoğu kenarındadır. Su sıcaklığı 3839°C, PH değerleri 6,7 dolayında olan Çukur Kaplıcası suları bikarbonatlı, kükürtlü, sodyumlu, magnezyumlu, kalsiyumlu, demirli ve karbondioksitli bir bileşime sahiptir. Su ve çamur banyosu uygulamalarına elverişli, romatizma, solunum yolları, sinir sistemi, böbrek ve idrar yolları ile metabolizma bozukluklarına olumlu etki yapmaktadır. Güroymak (Çukur) kaplıcası yer ve konumu, akım değeri, fiziki ve kimyasal özellikleri bakımından olumlu özelliklere sahiptir. Bu kaplıca Turizm Bakanlığının çalışmalarında bölge ölçeğinde önem taşıyan 2. derece öncelikli kaplıcalar olarak tanımlanmıştır. Ilıcak kaplıcası: Bölükyazı Bucağının Ilıcak Köyündeki bu kaplıca, Bitlis’e 26 km. uzaklıktadır. Sıcaklığı 44°C olan kaynak suyu, üstü açık küçük bir havuzdan çıkmakta ve yine üstü açık daha büyük ikinci bir havuza akmaktadır. Çevresinde hiçbir tesis olmayan kaplıcanın suyu su ve çamur banyosu uygulamalarına elverişli olup, kaplıcanın mikrop öldürücü, iltihap çözücü etkileri olduğu, bazı deri hastalıkları ve iltihaplı eklem hastalıklarında olumlu sonuçlar verdiği bilinmektedir. Köprüaltı kaplıcası: Bitlis çarşısı içinde, Bitlis Deresi kenarındaki bu kaynak, üstü kapalı bir havuz halindedir. Kaynaktan çıkan su miktarı saniyede 0.16ltdir. Suyunun sıcaklığı 1 8°e olan kaynak, banyo uygulamaları ile deri hastalıklarına iyi gelmektedir. Kömür kaplıcası: Bitlisin Taş Mahallesinde bulunan kaplıcanın, kaynağından çıkan su miktarı saniyede 0.09 lt’dir. Romatizma ve deri hastalılarına iyi gelen bu suyun sıcaklığı 23°Cdir. Alemdar Kaplıcası: Bitlis merkezde bulunan bu kaplıca, 15°C sıcaklıkta ve saniyede 1 litre su çıkarmaktadır. Madensuyu olarak kullanılan bu su kükürt kokuludur. Deri hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır. Değirmen İçmesi: Bitlis şehir merkezindedir. Sıcaklığı 13°C’dir. Madensuyu olarak yararlanılan üzerinde tesis olmayan bu su deri hastalıklarına iyi gelmektedir. Acısu: İl merkezine 8 km mesafede, Bitlisin yazı Köyündedir. Kaplıca suyunun sıcaklığı 19°C Kaynağından çıkan su miktarı saniyede 1lt olan su, romatizma ve deri hastalıklarına karaciğer ve safra kesesi hastalıklarıyla mide, barsak ve göz hastalıklarına iyi gelmektedir. Yılan Dirilten Madensuyu: Bitlisin Zeydan Mahallesinde, Mutki yolu üzerindedir. Kaynaktan çıkan su miktarı saniyede 0,4 lt’dir. 14°C’e sıcaklıktaki bu su içme şeklinde kullanıldığında hazmı kolaylaştırmaktadır. Maden suyundan banyo uygulamalarıyla da yararlanılmaktadır (Törehan, 2007) . Güroymak Budaklı Kaplıcası: Budaklı Köyü’ne 2 km mesafededir. Kaynak suyu 37.4-39°C sıcaklıkta, 12 lt/sn debisi vardır. Sodyumlu, magnezyumlu ve karbonatlı termal sular sınıfına girer. Kaplıca suyu renksiz berrak hidrojen sülfür kokuludur. Banyo havuzları vardır. Germav Ilısu Kaynak Grubu: Güroymak Budaklı Köyü’ne 2,5 km uzaklıktadır. Suyun sıcaklığı 33 °C olup, 13 ayrı noktadan çıkış vardır. Karbonatlı termal sulardandır ve hidrojen sülfür kokuludur. Kurulu herhangi bir tesis yoktur. Germav Ilısu Kaynağı, Budaklı Köyü’ne 4,5 km uzaklıktadır. Suyun sıcaklığı 36 °C olup, debisi 10 lt/sn dir. Sodyumlu, magenzyumlu ve karbonatlı termal su olup, hidrojen sülfür kokuludur. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamakla beraber küçük bir havuz mevcuttur. Aşağı Kılavuz Kaynak Grubu: Hizan ilçesi Aşağı Kılavuz Köy yolunda dere yakasındadır. Suyun sıcaklığı 18.2 °C olup, toplam debisi 0.3 lt/sn dir. Magnezyumlu, sodyumlu, demirli ve karbonatlı sulardır. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamakla beraber doğal havuz mevcuttur. Nemrut Ilısu Kaynak Grubu: Nemrut Krateri içindedir. Ilıkgöl kıyısında sıcaklık 38 °C olup bazı noktalarda 59 °C’ye çıkmaktadır. Sodyum ve bikarbonatlı termal sular sınıfına girmektedir. Nemrut Dağı kraterindeki bir kaynaktan çıkan suyun miktarı saniyede 0.03 lt’dir. Tesisi bulunmayan kaplıcanın 60°C sıcaklıktaki suyu, romatizma ve deri hastalıklarına iyi gelmektedir. Buhar tedavisi de ayrı bir özellik arz eder. Simek Kaplıcası: Bitlis Bölükyazı Germav Köyü’ndedir. Sıcaklığı 40°C olup, debisi 0,1 lt/sn dir. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamaktadır. 4.5.10. Sportif Olta Balıkçılığı: Van Gölü’nde endemik tür olan inci kefali yetişiyor olması sportif olta balıkçılığı faaliyetlerine olanak sağlamaktadır. Nazik Gölü’nde yöre halkı ticari amaçlı balıkçılık yapmaktadır. Nazik Gölü ve Aygır Gölü olta balıkçılığı faaliyetlerine en uygun alanlardır. 4.5.11. Su Sporları Turizmi: Van Gölü Su sporları için oldukça önemli bir potansiyele sahiptir. Ahlat İlçesinde düzenlenen, "Uluslararası Avrasya-Ahlat Kültür Buluşması Şenlikleri" kapsamında Van Gölünde yelken, yüzme ve dragon yarışmaları düzenlenmektedir. Tatvan İlçesinde triatlon yarışları düzenlenmektedir. Triatlon yarışlarında; bisiklet, koşu ve yüzme yer almaktadır. 4.5.12. Kamp Karavan Turizmi: Sütey yaylası, Aygır Gölü ve Nemrut Kalderası bu turizme en uygun alanlardır. 4.5.13. Mağara Turizmi: Ahlat Selçuklu Mezarlığının arka kısmında yer alan Harabeşehir mağara turizmi açısından oldukça önemlidir. Çünkü bu mağaralarda yakın tarihe kadar yaşam devam etmekteydi. 4.5.14. Atlı Doğa Yürüyüşü: Batmış(Cil) Gölü, Sütey yaylası, Nazik Gölü çevresi, Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı atlı doğa yürüyüşü potansiyeline sahip alanlardır. 4.5.15. Botanik Turizmi: Nemrut Kalderası ve çevresinde yaklaşık 450 bitki türü tespit edilmiştir. Bu nedenle botanik turizmi açısından oldukça önemli bir potansiyele sahiptir. Süphan Dağı ve Ziyaret Dağı ile Van Gölünün güney kısımları İlimizin önemli doğa alanları içerisinde yar almaktadır.Bu alanlarda tür çeşitliliği ve endemik bitki sayısı oldukça fazladır. 4.5.16. Jeopark Turizmi: Jeopark alanı, başta jeolojik miras niteliğindeki öğeler olmak üzere tüm doğal ve kültürel mirasın korunmaya alındığı, bu yapılırken sosyo-ekonomik kalkınmanın da amaçlandığı bir kültürel düzenlemedir. Bu bölge, Tendürek Dağları ile birlikte dünyanın önemli volkanik kuşaklarından birini oluşturur. 4.5.17.Yaban Hayatı(Fauna) Gözlemciliği: Sulak alanlarda kuş gözlemciliği, özellikle Arin Gölü ve çevresinde Dikkuyruk ve toy, Sütey Yaylasında Anadolu gelengisi gibi yabanların varlığı gözlemlerini sağlamaktadır. 25 Mutki ilçesi 28 Hizan İlçesi 28 Güroymak İlçesi 15 Tatvan İlçesi Ahlat İlçesi Değerler Toplamı Adilcevaz İlçesi Aktivite/değer Merkez İlçesi BİTLİS İli ve İLÇELERİNİN ÖNE ÇIKAN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ MATRİSİ 20 9 10 Rafting Canyoning/kanyon yürüyüşü X Mağaracılık X Dağ bisikletçiliği X X Denizel değerler X X X X X X Dağ-yayla gezisi imkanı X X Peyzaj güzelliği/fotosafari X X X Yaylada konaklama/kamping X X X X X X X X Düzenlenmiş doğa gezisi rotası Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi Pansiyonculuk Kır havasında şehir merkezleri Aktif yaylacılık X Kelebek gözlemciliği X X Kuş gözlemciliği imkanı X X Sportif olta balıkçılığı X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Milli park vb sahalar Milli park vb. nde konaklama Kış sporları potansiyeli Aktif kış sporları merkezi Estetik şelale bulunan yerler X X Estetik göl/barajlar Botanik gezilerine uygun saha X X Tescilli avlak sahası Yabana hayatı geliştirme sahası Garantili yaban hayatı gözlemi İzole ilginç ekosistemler X X X Çim kayağı Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı Bakir Küçük Koylar Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı Endemik Bitkilerin Gözlemi X X X X X X X X Köy Pazarları Dağ çiçekleri gezisi X X X X X X X X X X X X Yayla gezisi imkanı X X X X Yaya gezi imkanı X X X X X X X X X X X Mağara gezisi X X Motorlu gezi imkanı X X X X Jeolojik ve jeomorfolojik değerler X X X X Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi Bakir doğa parçaları keşif gezisi Gastronomi gezisi X X X X X X X X X X X X X X X X X Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi Tarihi eserler, sit alanı Şelale görme imkanı Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler Kanyon görme imkanı X Botanik gezisi imkanı X Bakir orman gezisi X Atla geziye uygun X X X X X X X X (Bu bilgiler ilgili ilçelerin birincil, ikincil ve üçüncül paydaşlarının verdiği bilgiler, aynı zamanda literatür taraması doğrultusunda hazırlanmıştır.) 5.SEÇKİN VE YÜKSEK DEĞER TAŞIYAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE POTANSİYELİNİ GELİŞTİRME İMKÂNLARININ ORTAYA KONULMASINA İLİŞKİN ANALİZLER Temelde Aktivite Analizi sonuçları baz alınarak; ilçede yapılabilecek turizm faaliyetlerinin yıl içerisindeki dağılımı, paydaş analizleri, birincil paydaşların projenin uygulanmasına hazır olması ve alt yapı uygunluğu gibi unsurları değerlendirilmiş ve Sürdürülebilir Doğa Turizmi Master Planı’nın ilk aşamasında uygulanabileceği ilk üç ilçe belirlenmiştir. BİRİNCİ AŞAMA İKİNCİ AŞAMA HEDEF İLÇELERİ HEDEF İLÇELERİ ADİLCEVAZ MERKEZ AHLAT GÜROYMAK TATVAN HİZAN Sürdürülebilir Doğa Turizmi Master Planı’nın iki aşamalı gerçekleştirilmesindeki amaç; 1. Projeden daha çabuk sonuç alınabilecek olan birinci aşama hedef ilçelerinde yapılan uygulamalarla, ikinci aşama ilçelerine altlık oluşturulacaktır ve deneyim sağlanacaktır, 2. İkinci aşama hedef ilçelerinde yapılacak uygulamada ihtiyaç duyulan değerlerin olgunlaşması için zaman kazanılmış olacaktır. 3. Birinci aşama hedef ilçelerinde yapılan uygulama sonucu oluşan olumlu etki ile yöre halkı psikolojik taşıma kapasitesi yeterli düzeye ulaşacaktır. Adilcevaz İlçesi, Aktivite Değer Analizinde en çok değer alan ilçe olmasının yanı sıra, fiziki açıdan kırsal kalkınmaya hazır olması ve ulaşım kolaylığı nedeniyle ilk ele alınacak ilçe olarak seçilmiştir. Ahlat İlçesi, Aktivite Değer Analizinde en çok değer alan ikinci ilçe olmasının yanı sıra, dünyanın en büyük Kaldera Gölüne sahip Nemrut Kalderası Tabiat Anıtının önemli bir bölümünün Ahlat İlçesi sınırları dahilinde kalması, yine dünyanın en büyük açık hava müzesi olan Ahlat Selçuklu Mezarlığı’nın Ahlat İlçesi için sembol varlıklarından biri olması ve ulaşım kolaylığı nedeniyle ikinci sırada değerlendirilmiştir. Tatvan İlçesi, Aktivite Değer Analizinde en çok değer alan üçüncü ilçe olmasının yanı sıra, dünyanın en büyük Kaldera Gölüne sahip Nemrut Kalderası Tabiat Anıtının bir bölümünün Tatvan İlçesi sınırları dahilinde kalması ve Kalderaya en yakın ulaşım imkanına sahip olması, İlin her yönüyle en gelişmiş ilçesi olması, aktivite değeri yüksek olan ilçelere yakın olması ve ulaşımın kolay olması gibi nedenlerdir. 5.1. Adilcevaz İlçesi 5.1.1. Adilcevaz İlçesi İle ilgili genel bilgiler: Adilcevaz'ın tarihi oldukça eskiye dayanmaktadır. Bölgede öncelikle Urartular yerleşmiş, daha sonra Asurlular, Persler (MÖ.700), Makedonyalılar (MÖ.330) buraya egemen olmuşlardır.MS.700 yıllarında Arap akınları buraya yoğunlaşmış, sonraki yıllarda bölge Araplar ile arasında sürekli savaşlara sahne olmuş ve her iki toplum arasında zaman zaman el değiştirmiştir. Malazgirt Savaşından (1071) sonra da yörede Türklerin egemenliği başlamıştır. Yavuz Sultan Selim'in çaldıran Savaşı'ndan (1514) sonra da Osmanlı topraklarına katılmıştır. Şemseddin Sami, Kamüsü'l-Âlam'ında Adilcevaz'dan şöyle söz etmektedir: "Van vilayetinin kuzeybatısında ve Van Gölü'nün kuzeyinde bir kaza olup, merkezi gölün kıyısındaki 2500 nüfuslu Arçike kasabasıdır". Cumhuriyet'in ilk yıllarında Bitlis İli'ne bağlı bir bucak merkezi iken, 1953'te ilçe olmuştur. 5.1.2. Adilcevaz İlçesinin Seçkin Doğa Turizmi Değerleri: Süphan Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Süphan Dağı Jeoprak Alanı Süphan Dağı Botanik Turizmi Süphan Dağı Foto Safari Süphan Dağı Yaban Hayatı (Fauna) Gözlemciliği Süphan Dağı Hava Sporları Turizmi Sütey Yaylası Atlı Doğa Yürüyüşü Sütey Yaylası Yaya Yürüyüşü Sütey Yaylası ve Aygır Gölü Kamp Karavan Turizmi Aygır Gölü Olta Balıkçılığı Arin(Sodalı) Gölü Sulak Alanı, Batmış(Cil) Gölü Sulak Alanı, Heybeli Gölü Sulak Alanı, Aygır Gölü Sulak Alanı Van Gölü Kıyıları Adilcevaz İlçesi Sahili Plaj Sporları, Adilcevaz-Süphan Dağı Dağ bisikleti, Kültür Turizmi 5.1.3. Adilcevaz İlçesi Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler: Dağ bisikletçiliği, Dağ-yayla gezisi imkanı, Peyzaj güzelliği/fotosafari, Yaylada konaklama/kamping, Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi, Aktif yaylacılık, Kuş gözlemciliği imkanı, Sportif olta balıkçılığı, Estetik göl/barajlar, Botanik gezilerine uygun saha, Garantili yaban hayatı gözlemi, Dağ çiçekleri gezisi, Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi, Bakir doğa parçaları keşif gezisi, Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi, Yayla gezisi imkanı, Yaya gezi imkanı, Tarihi eserler, sit alanı, Peyzaj değeri yüksek yerler, fotoğrafik yerler, Motorlu gezi imkanı, Jeolojik ve jeomorfolojik değerler, Botanik gezisi imkanı, Atla geziye uygundur. 5.1.4.Adilcevaz İlçesi Doğa Turizmi Yönetimi Amaçları: Saptamış olduğumuz potansiyellerin değer bilinirliğinin artırılması, Doğa turizm faaliyetlerine olumlu bakan halkın projede yer verilmesi, yönlendirilmesi ve eğitimi, İstihdamın ve yöre halkının gelir düzeyinin artırılması, Kısa-orta ve uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi, uygulanması, gerektiğinde geri besleme, İlgili kurumlarla iş birliğine gidilerek rekreasyon alanı projelerinin hazırlanması ve uygulanması, Tanıtımların artırılması, festivallerle bilinirliğin ülke bazına taşınması. 5.1.5.Önümüzdeki 3 yıl için Turist Artış Öngörüsü: İlimizde doğa turizmine yönelik faaliyetlerde ziyaretçi sayısına ilişkin veri bulunmadığından önümüzdeki üç yıl için turist artış öngörüsü yapılmamakla birlikte orta ve uzun vadede söz konusu hedeflerin gerçekleştirilmesi halinde yöreye önemli miktarda turist ziyaretçi artışı beklenmektedir. Adilcevaz İlçesi Turizm Talebi Değerleri Halihazırdaki sayısı ziyaretçi Bilinmiyor Para harcama Ziyaretçi Profili Bilinmiyor Bilinmiyor Gelişlerininİlk 5 Sebebi 1. Dağ yürüyüşü 2. Foto Safari 3. Yaylacılık 4. Hava Sporları Turizmi 5. Dağ bisikleti Kıyaslanabileceği saha Ulaşılabilirlik Analizi Sahanın Uluslararası havaalanına yakınlığı Alana Ulaşım Orta derecede yakın; 3 saat (2-4 saat arasında) Özel taşıt (X) Toplu taşıma ( ) Diğerleri ( ) (Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı vb.) Ziyaretçinin Genel ulaşım kanaati: Ulaşım için problemler: toplu taşıma araçları bulunmamaktadır. Altyapı Analizi Taşımacılık ağı Yerel ağ(toprak, asfalt) Anayollara bağlantı Yerel genel taşımacılık Programlar Ücretler Ring patikaları İşaret levhaları Genel yer işaret levhaları Bilgi panoları Araçlar için park kapasitesi Bilgi alma ve tercüme kolaylıkları Restoran sayısı Yetersiz X Yeterli İyi Açıklama X X X X Bilinmiyor X X X X X X X Yeme içme konaklama analizi Restoranların durumu Yemek Standartları Barınma imkanları Sayısı Kategori Açıklama Turistik Bulunmamaktadır. Yerel 1 Yüksek standartlı yemek sunanlar : Bilinmiyor. Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar:1 adet bulunmaktadır. Kötü standartta yemek sunanlar :Bilinmiyor Kategori Kuruluş Sayısı Yatak Sayısı (iyi-kötü-orta) Oteller Hosteller (Misafirhaneler) Yatak&kahvaltı oteli Rota üstü kulübeler Bungalov tarzı Kamp alanı Diğerleri: Pansiyon Sahanın kendine has seçkin ve diğer önemli özellikleri; Sunduğu değerlerden Alan turist ziyaret döngüsüne girecek şekilde turistlerin ilgisini çekecek diğer alanlara yakın mı? Alandaki yabanıl Tek-eşsiz olanlar var mı? Biraz farklı ama değerli olanlar Diğer ilgi çeken yerlere benzer olanlar Evet Bayrak türler Yok Var Nemrut Kalderası Batmış(Cil) Gölü Sütey Yaylası Aygır Gölü Arin(Sodalı) Gölü Van Gölü Kıyıları Nemrut Kalderası Adilcevaz Kalesi Kef Kalesi Zal Paşa Cami Ahlat Selçuklu Mezarlığı Peyzajgüzelliği/fotos afari, göl/barajlar, Botanik gezilerine uygun saha, Garantili yaban hayatı gözlemi, Dağ çiçekleri gezisi, Bakir doğa parçaları keşif gezisi, Tarihi eserler, Şelale, vb. 1. Süphan kertenkelesi 2. Sakallı akbaba (Eremias suphani) varlıklar Diğer ilginç yaban hayatı (fauna) 1. Kınalı Keklik 2.Tavşan Kelebekler Bilinmiyor Endemik bitkiler, 1. Isatis undulata, 2. Marrubium vanense 3. Salvia odontochlamys 4. Paracaryum leptophyllum 5. Verbascum coronopifolium Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı Garanti edilen türler var mı? Genellikle rastlanma ihtimali Şans veya mevsime bağlı olanlar Alanda bulunan tesisler Sahadaki tesisler Rekreasyonel tesisler Spor tesisleri Diğerleri Memeliler Kuşlar Yok Keklik, şahin ve birçok kuş türü Bir çok kuş türü Kurt, tavşan, tilki, Bir çok kuş türü Yoktur. Yetersiz X Yoktur Yoktur Açıklama İyi Yeterli Durum Açıklaması Taşıma Kapasitesi Analizi Sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesi Değerlendirme Şekli: 1- Tamamen Sağlanabiliyor, 2- Genel Olarak Sağlanıyor, 3- Veri Yok, 4- Çoğunlukla Sağlanamıyor 5- Hiç Sağlanamıyor Göstergeler Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para yatırımı yapabilir Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri ele alınıyor Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi Beraber çalışmanın önemi biliniyor İyi bir işbirliği içindeler Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden 1 2 3 4 5 X X X X X X X X X X X X X X sonra gelişme gösterdi Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor Planlı turizm uygulaması yapılıyor Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar görmemiştir. Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor Turizm hayat kalitesini artırıyor X X X X X X X X X X X X X X Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede mevcut turizm faaliyetlerinin yetersiz olması, hatta hiç olmaması nedeniyle turizm yönünden yörede sosyal ve ekonomik faydadan söz edilememektedir. Kısa-orta ve uzun vadeli hedefler ve yöre halkıyla iç içe çalışmaların sürdürülmesi halinde sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesini aşmayan projeler ve uygulamalar gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Ekolojik taşıma kapasitesi analizi Etki Faaliyet Kamping&piknik Genel etkiler Müspet /menfi Menfi Ahşap Hediyelik eşyaların satılması, Dağcılık,trekking - Su sporları Rafting Olta balıkçılığı Normal spor etkinlikleri Yeme içme Doğa yürüyüşü Mağaracılık Kanyoning Yaban hayatı gözlemi Bilimsel geziler müspet - müspet Korunan alan üzerindeki etki Kabul edilebilir Çevre kirliliği Bitki türlerinin tahrip edilmesi - Kabul edilemez Kabul edilebilir ancak; x Bitkilerin tahrip edilmesi Uygun rotalar belirlenmeli - x müspet müspet Çevre kirliliği x - x menfi x x İzlemeye esas olan Ekolojik Göstergeler aşağıdaki şekilde incelenmiştir 1- Tamamen doğru, 2- Genel olarak doğru, 3- Veri yok, 4- Çoğunlukla yanlış, 5- Hiç yok, Ekolojik taşıma kapasitesinin etkileri; Ekolojik göstergeler Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir Yürüyüş yolarından yürümeyen turistler bitkilere çok zarar veriyor Turizmden dolayı daha fazla toprak erozyonu meydana gelmektedir Korunan alanın suları gözle görünür şekilde kirlenmektedir Turizm gelişimi sebebi ile balık miktarı azalmıştır Korunan alanın yer altı suları içme suyu olarak kullanılabilir Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır 1 2 3 4 5 X X X X X X X X EkolojikTaşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede, aşırı ve bilinçsiz turizm faaliyetlerinin yol açtığı ekolojik bozunmadan, tahribattan, popülasyonlarda azalmadan, tür kaybından söz edilememektedir. Nedeni ise; yörede gerçekleşen turizm faaliyetinin düşük oranda yapılması hatta hiç yapılmamasıdır. Biyotop haritalarının oluşturulması, ArcGıs ortamında koruma-kullanım dengesi çerçevesinde Alan Kullanım Planlarının hazırlanması ve Ekolojik Riziko Analizlerinin Ekolojik Taşıma Kapasitesinin Saptanması ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Master Planı şekillendirilecektir. EKED (Ekolojik Etki Değerlendirmesi) çalışmaları yapılarak gerektiğinde projede geri besleme yapılması gerekmektedir. Fiziki/idari Taşıma Kapasitesi İncelemesi ve Değerlendirmesi; (1-Akıcı,yeterli 2- İyi, 3- Fena değil, 4- Kötü, 5- Çok Kötü) Fiziki/idari taşıma kapasitesi Altyapı Park girişi Park yeri imkanları Bilgi imkanları Yer Kapasite 1 2 Korunan alana giriş yolları X Korunan alandaki yol ağı Korunan alan içindeki toplu taşıma araçları Park etme akış Yer sayısı Biletleme yönlendirme İşaret levhaları Yetkililer Ziyaretçi merkezi Ofisler Basılı ve görsel materyal 3 4 5 X X X X X X X X X X X X X Yiyecek içecek temini Ticaret Tedarik Seçenekler Kolaylık tesisleri Tuvaletler Atıkların toplanması Yeterlilik durumu Sayısı ve uygunluğu seçenekler Paket doğa turları Bisiklet kiralama Araç kiralama At-katır kiralama Yeterli sayıda Donanımlı Patika ağı Yaban hayatı izleme noktaları Aktiviteler Çalışanlar X X X X X X X X X X X X X Fiziki/idari taşıma kapasitesi yönünden yapılan değerlendirme; Adilcevaz İlçesi için sürdürülebilir Doğa Turizm Master Planı çerçevesinde ön görülen turist artışı %400-500 görülse de fiziki ve idari kapasite, bu artışı karşılayabilecek düzeyde değildir. Bilindiği üzere, alana olan talebin taşıma kapasitesini aşması halinde söz konusu talep hızla düşecektir. Dolayısıyla, turist artışının sürekliliğinin sağlanması için kısa-orta ve uzun vadede beklenen artış hızına paralel olarak fiziki ve idari kalitenin ve kapasitenin arttırılması, iyileştirilmesi, turist arzının saptanıp ihtiyaçların karşılanması gerekmektedir. Psikolojik Taşıma Kapasitesi: Birincil paydaşlardan elde edilen sonuçlara göre; sürdürülebilir doğa turizmi faaliyetlerine karşı paydaşların genel kanısı olumlu yöndedir. Fakat terör olaylarının olduğu bölge olması nedeniyle, turistlerin genel bir ön yargısı söz konusudur. 5.2. Ahlat İlçesi 5.2.1. Ahlat İlçesi İle ilgili genel bilgiler: Ahlat İlçesi, Kuzeyinde Muş ili Bulanık ve Malazgirt ilçeleri, batısında Muş ili, güneyinde Van Gölü, güneybatısında Tatvan ve Bitlis, doğusunda ise yine Van Gölü ve Adilcevaz ilçesiyle çevrilidir. Bitlis ili'nin belli başlı düzlüklerinden olan Ahlat Ovası, kuzeydeki Süphan, batıdaki Nemrut Dağları ve Van Gölü arasında uzanmaktadır. Bu dağların eteklerinde geniş dağ platoları uzanır. Nemrut gerek bu bölgedeki volkan dağlarının bir örneği olması, gerekse Van Gölü’nün oluşmasında önemli bir yer tutması bakımından önem taşımaktadır. Dünyanın sayılı volkanlarından olan Nemrut, Ahlat’ın batısındadır. Günümüzde sönmüş bir volkan olarak görülen bu dağ, doğu-batı doğrultusunda uzanan geniş bir çukur alanın ortasında yükselmektedir. Nemrut yanardağı Van Gölü’nün batısında yer almış olup, 3050 metre yüksekliktedir. Volkanın son püskürmesi 1441 yılında küçük ölçüde olmuştur. Ahlat'ın yüzölçümü 1.044 km2 olup, nüfusu 35.236’dır. Ahlat Ovası, Rahva Ovası ile birlikte Bitlis’in iki büyük düzlüğünden biridir. İlçenin ekonomisi hayvancılığa dayanmaktadır. Koyun ve keçi yetiştirilen yörede mandıralarda peynir üretilir. Deri üretimi de önemli ölçüdedir. Tarıma ait alanlarda buğday, çavdar ve ceviz yetiştirilir. 5.2.2. Ahlat İlçesinin Seçkin Doğa Turizmi Değerleri: Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı Nemrut Kalderası Ramsar Alanı Nemrut Kalderası Jeopark Alanı Nemrut Kalderası Botanik Turizmi Nemrut Kalderası Foto Safari Nemrut Kalderası Yaban Hayatı (Fauna) Gözlemciliği Nemrut Kalderası Hava Sporları Turizmi Nemrut Kalderası Atlı Doğa Yürüyüşü Nemrut Kalderası Yaya Yürüyüşü Nemrut Kalderası Kamp Karavan Turizmi Nazik Gölü Olta Balıkçılığı Nazik Gölü Sulak Alanı Yaban Hayatı (Fauna) Gözlemciliği Ahlat Sazlıkları Sulak Alanı, Van Gölü Kıyıları Van Gölü Su Sporları Yarışları Ahlat Selçuklu Mezarlığı Kültür Turizmi 5.2.3. Ahlat İlçesi Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler: Dağ-yayla gezisi imkanı, Peyzaj güzelliği/fotosafari, Yaylada konaklama/kamping, Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi, Kuş gözlemciliği imkanı, Sportif olta balıkçılığı, Estetik göl/barajlar, Botanik gezilerine uygun saha, Garantili yaban hayatı gözlemi, Dağ çiçekleri gezisi, Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi, Bakir doğa parçaları keşif gezisi, Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi, Yayla gezisi imkanı, Yaya gezi imkanı, Tarihi eserler, sit alanı, Peyzaj değeri yüksek yerler, fotoğrafik yerler, Motorlu gezi imkanı, Jeolojik ve jeomorfolojik değerler, Botanik gezisi imkanı, Atla geziye uygundur. 5.2.4.Ahlat İlçesi Doğa Turizmi Yönetimi Amaçları: Saptamış olduğumuz potansiyellerin değer bilinirliğinin artırılması, Doğa turizm faaliyetlerine olumlu bakan halkın projede yer verilmesi, yönlendirilmesi ve eğitimi, İstihdamın ve yöre halkının gelir düzeyinin artırılması, Kısa-orta ve uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi, uygulanması, gerektiğinde geri besleme, İlgili kurumlarla iş birliğine gidilerek rekreasyon alanı projelerinin hazırlanması ve uygulanması, Tanıtımların artırılması, festivallerle bilinirliğin ülke bazına taşınması. 5.2.5.Önümüzdeki 3 yıl için Turist Artış Öngörüsü: İlimizde doğa turizmine yönelik faaliyetlerde ziyaretçi sayısına ilişkin veri bulunmadığından önümüzdeki üç yıl için turist artış öngörüsü yapılmamakla birlikte orta ve uzun vadede söz konusu hedeflerin gerçekleştirilmesi halinde yöreye önemli miktarda turist ziyaretçi artışı beklenmektedir. Ahlat İlçesi Turizm Talebi Değerleri Halihazırdaki sayısı ziyaretçi Bilinmiyor Para harcama Ziyaretçi Profili Bilinmiyor Bilinmiyor Gelişlerininİlk 5 Sebebi 1. Foto Safari 2. Dağ yürüyüşü 3. Yaylacılık 4. Jeolojik ve jeomorfolojik değerler 5. Konaklama/kamping Kıyaslanabileceği saha Ulaşılabilirlik Analizi Sahanın Uluslararası havaalanına yakınlığı Alana Ulaşım Ülkemizde yok Orta derecede yakın; 3 saat (2-4 saat arasında) Özel taşıt (X) Toplu taşıma ( ) Diğerleri (X) (Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı vb.) Ziyaretçinin Genel ulaşım kanaati: Ulaşım için problemler: toplu taşıma araçları bulunmamaktadır. Altyapı Analizi Taşımacılık ağı Yerel ağ(toprak, asfalt) Anayollara bağlantı Yerel genel taşımacılık Programlar Ücretler Ring patikaları İşaret levhaları Genel yer işaret levhaları Bilgi panoları Araçlar için park kapasitesi Bilgi alma ve tercüme kolaylıkları Restoran sayısı Yetersiz Yeterli X İyi Açıklama X X X X X X X X X X X X Yeme içme konaklama analizi Restoranların durumu Yemek Standartları Barınma imkanları Kategori Sayısı Turistik Bilinmemektedir. Yerel Bilinmemektedir. Yüksek standartlı yemek sunanlar : Bilinmiyor. Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar:1 adet bulunmaktadır. Kötü standartta yemek sunanlar :Bilinmiyor Kategori Kuruluş Sayısı Yatak Sayısı (iyi-kötü-orta) Oteller Hosteller (Misafirhaneler) Yatak&kahvaltı oteli Rota üstü kulübeler Bungalov tarzı Kamp alanı Diğerleri: Pansiyon Sahanın kendine has seçkin ve diğer önemli özellikleri; Sunduğu değerlerden Açıklama Tek-eşsiz olanlar var mı? Yok Biraz farklı ama değerli olanlar Diğer ilgi çeken yerlere benzer olanlar Alan turist ziyaret döngüsüne girecek şekilde turistlerin ilgisini çekecek diğer alanlara yakın mı? Alandaki yabanıl varlıklar Var Süphan Dağı Nazik Gölü Ahlat Selçuklu Mezarlığı Van Gölü Kıyıları Batmış(Cil) Gölü Sütey Yaylası Aygır Gölü Arin(Sodalı) Gölü Süphan Dağı İron Sazlığı Peyzajgüzelliği/fotos afari, göl/barajlar, Botanik gezilerine uygun saha, Garantili yaban hayatı gözlemi, Dağ çiçekleri gezisi, Bakir doğa parçaları keşif gezisi, Tarihi eserler, Şelale, vb. Bayrak türler 1. Ayı 2. Toy Diğer ilginç yaban hayatı (fauna) 1. 2. Kınalı Keklik Kelebekler Bilinmiyor Endemik bitkiler, 1. Düğün Çiçeği (Ranunculus crateris) Evet Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı Garanti edilen türler var mı? Genellikle rastlanma ihtimali Şans veya mevsime bağlı olanlar Alanda bulunan tesisler Sahadaki tesisler Rekreasyonel tesisler Spor tesisleri Diğerleri Kuşlar Memeliler Yok 1.Ayı, 2. tilki, 3. kurt, 4. tavşan Yoktur. Yetersiz X Yoktur Yoktur Açıklama 1.Gri balıkçıl, 2. Saz Delicesi, 3. Şahin 4. Sakarmeke 5. Elmabaş patka ve birçok kuş türü Bir çok kuş türü Bir çok kuş türü Yeterli İyi Durum Açıklaması Taşıma Kapasitesi Analizi Sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesi Değerlendirme Şekli: 1- Tamamen Sağlanabiliyor, 2- Genel Olarak Sağlanıyor, 3- Veri Yok, 4- Çoğunlukla Sağlanamıyor 5- Hiç Sağlanamıyor Göstergeler Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para yatırımı yapabilir Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri ele alınıyor Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi Beraber çalışmanın önemi biliniyor İyi bir işbirliği içindeler Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden sonra gelişme gösterdi Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor Planlı turizm uygulaması yapılıyor Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar görmemiştir. Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor Turizm hayat kalitesini artırıyor 1 2 3 4 5 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede mevcut turizm faaliyetlerinin yetersiz olması, hatta hiç olmaması nedeniyle turizm yönünden yörede sosyal ve ekonomik faydadan söz edilememektedir. Kısa-orta ve uzun vadeli hedefler ve yöre halkıyla iç içe çalışmaların sürdürülmesi halinde sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesini aşmayan projeler ve uygulamalar gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Ekolojik taşıma kapasitesi analizi Etki Faaliyet Kamping&piknik Genel etkiler Müspet /menfi Müspet Ahşap Hediyelik eşyaların satılması, Dağcılık, trekking - Su sporları Rafting Olta balıkçılığı Normal spor etkinlikleri Yeme içme Doğa yürüyüşü müspet müspet - Mağaracılık Kanyoning Yaban hayatı gözlemi Bilimsel geziler müspet müspet müspet menfi müspet Korunan alan üzerindeki etki Kabul edilebilir Çevre kirliliği Bitki türlerinin tahrip edilmesi - Kabul edilemez Kabul edilebilir ancak; x Bitkilerin tahrip edilmesi Çevre kirliliği Uygun rotalar belirlenmeli x Çevre kirliliği x Çevre kirliliği Bitki türlerinin tahrip edilmesi Çevre kirliliği x Uygun rotalar belirlenmeli, x - menfi İzlemeye esas olan Ekolojik Göstergeler aşağıdaki şekilde incelenmiştir 1- Tamamen doğru, 2- Genel olarak doğru, 3- Veri yok, 4- Çoğunlukla yanlış, 5- Hiç yok, Ekolojik taşıma kapasitesinin etkileri; Ekolojik göstergeler Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir Yürüyüş yolarından yürümeyen turistler bitkilere çok zarar veriyor Turizmden dolayı daha fazla toprak erozyonu meydana gelmektedir Korunan alanın suları gözle görünür şekilde kirlenmektedir Turizm gelişimi sebebi ile balık miktarı azalmıştır Korunan alanın yer altı suları içme suyu olarak kullanılabilir Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır 1 2 3 4 5 X X X X X X X X EkolojikTaşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede, aşırı ve bilinçsiz turizm faaliyetlerinin yol açtığı ekolojik bozunmadan, tahribattan, popülasyonlarda azalmadan, tür kaybından söz edilememektedir. Nedeni ise; yörede gerçekleşen turizm faaliyetinin düşük oranda yapılması hatta hiç yapılmamasıdır. Biyotop haritalarının oluşturulması, ArcGıs ortamında koruma-kullanım dengesi çerçevesinde Alan Kullanım Planlarının hazırlanması ve Ekolojik Riziko Analizlerinin Ekolojik Taşıma Kapasitesinin Saptanması ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Master Planı şekillendirilecektir. EKED (Ekolojik Etki Değerlendirmesi) çalışmaları yapılarak gerektiğinde projede geri besleme yapılması gerekmektedir. Fiziki/idari Taşıma Kapasitesi İncelemesi ve Değerlendirmesi; (1-Akıcı,yeterli 2- İyi, 3- Fena değil, 4- Kötü, 5- Çok Kötü) Fiziki/idari taşıma kapasitesi Altyapı Park girişi Park yeri imkanları Bilgi imkanları Yiyecek içecek temini Ticaret Kolaylık tesisleri Patika ağı Yaban hayatı izleme noktaları Aktiviteler Çalışanlar Yer Kapasite 1 2 Korunan alana giriş yolları X Korunan alandaki yol ağı Korunan alan içindeki toplu taşıma araçları Park etme akış Yer sayısı Biletleme yönlendirme İşaret levhaları Yetkililer Ziyaretçi merkezi Ofisler Basılı ve görsel materyal Tedarik Seçenekler Tuvaletler Atıkların toplanması Yeterlilik durumu Sayısı ve uygunluğu seçenekler Paket doğa turları Bisiklet kiralama Araç kiralama At-katır kiralama Yeterli sayıda Donanımlı 3 4 5 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Fiziki/idari taşıma kapasitesi yönünden yapılan değerlendirme; Ahlat İlçesi için sürdürülebilir Doğa Turizm Master Planı çerçevesinde ön görülen turist artışı %400-500 görülse de fiziki ve idari kapasite, bu artışı karşılayabilecek düzeyde değildir. Bilindiği üzere, alana olan talebin taşıma kapasitesini aşması halinde söz konusu talep hızla düşecektir. Dolayısıyla, turist artışının sürekliliğinin sağlanması için kısa-orta ve uzun vadede beklenen artış hızına paralel olarak fiziki ve idari kalitenin ve kapasitenin arttırılması, iyileştirilmesi, turist arzının saptanıp ihtiyaçların karşılanması gerekmektedir. Psikolojik Taşıma Kapasitesi: Birincil paydaşlardan elde edilen sonuçlara göre; sürdürülebilir doğa turizmi faaliyetlerine karşı paydaşların genel kanısı olumlu yöndedir. Fakat terör olaylarının olduğu bölge olması nedeniyle, turistlerin genel bir ön yargısı söz konusudur. 5.3. Tatvan İlçesi 5.3.1. Tatvan İlçesi İle ilgili genel bilgiler: Tatvan'ın, kuzey ve doğusunda Van Gölü, güneydoğusunda Gevaş, güneyinde Hizan ilçeleri ile batısında Bitlis ili, kuzeyinde de Ahlat ilçesi bulunmaktadır. Van Gölü'nün güneybatısındaki yüksek bir alanda yer alan Tatvan'ın büyük bölümü dağlıktır. İlçenin güney ve güneydoğu kesimlerini Güneydoğu Toroslarına bağlı dağlar, batı ve kuzeybatı kesimini de Nemrut Dağı çevirmektedir. Ayrıca en yüksek yeri Alacabük Dağı olarak bilinen Pelli Dağı da güneydoğu sınırı yakınındadır. İlçe topraklarından çıkan Güzeldere başta olmak üzere küçük akarsular Van Gölü'ne dökülmektedir. Güney ve güneydoğudaki dağlardan kaynaklanan suların oluşturduğu dereler ilçe sınırları dışında Dicle Nehri'nin başlıca kollarından olan Botan Çayı'na katılır. Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü'nün güneybatı kesimi ile Nemrut Gölü'nün bir bölümü de ilçe sınırları içerisindedir. İl merkezine 25 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 1.235 km2,nüfusu 76.723’dür. Denizden yüksekliği ise 1.720 metredir. İlçenin ekonomisi ticaret, sanayi, tarım ve turizme dayalıdır. Ekime elverişli topraklarında şeker pancarı ve buğday yetiştirilir. Az miktarda sebze ve meyva da yetiştirilmektedir. İlçe topraklarında sünger taşı ve pelit içeren maden yatakları bulunmaktadır. İran ile 1970'te demiryolu bağlantısının sağlanması, Muş, Diyarbakır ve Siirt'ten geçen karayollarının ilçe sınırları içerisinde birleşmesi, Van Gölü kıyısındaki Tuğ İskelesi yöreyi taşımacılık yönünden önemli bir konuma getirmiştir. 5.3.2.Tatvan İlçesinin Seçkin Doğa Turizmi Değerleri: Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı Nemrut Kalderası Ramsar Alanı Nemrut Kalderası Jeopark Alanı Nemrut Kalderası Botanik Turizmi Nemrut Kalderası Foto Safari Nemrut Kalderası Yaban Hayatı (Fauna) Gözlemciliği Nemrut Kalderası Hava Sporları Turizmi Nemrut Kalderası Atlı Doğa Yürüyüşü Nemrut Kalderası Yaya Yürüyüşü Nemrut Kalderası Kamp Karavan Turizmi Nemrut Kayak Merkezi Van Gölü Kıyıları Van Gölü Su Sporları Kültür Turizmi 5.3.3. Tatvan İlçesi Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler: Dağ-yayla gezisi imkanı, Peyzaj güzelliği/fotosafari, Yaylada konaklama/kamping, Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi, Kuş gözlemciliği imkanı, Sportif olta balıkçılığı, Estetik göl/barajlar, Botanik gezilerine uygun saha, Garantili yaban hayatı gözlemi, Dağ çiçekleri gezisi, Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi, Bakir doğa parçaları keşif gezisi, Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi, Yayla gezisi imkanı, Yaya gezi imkanı, Tarihi eserler, sit alanı, Peyzaj değeri yüksek yerler, fotoğrafik yerler, Motorlu gezi imkanı, Jeolojik ve jeomorfolojik değerler, Botanik gezisi imkanı, Atla geziye uygundur. 5.3.4.Tatvan İlçesi Doğa Turizmi Yönetimi Amaçları: Saptamış olduğumuz potansiyellerin değer bilinirliğinin artırılması, Doğa turizm faaliyetlerine olumlu bakan halkın projede yer verilmesi, yönlendirilmesi ve eğitimi, İstihdamın ve yöre halkının gelir düzeyinin artırılması, Kısa-orta ve uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi, uygulanması, gerektiğinde geri besleme, İlgili kurumlarla iş birliğine gidilerek rekreasyon alanı projelerinin hazırlanması ve uygulanması, Tanıtımların artırılması, festivallerle bilinirliğin ülke bazına taşınması. 5.3.5.Önümüzdeki 3 yıl için Turist Artış Öngörüsü: İlimizde doğa turizmine yönelik faaliyetlerde ziyaretçi sayısına ilişkin veri bulunmadığından önümüzdeki üç yıl için turist artış öngörüsü yapılmamakla birlikte orta ve uzun vadede söz konusu hedeflerin gerçekleştirilmesi halinde yöreye önemli miktarda turist ziyaretçi artışı beklenmektedir. Tatvan İlçesi Turizm Talebi Değerleri Halihazırdaki sayısı ziyaretçi Bilinmiyor Para harcama Ziyaretçi Profili Bilinmiyor Bilinmiyor Gelişlerininİlk 5 Sebebi 1. Foto Safari 2. Dağ yürüyüşü 3. Yaylacılık 4. Jeolojik ve jeomorfolojik değerler 5. Kış Turizmi Kıyaslanabileceği saha Ulaşılabilirlik Analizi Sahanın Uluslararası havaalanına yakınlığı Alana Ulaşım Ülkemizde yok Orta derecede yakın; 3 saat (2-4 saat arasında) Özel taşıt (X) Toplu taşıma ( ) Diğerleri (X) (Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı vb.) Ziyaretçinin Genel ulaşım kanaati: Ulaşım için problemler: toplu taşıma araçları bulunmamaktadır. Altyapı Analizi Taşımacılık ağı Yerel ağ(toprak, asfalt) Anayollara bağlantı Yerel genel taşımacılık Programlar Ücretler Ring patikaları İşaret levhaları Genel yer işaret levhaları Bilgi panoları Araçlar için park kapasitesi Bilgi alma ve tercüme kolaylıkları Restoran sayısı Yetersiz Yeterli X İyi X X X X X X X X X X X X Açıklama Yeme içme konaklama analizi Restoranların durumu Yemek Standartları Barınma imkanları Sayısı Kategori Açıklama Turistik Bilinmemektedir. Yerel Bilinmemektedir. Yüksek standartlı yemek sunanlar : Bilinmiyor. Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar:1 adet bulunmaktadır. Kötü standartta yemek sunanlar :Bilinmiyor Kategori Kuruluş Sayısı Yatak Sayısı (iyi-kötü-orta) Oteller Hosteller (Misafirhaneler) Yatak&kahvaltı oteli Rota üstü kulübeler Bungalov tarzı Kamp alanı Diğerleri: Pansiyon Sahanın kendine has seçkin ve diğer önemli özellikleri; Sunduğu değerlerden Alan turist ziyaret döngüsüne girecek şekilde turistlerin ilgisini çekecek diğer alanlara yakın mı? Alandaki yabanıl Tek-eşsiz olanlar var mı? Biraz farklı ama değerli olanlar Diğer ilgi çeken yerlere benzer olanlar Evet Bayrak türler Yok Var Süphan Dağı Nazik Gölü Ahlat Selçuklu Mezarlığı Van Gölü Kıyıları Batmış(Cil) Gölü Sütey Yaylası Aygır Gölü Arin(Sodalı) Gölü Süphan Dağı İron Sazlığı Peyzajgüzelliği/fotos afari, göl/barajlar, Botanik gezilerine uygun saha, Garantili yaban hayatı gözlemi, Dağ çiçekleri gezisi, Bakir doğa parçaları keşif gezisi, Tarihi eserler, Şelale, vb. 1. Ayı 2. Kınalı Keklik varlıklar Diğer ilginç yaban hayatı (fauna) 1. Kelebekler Bilinmiyor Endemik bitkiler, 1. Düğün Çiçeği (Ranunculus crateris) 2. Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı Garanti edilen türler var mı? Genellikle rastlanma ihtimali Şans veya mevsime bağlı olanlar Alanda bulunan tesisler Sahadaki tesisler Rekreasyonel tesisler Spor tesisleri Diğerleri Memeliler Kuşlar Yok 1..Keklik, 2.şahin ve birçok kuş türü Bir çok kuş türü 1.Ayı, 2. tilki, 3. kurt, 4.domuz Yoktur. Yetersiz X Yoktur Yoktur Açıklama Bir çok kuş türü İyi Yeterli Durum Açıklaması Taşıma Kapasitesi Analizi Sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesi Değerlendirme Şekli: 1- Tamamen Sağlanabiliyor, 2- Genel Olarak Sağlanıyor, 3- Veri Yok, 4- Çoğunlukla Sağlanamıyor 5- Hiç Sağlanamıyor Göstergeler Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para yatırımı yapabilir Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri ele alınıyor Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi Beraber çalışmanın önemi biliniyor İyi bir işbirliği içindeler Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden sonra gelişme gösterdi Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor 1 2 3 4 5 X X X X X X X X X X X X X X X Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor Planlı turizm uygulaması yapılıyor Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar görmemiştir. Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor Turizm hayat kalitesini artırıyor X X X X X X X X X X X X X Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede mevcut turizm faaliyetlerinin yetersiz olması, hatta hiç olmaması nedeniyle turizm yönünden yörede sosyal ve ekonomik faydadan söz edilememektedir. Kısa-orta ve uzun vadeli hedefler ve yöre halkıyla iç içe çalışmaların sürdürülmesi halinde sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesini aşmayan projeler ve uygulamalar gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Ekolojik taşıma kapasitesi analizi Etki Faaliyet Kamping&piknik Genel etkiler Müspet /menfi Müspet Ahşap Hediyelik eşyaların satılması, Dağcılık, trekking - Su sporları Rafting Olta balıkçılığı Normal spor etkinlikleri Yeme içme Doğa yürüyüşü müspet müspet - Mağaracılık Kanyoning Yaban hayatı gözlemi Bilimsel geziler müspet müspet müspet menfi müspet menfi Korunan alan üzerindeki etki Çevre kirliliği Bitki türlerinin tahrip edilmesi - Kabul edilebilir Kabul edilemez x Bitkilerin tahrip edilmesi Çevre kirliliği x Çevre kirliliği x Çevre kirliliği Bitki türlerinin tahrip edilmesi Çevre kirliliği x - Kabul edilebilir ancak; Uygun rotalar belirlenmeli Uygun rotalar belirlenmeli, x İzlemeye esas olan Ekolojik Göstergeler aşağıdaki şekilde incelenmiştir 1- Tamamen doğru, 2- Genel olarak doğru, 3- Veri yok, 4- Çoğunlukla yanlış, 5- Hiç yok, Ekolojik taşıma kapasitesinin etkileri; Ekolojik göstergeler Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir Yürüyüş yolarından yürümeyen turistler bitkilere çok zarar veriyor Turizmden dolayı daha fazla toprak erozyonu meydana gelmektedir Korunan alanın suları gözle görünür şekilde kirlenmektedir Turizm gelişimi sebebi ile balık miktarı azalmıştır Korunan alanın yer altı suları içme suyu olarak kullanılabilir Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır 1 2 3 4 5 X X X X X X X X EkolojikTaşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede, aşırı ve bilinçsiz turizm faaliyetlerinin yol açtığı ekolojik bozunmadan, tahribattan, popülasyonlarda azalmadan, tür kaybından söz edilememektedir. Nedeni ise; yörede gerçekleşen turizm faaliyetinin düşük oranda yapılması hatta hiç yapılmamasıdır. Biyotop haritalarının oluşturulması, ArcGıs ortamında koruma-kullanım dengesi çerçevesinde Alan Kullanım Planlarının hazırlanması ve Ekolojik Riziko Analizlerinin Ekolojik Taşıma Kapasitesinin Saptanması ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Master Planı şekillendirilecektir. EKED (Ekolojik Etki Değerlendirmesi) çalışmaları yapılarak gerektiğinde projede geri besleme yapılması gerekmektedir. Fiziki/idari Taşıma Kapasitesi İncelemesi ve Değerlendirmesi; (1-Akıcı,yeterli 2- İyi, 3- Fena değil, 4- Kötü, 5- Çok Kötü) Fiziki/idari taşıma kapasitesi Altyapı Park girişi Park yeri imkanları Bilgi imkanları Yer Kapasite 1 2 Korunan alana giriş yolları X Korunan alandaki yol ağı Korunan alan içindeki toplu taşıma araçları Park etme akış Yer sayısı Biletleme yönlendirme İşaret levhaları Yetkililer Ziyaretçi merkezi Ofisler 3 4 5 X X X X X X X X X X X X Yiyecek içecek temini Ticaret Kolaylık tesisleri Patika ağı Yaban hayatı izleme noktaları Aktiviteler Çalışanlar Basılı ve görsel materyal Tedarik Seçenekler Tuvaletler Atıkların toplanması Yeterlilik durumu Sayısı ve uygunluğu seçenekler Paket doğa turları Bisiklet kiralama Araç kiralama At-katır kiralama Yeterli sayıda Donanımlı X X X X X X X X X X X X X X Fiziki/idari taşıma kapasitesi yönünden yapılan değerlendirme; Tatvan İlçesi için sürdürülebilir Doğa Turizm Master Planı çerçevesinde ön görülen turist artışı %400-500 görülse de fiziki ve idari kapasite, bu artışı karşılayabilecek düzeyde değildir. Bilindiği üzere, alana olan talebin taşıma kapasitesini aşması halinde söz konusu talep hızla düşecektir. Dolayısıyla, turist artışının sürekliliğinin sağlanması için kısa-orta ve uzun vadede beklenen artış hızına paralel olarak fiziki ve idari kalitenin ve kapasitenin arttırılması, iyileştirilmesi, turist arzının saptanıp ihtiyaçların karşılanması gerekmektedir. Psikolojik Taşıma Kapasitesi: Birincil paydaşlardan elde edilen sonuçlara göre; sürdürülebilir doğa turizmi faaliyetlerine karşı paydaşların genel kanısı olumlu yöndedir. Fakat terör olaylarının olduğu bölge olması nedeniyle, turistlerin genel bir ön yargısı söz konusudur. 6. BİTLİS İLİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ STRATEJİLERİ Proje kapsamında yapılan, SWOT analizleri, arz ve talep analizleri değerlendirilerek Hedef Analizi hazırlanmış ve Hedef Analizindeki ana hedefin gerçekleştirilmesinde kullanılacak araçlar yani stratejiler belirlenmiştir. 6.1.Gelişme Stratejileri Strateji 1.Doğa turizmine yönelik yatırımların artırılması gerekmektedir. Strateji 2.Yüksek potansiyele sahip alanlarda yaşayan yöre halkın kalkınmasında turizmin öne çıkarılması, 6.2. Pazarlama Stratejisi Strateji 1. Potansiyellerin değer bilinirliğinin ve farkındalığının arttırılması Strateji 2. Kimlik kazandırılması, markalaştırma Strateji 3. Doğa turizmi faaliyet programının hazırlanması Strateji 4. Festival organizasyonlarının arttırılması ve ulusal düzeyde yapılması Strateji 5. Etkin ziyaretçi yönetimi 6.3. Ziyaretçi Yönetimi Stratejisi Strateji 1.Ziyaretçi beklentilerini karşılayabilecek ziyaretçi yönetiminin sağlanması, Strateji 2.Turizmin etkilerinin izlenerek, etkilerinin ortaya konulması 6.4. İzleme ve Değerlendirme Stratejisi (Turizmin etkilerinin ve sürdürülebilirliğin izlenmesi) Strateji 1. Ekolojik etkileri izlenme, değerlendirme, geri besleme Strateji 2. Sosyal ve Ekonomik etkileri izlenme, değerlendirme, geri besleme Strateji 3. Psikolojik etkileri izlenme, değerlendirme, geri besleme Strateji 4. Fiziki ve İdari uygulamaların yeterliliğini izlenme, değerlendirme, geri besleme Strateji 5. herkesin doğanın içinde sorumluluklarını bilmesi, başkalarına hatırlatması (otokontrol) ve kamu duyarlılığının gelişmesi, 6.1 .KAPASİTE GELİŞTİRME Amaç: ilgili paydaşların turizm(ekoturizm) açısından kapasitelerini geliştirmek Eylem Açıklama Yapacak kişi ve kuruluşlar İşbirliği ortakları Süresi Eylem no Öncelik Başlangıç tarihi 1 1 2 1 3 1 Doğada yapılan tüm turizm etkinliklerinin gözetlenebilir şeffaflıkta uygulanması 4 1 5 1 6 1 Doğa turizminde doğanın korunmasının sağlanması için kamu duyarlılığının geliştirilmesi, Doğa Turizmi geliştirme politikalarının belirlenmesi, Kamu duyarlılığının geliştirilmesi ile doğanın doğası ile oynanmaması sağlanacaktır. OSİ, MEM, Üni Doğa Turizmini geliştirme politikaları doğayı ekonomik rant kaynağı olarak görmemesi sağlanmış olacaktır. Doğa Turizminden beklentilerin net, uygulanabilir, sürdürülebilir seviyeden daha fazla yükseltilmemesi sağlanacaktır. Doğada yapıla tüm turizm etkinliklerinin gözetlenebilir şeffaflıkta uygulanması ile turizm kalitesi sağlanacak ve turistlerin kaliteli turizm beklentileri karşılanmış olacaktır. Valilik, Ky, İTM, OSİ, Üni., Yöre insanı, turizm paydaşları, OSİ, İşletmeler, KTM, Acentalar Üni. Atık Yönetim Alt Planı yapılması Atık yönetim alt planı mevcut ya da turizmden kaynaklanacak atıkların bertarafı ve yönetimi hususlarını düzenleyecektir. OSİ, İÖ, ÇŞ, Muhtarlar,Belediy e Başkanlıkları, Tanıtım ve Pazarlama Alt Planı yapılması Alt Yapının Geliştirilmesi Alt Planı yapılması Doğa turizm değerlerinin pazarlanması için tanıtımı yapılacaktır. Alt Yapının Geliştirilmesi Alt Planının yapılmasıyla alt yapı sorunlarına çözüm getirilecektir. İTM, OSİ, Turizm İşletmecileri(Tİ) İÖİ, OSİ, Belediye Başkanlıkları (BB), Muhtarlar (M), Orman İşletmeleri(Oİ) STK’lar, yöre halkı,geri dönüşüm şirketleri, Turizm İşletmecileri(T İ) Ün. STK., STK’lar, yöre halkı, 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 7 Bütçesi ve Finans kaynağı 2 0 1 9 2 0 2 1 2 0 2 3 Göstergeler 7 1 Ziyaretçi Yönetim Planı yapılması Doğa gezisi yapan ziyaretçilerin, doğa turistlerinin doğadaki aktivitelerinin planlanması ve doğru yönlendirilmesi sağlanacaktır. 8 1 Taşıma Kapasitesinin İzlenmesi Alt Planı yapılması Taşıma kapasitesi temel sınırlayıcı olduğundan doğanın korunmasındaki önemli işlevi sebebiyle izleme planı yapılacaktır. 9 1 Güvenlik Alt Planı yapılması Doğa tehlikelerle dolu olduğundan güvenliğin geniş sahalarda yüksek seviyede sağlanması amaçlanacaktır. 10 1 Kapasite Geliştirme Alt Planı yapılması Doğa turizminde rol alacak tüm paydaşların sundukları mal ve hizmet üretiminde kullandıkları; bilgi, donanım, makine teçhizat, hammadde, üretim süreci, tanıtım ve pazarlama mekanizmaları vb. nin geliştirilmesi sağlanacaktır. Bu gelişme büyüme olarak değerlendirilebilir. 11 1 İletişim Alt Planı yapılması Gerek ziyaretçilerin zamanının iyi yönetilmesi ve algılamaların artması gerekse yönetim işleyişinin süratli ve doğru olarak yapılmasını, potansiyel ziyaretçilere ulaşılmasını temin edecektir. 12 1 Girişimciliği Geliştirme Alt Planı yapılması 13 1 Kadın Emeğini Geliştirme ve Kadının Turizm Gelirinden Daha Yüksek Oranda Pay Plan kapasitenin kullanımı için lüzumlu olan girişimcilerin sahaya gelmesini ve saha içerisindeki insanlara iş fikri ortaya konmasını sağlayacaktır.Aynı zamanda finans kaynaklarını saha lehine Harekete geçirecektir. Kadınların doğa turizminde aktif rol alması, gelir yönetiminde söz sahibi olması, bireysel gelirlerin artması, buna karşılık OSİ, İTM, Oİ, Tur Operatörleri(TO), Seyahat Acenteleri(SA), Turizm İşletmecileri(Tİ) OSİ, İTM, Ün., Oİ, Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü (ASHİM), Turizm İşletmecileri(Tİ) J, Ky, Oİ, OSİ, AFAD, EM, Sağlık Müdürlüğü(SM), Turizm İşletmecileri(Tİ) İTM, OSİ,Bilim Sanayı ve Teknoloji Müdürlüğü, Ticaret ve Sanayi Odası, Ün., TO, SA, Halk Eğitim Müdürlüğü(HEM), Turizm İşletmecileri(Tİ) OSİ, İTM, M, Ky, BB, STK’lar, Turizm İşletmecileri(Tİ) KA,TSO,TM,BSTM, Tİ, Yöre halkı, HEM, Yöre halkı, Tİ, BSTM, ASHİM, STK’lar, KA, Ky, Ün., STK’lar, STK’lar, Jandarma Komutanlığı, Emniyet Müdürlüğü(E M), M AKUT gibi profesyonelleş miş STK’lar, Tanıtım Ajansları, yöre halkı,STK’lar ÜN., Bilim Sanayi Müdürlüğü, HEM, ASHİM,GHS, ÜN. , Bankalar Ün.,Kadın Dernekleri, Almasının Sağlanması Alt Planı yapılması sosyal, aile ve kişisel hayatını etkileyecek ek iş yükü altına sokulmamasını temin etmek maksadıyla sürdürülebilir gelir ve iş imkanlarına kavuşturulmasına yönelik bir plandır. Av turizmine sunulan veya doğa turizmi sebebiyle hayatları etkilenebilecek av varlığının sürekliliğinin garanti edilmesi için koruma ve kontrolüne yönelik plandır. BB, 14 1 Av Koruma ve Kontrol Planı yapılması 15 1 Biyogüvenlik Alt Planı yapılması Genlerin korunmasına, saha dışına çıkarılmasının önlenmesine yönelik her türlü tedbirin yer alacağı plandır. 16 1 Kalifiyeliğin eğitim vb. mekanizmalarla geliştirilmesi, Turizmin emek sektörü olduğu ve son ürünün yalnızca insan tarafından sağlanabildiğine dikkat edilerek bu konuda yapılacak olan eğitimlerle kalifiyeliğin geliştirilmesi sağlanacaktır. OSİ, HEM, Üni 17 1 Doğa Turizm eğitimi Yerel halkının doğa turizmi hakkında eğitimi, Doğaturizme sunulabilecek ürünlerin geliştirilmesikonusunda eğitilmesi. Bu konuda plan süresince en az 25 kurs açılarak toplam 450 kişinin eğitilmesi İTM, OSİ, Belediyeler, muhtarlıklar, STK’lar 18 1 Yöre halkının doğa eğitimi OSİ; ÜN, KY, HEM Muhtarlıklar, belde belediyeleri, 19 1 Rehber eğitimi 20 1 Haritaların oluşturulması 21 1 Üniversitelerle işbirliği Doğayı anlatmak için yöre halkın eğitilmesi, ayrıca çocukların eğitimi, Plan dönemi boyunca 3500 yetişkin, 4000 çocuğa doğa eğitimi verilmesi, Sinop genelindeki alanlara yönelik tamamı yöre halkından olmak üzere plan döneminde 50 adet Alan Klavuzu yetiştirilmesi Ekoturistler için rotaların yer aldığı haritaların oluşturulması ve basımı, Her türlü faaliyetin planlanma, geliştirme ve uygulama safhalarında Sinop içinde ve yakınındaki üniversitelerden bilimsel destek alınması için işbirliği yapılacaktır, OSİ, Oİ, J, Avcı Dernekleri(AD), Fahri Av Müfettişleri(FAM) , OSİ, J, Ün, EM, Yöre halkı, STK’lar, yöre halkı, Alan Kılavuzları (AK), Rehberler(R), Tİ, OSİ, ÜN, B, Ky, MEM İTM, OSİ, KY, İÖİ OSİ, İTM, Dernekler 6.2. FİZİKSEL ALTYAPININ OLUŞTURULMASI Amaç; altyapıyı güçlendirmek veya geliştirmek, Eylem Açıklama Yapacak kişi ve kuruluşlar İşbirliği ortakları Süresi Eylem no Öncelik Başlangıç tarihi 1 1 Atık yönetimi Katı atık vahşi depolama engellenecektir. Ayrıca özellikle belediyeler ve atıksu oluşturan tüm evsel ve endüstriyel atıksular arıtılacak ve turizm alanları korunmuş olacaktır. Muhtarlıkla (M) belediyeler,(B)İl özel idaresi (İÖİ) Dernekler D Çevre ve Şehircilik md ÇŞM 2 1 Alan düzenleme 1 Turizm Bilgilendirme İl Turizm Md.(İTM) Kaynakamlıklar, (KY) İÖİ İTM, OSİ, KY, B, D, ÇŞM 3 Kamping alanlarının ve günübirlik alanların düzenlenmesi, uygun yerlerde, ilçe planına uygun olmak üzere en az 3 motokaravan yeri düzenlenecektir. Favori ilçelerde bilgilendirme merkezleri kurulacaktır, Bu merkezlerin atıl okul 4 1 Patika düzenlemeleri (trekking yol ağı oluşturma ve düzenleme) İTM, OSİ, Ky, B, İÖİ, Dernekler 5 1 Ziyaretçi merkezleri kurulması 3.Bölümde Trekking güzergahı olarak tespiti edilen tümsahalarda patika düzenlemeleri ve her türlü tanıtıcı, bilgilendirici elemanların yapımı ve yerine konması 2017 yılına kadar tamamlanacaktır. Ziyaretçi merkezi vizyonunun katılımcılıkla oluşturulması, favori ilçelerde ziyaretçi merkezlerinin kurulması için çalışmalara başlanacaktır. İTM OSİ Ky B İÖİ Dernekler, KTM, Belediyeler, Muhtarlıklar 6 1 Dağ bisikleti parkurları Favori ilçelerdeDağ bisikleti patikasıağı için altyapı, araştırma ve organizasyonun tamamlanması, OSİ; İTM, Ky, İÖİ; B Dernekler Dernekler 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 7 Bütçesi ve Finans kaynağı 2 0 1 9 2 0 2 1 2 0 2 3 Göstergeler Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı’na düzenli ulaşım servisleri konulmasıyla ziyaretçilere ulaşım kolaylığı sağlanacak ve gelen turistler gelir bırakabilecektir. Köy ulaşım yollarının ve orman yangın yollarının iyileştirilmesiyle ziyaretçilere kaliteli ulaşım imkanı sağlanacaktır. BB,Ky, İÖİ, Tİ, Müstecir(M), Kanyonlara yürüyüş için yürüyüş platformlarının ve işaretlemelerin yapılması ziyaretçi güvenliğini sağlayacaktır. Sportif olta balıkçılığı meraklılarına ve sportif olta balıkçılığı turizmine altyapı oluşturulmuş olacaktır. OSİ, Kaymakamlıklar 6 1 Çekim noktası olan sahalara düzenli ulaşım servislerinin konulması, 7 1 Kırsal kesimlerdeki yol kalitesinin arttırılması 8 1 Yürüyüş platformlarının yapılması 9 1 Sportif olta balıkçılğına uygun iskelelerin yapılması 10 1 Kuş gözlem kulelerinin yapılması Uygun sulak alanlara kuş gözlem kuleleri yapılarak kuş gözlemciliği ve kuş gözlemciliğine dayalı turizm altyapısı oluşturulmuş olacaktır. 11 2 Tekne turları Van Gölünde takip edecek fotoğraf çekme, kahvaltı, su altı dalış ve yüzme etkinliklerinin yer aldığı tekne turları organize edilecektir. Tİ,TO, 12 2 Turizm alanlarına manzara seyir noktası ve seyir terasları yapılması Turizm alanlarında seyir noktası ve seyir terasları yapılarak cazibe arttırılacaktır. Özel İdareler, Belediyeler, Kaymakamlıklar, Muhtarlıklar, OSİ Valilik, İÖİ,OGM,OSİ OSİ, İl Gıda Tarım Hayvancılık Müd., İl Kültür ve Turizm Müd. OSİ BB, 6.3.ENVANTER, ÜRÜN OLUŞTURMA,ÜRÜN ÇEŞİTLENDİRME VEGELİŞTİRME, SERTİFİKALANDIRMA, TANITIM VE PAZARLAMANIN YAPILMASIAmaç: mevcut ekoturizm ürünlerinin ortaya çıkarılması, geliştirilmesi,tanıtımı ve pazarlamasını yapmak. Eylem Açıklama Yapacak kişi ve kuruluşlar İşbirliği ortakları Süresi Eylem no Öncelik Başlangıç tarihi 1 1 Kültürel ürün envanteri ürünleri sunuma hazır hale getirme Geleneksel yaşam tarzı ve kültüre ilişkin olarak doğadan toplanan veya üretilen gıda maddeleri, doğal materyalden üretilen el sanatları vb. değerlerin tespiti, satılabilir hale getirilmesi, sözlü değerlerin envanteri, bunların turizme sunulabilir hale getirilmesi iTM, OSİ, Ky, HEM, Dernekler, üniversiteler 2 1 Doğal ürün envanteri sunuma hazır hale getirme İÇOM, Tarım il Müdürlüğü(İTM), özel girişimciler Üniversiteler 3 1 Milli ve Milletlerarası seviyede tanıtım OSİ; İTM, Ky, B, İÖİ, 2014 4 1 Yöredeki tur operatörlerinin sayısının arttırılması, İTM, TSO, BŞD Ün,OSİ,, 5 1 Tur opreratörlerinesaha tanıtımı ve Ekotur destinasyonları İTM, OSİ; Valilik, K, B, İÖİ, Dernekler, KTM 6 1 Fuar sempozyumlar, festivaller Doğa film festivallerinin yapılması, Doğada gizli kalmış, henüz keşfedilmemiş olan turizme sunulabilecek değerlerin ortaya çıkarılması ve sunuma hazır hale getirilmesi,bunların basılı katalog haline getirilmesi sağlanacaktır. Sunuma ve tanıtıma ait senaryonun katılımcılıkla oluşturulması ve çerçevede Milli ve Milletlerarası düzeyde tanıtım materyallerinin basımı(1 WEB sitesi, yeterli miktarda broşür, rota haritası, CD, 2 tanıtım filmi vb.) Yöreden olan tur operatörleri sayesinde tüm destinasyonlar canlılık kazanır ve çok sayıda turistin gelmesi, doğru yönetimi, yönlendirilmesi, kaynağı iyi bilmesi iyi bir pazarlama ve tanıtım yapma imkanı sağlanır. Tur opartörlerine sahanın gezdirilerek tanıtımı, görüşlerinin alınması, isteklerinin değerlendirilmesi, destinasyon şekillendirmelerinin yapılması,bu destinasyonlar üzerinde hizmet kalitesi ağı Fuar ve sempozyumlara aktif katılımlarla stand oluşturma, Sinop konulu sempozyum düzenleme, festivallerin kültürel değerleri öne çıkaran hale getirilmesi, her yıl en az 2 milli fuara katılacaktır. İTM, OSİ, tarım d. HEM, Belediyeler, Dernekler ÜN 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 7 Bütçesi ve Finans kaynağı 2 0 1 9 2 0 2 1 2 0 2 3 Göstergeler Doğa turizm değerlerine ek olarak gastronomi değerlerinin ilave edilerek ziyaretçilerin daha fazla yöre halkına gelir bırakması sağlanacak turizme ilave değer katılacak ve üretimin sürekliliği sağlandığı gibi yöre yemekleri de kaybolmayacaktır. Yeni ürünlerin geliştirilmesi, yeni dizaynlar, yerel kültür elemanlarının figüre edilmesi, bilinmeyen veya kaybolmaya yüz tutmuş, yöresel yemeklerin sunulabilir hale getirilmesi bunların kataloglar halinde basımının sağlanması, Hediyelik eşya sektörü yörenin tanıtımında ve yöreye gelir bırakmada öncelikli olarak planlanıp seçkin çok tercih edilen tüm doğal değerlerin bulunduğu yerlerde hediyelik eşya satış stantlarının oluşturulması. Hediyelik eşyaların yöresel dokuya uygun ve yöresel doğal değerleri, doğaya dayalı kırsal mirası Tİ, Yöre halkı, İTM, MEM, GTH, SA, TO Ün, STK’lar,OB M İTM ÜNİV OSİ Ky HEM Dernekler, Üniversiteler, Ün., Tİ, BSTM, HEM, Cezaevi, Yöre halkı Pilot uygulamalar, Uygulama deneyimi ve geri bildirim sağlamak, aynı zamanda örnek teşkil etmesi için; işletmecilik örnekleri, sunum örnekleri, tanıtım örnekleri, yeni ürünler vb. ni tasarlayarak uygulamasını yapmak. OSİ, İTK,Tİ, Yöre halkı, Ky, BB, SA, TO, Ün, STK’lar 1 Avlaklarda av sayısının arttırılması Avlaklarda av potansiyelini artıracak ve av turizminin cazibesini arttıracaktır. OSİ, Avlak İşletmecileri 12 1 Avlaklarda av kaynağına yem takviyesinin yapılması Avlaklarda av potansiyelini artıracak ve av turizminin cazibesini arttıracaktır. OSİ, Avlak İşletmecileri, Avcı Dernekleri 13 1 Kuş envanterlerinin çıkarılması 14 1 Sportif olta balıkçılığı alanlarının tanıtılması Kuş gözlemciliği gruplarından faydalanarak alanların kuş envanterinin çıkarılması sağlanacaktır. Sportif balıkçılık gruplarına ve tüm bu aktiveteyle ilgilenenlere balıkçılık sahalarının tanıtımı yapılmış olacaktır. Kuş Gözlemciliği STKları, OSİ, Üniversiteler OSİ, İl Kültür ve Turizm Müd., Turizm Acentaları 7 1 Gastronomik değerler 8 1 Yeni ürünler ve Ürün geliştirme 9 1 Hediyelik eşya sunumu, 10 1 11 15 1 Marka oluşturma Sunulan doğal değerler, mal ve hizmetlerin zaman içerisinde belirli bir kalite seviyesini yakalaması, orjinalliği seçkinliğinin tüm pazarlarda kabul görecek marka olarak adlandırılabilecek düzeye çıkarılması, markalaşma sağlanacak. OSİ, İTM,BSTM,TSO ,Tİ, 16 1 Jeolojik oluşumların tanıtılması Bitlis Nmerut Kalderası ve Süphadağı tanıtımlarının yapılması ile ziyaretçi potansiyeli artacaktır. OSİ, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Turizm STKları Yöre halkı,Ün., STK’lar, 6.4 .iZLEME VE DEĞERLENDİRMEYE YÖNELİK EYLEMLERAmaç: ekoturizmfaaliyetlerinin izlenmesine ilişkin kriterlerin belirlenmesi, izlemenin yapılması, raporlama, değerlendirme ve geri bildirimlerin yapılması. Öncelik Eylem no Eylem Açıklama Yapacak kişi ve kuruluşlar İşbirliği ortakları Süresi Başlangıç tarihi 2 2 2 2 2 2 2 0 0 0 0 0 0 0 Bütçesi ve Finans kaynağı Göstergeler 1 1 1 1 1 2 2 3 4 5 7 9 1 3 1 1 Değişimin sınırlarının belirlenmesi Doğal ve kültürel değerleri etkileyen tüm turizm faaliyetlerinin kabul edilebilir değişimin sınırlarının belirlenmesi, bu çalışmanın hedefi yöresel düzeyde kabul edilebilir sınırların tespitidir. OSİ, İTM, Üniversiteler Dernekler 2 1 Çevresel etkilerin izlenmesi indikatörlere göre izlenecektir. ÇŞM OSİ B 3 1 Ekonomik etkilerin izlenmesi indikatörlere göre izlenecektir 4 1 indikatörlere göre izlenecektir 5 1 Sosyal ve kültürel etkilerin izlenmesi Sürdürülebilirliğin izlenmesi İTM, Tarım Md Ky B Tic San Od. OSİ, İTM Üniv Dernekler, KTM Dernekler, Üniv. Dernekler, indikatörlere göre izlenecektir OSİ; ÇŞM Dernekler, 6 1 İzlemenin raporlama, değerlendirme ve geri bildirimlere dönüştürülmesi Doğal ve kültürel değerlere etki yapan Faaliyetlerin sınırlara göre durumunun izlenmesi ve raporlama,geri bildirimlerinin yapılması OSİ; İTM ÜNİV Dernekler 7. SONUÇ ve ÖNERİLER: Doğa Turizmi Master Planı kapsamında Bitlis İlinde Potansiyel Alanların değerlendirilmesi ve turizm faaliyetlerinin harekete geçirilmesi kapsamında karşılaşılan darboğazlar ile çözüm önerileri aşağıda belirlenen maddeler halinde sıralanabilir. 7.1. NEMRUT KALDERASI TABİAT ANITI-RAMSAR ALANI: Nemrut Kalderası Türkiye’nin en genç volkan konisine sahip olması, konisinin aşınmamış olması nedeniyle diğer özelliklerinin yanı sıra önemli bir bilimsel özelliğe de sahiptir. Dünyanın en büyük ikinci Kaldera Gölüne sahiptir. Nemrut Kalderası içinde ve çevresinde bu güne kadar 450 bitki türü tespit edilmiştir. Bu özelliklerinden dolayı fotosafari, yayla festivali, botanik turizmi, kampçılık, dağ yürüyüşü, dağ bisikleti, hava sporları vs. açısından oldukça önemli bir potansiyele sahiptir. Alanın ziyaretçi potansiyeli oldukça yüksek olmasına rağmen, değerlendirilmesindeki en büyük engel ‘‘UDP ve Yönetim Planının’’ yapılmamış olmasıdır. Yönetim Planı hazırlandığı taktirde koruma–kullanma dengesi çerçevesinde mevcut potansiyelin tam doğru ve açık bir şekilde ortaya konulması ile uygulamaların akılcı, dengeli, verimli ve sürdürülebilir olması hedeflenmektedir. Yöre halkının hem Doğa Turizmi hem de Av Yaban Hayatı ile Sulak Alanların faydaları konularında bilinçlendirilmesi alanın korunmasına katkı sağlayacaktır. Yine yapılacak faaliyetlerde yöre halkının katılımın sağlanması ve yöre halkının sosyo ekonomik düzeyinin gelişmesine yönelik faaliyet oluşturulması; halk ile birlikte bilinçli koruma ve kullanma dengesinin sağlanmasında önemlidir. 7.1. SÜPHAN DAĞI: Sönmüş bir volkan dağı olan Süphan Dağı(4.058m) normal eğimlerle yükselen bir topografyaya sahiptir. Bu nedenle dağa tırmanış (yükseklik dışında) teknik bir zorluk arz etmez. Dağ ve doğa yürüyüşü kapsamında Süphan Dağına tırmanma olanakları mevcuttur. Gerek ulaşım kolaylıkları ve dağa yaklaşma olanaklarının elverişli olması, gerekse dağa çıkış sırasında görülen manzara güzellikleri bakımından Süphan Dağının doğu ve güney yamaçları gezi ve tırmanışlar bakımından daha çekici ve uygun koşullara sahip bulunmaktadır. Süphan Dağı ziyaretçisine oldukça geniş bir manzara(Van Gölü, Arin Gölü, Aygır Gölü, Sütey Yaylası ve Batmış Gölü ile Nazik Gölü…) izleme imkanı vermektedir. Bu nedenle fotosafari açısından da önemli bir potansiyele sahiptir. Dağ bisikletine oldukça elverişli alanlara sahiptir. Günümüzde Süphan Dağının güney yamaçları dağ- doğa yürüyüşü olarak değerlendirilmektedir. Ancak; yönetim planı bulunmamaktadır. Yönetim planının yapılarak rotaların belirlenmesi gerekir. Süphan Dağının, yaban hayatı ve flora açısından da oldukça zengin bir yapıya sahip olması nedeniyle, dağ yürüyüşleri esnasında alanın bu yönü de ön plana çıkarılabilir. Alan kılavuzları eğitimleri verilerek, alanın ziyaretçilerine en güzel şekilde tanıtımın yapılması Bölgeye turist sayısını olumlu etkileyecektir. 7.3. ARİN(SODALI) GÖLÜ: Arin Gölü kuşlar açısından göç döneminde dünya ölçeğinde önemli bir alandır. Nesli dünya ölçeğinde tehdit altında bulunan dikkuyruklar(Oxyura leucocephala) alanda üremekte ve tüy değişimi döneminde alanda konaklamaktadır. Çevresindeki düzlüklerde toy(otis tarda) kuşu da yaşamaktadır. Bu özelliği nedeniyle kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından oldukça önemli bir alandır. Alanın yönetim planı yoktur. Dikkuyruk(Oxyura leucocephala) festivali düzenlenerek Gölün etrafında yaşayan köylülerin alanı korumaları ve ziyaretçilerin daha fazla yöre halkına gelir bırakması sağlanacak, turizme ilave değer katılacak ve üretimin sürekliliği sağlandığı gibi yöre yemekleri de kaybolmayacaktır. 7.4. NAZİK GÖLÜ: Olta balıkçılığı, kuş gözlemciliği, doğa yürüyüşü, tekne gezisi, botanik turizmi açısından oldukça önemli bir potansiyele sahiptir. Nazik Gölünde ticari amaçlı sazan balığı avlanmaktadır. Nazik Gölünün çevresinde bulunan düzlüklerde Toy(otis tarda) kuşu yaşaması Alanı daha da önemli kılmaktadır. Alanla ilgili olarak 2012 yılında Nazik Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi yapılmış olup Yönetim planı yapılmamıştır. Nazik Gölünün yukarıda belirtilen yönlerinin öne çıkarılması halinde Gölün etrafında yaşayan köylülerin alanı korumaları ve ziyaretçilerin daha fazla yöre halkına gelir bırakması sağlanacak, turizme ilave değer katılacak ve üretimin sürekliliği sağlandığı gibi yöre yemekleri de kaybolmayacaktır. 7.5. SÜTEY YAYLASI VE BATMIŞ(CİL) GÖLÜ: Yaz aylarında yaylada bulunan rengârenk çiçeklerin arasında insanlar doğa ile buluşmaktadır. 2012 yılında ilki düzenlenen yayla şenliğinin ulusal boyuta taşınması ile ziyaretçilerin daha fazla yöre halkına gelir bırakması sağlanacak, turizme ilave değer katılacak ve üretimin sürekliliği sağlandığı gibi yöre yemekleri de kaybolmayacaktır. Sütey Yaylası içerisinde yer alan Batmış Gölü, su kuşlarının üreme ve yaşam alanı olarak kullanılması ve kuş türü çeşitliliği nedeniyle kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından oldukça değerli bir alandır. Batmış Gölünün 2012 yılında Batmış Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi yapılmış olup Yönetim planı yapılmamıştır. Bu alanlarda doğa yürüyüşü, atlı doğa yürüyüşü gibi etkinliklerde yapılabilir. 7.6. KIŞ TURİZMİ: Bitlis İli, kış turizmi açısından önemli bir potansiyele sahiptir. İlde neredeyse kayak yapmasını bilmeyen yok gibidir. Kayak sporuna önemli yatırımlar yapılmaktadır. KAYNAKLAR Adilcevaz Kaymakamlığı Resmi WEB sitesi Adilcevaz Belediye Başkanlığı Resmi WEB Sitesi Ahlat Kaymakamlığı Resmi WEB Sitesi Bitlis İl Çevre ve Durum Raporu(Bitlis Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) BİTLİS (İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü-Bitlisin Turizm Potansiyelini Tanıtım Projesi-2007) Bitlis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Batmış Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi (Ak-Tel Mühendislik-2012) Bitlis’te Geliştirilebilecek Turizm Çeşitleri(C. ULUER, Bitlis Eren Üniv. Tez Çalışması, 2007 Bitlis Orman ve Su İşleri İl Şube Müdürlüğü Nazik Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi (Lesmanat Danışmanlık-2012) İron Sazlığı Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi (Lesmanat Danışmanlık-2012) TRB2 Bölgesi 2011-2013 Bölge Planı ARINÇ,K.,1997, Nemrut Yanardağı ÇAĞLAR,K.Ö.,1961,Türkiye Maden Suları ve Kaplıcaları ERİNÇ,S.,1977,Vejatasyon Coğrafyası KARAMANOĞLU,K.,1962,Nemrut Dağı Bitkileri K.KARAMANOĞLU, P.H.DAVIS ve A. TATLI ile yerinde yapılan gözlem ve teşhis çalışmaları (1986) ÖZPEKER,İ.,1973,Nemrut Yanardağının Volkanolojik incelemesi SÜR,Ö.,1970,Jeotermal Enerji Y.GÜNGÖR, Y. ÇİFTÇİ, Nemrut Süphan Jeopark Projesi Sunum
© Copyright 2024 Paperzz
