Bitlis Ili Doğa Turizmi Master Plan - Van

BİTLİS İLİ
DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI
2013 – 2023
SUNUŞ
Turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve
paylaşımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi de gereklidir.
Aksi takdirde, bu
faaliyetlerin geri dönüşü mümkün olmayan olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden
bir faktör haline gelecektir. İşte bu nedenle bu çalışmaya “SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ
GELİŞME (MASTER) PLANI” çalışmasına lüzum duyulmuştur.
Bu hedef doğrultusunda planın ilk bölümlerinde yer alan metodoloji kapsamında literatür taramaları,
anketler ve birebir görüşmeler yapılmıştır. Daha sonra analiz ve sentezler yapılarak İl planı hazırlanmıştır.
BİTLİS iline ait bu plan zamanla geliştirilebilecektir.
KISALTMALAR
AD : Avcı Dernekleri
AFAD : Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı
Aİ : Avlak İşletmecileri
AK : Alan Kılavuzları
AKUT : Arama Kurtarma Derneği
ASPİM : Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü
B : Bölgesel
BB : Belediye Başkanlıkları
BSTM : Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü
ÇŞ : Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü
EM : Emniyet Müdürlüğü
FAM : Fahri Av Müfettişleri
GHS : Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürlüğü
GTH : Gıda Tarım Hayvancılık İl Müdürlüğü
İÖİ:İl Özel İdaresi
İKTM: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
J : Jandarma
KA : Kalkınma Ajansları
Ky : Kaymakamlık
M : Milletler Arası
Mğ : Mağaracılık
MEM : Milli Eğitim Müdürlüğü
Oİ : Orman İşletmeleri
OSİ : Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bölge/Şube Müdürlüğü
Re : Rehberler
SA : Seyahat Acenteleri
SM : Sağlık Müdürlüğü
STK : Sivil Toplum Kuruluşu
TA : Tabiat Anıtı
Tİ : Turizm İşletmecileri
TO : Ticaret Odası
TSO : Ticaret ve Sanayi Odası
Ünv : Üniversite
YHGS : Yaban Hayatı Geliştirme Sahası
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ.......................................................................................................................................... 1
DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL
KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ ve VAN VİLAYETİNDE
DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA....................................................... 1
SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ ........................................................................................ 3
SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ ................................................ 5
2.BİTLİS İLİ TARİHÇESİ .......................................................................................................... 6
2.1. Bitlis’in Kısa Tarihi .................................................................................................................. 6
3.BİTLİS İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ .............................................................................. 8
3.1. İLİN JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ ............................................................................ 8
3.2. Jeolojik Özellikler ................................................................................................................... 9
3.3. İklim Özellikleri ...................................................................................................................... 10
3.4. Hidrografya ............................................................................................................................. 11
3.4.1. Van Gölü Hidrografyası ....................................................................................................... 11
3.4.2. Akarsular ............................................................................................................................... 11
3.5. Toprak Özellikleri .................................................................................................................. 12
3.6. Arazi varlığı............................................................................................................................ 12
3.7. Orman Varlığı......................................................................................................................... 12
3.8. Flora-Fauna ve Hassas Yöreler ................................................................................................ 12
3.9. Yerleşim Alanları ve Nüfus ..................................................................................................... 12
3.10. Tarım ve Hayvancılık ............................................................................................................ 13
3.11. Sanayi ve Teknoloji ................................................................................................................ 13
3.12. Altyapı, Ulaşım, Haberleşme ve Konaklama ......................................................................... 13
3.12.1. Karayolu Ulaşımı ............................................................................................................... 14
3.12.2. Demiryolu Ulaşımı .............................................................................................................. 14
3.12.3.Göl Taşımacılığı ................................................................................................................... 14
3.12.1.3. Havayolları Taşımacılığı .................................................................................................. 14
3.13. Madencilik .............................................................................................................................. 14
3.13.1. İlimizde Sanayi Madenleri .................................................................................................. 14
3.13.2.Metalik Madenler ................................................................................................................. 15
3.13.3. Enerji Madenleri .................................................................................................................. 15
4. BİTLİS İLİ DOĞA TURİZMİ ARZI ..................................................................................... 16
4.1. BİTLİS’ın DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ (DOĞA TURİZMİ ARZI) ................................ 16
4.2. BİTLİS İLİNİN DOĞA TURİZMİ (ARZI) DEĞERLERİ VE BİLİNİRLİK
DEĞERLENDİRMESİ ................................................................................................................... 16
4.3.Bitlis İlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar ............................. 16
4.3.1. Tabiat Anıtları ....................................................................................................................... 16
4.3.1.1.Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı ............................................................................................ 16
4.3.2.Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ............................................................................................. 17
4..3.2.1. Süphandağı Yaban Hayatı Geliştirme Saha....................................................................... 17
4.3.3. Ramsar Alanları .................................................................................................................... 18
4.3.3.1.Nemrut Kalderası Ramsar Alanı ......................................................................................... 18
4.3.4.Sulak Alanlar .......................................................................................................................... 18
4.3.4.1. Van Gölü ............................................................................................................................ 18
4.3.4.2. Nazik Gölü ......................................................................................................................... 19
4.3.4.2. Batmış(Cil) Gölü ................................................................................................................ 20
4.3.4.3. Aygır Gölü.......................................................................................................................... 21
4.3.4.4. Arin(Sodalı) Gölü ............................................................................................................... 22
4.3.4.5. İron Sazlığı ......................................................................................................................... 22
4.3.4.6. Ahlat Kuş Cenneti ve Ahlat Sazlıkları ............................................................................... 24
4.3.4.7. Nemrut Kaldera Gölü ......................................................................................................... 25
4.3.5. Doğal Sit Alanlar ................................................................................................................... 25
4.3.5.1. Nemrut Kalderası I. Derece Doğal Sit Alanı ...................................................................... 25
4.4. Seçkin Özellikli Diğer Sahalar ................................................................................................. 25
4.4.1. Yaylalar ................................................................................................................................ 25
4.4.1.1 Sütey Yaylası ...................................................................................................................... 25
4.4.1.1 Nemrut Kalderası Yayla Şenliği ......................................................................................... 26
4.4.2. Kıyılar ................................................................................................................................... 26
4.4.2.1. Van Gölü Kıyılar ............................................................................................................... 26
4.4.2.2. Tatvan Halk Plajı ............................................................................................................... 27
4.4.2.3. Ahlat Plajları ...................................................................................................................... 27
4.4.2.3. Reşadiye Plajları ............................................................................................................... 27
4.4.3. Dağlar .................................................................................................................................. 28
4.4.3.1. Nemrut Dağı ..................................................................................................................... 28
4.4.3.2. Süphan Dağı ...................................................................................................................... 28
4.4.3.3. Ziyaret Dağı ....................................................................................................................... 30
4.4.4. Şifalı Sular ............................................................................................................................ 30
4.4.4.1. Güroymak (Çukur) Kaplıcası ............................................................................................ 30
4.4.4.2. Ilıcak Kaplıcası .................................................................................................................. 30
4.4.4.3. Köprüaltı Kaplıcası ............................................................................................................ 30
4.4.4.4. Alemdar Kaplıcası ............................................................................................................. 30
4.4.4.5.Değirmen İçmesi ................................................................................................................ 30
4.4.4.6.Yılan Dirilten Maden Suyu ................................................................................................ 31
4.4.4.7.Güroymak Budaklı Kaplıcası ............................................................................................. 31
4.4.4.8.Germav Ilısı Kaynak Grubu ............................................................................................... 31
4.4.4.9.Aşağı Kılavuz Kaynak Grubu ............................................................................................ 31
4.4.4.10.Nemrut Ilısı Kaynak Grubu .............................................................................................. 31
4.4.4.11.Simek Kaplıcası ................................................................................................................ 31
4.4.4.12.Kömür Kaplıcası ............................................................................................................... 31
4.4.5. Vadiler ................................................................................................................................... 32
4.4.5. Vadiler ................................................................................................................................... 32
4.4.6. Akarsular ............................................................................................................................... 32
4.4.7. Kanyonlar .............................................................................................................................. 32
4.4.8. Uçurumlar.............................................................................................................................. 32
4.4.9. Seyir Noktaları ...................................................................................................................... 32
4.4.9.1. Nemrut Dağı ....................................................................................................................... 32
4.4.9.2. Süphan Dağı ....................................................................................................................... 32
4.4.10. Kış Turizmi.......................................................................................................................... 33
4.4.10.1. Bitlis Kayak Merkezi ....................................................................................................... 34
4.4.10.2. Sapgör Kayak Merkezi ..................................................................................................... 34
4.4.10. 3. Nemrut Dağı Kayak Merkezi .......................................................................................... 34
4.4.10.4. Rahva Kayak Merkezi ..................................................................................................... 34
4.4.11. Kültür Turizmi ..................................................................................................................... 34
4.4.11.1. Bitlis’in Tarihi Yapıları; ................................................................................................... 36
4.4.11.1.1. Bitlis’in Tarihi Kaleleri ................................................................................................ 36
4.4.11.1.2. Açık Hava Müzesi Mezarlıklar .................................................................................... 37
4.4.11.1.3. Bitlisin Tarihi Köprüleri ............................................................................................... 38
4.4.11.4. Çeşmeler ........................................................................................................................... 38
4.4.11.5. Camiler ............................................................................................................................. 39
4.4.11.6. Türbeler ............................................................................................................................ 41
4.4.11.7. Medreseler ........................................................................................................................ 45
4.4.11.8. Hanlar ve Kervansaraylar ................................................................................................. 46
4.4.11.9. Hamamlar ......................................................................................................................... 48
4.4.11.10. Gelenekler ...................................................................................................................... 48
4.4.11.11. Arz Analiz Tabloları ....................................................................................................... 52
4.5. BİTLİS İLİNDE DOĞA TURİZMİ ÇEŞİTLERİ .................................................................... 46
4.5. 1. Kuş Gözlemciliği .................................................................................................................. 46
4.5. 2. Doğa Yürüyüşü(Trekking) ................................................................................................... 47
4.5. 3. Yayla ve Festival Turizmi .................................................................................................... 48
4.5. 4. Bisiklet Turizmi .................................................................................................................... 49
4.5.5. Kış Turizmi............................................................................................................................ 49
4.5.6. İnanç Turizmi ........................................................................................................................ 51
4.5.7. Kültür Turizmi ....................................................................................................................... 52
4.5.8. Av Turizmi ............................................................................................................................ 71
4.5.9. Foto Safari ............................................................................................................................. 72
4.5.10. Sağlık Turizmi ..................................................................................................................... 73
4.5.11. Olta Balıkçılığı .................................................................................................................... 75
4.5.12. Su Sporları ........................................................................................................................... 75
4.5.13. Kamp Karavan Turizmi ....................................................................................................... 75
4.5.14. Mağara Turizmi ................................................................................................................... 75
4.5.15. Atlı Doğa Yürüyüşü ............................................................................................................ 75
4.5.16. Botanik Turizmi .................................................................................................................. 75
4.5.17. Süphan-Nemrut Jeopark Alanı ............................................................................................ 75
4.5.18. Yaban Hayatı(Fauna) Gözlemciliği ..................................................................................... 75
5. SEÇKİN YÜKSEK DEĞER TAŞIYAN İLÇELERİN DEĞRELENDİRİLMESİ
VE POTANSİYELİNİ GELİŞTİRME İMKÂNLARININ ORTAYA KONULMASINA
İLİŞKİN ANALİZLER ................................................................................................................ 78
5.1. Adilcevaz İlçesi ....................................................................................................................... 79
5.2. Ahlat İlçesi ............................................................................................................................... 86
5.3. Tatvan İlçesi ............................................................................................................................. 94
6. BİTLİS İLİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ STRATEJİLERİ .............................. 100
6.1. Gelişme Stratejileri .................................................................................................................. 100
6.2. Pazarlama Stratejileri ............................................................................................................... 100
6.3. Ziyaretçi Yönetimi Stratejileri .................................................................................................. 101
6.4. İzleme ve Değerlendirme Stratejileri........................................................................................ 101
1. GİRİŞ
1.1.DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL
KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ ve BİTLİS
VİLAYETİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ
Tabiatı korumanın geleceği kırsal alanların geleceğine, kırsal hayatın korunmasına ve sağlıklı
yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düşük ve dağınık nüfus ile beraber
yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm köyleri vb. faaliyetler için
kullanılması söz konusu olacaktır. Bu tür girişimlerin önemli bir kısmı korunan alanlarda veya
dışında yapılmaktadır. Bazı etkinliklerin koruna alanlara ve tabiata çok zarar verdiği de
görülmektedir. Bu sebeple tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile iyi bir proaktif
ilişkiler içinde olmamız lüzumludur. Proaktif kişi; ilişkilerde ve faaliyetlerde inisiyatifi eline
alan kişi demek olup tabiattaki faaliyetlerin kontrolü için Doğa Koruma ve Milli Parklar
Genel Müdürlüğü taşra kuruluşlarının kırsal sahalarda doğa turizminin geliştirilmesinde öncü
olması doğru bir harekettir.
Son yıllarda sivil toplum kuruluşları ve diğer kuruluşlar korunan alanlar, doğal alanlar, kırsal
kalkınma, kalkınma için işbirliği gibi konuları tamamıyla farklı bir bakış açısı ile algılamaya
başlamışlardır. Tabiat ve geleneksel kültürler üzerinde turizmin yarattığı olumsuz tesirler ve
bunların neticesinde duyulan korkular kitle turizmine karşı alternatif çevre duyarlı turizmi ve
tabiatı korumayı öne çıkarmıştır. Sürdürülebilir doğa turizmi ve ekoturizm tabiatın korunması
için bir umut olarak ortaya çıkmıştır. Algılamadaki bu değişiklik, doğal alanlar, korunan
alanlar ve çevresinin bölgesel planlamasında turizme ilişkin proje ve çalışmaların giderek
artmasına yol açmıştır. Bu sayede turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında,
yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültürel zenginliğinin korunmasında anahtar bir kelime
haline gelmiştir.
Sürdürülebilir doğa turizmi, kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal nüfus için yeni bir
bakış açısı yaratılması, yoksulluğun ve kırsal göçün azaltılmasında en önemli seçeneklerden
biri olarak görülmektedir. Ancak, turizmin yalnızca yerel ekonomi ile doğru şekilde
bütünleştirildiği takdirde beklentileri karşılayabileceği ve yöre halkı ile diğer ilgi gruplarına
fayda sağlayacağı unutulmamalıdır.
1.2.DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA
1980’li yıllardan itibaren Birleşmiş Milletler Çevre Programının (UNEP)çevre konularına
ilişkin çalışmaları giderek artan bir etki yaratmıştır. Dünya Çevre Kalkınma Komisyonu’nun
1987 yılında tamamladığı çalışmalar sonunda “ortak geleceğimiz” adlı bir rapor
hazırlanmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, çevre ve kalkınma konularına çok farklı
yaklaşılması gerektiği bu raporda vurgulanmış olup, kalkınmanın ve insanlığın sahip olduğu
kaynakların sürdürülebilir olduğuna değinilmiştir. Raporda ortaya konan “sürdürülebilir
kalkınma” kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik,
kültürel ve sosyo-ekonomik kaynakların nadir ve eşsiz olduğu görüşüne dayanmaktadır.
Bir sahanın sahip olduğu kaynaklar, çok farklı maksatlar için kullanılabilmektedir. Örneğin,
bir orman kereste imalatı için kullanılabilir, üzerindeki ağaçlar kesilerek tarım toprağı olarak
kullanılabilir, korunan alan olarak kullanılabilir. Alanın ve alanda yaşayan yöre halkının
özelliklerine bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle
uygulanamaz. Yalnızca korumacı bir yaklaşım içine girildiğinde doğru görülen seçenek
ormanın el değmemiş eski haline bırakılması olsa da yöre halkı ve diğer iş gruplarının bu
kaynakların sürdürülebilir kullanımı yaşam kalitelerini yükseltmek için ormandan hak iddia
etmeleri mevzubahistir. Bu sebeple yüzde yüz sürdürülebilir kalkınmaya her zaman
ulaşılamasa da bu hedef üzerine yoğunlaşılmalıdır.
Doğal ve korunan kırsal alanlarda, geçmişten günümüze yerel topluluklar ile arazinin
beraberliği çok önemli olmaktadır. Korunan alan ağı büyüdükçe korunan alan kavramının
anlamı da değişmeye ve gelişme göstermeye başlamıştır. Bu gelişme içinde yöre insanlarının
varlığı ve faydalanmalarının sürdürülebilirliği de öne çıkmaktadır.
Bir doğal alan ve korunan alanın ve içinde yer aldığı bölgenin sürdürülebilir kullanımı,
turizm, ekolojik tarım, hayvancılık, yeni bölgesel ürünler, sürdürülebilir ormancılık, hatta
enerji üretimindeki yatırımlarla birlikte düşünüldüğünde daha başarılı olacaktır.
Doğal
alanlarda
faaliyetlerin
açıklanmasında
Kırsal
alan,
Kırsal
kalkınma
ve
Sürdürülebilir Kalkınma gibi kavramlar değerlendirilmelidir, bu kavramlar şu şekilde
açıklanabilir;
Kırsal alan; Şehir diye tabir edilen yerleşme sahalarının dışında kalan tarımla ilgili
etkinliklerin yapıldığı alanları da içeren köy, mezra, kom vb. adlarla anılan insan
yerleşimlerinin var olduğu alanları “kırsal alan” olarak tanımlayabiliriz.
Kırsal kalkınma kavramı: Kırsal kalkınma, küçük toplulukların içinde bulundukları
ekonomik, toplumsal ve kültürel koşulları iyileştirmek amacıyla giriştikleri çabaların devletin
bu konudaki çabalarıyla birleştirilmesi, bu toplulukların tüm ülke insanlarının tümüyle
kaynaştırılması ve ulusal kalkınma çabalarına tam biçimde katkıda bulunmalarının sağlanma
süreci şeklinde tanımlanmıştır.
Kırsal alan kalkınması; Hem bir eğitim hem de örgütlenme işi olup kırsal alan, toplumun
gereksinimlerinin göz önünde tutulması, kırsal alan kalkınma politikası ile ilgili planların
alınması sırasında topluma zorla kabul ettirilmemesi gereken bir konudur. Toplum
istediklerini elde etmedikçe kırsal alan çalışmalarına katılmayacaktır. Tarımsal çalışmalar,
beslenme, eğitim, mesleki önderlik ve öğretim, kooperatifler, el sanatları, küçük sanayiler,
sosyal güvenlik çalışmaları, planlama ve sağlık politikaları nitelikleri kırsal alan ve ülke
planları ile bir bütünlük sağlamalıdır.
Sürdürülebilir kalkınma: Ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir
kullanımına dayanmaktadır. Burada ekolojik, ekonomik ve sosyo kültürel sürdürülebilirlik
şartlarının tamamının sağlanması önemli olmaktadır.
Kırsal alanlar turizm ve boş zamanların değerlendirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır.
Kırsal alan, turistlere sakin ve huzurlu bir seçenek sunmaktadır. 2005 yılında Fransız
vatandaşları tatillerinin %52’sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaşının evinde, %26’sı
evlerinde geçirdiklerini ve %9’luk bir kısmı ise kırsal alanda ikinci bir eve sahip olduklarını
ifade etmişlerdir. Kırsal alanlar ayrıca doğa için önemli role sahiptirler.
Tabii kaynakların korunması, biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi, doğal felaketlere karşı
koruma, iyi hayat şartlarının korunması ve doğal manzaranın korunması doğal çevre ile ilgili
hususlardır.
1.3.SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ
Sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir
kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin gelişimi de sürdürülebilir kalkınma ile
bağlantılı bir yaklaşımdır. Sürdürülebilir turizmin gelişiminde turistlerin ve ziyaret edilen
yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup genişleterek karşılanması
amaçlanmaktadır. Bu yaklaşım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün,
gerekli ekolojik süreçlerin, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik
süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içerçektedir.
Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü’nün tanımına göre sürdürülebilir bir turizm
gelişimi;

Çevresel kaynakların en iyi şekilde kullanılmasını sağlamalı,

Ziyaret edilen toplulukların sosyo-kültürel yapısına, gelenekselliğine saygı göstermeli,

Bütün ilgi gruplarına adil bir şekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı ve
uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır.
Buna göre sürdürülebilir kırsal/doğa turizminin gelişme ölçütleri;
a. Biyolojik çeşitliliğin korunması,
b. Ekonomik tutarlılık,
c. Kültürel zenginlik,
d. Yöre halkının refahı,
e. İstihdam kalitesi,
f. Sosyal eşitlik,
g. Ziyaretçi memnuniyeti,
h. Yetkinin yerele doğru dağıtılması,
i. Toplumun genelinin refah ve mutluluğu,
j. Fiziki bütünlük,
k. Kaynakların etkin kullanımı,
l. Çevre temizliğidir.
Korunan alanlar açısından; tabiatın seçkin parçaları olan korunan alanlar ile turizm arasındaki
bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskidir.
Korunan alanlar turizme, turizm korunan alanlara ihtiyaç duymaktadır. Turizm korunan
alanların kurulması ve yönetiminde göz önüne alınması gereken önemli bir bileşendir.
Aynı şekilde koruma altında olmayan flora ve faunanın tutunduğu tabiat alanlarına ve insanın
yaşadığı sahalardaki yöresel kültüre de turizm bağımlıdır. Bu bağımlılık doğa ve kültürün
bozulmaması için tedbirler gerektirir. Bu tedbirlerin neler olacağının “sürdürülebilir kırsal
kalkınma” ilkeleri çerçevesinde tespiti de lüzumludur.
Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm göstergelerin bu faaliyetin büyüme
eğiliminde olacağı yönünde olması önemli bir husustur. Turizmdeki büyümeyle beraber
sürdürülebilir turizm, ekoturizm gibi doğayla ilgili turizme olan talep artmış ve turizm
ürünleri ile destinasyonlar çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri de değişmiş ve çeşitlenmiştir.
Turistlerin talepleri konaklamada konforun sağlanması yanında, yöreye özgü kültürel değerler
hakkında bilgi edinme, yöre halkıyla iletişim, bölgenin flora ve faunası, özel ekosistemler,
doğal hayat ve bunların korunması da dahil olmak üzere daha sorumlu bir seyahat deneyimi
kazanmak da söz konusudur.
Beklenen büyüme ve yeni eğilimler turizmi o kadar stratejik bir konuma taşımıştır ki, turizm
eşiz özellikli doğal veya korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların
çevresinde yaşayan yöre halkının kalkınma potansiyeline de müspet etki sağlayabilmektedir.
Bu durumda turizm, doğal alanların korunması ve yöre halkı ile ziyaretçilerin çevre bilincinin
arttırılmasında kullanılabilecek çok önemli bir araç olabilmektedir. Dolayısıyla turizm
sayesinde koruma çalışmaları için gerekli mali kaynakların kazanılmasının yanı sıra
ziyaretçiler ile yöre halkına yönelik bilinçlendirme ve eğitim programlarının oluşturulması ve
uygulanması gibi hedeflere de ulaşılabilmektedir.
En önemli husus; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş
kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve
izlenmesi de gereklidir.
Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüşü mümkün olmayan
olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelecektir.
İşte bu nedenle bu çalışmaya “SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME
(MASTER) PLANI” çalışmasına lüzum duyulmuştur.
1.4.SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ
Yukarıda da bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda turizm söz
konusu olduğunda turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır.
Alışılmış turizm stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Stratejisi arasındaki fark
şudur; alışılmış yöntemler yukarıdan aşağıya bakış açısı ile uygulanmaktadır.
Yani kararlar merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taşınmaktadır. Yöre halkı
katılımcı olamamaktadır.
Sürdürülebilir turizm ise aşağıdan yukarıya bir yaklaşım için gayret göstermektedir. Bu
yaklaşımda yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılmasını sağlayıcı yapı kurulur,
yörenin kalkınma potansiyelini bünyesinde barındıran tabii değerlerin korunması için kararlar
ortak alınır ve karar almanın yanında uygulama ve izleme aşamalarında da yöre halkının
becerilerini, bilgisini, en uygun şekilde kullanmak esastır. Bu yaklaşım yöre halkının, yerel
otorite ve organizasyonların yetkilendirilmesine dayanır.
-Sürdürülebilir turizm gelişim aşamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz konusudur.
Konaklama ve diğer turizm altyapıları mümkün olduğunca doğal alan dışında olmalıdır. Bu
durum doğaya ve kültüre zararı en aza indirdiği gibi ev pansiyonculuğu gibi faaliyetlerin
yapılabileceği gibi yöreye faydayı arttırabilir.
-Yöre halkı ve diğer bölgesel ilgi grupları turizm gelişiminde önemli ortaklardır, söz konusu
gruplar turiste konaklama imkanı sunacaklar, sunacakları ürünün kalitesinin korunmasında da
sorumluluk alacaklardır.
-Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklamaya lüzum duyan turistle hedefleniyorsa,
doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları, el sanatları gibi faaliyetler ortaya konmalıdır.
-Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile sınırlı
olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür, kırsal sosyal ekonomik yapılar da aynı zamanda
turizmin temel kaynağı olmaktadır.
-Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın ilimizde/bölgemizde ve ülkemizde
doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve cazip bir bakış açısına
dayandırılmasına esas olmalıdır.
-Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nda turizm doğayı koruma, kırsal
kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, doğa turizmi yönetim planı olarak ele
alınmalıdır. Halihazırda olan turizm etkinlikleri de tartışılmalı, değerlendirilmelidir. İlde
sürdürülemez olan turizm veya gelir getirici faaliyetler de tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir
yönetim için tehditler ve fırsatlar da ele alınarak bunlardan hareketle ortaya çıkacak fikirler
ortaya konmalıdır.
-Doğaya dayalı turizm yönetiminin entegre bir anlayışla (alan ve çevresinin sahip olduğu
doğal, tarihi ve sosyo-ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi de
önemlidir.
-Turizm gelişimi genel olarak piyasa talebine göre yönlendirilir. Bir alanın turizm
potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi ve özgün bir destinasyon oluşturması için gerçekçi
beklentiler ortaya konulmalıdır. Yüksek ekolojik değerlere sahip olan sahalar yüksek turizm
değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman başarılı olabilir.
Özellikle hassas tabiat alanlarında taşıma kapasitesi düşük iken, bu alanlardan beklenen
faydalar yüksek olmaktadır. Taşıma kapasitesinin düşüklüğü sınırlı sayıda turist demektir. Bu
sebeple taşıma kapasitesinin değerlendirilmesi de önemli olmaktadır.
-Entegre doğal alan yönetimi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı ile doğa
ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının
etkin desteği önem taşır. Turizm gelişiminin karmaşık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi
gruplarının etkin işbirliği oldukça önemlidir, planın herkes tarafından sahiplenilmesi ayrıcalık
olacaktır.
-Sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine de ihtiyaç vardır.
-Pazarlama stratejiside Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın bir parçası
olup, kalkınma ve rekabete açık ürün-Pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaşımlar
içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler, hizmetler, yaratıcı yaklaşımlar bu
stratejide yer almalıdır.
-Turizm destinasyonu yönetimi; yaygın bir stratejik yaklaşım olup, destinasyonu rekabete
açık hale getirir, bir turizm pazarını iyi bir şekilde yönetmek, pazarlamak, bir destinasyonu
rekabetçi yapabilmek için gereken tüm unsurları içeren bir rekabetçi yaklaşımdır.
-İyi tanımlanmış amaçlarla ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı bütçe,
mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir iş planı
hazırlamak gereklidir.
-Ziyaretçinin izlenmesi ve ziyaretçi yönetim planı:Madem ki doğa gibi hassas bir sistemde
çalışılıyor bu durumda turist ziyaretinin ilkelerini belirleyen bir ziyaretçi yönetim planı
lüzumludur. Aynı zamanda da hem geri bildirim temin etme, hem de taşıma kapasitesinin
kontrolü için izleme programı da olmalıdır.
Geribildirimler
kalitenin
arttırılması,
sunumların
taleplere
uygun
hale
getirilmesi
(iyileştirilmesi) ve hizmetteki aksamaların doğadaki değişimlerin takibi için çok gereklidir.
Şu unutulmamalıdır ki; turizm, doğanın korunması için ortaya konan ana hedeflere ulaşmak
garanti edildiği takdirde teşvik edilmelidir.
2.SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÇALIŞMALAR
2.1 KAYNAK ANALİZİ
Gelişme planı ve stratejisi için öncelikle kaynak analizi yapılması zorunludur. Bir alanın sahip
olduğu kaynaklar, o alanın kalkınması için bir sermaye veya potansiyel oluşturmaktadır. Bu
kaynakların analizi de önemli veri ve bilgi oluşturulmasını temin etmektedir.
Ekolojik ve kültürel kaynakların yanında sosyo-ekonomik özellikler de turizm gelişimi için
önemli bir temel oluşturmaktadır. Örneğin kırsal turizmin tarımsal faaliyetleri desteklemediği
durumlarda kırsal turizmin gerçekleştirildiği bölge hem kendi sermayesini hem de kırsal olma
özelliğini kaybedecektir.
Gerek turizm potansiyeli gerekse taşıma kapasitesi turizm kaynaklarının mevcut durumuna
bağlı olduğundan kaynak envanterininmutlaka yapılması gerekir.
2.1.1 Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar
a. Doğal Kaynaklar: turizmin gelişimi için önemli olan yöreye özgü doğal kaynaklardır. Bu
kaynakların halihazırdaki ekonomik kullanımları, korunma durumları, statüleri, iklim gibi
turizm gelişimi için potansiyel kaynakların envanterini içermektedir.
Seçkin Doğal Kaynaklar: Turizm yalnızca korunan doğa parçaları ile ilgili değildir. Eşsiz
manzaralar, dağlar ve nehirler gibi ve korunmayan türler de turizm için ilgi çekici
olmaktadırlar. Örneğin; ormandaki ağaçların üzerinde gezinen sincapları konakladığımız evin
penceresinden gözlemlemek son derece çekicidir. Bir orman öncelikli olarak odunculuk
amacıyla kullanılsa da dağ bisikleti gibi bir aktivite için ortamı çekici hale getirebilmektedir.
Seçkin Doğal Kaynakların HalihazırdakiEkonomik Kullanımlarının Tanımlanması
Doğal kaynakların çok çeşitli kullanımları söz konusudur, ormanların odunculuk amaçlı
kullanımı, nehirler ve göllerin sportif balıkçılık, su sporları ve enerji üretmek için kullanımları
gibi. Bu kullanımlardan bazıları gelenekseldir ve düşük etkilere sahiptir.
Bazıları ise
sürdürülebilir değildir. Bu sebeple bunlar turizm gelişimi için de uygun değildir.
Kaynağın Korunma Durumu ve Statüsü: Bazı doğal kaynaklar mevcut kanunlarla korunur.
Bunların turizmde kullanımı da bu kanunlara uygun olmalıdır.
İklim; mevsimlerin dağılımı, ortalama sıcaklık, nem ve günlük ortalama optimal güneş ışığı
saatlerine bağlı olarak iklim analizi yapılmaktadır. Burada önemli olan iklimin farklı
mevsimlerde turizm için elverişli olup olmadığıdır.
Turizm Gelişimi İçin Potansiyel Doğal Kaynaklar: Potansiyel kaynakların tespiti turizm
planlaması için önemli ve özellikle yönlendirici olmaktadır. Tüm bu kaynakların envanter
çalışmalarının haritaya aktarılması, turizm ürünleri ve hizmetlerinin gelişmesi ve altyapı ile
tesislerin fiziksel planlaması için önemli olmaktadır.
b. Kültürel Kaynaklar: Kültürel kaynakların envanteri doğal kaynaklara ilişkin çalışmalara
benzerlik göstermektedir.Özellikle doğal ve kültürel kaynaklardan oluşan kombinasyonlar,
turistler tarafından yüksek ilgi ile karşılanmaktadır. Kültürel mirasın korunmasının önemi
konusunda farkındalık meydana getirilebilirse, sürdürülebilir turizm gelişimine ve doğa
korumaya verilen destek artacaktır.
c. Sosyo-Ekonomik Kaynaklar: Altyapı, insan kaynakları ve farklı ekonomik sektörlerin
bileşimini içermektedir. Bu konuda yapılacak envanter çalışması, birbiri ile bağlantılı birçok
farklı unsurlar içermesi ve bu unsurların turizm gelişimi için ilk bakışta kavranamaması
mümkündür. Bölgenin kalkınma potansiyelinde, sosyal ve ekonomik rekabet edebilirlik
unsurları büyük öneme sahiptir. Yerel nüfusun turizme yaklaşımı, turizm sektöründe çalışma
isteği gibi bazı unsurların turizm ile doğrudan ilişkisi bulunmaktadır.
Altyapı: Bir bölgenin turizmde rekabet edebilirliği ve kalkınma seviyesinin tespiti için
alatyapı kalitesi önemli bir göstergedir. Altyapının kalitesi, yerel nüfusun hayat kalitesini
ortaya koymanın yanı sıra turizim gelişimi için de zorunlu bir şarttır. Alan, güvenli içme suyu,
donanımlı sağlık tesisleri gibi temel unsurları içermiyorsa turizm gelişimi asla başarılı
olamayacaktır.
Altyapının farklı unsurları için şartlar, kalite ve gelecekteki durum değerlendirilmelidir.
Kaynak halihazırda turizm için mi kullanılmaktadır? Sorusu hem kaynağın turizm gelişimi
için önemi konusunda hem de kaynak kalitesi hakkında göstergeleri ortaya koyabilmektedir.
-
Su kaynaklarına yönelik etütler; kaliteli su kaynağının sağlanması, su kaynağının
sürdürülebilir kullanımı ve su çıkarmanın çevresel etkisini de içerir.
-
İletişim ağına yönelik etütler; turistlerin refahı ve turizm gelişimi için önemli olan cep
telefonlarının da olmak üzere telefon ve internet ağlarının kalitesine yönelik etüdleri
içermektedir.
-
Sağlık hizmetlerinin; kalite, miktar ve coğrafi dağılımı son derece önemlidir.
-
Güç kaynaklarına yönelik etütler; elektrik şebekesi, ısınma ve yemek pişirme için enerji
kaynaklarının varlığı önemlidir. Her ne kadar resmi standartlara göre planlansa ve tehlike
içermese de turistler nükleer santrallerin yakınında konaklamamaktadır.
-
Su ve toprak kirliliği etkisi olan atık su sistemleri önemli olup, bölgeye gelen turistlerin
sayısı ile meydana gelecek atık su miktarı da dikkate alınmalıdır.
-
Katı atıkların düzenli depolaması toplum için olduğu kadar çevre için de önemlidir. Katı
atıkların görüntü kirliliğine de yol açması ayrı bir menfi etkisidir.
-
Yol ağlarının durumu; çoğu turistin tercihlerini yaparken en önemli etkendir.
-
Güvenlik; kamu güvenliğini ve asayişi sağlamak turist güvenliği gibi unsurlar önemli
olmaktadır. Aşırı kar yağışı, kanyon veya dağ kurtarma timlerinin olup olmaması da çok
önemlidir.
-
Politik istikrarsızlık ve suçlar; turist için caydırıcı etki yapmaktadır.
İnsan Kaynakları; Bir bölgenin insan sermayesini ifade eden bu unsur, turizm
gelişiminde anahtar etmenlerden biridir. İnsan kaynakları hem hizmeti hem de manevi
nitelikteki kültür ve kimliği oluşturmaktadır.
İnsan kaynaklarına ilişkin etütler aşağıdaki unsurları içermelidir;
-
Yöre halkının nüfusu,
-
Göç vb. eğilimler,
-
Demografik yapı,
-
Aktif nüfus ve yapısı, eğitim seviyesi, potansiyel bilgi ve beceriler, açık fikirlilik,
geleceğe odaklanma, çalışma ahlakı,
-
Yöreye özgü geleneksel ekonomik faaliyetleri ve yöresel sanatları yapabilme,
-
Turizm gelişimine ilişkin tutum, misafir severlik duygusu, hizmete yönelim,
-
Sosyal tutarlılık, esneklik, mevcut sosyal ilişkilerin kalitesi ve aralarındaki işbirliğini
içeren sosyal yapı,
-
Yerel kurumlar, idareler, yönetişim, bürokrasiden kaçınma vb. hususlarla finansal
kaynaklar ve yönetimleri,
-
Alanın kültürü ve kimliği, alanda etkin görev alacak kişilerin ortak değerleri, ilgileri,
yaklaşımları, algılama şekilleri, özel ilgi ve becerileri, özgün gelenekler, o topluma ait
olma ve o toplumda yaşamaktan onur duyma gibi durumları içerir,
-
Farklı ekonomik sektörler; söz konusu coğrafi bölgeye ve ile yoğunlaşma durumları, firma
sayısı, ölçeği, ortalama karlılık, geleceğe yönelik bakış açısı, pazarları ve dış ilişkileri,
sektörler arası işbirliği son derece önemlidir, tüm sektörler turizm sektörü ile ilişkili
olabilmektedir.
Kaynak analizinin sonuçları; sürdürülebilir turizm yönetimi ve kalkınmada sermayeyi
oluşturan kullanılabilir kaynaklara genel bir bakışı sağlamakla beraber, bölgenin mevcut
kalkınma durumunu ve sürdürülebilirliğini değerlendiremeye yönelik bir resim
sunmaktadır. Analiz aynı zamanda; bölgenin sürüdürülebilir kalkınmasına yönelik bir
vizyon oluşturulmasını ve turizm gelişiminin diğer sektörlerle bütünleştirilmesini
sağlayacaktır.
2.2 TURİZM POTANSİYELİ
Yüksek değerlere sahip doğal ekolojik sahalar her zaman yüksek turizm potansiyeli
içermezler;
- Bazı doğa parçaları araştırma yapan uzmanlara, iyi eğitimli ekoturistlere hitap etmektedir.
Bu alanlar sayıca az olduğu için de sınırlı bir turizm potansiyeli içerirler,
- Bazı doğal sahalar, erişim, güvenlik gibi nedenlerle turistler için elverişli olmayan yerlerde
bulunurlar,
- Ekolojik kaynakların kullanımlar karşısındaki duyarlılığı (taşıma kapasitesi), ziyaretçi
girişinde kısıtlamalara sebep olmaktadır,
Bir sahanın daha fazla turist çekebilmesi için ihtimalleri ortaya koyan turizm potansiyeli
önemli bir konudur. Turizm potansiyelinin tespiti için arz ve talebin ortaya konması gerekir.
Bu potansiyel sınırlıysa başarılı bir turizm girişimini başlatmak imkanı olmayacaktır.
Turizm ekonomik bir faaliyet olduğundan ancak turizm pazarında sürdürülebilirliği için bir
talebi karşılaması lüzumludur.
Turizme ilişkin motivasyon ve istekler değişkendir, kaynakların değeri aynı kalırken değişen
tüketici davranışları turizm potansiyelini etkilemektedir. Dolayısıyla turizm potansiyeli
tüketicinin bakış açısı (talebi) ile değerlendirilmelidir.
Turizm potansiyeline ilişkin veri toplarken, istatistiki veriler, anketler gibi yöntemlerle veri
elde edilebilir, ayrıca derinlemesine görüşmeler, katılımcı gözlemleme, olaylar üzerinde
çalışmalar ile veri elde etmek için kullanılan niteliksel araştırma metotları kullanılmaktadır.
Turizm potansiyeli için “turizm talebi” incelemesi aşağıdaki hususların tespiti ile yapılabilir;
-
Halen yapılan turizm,
-
Halihazırdaki turist miktarı,
-
Her bir ziyaretçinin günde harcadığı miktar,
-
Ortalama kalma zamanları,
-
Turist profili,
-
Dürtü analizi; hangi temel etmenlerin turistler için rol oynadığı,(doğa, kültür, sağlık,
güneş, vb.)
-
Benzer bir il veya saha ile kıyaslama yapılması, milli veya milletlerarası bir il ile
kıyaslama yapılması ve neden o ilin tercih edildiği,
-
Gelecekte rakip olacak iller hangileridir, nedeni,
“Turizm arzı” incelemesinde ise aşağıdaki hususlar öne çıkmaktadır;
-
İlimizde bir uluslar arası havaalanı var mıdır veya yakın bir ilden yararlanma imkanı
makul müdür?
-
Alan ulaşım hangi araçlarla olur?(demiryolu, özel taşıt, genel taşımacılık, vd.), bunlara
yaklaşım nasıl olmaktadır (kötü, yeterli, iyi gibi),
-
Alana ulaşma durumu (kolay-rahat, çaba ile, zor ve tehlikeli)
-
İle gelmek için yabancı turistler ülkemizden vize alıyor mu?
-
Sahamızın istikrarlı bir yönetimi var mı?,
-
Güvenlik ve ulaşım açısından ne gibi problemler yaşanabilir?
-
Alt yapı incelemesi; taşımacılık ağı, yerel yolun durumu(toptak, asfalt), anayolla
bağlantısı, demiryolu ağı, yerel genel taşımacılığın yaygınlığı, program, ücretler,
hat/duraklar, döngü patikaları, patikalar, yollar, işaret levhaları, genel enformasyon
levhaları, araç-otobüs park kapasitesi, bilgi alma, tercüme kolaylıkları,
-
Yiyecek içecek ve barınma; restoran sayısı, restoranların sınıflandırılması(iyi-sayısı, orta
iyi-sayısı vb.)
-
Hangi standartta yiyecek sunuluyor?(yüksek, yeterli, kötü)
-
İl ve çevresinde ne tür barınma alanları var? (otel, hotel, yatak kapasitesi, rota üstü
barınma kulübeleri, bungalov, parkları, kamp alanı, diğerleri),
-
Hangi standartlarda barınma sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü),
-
İlinizin seçkin özellikteki doğal alanlarının özellikleri (sundukları ile tek mi?, biraz farklı
mı?, diğer seçkin özellikli yerlere benziyor mu?),
-
Alan turist gezi rotasına girecek şekilde turistlerin ilgisini çekebilecek diğer sahalara yakın
mı? (diğer çekici sahalara yakın, orta derecede potansiyel, düşük veya yakında böyle bir
potansiyel bulunmamakta),
-
İlin alanlarında yaban hayatı; (bayrak tür, ilginç diğer türler, temsil edici yaban hayatı,
farklı yaban hayatı izleme aktiviteleri, yürüyerek, botla, gözlem noktası ile vb.),
-
Yaban hayatı izleme de tatmin edicilik durumu (garanti etme, genellikle, şans veya
mevsime bağlı),
-
Bölgedeki önemli yaban hayatının tanımı,
-
Yardımcı tesislerin durumu (rekreasyonel, spor, diğer; durumu:kötü-yeterli-iyi),
Kaynakların turizm potansiyelinin değerlendirilmesi;
-
doğal değerler: (sahiller, sahil kayalıkları, kumullar, dağlar, ormanlar, korunmuş izole
olmuş alanlar, şelaleler, göller, nehirler, mağaralar, yaban hayatı, hayvan-kuş, deniz
canlıları, iklim, diğerleri),
-
kültürel değerler; (tarihi binalar, tarihi yerler, anıtlar, arkeolojik yerler ve koleksiyonlar,
folklor ve gelenekler, el işleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb.)
-
Toplumun turizm potansiyeli; (insan kaynakları; aktif nüfusun büyüklüğü ve yapısı, eğitim
düzeyi ve profesyonel bilgi, beceriler, eğitimler, orijinal-karaktestik ve geleneksel
özellikleri, ekonomik faaliyetler-sanatlar profesyonel olmayanlar dahil, resmi olmayan
bilgi ve beceriler, turizm gelişimine yaklaşımlar, misafir severlik anlayışı, hizmet
eğilimleri, yerel kuruluş ve idareler ile yönetişim, alanın kültürü ve kimliği,
-
Ekonomik kaynakların turizm potansiyeli; (tarım, ormancılık, balıkçılık, sanayi ve diğer),
-
Altyapı; (su sistemleri, ulaşım ağları, sağlık imkanları, ulaşım terminalleri, enerji
kaynakları, kanalizasyon sistemleri, katı atık ve yok etme sistemi, caddeler/yollar,
güvenlik sistemleri vd.)
-
İş ve hizmet altyapısı; (fırınlar, kasaplar, bakkallar, süpermarketler, doğrudan satış yapan
çiftlikler, kiralık araç, servis istasyonları, taksiler, otobüsler, kiralık bisiklet, kiralık spor
malzemeleri ve bakımı, postaneler, bankacılık hizmetleri, doktorlar, dişçiler, eczaneler,
kafe ve restoranlar, atm’ler, bankalar, diğer iş ve hizmetler.)
Turizm Talebi; turizmin mevcut durumunun incelenmesi;
Ziyaretçi; boş zamanlarını geçirmek için bir yere gelen kişi olarak tanımlanabilir, turist ise
alanda bir veya daha fazla gece konaklamaktadır. Her turist bir ziyaretçidir, ancak her
ziyaretçi turist değildir. Dolayısı ile turist ve ziyaretçi sayılarının ayrılması gerekmektedir.
Ziyaretçi ve turist ayrımı farklı talepleri sebebi ile yapılmak durumunadır, ayrıca her ikisinin
de farklı etkileri bulunmaktadır. Bir turistin ortalama harcaması alanda daha fazla zaman
geçirdiğinden, konaklamaya, ilave yiyecek ve içeceğe ödeme yaptığından genellikle daha
yüksek olmaktadır.
Turizme ilişkin mevcut durumun ortaya konabilmesi için;
-
Turist ve ziyaretçileri ayrı ayrı sayısı (yıllık, mevsimlik, aylık, haftalık, günlük),
-
Son on yılda turistlerin/ziyaretçilerin değişimi,
-
Ortalama kalış süreleri, konaklama ve ulaşım şekilleri önemlidir.
(Sürdürülebilir doğa turizm gelişme planımızda ana unsur turizm olduğundan;turizme ilişkin
veri kullanılamaz olduğu hallerde ikinci en iyi seçenek olarak ziyaretçilere ait verielr
üzerinden değerlendirme yapılması mecburiyeti doğmaktadır).
-
Turist başına ortalama harcama,
-
Grup hacmi ve düzeni,
-
Turistlerin ağırlıklı yaş grubu,
-
Yaptıkları faaliyetler,
-
Ziyaret edecekleri-ettikleri yere ilişkin seçimleri,
-
Memnuniyeti, deneyimleri ve para harcama şekilleri,
-
İkinci ziyaretlerin yüzdesi ve sayısı,
-
Kullanılabilir ilave veriler.
Talep incelemesinde ilimizi rakip olarak gördüğümüz veya bizimle rekabet eden benzer il
veya illerle karşılaştırmak faydalı ve yerinde olacaktır.
Turizm Arzı:
Konum Faktörü; Bir ilin başka turizm pazarları ile ilişkili olarak nasıl konumlandığını,
bir turistin alana ulaşmak için harcadığı zamanı, parayı/enerjiyi belirtir.
Bir saha ne kadar güzel olursa olsun, hedef grup tarafından kolayca ulaşılabilir değilse asla
başarılı bir turizm gelişimi sağlanamayacaktır. Yerel nüfusun değil turistin algılama durumu
dikkate alınmalıdır. Örneğin bakir alanları ziyaret etmekten zevk alan ve ilkel patika yollarla
ulaşılan yerleri ziyaret etmek isteyen turistler için düşünülen uzak mesafeler için alanın sınırlı
sayıda turist potansiyeli olacaktır.
-
Uzun mesafeden gelen turistler için hava alanına uzaklık çok önemlidir,
-
Tur operatörlerinin çoğu havayolu ulaşımını zorunlu görmektedirler, bu sebeple bağımsız
turistler veya tur operatörleri hedeflenebilir,
-
Tren, otobüs veya özel araçlarla erişim de konum faktörleri içinde önemlidir,
-
Alana ziyaret iklim şartları açısından da kısıtlı imkanlara neden olabilir,
-
İle özgü yapılan bürokratik işlemlerin bıktırıcılığı da önemlidir, sık sık güvenlik birimleri
tarafından kimlik sorulmak, aranmak gibi,
-
Turizm arzında; işaretlemeler, doğru yönlendirmeler, bilgiye ulaşma kolaylığı da önem
arz etmektedir. Haritalar, broşürler, internet imkanı, kılavuz ve rehberler önemli bir arz
faktörüdür.
-
Yiyecek içecek sunumu ve konaklama arzı; Sunumun ürün ve hizmet kalitesi, hijyenik
standartlar, özgünlük/otantik, yöresel olması, yer ve ürünlerin çeşitliliği, ortam ve
konukseverlik önemlidir.
-
Restoranların sınıflaması önceden yapılırsa turist için kolaylık olacaktır.
-
Konaklama tüm türleri içerebilmelidir, ürün ve hizmetlerin kaliteli olması, özellikle
hijyeniklik konaklamada çok önemlidir.
Doğal Alanın Kendine Has Özellikleri; Doğal alanların değer yaratması, kırsal kalkınmada
rol oynaması beklentisi de son yıllarda öne çıkan bir görüştür. Doğal alanların alternatif
kaynak kullanımına dönüştürülmesi için yapılan baskılar sonucu tehdit altında olduğu
yerlerde devamlılığını sürdürebilmeleri, diğer alternatif kaynak kullanımları karşısında
koruma ve kullanma dengesinin uzun dönemli ekonomik değerinin gösterilebilmesine
bağlıdır. Tabiat ve kültürel miras, yaban hayatının gözlemlenmesi, yöreye özgü özellikler ve
korunması gereken öncelikli türler, doğa ile ilgili çalışan ve doğanın kıymetini bilen ekoturistler için son derece önemlidir.
2.3 TAŞIMA KAPASİTESİ
- Belirli bir sürede ( yıl, ay, hafta, gün, saat ) bir bölgenin alabileceği ziyaretçi sayısı veya
bölgenin kaynakları üzerinde istenmeyen veya planlanmamış etkilere sahip olmayan ve
sürdürülebilir kalkınmayı tehdit etmeyecek düzeyde bir alanda aynı anda bulunabilecek
ziyaretçi sayısı,
- Bir bölgenin, hayati önemde olduğu düşünülen değerleri, ekolojik süreç ve koşulları
tehlikeye atmadan ve sürdürülebilir kalkınma imkanlarını azaltmadan belirli bir süre boyunca
destekleyebileceği insan faaliyetlerinin (ağaç kesimi, avlanma, tarım) ve diğer etmenlerin
(örn: iklim değişikliği, kirlenme.vb.) baskısı,
- Ziyaret edilen bir alan veya tesisin sahip olduğu kaynaklar üzerinde koruma amaçlarını
tehlikeye atmadan, istenmeyen ve planlanmayan etkilere neden olmadan belirli bir süre (yıl,
ay, gün, an) boyunca alabileceği ziyaretçi sayısı şeklinde tanımlanmaktadır.
Taşıma kapasitesi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planında önemli bir
planlama aracıdır. Turizmin gelişimi ve korunmasında önemli bir kavramdır.
Taşıma
kapasitesinin analizi ve izlenmesi, yönetim kararları yönünden girdi sağlayacaktır. Taşıma
kapasitesi sayesinde kullanımı sınırlamak, en elverişli ziyaretçi sayısını tamamlayarak müspet
etkileri azamiye çıkartmak, olumsuz etkileri en aza indirmek mümkün olabilecektir. Kısaca
Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planındaki “sürdürülebilirlik” taşıma kapasitesinin
aşılmaması ile temin edilir.
Ziyaretçi sayısı ve etkinin büyüklüğü arasında doğrudan ilişki vardır. Ancak alan içinde tek
tehdit unsuru ziyaretçiler değildir. Doğa için önemli olan tehditlerin tümünün birleşik
etkisidir.
1.3.1. Taşıma Kapasitesinin Elemanları;
Sosyal Taşıma Kapasitesi,
Turizm için yerel tolerans limitleri olarak tanımlanmakta olup yöre halkı üzerindeki olumsuz
etkilerinden ve ziyaretçiler ile yöre halkı arasındaki çatışmalardan kaçınılmasını içerir.Bu
unsurun turizm gelişimi içerisinde anahtar rolü vardır. Yöre halkı turizmi desteklemezse
kalkınma asla olmaz.
Yerel kabulü belirleyen temel etmenler, sosyal yapı ve kültürün hassaslığı, toplumun
değişimin üstesinden gelebilme yeteneği, turizmin algılanışı, yöre halkı ile ziyaretçilerin
ilişkileri, kullanıcı grupların davranışları, birbiri ile uyumu ve paydaş olmanın ekonomik ve
toplumsal faydalarıdır.
Ekonomik Taşıma Kapasitesi;
Sürdürülebilir bir turizm gelişiminde turizm, ekonomik yapı ile bütünleşmiştir ve diğer
sektörleri de desteklemektedir.
Ekonomik taşıma kapasitesi; turizm gelişimini sağlayan bir yerel ekonomi ve yerel
ekonominin sürdürülebilirliğini sağlayan bir turizm gelişimi anlamına gelmektedir. Yani
temel kıstas; turizm gelişimi ile yerel ekonomi arasındaki sinerjidir.
Ekonomik taşıma önemli olan iki unsur; Beklenen faydaları temin etmek için asgari turist
sayısı ve ekonominin üstesinden gelebileceği azami turist sayısıdır.
Ekolojik Taşıma Kapasitesi;
Ekolojik taşıma kapasitesi, ziyaretçilerin/turistlerin ziyaret edilen alandaki ekosistemler,
ikamet yerleri ve canlı türleri üzerinde ortaya koyduğu ekolojik zararlardır. Burada, ekolojik
değerlerin, ziyaretçi akışlarının ve davranışlarının uzun süreli ve sistematik olarak izlenmesi
ve veri toplanması önemli olmaktadır.
İdari/fiziki Taşıma Kapasitesi;
Fiziki taşıma kapasitesi aynı anda ve belirli bir zamanda müşteri olarak alınabilecek ziyaretçi
sayısıdır. Bu kapasite, alana uygun insan sayısına, yani alanın büyüklüğü ve diğer fiziki
şartlar (doğal, coğrafi koşullar ve hava şartları) ile turizm altyapısının kapasitesine
dayanmaktadır. Burada temel göstergeler; kalabalık, kuyruklar ve trafik sıkışıklığıdır.
Fiziksel kapasite yönetiminin verimliliği ve etkinliği şu unsurlara bağlıdır;
-
Organizasyon kaynaklarının kapasitesi (insan ve ekonomik kaynaklar vb. gibi),
-
Ziyaretçi yönetiminin kapasitesi,
Bir sahanın ziyaretçi kullanımına/ turizm gelişimine karşı hassas olan kaynakları: Kırmızı
liste ve endemik türlerin habitatları, alanın savunmasız olan diğer kaynakları, göçe hassas
türler,
Ziyaretçi yönetimi de dahil olmak üzere yönetim amaçları ve hedefleri: Genel bir doğa
koruma planı, amaçlar, hedefler ve doğa koruma politikası, tür koruma politikaları, bölgeleme
sistemi, izleme sistemi,
Ziyaretçiler/turistler, turizm gelişimi ve etkileri üzerine veriler; tüm güzergahlar, tesisler,
konaklama ve ziyaretçi/turist için olan etkinlikler ve detaylı haritalar, ziyaretçi sayısı,
özellikleri, akımları, ziyaretçi modelleri, etkinlikler ve mevsime bağlı özelliklere ilişkin
bilgiler vb., ziyaretçiler tarafından özel olarak gerçekleştirilen faaliyetler, ziyaretçi etkilerine
ilişkin veriler, etkilerin izlenmesi ve değerlendirilmesine ilişkin yöntemler, ölçütler ve
göstergeler.
Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) teknikleri ile bilgilerin gösterilmesi mümkündür.
Psikolojik Taşıma Kapasitesi;
Psikolojik taşıma kapasitesi bir alanın belirli bir zaman diliminde ziyaretçi deneyimleri
üzerinde olumsuz etkilenmeye sebep olmaksızın kaldırabileceği maksimum ziyaretçi
sayısıdır.
3. İLGİ GRUBU ANALİZİ VE YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI
3.1 İLGİ GRUPLARI/PAYDAŞLAR
İlgi grupları, “belirli bir koruma ve sürdürülebilir kalkınma projesi ile ilgili olarak fayda
sağlayan, projenin içinde yer alan veya söz konusu projeden olumlu ya da olumsuz etkilenen
bireyler, gruplar veya organizasyonlar” olarak tanımlanabilirler.
Paydaşlar, bir problemi çözmek için sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ve amaçlarımıza
ulaşmak için güvenebileceğimiz kişilerdir.
İlgi gruplarının hepsi sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ortak değildir veya olmaları
gerekmez. Çünkü bir ortağın projeye olumlu bir bakışı, tutumu olmalıdır ve amaçlara ulaşmak
için işbirliği yapmalıdır.
Bazen bir ilgi grubu projeye olumsuz bakabilir ve hatta aktif bir tehdit bile olabilir, ilgi
gruplarını işbirliği yapılanlar haline getirmek onlara paydaş değeri verilmesi ile mümkün olur.
3.2 İLGİ GRUBU KATEGORİLERİ
Turizmde ilgi grupları;
-
Yörehalkı, kişiler ve kurumlar,
-
Alana dayalı ilin sorumlu yöneticileri,
-
Bölgesel yetkililer,
-
Ulusal yetkililer,
-
Turizm ofisleri, yerel turizm organizasyonları, konaklama ve hizmet sunanlar,
taşımacılar,
-
Turizmle ilgili sektörler,
-
Tarım, ormancılık ve balıkçılık gibi farklı ekonomik sektörlerin temsil edildiği ticaret
ve sanayi odaları ve el sanatları ile ilgili birimler,
-
İşçi sendikaları, dernekler, STK’lar,
-
Eğitim ile ilgili birimler,
3.3 İLGİ GRUBU ANALİZİ
İlgi grubu analizi sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının ortaya konması ve
uygulamasında yer alan farklı taraflara ilişkin genel bir izlenim sahibi olabilmek, niyet
okumak için kullanılan bir araçtır. Yalnızca bir envanter olarak ele alınmamalıdır,
sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının planlanmasında potansiyel ortaklarımızın kimler
olduğunu ve hangi tarafla çelişkiler yaşayacağımızı bize bildirmektedir. Ayrıca projenin farklı
seviyelerinde destek temini için de son derece elverişli bir analizdir.
İlgi grupları analizine dayalı olarak sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının
yönetiminden sorumlu bir organizasyon oluşturulmalıdır.
Sürdürülebilir doğa turizmi gelişimi için, detaylı bir ilgi grubu analizi ilgi gruplarının;
-
Genel hedeflerini,
-
Turizmden beklediği faydaları
-
Turizmdeki rollerini tanımlamalıdır.
Bu süreç; şu adımlardan oluşur;
1. İlgi gruplarının tanımlanması,
2. Her ilgi grubunun çıkarlarının, önceliklerinin ve değerlerinin belirlenmesi,
3. Her ilgi grubunun davranışlarının belirlenmesi,
4. İlgi grubunun gücünün ve ilgi grupları arasındaki muhtemel koalisyonlarının gücünün
tahmin edilmesi,
5. İlgi gruplarının mevcut ihtiyaçlarının ne düzeyde karşılandığının değerlendirilmesi,
6. İlgi grupları ile birebir iletişimlerin başlatılması ve ilgi gruplarının güveninin
kazanılması,
7. Ortak menfaatler, sinerji ve başarı unsurlarının tanımlanması,
8. Paydaşların bir araya getirilmesi,
9. Ortak hedef ve amaçların ve onlara ulaşmak için gerekli olan stratejinin ortaya
konması,
10. Organizasyon çerçevesinin oluşturulması,
11. Uygulama
(zaman
çizelgesinin
ve
hedeflerin
ortaya
konması,
iletişim
organizasyonunun oluşturulması, ilgi gruplarına somut sorumlulukların verilmesi.)
12. İzleme ve geri bildirimin yapılması
İlgi grupları tanımlandı.
İL DOĞA TURİZMİ İLGİ GRUPLARI ve PAYDAŞLARI
Belediye Başkanlıkları: Bitlis Merkez Belediyesi, Adilcevaz Belediyesi, Ahlat
Belediyesi, Tatvan Belediyesi, Güroymak Belediyesi, Hizan Belediyesi, Mutki
Belediyesi
Kaymakamlıklar: Bitlis Valiliği, Adilcevaz Kaymakamlığı, Ahlat Kaymakamlığı,
Tatvan Kaymakamlığı, Güroymak Kaymakamlığı, Hizan Kaymakamlığı, Mutki
Kaymakamlığı
Kamu Kurum ve Kuruluşlar: Orman ve Su İşleri XIV. Bölge Müdürlüğü, Bitlis
DSİ Şube Müdürlüğü, Bitlis Orman İşletme Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Orman ve Su
İşleri Bitlis İl Şube Müdürlüğü, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Karayolları Bitlis
Şube Müdürlüğü, İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, İl Milli Eğitim
Müdürlüğü, VEDAŞ İl Müdürlüğü, Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, İl
Emniyet Müdürlüğü, İl Müftülüğü, Bitlis Genç İşadamları Derneği,
Üniversiteler: Bitlis Eren Üniversitesi
Muhtarlıklar: İlçelerdeki Köy Muhtarlıkları ve Mahalle Muhtarlıkları
Sivil Toplum Kuruluşları: Köy ve İlçe Dernekleri
Turizm İşletmecileri: Oteller
Basın: Ulusal ve yerel basın
Doğa Turizmi Yönünden Öne Çıkan İlçe/Köylerin Yöre Halkı
3.4 TOPLUM TEMELLİ YAKLAŞIM
Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planı’nın hazırlanmasında toplum temelli yaklaşım
uygulanması neticesinde;
-
Yöre halkı için sürdürülebilir geçim kaynakları ortaya koymak,
-
Toplulukların kendi yapılarını korumalarını teşvik etmek ve
-
Doğal alanların koruma hedeflerinde yerel faydayı oluşturmak mümkündür,
Toplum temelli turizmin en önemli özelliği, doğal kaynakların kalitesi ile alanın kültürel
mirasının bozulmamış ve turizmle güçlendirilmiş olmasıdır. Doğal çevre üzerindeki
olumsuz etkiler en aza indirilmeli ve yerel kültür korunmalıdır. Turizm, insanların kendi
yerel kültürlerini yaşatma ve değerlendirmeye teşvik etmelidir.
3.5 YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI
İlgi grubu analizine dayalı olarak, korunan alan ve çevresi için, Sürdürülebilir Doğa Turizmi
Gelişme Planını izlemek veya biçimlendirmek amacıyla, korunan alan yönetimi ve tüm ilgi
gruplarının resmi işbirliğine dayalı bir organizasyon oluşturulmalıdır.
Bu amaçla İlimiz genelindeki doğa turizmi faaliyetlerini ortaya koymak ve planlamak üzere
Bitlis Orman ve Su İşleri İl Şube Müdürlüğü, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Bitlis Eren
Üniversitesi tarafından görevlendirilen personeller marifetiyle bu çalışmalar yürütülmektedir.
Bu çalışmalarda turizm aktivitelerinin yoğun olduğu İlçe Kaymakamlıkları ve Belediye
Başkanlıkları da dahil edilebilir.
3.6. BİTLİS İLİ TARİHÇESİ
Bitlis’in Kısa Tarihi
Tarihçilerin ifadesiyle belgeli tarih Hititlerin yazıyı bulmasıyla başlamıştır. Oysa insanlık
tarihi bundan çok öncelerine dayanır. Bu dönemlere Yazılı Olmayan Tarih denir.
Tarihçiler Bitlis tarihini değişik zamanlardan başlatmaktadırlar. 5000 yıllık, 7000 yıllık tarih
gibi. Gerçekte Bitlis tarihi Neolotik Çağ dediğimiz Yenitaş dönemine kadar uzanmaktadır.
Neolitik Çağ, Yenitaş veya Cilalı Taş Devri denilen bu dönem, Ortataş Devri ile Tunç Devri
arasındaki arkeolojik dönemdir. Bu dönem M.Ö. 3000 yıllarıyla 9000 yılları arasını
kapsamaktadır.
Bitlis ili sınırları içerisinde bulunan Süphan ve Nemrut dağlarındaki Obsidyen yataklarından
elde edilen doğal camın yontucu, kesici, kazıyıcı olarak çevredeki yerleşim yerlerinde
kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Neolitik Çağ, M.Ö. 3000 yıllarında sona ermiştir. Bu tarihi baz aldığımızda Bitlis’in 5000
yıllık bir tarihe ve geçmişe sahip olduğunu görmekteyiz. Büyük bir ihtimalle Bitlis’in tarihi
bundan daha da eskidir. Güneybatı Asya ülkelerindeki Neolitik Çağ M.Ö. 9000-5000, Avrupa
ülkelerindeki Neolitik Çağ M.Ö. 6500, Tuna kıyılarında M.Ö. 5500 olduğuna göre Bitlis’in
tarihinin 5000 yıldan fazla olması, 7000 yıllık olması kuvvetle muhtemeldir.
Bu bilgiden hareketle Bitlis’in tarihinin 7000 yıllık olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
Anadolu’nun Orta Asya ile ilişkileri kesilmemiş ve yakın çağlara kadar Anadolu çeşitli
kavimlerin akınlarıyla karşılaşmıştır. Diyarbakır Tarihi isimli eserde M.Ö 4000 yıllarında Kış
şehrinin hükümdarı Manıstusu’nun, geniş bir araziye sahip bir hükümdar olduğu ve Basra
Körfezinden Van Gölüne kadar olan arazi ele geçirdiği, böylece Sümerlerin bütün Anadolu’ya
hâkim olduğu yazılmaktadır.
Bitlis ve yöresi M.Ö. 2000 yıllarında Hititlerin egemenliği altına girmiştir. Hitit yazılı
kaynaklarına göre Hatti Kralı I. Murşil, Suriye’den geçerek topraklarını Mezopotamya’ya
kadar genişletmiştir. M.Ö. 1806 yılında Babil’i alarak Hammurabi Hanedanlığına son
vermiştir.
M.Ö. 1700 yıllarında Bitlis’te Hurri-Mitanni hâkimiyeti görülmektedir. Hurri kültürü Fırat ve
Van’dan, Kızılırmak ve Akdeniz’e kadar uzanan bir alana yayılmıştır.
Asurlar M.Ö. 2000 yılları ortalarında yukarı Mezopotamya’da egemenlik kurmuş savaşçı ve
vahşi bir milletti. Geçtiği her yeri yakıp yıkma ve yağma etmekle meşhurdu. Asur orduları
Zağros’tan Ugarit’e, Akdeniz’e kadar olan yerleri etkileri altına alan Hurrilerin egemenliğe
son vermiştir. Hurri ve Mitanni ülkelerini ele geçiren Asurlular, Babil’in zararına olarak
genişlemişlerdir.
Bitlis M.Ö. 1280 yıllarında Urartuların yerleşim
alanıydı. M.Ö.11. yüzyıla kadar Urartuların yurdu
olmaya devam eden ve 7. Yüzyıla kadar Asurluların, 6.
Yüzyıla kadar ise Medler’in yönetimi altında kalan
Bitlis, daha sonra Pers Krallığının kurulması ile II.
Darius tarafından ele geçirilmiştir. M.Ö. 4. yüzyılda
Makedonya Kralı Büyük İskender’in yönetimi altına
giren ve M.S. 2. yüzyılda Doğu Roma İmparatoru
Trajan tarafından ele geçirilen Bitlis, M.S 7. Yüzyıla
kadar Bizans yönetiminde kaldı.
Bitlis Minyatürü (Matrahçı Nasuh)
639-640 Halife Hazreti Ömer (R.A) zamanında, İran Fatihi Saad bin Ebu Vakkas’ın emri
üzerine El-Cezire fatihi İyâz bin Ganem, Anadolu’nun fethi ile görevlendirildi. Halit bin
Velit, Diyarbakır, Maden, Palu ve Kığı bölgelerini ele geçirmiş, İyâz bin Ganem ise Erzen
(Garzan), Bitlis, Ahlat ve Muş dolaylarını fethetmekle görevlendirilmişti.
İyâz bin Ganem 300 kişilik bir ordu ile Ahlat’ı aldıktan sonra 641 (Hicri 20) yılında Bitlis
üzerine yürümüştür. Fetihle beraber bazı Arap kabileleri Bitlis ve çevresine yerleştirildi.
1856 yılında Fransız Ressam Lawrens tarafından çizilen Bitlis Kalesi ve Çevresi
Türklerin 11. Yüzyılla birlikte başlayan Anadolu
akınları sırasında önemli bir uğrak yeri haline gelen ve
bu tarihlerde Alparslan ve ordularını Ahlat’ta konuk
eden Bitlis, Türklerin Anadolu’ya açılmasında çok
önemli bir rolü de üstlenmiş oldu. 13. Yüzyılda
Eyyübiler, daha sonra Harzemşahlılar ve Moğolların
saldırısına uğrayan
Akkoyunlulardan Kalma Koyun Heykeli
ve 1514
yılındaki Çaldıran
Savaşıyla Osmanlı egemenliğine giren
Bitlis, Osmanlı İmparatorluğu’nun idaresi altında ilim, sanat ve kültür merkezi haline geldi.
Birinci Dünya Savaşı esnasında 3 Mart 1916 yılında bir süre Çarlık Rusya’nın işgali altında
kalan Bitlis, bu işgalden 8 Ağustos 1916 tarihinde kurtulmuştur. Cumhuriyetin ilanından
sonra il yapılan Bitlis, 1929’da ilçe olarak Muş'a bağlanmış, 1936'da yeniden İl statüsüne
getirilmiştir.
3.6. BİTLİS İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
3.7.1. İlin Jeomorfolojik Özellikleri: Güneydoğu Anadolu düzlüğünün bir yay çizerek Doğu
Anadolu yüksek yaylalarından ayrılan Doğu Toros’ların bir bölümünü oluşturmaktadır. Bölge
jeolojisinden kaynaklanan bu coğrafik dizilerin orta miyosen tektonik hareketleri sonucu
belirginleşmiştir.
Bitlis-Hakkari Torosları olarak nitelenen bölgede Güneydoğu Anadolu düzlüğü yavaşça
yükselerek kenar kısımları kuşağına geçer. Bu kuşaktan kuzeye cephe bindirimi adı verilen
alanda ani bir yükselme ile Bitlis Metamorfik kuşağı yer alır. Metamorfik kuşak kuzeyinde
ani bir açılım ile Muş havzası oluşur. Bu kuşaklar da ana topografya unsurları bölgenin
Tektonik yapısına uygun olarak Doğu-Batı uzanımlıdır. Akaçlama sistemi genelde iki gidiş
gösterir. Hakim gidiş kuzey-güney doğrultuludur, az olarak doğu-batı gidişlere de rastlanır.
Kenar kavramları kuşağında yükseltiler Seyhan dağından (840 m.) başlayarak doğuya doğru
yükselen Lahit dağı (1237 m.) Doğan dağı(1100 m.) Kula dağı(1550 m.) ve Mendis dağı(1427
m.) bu kuşakta güneye eğimli düzlükler vardır.
Cephe bindirimi olarak nitelenen bölümde belirgin nitelik 1500 metreye varan ani
yükseltilerdir. Batıdan Doğuya doğru Meydan dağı(2073 m.) Sintor dağı(2129 m.) Halkis
dağı(1972 m.) Seleş dağı(1968 m.) Kalems dağı(2418 m.) Şeyhhabib dağı(2053 m.) güney
eteklerinde eğim dereceleri çok yüksektir. Bitlis Metemorfiklerinin çoğunun kristalize kireç
taşlarından oluşan bu yükseltiler doğu-batı yönünde bir set oluşturmuşlardır.
Bitlis Metamorfik kuşağında 2000 metrenin üzerinde kuşağın kuzey bölümünde bozuk
yayvan bir morfoloji gözlenir. Kuşağın güney bölümünde kristalize kireç taşlarından oluşan
aşınmaya dayanımlı yüksek tepeler yer alır. Bu tepeler dolinlerle kaplı hafif güneye
eğilimlidirler.
Bitlis metamorfik kuşağında ana akaçlama sistemi kuzey-güney yönlüdür. Su ayırımı çizgisi
Muş havzasına yakın bir yerden geçer. Bitlis metamorfik kuşağı kuzey bölümünde batı kuzey
batı ve doğu güney doğu uzanımlı bir basamak ile Muş havzasına iner.
3.7.2. Jeolojik Özellikleri: Bitlis metamorfik kuşağında yapılmış petroloji çalışmaları en az
iki bölgesel metemorfizma evresinin etkili olduğunu işaret etmektedir. Bu araştırma
kapsamında elde edilmiş veriler Alt Paleozoik öncesi diğeri ise Trias sonrası başlayıp
zayıflayarak Miyosene kadar süren en az iki metemorfizma evresinin varlığını göstermektedir.
Bitlis masifinde düşük evreli metamorfizma koşulları önerilmiştir. Bazı kayaç türlerine göre
genelleştirilerek verilen paragenezler basınç koşulları konusunda bilgi sağlanmaktadır. Masıf
içinde yaygın Klorit Şist, Fillit, pireitli Kuvarsit, Kloritoidli mikasistlerin parajenezlerinin
düşük mertebeli metamorfizmanın tüm P-T koşullarında görüldüğü anlaşılmıştır. Pelitik
kayaçlarda Kuvars, Albit, Muskovit ve klonit ortak minerallerdir. Kloritoit içeren kayaçlarda
albit ve biyotit görülmemiştir.
Bitlis Morfoloji haritası
3.7.3. İklim Özellikleri: Kaba çizgileriyle karasal özellikler gösteren Bitlis iklimi, gerçekte
doğunun sert karasal iklimiyle Akdeniz iklimi arasında bir geçiş niteliği taşımaktadır. İlde
kışlar soğuk, yazlar ise sıcak ve kurak geçmektedir.
Bitlis’in ortalama yüksekliği 1605 metre olup, en sıcak günler Temmuz ve Ağustos aylarında
yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık 36 0C - 37 0C dolayındadır. İl genelinde yazları
ortalama sıcaklık ise 22,7 -23 C0 dolayındadır. İlde en soğuk günler ise ocak ve şubat
aylarında geçmektedir. En düşük sıcaklığın (-)21,3 C0 ile (-)21,2 C0 olduğu bu aylarda
ortalama sıcaklık ise -0,4 0C ile -0,2 0C arasındadır. İl bazında görülen en yüksek sıcaklık
37 0C, en düşük sıcaklık ise -18 0C dir. İlde ölçülebilen uzun yıllar yıllık sıcaklık ortalaması
9 0C dolayındadır.
İlde tamamen açık ve güneşli günlerin sayısı, kapalı ve yağışlı günlerin sayısından fazladır.
İlin uzun yıllar meteorolojik değerleri incelendiğinde açık gün sayısının 166, kapalı gün
sayısının 69 ve yağışlı günler sayısının 130 olduğu görülmektedir.
İlimizde üç adet
meteoroloji istasyonu mevcuttur, bunlar:
Yer
Bitlis İli Mevcut meteoroloji İstasyon Durumu
Çeşit
Bitlis Merkez
Tatvan Sinoptik
Ahlat
Klima
Sinoptik
Sinoptik
Adet
1
1
1
Kaynak: Bitlis İl Çevre Durum Raporu, 2009
Uzun yıllar meteorolojik verilerine göre, ilde yağışlar genellikle kış ve bahar aylarındadüşer.
Buna karşın bazı yıllar il, yaz ayları boyunca yok denecek kadar az yağış almaktadır. Yıllık
yağış ortalamasının 822,9 mm olduğu ilde, ortalama olarak en fazla yağış alan ay 160.0 mm
ile Aralık, 100,3 mm ile Ocak ve 93.6 mm ile de Şubat ayı olmaktadır. En fazla yağış Bitlis
merkezde, en az yağış ise Ahlat ilçesinde görülür. Bitlis ilinde yıllık ortalama bağıl nem oranı
%61 civarındadır. Aralık ayı bağıl
3.7.4. Hidrografya: Yeraltı Su Kaynakları: Bitlis ili yeraltı suları bakımından çok
zengindir, yıllık yeraltı su kaynakları 41,83hm3 hacme sahiptir. İçme suları olarak
kullanılabilecek nitelikte akan kaynak sularına her yerde rastlamak mümkündür. Şehir
merkezi ve İlçelerin içme suları kaynak sularıdır, yeraltı suları bol ve soğuktur.
3.7.4.1. Van Gölü Hidrografyası: Van Gölü Havzası’nın coğrafik sınırları ve gölü besleyen
dere ve akarsu yatakları aşağıdaki haritada görülmektedir. Doruk ağı içinde kalan göl
havzasının alanı yaklaşık 20.000 km2 olup bunun 3713 km2 sini gölün kendisi oluşturur.
Şekil 3. Van Gölü Havza sınırları ve ana akarsular (Köse, ve diğ., 2005’ten).
3.7.4.2.Akarsular: Bitlis ili sınırları içerisinde önemli bir akarsuyun bulunduğu söylenemez.
Mevcut akarsuların durumu aşağıda belirtilmiştir.
Akarsuyun Adı
Yıllık hacim
Alan
Yerüstü suyu (il çıkışı toplam ortalama akım
2507,8 hm3/yıl
190 905 ha
Süfresor deresi
Güzeldere
Keyburan çayı
Hizan deresi
Bitlis çayı
Küçüksu deresi
Akarsu Yüzeyleri
Kaynak: Bitlis İl Çevre Durum Raporu, 20011
43,8 hm3/yıl
281,2 hm3/yıl
276,6 hm3/yıl
1232,5 hm3/yıl
607,0 hm3/yıl
66,7 hm3/yıl
15 ha
35 ha
175 ha
60 ha
70 ha
8 ha
363 ha
3.7.5. Toprak Özellikleri: İlde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki
çeşitlilik, değişik özelliklere sahip toprakların oluşumuna neden olmuştur.
Su yüzeyleri dâhil toplam il yüzölçümü 864.481 hektardır. Bitlis’te I-IV. sınıf tarım arazileri
160.278 ha. olup, genelde tarım bu araziler üzerinde yapılmaktadır. 510.422 ha. alanı olan VVIII. sınıf arazilerde de işlemeli tarım yapıldığı görülmektedir. Ancak, bu araziler işlemeli
tarıma uygun değildir. Tarım alanlarından sonra ikinci sırayı alan mera alanları ve orman
alanları VII. sınıf araziler üzerinde yoğunlaşmaktadır.
3.7.6. Arazi Varlığı: İlin toplam yüzölçümü 670.700 ha olup, bunun 134918 ha’ı tarım
arazisi, 297.662 ha’ı çayır mera arazisi, 164.756 ha’ı orman arazisi ve 73264 ha’ı tarıma
elverişsiz araziler olarak dağılım göstermektedir.
Bitlis’te çayır-mera alanlarının oranı yüksek (%44), orman alanlarının oranı ise ülke
ortalaması civarındadır (%25). Türkiye genelinde mera alanlarının oranı ile orman alanlarının
oranı birbirine eşit olup %26’dır. Bitlis ilinde çayır-mera alanlarının fazlalığı hayvancılık için
bir potansiyel oluşturmaktadır.
3.7.7. Orman Varlığı: Bitlis yüzölçümünün %21’ ini (165.674ha.) orman ve fundalık alanlar
oluşturmaktadır. Ormanlar ağırlıklı olarak meşe, çam, ardıç, kayın, akçaağaç ve dişbudak
ağaçlarından oluşmaktadır. Her yıl orman alanları büyük oranda tahribatla karşı karşıya
kalmaktadır. Özellikle kışlık yakacak temini için yapılan kaçak kesimler ve ormanlık alanda
hayvan otlatılması önemli zararlar vermektedir. İlde orman alanlarının muhafazası için orman
tahribatının önlenmesi gerekmektedir. Bu tahribatın devam etmesi halinde orman alanlarının
daha da azalması kaçınılmazdır.
Orman Alanlarının Dağılımı
VERIMLI
BOZUK
KORU
KORU
ORMAN
ORMAN
ALANI (HA)
ALANI (HA)
VERIMLI
BALTALIK
ORMAN
ALANI
(HA)
1.507,5
10.262,5
31.805,5
Kaynak: Bitlis İl Çevre Durum Raporu, 2009
3.7.8. Flora-Fauna ve Hassas Yöreler:
BOZUK
BALTALIK
ORMAN
ALANI (HA)
122.099
TOPLAM
ORMAN
ALANI (HA)
165.674,5
3.7.9. Yerleşim Alanları ve Nüfus: Yeryüzü şekilleri açısından il topraklarının %71’ini
dağlar, %16’sını platolar, %3’ünü yaylalar ve %10’unu da ovalar oluşturmaktadır. Bitlis ili
dağlık bir sahayı kapsadığı için platoları az miktardadır. Yüzölçümünün %16’sını platolar
oluşturmaktadır Coğrafyanın dağlık olması nedeniyle, ilimizde dağınık bir yerleşim söz
konusudur. 2010 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre
Bitlis 328.767 kişi olarak hesaplanmıştır.
Ahlat ilçemizde kırsal alandaki yerleşim deseni olarak taşıyıcı sistemde kalıp olarak ahlat taşı
kullanılarak yapılan tek veya çift katlı kadirahşap binalar yapılmaktadır. Kapı ve
pencerelergenelde ahşap olmakla birlikte son yıllarda ısıyalıtımı amacıyla PVC sistemlerine
de rastlanmaktadır. Evlerin tablası ağaç ve tahtalarla kapatıldıktan sonra üzeri toprakla
örtülmektedir. Çatı işi bölgemizde maddi imkânları olan kişilerce yeni yapılmaya
başlanılmaktadır.
Güroymak ilçemizde kırsal alanlardaki yerleşimler doğal afetlerden azami derecede uzak
olması hedeflenerek karayolu ağına yakın alanlar tercih edilmektedir. Kırsal alandaki köy ve
mezra yerleşimleri ilçenin kuzey, güney ve doğu bölgelerinde oluşmaktadır. İlçeye bağlı 25
köy ve 6 mezra bulunmaktadır.
Mutki ilçemizin coğrafi yapısının dağlık ve engebeli olması nedeniyle kırsal kesimde belirli
bir plan uygulanmamıştır. Kırsal alandaki plansız yerleşdeki yapıların genelde taş duvar ve
topraklı damlardan oluşmaktadır.
Tatvan ilçemiz yerleşim olarak Van Gölünün batısında yapılaşma göstermektedir. İlçeye bağlı
köylerde doğal afetlere azami derecede uzak olabilecek alanlar seçilmiştir. Kırsal alanlardaki
köy ve mezra yerleşimleri ilçenin kuzey, güney ve batı bölgelerinde olmaktadır.
İlçeye bağlı 58 köy ve 46 mezra bulunmaktadır. Kırsal alandaki yapılaşma ise genellikle
kargir, moloz taştan inşa edilmiş doğal afetlere dayanıklı olmayan yapılardır. Bu yapılar
yöreye has yapılaşma özelliğini taşımaktadır.
3.7.10. Tarım ve Hayvancılık : Yağışın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre
dağılışındaki dengesizlik nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi hâkimdir. Bitkisel üretim, daha
çok tahıllar üzerinde yoğunlaşmış olup, tahıl yetiştirmede “nadas + tahıl“ sistemi
uygulanmaktadır. Bitlis’te toplam 134.918 hektar tarım arazisi mevcut olup bunun 52.000 ha’
ında yani %38,5’ inde hububat tarımı yapılmaktadır.
Bitlis’te işlenebilecek toplam tarım arazisi miktarı 134.918 hektardır. Bunun 38.461 ha’ı
kullanılmayan tarım arazisidir. Hayvancılık için önemli bir kaba yem kaynağı olan yem
bitkilerinin ekiliş alanları ise toplam tarım alanları içerisinde %16,3’lük bir paya sahiptir.
Bağ, yemeklik baklagil ve sebze alanları il içerisinde en düşük arazi yüzdesine sahiptirler. İl
topraklarının % 44’ünün çayır-mera alanlarıyla kaplı olması, kaba yem ihtiyacının
karşılanması bakımından hayvan yetiştiriciliği için bir avantajdır.
Coğrafi bakımdan Doğu Anadolu’nun bir parçası olan ve Van gölünün etrafında bulunan
dağlık bölgeyi kapsayan İl toprakları iklim ve doğa koşulları bakımından daha çok küçükbaş
hayvancılığa elverişlidir.
Süt verimi yıllık ortalama 1700 kg/baş’tır. Kültür ırkı ineklerde yıllık 3000 kg/baş, melezlerde
1385 kg/baş ve yerli ırkta ise 716 kg/baştır. Et verimi büyükbaş hayvanda ortalama 185 kg ve
küçükbaş hayvanda 18 kg’ dır. Balda verim ortalama 18,65 kg/kovan’dır.
Bitlis balı Türkiye’de yayla ve meralardaki bitki örtüsünden kaynaklanan özelliğinden dolayı
ismen bilinmektedir.
3.7.11. Sanayi ve Teknoloji: Sanayi alanında çok geri kalmış olan ilimiz 1985 yılının
sonlarına doğru teşvikli yatırımların çoğalmasına rağmen, özel şahıs ve şirketler yatırımlarını
hayvancılık alanında yapmaktadır. Ancak büyük olmamakla birlikte teşvikli orta ölçekli
yatırımlar devam etmekte fakat teşvik alamamaktadır. İl ekonomisi ve halkın gelir kaynağı
hayvancılık ve hayvan ürünleri üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Bitlis’te birinin altyapı çalışmaları devam eden 511 işyeri kapasiteli 5 adet
küçük sanayi sitesi mevcuttur.
3.7.12. Altyapı, Ulaşım, Haberleşme ve Konaklama: İlimiz su kaynağı bakımından
zengindir. İlin içme suyu ihtiyacı SAPKOR, KAMYAN, ÇELİKHAN, BAŞHAN, DUAP ve
ŞELALE, kaynaklarından isale edilen sularla ( Qmax = 136 lt/sn, Qmin= 81 lt/sn )
giderilmektedir.
İlin
içme
suyu
ihtiyacının
%40’ı
Duap
yaylasındaki
kaynaktan
karşılanmaktadır.
İl genelinde katı atıkların depolanmasına yönelik olarak Rahva mevkiinde kurulan Katı Atık
Bertaraf Tesisi faaliyeti başlamıştır. İl genelinde evsel katı atıklar, genellikle konutların ve
işyerlerinin önünde bulunan konteynerlerde biriktirilerek, ilgili belediye tarafından toplanıp
katı atık döküm sahasına aşınmaktadır.
Evsel atık suların ve yağmur sularının toplanıp bunların tekrar kullanıma sunulması amacıyla
yapılan bir toplama sistemi mevcut değildir.
Karayolu Ulaşımı: Son yıllarda ülke genelinde gerçekleştirilen bölünmüş yol
çalışmalarının hız kazanması gerek Bölge’nin komşu illerle bağlantısının gerek
ise k e n d i içerisindeki ulaşım bağlantısının daha nitelikli bir hale
gelmesini
sağlamıştır.
Bitlis’in önemli karayolları bağlantıları; Van Gölünün kuzeyinden Erciş, Ağrı ve
Erzurum, Van Gölünün güneyinden Van İli, Hakkari ili Yüksekova ve Saray
ilçeleri üzerinden İran, kuzeyde Muş üzerinden Bingöl,
batıda Batman ve
Elazığ ve Malatya,
Diyarbakır ile bağlantılıdır.
Mevcut karayolu uzunluğu
İli
Devlet Yolu
Bitlis
278
İl Yolu
361
Toplam
639
Taşımacılıkta Demiryolları: Bitlis İl sınırları içinde toplam demiryolu uzunluğu 51 km’dir.
Tatvan Gar'ın 2008 Yılı İstatistik Değerleri (Bitlis İli Bazında) arasındaki yolcu sayıları
yıllara göre aşağıdaki tablolarda verilmiştir.
2008 YILI TATVAN GAR ‘DAN
GİDEN VE GELEN SEYAHAT EDENYOLCU DURUMU
GİDEN YOLCU SAYISI: 1145
GELEN YOLCU SAYISI: 1081
Göl Taşımacılığı: İlimizde Van Gölü üzerinde, TCDD Vangölü Feribot Müdürlüğü
tarafından 4 adet feribot ile taşımacılık hizmeti verilmektedir.
Havayolları Taşımacılığı: İlimizde havaalanı bulunmamaktadır. Ancak; Muş ve Van hava
alanlarından İlimize ulaşım sağlanabilir.
3.7.13. Madencilik
3.7.13.1. İlimizdeki Sanayi Madenleri:
Asbest :
Destumi-Egri-Bilvaris yatağı
Tenör % 1–15 Asbest lifi krizotil.
Rezerv: Destumi bölgesinde 517.600 ton görünür.
Geçmiş yıllarda yapılan üretim 15.528 ton.
Çimento Hammaddeleri:
Adilcevaz kireç taşları ve killer.
Tenör : Bilinmiyor.
Rezerv: 120 milyon ton, Kireçtaşı muhtemel,
30 milyon ton kil muhtemel,
Ditsen Yatakları :
Bitlis Hürmüz (Ağaçköprü)
Tenör : % 24-26 Al2O3
Rezerv: 1 milyon ton görünür+muhtemel, bu yatak işletilmektedir.
Bitlis Orsok ve Zinir Yatağı
Tenör : % 24–26 Al2O3
Rezerv : 300 bin ton görünür+muhtemel, bu yatak işletilmemiştir.
Bitlis Bayramalan-Alak Köyü Yatağı
Tenör : % 35 Al2O3
Rezerv : 399.600 ton görünür + muhtemel, bu yatak işletilmiş olup, Filyos Ateş
tuğla fabrikası bu distenleri kullanmıştır.
Arzivik Köyü,
Tenör : % 38 Al2O3
Rezerv : 621.800 ton görünür + muhtemel,bu yataktan 3.000 ton kadar Filyos ateş
tuğla fabrikası tarafından kullanılmıştır.
Bitlis-Şetek Sahası
Tenör : % 25-41 disten, % 32 Al2O3
Rezerv: 29 295 ton
TOPLAM REZERV :2 831 945 ton (görünür+muhtemel)
FOSFAT ( P )
Sürüm, Ünaldı, Meşesırtı Apatitli Manyetit Sahası
Tenör : % 2.55-4.40 P2O5 ve % 15-Fe2O3
Rezerv: 6 899 900 ton toplam rezerv olup yatak işletilmemektedir.
GRAFIT ( Grf )
Bitlis-Yukarıölek Köyü-Süllap Dere Sahası
Tenör : % 7 C Zenginleştirme çalışmaları yapılmış ve olumlu sonuçlar alınmıştır.
Rezerv: KROM ( Cr )
Il genelinde
Tenör : % 39-49 Cr2O3
Rezerv: 4 452 ton görünür+muhtemel+mümkün (5 ayrı adet)
NIKEL ( Ni )
Tatvan-Pancarlı-Sülfit tip nikel Sahası
Tenör : % 2-3 Ni
Rezerv: 15 500 ton mümkün
PERLIT ( Per )
Tatvan-Adilcevaz-Oduncular-Göltepe-Sivritepe Sahası
Kalite: Orta
Rezerv: 370 000 000 ton jeolojik olup perlitler işletilmemektedir.
Tatvan-Harmantepe-Kadıköy Sahası
Kalite : genleşme oranı 2-3 arasında değişmektedir.
Rezerv: 420.000.000.ton, görünür
3.7.13.2. Metalik Madenler: İlimizde demir, kurşun, çinko, bakır, nikel, krom ve manganez
yatakları bulunmakta ancak bu yataklar aktif olarak işletilmemektedir.
3.7.14. Enerji: İlimizde asfaltit, linyit, petrol, taş kömürü, toryum, bitümlü şist gibi madenler
bulunmamaktadır. Mevcut bulunan 6 adet jeotermal sahadan enerji amaçlı
yararlanılmamaktadır.
4.
BİTLİS İLİNİN DOĞA TURİZMİ ARZI
4.1. BİTLİS’ın DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ(DOĞA TURİZMİ ARZI)
Bu çalışma, kapsam itibariyle doğaya yönelik aktiviteleri detaylı incelemek ve geliştirme
startejisini oluşturmak için yapıldığından özellikle sürdürülebilir doğa turizmi gelişimi için
uygun yerler ve faaliyetler ele alınacaktır.
4.2. Bitlis ilinin Doğa Turizmi (Arzı) Değerleri ve Bilinirlik Değerlendirmesi
4.3. Bitlis İlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar
4.3.1.Tabiat Anıtları
4.3.1.1. Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı: Nemrut Kalderası Türkiye’nin en genç volkan
konisine sahip olması, konisinin aşınmamış olması nedeniyle diğer özelliklerinin yanı sıra
önemli bir bilimsel özelliğe de sahiptir. Bu nedenle araştırmacıların ilgi odağı olmaktadır.
Nemrut Kalderası DKMP Genel Müdürlüğü’nce Bakanlar Kurulu kararıyla 31.10.2013
tarihinde Tabiat Anıtı olarak ilan edilmiştir. Tabiat Anıtı niteliğinde olan Nemrut Kalderası
Bitlis ili sınırları içerisinde Tatvan, Ahlat ve Güroymak ilçelerine ait topraklar üzerinde yer
alır.
Van Gölü’nün güneybatı kıyısında yükselen Nemrut Dağı üzerinde 2247m yükseklikte, 6km
çapında krateri ile dünyanın ikinci büyük krater göllerinden birini oluşturmuştur. Suskunluk
devresinde olası yüksekliği 4450m olan Nemrut Dağı’nın en son 1441 yılında faaliyet
gösterdiği belirtilmektedir. Patlamalar sırasında tepe kısmını kaybedip kesik konu şeklini
almıştır. Kalderanın en yüksek noktası kuzeyindeki Sivritepe’(2935m.)dir.
Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı
Nemrut Kalderası krater tabanının batı yarısı göl ile kaplıdır. İkisi devamlı üçü mevsimlik
olmak üzere beş tane göl bulunmaktadır. Nemrut Krater göllerinin en büyük olanı yarım ay
şeklini alan krater gölüdür. Bu krater gölünün yüzölçümü yaklaşık 12km2 olup ortalama
derinliği 100m olarak kabul edilmektedir. Gölün kuzeybatı kenarındaki bir noktada 155m
derinlik ölçülmüştür. Alınan su örneklerinde suyun renksiz, kokusuz, içme suyu lezzetinde
olduğu tespit edilmiştir.
Flora: Nemrut Kalderası içinde ve çevresinde bu güne kadar 450 bitki türü tespit edilmiştir.
Yörede teşhis edilen bitkilerin
%44 gibi önemli bir oranı da bu bölgeye ait türlerden
oluşmaktadır. Diğer bitki türlerinin de bulunması, geçmişteki iklim koşullarının bir sonucu
olduğu tespit edilmektedir. %8,4 kadarı ise bitki türleri içinde endemik olarak yer almaktadır.
Kalderanın dış yamaçları ile iç yüzeyi arasında bitki türü açısından belirgin farklılıklar göze
çarpar. Nemrut Kalderası’nın küçük bir kapalı havza niteliği taşıması, yağışın yeterli oluşu,
göllerin kaldera içinde geniş yer kaplaması bitkiler için yeterli nemin havada tutulmasını
sağlamıştır. Böylece birçok bitki türü ve klimaks vejatasyonunun bazı türleri burada yaşama
ortamı bulmuştur. Nemrut Kalderasının klimaks vejatasyonunu tüylü huş(Betula) ve titrek
kavak(Populus tremula) oluşturmaktadır.
Nemrut Kalderasının daha çok iki göl çevresinde yoğunluk kazanmış başlıca ağaç, ağaçcık ve
çalı türleri şunlardır; Titrek kavak (Populus tremula),Bodur ardıç (Juniperus communis subsp.
nana),Çınar yapraklı akçaağaç (Acer platanoides), Kuş üvezi (Sorbus umbellate, Sorbus
torminalis, Sorbus tamaschjanae, Sorbus aria), Adi cehri (Rhamnus frangula), Meşe (Quercus
pinnatiloba), Saplı meşe veya Akmeşe (Quercus robur subsp.pedunculiflora), Dağ muşmulası
(Cotoneaster nummularia), Erik (Prunus divaricata), Beyaz söğüt (Salix alba), Söğüt(Salix
pedicellata,Salix cinera), Boylu ardıç (Juniperus excelsa), Barut ağacı (Frangula alnus) ve
Kokulu kiraz ağacı (Cerasus mahalep)’dir.
Step türleri kalderanın içinde geniş bir alana yayılış göstermektedir. Geven (Astragakus)
türleri
başta
olmak
üzere;
Çoban
yastığı
(Acantholimon),
Korunga(Onobrychis
megataphros),Labada (Rumeks acetosella), Kekik (Thymus kotchyanus), Altın çiçeği
(Alyssum pateri) Yumak(Festuca ovina), Adaçayı (Salvia sp.)Düğün çiçeği (Ranunculus
crateris) Salkım çiçeği (Silene arguta),
Üçgül (Trifolium arvense), Anason (Pimpinella
kotschyana), Yavşan (Artemisia fragans), Peygamber çiçeği (Centaurea triumfetti)
vb.bunlardan bazılarıdır.
4.3.2.Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları
4.3.2.1.Süphandağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası: Süphan Dağı, Van Gölünün doğu
kenarında yer alır. Yüksekliği 4.058 metre olan bu volkanik dağ, hem kaldera hemde koni
içeren zirvesiyle jeolojik açıdan ilginç bir yapı gösterir. Krater çukuru 3.750 metre yükseltide
ve yaklaşık 750 metre çapındadır. Süphan Dağının son etkinliği sırasında oluşan parazit koni
(Sandık Tepesi) krater çukurunun kuzey kenarındadır. 4.058 metrelik zirve de bu koninin
üzerinde yer alır. Bu tepenin içerisinde 3 adet göl bulunur. Dağın tepe kısmında bugünkü kar
sınırı olan 3.900 metreden başlayan birkaç buzul gelişmiştir. Ağrı dağından sonra Ülkemizin
ikinci en yüksek volkanik dağıdır.
Süphan Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası
Süphan Dağı günümüzden birkaç milyon yıl önce aktivite göstermeye başlamıştır. Dağdan
alınan örnekler üzerinde yapılan radyometrik yaş tayinleri 10 bin yıl öncesine kadar aktif
olduğunu göstermiştir. Bu tarihten sonra dağda herhangi bir aktivite izine rastlanmamıştır.
Süphandağı, çengel boynuzlu dağ keçisini barındırdığı gerekçesiyle 2005 yılında yaban hayatı
geliştirme sahası olarak ilan edilmiştir. 2008 yılında ve 2012 yıllarında yapılan envanter
çalışmaları neticesinde hedef türe rastlanılmamıştır. Ancak; yaban hayvanları açısından
oldukça zengin bir yapıya sahiptir.
Fauna:
Sakallı
akbaba
alanda
üreyen
öncelikli
kuş
türlerindendir.
Süphan
kertenkelesi(Eremias suphani) Türkiye’ye endemik ve dar yayılışlı bir tür olup adını bu
dağdan almıştır.
Flora: Dağın güney yamaçlarında seyrek çalılıklara rastlanır. Süphandağı bitki türleri
açısından zengindir. Birçok endemik bitki türünü bünyesinde barındırır. Isatis undulata,
Marrubium vanense, Salvia odontochlamys, Paracaryum leptophyllum ve Verbascum
coronopifolium alanda bulunan ve nesli tehlike altında olan türlerin en önemlileridir.
Süphan Dağı dağcılık, tırmanma ve dağ yürüyüşü açısından oldukça elverişli bir yapıya
sahiptir. Dağın güney eteklerinde balık avcığına ve kampçılığa elverişli Aygır Gölü’nün
bulunması, ulaşımının kolay olması, Alanın çekiciliğini artırmaktadır.
4.3.3.Ramsar Alanları
4.3.3.1.Nemrut Kalderası Ramsar Alanı: Ulusal Sulak Alan Komisyonu’nun 2012 yılı 2.
Olağan Toplantısında, Bitlis İlimiz sınırları içerisinde bulunan Nemrut Kaldera Gölü’nün
Ramsar Alanı olması Ulusal Sulak Alan Komisyonunca uygun görülerek ilgili sürecin
başlatılması oybirliği ile Komisyon tarafından kabul edildi. Böylece, Tabiat Anıtı statüsünde
bulunan ve dünyada bulunan en büyük volkanik göllerden biri olan Nemrut Kaldera Gölü tüm
dünya çapında tanınması sağlanacaktır.
4.3.4.Sulak Alanlar
4.3.4.1. Van Gölü: Van Gölü, Bitlis ili sınırları içerisinde bulunan Nemrut volkanik dağının
patlaması sonucu, bölgedeki tektonik çöküntü alanının önünün kapanmasıyla oluşmuş bir
volkanik set gölüdür.
Çok sayıda koyu bulunan Van Gölü'nün yüzölçümü 3.713 km²'dir. Van Gölü hem tatlı su hem
de deniz ekosistemlerinden farklı bir sucul ekosistemdir. Suları tuzlu ve sodalıdır. Göl suyu
tuzluluk oranı %o19, pH'sı ise 9.8 dir. Bu yüzden Van Gölü yüksek rakıma ve sert kışlara
rağmen, donmaz. Göl su seviyesi iklime bağlı olarak yükselip, düşmektedir. Ancak ortalama
olarak denizden yüksekliği 1646 metredir. Gölün ortalama derinliği 171 m, en derin yeri ise,
451 metredir. Gölün doğu bölümünde dört ada vardır. Bunlar; Akdamar, Çarpanak, Adır ve
Kuş adalarıdır. Adalar tarihi ve turistik özelliğe sahiptir ve 1990 yılında Arkeolojik Sit Alanı
ilan edilmişlerdir.
Van Gölü dünyanın en büyük sodalı gölüdür ayrıca Türkiye'de bulunan en büyük göldür.
Gölün tuzlu-sodalı suları, biyolojik çeşitliliği sınırlamaktadır. Gölde bilinen 103 tür
fitoplankton, 36 tür zooplankton ve tek bir tür balık inci kefalı, (Chalcalburnus tarichi)
yaşamaktadır. Göl etrafı karadan 430 km.'dir. Yöre halkına göre gölde bir canavar
yaşamaktadır. Söylentiyi çıkaranların amaçlarının bölgeye turist çekmek olduğu söylense de,
söylentileri araştırmak amacıyla bölgede pek çok bilimsel araştırma ekibi çalışmalar
yapmıştır. İstanbul-Tahran demiryolu hatlarını da bağlamaktadır. Türkiye ve İran'a bağlanan
demir yolu 1970 lerde yapılmıştır.
4.3.4.2. Nazik Gölü: Nazik Gölü; Bitlis ili, Ahlat ilçesi sınırları içerisindedir. Van Gölü
Havzası’nın kuzeybatısında yer almaktadır.
Nazik Gölü'nün toplam serbest su yüzeyi alan 46.7 km2 olup Nazik Gölü alt havzanın
kapladığı alan göl alanı birlikte 151,19 km2 çevresi ise 34.5 km’dir. Tatlısu gölü olan Nazik
Gölü, Göl su kuşları için kısmen de olsa önemli bir yaşam, yumurtlama, kuluçka ve göç
ortamı oluşturmaktadır.
Nazik Gölü sulak alan sisteminde 05/06/2012 tarihinde gerçekleştirilen arazi çalışması
kapsamında, Nazik Gölü su seviyesi yaklaşık 1820.0 m olarak kaydedilmiştir.
Batı Palearktik içinde kuşların kışlama alanları ile üreme alanları arasında önemli bir köprü
görevi üstlenmiş olan Türkiye, Doğu Anadolu Bölgesi içinde birçok kuşun beslenme, barınma
ve üreme amaçlı kullanabileceği önemli sulak alanları barındırmaktadır. Bu alanlar arasında
tür zenginliği bakımından önemli bölgelerden birisi Van Gölü ve göl çevresindeki sulak
alanlardır. Dünyanın en büyük alkalik gölü olan Van Gölü’nün güney ve kuzey kıyılarında
önemli kuş alanları (ÖKA) bölgeyi birçok su ve kıyı kuşu bakımından önemli kılmaktadır.
ÖKA envanterinde Van Gölü’nde ya da kıyısında yer alan en az altı ÖKA tanımlanmıştır:
Ahtamar Adası, Horkum Sazlıkları, Edremit Sazlıkları, Çelebidağı Sazlıkları, Van Sazlıkları
ve Bendimahi Sazlıkları. Bunlara ek olarak göl çevresinde yer altı ve yer üstü su
dinamikleriyle beslenen sodalı ya da tatlı su özelliğinde olan sulak alanlar da yer almaktadır.
Bunlardan gölün kuzey ve batı kıyısında ÖKA statüsü kazanmış ya da ÖKA statüsü
kazanmaya aday olan sulak alanlar bulunmaktadır. Sodalı Göl ve Batmış Gölü ÖKA statüsüne
sahip alanlardır. Ancak, ÖKA statüne ve diğer koruma statülerine aday olabilecek, henüz
herhangi bir koruma statüsü olmayan alanlar da bölgede yer almaktadır. Bunlar arasında göze
çarpan önemli alanlardan birisi Nazik Gölü’dür. Bitlis’in Ahlat ilçesine yaklaşık 30 kilometre
mesafede yer alan göl tatlı su özelliğindedir. Gölün çevresinde tarım alanlarının yanı sıra
bölgesel sazlıklar, özellikle doğu kıyılarında taşkın alanları, çamur düzlükleri ile kuzey
kıyılarında küçük ölçekli ağaç birlikleri bulunur.
Nazik gölü son yıllarda olta balıkçılığı ve piknik amaçlı da kullanılmaktadır. Nazik Gölü’ne
hafta sonları, özellikle Bitlis ve yakın bölgelerden gelen ziyaretçiler gölde olta balıkçılığı ve
piknik yapmaktadırlar. Ancak bu faaliyetlerin alt havza ekonomisine bir katkısı
bulunmamaktadır.
Nazik Gölü önemli miktarda balık popülasyonuna sahip olması nedeni ile önemlidir. Birçok
kuş türü için besin kaynağı olarak işlev gören göl aynası, bu nedenle alandaki kuş
biyoçeşitliliğinin devamlılığı açısından önemlidir. 2012 yılında Nazik Gölü Biyolojik
Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi kapsamında gerçekleştirilen arazi çalışmaları sırasında çoğu
kuş türü göl üzerinde gözlemlenmiştir ve bu da Nazik Gölü’nün kuşlar tarafından yaygın
olarak kullanıldığını göstermektedir. Bölgenin en önemli tatlı su gölü olan Nazik Gölü’nde
fitoplankton, zooplanktoni omurgasız ve balık yoğunluğunun oldukça fazla olması, kuşlar için
gölden beslenme olanağı sunmaktadır.
Nazik Gölü’nü çalışma dönemi içinde karakterize eden türler ise Sakarmeke (650 birey) ve
Van Gölü Martısı (900 birey) olmuştur. Popülasyon yoğunlukları diğer kuşlara göre dikkat
çekici düzeyde yüksek olmuştur.
Bölgede baskın olarak görülen su ve kıyı kuşlarının bazıları şunlardır: küçük batağan, bahri,
gri balıkçıl, angıt, yeşilbaş ördek, kaşıkgaga, elmabaş patka, van martısı, sakarmeke, vs.
Nazik Gölü’nde en fazla avlanan balık türleri sazan, inci kefali ve siraz balığıdır. Geçtiğimiz
yıllarda yapılan yoğun kaçak avcılıktan ve balık avcılığından gırgır kullanılmasından dolayı
Nazik Gölü 5 yıldır balık avlanmasına kapatılmış durumdadır. Arazide yapılan gözlemler ve
yerli
halka
yapılan
görüşmelerde
alınan
bilgilerle,
konulan
av
yasağının
balık
popülasyonlarına olumlu yansıdığı ve balık miktarının ve boylarının zamanla arttığı
görülmüştür. Civar köyler için önemli bir geçim kaynağı olan balıkçılık faaliyetlerine eninde
sonunda yeniden izin verilecektir. Ancak bundan önce Nazik Gölü için mutlaka bir balık stok
çalışması yapılmalıdır. Bu stok çalışmasının yapılması, hem göldeki doğal balık
popülasyonlarının hem de balıkçılığın sürdürülebilir olması açısından önemlidir.
Günümüzde göl; sulama (Ovakışla Sulama Projesi) ve balıkçılık amaçları doğrultusunda
değerlendirilmektedir.
4.3.4.2. Batmış(Cil) Gölü: Batmış Gölü, Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan Van Gölü
Kapalı Havzasında yer alan Batmış Gölü Süphan Dağının batısında yer almaktadır. Tatlı su
gölüdür. Batmış Gölü göl alanı dahil yüzeysel drenaj alanı 28,93 km2’dir.
Batmış Gölü’nün ana beslenim kaynağını göl yüzeyine düşen yağışlarla birlikte göl alanı
etrafında kapalı bir alan oluşturan yükseltilerden itibaren Batmış Gölü'ne doğru akışını
gerçekleştiren ve hidrolojik açıdan mevsimsel akış özelliğe sahip kuru dereler
oluşturmaktadır.
Batmış Gölü içerisinde yer alan kalkerli seviyelerde erime ile oluşan daire biçimli kapalı
çukurluklar halinde düdenler bulunmaktadır. Söz konusu bu düdenler yeraltı sularını birbirine
bağlayan kanallardır. İrili ufaklı söz konusu düdenlerden 0.5 lt/s debi ile su kaçışı olduğu
tahmin edilmektedir. Düdenlere halk arasında su çıkan, su batan gibi adlar da verilir. Batmış
Gölü’nün adının buradan geldiği de söylenmektedir.
Batmış Gölü oldukça düz bir alanda yer almakta olup gölün ortalama derinliği 5 ile 10 m
arasında değişmektedir.
Batmış Gölü’ne yöre halkı tarafından Cil ismini verdiren bitki olan (Schoenoplectus lacustris
(L.) Palla subsp. tabernaemontani (C. C. Gmelin) A. & D.Löve ), özellikle alanın kullanımı
açısında yanlış pay etme uygulamasından dolayı alanın biyolojik çeşitliliğini ve ekosistemin
izlenmesinde kullanılabilecek gösterge takson olarak kullanılmadır.
Proje Alanı ve yakın çevresindeki biyotoplarda farklı nedenlerle bulunan kuş türlerini, bu
türlerin yaşama alanı olarak seçtikleri bölgeleri, türlerin buralardaki bulunuş nedenleri ile
karşılaşacakları tehlike kategori ve korunma durumlarını ortaya koyabilmek amacıyla, adı
geçen alanda tarafımızdan ornitolojik gözlemler gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarda proje
alanına yakın kesimlerde geçmiş dönemlerde farklı nedenlerle yürütülen gözlem ve
araştırmalarda elde edilen bilimsel verilerden de yararlanılmıştır.
Saha gözlemlerini destekleyici olarak proje alanı içerisinde yaşayan yöre sakinleri ile yüz
yüze görüşmeler yapılmıştır. Gözlem, inceleme ve değerlendirme çalışmaları sonuçlarına
göre, Batmış Gölü ve çevresinde 91 kuş türü tespit edilmiştir.
Alanda görülen kuş türlerinden bazıları şunlardır: karaboyun batağan, küçük batağan, bıyıklı
sumru, sakarmeke, kızılbacak, yeşilbacak, bahri, leylek, kızkuşu, uzunbacak, gri balıkçıl,
kaşıkgaga, yeşilbaş ördek, tepeli patka, elmabaş patka, angıt, saz delicesi, karabaş martı, van
martısı, küçük kerkenez, şahin, vs.
Ekoturizm çeşitliliği açısında Batmış Gölü çevresinde aşağıdaki çeşitleri uygulanabilir; Dağ,
doğa yürüyüşü (trekking), atlı doğa yürüyüşü, bisiklet turları, kuş gözlemciliği (ornitoloji),
botanik (bitki inceleme), yayla turizmi,
4.3.4.3. Aygır Gölü: Van Gölü Kapalı Havzasında, Süphan Dağı’nın güney eteklerinde 1.950
m seviyesinde tüfler içinde bulunan ve 3,5 km2’yi kaplayan Aygır Gölü bir krater gölüdür.
Aygır Gölü K-G doğrultulu kapalı bir havzaya sahip olup göl alanı dahil yüzeysel drenaj alanı
yaklaşık 13,93 km2’dir.
Dağın eteklerinde kül mahrutları, küçük tali kraterler gibi parazit volkanları her tarafta
görülmektedir. Bu infilak kraterlerinin birisi Aygır Gölü tarafından işgal edilmiştir. Süphan
Dağı’ndan gelen kar suları ile doldurulan bu tatlı su gölünün akıntıları, gölü çevreleyen
gevşek tüflerden sızarak Süphan’ın eteklerinden çıkarak birkaç membaı beslemektedir.
Aygır Gölü derin bir çanak yapısına sahip olup gölün orta kısımlarına doğru derinliği 100 ile
120 m arasında değişmektedir. Aygır Gölü'nün ortalama derinliği 65 m’dir (Güllü, 1999).
Aygır Gölü’nün ana beslenim kaynağını göl yüzeyine düşen yağışlarla birlikte Süphan
Dağı'nın zirvesinden itibaren Aygır Gölü'ne (G'e) doğru akışını gerçekleştiren ve hidrolojik
açıdan mevsimsel özelliğe sahip Şorlar Dere ve yan kolları oluşturmaktadır. Sahanın drenaj
sistemini Süphan Dağı ile etrafında yer alan diğer yükseltilere düşen yağış ve yağışa bağlı
akışa geçen yağmur ve eriyen kar suları oluşturur. Aygır Gölü, Süphan Dağı’nın güneyinde,
dipten kaynayan tatlı sularla beslenmektedir.
Saha gözlemlerini destekleyici olarak proje alanı içerisinde yaşayan yöre sakinleri ile yüz
yüze görüşmeler yapılmıştır. Gözlem, inceleme ve değerlendirme çalışmaları sonuçlarına
göre, Batmış Gölü ve çevresinde 42 kuş türü tespit edilmiştir.
Alanda ve çevresinde görülen kuş türlerinden bazıları şunlardır: sakarmeke, van martısı,
bıdırcın, kızkuşu, şahin, ekin kargası, ibibik, uzunbacak,
karabaş martı, arıkuşu, küçük
batağan, gri balıkçıl, keklik, vs.
Ekoturizm çeşitliliği açısında Aygır Gölü çevresinde aşağıdaki çeşitleri uygulanabilir; Dağ,
doğa yürüyüşü (trekking), atlı doğa yürüyüşü, olta balıkçılığı, bisiklet turları, kampçılık.
4.3.4.4.
Arin(Sodalı)
Gölü:
Van
Gölü’nün
kuzey
kıyısında,
Süphan
Dağı’nın
güneydoğusunda yer alan ve Van Gölü’nden ince bir bantla ayrılan sığ bir soda lagünüdür.
Göl; Karşıyaka, Esenkıyı ve Göldüzü köyleri arasında kalır. Göl çevresinde kuru tarım
yapılmaktadır. Gölden su kullanımı mevcut değildir.
Kuşlar açısından özellikle göç döneminde dünya ölçeğinde önemli bir alandır. Nesli dünya
ölçeğinde tehdit altında bulunan dikkuyruklar(Oxyura leucocephala) alanda üremekte ve tüy
değişimi döneminde alanda konaklamaktadır.
2012 yılı Temmuz-Ekim aylarında ve 2013 yılı Ocak-Mart aylarında Bitlis Doğa Koruma ve
Milli Parklar İl Şube Müdürlüğünce yapılan gözlemler neticesinde Arin Gölünde: çok sayıda
sakarmeke ve elmabaş patka tespit edilmiştir.
Alanda tespit edilen diğer türler ise; dikkuyruk, uzunbacak, kızkuşu, kızılbacak, tepeli pakta,
van martısı, karabaş martı, angıt, kılıçgaga, kaşıkgaga, küçük batağan, yeşilbacak, yeşilbaş
ördek, suna, kızkuşu, cılıbıt, akkuyruksallayan, gri balıkçıl, vs. tespit edilmiştir.
Ayrıca; Arin Gölünün yakın çevresinde bulunan düzlüklerde toy(otis tarda) da yaşamaktadır.
Bitlis Doğa Koruma ve Milli Parklar İl Şube Müdürlüğünce yapılan gözlemler neticesinde 17
adet toy kuşu 2012 yılı Ekim ayında bu düzlüklerde tespit edilmiştir.
Kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından oldukça önemli bir alandır.
4.3.4.5. İron Sazlığı: Nemrut Kalderasının batısında, Bitlis-Muş karayolunun kuzeyinde,
Güroymak ilçesinin kuzeybatısında yer alır. Uydu görüntülerine göre bu sulak alan son 20 yıl
içerisinde hızla küçülmüştür.
Göl aynası geniş sazlık alanlar, sulak çayırlar, dağ bozkırları ve tarım alanlarından oluşur.
Sulak alanın büyük bir kısmı sazlarla(phragmites sp.) kaplıdır. Sazlık alanın etrafı sulak
çayırlarla kaplıdır. su kuşları için önemli bir yaşam, üreme ve göç ortamı oluşturmaktadır.
2012 yılında İron Sazlığı Biyoljik Çeşitlilik Araştırma Alt Araştırması kapsamında Alanda
görülen bazı kuş türleri şunlardır: Lanius collurio – Kızılsırtlı Örümcek kuşu, Tachybaptus
ruficollis – Küçük Batağan, Egretta alba – Büyük Beyaz Balıkçıl, Ardea cinerea – Gri
Balıkçıl, Ciconia ciconia – Leylek, Tadorna ferruginea – Angıt
, Anas platyrhynchos –
Yeşilbaş, Anas clypeata – Kaşıkgaga, Fulica atra – Sakarmeke, Vanellus vanellus – Kızkuşu,
Gerçekleştiririlen çalışmalar neticesinde bölgede toplam 54 kuş türü, üç amfibi ve sürüngen
türü ile iki memeli türü kaydedilmiştir. İron Sazlığı sahip olduğu yoğun sazlık alanlar
sayesinde özellikle birçok kuş türüne üreme döneminde ev sahipliği yapabilecek niteliktedir.
Avrupa dahilinde toplam 57 kuş türünün popülasyonlarının %75’inden fazlası sulak alanlara
bağımlıdır (Tucker & Evans, 1997). Türkiye’de sulak alanların durumunun net olarak
bilinmediği dikkate alınırsa, öncelikli kabul edilen bu türler için Türkiye’nin durumunun ne
olduğu konusunda çıkarımlar yapmamız mümkün değildir. Dolayısıyla İron Sazlığı gibi çok
bilinmeyen sulak alanlarımıza yönelik kapsamlı çalışmaların desteklenmesi ve uzun süreli
gözlemlerin yapılması bölge hakkında nihai kararlar verilmesi için daha doğru olacaktır.
İron Sazlığı sulak alanının günübirlikçiler açısından önemi; Budaklı köyünün bulunduğu
alanda yer alan sıcak su kaynakları ile Sazlıkbaşı köyünde yer alan mesire alanı
günübirlikçiler için dikkat çekici fırsatlar sunmaktadır.
Alanda Bulunduğu Tespit Edilen Endemik Bitki Taksonları
1-Anchusa leptophylla subsp. incana (Boraginaceae): Bu endemik alttür, İç Anadolu’dan
Doğu Anadolu’da Ermenistan sınırına kadar geniş bir alanda yayılım göstermektedir. Temel
olarak kayalık ve bozkır habitatlarında bulunan bu bitki, İron Sazlığı’nın kuzeyinde yer alan
bozkır habitatı boyunca seyrek olarak ancak geniş bir alanda dağılım göstermektedir.
2-Dianthus plumbeus (Caryophyllaceae): Bu endemik türün yalnızca Doğu Anadolu’da
Erzurum ve Bitlis illerinde kaydı vardır ve dar yayılışlı bir türdür. Temel olarak meşe orman
habitatında bulunan bu tür, 1916 yılında toplanmıştır ve daha sonra bir kaydı
bulunmamaktadır. Yalnızca Eken vd. (2006)’ya göre İron Sazlığı içerisinde var olduğu
bildirilmiştir. Söz konusu tür, bu çalışma kapsamında toplanamamış ve fotoğrafı elde
edilememiştir. Meşe ormanlarının son birkaç onyılda yoğun bir şekilde tahrip edilmesi
neticesince, türün alan ve civarından yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olabileceği ileri
sürülebilir.
3-Alcea calvertii (Malvaceae): Bu endemik tür, Doğu Anadolu’da sınırlı bir yayılış alanına
sahiptir. Temel olarak bozkır habitatlarında, aşınmış kıyılarda ve yamaçlarda bulunan bu
bitki, İron Sazlığı’nın kuzeyinde yer alan bozkır habitatında seyrek olarak dağılım
göstermektedir.
Alanda
bulunan
endemik
bitki
taksonları
popülasyon
yoğunlukları
açısından
değerlendirildiğinde, IUCN’e göre “hassas” (VU) kategorisinde yer alan Dianthus plumbeus,
en nadir bulunan tür olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu türe 2012 yılında gerçekleştirilen arazi
çalışmaları sırasında rastlanılmamıştır ve alandaki varlığı bu raporda literatür kaydı ile
bildirilmiştir. Bu türün popülasyon yoğunluğunun ve dağılımının belirlenmesi için daha
ayrıntılı çalışmalara gereksinim vardır.
Alanda bulunduğu tespit edilen diğer iki endemik bitki taksonu olan Anchusa leptophylla
subsp. incana ve Alcea calvertii’nin İron Sazlığı sulak alanının hemen kuzeyinde yer alan
kumlu bozkır alanlarında ve tepe yamaçlarında yer aldığı tespit edilmiştir. Bu bölgede, bu iki
taksondan Anchusa leptophylla subsp. incana görece daha yoğun bir popülasyona sahipken,
Alcea calvertii’nin ise, daha seyrek bir popülasyona sahip olduğu görülmüştür.
Göl aynası: Alan içerisinde beş farklı noktada belirgin bir su kütlesi oluşturan göl aynaları
mevcuttur (Şekil 25). İron Sazlığı içerisinde sazlık-bataklık alanlar ve sulak çayırlara göre
daha az alan kaplasalar da, su kuşlarının konaklaması ve besin ihtiyaçlarını gidermesi
açısından önemli bir habitattır. Bu alanların çoğu kıyıya yakın kesimlerde kaynakların ve su
girdilerinin yakınlarında konumlanmış iken, en büyük su kütlesini oluşturan ana göl aynası,
alanın güney kesiminde kıyıdan 100 m kadar uzakta yer almaktadır.
Sazlıklar-Bataklıklar: İron Sazlığı içerisinde en geniş alanı kaplayan sulak habitat tipi olan
sazlıklar, alanda kuşların üreme alanı olarak kullanma potansiyeline sahip en önemli habitattır
(Resim 13 A). Merkez alanın özellikle batı kesimlerini kaplayan sazlıklar (Resim 13), yaz
ayları dâhil her zaman su içeren bataklık karakterinde bir taban yapısına sahiptir. Alan
içerisinde bataklıkların derinliği yer yer 6 metreye kadar çıkmaktadır. Alanda yer alan
sazlıklarda Typha laxmannii ve Phragmites australis türleri baskın türlerdir (Resim 13 B, C).
Bu iki tür bazı yerlerde tek türün hâkim olduğu sazlıklar oluşturmuşken, yer yer iki türün de
bulunduğu sazlık alanlara rastlanılmıştır. İron Sazlığı’nın kuzeyinde yer alan kesimlerde ve
fazlaca derin olmadıkları yerlerde, sazlık ve bataklıklar mandalar tarafından otlama ve
serinleme amacı ile kullanılmaktadır.
Sulak Çayır Habitatı: Merkez alanın daha çok doğusu ve güneyinde yer alan sulak çayırlar,
İron Sazlığı’nın önemli habitat değerlerinden birisini oluşturmaktadır (Şekil 25). Alanda yer
alan sulak çayırların çoğu mevsimsel olarak su altında kalan alanlardır, ancak yaz aylarında
halen çamurlu ya da ıslak bir şekilde bulunan sulak çayırlar da mevcuttur (Resim 14 A,B).
Bazı sulak çayır niteliğinde olan alanların ise bir süredir su altında kalmadığı, görece kuru bir
toprağa sahip oldukları ve degrade olduğu gözlenmiştir (ResimC). Sulak çayır habitatları, hem
otlamaya uygunlukları hem de otlatma yapılan köylere daha yakın konumları nedeni ile gerek
manda gerekse sığır otlamasına maruz kalmaktadır (Resim 14 D). Arazi çalışmaları sırasında,
daha önce sulak çayır olduğu açık olan bazı alanlarda, aşırı otlatma ve su çekilmesi sonucu
toprakta sertleşmenin olduğu ve sulak çayır bitkilerinin aşırı derecede yıpranmış olduğu
gözlenmiştir. Bu alanlarda sulak çayırın niteliğini kaybetmekte olduğu ve meraya dönüşmekte
olduğu söylenebilir
Ekosistem Direncini Sağlayan Temel Ekosistem İşlevleri ve Döngüler: İron Sazlığı’nda
ekosistem direncini sağlayan en önemli ekosistem işlevi, sazlık-bataklık habitatının temel
bileşeni olan Carex ve Phragmites türlerinin yüksek sürgün verme kapasiteleri ile sağlanan
biyokütle üretimidir. Sürgün vererek hızlı bir şekilde yenilenebilme, içerisinde bulunan
sazlıklar üzerinde insan kaynaklı otlatma, kesme ve yakma baskısı bulunan İron Sazlığı
sulakalan ekosisteminde habitatların ve ekosistem süreçlerinin devamını sağlamaktadır.
Daphnia yoğunluğunun çok olması, gölde balık miktarının az olduğunu gösterirken, aynı
zamanda fitoplankton üzerindeki otlama baskısının artması ile gölün berraklığında bir artışa
yol açacaktır. Bunun tersine, Daphnia yoğunluğundaki bir azalma, göldeki balık miktarının
arttığının bir işareti olacaktır ve aynı zamanda fitoplankton üzerindeki otlama baskısının
azalması ile göl suyunun bulanıklığında bir artışa yol açacaktır. Dolayısıyla, gölde bulunan ve
gölü kullanan canlı türleri arasındaki beslenme etkileşimlerinde önemli bir yere sahip olan
Daphnia popülasyonlarının izlenmesi, gölün ekolojik direncinin sağlayan ekosistem
işlevlerinin durumunun ortaya konması açısından önemlidir.
4.3.4.6. Ahlat Kuş Cenneti ve Ahlat Sazlıkları: Ahlat İlçesinin girişinde, Tatvan-Ahlat
karayolunun hemen üzerinde ve Karayolu ile Van Gölü arasında yer almaktadır.
Kuş
Cennetini çevreleyen yamaçlarda ağaçlandırma çalışmasının yapılmış olması, korunan bir
alan olması nedeniyle doğal yapısı sürekli gelişmektedir. Ahlat Kuş Cennetinin büyük bir
kısmı sazlık alanla kaplıdır.
2012 yılı içerisinde İl Şube Müdürlüğümüzce alanda yapılan gözlemler neticesinde alanda
gözlenen bazı kuş türleri; sakarmeke, gri balıkçıl, elmabaş patka, tepeli patka, küçük batağan,
saz delicesi, van martısı, boz ördek, kaşıkgaga, uzunbacak, kızkuşu, angıt, yeşilbaş, çıkrıkçın,
saksağan,…
Ahlat Kuş Cenneti, kuş gözlemciliği açısından oldukça elverişli bir yapıya sahiptir.
4.3.4.7. Nemrut Kaldera Gölü: Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı tabanının batı yarısı göl ile
kaplıdır. İkisi devamlı üçü mevsimlik olmak üzere beş tane göl bulunmaktadır. Nemrut
Kaldera göllerinin en büyük olanı yarım ay şeklini alan Nemrut gölüdür. Bu gölün ortalama
derinliği 100 metre olarak kabul edilmektedir. Gölün kuzeybatı kenarındaki bir noktada 155m
derinlik ölçülmüştür. Alınan su örneklerinde suyun renksiz, kokusuz, içme suyu lezzetinde
olduğu tespit edilmiştir.
Büyük gölden zamanla ayrılan yaklaşık 1,2 km2 yüzölçümüne sahip Ilıgöl’ün içinde ve
çevresinde çok sayıda sıcak su kaynakları yer almaktadır. Ilıgöl’ün içinde yer alan mineral
madde miktarı, sıcaklığın da etkisiyle oldukça yüksek olup, bu özelliği ile göl suları bazı
hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır.
4.3.5. Doğal Sit alanları
4.3.5.1. Nemrut Kalderası: Nemrut Kalderası 19.12.2002 tarihinde Van Kültür ve Tabiat
Varlıklarının Koruma Kurulu tarafından I. Derece Doğal Sit Alanı olarak tescil edilmiştir.
4.3.5.2. Bitlis Kalesinin kuzeybatısındaki Kömüs Vadisi ile Kentin güneyinde Hersan
Mahallesinin yer aldığı Hersan Çayı Vadisi doğal oluşum ve bitki örtüsü özellikleri
nedeniyle III. Derece Doğal Sit Alanı olarak tescil edilmiştir.
4.4. Seçkin Özellikli Diğer Sahalar
4.4.1.Yaylalar
Kendine has coğrafya ve iklime sahip olan Bitlis’in zengin yaşama kültürü içindeki yayla
yaşantısı çok önemli yer tutar. Bitlis yaylaları, tüm dünyanın giderek daha fazla birbirine
benzemeye başladığı yeni bin yılda, geçmişten gelen ve tadı yaşandıkça fark edilen; günümüz
modern yaşamında tabiattan uzaklaştığımızı bize fark ettiren kuşatıcı ve farklı yaylalardır.
Bitlis ilinde bulunan yaylalar, yayla turizmini canlandıracak, cazibe merkezi haline getirecek
yerlerdir. Merkezde Avaşor, Susana, Haydar Deresi, Adilcevaz ilçesinde, Sütey ve Süphan,
Ahlat İlçesinde Nemrut Kuşhane, Uludere ve Nemrut, Güroymak ilçesinde, Çıtak, ve Şen,
Hizan ilçesinde Örenji, Panor, Mutki ilçesinde Harik ve Meydan, Tatvan ilçesinde ise Nemrut
yaylası bulunmaktadır (Törehan, 2007).
4.4.1.1. Sütey Yaylası: Süphandağının batısında yer alan düzlük alanda ilk defa 2012 yılında
yayla şenlikleri düzenlenmiştir. Bundan sonra da düzenlenmeye devam edilecektir.
Yaz aylarında yaylada bulunan rengârenk çiçeklerin arasında insanlar doğa ile buluşmaktadır.
Alana ulaşım sorunu bulunmamaktadır.
4.4.1.2.Nemrut Kalderası Yayla Şenliği: 07-14 Temmuz tarihleri arasında, Valilik ve
Tatvan Belediyesince ortaklaşa düzenlenen şenlikte; yaz mevsiminin sıcağından biraz olsun
uzaklaşmak isteyenler açısından, dik ve yüksek kayaların çevrelediği gölde her türlü su
sporları ve aktivitelerin yapılabildiği potansiyel ile kıyılarında çok sayıda sıcak su kaynağı
bulunan Ilık Göl, Buhar Bacaları, Buz Mağaraları ve zengin bitki çeşitliliği gibi ilginç doğal
güzellikleri bir arada görmek mümkündür.
4.4.2. Kıyılar
4.4.2.1. Van Gölü Kıyıları: Van Gölü, Bitlis ili sınırlan içinde yaklaşık 215 km kıyı bandına
sahip bulunmaktadır. Göl, iklim koşullan ve kıyı özelliklerinin elverdiği ölçüde kıyı turizmine
elverişli bir doğal kaynak oluşturmaktadır. Van Gölü'nün deniz düzeyinden 1646m
yükseklikte olması ve yörede kara iklimi koşullarının belirleyici olması gibi nedenlerle, kıyı
turizmi mevsimi temmuz, ağustos ayları ile sınırlı kalmaktadır. Göl sularının sodalı olması
kıyı turizmi açısından önemli bir dezavantaj oluşturmamaktadır(Sönmez, 2007: 35).
Bitlis ilinin turizm kaynakları içinde, Van Gölü kıyı bandının oluşturduğu, kıyı turizmi
olanakları özellikle yaz dönemi turizm mevsiminde il turizminde önemli bir potansiyel
kaynak oluşturmaktadır. Van Gölünün su sıcaklığı değerleri ölçülmemiştir. Ancak gözlemlere
göre temmuz ve ağustosta olumlu değerlere sahiptir. İklim koşullarının elverdiği durumlarda,
haziran ayının ikinci yarısı ile eylül ayının birinci yarısı da kıyı turizmine olanak vermektedir.
Bitlis ilinde kıyı turizminin 2 (en fazla 3 ay) gibi kısa sürmesi, ildeki turizm tesislerinin yıl
içindeki doluluk oranlanın etkileyebilecek bir faktördür. Ancak, bölgeye yönelik kültürel
turizm ve 3. yaş turizmi gibi faktörler nedeniyle, Doğu Anadolu Turu kapsamında nisan ayı
başından ekim ayı sonuna kadar devam eden bir turizm mevsiminden söz etmek mümkündür
(Sönmez, 2007:31-35).
Yaklaşık 530km kıyı uzunluğuna sahip olan Van Gölü çevresinde üç tip kıyı şekli
görülmektedir. Bunlar: a) Basık ya da alçak kıyılar, b) Falezli kıyılar, c) Ana kaya veya taşlı
kıyılar. Göl çevresindeki kıyıların %45 ini falezli kıyılar, % 37 sini alçak kıyılar, %18 ini ise
ana kaya ve taşlı kıyılar oluşturmaktadır. Gölün güney kıyılarında ise bu oranlar büyük ölçüde
değişmektedir. (Deniz,2007:424),
Van gölü kıyı nitelikleri
Kıyı oluşumu Kıyı karakteri- niteliği
Sorunlar \ Olanaklar
Sığ sazlık
bataklık
kıyılar
Dik ve kayalık
kıyılar
Turizm kullanımı
açısından olumsuz
Göl havzasındaki akarsu ağızlarındaki ovaların
oluşturdukları kıyılardan Tatvan, Adilcevaz, Ahlat
kıyıları sazlık-bataklıktır.
Gölün güney kıyıları ile Adilcevaz-Ahlat ve AhlatTatvan kıyı kesimlerinde hemen derinleşen kıyı
niteliği, dik ve kayalık kıyı yapısı izlenir.
Kıyıya ulaşılabilirlik ve
kullanım güçlüğü
4-5
m
genişliğindeki
kumsallar,
güneyde Rekreatif amaçlı
Reşadiye'nin batısında, Tatvan'ın kuzeyinde, Ahlat'ta kullanımı ve kıyı
ve Adilcevaz'ın doğu kesiminde devam etmektedir. turizmi olanağı
Kaynak: Sönmez, 2007:37
Kumsallar
4.4.2.2.Tatvan Halk Plajı: Tatvan kentinin kuzeyinde, 1km. uzunluğundaki kıyı
şeridinde yer almaktadır. Tamamen doğal plaj niteliğinde olup, alanda plaj tesisleri,
giyinme-soyunma kabinleri ve günübirlik tesis yoktur. Kente yakın olması ve ulaşım
bakımından elverişli bir konumda olması nedeniyle yaz aylarında yoğun olarak
kullanılmaktadır.
4.4.2.3. Adilcevaz Kıztaş Plajı: Adilcevaz kentinin 5km. batısında Kıztaşı mevkiinde, Köy
Hizmetleri İl Müdürlüğü şantiye alanında çevre düzenlemesi yapılmış plaj kabinleri inşa
edilmiştir. Halkın ve turistlerin kullanımına açıktır. Doğal yapısı, kumsalı ve göl suyu
özellikleri bakımından kullanıma elverişli bir durumdadır.
4.4.2.4. Ahlat Plajları: Ahlat kentinin doğu kesiminde uzanan doğal plajlar kumsalı ve
doğal niteliklerinin yüksek olması nedeniyle yerli ve yabancı turistlerce kullanılmaktadır.
Bunlardan, kente yakın olan kısımlarda, lokantalar ve plaj tesisleri de yer almaktadır.
4.4.2.5. Reşadiye Plajları: Reşadiye plajları kumsalın dar ve iri taneli olması nedeniyle
olumsuz özellikler taşımakla birlikte, küçük koyları ve bitki örtüsü bakımından zengin
çevre özellikleri nedeniyle çekicidir.
Van Gölü kıyı bandında yer alan ve çekiciliği olan bu plajlar dışında birçok doğal plaj
bulunmaktadır. Ancak bunlar yerleşim alanlarından uzak ve ana ulaşım yollarından kopuk
olmaları nedeniyle yoğun olarak kullanılmamaktadır (Sönmez, 2007: 70).
Van Gölü’nün güneyinde topografyanın elverişsiz olması nedeniyle her yerde sahile
karayoluyla ulaşmak mümkün değildir. Yerleşilebilecek ve ziraat yapılabilecek alanların çok
sınırlı olması nedeniyle, bu kıyılarda, fazla kırsal yerleşme de bulunmamaktadır. Bu nedenle,
kıyı boyunca yol yapma zorunluluğu da oluşmamıştır. Zengin bir turizm potansiyeline sahip
olan Van Gölü Havzası içerisinde, gölün güney kıyıları diğer kıyılarına oranla çok farklı bir
doğal ortama sahiptir. Söz konusu farklılıklar arasında; dağların sahil şeridine çok yakın
olmasını, topografyanın ulaşım ve yerleşmeyi büyük ölçüde sınırlandırmasını, nüfus
baskısının yeterince henüz hissedilmemiş olmasını, çok sayıda temiz ve bakir koyların
bulunmasını, görsel manzara açısından ilgi çekici falezlerin varlığını, havzadaki tek ormanlık
alanın burada bulunmasını ve çoğu yerde kıyılara ulaşımın sadece göl üzerinden yapılmasını
sayabiliriz. Bu saha aynı zamanda tarihi yapılar açısından da oldukça zengindir.
Özellikle, doğal güzelliğiyle ön plana çıkan bu alanın, kıyı planlaması ve kullanımının da
farklı olmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda, burada, doğayla uyumlu, nüfus ve yerleşme
baskısı yaratmayacak, sınırlı sayıda ve sınırlı sürede insanın ziyaret edebileceği,
sürdürülebilir, eko turizm faaliyetinin geliştirilmesinin uygun olacaktır. Ayrıca, söz konusu
kıyıların motorlu teknelerle günübirlik ziyaretini mümkün kılan düzenlemelerin, yöreye
sosyoekonomik açıdan önemli katkılar sağlanacaktır (Deniz,2007:424).
4.4.3. Dağlar
4.4.3.1. Nemrut Dağı: Bitlis ilinde doğayla barışık olarak yapılabilecek turizm çeşitlerinden
biri olan dağ ve doğa yürüyüşü kapsamında Nemrut ve Süphan Dağına tırmanma olanakları
mevcuttur.
Nemrut Dağı tırmanışına, dağın güneydoğu eteklerinde yer alan Tatvan’dan başlanır.
Yaklaşık 4–5 saat süren normal bir yürüyüşten sonra Nemrut dağı kraterinin güney veya
güneydoğu kenarına ulaşırlar. Bu noktaya varan dağcılar, Nemrut volkan dağının kraterini, ya
da tabanı çöken bu kraterin oluşturduğu dünyaca ünlü Nemrut dağı Kalderasını yukarıdan
izleme olanağı bulurlar. Nemrut kraterine gezi ve tırmanış için en uygun zaman Haziran
Temmuz-Ağustos ve Eylül aylarıdır. Özellikle güneydoğu ve doğu yüzlerinden doruk ve
krater tırmanışı yapan dağcılar, yürüyüş boyunca Van gölünün doyulmaz güzelliklerini renk
ve görüntülerini izleme olanağı bulurlar (Ülker,1992:162).
4.4.3.2.Süphan Dağı: Sönmüş bir volkan dağı olan Süphan dağı normal eğimlerle yükselen
bir topografyaya sahiptir. Bu nedenle dağa tırmanış (yükseklik dışında) teknik bir zorluk arz
etmez. Normal zorluluk derecesinde dağ yürüyüşleri ile Süphan dağına (4058 m.) her yönden
çıkış yapmak ve dağın doruğuna ulaşmak mümkündür. Van Gölünün batısında yükselen
Süphan Dağının her dağcıyı etkileyen güzel bir manzarası vardır. Ancak gerek ulaşım
kolaylıkları ve dağa yaklaşma olanaklarının elverişli olması, gerekse dağa çıkış sırasında
görülen manzara güzellikleri bakımından Süphan Dağının doğu ve güney yamaçları gezi ve
tırmanışlar bakımından daha çekici ve uygun koşullara sahip bulunmaktadır.
Süphan Dağına doğu yamacından tırmanış için önce, Adilcevaz Erciş karayolu üzerinde
bulunan Aydınlar köyüne gidilir. Adilcevaz-Erciş karayolunun batısında yeralan Aydınlar
köyünden sonra araba ile Kıçgıllı köyüne, oradan da Kızdağı’na çıkılır. İhtiyaç halinde
Kıçgıllı köyünden mahalli dağ rehberi temin edilir. Asfalt bir yol bağlantısına sahip olan
Adilcevaz-Aydınlar yaklaşık 25 km., Aydınlar-Kızdağı arası ise 10 km. dir. Süphan dağına
gezi ve tırmanışa Kızdağı’ndan (2596 m.) başlanır. Yaklaşık 6-7 saatlik bir yürüyüşten sonra
Süphan Dağının en yüksek noktası olan ve krater çukurluğunun kuzeydoğu kesiminde
yükselen Sandıktepe’ye (4058m.) ulaşılır. Dağcılar su ve kumanyalarını yanlarında taşırlar.
Krater çukurluğu ve bu çukur için de yataklanmış buzul gölleri (Sirkler), buzkar ve yaklaşık
1,5km. uzunluktaki dağ buzulu geçildikten sonra aynı rotadan Kızdağı’na dönülür. Dönüş
yaklaşık 3-4 saat sürer. Süphan dağına güney yamaçtan tırmanış yapmak isteyenlerin, önce
dağın güneyinde yer alan Adilcevaz ilçe merkezine gitmeleri gerekir. Buradan otomobil ile
Harmantepe köyüne çıkılır. Yaklaşık 2200 m. yükseklikte yer alan Harmantepe, 10 km.
uzunlukta, normal bir stablize yol ile Adilcevaz’a bağlıdır. Süphan dağı gezi ve doruk çıkışına
Harmantepe köyünden başlanır. Yaklaşık 7-8 saat süren normal bir yürüyüş ve tırmanıştan
sonra dağın ikinci yüksek tepesi olan Kırkşehit tepesine (4030m.) varılır. Bu gezi ve tırmanış
sırasında da Süphan Dağının doruğunda yeralan krater çukuru, bu çukur üzerinde yükselmiş
parazit volkan konileri ile krater tabanında yataklanmış Süphan Dağı buzulu, buz- kar ve
buzul gölleri gezildikten sonra inişe geçilir. Çıkışta kullanılan rotadan tekrar Harmantepe
köyüne dönülür, Dönüş yaklaşık 4-5 saat sürer (Ülker,1992:85) .
Süphan, 4058 metre yüksekliği ve volkanik ihtişamıyla uzaydan da fark edilebilir. İri kaya
blokları ile kaplı zirvesinden Van Gölü ve Arin Gölünün manzarası eşliğinde inerken de
çıkışta olduğu kadar güzel bir manzara vardır ancak zorlu bir dağ olan Süphan dan inişte
dikkatli olunması gerekmektedir (Buğdaycı, 2001:78) .
Süphan Dağına, Dağın güney eteklerinde bulunan Aygır Köyü ve Yıldız Köyünden itibaren
Küçükkale T. Ve Büyükkale T.
kadar araçla gidildikten sonra burada çadırda bir gece
konaklayarak sabah erkenden zirveye çıkmak mümkündür.
4.4.3.3. Ziyaret Dağı: İlin kuzeyinde, Süphan’ın batısında yer alan Ziyaret Dağı düzenli bir
sıradağ durumundadır. Dağın yamaçları dik ve oldukça bozuk görünümlüdür. Sıradağ en
yüksek noktasında 2542 metreye ulaşmaktadır.
4.4.4. Şifalı sular
4.4.4.1. Güroymak (Çukur) kaplıcası: Çukur kaplıcası, Muş-Bitlis yolu üzerinde yer alan
Güroymak yerleşmesine 12 km. uzaklıkta ve Muş ovasının kuzeydoğu kenarındadır. Su
sıcaklığı 38-39°C, PH değerleri 6,7 dolayında olan Çukur Kaplıcası suları bikarbonatlı,
kükürtlü, sodyumlu, magnezyumlu, kalsiyumlu, demirli ve karbondioksitli bir bileşime
sahiptir.
Su ve çamur banyosu uygulamalarına elverişli, romatizma, solunum yolları, sinir sistemi,
böbrek ve idrar yolları ile metabolizma bozukluklarına olumlu etki yapmaktadır. Güroymak
(Çukur) kaplıcası yer ve konumu, akım değeri, fiziki ve kimyasal özellikleri bakımından
olumlu özelliklere sahiptir. Bu kaplıca Turizm Bakanlığının çalışmalarında bölge ölçeğinde
önem taşıyan 2. derece öncelikli kaplıcalar olarak tanımlanmıştır.
4.4.4.2. Ilıcak kaplıcası: Bölükyazı Bucağının Ilıcak Köyündeki bu kaplıca, Bitlis’e 26 km.
uzaklıktadır. Sıcaklığı 44°C olan kaynak suyu, üstü açık küçük bir havuzdan çıkmakta ve yine
üstü açık daha büyük ikinci bir havuza akmaktadır. Çevresinde hiçbir tesis olmayan
kaplıcanın suyu su ve çamur banyosu uygulamalarına elverişli olup, kaplıcanın mikrop
öldürücü, iltihap çözücü etkileri olduğu, bazı deri hastalıkları ve iltihaplı eklem
hastalıklarında olumlu sonuçlar verdiği bilinmektedir.
4.4.4.3. Köprüaltı kaplıcası: Bitlis çarşısı içinde, Bitlis Deresi kenarındaki bu kaynak, üstü
kapalı bir havuz halindedir. Kaynaktan çıkan su miktarı saniyede 0.16ltdir. Suyunun sıcaklığı
18°e
olan
kaynak,
banyo
uygulamaları
ile
deri
hastalıklarına
iyi
gelmektedir.
4.4.4.4. Alemdar Kaplıcası: Bitlis merkezde bulunan bu kaplıca, 15°C sıcaklıkta ve saniyede
1 litre su çıkarmaktadır. Madensuyu olarak kullanılan bu su kükürt kokuludur. Deri
hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.
4.4.4.5. Değirmen İçmesi: Bitlis şehir merkezindedir. Sıcaklığı 13°C’dir. Madensuyu olarak
yararlanılan
üzerinde
tesis
olmayan
bu
su
deri
hastalıklarına
iyi
gelmektedir.
Acısu: İl merkezine 8 km mesafede, Bitlisin yazı Köyündedir. Kaplıca suyunun sıcaklığı 19°C
Kaynağından çıkan su miktarı saniyede 1lt olan su, romatizma ve deri hastalıklarına karaciğer
ve safra kesesi hastalıklarıyla mide, barsak ve göz hastalıklarına iyi gelmektedir.
4.4.4.6. Yılan Dirilten Madensuyu: Bitlisin Zeydan Mahallesinde, Mutki yolu üzerindedir.
Kaynaktan çıkan su miktarı saniyede 0,4 lt’dir. 14°C’e sıcaklıktaki bu su içme şeklinde
kullanıldığında hazmı kolaylaştırmaktadır. Maden suyundan banyo uygulamalarıyla da
yararlanılmaktadır (Törehan, 2007) .
4.4.4.7. Güroymak Budaklı Kaplıcası: Budaklı Köyü’ne 2 km mesafededir. Kaynak suyu
37.4-39°C sıcaklıkta, 12 lt/sn debisi vardır. Sodyumlu, magnezyumlu ve karbonatlı termal
sular sınıfına girer. Kaplıca suyu renksiz berrak hidrojen sülfür kokuludur. Banyo havuzları
vardır.
4.4.4.8. Germav Ilısu Kaynak Grubu: Güroymak Budaklı Köyü’ne 2,5 km uzaklıktadır.
Suyun sıcaklığı 33 °C olup, 13 ayrı noktadan çıkış vardır. Karbonatlı termal sulardandır ve
hidrojen sülfür kokuludur. Kurulu herhangi bir tesis yoktur. Germav Ilısu Kaynağı, Budaklı
Köyü’ne 4,5 km uzaklıktadır. Suyun sıcaklığı 36 °C olup, debisi 10 lt/sn dir. Sodyumlu,
magenzyumlu ve karbonatlı termal su olup, hidrojen sülfür kokuludur. Kurulu herhangi bir
tesis bulunmamakla beraber küçük bir havuz mevcuttur.
4.4.4.9. Aşağı Kılavuz Kaynak Grubu: Hizan ilçesi Aşağı Kılavuz Köy yolunda dere
yakasındadır. Suyun sıcaklığı 18.2 °C olup, toplam debisi 0.3 lt/sn dir. Magnezyumlu,
sodyumlu, demirli ve karbonatlı sulardır. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamakla beraber
doğal havuz mevcuttur.
4.4.4.10. Nemrut Ilısu Kaynak Grubu: Nemrut Krateri içindedir. Ilıkgöl kıyısında sıcaklık
38 °C olup bazı noktalarda 59 °C’ye çıkmaktadır. Sodyum ve bikarbonatlı termal sular
sınıfına girmektedir. Nemrut Dağı kraterindeki bir kaynaktan çıkan suyun miktarı saniyede
0.03 lt’dir. Tesisi bulunmayan kaplıcanın 60°C sıcaklıktaki suyu, romatizma ve deri
hastalıklarına iyi gelmektedir. Buhar tedavisi de ayrı bir özellik arz eder.
4.4.4.11.Simek Kaplıcası: Bitlis Bölükyazı Germav Köyü’ndedir. Sıcaklığı 40°C olup, debisi
0,1 lt/sn dir. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamaktadır.
4.4.4.12. Kömür kaplıcası: Bitlisin Taş Mahallesinde bulunan kaplıcanın, kaynağından çıkan
su miktarı saniyede 0.09 lt’dir. Romatizma ve deri hastalılarına iyi gelen bu suyun sıcaklığı
23°Cdir.
4.4.5.Vadiler
Bitlis, Doğu Anadolu Bölgesi'nin yukarı Fırat ve yukarı Murat bölgelerinin sınırları üzerinde,
Doğu Anadolu'yu Güneydoğu Anadolu'ya bağlayan doğal geçit üzerinde bir vadi kenti olarak
kurulmuştur.
4.4.6. Akarsular
İlin en önemli akarsuları Bitlis Çayı, Garzan Çayı ve Kesan Deresi’dır. Olta balıkçılığı
açısından uygun olan bu yerlerde, bilinçsizce yapılan avlanmalar balık türlerini tehdit
etmektedir.
4.4.7. Kanyonlar
Aşağı Kolbaşı Köyünden Güroymak İlçesine doğru Bitlis-Güroymak karayolunun solunda ve
sağında kanyonlar yer almaktadır.
4.4.8. Uçurumlar
4.4.8.1. Van Gölü Kıyıları: Gölün güney kıyıları ile Adilcevaz-Ahlat ve Ahlat-Tatvan kıyı
kesimlerinde hemen derinleşen kıyı niteliği, dik ve kayalık kıyı yapısı izlenir.
4.4.8.2. Nemrut Kalderası Güney Yamaçları: Nemrut Kalderasının özellikle güney
yamaçları dik ve kayalık bir yapıya sahiptir.
Arz analizi tabloları;
Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede B, Ülke seviyesinde T,
1- Milli Park ve benzeri sahalar
Milletlerarası seviyede: M
Adı
Nemrut Kalderası Tabiat
Anıtı
İlçesi
Bilinirlik
Ahlat-Tatvan-Güroymak
M
NEMRUT KALDERASI TABİAT ANITI DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ
SWOT Analizi
Güçlü Yönler
Araştırmacıların ilgi odağı olması,
Zayıf Yönler
Alt yapı yetersizliği,
Dünyanın en büyük ikinci Kaldera Gölüne Alana ulaşan yolların iyi nitelikte olmaması,
sahip olması,
Doğa bilincinin yetersiz olması nedeniyle
Görsel açıdan peysaj değerinin yüksek çöplerin yere atılması,
olması,
Kurumsal kapasitenin yetersiz oluşu nedeniyle
Doğal karakterinin korunmuş olması,
alanda gerekli çalışmaların yapılmaması,
Bitki tür çeşitliliğinin fazla olması,
Alandan kaçak olarak ağaçların kesilmesi,
Tatvan ve Ahlat İlçelerinden ulaşımın kolay
olması,
Yaz aylarında havanın serin olması,
Doğa turizmine olan talebin sürekli artması,
2012 yılında Ramsar alanı olarak ilan
edilmesi,
Fırsatlar
Tehditler
Alana iki noktadan(Tatvan, Ahlat) ulaşımın
mevcut olması nedeniyle denetimin kolay
olması,
Kaldera içerisinde bulunan Gölün su
seviyesinin son yıllarda düşmeye başlaması,
Çevre kirliliği,
Bitki kaçakçılığı,
Kaçak avlanma,
Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı stratejik kararlar;
Uzun Devreli Gelişme Planı yapılacak,
Alanın Yönetim Planı hazırlanacak ya da daha önce hazırlanan yönetim planı revize
edilerek plan hükümleri çerçevesinde alt yapı eksikliklerinin giderilmesine çalışılacak,
Çevre kirliliğinin önlenmesi için gerekli tedbirler alınacak,
Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede B, Ülke seviyesinde T,
Milletlerarası seviyede: M
1- Ramsar Alanları, Sulak Alanlar ve Benzer Sahalar
Adı
İlçesi
Bilinirlik
Nemrut Kalderası
Ahlat, Tatvan, Güroymak
M
Van Gölü
Tatvan, Ahlat, Adilcevaz
M
Nazik Gölü
Ahlat
B
Batmış(Cil) Gölü
Adilcevaz
B
Arin(Sodalı) Gölü
Adilcevaz
B
İron Sazlığı
Güroymak-Hasköy
B
Aygır Gölü
Adilcevaz
B
Ahlat Sazlıkları
Ahlat
B
VAN GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi
Güçlü Yönler
Kara, hava ve
ulaşılabilir olması,
demiryolu
Zayıf Yönler
ile
Milletlerarası bilinirliğe sahip olması,
kolay Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde
gelişmemiş olması,
Alanın çok büyük olması nedeniyle bilimsel
çalışma yapmanın güç olması,
Su sporları için uygun özellikler taşıması ve
son yıllarda su sporlarının ve yarışmaların Gölün çevresinde rekreatif amaçlı gerekli
yapılıyor olması,
tesislerin bulunmaması,
Doğa turizmine olan talebin sürekli artması,
Suların sodalı olması nedeniyle yöre halkı
dışında yüzme amaçlı kullanılmaması,
Gölün
dört
bir
dolaşılabiliyor olması,
tarafının
araçla
İki İl(Bitlis, Van) sınırları dahilinde kalması,
Göl üzerinde yük taşımacılığından başka,
turizm amaçlı seyahatlerin yapılabileceği
yeterli yüzer araçların bulunmaması,
Fırsatlar
Tehditler
Van Gölü için endemik bir tür olan İnci Gölün çevresinde bulunan Belediyelerin, atık
kefalinin bu gölde yaşıyor olması,
sularını arıtmadan Göle vermesi nedeniyle
kirliliğe neden olması,
Su sporları için uygun özellik taşıması,
Bilinçsiz ve kaçak avlanma,
Ülkemizin en büyük Gölü olması,
Karayolu baskısı nedeniyle Gölün doğal
Kapalı havza niteliği taşıması nedeniyle çok karakterinin zarar görmesi,
sayıda kuş türünü barındırması,
Çevresinde
tarım
yapılan
alanlardan
Çevresindeki tatlı su göllerinin kış aylarında kaynaklanan kirlilik ve tarım arazilerini
donmasına rağmen Van Gölünün kış genişletme çabaları,
aylarında donmaması nedeniyle kuş
türlerinin kış aylarını bu göllerde Göl çevresinde bulunan sazlıkların kesilip
geçirebilmesi,
yakılması,
Kuş gözlemciliği, kuş fotoğrafçılığı ve sportif
olta balıkçılığına müsait olması,
Van Gölü ve çevresinin tarihi ve doğal
değerler bakımından oldukça zengin olması
nedeniyle Göl üzerinde turizm amaçlı tur
düzenleme imkanına sahip olması,
Van Gölü stratejik kararlar;
Van Gölünde, Belediyeler tarafından neden olunan atık su kirliliğine karşı gerekli
tedbirlerin alınması sağlanacak,
Kaçak avlanma, saz kesimi, vs. karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak,
Van Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla
sürekli iletişim halinde olunulacak,
Van Gölü sulak alanında gerekli araştırmanın yapılarak, yönetim planının yapılması
ve Yönetim Planının bir an önce uygulamaya geçirilmesi,
NAZİK GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi
Güçlü Yönler
Gölün
dört
bir
dolaşılabiliyor olması,
Zayıf Yönler
tarafının
araçla Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması,
Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde
Nazik Gölünün olta balıkçılığına müsait gelişmemiş olması,
olması,
Konaklama yerlerinin yetersizliği,
Nazik Gölü sulak alan ekosisteminin kuş
gözlemciliği açısından oldukça elverişli bir Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin
Kurumsal eksiklik,
özelliğe sahip olması,
Ülkemizin Uluslararası öneme sahip sulak Alanın yönetim planının olmaması,
alanlarından bir tanesi olması,
Alanla
ilgili
biyolojik
araştırmasının yapılmış olması,
çeşitlilik
Yöre halkının doğa turizmine olumlu bakışı
ve gelir elde etme isteği,
Fırsatlar
Tehditler
Sportif olta balıkçılığına uygun olması,
Bilinçsiz ve kaçak avlanma,
Çok sayıda kuş türünün beslenme alanı
olarak Gölü kullanması,
Göl çevresinde bulunan sulak çayırlıklarda
suların çekilmesi ile birlikte aşırı otlatma,
sazlıkların tahrip edilmesi,
Kuş gözlemciliği ve kuş fotoğrafçılığına
müsait olması,
Evsel ve tarımsalsal kaynaklı kirlilik,
Biyolojik çeşitliliğin çok fazla olması,
Gölde önemli miktarda sazan balığının
yetişiyor olması,
Nazik Gölü stratejik kararlar;
Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak,
Nazik Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla
sürekli iletişim halinde olunulacak,
Nazik Gölü sulak alanının yönetim planının yapılması ve Yönetim Planının bir an
önce uygulamaya geçirilmesi,
BATMIŞ(CİL) GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi
Güçlü Yönler
Zayıf Yönler
Batmış Gölünün dört bir tarafına ulaşım Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması,
imkanının olması,
Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde
Gölün sulak alan ekosisteminin kuş gelişmemiş olması,
gözlemciliği açısından oldukça elverişli bir
Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin
özelliğe sahip olması,
Kurumsal eksiklik,
Ülkemizin Uluslararası öneme sahip sulak
Alanın yönetim planının olmaması,
alanlarından bir tanesi olması,
Alanla
ilgili
biyolojik
araştırmasının yapılmış olması,
çeşitlilik
Yöre halkının doğa turizmine olumlu bakışı
ve gelir elde etme isteği,
Fırsatlar
Tehditler
Çok sayıda kuş türünün beslenme ve üreme
alanı olarak Göl ve çevresini kullanması,
Bilinçsiz ve kaçak avlanma,
Göl çevresinde bulunan ve yöre halkı
Kuş gözlemciliği ve kuş fotoğrafçılığına tarafından cil denilen bitkinin, suların
müsait olması,
çekilmesi ile birlikte yöre halkı tarafından
kesilmesi,
Biyolojik çeşitliliğin çok fazla olması,
Aşırı otlatma,
Gölde kirlilik meydana getirebilecek
herhangi bir faaliyetin olmaması,
Mevsimsel kuraklığın göldeki su rejimini
olumsuz etkilemesi ve Göldeki suların
düdenlerden akması nedeniyle azalması,
Batmış Gölü stratejik kararlar;
Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak,
Batmış Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla
sürekli iletişim halinde olunulacak,
Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak,
Batmış Gölü sulak alanının yönetim planının yapılması ve Yönetim Planının bir an
önce uygulamaya geçirilmesi,
Alanın tanıtımına ve önemine ilişkin olarak yerel halkın bilgilendirilmesi sağlanacak,
ARİN(SODALI) GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi
Güçlü Yönler
Zayıf Yönler
Arin Gölünün dört bir tarafına araçla ulaşım Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması,
imkanının olması,
Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde
Özellikle Kuş göç döneminde dünya gelişmemiş olması,
ölçeğinde önemli bir alan olması,
Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin
Nesli dünya ölçeğinde tehdit altında bulunan Kurumsal eksiklik,
dikkuyruklar(Oxyura leucocephala) alanda
üremesi ve tüy değişimi döneminde alanda Alanın yönetim planının olmaması,
konaklaması,
Kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından
oldukça elverişli olması,
Ülkemizin Uluslararası öneme sahip sulak
alanlarından bir tanesi olması,
Van Gölüne çok yakın bir mesafede olması,
Yöre halkının doğa turizmine olumlu bakışı
ve gelir elde etme isteği,
Sularının sodalı olması nedeniyle tarımsal
sulamada kullanılamaması,
Fırsatlar
Tehditler
Özellikle kuş göç döneminde Gölde çok Bilinçsiz ve kaçak avlanma,
sayıda kuş türünün görülmesi,
Göl çevresinde bulunan sazlıkların suların
Alanın
Kuş
gözlemciliği
ve
kuş çekilmesi ile birlikte aşırı bir şeklide
fotoğrafçılığına müsait olması,
otlatılması,
Kuş fotoğrafçılığı amacıyla Bölge dışından Gölün çevresinde kontrolsüz bir şekilde ve
ziyaretçilerinin gelmesi,
çok sayıda su kuyularının açılması,
Nesli dünya ölçeğinde tehdit altında bulunan
dikkuyruklar(Oxyura leucocephala) alanda
üremesi ve tüy değişimi döneminde alanda
konaklaması,
Arin(Sodalı) Gölü stratejik kararlar;
Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak,
Arin(Sodalı) Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve
kuruluşlarla sürekli iletişim halinde olunulacak,
Arin Gölü sulak alanının biyolojik çeşitlilik araştırmasının öncelikle yapılması, daha
sonra Sulak alanın yönetim planının yapılması bir an önce uygulamaya geçirilmesi
sağlanacak,
Alanın tanıtımına ve önemine ilişkin olarak yerel halkın bilgilendirilmesi sağlanacak,
Ülke genelinde alanın tanıtılması sağlanacak,
İRON SAZLIĞI DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi
Güçlü Yönler
Alana ulaşım imkanının kolay olması,
Zayıf Yönler
Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması,
Çok sayıda su kuşunun alanı üreme ve Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde
beslenme alanı olarak kullanması,
gelişmemiş olması,
Kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin
oldukça elverişli olması,
Kurumsal eksiklik,
Ülkemizin Uluslararası öneme sahip ve en Alanın yönetim planının olmaması,
büyük sulak alanlarından bir tanesi olması,
İki İl sınırları içerisinde yer alması,
Alanla
ilgili
biyolojik
çeşitlilik
araştırmasının yapılmış olması,
Yöre Alana çok sayıda giriş ve çıkış noktalarının
halkının doğa turizmine olumlu bakışı ve olması nedeniyle koruma ve kontrol
faaliyetlerinde başarısız olunması,
gelir elde etme isteği,
Fırsatlar
Çok sayıda kuş türünün beslenme ve üreme
alanı olarak bu alanı kullanması,
Tehditler
Bilinçsiz ve kaçak avlanma,
Sazlık alanda bulunan sazlıkların ve
Kuş gözlemciliği ve kuş fotoğrafçılığına çayırların suların çekilmesi ile birlikte yöre
müsait olması,
halkı tarafından plansız ve bilinçsiz bir
şekilde biçilerek kurutulması,
Biyolojik çeşitliliğin çok fazla olması,
Alanda aşırı ve plansız otlatma yapılması,,
Germav
kaplıcası
için
gelen
bazı
vatandaşların çöplerini yere atmaları sonucu
çevre kirliliğine neden olması,
Sazlık alan içerisinde kanallar açarak sulak
alanın kurutulması ve arazi kazanma isteği,
İron Sazlığı stratejik kararlar;
Kaçak avlanmalara karşı koruma ve kontrol faaliyetleri artırılacak,
İron Sazlığı Sulak Alanının doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve
kuruluşlarla sürekli iletişim halinde olunulacak,
Plansız saz kesimine karşı tedbirler artırılacak,
Sazlık alanların kurutularak arazi kazanılmasına yönelik olarak tedbirler artırılacak,
Kuş gözlem kulesi yapılacak,
Sulak alanın yönetim planının yapılması ve bir an önce uygulamaya geçilmesi
sağlanacak,
Alanın tanıtımına ve önemine ilişkin olarak yerel halkın bilgilendirilmesi sağlanacak,
AYGIR GÖLÜ DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi
Güçlü Yönler
Zayıf Yönler
Göle ulaşımın kolay olması,
Bilinirliğinin bölge düzeyinde olması,
Aygır Gölünün olta balıkçılığına müsait Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde
olması,
gelişmemiş olması,
Alanla
ilgili
biyolojik
araştırmasının yapılmış olması,
çeşitlilik Konaklama yerlerinin yetersizliği,
Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin
Yöre halkının doğa turizmine olumlu bakışı Kurumsal eksiklik,
ve gelir elde etme isteği,
Alanın yönetim planının olmaması,
Gölün çevresinde ağaçlarla kaplı alanların
olması,
Süphandağının güney eteklerinde yer alması,
Fırsatlar
Sportif olta balıkçılığına uygun olması,
Tehditler
Gölden tarımsal ve içme suyu amaçlı su
alınması nedeniyle Gölün su seviyesinin
Gölün kuzey çevresinde ağaçların bulunması azalması,
nedeniyle yaz aylarında piknik yapabilme
imkanı olması,
Evsel ve tarımsalsal kaynaklı kirlilik,
Köyde doğa turizmine karşı duyarlı
vatandaşların ve Derneğin bulunması,
Aygır Gölü stratejik kararlar;
Nazik Gölünün doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla
sürekli iletişim halinde olunulacak,
Aygır Gölü sulak alanının yönetim planının yapılması ve Yönetim Planının bir an
önce uygulamaya geçirilmesi,
ALAT SAZLIKLARI DOĞA TURİZMİ DEĞERLENDİRMESİ - SWOT Analizi
Güçlü Yönler
Alana ulaşımın çok kolay olması,
Zayıf Yönler
Bilinirliğinin İl düzeyinde olması,
Birçok su kuşunun bir arada görebilme Doğayı koruma bilincinin yeterli düzeyde
imkanının olması,
gelişmemiş olması,
Ahlat İlçe merkezine çok yakın mesafede Kaynakların sürdürülebilir kullanımına ilişkin
olması,
Kurumsal eksiklik,
Fırsatlar
Tehditler
Ahlat halkının doğaya karşı duyarlı olması Hayvan otlatması nedeniyle sazlık alanların
ve söz konusu alanlarda av kontrolünün tahrip edilmesi,
kolay olması,
Ahlat İlçesinde Doğa Koruma ve Milli
Parklar Şefliğinin bulunması,
Ahlat Sazlıkları stratejik kararlar;
Alhat Sazlıklarının doğal karekterinin korunabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarla
sürekli iletişim halinde olunulacak,
Alanın tanıtımına ve önemine ilişkin olarak yerel halkın bilgilendirilmesi sağlanacak,
4.5 BİTLİS İLİNDE DOĞA TURİZM ÇEŞİTLERİ
4.5.1. Kuş Gözlemciliği
İlimizde kuş gözlemciliği yapılabilecek çok önemli alanlar bulunmaktadır.
4.5.1.1.Van Gölü: Ülkemizin en büyük Sulak Alanı olup kapalı bir havza niteliğindedir. Göl,
Bitlis ve Van İl Sınırları dahilinde kalmakta olup kuş gözlemleri açısından oldukça elverişli
bir yapıya sahiptir.
4.5.1.2. Arin Gölü: Özellikle kuş göç döneminde dünya ölçeğinde önemli bir alandır. Nesli
dünya ölçeğinde tehdit altında bulunan dikkuyrukları(Oxyura leucocephala) yaz aylarında
alanda üremekte ve tüy değişimi döneminde alanda konaklamaktadır. Bu dönemde yaklaşık
500-1000 adet bireyi gözlemlemek mümkünüdür.
Alanda tespit rahatlıkla gözlemlenebilecek diğer türler ise; uzunbacak, kızkuşu, kızılbacak,
tepeli patka, van martısı, karabaş martı, angıt, kılıçgaga, kaşıkgaga, küçük batağan,
yeşilbacak, yeşilbaş ördek, suna, kızkuşu, cılıbıt, akkuyruksallayan, gri balıkçıl, vs.
Ayrıca; Arin Gölünün yakın çevresinde bulunan düzlüklerde toy(otis tarda) da yaşamaktadır.
Bitlis Doğa Koruma ve Milli Parklar İl Şube Müdürlüğünce yapılan gözlemler neticesinde 17
adet toy kuşu 2012 yılı Ekim ayında bu düzlüklerde tespit edilmiştir.
4.5.1.3. Batmış Gölü: 2012 yılında Batmış Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi
kapsamında yapılan araştırmalarda Batmış Gölü ve çevresinde 91 adet kuş türü tespit
edilmiştir.
Alanda görüle kuş türlerinden bazıları şunlardır: karaboyun batağan, küçük batağan, bıyıklı
sumru, sakarmeke, kızılbacak, yeşilbacak, bahri, leylek, kızkuşu, uzunbacak, gri balıkçıl,
kaşıkgaga, yeşilbaş ördek, tepeli patka, elmabaş patka, angıt, saz delicesi, karabaş martı, van
martısı, küçük kerkenez, şahin, vs.
Batmış Gölü pek çok Göç eden kuş için konaklama alanı ve üreme alanı konumundadır. Kuş
gözlemciliği açısından önemli bir alandır.
4.5.1.4. İron Sazlığı: Sazlık alanın etrafı sulak çayırlarla kaplıdır. su kuşları için önemli bir
yaşam, üreme ve göç ortamı oluşturmaktadır.
2012 yılında Batmış Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi kapsamında yapılan
araştırmalarda Bölgede 54 kuş türü kaydedilmiştir. Ancak, habitatların incelenmesi ve
literatür çalışmaları sonucunda bölge ve çevresinde toplam 86 türün bulunma olasılığı olduğu
ortaya konmuştur. Bu türlerin 40 tanesi ötücü olmayan kuşları temsil ederken 46 tür ötücü
kuşları temsil etmektedir. Alanda görülen kuş türlerinden bazıları şunlardır: Lanius collurio –
Kızılsırtlı Örümcek kuşu, Tachybaptus ruficollis – Küçük Batağan, Egretta alba – Büyük
Beyaz Balıkçıl, Ardea cinerea – Gri Balıkçıl, Ciconia ciconia – Leylek, Tadorna ferruginea –
Angıt, Anas platyrhynchos – Yeşilbaş, Anas clypeata – Kaşıkgaga, Fulica atra – Sakarmeke,
Vanellus vanellus – Kızkuşu,
4.5.1.5. Nazik Gölü: Bölgenin en önemli tatlı su gölü olan Nazik Gölü’nde fitoplankton,
zooplanktoni omurgasız ve balık yoğunluğunun oldukça fazla olması, kuşlar için gölden
beslenme olanağı sunmaktadır.
2012 yılında Nazik Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi kapsamında yapılan
araştırmalarda Bölgede 49 kuş türü kaydedilmiştir. Ancak, habitatların incelenmesi ve
literatür çalışmaları sonucunda bölge ve çevresinde toplam 91 türün bulunma olasılığı olduğu
ortaya konmuştur. Bu türlerin 43 tanesi ötücü olmayan kuşları temsil ederken 48 tür ötücü
kuşları temsil etmektedir.
Bölgede baskın olarak görülen su ve kıyı kuşlarının bazıları şunlardır: küçük batağan, bahri,
gri balıkçıl, angıt, yeşilbaş ördek, kaşıkgaga, elmabaş patka, van martısı, sakarmeke, vs.
4.5.1.6. Ahlat Sazlıkları ve Kuş Cenneti: Ahlat Sazlıkları ve Kuş Cenneti, kuş çeşitliliği ve
ulaşımın kolay olması nedeniyle kuş gözlemciliği açısından oldukça elverişli bir yapıya
sahiptir.
2012 yılı içerisinde İl Şube Müdürlüğümüzce alanda yapılan gözlemler neticesinde alanda
gözlenen bazı kuş türleri; sakarmeke, gri balıkçıl, elmabaş patka, tepeli patka, küçük batağan,
saz delicesi, van martısı, boz ördek, kaşıkgaga, uzunbacak, kızkuşu, angıt, yeşilbaş, çıkrıkçın,
saksağan, vs.
Bölgenin en önemli tatlı su gölü olan Nazik Gölü’nde fitoplankton, zooplanktoni omurgasız
ve balık yoğunluğunun oldukça fazla olması, kuşlar için gölden beslenme olanağı
sunmaktadır.
4.5.2. Doğa Yürüyüşü (Trekking)
Bitlis ilinde doğayla barışık olarak yapılabilecek turizm çeşitlerinden biri olan dağ ve doğa
yürüyüşü kapsamında Nemrut ve Süphan Dağına tırmanma olanakları mevcuttur.
4.5.2.1. Nemrut Dağı: Nemrut Dağı tırmanışına, dağın güneydoğu eteklerinde yer alan
Tatvan’dan başlanır. Yaklaşık 4–5 saat süren normal bir yürüyüşten sonra Nemrut dağı
kraterinin güney veya güneydoğu kenarına ulaşırlar. Bu noktaya varan dağcılar, Nemrut
volkan dağının kraterini, ya da tabanı çöken bu kraterin oluşturduğu dünyaca ünlü Nemrut
dağı kalderasını yukarıdan izleme olanağı bulurlar. Nemrut kraterine gezi ve tırmanış için en
uygun zaman Haziran Temmuz-Ağustos ve Eylül aylarıdır. Özellikle güneydoğu ve doğu
yüzlerinden doruk ve krater tırmanışı yapan dağcılar, yürüyüş boyunca Van gölünün
doyulmaz güzelliklerini renk ve görüntülerini izleme olanağı bulurlar.
Ayrıca; Kaldera sınırı boyunca doğa yürüyüşü yapmak için oldukça elverişlidir.
4.5.2.2. Süphan Dağı: Normal zorluluk derecesinde dağ yürüyüşleri ile Süphan dağına (4058
m.) her yönden çıkış yapmak ve dağın doruğuna ulaşmak mümkündür. Van Gölünün
batısında yükselen Süphan Dağının her dağcıyı etkileyen güzel bir manzarası vardır. Ancak
gerek ulaşım kolaylıkları ve dağa yaklaşma olanaklarının elverişli olması, gerekse dağa çıkış
sırasında görülen manzara güzellikleri bakımından Süphan Dağının doğu ve güney yamaçları
gezi ve tırmanışlar bakımından daha çekici ve uygun koşullara sahip bulunmaktadır.
Süphan, 4058 metre yüksekliği ve volkanik ihtişamıyla uzaydan da fark edilebilir. İri kaya
blokları ile kaplı zirvesinden Van Gölü ve Arin Gölünün manzarası eşliğinde inerken de
çıkışta olduğu kadar güzel bir manzara vardır ancak zorlu bir dağ olan Süphan dan inişte
dikkatli olunması gerekmektedir (Buğdaycı, 2001:78) .
4.5.3. Yayla ve Festival Turizmi: Kendine has coğrafya ve iklime sahip olan Bitlis’in zengin
yaşama kültürü içindeki yayla yaşantısı çok önemli yer tutar. Bitlis ilinde bulunan yaylalar,
yayla turizmini canlandıracak, cazibe merkezi haline getirecek yerlerdir.
4.5.3.1. Nemrut Kalderası Yayla Şenliği: 07–14 Temmuz tarihleri arasında, Valilik ve
Tatvan Belediyesince ortaklaşa; Nemrut Dağı Krater Gölü Yayla Şenliği düzenlenmektedir.
Yaz mevsiminin sıcağından biraz olsun uzaklaşmak isteyen-ler açısından ideal bir şenliktir.
Dik ve yüksek ka-yaların çevrelediği gölde her türlü su sporları ve aktivitelerin yapılabildiği
bu yaylada, kıyılarında çok sayıda sıcak su kaynağı bulunan Ilık Göl, Buhar Bacaları, Buz
Mağaraları ve zengin bitki çeşitliliği gibi ilginç doğal güzellikleri bir arada görmek
mümkündür.
Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı- Ilıgöl
4.5.3.2. Sütey Yaylası: Adilcevaz İlçesinde yer yer genç alüvyonlarla kaplı 2000 metreyi aşan
yükseltiye sahip volkanik bir platodur. Sütey Yaylası Hayvancılık alanındaki öneminin yanı sıra
av sporları ve bünyesinde barındırdığı yaban hayatı ve eşsiz bitki örtüsü ile ilçe ekonomisine
büyük katkı sağlamaktadır. Bu özellikleriyle tam bir doğal park görünümüne sahip olan yayla
yürüyüş ve piknik alanı olarak ta kullanılabilir özelliktedir.
Bitlis yaylaları, tüm dünyanın giderek daha fazla birbirine benzemeye başladığı yeni bin
yılda, geçmişten gelen ve tadı yaşandıkça fark edilen; günümüz modern yaşamında tabiattan
uzaklaştığımızı bize fark ettiren kuşatıcı ve farklı yaylalardır.
Bitlis İlinde bulunan diğer yaylalar şunlardır: Merkezde Avaşor, Susana, Haydar Deresi,
Adilcevaz ilçesinde, Sütey ve Süphan, Ahlat İlçesinde Nemrut Kuşhane, Uludere ve Nemrut,
Güroymak ilçesinde, Çıtak, ve Şen, Hizan ilçesinde Örenji, Panor, Mutki ilçesinde Harik ve
Meydan, Tatvan ilçesinde ise Nemrut yaylası bulunmaktadır (Törehan, 2007).
4.5.3. Bisiklet Turizmi: Bitlis ve Van İllerinin sınırları dahilinde kalan ve Van Gölünün dört
bir tarafını dolanan şehirlerarası karayolu boyunca bisiklet turları ya da yarışları
düzenlenebilir.
4.5.4. Kış Turizmi: Kış turizmi ve kış sporları açısından değerlendirdiğimizde Bitlis ili
iklimi oldukça elverişlidir. Kış sporları açısından, karla örtülü günler ile kar kalınlığı, karın
yerde kalma süresi ve diğer mikroklimatik etkenler belirleyici faktörlerdir. Van Gölü
kıyısındaki yerleşmelerde (Ahlat, Tatvan, Adilcevaz) yılın 2.5- 3.5 ayı karla örtülüdür. Bu
değer Bitlis kentinde yaklaşık 4 aydır. Daha yüksek yerlerde, kış turizmine elverişli dağ
etekleri ve yamaçlarda, yılın 4–5 ayı (aralık-nisan ayları) karla örtülüdür. Bu iklim koşullan
ile coğrafi fiziki veriler ilde kış turizmine elverişli bir potansiyel oluşturmaktadır.
Bununla birlikte fiziki özellikleri bakımından kış sporlarının geliştirilebileceği alanların
ayrıntılı mikroklimatik etütlerinin yapılması yönlenme, sis tutma, kar sıklığı, pist özellikleri
vb. açılarından incelenmesi yerinde olacaktır. Bu incelemelerin ardından yapılacak tesisler
turistlerin hizmetine sunulmalıdır( Sönmez, 2007: 31).
NEMRUT KAYAK MERKEZİ: Tablo 11. Dağcılık ve Kış Sporları Kaynak Potansiyeli
Yer
Süphan Dağı
Nemrut Dağı
Kaynak Özellikleri
Dağ, doğal göl ve çevre değerleri
Dağ, krater gölü, çevre ve
doğal değerleri,
Gelişebilecek Faaliyetler
Dağcılık,
doğa
yürüyüşleri,
Dağcılık,
kış
sporları,
doğa
rekreasyon
yürüyüşü, rekreasyon
Bitlis Kayak
Doğal yapı nitelikleri, kente yakınlık Kış sporları, günübirlik kullanım
Merkezi
Sapgör Kayak Doğal yapı nitelikleri, kente yakınlık Kış sporları
Merkezi
Rahva Kayak
Doğal yapı nitelikleri
Kış sporları
Merkezi
Kaynak: Sönmez (2007: 38)
Ilıman karasal iklime sahip Bitlis kayak merkezinde kayak sezonu Aralık ayında başlar ve
Nisan ayına kadar devam eder. İkliminin ılıman, kayak sezonunun uzun sürmesi, yörenin
cazibesini her geçen yıl daha da artırmaktadır. Bitlis şehir merkezi, Çift Kaya kayak tesisleri
yıllardan beri bu spor dalına hizmet etmektedir. Bir adet teleski ve konaklama tesisi (kayak
evi), bölgesel ve ülke kayak yarışmalarına ev sahipliği yapmaktadır. Uzunluğu 726m.
kapasitesi 720 kişi/saat olan bu tesis, Türkiye pistlerinde orta ve zorluk derecesi en fazla olan
pisttir. Konaklama hizmetleri kayak merkezindeki kayak evinden sağlanmaktadır. Bunun yanı
sıra Dideban Sapkor Dağına kurulan mekanik (lift) tesis, mahalledeki kayak sporuna hizmet
etmektedir (Törehan, 2007).
İlde yer alan kış sporları tesisleri ve kayak merkezleri şunlardır;
4.5.4.1.Bitlis Kayak Merkezi: Bitlis kentinin Zeydan Mahallesindeki Bitlis kayak
merkezinde telesiyej ile üst ve alt istasyon bulunmaktadır. Pist uzunluğu 700 metredir.
İklim ve pist özellikleri kış sporlarına elverişlidir. Ancak, pist kısa olup bitiş yerinde yerleşme
alanları bulunmaktadır.
4.5.4.2.Sapgör (Dideban) Kayak merkezi: Bitlis kentinin kuzeydoğusunda yer
almaktadır. İklim, yönlenme ve pist özellikleri bakımından kayak ve kış sporları için
elverişlidir. Ancak tesis bulunmamaktadır. Sapgör kış sporları ve kayak merkezi turizm
merkezi ilan edilmiştir. Bitlis kenti çevre yolu Sapgör'ün eteğinden geçecek biçimde
projelendirilmiştir.
4.5.4.3.Nemrut Dağı Kayak Merkezi: Bitlis'te kış sporları açısından önemli bir
potansiyele sahip olan Nemrut Dağı Kayak Merkezi ile ilgili hazırlanan fizibilite plan ve proje
çalışmalarına uygun olarak 2550 metre uzunluğunda 1000 kişi/saat taşıma kapasiteli 2. Etap
Telesiyej Tesisi 2006 yılında yapılarak hizmete açılmış, alanın altyapı çalışmaları
tamamlanmış, sosyal tesislerin geliştirilmesi çalışmaları devam etmektedir. Alanın Bölgesel
Kış Sporları Merkezi olarak işlev kazanması yönünde, Merkezi ve yerel bütçe olanakları ile
gerekli çalışmalar yürütülmektedir.
Nemrut Dağı Kayak Merkezi
2006 yılı içinde 2. etabı tamamlanıp hizmete açılan Nemrut Dağı kayak tesisi, Bitlisi yörenin
ve ülkenin sayılı kayak merkezlerinden biri konumuna getirecektir. Ayrıca bu pist 2550
metrelik pist uzunluğu ile dünyanın sayılı pistlerinden biridir (Törehan, 2007: 37) .
4.5.4.4. Rahva Kayak Merkezi: Rahva düzlüğünü güneyden çevreleyen dağ sırasının
kuzeye bakan yamaçları eğim ve yönlendirme açısından uygun olmasına rağmen, bölgenin
çok sisli ve sürekli kar yağışı alması açılarından dezavantajları bulunmaktadır ( Sönmez, 2007:
37) .
4058metre yüksekliğindeki Süphan dağı, kış mevsimi boyunca etkili kar yağışlarına sahne
olur. Kar kalınlıkları 3-4 metreye ulaşır. Kar kalınlıkları ve meyiller bakımından Kış
sporlarına elverişli bir ortam sunan Süphan dağı, özellikle kayaklı yüksek dağ turları veya
helikopterle yapılan yüksek dağ kayağı ‘Heliski’ bakımından potansiyel bir alan özelliği
taşımaktadır (Ülker,1992: 86).
4.5.5. İnanç Turizmi
İnanç Turizmi; dinlerce kutsal sayılan yerleri ziyaret etmek, dinsel toplantı ve törenlere
katılmak veya bunları izlemek, hac gibi dinsel görevleri yerine getirmek, kutsal ve ünlü
mabetleri görmek amacıyla yapılan ve zaman zaman çok önemli boyutlara ulaşan
seyahatlerin ve konaklamaların oluştuğu turizm olayıdır (Demirkol, Karaman ve Şahin,
2008:219).
Bitlis ili geçmişten bu güne ev sahipliği yaptığı uygarlıkların inanç yönünden de izlerini
taşımaktadır. İlde İslam dinine ait eserlerin yanısıra Hıristiyanlar içinde önemli tarihi eseler
mevcuttur.
İnanç, varoluşundan bugüne, insanoğlunun kimliğine ve yaşamına yön vermiş ve vermeye
devam
etmektedir.
İnançların
kurallarla
yoğrulup
sistemleşmesi
ile
ortaya
çıkan dinlerin toplum yaşamındaki rolü etkisi ve önemi bugün de devam etmektedir.
Uygarlıklar kavşağı olan Anadolu, aynı zamanda, farklı dinlerin uğrak yeri ve farklı inançlara
sahip insanların birlikte yan yana yaşadıkları topraklar olarak dünyanın en ilginç
coğrafyasında yerini alır. Anadolu geçmişten bugüne doğunun batıya, batının doğuya
merhaba dediği bir kilit nokta olmuştur. Bu özellik Anadolu’yu kültürel zenginliklerin
buluşma noktası konumuna getirmiştir çok sayıda tapınak tanrı ve tanrıça kültünün yanısıra
sinagog, kilise, cami gibi kutsal mekanların bu coğrafyada da yer almalarına neden olmuştur
(Yenipınar,2002:73) .
Ahlat Harabeşehir Mahallesi'nde Anadolu'nun ilk Budist tapınağı bulunması ile son
zamanlarda Budist mabedinin de burada bulunmasının ardından buradaki mağara evler yerli
ve yabancı turistin ilgisini çekmeye başlamıştır. Bu mağara evlerin bir kısmı yıkılmış, bir
kısmı mağara şeklinden uzaklaşmış. Fakat 100'den fazla fevkalade güzellikteki mağara ev
Ahlat ilçesinde mevcuttur. Burada 25m2 lik mağara evlerden, 100m2 lik mağara evlere kadar
tek, iki ve üç katlı mağara evler bulunmaktadır. Farklı dini inançlara ait eserlere sahip olması
Bitlis ilinin de inanç turizminin gelişimi sağlanabilecektir (www.turizmgazetesi.com,
17.06.2008).
Türklerin 9. yüzyıldan itibaren kendi istekleriyle Müslüman olmaları ve Malazgirt zaferi ile
başlayan yeni yurda yerleşme hareketleri, gelmiş geçmiş uygarlıkların üzerine, Anadolu’da
yepyeni bir medeniyet oluşturmuştur. Anadolu’da kurulmuş olan bütün Türk devletleri
Müslümanlık kültürünün yayılması için her türlü imkanı kullanarak en seçkin eserleri
meydana getirmişlerdir. Anadolu Türk mimarisinde başta cami olmak üzere mescit, türbe,
kümbet, medrese, çarşı, köprü, kale, köşk ve saray gibi değişik işlevli yapılar üretilmiştir
(Demirkol, Karaman ve Şahin, 2008:219).
Bitlis merkez Zeydan Mahallesindeki tarihi mezarlıkta bulunan Hz. Zülküf Peygamberin
mezarı, burayı üstün kılmaktadır. Peygamber mezarının hemen alt kısmındaki, İstanbul’da
meftun Eyubel Ensari’nin kardeşi ve İslam ordularının sancaktarı Feyzullah Ensari (Alemdar
Baba) Hazretlerinin türbeleri, türbenin yanı başında, Bitlisin İslam orduları tarafından fethi
sırasında şehit düşen kırk sahabeye ait şehitlik, Bitlis’in manevi güzellikleridir. Yine
sahabelerden Tatvan Küçüksu’daki Kotum Baba (Şeyh Abdulvahap); Tatvan ilçesine 8 km
mesafede, Hizan yolu üzerinde bulunan köydedir. Burada yatan şahsın, Ahlat’ta bulunan
Abdurrahman Gazinin kardeşi olduğu rivayet edilmektedir. Ahlat’ta Abdurrahman Gazi, Hz.
Ömer döneminde 640 yılında İyaz Bin Ganem komutasındaki bir İslam ordusu ile Doğu
Anadolu’ya sefere çıkan Peygamberin Sancaktarı, Muaz bin Cebel’in oğludur. Ahlat’ın fethi
sırasında burada şehit düşmüştür. Kimine türbe ve mesire yeri yapılmıştır. Bitlis’te il ve
ilçelerinde bulunan İslami şahsiyetlere ait çok sayıdaki türbe ve kümbetler, yatırlar, cami ve
mescitler, bu yerleri inanç turizminin açısından önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Bu
eserlerin ettiği şekilde değerlendirilmesi, Bitliste inanç turizmini tetikleyecektir (Törehan,
2007 180 ).
4.5.6. Kültür Turizmi
Kültür, toplumun sahip olduğu maddi ve manevi değerleriyle tarihi felsefe, ahlak, bilim,
sanat, teknik, spor, ekonomi, sanayi, eğitim, hukuk, sağlık, turizm vb. alanlardaki varlığının,
süreçlerinin,
etkinliklerinin
gelişmelerinin
oluşturduğu
bir
bütündür.
Kültür-Turizm ilişkisi incelenecek olursa; eski sanat eserlerinin, tarihi yapıların, müzelerin,
eski uygarlıklara ait kalıntıların görülmesi amacıyla yapılan seyahatler, araştırma ve inceleme
için yapılan geziler kişilerin ufuklarını açmakta ve kültür turizmini oluşturmaktadır. Ayrıca
kültür turizminin temelinde değişik amaç ve sebepler yatmaktadır. Tarihi yapıların, eski sanat
eserlerinin, müzelerin ziyaret edilmesi, araştırma ve keşif için yapılan seyahatler, kişilerin
bilgi ve görgülerini artırmak vb. amaçlarla yapılan gezileri kapsar. Değişik medeniyetlerden
kalma eserler, şehirler, köyler, ilginç folklorik yapı, tabii değerler ile beşeri unsurların
oluşturduğu yerleşim şekilleri, el sanatları, dokumacılık, değişik tarımsal ürünler ve bunları
işleme yöntemleri vb. turistik talebin oluşmasına farklı oranlarda etki etmektedir (Batman ve
Oğuz, 2008:190).
Yöresel yemekleri, insanların kültürel özellikleri, geleneksel sanat kolları ve özgün mimari
özellikleri ile Bitlis ili kültürel anlamda turistlerin ilgisini çekebilecek folklorik desenlere
sahiptir. Bu kültürel özelliklerin il tanıtımında daha fazla ön plana çıkarılması gerekmektedir.
İl geçmişte birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olması dolayısıyla farklı medeniyetleri
tanımak isteyen turistler içinde bir cazibe merkezidir. Örneğin Van gölü havzası çevresin de
geçmişin en büyük medeniyetlerinden birini kurmuş olan Urartulara ait eserler görülebilmekte
ve kendilerine ‘Evrenin Kralları’ diyen bu güçlü ve görkemli medeniyetin yaşadığı yerler,
tarım için açtıkları su kanalları gezilebilmektedir.
“Tarihsel Kültür Turizmi” ulusal sınırlar içinde kalan tarihi kültür mirasının belli bir turistik
organizasyon yardımıyla gösterilmesi esasına dayanır. Bu da, toplum içinde oluşmuş “tarihi
kültür mirasının sahiplenilmesi” olgusuyla çok yakından ilgilidir. Yabancıların bu mirasa olan
ilgisi, toplumun bu mirası sahiplenmesi ölçüsünde artar veya azalır (Batman ve Oğuz,
2008:197). Bitlisin sahip olduğu bu kültürel mirasın korunabilmesi için yerel halkta turizm
bilinci oluşturulması gerekmektedir. Bitlis ilinde yerel halkın şu an itibari ile turizm bilincine
sahip olduğunu söyleyemeyiz ancak halkın turizm gelirlerinden pay alması sağlanabilirse, bu
ekonomik getiri doğrultusunda yerel halk sahip olduğu tarihi ve kültürel değerleri koruma
eğilimi gösterecektir.
Çeşitli uygarlıkların beşiği olan Anadolu’da, Selçuklular ve Osmanlılar döneminden
günümüze kadar varlıklarını sürdürebilmiş değişik türde ve çok sayıdaki mimari eserler
arasında en ilginç olanlarından biride han ve kervansaraylardır. Kültürel mirasımızın en
önemli unsurlarından olan bu yapıların, doğanın ve diğer çevresel etkenlerin tahribatına karşı
korunması, bir koruma - kullanma dengesi içinde yaşatılarak tarihi İpek Yolu’nun
canlandırılması amacıyla, turizm olgusu kapsamında değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Bu
hedef doğrultusunda, öncelikle İpek Yolu tur güzergahı üzerinde olan han ve kervansaraylara
turizm amaçlı hizmetleri sunabilecek “Mola Noktası” fonksiyonu verilmesi çalışmaları
başlatılmıştır (Batman ve Oğuz, 2008:197). Araştırmamız aracılığıyla ortaya çıkarmayı
hedeflediğimiz bir sonuçta Bitlis ilinde İpek Yolunun tanıtımı ve bu yol güzergahındaki han
ve kervansarayların restore edilmesi ile Bitlis’te tarihsel kültür turizminin canlandırılacağıdır.
Eski medeniyetlere ait eserlerin, yerel tarih ve kültürlerin, etnografik ve folklorik birçok
zenginliğin kent müzelerinde ziyaretçilerin hizmetine sunuluyor olması “güneş, kum, deniz”
üçlüsünün olmadığı yörelerde kültürel turizm potansiyeli olarak kent müzelerinin önemli bir
misyonu üstlenmiş olduğunu göstermektedir (Metin, 2008: 177).
İlde yapılan, Urartu Medeniyeti ve Doğu Anadolu mutfak kültürü ile ilgili araştırmalar, Bitlis
Kalesi ve Tarihi Selçuklu Mezarlığı kazıları gibi çalışmalar ile ortaya çıkartılan eserler ve ilin
etnografik değerlerine ilişkin eserler ildeki müzelerde sergilenmektedir. Bitliste yer alan kent
müzelerinde
sergilenen
bu
eserler
kitle
canlandırabilmek için fırsat yaratmaktadır.
turizminden
uzakta
kalan
ilde
turizmi
4.5.6.1 Bitlisin Tarihi Yapıları
4.5.6.1.1. Bitlisin Tarihi Kaleleri; Bitlis Kalesi: M.Ö.3332-325 yılları arasında (Kavzinli
Hamdullah Meftuni, Zinnetül Kulub isimli eserinde bu tarihi 312 olarak vermiştir.)
Mekadonya Kralı II. Felibe’nin oğlu Büyük İskender’in Lis ismindeki komutanı tarafından
yaptırılmıştır. İskender’in Babil-Hindistan seferi sırasında Bitlis’te konaklamış ve kalenin
yapılması emrini vermiştir. Kale; Bitlis Çayının kollarından doğudan gelen Rabat ile batıdan
gelen Kosur sularının birleştiği yerde, yalçın bir kaya bloğu üzerindedir.
Kalenin doğu tarafında oldukça yüksek bir burç bulunmaktadır.(Bu burç; “kanlı burç” ismiyle
bilinmiş, infaz yeri olarak kullanılmıştır. Romalılar döneminde idama mahkum edilen birisi
buradan aşağı atılırmış. Ölürse infaz gerçekleşmiş, sağ kalması halinde ise affedilirmiş).Buna
benzer ancak bundan biraz daha kısa olan bir diğer önemli burç
ise batı tarafında, Han
Sarayı Köşesindedir. Aynı zamanda bu burç cephanelik olarak da kullanılmıştır.
Adilcevaz Sahil Kalesi: Van Gölü kıyısında sarp kayalar üzerinde kurulmuştur. Yapılış tarihi
bilinmemektedir. Azerbaycan Şahlarından (İran Şahı) Tacettin Alişan tarafından kesme
taşlarla yaptırılmıştır. 1571 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın veziri Zal Paşa tarafından
teslim alınmıştır. 38 kulesi bulunan Kalenin içerisinde 70 kadar ev ile Süleyman Han Camii,
cephane mahzeni, buğday ambarları, su sarnıçları, mehterhane, kulesi ve dizdar(kale
muhafızı) bulunmaktaydı. Günümüzde sadece kalıntıları bulunan kalenin iç kısmında Davullu
adı verilen bir mağara bulunmaktadır.
Adilcevaz Kef Kalesi: Adilcevaz yakınlarındaki Kef Dağı üzerinde bulunduğundan bu adı
almıştır. Kalenin yapılış tarihi, M.Ö. 2000 yıllarına dayanmaktadır. Yapılan kazı çalışmaları
sonucunda kale ve etrafında bulunan eski şehir kalıntıları ortaya çıkarılmış, bu eserlerin
Urartu dönemine ait olduğu tespit edilmiştir.
Ahlat Sahil Kalesi(Yeni Kale):Çaldıran seferinden dönen Yavuz Sultan Selim Han tarafından
yaptırılmıştır. İran seferinden dönen Kanuni Sultan Süleyman tarafından burası gezilmiş,
ecdadının da aynı yerde gömülü bulunduğu bu kaleyi tamir ettirerek genişletmiştir.
Ahlat Eski Kale(Harabe Şehir Kalesi): Harabe Şehirde bir tepenin üzerinde bulunmaktadır. İç
Kale kısmının Urartular tarafından yapıldığı sanılmaktadır. Bu kale ilk önce Harzemşah
tarafından, daha sonra Moğallar tarafından ve ve son olarak da İran Şahı Şah Tahmasb
tarafından tamamen yıkılmıştır.
Tatvan Kalesi: Kanuni Sultan Süleyman’ın veziri Zal Paşa tarafından 1550-1560 tarihleri
arasında bugünkü Tuğ Mahallesinin bulunduğu yerde yaptırılmıştır. İran Şahı Şah Tasmahb,
Ahlat ve Adilcevaz kalelerini aldıktan sonra bu kaleden Van’a yardım gitmesini engellemek
için bu keleyi yıkmıştır.
Bu kalelerin dışında eski kalıntıları bulunan; Güroymak İlçesine bağlı Cevizyatağı Köyünün
alt kısmındaki Deri Ezdinan Kalesi, Mutki İlçesinin Meydan Bucağına bağlı Zeydan
Köyündeki Zeydan Kalesi, Mutki İlçesinin Kayberan Köyündeki Kelhok Kalesi, Mutki
İlçesine bağlı Dölek Köyünde bulunan Dölek Kalesi, Hizan İlçesinin Sürücüler Köyü
yakınlarındaki Tağ Kalesi ve Hizan İlçesinin Kullu Köyünün üst kısmındaki Kelha Sinbani
Kalesi sayılabilir. Bitlis genelinde 12 adet kale bulunmaktadır.
4.5.6.1.2. Açık Hava Müzesi Mezarlıklar; Dünyada bir ilk, insana ürpertiden ziyade huzur
veren eserler… Bitlis Mezarlıkları. Semaya doğru yükselen her birisi şaheser, bir benzeri daha
olmayan asırlık mezarlıklar ve mezar taşları.
Tarihi Ahlat Mezalıkları(Harabeşehir Kabristanı: Selçuklu Kalesi içerisindeki Harabe Şehirde
bulunmaktadır. Etrafı taş duvarlarla çevrilidir.
Tahtı Süleyman Mezarlığı: İsmini taşıdığı
Mahallede, Hasan Padişah Kümbetinin güneybatısında bulunmaktadır. 14. Asra ait pek çok
şahideli sandık biçiminde mezar taşı, bir akıt ve bir koyun heykeli bulunmaktadır. Kırklar
Mezarlığı: Kırklar Mahallesinde bulunmaktadır. Burada bulunan mezarların çoğı 13 ve 14.
Asırlara aittir.
Meydan Kabristanı(Selçuklu Mezarlığı):Ahlatta bulunan en büyük ve en önemli mezarlıktır.
Bu mezarlıkta 12. Yüzyıldan 16. Yüzyıla kadar tarihlenen tahminen 1000kadar mezar taşı
bulunmaktadır. Bu taşların üzerinde çeşitli tezyini şekiller semboller, edebi metinler vs.
bulunmaktadır. Yedi tanesi kazılarda ortaya çıkarılmış olan, halk arasında “akıt” olarak
isimlendirilen “Tümülüs” şeklinde mezar da bulunmaktadır.
Merkez Kabristanı(Erkizan Mezarlığı): Merkez Mahallesinde Şeyh Necmettin ve Erzen Hatun
kümbetlerinin bulunduğu yerdedir.
Kale Mezarlığı: Yavuz Sultan Selimin Çaldıran Savaşı dönüşünde inşaatına başladığı, Kanuni
Sultan Süleyman zamanında tamamlanan Osmanlı Kalesinin dışında bulunan bu mezarlıkta
Osmanlı dönemine ait mezarlar bulunmaktadır. Bitlis Mırcatlık Mezarlığı: Bitlisin Zeydan
Mahallesindedir. Selçuklu, Akkoyunlu, Karakoyunlu ve Osmanlı dönemine ait birçok mezar
bulunmaktadır. Çok eski bir mezarlık olup birçok Sahabei Kiram ve Şehitler yatmaktadır.
Aşağı Kolbaşı Mezarlığı: Güroymak İlçesine bağlı Aşağı Kolbaşı Köyünün hemen üzerinde
bulunan mezarlıktır. Ahlattaki Selçuklu mezarlığına benzeyen bu mezarlığın en büyük özelliği
Ahlattaki gibi süslü mezar taşlarının bulunmamasıdır.
Yukarı Kolbaşı Mezarlığı: Güroymak İlçesine bağlı Yukarı Kolbaşı Köyü girişinde yer
almaktadır. Mezar taşlarının üzerinde bulunan değişik figürler mezarlığa başka bir güzellik
katmaktadır.
Güroymak Selçuklu Mezarlığı: Güroymak İlçesinde Selçuklu Türbesinin bahçesindedir.
Ahlat, Aşağı Kolbaşı ve Yukarı Kolbaşı mezarlıklarıyla benzerlik göstermektedir.
4.5.6.1.3. Bitlisin Tarihi Köprüleri Kaynaklarda Bitlis genelinde 54 köprü olduğu
belirtilmiştir. Günümüzde bu köprülerden 34 adedi mevcut olup bunlardan 24 adedi halen
kullanılmaktadır. Bitlisin içinden geçen dört dere üzerinde mahalleleri birbirine bağlayan 24
adet köprü bulunmaktadır. Hepsi taş kemer mimarisinde yapılmış, bazıları inşa tarihi ikinci
yüzyıla kadar uzanmaktadır.
Efsel Ağa, Alemdar, Hüsrevpaşa, Gazi Bey, Aynel Barut, Hatuniye, Karadere, Değirmen,
Şerefiye ve Arap Köprüsü bunlardan bazılarıdır.
Yine Ahlat İlçesindeki Akkoyunlulardan kalma Bayındır Köprüsü ile Hizan İlçesindeki
Romalılardan kalma Nazar Çayı Asma Köprü birer tarihi eserdir.
4.5.6.1.4. Çeşmeler; Yörede “bulak” olarak adlandırılan çeşmeler genel kültür yapısında
önemli yer tutar.Üzerine maniler ve türküler yazılmıştır. Şebeke sistemiyle suyun evlere
taşınmasından
sonra
önemini
kaybetmiştir.
Özellikle
bakımsızlık,
ilgisizlik,
yol
genişletilmesi, ve kanalizasyon çalışması gibi bir çok nedenden dolayı çeşmeler yıkılmaya
yüz tutmuştur.Bitlis genelinde bulunan çeşme sayısı bin civarında olup bunlardan günümüzde
ancak 1/3 ü kullanılır haldedir.
4.5.6.1.5. Camiler; Selçuklu ve Osmanlı mimarisinin özelliklerini taşıyan camilerimiz,
Türkislam kültürünü en güzel şekilde günümüze kadar yansıtmaktadır.
Ulu Cami: Şehir Merkezinde bulunmaktadır. Selçukluların Bitlisteki ilk eseri olan bu cami
kitabesine göre Miladi 1150(bir başka eserde 1153 olarak geçmektedir.) tarihinde Ebul
Muzaffer Mehmet tarafından yapılmıştır. Caminin kitabesi kûfi yazıdır. Kesme taşlardan ve
sade bir şekilde yapılan cami 1916 Rus işgalinde yıkılmış, büyük hasara uğratılmıştır. Pek az
tanınan ve Artuklu Camii mimarisinin ilk örneği olarak görülen Bitlis Ulu Camii üç sahın(nef)
düzenine dayanmaktadır. Artuklular döneminde inşa edilen Silvan, Mardin ve Kızıltepe
Camilerinin ilk öncüsü ise Anadolu’da Bitlis Ulu Cami’dir.
Dış görünüşünün en belirgin özelliği camiden ayrı olarak konik külah biçiminde olan
minaresidir. Minare camiye nazaran sonradan yapılmıştır. Minarenin kşitabesine göre 1492/93
yıllarında yapılmıştır. Camide olduğu gibi minarede 1916 Rus işgalinden nasibini almış,
özellikle minarenin kitabe kısmı çok tahrip edilmiştir. 1960 lı yıllarda yıldırım çarpması
sonucunda şerefiyeden yukarısı çatlamış aslına uygun olmayacak şekilde şerefiyeden yukarısı
yeniden yapılmıştır.
Şerefiye Camii ve Külliyesi: Bitlis’ten geçen Rabat ve Kösür çaylarının birleştiği yerde camii,
medrese, imaret ve türbeden oluşan bir külliyedir.Kitabesine göre 1529 tarihinde IV. Şeref
Han tarafından yaptırılmıştır. Bitlis’e özgü Ahlat taşından yöresel mimariye uygun bir şekilde
yapılmıştır.
Minaresi kesme taştan kare kaideli olup imaretin ön yüzüne ekleniştir. Minare gövdesi
silindiriktir. Ortadan rumi ve kıvrak dallarla süslü bir kuşakla kesilmiştir. Minare külahı
sekizgen biçimindedir.
Gökmeydan Camii: Mahallebaşı(Gökmeydan) semtindedir. Caminin batı tarafında 1924
yılında yapılan güzel bir mimari örneği olan minaresi bulunmaktadır. Caminin mihrap ve
kıble duvarının dış kısmında oyma ve kabartmalar bulunmaktadır.
Kızıl Cami(Kızıl Mescid Cami):Şehir merkezinin doğuya doğru yükselen kısmında, Bitlis
Çayının doğusunda, kendi ismiyle anılan semttedir. Yapı kesme taşla ve kare şeklindedir.
Alemdar Cami: Şehrin güneyinde aynı isimle anılan Alemdar Köprüsünün kuzeybatısında,
derenin yamacındadır. Caminin ismi, Feyzullah Ensari Hazretlerinin kardeşi Feyzullah Ensari
den(Aşemdar Baba) gelmektedir. Bu zatın türbesi caminin alt katındadır.641 yılında Bitlisin
İslam orduları tarafından fethi sırasında burada şehit düşmüş, üzerine Osmanlı döneminde
kendi ismiyle anılan bu günkü cami yapılmıştır.
Dört Sandık Cami:Gökmeydan denilen yerin biraz altında , Bitlis e hakim bir tepenin üzerinde
yapılmıştır.
Caminin içerisinde 4 yatır sandukası bulunmaktadır. Bu kişiler Şeh Hasani Hizani, Şeyh
Abdulhani Bedehşani(Aslen Afganistanlıdır.), Şeyh Abdullah Bedehşani nin halifesi, Hasani
Hizaninin oğlu Şeyhülislam Abdullak ve Ahmedi Hamedani(İranlıdır.)
Cami kesme ahlat taşından yapılmıştır. Tarihini belirten iki kitabe bulunmaktadır. Birinci
kitabe caminin içinde mihrabın sol yanındadır. Bu Kitabede 1552 tarihi, dışarıdaki türbe
duvarında ise 1543 tarihi bulunmaktadır.
Seyyid İbrahim Mescidi: Bitlisin en eski eserlerindendir. 1250-1300 yılları arasında yapıldığı
tahmin edilmektedir.
Aynel Barut(Ayn El Barit Soğuk Pınar) Cami: Cami ismi Baritten(Arapça soğuk, buz gibi)
gelmektedir. Büyük bir ihtimalle Caminin alt katında bulunan ve son derece soğuk olan sudan
almaktadır. Cami kesme taştan yapılmıştır. İçten beşik tonoz, dıştan düz toprak damla
örtülüdür. Dört sivri kemer ve kare kubbe üzerine yapılmıştır. Gerek kemer kavisleri gerekse
mihrap bir mimari dekorasyondur.
Hacı Begiye Mescidi:1444 yılında Emir Hacı İbrahim oğlu Emir Hacı Mehmet tarafından
yaptırılmıştır.
Memi Dede Mescidi: Şehrin güneyinde, Alemdar Köprüsünün şehirden çıkış ucundadır.
Kitabesi, mescidin içindeki Memi Dede Türbesi ile ilgili olup 1572 tarihini göstermektedir.
Kureyşi Cami: Şehrin batı yakasında, Zeydan mahallesine çıkan yokuşun yamacında, Kreyşi
Semtindedir. Caminin batısında dikdörtgen şeklinde küçük planlı türbenin içinde Sultan
Kreyşi hazretlerinin mezarı bulunmaktadır.
Sultaniye Camii:Alemdar Köprüsünün yakınında, Şeyhül Garip türbesinin üst katıdır. Kesme
taştan yapılan binanın alt katı Şeyhül Garip in türbe ve zaviyesi üst katı Sultaniye camiidir.
Hatuniye Cami: Abbasilerden Evhadullah Sultanın kızı Huma Hatun tarafından yapıldığı
rivayet edilmektedir.
Nuhiye Camii: Hersan Mahallesinin Kurubulak semtinde bulunan bu cami , aynı isimle anılan
türbe ve mescitle bir külliye şeklindedir. Caminin kitabesi yoktur. 1700 yılında yapıldığı
sanılmaktadır.1916 Rus harbinde tamamen tahrip edilen camii, Cumhuriyet döneminde tamir
edilerek ibadete açılmıştır.
Zal Paşa Camii: Ahlat-Adilcevaz yolu üzerindedir. Cami Kanuninin vezirlerinden Zal Paşa
tarafından yenilenmiştir. Bu nedenle ismi Zal Paşa Camii olarak kalmıştır. Camii Ahlat
taşından yapılmış olup iç bölümünde kale ortada kare oluşturan dört sütun bulunmaktadır.
Yapıyı dıştan 12 kubbe örtmektedir.
Ulu Cami: Adilcevaz İlçesinin batı ucunda, Van Gölü kıyısının yamacında eski kale
harabelerinin içindedir. Selçuklular tarafından yapılan Camii, Adilcevaz kalesi yıkıntıları
arasında bulunmaktadır. 1965 yılında restore edilerek hizmete açılmıştır.
Emir Bayındır Camii: İki Kubbe Mahallesinin batısında, Bayındır Kümbetinin kuzeyinde
bulunan camidir. Kitabesinde 1477 yılında Akkoyunlulardan Bayındır İbni Rüstem tarafından
“Ameli Babacan” isimli bir ustaya yaptırılmıştır.
İskender Paşa Camii: Kale Mahallesinin güneyinde kale surlarının içerisinde yer almaktadır.
1584 yılında Kanuni Sultan Süleymanın vezirlerinden İskender paşa tarafından yaptırılmıştır.
Caminin minaresi Mimar Sinan a aittir. Osmanlı mimarisinin Tipik bir örneğini teşkil eden
eser dikdörtgen şeklindedir. Cami renkli Ahlat taşından yapılmıştır.
Kadı Mahmut Camii: Kale içerisinde İskender Paşa camiinin karşısındadır. Portal üzerindeki
kitabeye göre 1584 tarihinde kadı Mahmut isimli bir kişi tarafından yaptırılmıştır. İskender
Paşa camiine benzer bir plan şemasına göre Osmanlı Mimarı tarzında kesme taştan sade
olarak yapılmıştır.
İbadet kısmı dıştan yüksek kasnaklı piramidal bir taş külahlı kubbe ile örtülüdür.
Hizan Camii: Gayda yakınlarında olup Bütün Bitlis in en eski yapılarındandır.
Bitliste bu cami ve mescitlerin dışında; Şeyh Hasan Cami, Taş Camii, Kale ASltı Camii, Gazi
Bey Camii, Zeydan Camişi, Kalo Camii, Hamtus Camii, Kadiri Mescidi, Şeyh İshaki Daki
Mescidi, bulunmaktadır.
4.5.6.1.6. Türbeler; Bitlis türbe ve ziyaretgah bakımından Türkiye’nin en zengin illerinden
birisidir. İl genelinde 27 türbe 18 kümbet bulunmaktadır.
Memii Dede Türbesi(Şehitlik): Memi Dede Mescidinin yanındadır. Bitlisin en eski yapıtı olan
türbe, 12 kenarlı bir prizma görünümünde olup içten düz silindir şeklindedir. Süslemelerin
tamamı klasik Selçuklu üslubundadır. Kitabesi yoktur. Ancak; 641 yılında halife Hz. Ömer
zamanında, Bitlisin fethiyle görevlendirilen İyaz Bin Ganem komutasındaki ordudan şehit
düşenler için yapıldığı rivayet edilmektedir.
Feyzullah El Ensari(Alemdar Baba) Türbesi: Alemdar Baba Camiinin alt katındadır.
İstanbulda meftun bulunan ünlü Eyyüb El Ensari hazretlerinin küçük kardeşidir. 641 yılında
Bitlis’i fethetmek için gelen İyaz Bin Ganem komutasındaki ordunun Alemdar( sancaktarı)
olarak Bitlis’e gelmiş ve burada şehit düşmüştür. Hakikatte bu tarih Feyzullah Ensari’nin
yaşadığı tarihe denk gelmektedir.
Veli Şemsettin Türbesi: İhlasiye medresesinin etrafında kümelenmiş olan beş yapıdan
medresenin batısına düşen büyük yapıdır. 15. Asrın ilk yarısında Bitlis’te yaşamış, ilmi
hüviyeti ile ün salmış olan Veli Şemsettin adına yapılmıştır. Kitabesi yoktur.
Seyyid İbrahim(Şeyh Hacı İbrahim) Türbesi: Kitabesi yoktur. İçerideki mezar taşında Molla
İbrahim ismi ve 1781 tarihi zikredilmektedir. Türbe dıştan kare gövde üstünde yükselen
sekizgen kasnak piramit biçimli külahla son bulur.
Ziyaeddin Han Türbesi: İhlasiye medresesinin tam karşısında bulunan üstü kesik türbedir.
Kitabesi olmayan bubüyük bir geçmez tonoz oluşturacak biçimde eğimli yükselmektedir.
türbenin 14. yüzyıl sonları veya 15. yüzyıl başlarında yapıldığı tahmin edilmektedir. Kare
planlı yapının duvarları dört köşede büyük bir geçmez tonoz oluşturacak biçimde eğimli
yükselmektedir.
Şeyh Tahiri Gürgi Türbesi:1664/65 yıllarında Abdal Han tarafından yaptırılmıştır. Bina dıştan
12 kenarlı prizma, içten ise silindir şeklindedir.Kahverengi kesme taştan yapılmıştır.
II. Şeref Han Türbesi: İhlasiye Medresesinde kümelenmiş olan yapılardan en güneyde
olanıdır. Kitabesi yoktur. Kesme Ahlat taşından yapılmıştır.
Üç Bacılar Türbesi: İhlasiye Medresesinin çevresinde bulunan yapılardan medresenin tam
karşısında olan yapıdır. Kuzey güney doğrultusunda dikdörtgen bir plan üzerine kesme
taşlarla inşa edilmiştir. Ender rastlanan bir görünüşü ve mimari yapısı bulunmaktadır.
Kemerlerinde mimari bir kavis bulunmaktadır.
Saidiye Türbesi: Sarı Ahlat taşından kare planlı yapılmıştır. Kurubulak semtinde Nuhiye
medresesinin yanı başındadır. Eserin yapısı kübiktir. Gövdeyi; sekizgen kasnak üzerine oturan
piramit şeklinde külah örtmektedir.
Nuhiye Türbesi: Kitabesinde Ebced hesabı ile 1700 tarihinde yapıldığı yazılıdır. Kareye yakın
dikdörtgen planlıdır. Kesme taştan yapılan yapının kapı ve pencere silmeleri örgü motifiyle
süslenmiştir. Sekizgen piramit biçimi bir külahla örtülüdür.
Memi Dede(Şey Hasan Kınayı) Türbesi: 1572 yılında kesme taştan yapılmıştır.
Hacı Hasan Şirvani Hoca Türbesi:Kitabesinde 1822 yılında yapıldığı yazılıdır.
Şeyh Mehmedi Küfrevi Türbesi: Giriş mekanından asıl türbeye geçilen kapı üstünde kiş
kitabede 1898 tarihinde yapıldığı yazılıdır. Kesme Bitlis taşından yapılan binanın üstü
Bitlis’teki diğer yapıların aksine külah şeklinde değil, yuvarlak kubbemsi bir yapıdadır.
Bu türbelerin yanısra Bitlis Şehir Merkezinde; Şeyh Mahmudi Üryani(Çıplak Baba), Şeyh
Garip(Şeyh Mahmudi Mirza Kani) Türbesi, Şeyh Abdulhani Bedehşani Türbesi, Şemsi
Bitlisi(Hacı Mahmut Hoca) Türbesi, Şeyh Abdulhani Kadiri Türbesi, Şeyh Tahiri Şami
Türbesi, Şeyh Hasani Hizani Türbesi, Hacı Yusuf Türbesi, Şeyh İsa
Türbesi,
Sultan
Abdurrahmani Kureyşi Türbesi, Şeyh İsahaki Hatlani(Daki) Türbesi, Seyyid Nefise Türbesi,
Karar Baba(Garip Baba) Türbeleri bulunmaktadır.
Kırk Kardeşler Türbesi(Ziyaretgahı): Adilcevaz da İranlılarla yapılan savaşta şehit düşen
Kanuni Sultan Süleymanın veziri Zal Paşanın oğlu ile diğer şehitlerin yattığı ziyaretgahtır.
Ahlattaki Kümbetler dünyanın en büyük açık hava müzesi görümündedir. Yine bu kümbetler
şekil olarak Orta Asya Türk çadırlarına benzemektedir. Bu kümbetler orta asya çadır
kültürünün, Anadolu’ya taşla yansımış halidir.
Şeh Necmettin Kümbeti: Ahlatın en eski yapısıdır. İkim katlı kare biçimli bir yapıdır. Alt
kattaki mezar odasına bir merdivenle inilir. Mezar odasının üzeri beşik tonozla örtülmüş olup
1968 yılında yapılan onarımla üzeri pramidal külahla örtülmüştür.. Mimari tarzı ve yapılan
süsler Selçuklu uygarlığını yansıtmaktadır.
Usta Şagirt(Ulu) Kümbeti: Ahlattaki türbelerin en büyüğü olup 13. Asrın son çeğreğinde
yapıldığı sanılmaktadır. Kitabesi yoktur. Türbe iki katlıdır. Alt katta mezarlık bulunmaktadır.
Üst katta ise ana mekan bulunmaktadır.
Çifte Kümbet: Harabe şehir ile yukarı çarşıyı birbirine bağlayan yolun kenarında
bulunmaktadır. İki kümbet bulunmasından bu ismi almıştır. Hüseyin Timur Esen Tekin
Kümbeti: İki katlı olan bu kümbet altta kare, üstte konik külahla örtülmüş altıgen gövdeye
sahiptir. Mezar odası aynalı tonozla örtülmüştür. Bugatay Aka Şirin Hatun Kümbeti: Alt kat
mezar odası, üstte kat ise ana mekandır. İç kısımda “cennetin bekçileri” olduğuna inanılan iki
adet tavus kuşu motifi bulunmaktadır.
Hasan Padişah Kümbeti: Portal üzerindeki kitabede 1275 yılında Mahmut oğlu Hasan Aka
için yaptırılmıştır. Kümbet 2 katlın olup kare kaide üzerine onikigen kasnakla silindirik
gövdeye geçirilmiştir.
Alimoğlu Hurşit Kümbeti:13. Asrın sonlarında yapıldığı sanılmaktadır. Bu gün sadece kaidesi
kalmıştır.
Mirza Muhammed Bey Kümbeti: İç mekanı pandantiflerle geçişi sağlanan bir kubbe örter.
Kubbenin ortasında bir çarkıfelek motifi vardır. Dış örtü piramidal külah şeklindedir.
Yarım Kümbet: Kitabesi yoktur.
Ananim Kümbet I:Kare planlı mezar odası bulunan bu kümbetin 13. Yüzyılda yapıldığı
tahmin edilmektedir.
Erzen Hatun Kümbeti:Portal üzerindeki kitabesine göre 1396/97 yılının zilhicre ayında vefat
eden Emir Ali Kızı Erzen Hatun için yaptırılmıştır.Kümbet Karakoyunluların ilk döneminde
yapılmıştır.
Kaşif Kümbeti: İki Kubbe Mahallesinde bulunmaktadır.
Emir Ali Kümbeti: Ana mekanı kare planlıdır.Ana mekan içten kubbe, dıştan pramidal
külahla örtülüdür.
Bayındır Kümbeti: Kitabesine göre 1481 yılı Ramazan ayında ölen Akkoyunlu hükümdarı
Uzun Hasan ın torunu Rüstem beyin oğlu Bayındır Han adına yaptırılmıştır. Kare kaide
üzerindeki sütunlar ve kemerlere güneye doğru açılan silindirik gövdesi ve konik külahı ile
Ahlat’ta mevcut olan kümbetlerden tamamen farklıdır. Kümbet içten kubbe dıştan basık konik
çatı ile kapatılmıştır.
Anaonim Kümbet II: Kitabesi yoktur. 15. Yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır. Kare planlıdır.
Dede Maksut Türbesi: İki Kubbe Mahallesinde, Emir Ali Kümbetinin karşısındadır. Kitabesi
bulunmamaktadır. Kümbet kare plânlı ve son derece basit bir yapıdır. İç mekânı örten kuzeygüney ekseninde beşik tonoz, dışta düz bir çatı vardır.
Abdurrrahman Gazi Türbesi: Muaz bin Cebel’in (r.a) oğludur. İslâm ordusunun
bayraktarlığını yapmış, bir savaş esnasında burada şehit düşmüştür. Tunus Mahallesinin
çıkışında bulunan bir tepe üzerindedir.
Selçuklu Kümbeti: Güroymak ilçe merkezindeki tarihi mezarlığın içindedir. Selçuklulardan
kalma bu eser, Ahlat’taki kümbetler gibi iki katlıdır. Kümbet; alttan kare, üstten içten kubbe,
dıştan ise konik çatının örttüğü silindirik bir gövdeye sahiptir. Doğudan bir kapı alt kattaki
mumyalığa gider. Mumyalığın üzeri aynalı tonozla örtülerek doğu, batı ve kuzeye açılan
dehliz pencerelerle aydınlatılmıştır. Silindirik plânlı üst katın kuzeyinde bir giriş kapısı, doğu,
batı ve güney yönlerinde dikdörtgen şeklinde birer penceresi bulunmaktadır. Kümbetin iç
kısmı, dış kısmı gibi daire plânlı olup mihrabı yoktur.
Güroymak Selçuklu(Karınday) Ağa) Kümbeti:
Kümbetin kapısı üzerinde bulunan
kitabesinde “1290 Ramazan ayında ölen büyük emir Karınday Aga’ya aittir ibaresi” yazılıdır.
Bu eser 1971 yılında onarılmıştır.
Şeyh Abdurrahman-i Taği ve Şeyh Muhammed Diyauddin Türbesi: Allah yolunda, İlahi
Kelimetullah için mücadele vermiş, Tarikat-ı Nakşibendiyye’nin Sadat-ı Kiramlarından olan
bu Allah dostlarının kabri şerifleri; Güroymak ilçesinin Şen Tepe Mahallesindeki Mutlu
ailesine ait mezarlığın içindedir. Her iki zatta bu ailenin dedeleridir.
Türbe; Nakşibendi Sadatlarının gelenek ve adabına uygun olarak basit halde yapılmış, üstü
açık durumdadır. Etrafı iki metreye yakın sade duvarla çevrilidir. Son yıllarda Ahsen Vakfı
tarafından restore edilerek mezar taşları değiştirilmiş, markâda çıkış yolunun üstü güzel bir
şekilde kapatılmıştır.
Şeyh Abdulvahap(Kotum Baba) Türbesi: Tatvan İlçesine 8 km mesafede, Hizan yolu zerinde
bulunan köydedir. Burada yatan şahsın, Ahlat’ta bulunan Abdurrrahman Gazi’nin kardeşi
olduğu rivayet edilmektedir.
Sıbgatullah Arvasi (Gavs-ı Hizani) Türbesi: Gayda’ya hâkim bir tepenin üzerinde
bulunmaktadır. Nakşibendi Tarikatının Mürşidi Kâmillerinden Seyyid Sıbgatullah Arvasi ve
aile efradları burada yatmaktadır. Üzeri tamamen açık olan mezarlığın iç kısmı ihate duvarıyla
çevrilidir. Duvarın içerisinde Gavs-ı Hizani ve evlatları bulunmaktadır. Türbe 2012-13
yıllarında Ahsen Vakfı tarafından modern bir şekilde yenilenmiştir.
Şeyh Muhammed Alaaddin/Ohin:
Şeyh Fethullah-i Verkanisi hazretlerinin oğlu olup,
Şeyh Alaaddin-i Ohin'i diye şöhret bulmuştur. Nakşibendi Tarikâtının Mürşitlerinden olup
Muhammed Diyauddin’in halifesidir. Kabri Şerifleri Yukarı Koyunlu (Ohin) Beldesindeki
dergâhın mezarlığındadır. Mezar çok sade olup üzeri ve yanları tamamen açıktır.
Şeyh Abdullah Bin Derare (Kotum Baba) Türbesi: Tatvan ilçesine 8 km mesafede, Hizan
yolu üzerinde bulunan köydedir. Tarihiyle ilgili herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Kotum
Baba, İslam ordularının bölgeye gelmesi ile birlikte Kotum’a (Küçüksu) kadar gelebilmiş,
yaşlı olduğu için daha ileri gidemeyerek burada kalmış ve burada vefat etmiştir.
4.5.6.1.7. Medreseler; Bitlis genelinde bulunan medrese sayısı 14 adettir.
İhlasiye Medresesi: Bitlis İli, Gökmeydan Semtinde bulunan İhlasiye Medresesi, Medreseler
içerisinde en büyük ve kıymetli olanıdır. Bu Şaheser Selçuklular tarafından 1216 tarihinde
yaptırılmıştır.
Mimari tezniyat açısından çok kıymetli olan eser klasik Selçuklu üslubunda süslenmiştir.
Motif ve kompozisyonları çok zengindir. Taç kapı mukarnası bir süsleme ile çevrilmiş, geniş
bir kemerle girinti sağlanmıştır. Eserin doğu batı uzanışı daha ağır basan dikdörtgen planlı,
kesme taşla yapılmış bir şaheserdir. Dört köşesinde silindirik destek kuleleri, arka cephesinde
ise apsis gibi poligonal bir hacim çıkıntısı vardır. Ön cephenin ortasında fazla taşıntılı
olmamakla beraber heybetli etki bırakan bir portal kütlesi, iki yanında ise aralarında kümbet
görünüşlü birer destek kulesi bulunan iki pencere vardır. Bu unsurlar “klasik Selçuklu”
zevkini hatırlatan bir üslupla süslenmiştir.
İlimizin kültürü açısından büyük önem arz eden bu eser Osmanlı döneminde büyük bir ilim
yuvası özelliğindeydi. Bu medrese hakkında Şerefnamenin yazarı Şeref han şu bilgileri
vermektedir. İjladiye Medresesinde bulunan bilginler arasında yüksek himmeti ve yüce
kadriyle tanınan Şeyh Şemsettin Mevlana Muhammed Şeransi Hazretleri ders okutmaktadır.
Kendisi; tefsir, astranomi, mantık, ve kelam bilimlerinde tam bir yeteneğe sahiptir. İhladiye
medresesi, Osmanlı döneminde medreseden ziyade Darülfünun(Üniversite) olarak görev
yapmıştır.
Hatibiye Medresesi: Şehrin güneyinde Diyarbakır’a giden yolun kenarında bulunan köprünün
ve Alemdar Baba camiinin doğusunda bulunmaktadır. Yolun üst kısmında Hatibiye
medresesesi, alt kısmında ise şehitlik ve memi dede türbesi yer almaktadır. Gerek hatibiye
medresesi, gerek memi dede türbesi ve gerekse şehitlik, üçlü yapı konumunda olup bir külliye
özelliği göstermektedir. Kitabesi yoktur.
Şerefiye Medresesi: Şehrin ortasında Rabat ve KJösür derelerinin birleştiği yerin ve kendi
ismiyle anılan köprünün hemen batısındadır.Burası cami türbe minareyle beraber bir
külliyedir. 1529 yılında IV. Şerefhan tarafından kapalı kubbe mimari tarzında inşa
ettirilmiştir.
Nuhiye Medresesi: Hersan mahalleinin kurubulak semtinde yer almaktadır. Kitabesine göre
1700 yılında yapılmıştır. Yanında bulunan Nuhiye Türbe ve camiiyle bir külliye
oluşturmaktadır. Günüm üzde Hersan Karakol binası olarak kullanılmaktadır.
Yusufiye Medresesi: Şehrin güneydoğusunda, Avih mahallesine giden yolun üzerinde, Şemsi
Bitlisi İlköğretim okulunun üst kısmında ve Şemsi Bitlisi’nin türbesinin altındadır. 18. Veya
19. Yüzyılda Hacı Yusuf sülalesinden Hacı Yusuf yaptırtmıştır. Bu eser bir süre “açık
cezaevi” olarak kullanılmıştır.
İdrisiye Medresesi: Zeydan mahallesinde, Kureyşi sokağın üstünde ve şehrin batı kısmındadır.
Türbe ve medreseden oluşmaktadır. Başçesinde Akkoyunlu dönemine ait taş sanduka ve
mezarlar bulunmaktadır.
Kadiriye Medresesi: Kadiri camiinin yanında olup cami ile birlikte br külliye teşkil
etmektedir. Günümüzde yıkık bir durumdadır.
Hacı Begiye Medreses:1444 yılında Emir Hacı İbrahim oğlu hacı Mehmet tarafından
yaptırılmıştır. Günümüzde sadece mescidi ayakta durmaktadır.
Ahlakiye Medresesi: Hükümet konağının kuzeyinde Gökmeydan semtinde ve aynı isimle
anılan Gökmeydan camiinin alt katındadır. Camii, minare ve zaviyesi ilke birlikte bir külliye
teşkil etmektedir.1801 yılında onarım görmüştür.
Şükriye Medresesi: Şükrii Bitlisi adına yapılmış çok eski bir medresedir. Ünlü kişilerin
yetiştiği bu medresenin yeri ve kalıntıları tespit edilememiştir.
4.5.6.1.8. Hanlar ve Kervansaraylar; Bitlis geneli 11 adet han olup bunlardan 3 tanesi
kervansaraydır.
Hazo Hanı(Hatuniye Hanı):Şehrin güneyinde Şeyhül Garip türbesinin hemen doğusunda ,
aynı isimle anılan Hazo köprüsünün yanıbaşında bulunan handır. Abbasilerden sultan
Evhadullak Han ın kızı Huma hatun tarafından 11. Yy da yaptırılmıştır. Kitabesinde ribat ve
hazo adı verilen bu han 1626/27 yılları arasında Abdal han tarafından yenilenmiştir.
Şerefiye(Tüccarlar) Hanı: Şerefhan tarafından 15. Yüzyılda yapılan bu han şehrin
merkezindedir.
Arasa Hanı:Kale altı camiine giden yolun köşe başında, camisiz minarenin hemen
altındadır.15. yüzyılın ilk yarısında şerefhanlar tarafından yaptırılmıştır.
Yusufiye Hanı:.16. Yüzyılda Hacı Yusuf isimli bir zat tarafından yaptırılarak Şemsi Bitlisiye
vakfedilmiştir. Günümüzde ziraat bankasının bulunduğu yer, bu yerdir.
Şeyh Garip Hanı:Şeyh Garip türbesi ile hatibiye medresesi arasında yer almaktadır.
Baş Han: Başhn köyünün içindedir. 16. Yüzyılda Van beylerbeyi hüsrevpaşa tarafından
yaptırılmıştır.
Karahan: Bitlis-Diyarbakır yolu üzerinde Deliktaş tan biraz ileride bulunmaktadır. Karayolu
yapımı sırasında yıkılmıştır.
Mütavlar Hanı:Bu gün tamamen yok olan hanın bugünkü kasapların yerinde olduğu tahmin
edilmektedir.
Duhan: Merkeze bağlı Sarıkonak köyünün altında Bitlis-Diyarbakır yolu üzerinde Bitlis
çayının karşı tarafındadır. Siyah taştan yapılmış büyükçe bir handır.
Küfündür Hanı: Bitlis-Diyabakır yolu üzerinde, Karahanın karşısında , yolun üst kısmındadır.
Büyük bir kısmı yıkılmıştır.
Anonim Han: Bitlis Mahallebaşı’nda 100. Yıl İlköğretim Okulunun karşısında bulunmaktadır.
Zal Paşa Hanı(Ahlat):Kanuni Sultan Süleyman’ın veziri Zal Paşa tarafından Ahlat Kalesi
içerisinde
yapılan
handır.
Han
bu
gün
tamamen
harabe
haline
gelmiştir.
Koğoz Zal Paşa Hanı(Adilcevaz):Kanuninin veziri zal paşa tarafından yaptırılmıştır. Han
İlçeye 20 km mesafede Koğoz köyü yolu içindedir. Uzun dikdörtgen bir plana sahiptir. Kesme
taştan yapılmıştır.
Gökay Köyü Hanı(Hizan):Selçuklulardan kalan bu eser hakkında fazla bir bilgi
edinilememiştir.
Hüsrevpaşa Kervansarayı: Bitlis Tatvan yolu üzerinde Vali konağının altında bulunan bu
kervansaray halk arasında” Papşin Hanı” olarak bilinir. Eser Van Beylerbeyi Hüsrevpaşa
tarafından yaptırılmıştır. Güney kuzey doğrultusunda uzanan dikdörtgen bir plana sahiptir.
Bitlis kesme taşından muzazzam bir şekilde yapılan bu yapının damı toprak kaplıdır.
Günümüzde düğün salonu olarak da kullanılmaktadır.
El Aman Kervansarayı: Rahva ovasında, BitlisTatvan karayolunun hemen kenarında
bulunmaktadır. Kervansaray 16 yüzyılda(1571-1572)n KöseHüsrevpaşa (bazı kaynaklarda ise
Van beylerbeyi olan bitlisteki birçok tarihi eseri yaptıran hüsrevpaşa tarafından yaptırıldığı
zikredilmektedir.) tarafından yaptırılmıştır. 90 metre uzunluğunda 70 metre genişliğinde
nadide bir eserdir.
Bu eser dört ana bölümden oluşmaktadır. Büyük bir bazilika gibi
düzenlenmiş olan kuzey ahırı, aynı şekilde fakat daha geniş planlı ve yapıdan batıya doğru
uzanan ayrı bir ek bina gibi batı ahırı, kuzey güney doğrultusundaki bir koridorun iki yanında
gruplaşmış büyük odalar bu üç bölüm arasındaki bağlantıyı ve dolaşımı sağlayan merkezi
kubbe orta mekan.
4.5.6.1.9. Hamamlar; Bitlis geneli 8 adet hamam olmasına rağmen bunlardan sadece ikisi
ayakta kalıp hizmet vermektedir.
Han Hamamı: Bitlis şehir merkezinde şerefiye külliyesinin karşısında, Bitlis deresinin doğu
tarafındadır. 1529 tarihinde IV. Şerefhan tarafından yaptırılmıştır. Kitabesi bulunmamaktadır.
Kareye yakın bir planda yapılmıştır. Kısa bir süre önce restore edilerek tekrar halkın
hizmetine sunulmuştur.
Paşa Hamamı(Hüsrevpaşa Hamamı):Şehir merkezinde kalenin karşısında bulunan Rabat
deresinin doğusunda Hüsrev Paşa tarafından yaptırılan köprünün yanındadır. Kitabesine göre
1571 yılında Van beylerbeyi Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kuzey güney
doğrultusunda uzanan ince uzun dört köşe bir blok teşkil etmektedir. Bazı dönemlerde restore
edilmesine rağmen, günümüze kadar gelmiş ve halen kullanılmaktadır.
Han Sarayı Hamamı: Kalenin üzerinde bulunmaktadır. 17. Yüzyılda Şerefhan sülelesinden
Abdal Han tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir.
Saray Hamamı: Bitlisin saray mahallesinde bulunmaktadır. 17. Yüzyılda Şerefhanlardan
Abdal Han tarafından yaptırılmıştır. Alt katı hamam, üst katı Abdal Han ın sarayıdır.
Gerek Han Sarayı Hamamı ve gerekse Saray Hamamı Evliya çelebinin seyahatnamesinde yer
almaktadır. Yine evliya çelebinin anlattıklarına göre Revan seferine çıkan IV. Murat bu
hamamda yıkanmış, Abdal han tarafından kendisine peştamal tutulmuştur. Bu hamamın
musluklarının altın ve gümüşten, takunyalarının ise gümüşten olduğu uzun uzadıya
anlatılmaktadır. Bu gün tamamen toprak altında kalan bu hamam, çocukların futbol sahası
olmuştur.
Bu hamamların dışında Bitlis Tatvan arasında bulunan ve Hüsrev Paşa tarafından yapılan ElAman kervansarayının içindeki hamamla, Ahlat ve Adilcevaz Kaleleri içinde hamam
kalıntıları bulunmaktadır.
4.5.6.1.2. Gelenekler
Bitlis halkı gelenek, görenek ve adetlerine oldukça bağlıdır. Kuşaktan kuşağa yaşatılarak süre
gelen bu değerler, Bitlis Halkının mihenk taşı olmuştur. Bazıları şunlardır;
Evlenme Geleneği, Hetıre Geleneği, ölü evine üç gün boyunca yemek taşınması, vs. ve
koleksiyonlar, folklor el işleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb.
Geleneksel Halk Giysileri: Kapalı toplum yapısının dışa açılmasına paralel olarak, giyim,
kuşam alanında da geleneksel biçimler giderek ortadan kalkmaktadır. Kentle sık ilişkileri olan
erkekler, kasket, ceket, pantolon giymeyi benimsemiştir. Çocukların hemen tümü dört-beş
yaşlarına dek entari giyer. Geleneksel erkek giysilerinden "şa!-sapik", keçi kılından bir
karışımla yörede dokunur. "Şal", şalvanmsı bollukta bir pantolondur. "Şapik" üst bölümün
adıdır. Şal-sapik üstüne bele kaim, çevresi püsküllü bir kuşak sanlıdır. Başta kaim dokulu,
"kefiye" ya da "egül" denilen bir poşu vardır. Ayağa giyilen "harik"in tabanı kendirden (Bu
ğday sapı) üstü keçi kılından örtülmüştür. Mutki yöresinde hariğin arkası yüksek, önü bileği
kavrayacak biçimdedir. Yun çoraplar, işlemelerle süslüdür. Kadın giysilerinden "fistan" uzun
kollu, geniş etekli bir entari türüdür. Zenginlik durumunagöre birkaç fistan üst üste giyilir.
Dövme kıldan yapılan püsküllü bir kuşak; dışı parlak içi pamukla astarlanmış yelek de yerel
kadın giysilerindendir. İçte, "direl" adlı kumaştan yapılan "don", çoraba dek uzanır. Ayakta
işli ve kaim örgüyle örülmüş yün çorap vardır . Pabuç olarak çank giyilir. Başa geçirilen
"kofi"nin alın kısmında para, altın dizilidir. "Merheme" (leçek, laçik) adı verilen başörtüsünün
çevresi oya ve pullarla işlenmiştir. Merheme üzerine sarılan "poşu" sol tarafta düğümlenerek
aşağı sarkıtılır.
Halk Oyunları: Bitlis yöresinde halk oyunlarının çok çeşitli ve özgün örneklerine
rastlanılmaktadır. Oyunlar genellikle halay ya da bar biçimindedir. Halay, Bitlis'te "Berite"
adını alır. Halkuşta, Çarşıbaşı, Süzme Oyunu, Garzane, Temirağa, Harkusta, Tiringo, halay
türü oyunlardır. Bitlis Barı, Nari, Aşırma bar özelliğini taşır. Oyunlar genelde insanın sertlik,
birlik beraberli ve insan sevgisi duygularını ifade eder. Oyunlar, koreografik düzenleri
yönünden çeşitlilik gösterir. Sıralarda bağlantılar, çeşitli biçimlerde olur. Değirmenci'de,
Govenk'te, Nare'de, Temirağa'da oyuncular, birbirlerini parmaklarından tutar, Hımhimi'de kol
kola girer, Tenzere'de parmaklar kenetlenir. Barlarda eller taraklanır. Düz halayda oyuncular
birbirlerine sarılır. Yallı' da tutuşmalar omuzdandır. Oyunlar yerel giysilerle davul, zurna,
bağlama, kaval, tef eşliğinde oynanır. Bazılarında oyuncular, müziğe sözle katılır.Yöre
oyunlarından örnekler:
Gövenk (Güvenk): Oyun gelinle güvey ailesini tanıştırmayı amaçlar. Kadınlar karşılama
biçiminde oynandığı gibi, karma olarak da oynanmaktadır. Halay türü ağır oynanan bir
oyundur, adını sözlerinden alır.
Nare: Halay türündendir. Kadın-erkek bağlı dizilişle oynanan ağır ve yalın bir oyundur.
Çarşıda Atlas: Sözlü, bağlı ve kadınlar arasında oynanan bir halay türüdür. Sıra biçiminde
oynanır, tutuşmalar omuzdandır. Sert, devinimli figürleri vardır. Def eşliğinde oynanır.
Memoş: Kadınlar elde mendil, tek olarak, def eşliğinde oynar. Titreşme ve iki yana eğilme
figürleri ağır basar.
Bolağ (Balık) Attım Havaya: Def eşliğinde oynanan kadın nanaylarındandır. Sıralar,
omuzlar birbirine değecek biçimde, parmakların kenetlenmesiyle oluşur. Ağırlama bölümü
bitirilip ikinci bölüme geçilirken, bağ çözüıür. Bağsız, toplu oyun niteliğinde, önde ve
yanlarda el çırparak oynamaya geçilir.
Tiringo: Yörenin en devinimli oyunlarından birisidir. Ellerde kırmızı ve ak mendiller vardır.
Mendiller sallanarak, ayaklar sağa-sola çapraz atılarak oynanır. Yalnız kadınlar ya da yalnız
erkekler arasında oynandığı gibi, karma olarak da oynanmaktadır. Çok ritmik bir oyundur.
Temürağa:Halay türünde, çok yavaş başlayıp giderek hızlanan bir oyundur. Sözlerinin
ezgisine uyularak ayaklar, sağa-sola sallanır.
Meyroki:Hem erkekler, hem de kadınlar arasında oynanır. Daha çok titreme ve gösteriş
oyunudur. İleri gidişlerde düz bir gidiş yerine önce sağa, sonra sola yürüyüşle bir yay çizilir.
Garzane:Halay türündeki oyunun, başlıca özellikleri sürekli omuz titretme, sert ayak figürleri
ve yumuşak baş devinimleridir.
Harkuşta:Oyunda sertlik ve ağırbaşlılık egemendir. İkiye ayrılan gençler, müziğin ritmine
uyarak savaş alanındaymışçasma kıran kırana bir gösteri yapar. Sert vurma, vurulan yerden
ses çıkarma, oyunun başlıca özelliğidir. "Harkuşta", "vuruş" anlamındadır. Sepe:Halay
türündeki bu oyunun başlıca özelliği, sağ ayağm üç kez öne sallanmasından sonra, sol ayakla
bir duraklama yapılmasıdır. Tutuşmalar omuzdandır.
Dokuzayak: Omuzlardan tutularak oynanan bu oyunda, ayak figürleri, ayaklardaki devinim
ve canlılık önemlidir. Oyunda ayak dokuz kez sallandığı için bu oyuna dokuzayak denmiştir.
Yörede, "Nehpi" adıyla da bilinmektedir.
Botane:Bu oyun Siirt yakınındaki Botan Çayından almaktadır. Hızlı başlayan, birden
yavaşlayan figürler, bu çaym akışım andırmaktadır.
El sanatları: Zengin çeşitlere sahip yöresel el sanatlarının birçoğu kaybolmaya yüz
tutmuştur. Yörede önceleri canlı olan demircilik, dericilik, boya yapımı, Birinci Dünya Savaşı
sonrasında sönmeye başlamıştır. Yörede yaygın el sanatları faaliyetleri; Ahlat b astonculuğu,
harik (yöresel ayakkabı), toprak ürünleri, taş işçiliği, dokumacılık, oya -nakış işleri olarak
sıralanabilir. Günümüzde köylerde halı, kilim dokunmakta, keçe yapılmaktadır. Yerel
giysilerden bir bölümü de yörede üretilir. Çuval, sedir örtüleri, harmanlıklar, ilginç örnekleri
ile güzel giyim örnekleridir. Tiftik yününden örülen başlık, eldiven ve çoraplar yöresel özellik
gösterir. Bitlis'te halı, ev gereksinimleri ve genç kız çeyizleri için, ilkel yer tezgahlan ve
mengenesiz dik döner tezgahlarla dokunur. Buralarda niteliksiz halılar yanında sanat yapıtı
özelliği gösteren, yüksek nitelikli halılara da rastlanmaktadır. Halıların çoğunlunda atkı ve
çözgüler yündür. Saçaklar örgülüdür. Zemin ve bordûrlerde görülen desen ve motifler,
geometrik ya da bitkiseldir. Bunlar eski halılardan ya da kullanılan halılardan alınır. Hakim
renkler kırmızı, yeşil, kara, bordo, bej, turuncu ve beyazdır.
Yöre Mutfağı, Yöresel Yemekler: Bitlis'te, yemek kültürü çok zengindir. Yemekleri ağır,
masraflı ve zahmetlidir. Yöre mutfağı zengin yemek çeşitlerine sahip olup, özellikle "Büryan
kebabı, Bitlis (içli) köftesi, Gari Aşi ve Glorik" tadına doyum olmayan mahalli
yemeklerindendir. Bitlis yöresinde, hayvancılığın yaygın olmasına karşın, et tüketimi
beslenmede büyük yer tutmaz. Hayvan kesme alışkanlığı pek yoktur. Hayvancılığın
beslenmeye etkisi, daha çok süt ürünlerinin tüketiminde görülür. Göçebe topluluklarda en
önemli yiyecek peynirdir. İlin özgün yemeklerinde et, tahıl ve sebzenin bir arada kullanıldığı
görülmektedir. Geleneksel yemek türleri, beslenme düzenindeki yerini korumaktadır. Kent
mutfağı, yöreye pek az girebilmiştir. İle özgü başlıca yemek türleri şunlardır:
Büryan: Büryan için, çepiç, denilen bir yaşlarındaki erkek keçi eti yeğlenir. En az iki çepişin
gövdesi temizlenir. Yağlar kopmayacak biçimde kat kat etten ayrılır. İyice tuzlanarak on –
onbeş dakika bekletilir. Çengellere asılan gövdeler toprağa kazılmış tandıra sarkıtılır (Tandır
daha önce kızdırılmış ve içine taar denilen çömleklerle su konulmuştur). Tandırın ağzı
kapatılır ve etrafı hava almayacak biçimde çamurla sıvanır. Pişme, etin özelliğine göre 45
dakika ya da bir saat sürer.
Bitlis Köftesi: Soğan kırmızı biber, karabiber ve şereh denilen "beden yağıyla" (iç yağı)
terbiye edilen sığır kıyması, aynı ölçüde bulgurla karıştırılarak yoğrulur. Parçalara ayrılır ve
içlerine beden yağı doldurularak kapatılır. Kaynar suda pişirilir.
Şekalok: Aynı ölçüde mercimek ve nohut bir tencerede haşlanır. Yeterince kurutulmuş
salatalık kabuğu ayrı kapta haşlanarak, bulgur ve et karışımıyla hazırlanan fındık
büyüklüğünde köftelerle birlikte nohut ve mercimeğin bulunduğu tencereye konur. Biraz su
katılarak iyice pişirilir. Soğuyunca üstüne eritilmiş kırmızı biberle yağ dökülür. Tutmanç
Aşi: Bulgur ve et karışımıyla hazırlanan Andık büyüklüğündeki köAeler (glorik), keret
ayranıyla pişirilir. Daha sonra biraz erişte eklenir.
Çorti Aşi: Büyük bir tencereye kemikli etler sıralanır. Üstüne çorti (salamura lahana turşusu),
dövme ve biraz da su konularak pişirilir.
4.5.7. Av Turizmi
Av turizmi; avcıların sürekli yaşadıkları yer dışındaki bir bölge veya ülkede avlanmak,
dinlenmek ve spor yapmak amacı ile yaptıkları geçici seyahat ve konaklamalarından oluşan
ve gidilen ülke ve bölge ekonomisine önemli katkılar sağlayan bir turizm türüdür (Unur,
2000).
Ülkemizde av turizmi yapmak isteyenlerin A gurubu bir seyahat acentasından hizmet satın
almaları zorunludur. Orman bakanlığı ülkemizin av hayvanları potansiyelini dikkate alarak
yeterli hayvan varlığının olduğu alanlarda av turizmine izin vermektedir (Erdoğan,2003:145).
Bitlis İlinde kara avcılığı için uygun alanlar Tatvan-Reşadiye çevresi, Bitlis-Sarıkonak
çevresi, olarak tanımlanabilir. Bu alanların dağlık olması, flora özellikleri ve yabanıl hayvan
varlığı bakımından zengin olması kara avcılığı bakımından önemli bir potansiyel
oluşturmaktadır. Van Gölü kıyılan, özellikle Arin Gölü, Göldüzü çevresi ile Adilcevaz-Ahlat
kıyı bandında ve Aygır, Nazik Gölleri çevresinde, kıyı oluşumunun sazlık-bataklık olduğu
kesimlerde kuş türlerinin fazla olması da bu bölgelerde kara avcılığı için potansiyel
oluşturmaktadır. Van Gölü, Nazik Gölü ve Aygır Gölü’ü kıyıları amatör balık avcılığına
elverişlidir(www.bitlis.gov.tr,10.09.2008).
İlde av turizmi uygulamaları geliştirilirken turizmin biyolojik kaynaklar üzerindeki etkileri
göz ardı edilmemelidir. Av turizmi yapılaşma ve kirlenme nedeniyle yaban hayatın
döngülerinde kopmalar, nesli tehlike altındaki türlerin turizm amaçlı avlanması ve ticareti
nedeniyle yok olmaları gibi olumsuz etkiler getirebilmektedir (Demirayak, 2001:135) .
İlde kaçak avcılıktan korunması gereken önemli bir değerde neslinin tükenmiş olduğu sanılan
ve Latince ismi “Panthera pardus tulliana” olan Anadolu parsıdır. Anadolu ya özgü bir tür
olan bu türün Konya civarında İÖ. 6000’li yıllarda yaşadığına dair kanıtlar bulunmuştur (Can,
2001:16).
1956 yılında neslinin tükendiği sanılan bu yaban hayvanına değişik tarihlerde ve yerlerde
rastlanıldığı söylenmişse de, söylentiden öteye gidememiştir. Anadolu’da varlığı sona eren bu
hayvana 2002 yılında Bitlis’te rastlanılmıştır. Köylüler tarafından Bitlis merkeze bağlı
Karınca yöresinde birisi ölü olarak 4 adet görülmüş, ölüsü bulunan hayvanın derisi köylüler
tarafından yüzülmüştür. Geri kalan 3 adet Panterin ise yörede yaşamına devam ettiği
sanılmaktadır. 2006 yılı içerisinde bu hayvanlara aynı yörede tekrar rastlanmıştır. Şeyh Habib
Siser (Yaban keçilerinin bulunduğu dağ) Nabat üçgeninde yaşamakta, buradaki yaban
keçileriyle beslenmektedir. Dünyada son nesil olarak kalan bu hayvanların yaşaması
isteniyorsa çok acil tedbir alınması, Siser Şeyh Habib ve Nabat dağları üçgeninin koruma
altına alınması gerekmektedir (Törehan, 2007).
Bitlis bölgesi av turizmi yönüyle zengin bir bölgedir. Birçok yaban hayatını bünyesinde
barındıran Bitlis ilinde bu potansiyel değerlendirilirken sürdürülebilir bir gelişim
sağlanmalıdır. Yöreye özgü türler ve nesli tehlike altındaki türlerin korunmasına ve
sayılarının geliştirilmesine önem gösterilmelidir.
4.5.8. Seyir noktaları(Foto Safari)
4.5.8.1. Nemrut Kalderası: Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı Yönetim Planında seyir amaçlı
kullanılabilecek yerler belirlenmiştir. Ancak; proje uygulamaya geçirilememiştir. Nemrut
Kalderasının güney yamaçlarında faaliyette olan Nemrut Kayak Merkezi, Kalderanın tam
zirvesine kadar çıkmaktadır. Hem kış turizminde hem de yaz aylarında çıkılabilen bu zirveden
Nemrut Kalderası ve Van Gölü aynı anda görülebilmektedir. Bu noktada Van Gölü ve Nemrut
Kalderası ziyaretçilerine görsel bir şölen sunmaktadır.
Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı
4.5.8.2. Süphan Dağı: Ağrı Dağından sonra Ülkemizin en yüksek ikinci volkanik
dağıdır(4.048m). Van Gölünün kuzeydoğusunda yükselen Süphan Dağı Bitlis, Van, Ağrı ve
Muş İllerinin bir çok yerlerini ve Van Gölünü seyredebilme imkanı sunmaktadır. Ancak; bu
amaçla kullanılan herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Ancak; dağcılar bu zevki tatmaktadır.
Süphan Dağının çevresine ulaşım problemi bulunmamaktadır.
4.5.9. Sağlık ve Termal Turizm
Türkiye’ye sağlık turizmi için her yıl yüz binlerce turist gelmektedir. Her yıl milyonlarca
turist ağırlayarak önemli oranda gelir elde eden Türkiye, sağlık turizminde de iddialı hale
gelmiştir. Kaplıca yönünden oldukça zengin olan Bitlis, sağlık turizminde önemli bir yer
alabilir. İlin volkanik bir arazi üzerinde bulunması nedeniyle yörede bol miktarda termal
kaynak bulunmaktadır. Bu sular genelde ılık, sıcak, gazlı ve maden suları şeklinde
görülmektedir. Bu kaynaklardan bazıları şunlardır(Seferbey, İzmirlioğlu ve Güzel, 2000: 43);
Güroymak (Çukur) kaplıcası: Çukur kaplıcası, Muş-Bitlis yolu üzerinde yer alan Güroymak
yerleşmesine 12 km. uzaklıkta ve Muş ovasının kuzeydoğu kenarındadır. Su sıcaklığı 3839°C, PH değerleri 6,7 dolayında olan Çukur Kaplıcası suları bikarbonatlı, kükürtlü,
sodyumlu, magnezyumlu, kalsiyumlu, demirli ve karbondioksitli bir bileşime sahiptir.
Su ve çamur banyosu uygulamalarına elverişli, romatizma, solunum yolları, sinir sistemi,
böbrek ve idrar yolları ile metabolizma bozukluklarına olumlu etki yapmaktadır. Güroymak
(Çukur) kaplıcası yer ve konumu, akım değeri, fiziki ve kimyasal özellikleri bakımından
olumlu özelliklere sahiptir. Bu kaplıca Turizm Bakanlığının çalışmalarında bölge ölçeğinde
önem taşıyan 2. derece öncelikli kaplıcalar olarak tanımlanmıştır.
Ilıcak kaplıcası: Bölükyazı Bucağının Ilıcak Köyündeki bu kaplıca, Bitlis’e 26 km.
uzaklıktadır. Sıcaklığı 44°C olan kaynak suyu, üstü açık küçük bir havuzdan çıkmakta ve yine
üstü açık daha büyük ikinci bir havuza akmaktadır. Çevresinde hiçbir tesis olmayan
kaplıcanın suyu su ve çamur banyosu uygulamalarına elverişli olup, kaplıcanın mikrop
öldürücü, iltihap çözücü etkileri olduğu, bazı deri hastalıkları ve iltihaplı eklem
hastalıklarında olumlu sonuçlar verdiği bilinmektedir.
Köprüaltı kaplıcası: Bitlis çarşısı içinde, Bitlis Deresi kenarındaki bu kaynak, üstü kapalı bir
havuz halindedir. Kaynaktan çıkan su miktarı saniyede 0.16ltdir. Suyunun sıcaklığı 1 8°e olan
kaynak,
banyo
uygulamaları
ile
deri
hastalıklarına
iyi
gelmektedir.
Kömür kaplıcası: Bitlisin Taş Mahallesinde bulunan kaplıcanın, kaynağından çıkan su miktarı
saniyede 0.09 lt’dir. Romatizma ve deri hastalılarına iyi gelen bu suyun sıcaklığı 23°Cdir.
Alemdar Kaplıcası: Bitlis merkezde bulunan bu kaplıca, 15°C sıcaklıkta ve saniyede 1 litre su
çıkarmaktadır. Madensuyu olarak kullanılan bu su kükürt kokuludur. Deri hastalıklarının
tedavisinde kullanılmaktadır.
Değirmen İçmesi: Bitlis şehir merkezindedir. Sıcaklığı 13°C’dir. Madensuyu olarak
yararlanılan
üzerinde
tesis
olmayan
bu
su
deri
hastalıklarına
iyi
gelmektedir.
Acısu: İl merkezine 8 km mesafede, Bitlisin yazı Köyündedir. Kaplıca suyunun sıcaklığı 19°C
Kaynağından çıkan su miktarı saniyede 1lt olan su, romatizma ve deri hastalıklarına karaciğer
ve safra kesesi hastalıklarıyla mide, barsak ve göz hastalıklarına iyi gelmektedir.
Yılan Dirilten Madensuyu: Bitlisin Zeydan Mahallesinde, Mutki yolu üzerindedir.
Kaynaktan çıkan su miktarı saniyede 0,4 lt’dir. 14°C’e sıcaklıktaki bu su içme şeklinde
kullanıldığında hazmı kolaylaştırmaktadır. Maden suyundan banyo uygulamalarıyla da
yararlanılmaktadır (Törehan, 2007) .
Güroymak Budaklı Kaplıcası: Budaklı Köyü’ne 2 km mesafededir. Kaynak suyu 37.4-39°C
sıcaklıkta, 12 lt/sn debisi vardır. Sodyumlu, magnezyumlu ve karbonatlı termal sular sınıfına
girer. Kaplıca suyu renksiz berrak hidrojen sülfür kokuludur. Banyo havuzları vardır.
Germav Ilısu Kaynak Grubu: Güroymak Budaklı Köyü’ne 2,5 km uzaklıktadır. Suyun
sıcaklığı 33 °C olup, 13 ayrı noktadan çıkış vardır. Karbonatlı termal sulardandır ve hidrojen
sülfür kokuludur. Kurulu herhangi bir tesis yoktur. Germav Ilısu Kaynağı, Budaklı Köyü’ne
4,5 km uzaklıktadır. Suyun sıcaklığı 36 °C olup, debisi 10 lt/sn dir. Sodyumlu, magenzyumlu
ve karbonatlı termal su olup, hidrojen sülfür kokuludur. Kurulu herhangi bir tesis
bulunmamakla beraber küçük bir havuz mevcuttur.
Aşağı Kılavuz Kaynak Grubu: Hizan ilçesi Aşağı Kılavuz Köy yolunda dere yakasındadır.
Suyun sıcaklığı 18.2 °C olup, toplam debisi 0.3 lt/sn dir. Magnezyumlu, sodyumlu, demirli ve
karbonatlı sulardır. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamakla beraber doğal havuz mevcuttur.
Nemrut Ilısu Kaynak Grubu: Nemrut Krateri içindedir. Ilıkgöl kıyısında sıcaklık 38 °C olup
bazı noktalarda 59 °C’ye çıkmaktadır. Sodyum ve bikarbonatlı termal sular sınıfına
girmektedir. Nemrut Dağı kraterindeki bir kaynaktan çıkan suyun miktarı saniyede 0.03 lt’dir.
Tesisi bulunmayan kaplıcanın 60°C sıcaklıktaki suyu, romatizma ve deri hastalıklarına iyi
gelmektedir. Buhar tedavisi de ayrı bir özellik arz eder.
Simek Kaplıcası: Bitlis Bölükyazı Germav Köyü’ndedir. Sıcaklığı 40°C olup, debisi 0,1 lt/sn
dir. Kurulu herhangi bir tesis bulunmamaktadır.
4.5.10. Sportif Olta Balıkçılığı: Van Gölü’nde endemik tür olan inci kefali yetişiyor olması
sportif olta balıkçılığı faaliyetlerine olanak sağlamaktadır.
Nazik Gölü’nde yöre halkı ticari amaçlı balıkçılık yapmaktadır. Nazik Gölü ve Aygır Gölü
olta balıkçılığı faaliyetlerine en uygun alanlardır.
4.5.11. Su Sporları Turizmi: Van Gölü Su sporları için oldukça önemli bir potansiyele
sahiptir. Ahlat İlçesinde düzenlenen, "Uluslararası Avrasya-Ahlat Kültür Buluşması
Şenlikleri" kapsamında Van Gölünde yelken, yüzme ve dragon yarışmaları düzenlenmektedir.
Tatvan İlçesinde triatlon yarışları düzenlenmektedir. Triatlon yarışlarında; bisiklet, koşu ve
yüzme yer almaktadır.
4.5.12. Kamp Karavan Turizmi: Sütey yaylası, Aygır Gölü ve Nemrut Kalderası bu turizme
en uygun alanlardır.
4.5.13. Mağara Turizmi: Ahlat Selçuklu Mezarlığının arka kısmında yer alan Harabeşehir
mağara turizmi açısından oldukça önemlidir. Çünkü bu mağaralarda yakın tarihe kadar yaşam
devam etmekteydi.
4.5.14. Atlı Doğa Yürüyüşü: Batmış(Cil) Gölü, Sütey yaylası, Nazik Gölü çevresi, Nemrut
Kalderası Tabiat Anıtı atlı doğa yürüyüşü potansiyeline sahip alanlardır.
4.5.15. Botanik Turizmi: Nemrut Kalderası ve çevresinde yaklaşık 450 bitki türü tespit
edilmiştir. Bu nedenle botanik turizmi açısından oldukça önemli bir potansiyele sahiptir.
Süphan Dağı ve Ziyaret Dağı ile Van Gölünün güney kısımları İlimizin önemli doğa alanları
içerisinde yar almaktadır.Bu alanlarda tür çeşitliliği ve endemik bitki sayısı oldukça fazladır.
4.5.16. Jeopark Turizmi: Jeopark alanı, başta jeolojik miras niteliğindeki öğeler olmak üzere
tüm doğal ve kültürel mirasın korunmaya alındığı, bu yapılırken sosyo-ekonomik kalkınmanın
da amaçlandığı bir kültürel düzenlemedir.
Bu bölge, Tendürek Dağları ile birlikte dünyanın önemli volkanik kuşaklarından birini
oluşturur.
4.5.17.Yaban Hayatı(Fauna) Gözlemciliği: Sulak alanlarda kuş gözlemciliği, özellikle Arin
Gölü ve çevresinde Dikkuyruk ve toy, Sütey Yaylasında Anadolu gelengisi gibi yabanların
varlığı gözlemlerini sağlamaktadır.
25
Mutki
ilçesi
28
Hizan
İlçesi
28
Güroymak
İlçesi
15
Tatvan
İlçesi
Ahlat
İlçesi
Değerler Toplamı
Adilcevaz
İlçesi
Aktivite/değer
Merkez
İlçesi
BİTLİS İli ve İLÇELERİNİN ÖNE ÇIKAN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ MATRİSİ
20
9
10
Rafting
Canyoning/kanyon
yürüyüşü
X
Mağaracılık
X
Dağ bisikletçiliği
X
X
Denizel değerler
X
X
X
X
X
X
Dağ-yayla gezisi imkanı
X
X
Peyzaj
güzelliği/fotosafari
X
X
X
Yaylada
konaklama/kamping
X
X
X
X
X
X
X
X
Düzenlenmiş doğa
gezisi rotası
Tabiata uyumlu kırsal
miras gezisi
Pansiyonculuk
Kır havasında şehir
merkezleri
Aktif yaylacılık
X
Kelebek gözlemciliği
X
X
Kuş gözlemciliği imkanı
X
X
Sportif olta balıkçılığı
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Milli park vb sahalar
Milli park vb. nde
konaklama
Kış sporları potansiyeli
Aktif kış sporları
merkezi
Estetik şelale bulunan
yerler
X
X
Estetik göl/barajlar
Botanik gezilerine
uygun saha
X
X
Tescilli avlak sahası
Yabana hayatı
geliştirme sahası
Garantili yaban hayatı
gözlemi
İzole ilginç ekosistemler
X
X
X
Çim kayağı
Sualtı Yaşamı Gözleme
İmkanı
Bakir Küçük Koylar
Ormanaltı florası
tanıma gezi imkanı
Endemik Bitkilerin
Gözlemi
X
X
X
X
X
X
X
X
Köy Pazarları
Dağ çiçekleri gezisi
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Yayla gezisi imkanı
X
X
X
X
Yaya gezi imkanı
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Mağara gezisi
X
X
Motorlu gezi imkanı
X
X
X
X
Jeolojik ve
jeomorfolojik değerler
X
X
X
X
Doğal taşlardan tabiat
tarihi gezisi
Bakir doğa parçaları
keşif gezisi
Gastronomi gezisi
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Dokusu bozulmamış
kırsal miras gezisi
Tarihi eserler, sit alanı
Şelale görme imkanı
Peyzaj değeri yüksek
yerler,fotoğrafik yerler
Kanyon görme imkanı
X
Botanik gezisi imkanı
X
Bakir orman gezisi
X
Atla geziye uygun
X
X
X
X
X
X
X
X
(Bu bilgiler ilgili ilçelerin birincil, ikincil ve üçüncül paydaşlarının verdiği bilgiler, aynı
zamanda literatür taraması doğrultusunda hazırlanmıştır.)
5.SEÇKİN VE YÜKSEK DEĞER TAŞIYAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE
POTANSİYELİNİ GELİŞTİRME İMKÂNLARININ ORTAYA KONULMASINA
İLİŞKİN ANALİZLER
Temelde Aktivite Analizi sonuçları baz alınarak; ilçede yapılabilecek turizm faaliyetlerinin yıl
içerisindeki dağılımı, paydaş analizleri, birincil paydaşların projenin uygulanmasına hazır
olması ve alt yapı uygunluğu gibi unsurları değerlendirilmiş ve Sürdürülebilir Doğa Turizmi
Master Planı’nın ilk aşamasında uygulanabileceği ilk üç ilçe belirlenmiştir.
BİRİNCİ AŞAMA
İKİNCİ AŞAMA
HEDEF İLÇELERİ
HEDEF İLÇELERİ
ADİLCEVAZ
MERKEZ
AHLAT
GÜROYMAK
TATVAN
HİZAN
Sürdürülebilir Doğa Turizmi Master Planı’nın iki aşamalı gerçekleştirilmesindeki amaç;
1. Projeden daha çabuk sonuç alınabilecek olan birinci aşama hedef ilçelerinde yapılan
uygulamalarla, ikinci aşama ilçelerine altlık oluşturulacaktır ve deneyim sağlanacaktır,
2. İkinci aşama hedef ilçelerinde yapılacak uygulamada ihtiyaç duyulan değerlerin
olgunlaşması için zaman kazanılmış olacaktır.
3. Birinci aşama hedef ilçelerinde yapılan uygulama sonucu oluşan olumlu etki ile yöre halkı
psikolojik taşıma kapasitesi yeterli düzeye ulaşacaktır.
Adilcevaz İlçesi, Aktivite Değer Analizinde en çok değer alan ilçe olmasının yanı sıra, fiziki
açıdan kırsal kalkınmaya hazır olması ve ulaşım kolaylığı nedeniyle ilk ele alınacak ilçe
olarak seçilmiştir.
Ahlat İlçesi, Aktivite Değer Analizinde en çok değer alan ikinci ilçe olmasının yanı sıra,
dünyanın en büyük Kaldera Gölüne sahip Nemrut Kalderası Tabiat Anıtının önemli bir
bölümünün Ahlat İlçesi sınırları dahilinde kalması, yine dünyanın en büyük açık hava müzesi
olan Ahlat Selçuklu Mezarlığı’nın Ahlat İlçesi için sembol varlıklarından biri olması ve
ulaşım kolaylığı nedeniyle ikinci sırada değerlendirilmiştir.
Tatvan İlçesi, Aktivite Değer Analizinde en çok değer alan üçüncü ilçe olmasının yanı sıra,
dünyanın en büyük Kaldera Gölüne sahip Nemrut Kalderası Tabiat Anıtının bir bölümünün
Tatvan İlçesi sınırları dahilinde kalması ve Kalderaya en yakın ulaşım imkanına sahip olması,
İlin her yönüyle en gelişmiş ilçesi olması, aktivite değeri yüksek olan ilçelere yakın olması ve
ulaşımın kolay olması gibi nedenlerdir.
5.1. Adilcevaz İlçesi
5.1.1. Adilcevaz İlçesi İle ilgili genel bilgiler: Adilcevaz'ın tarihi oldukça eskiye
dayanmaktadır. Bölgede öncelikle Urartular yerleşmiş, daha sonra Asurlular, Persler
(MÖ.700), Makedonyalılar (MÖ.330) buraya egemen olmuşlardır.MS.700 yıllarında Arap
akınları buraya yoğunlaşmış, sonraki yıllarda bölge Araplar ile arasında sürekli savaşlara
sahne olmuş ve her iki toplum arasında zaman zaman el değiştirmiştir. Malazgirt Savaşından
(1071) sonra da yörede Türklerin egemenliği başlamıştır.
Yavuz Sultan Selim'in çaldıran Savaşı'ndan (1514) sonra da Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Şemseddin Sami, Kamüsü'l-Âlam'ında Adilcevaz'dan şöyle söz etmektedir: "Van vilayetinin
kuzeybatısında ve Van Gölü'nün kuzeyinde bir kaza olup, merkezi gölün kıyısındaki 2500
nüfuslu Arçike kasabasıdır". Cumhuriyet'in ilk yıllarında Bitlis İli'ne bağlı bir bucak merkezi
iken, 1953'te ilçe olmuştur.
5.1.2. Adilcevaz İlçesinin Seçkin Doğa Turizmi Değerleri:
Süphan Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası
Süphan Dağı Jeoprak Alanı
Süphan Dağı Botanik Turizmi
Süphan Dağı Foto Safari
Süphan Dağı Yaban Hayatı (Fauna) Gözlemciliği
Süphan Dağı Hava Sporları Turizmi
Sütey Yaylası Atlı Doğa Yürüyüşü
Sütey Yaylası Yaya Yürüyüşü
Sütey Yaylası ve Aygır Gölü Kamp Karavan Turizmi
Aygır Gölü Olta Balıkçılığı
Arin(Sodalı) Gölü Sulak Alanı,
Batmış(Cil) Gölü Sulak Alanı,
Heybeli Gölü Sulak Alanı,
Aygır Gölü Sulak Alanı
Van Gölü Kıyıları
Adilcevaz İlçesi Sahili Plaj Sporları,
Adilcevaz-Süphan Dağı Dağ bisikleti,
Kültür Turizmi
5.1.3. Adilcevaz İlçesi Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler: Dağ
bisikletçiliği,
Dağ-yayla
gezisi
imkanı,
Peyzaj
güzelliği/fotosafari,
Yaylada
konaklama/kamping, Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi, Aktif yaylacılık, Kuş gözlemciliği
imkanı, Sportif olta balıkçılığı, Estetik göl/barajlar, Botanik gezilerine uygun saha, Garantili
yaban hayatı gözlemi, Dağ çiçekleri gezisi, Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi, Bakir doğa
parçaları keşif gezisi, Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi, Yayla gezisi imkanı, Yaya gezi
imkanı, Tarihi eserler, sit alanı, Peyzaj değeri yüksek yerler, fotoğrafik yerler, Motorlu gezi
imkanı, Jeolojik ve jeomorfolojik değerler, Botanik gezisi imkanı, Atla geziye uygundur.
5.1.4.Adilcevaz İlçesi Doğa Turizmi Yönetimi Amaçları:
Saptamış olduğumuz potansiyellerin değer bilinirliğinin artırılması,
Doğa turizm faaliyetlerine olumlu bakan halkın projede yer verilmesi, yönlendirilmesi ve
eğitimi,
İstihdamın ve yöre halkının gelir düzeyinin artırılması,
Kısa-orta ve uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi, uygulanması, gerektiğinde geri besleme,
İlgili kurumlarla iş birliğine gidilerek rekreasyon alanı projelerinin hazırlanması ve
uygulanması,
Tanıtımların artırılması, festivallerle bilinirliğin ülke bazına taşınması.
5.1.5.Önümüzdeki 3 yıl için Turist Artış Öngörüsü: İlimizde doğa turizmine yönelik
faaliyetlerde ziyaretçi sayısına ilişkin veri bulunmadığından önümüzdeki üç yıl için turist artış
öngörüsü yapılmamakla birlikte orta ve uzun vadede söz konusu hedeflerin gerçekleştirilmesi
halinde yöreye önemli miktarda turist ziyaretçi artışı beklenmektedir.
Adilcevaz İlçesi Turizm Talebi Değerleri
Halihazırdaki
sayısı
ziyaretçi Bilinmiyor
Para harcama
Ziyaretçi Profili
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Gelişlerininİlk 5 Sebebi
1. Dağ yürüyüşü
2. Foto Safari
3. Yaylacılık
4. Hava Sporları Turizmi
5. Dağ bisikleti
Kıyaslanabileceği saha
Ulaşılabilirlik Analizi
Sahanın Uluslararası
havaalanına yakınlığı
Alana Ulaşım
Orta derecede yakın; 3 saat (2-4 saat arasında)
Özel taşıt
(X)
Toplu taşıma
( )
Diğerleri
( )
(Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı
vb.)
Ziyaretçinin Genel ulaşım
kanaati:
Ulaşım için problemler: toplu taşıma araçları bulunmamaktadır.
Altyapı Analizi
Taşımacılık ağı
Yerel ağ(toprak, asfalt)
Anayollara bağlantı
Yerel genel taşımacılık
Programlar
Ücretler
Ring patikaları
İşaret levhaları
Genel yer işaret levhaları
Bilgi panoları
Araçlar için park
kapasitesi
Bilgi alma ve tercüme
kolaylıkları
Restoran sayısı
Yetersiz
X
Yeterli
İyi
Açıklama
X
X
X
X
Bilinmiyor
X
X
X
X
X
X
X
Yeme içme konaklama analizi
Restoranların
durumu
Yemek Standartları
Barınma imkanları
Sayısı
Kategori
Açıklama
Turistik
Bulunmamaktadır.
Yerel
1
Yüksek standartlı yemek sunanlar : Bilinmiyor.
Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar:1 adet bulunmaktadır.
Kötü standartta yemek sunanlar :Bilinmiyor
Kategori
Kuruluş Sayısı
Yatak Sayısı
(iyi-kötü-orta)
Oteller
Hosteller (Misafirhaneler)
Yatak&kahvaltı oteli
Rota üstü kulübeler
Bungalov tarzı
Kamp alanı
Diğerleri: Pansiyon
Sahanın kendine has seçkin ve diğer önemli özellikleri;
Sunduğu değerlerden
Alan turist ziyaret
döngüsüne girecek
şekilde turistlerin
ilgisini çekecek diğer
alanlara yakın mı?
Alandaki yabanıl
Tek-eşsiz olanlar
var mı?
Biraz farklı ama
değerli olanlar
Diğer ilgi çeken
yerlere benzer
olanlar
Evet
Bayrak türler
Yok
Var
Nemrut Kalderası
Batmış(Cil) Gölü
Sütey Yaylası
Aygır Gölü
Arin(Sodalı) Gölü
Van Gölü Kıyıları
Nemrut Kalderası
Adilcevaz Kalesi
Kef Kalesi
Zal Paşa Cami
Ahlat Selçuklu Mezarlığı
Peyzajgüzelliği/fotos
afari,
göl/barajlar, Botanik
gezilerine uygun
saha, Garantili yaban
hayatı gözlemi, Dağ
çiçekleri gezisi, Bakir
doğa parçaları keşif
gezisi, Tarihi eserler,
Şelale, vb.
1. Süphan kertenkelesi
2. Sakallı akbaba
(Eremias suphani)
varlıklar
Diğer ilginç yaban
hayatı (fauna)
1. Kınalı Keklik
2.Tavşan
Kelebekler
Bilinmiyor
Endemik bitkiler,
1. Isatis undulata,
2. Marrubium vanense
3. Salvia odontochlamys
4. Paracaryum leptophyllum
5. Verbascum coronopifolium
Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı
Tatmin edici yaban
hayatı izleme imkanı
Garanti edilen türler var
mı?
Genellikle rastlanma
ihtimali
Şans veya mevsime
bağlı olanlar
Alanda bulunan tesisler
Sahadaki tesisler
Rekreasyonel tesisler
Spor tesisleri
Diğerleri
Memeliler
Kuşlar
Yok
Keklik, şahin ve
birçok kuş türü
Bir çok kuş türü
Kurt, tavşan, tilki,
Bir çok kuş türü
Yoktur.
Yetersiz
X
Yoktur
Yoktur
Açıklama
İyi
Yeterli
Durum Açıklaması
Taşıma Kapasitesi Analizi
Sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesi Değerlendirme Şekli: 1- Tamamen Sağlanabiliyor, 2- Genel
Olarak Sağlanıyor, 3- Veri Yok, 4- Çoğunlukla Sağlanamıyor
5- Hiç Sağlanamıyor
Göstergeler
Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar
Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para
yatırımı yapabilir
Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır
Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri
ele alınıyor
Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor
İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi
Beraber çalışmanın önemi biliniyor
İyi bir işbirliği içindeler
Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor
Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi
Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi
Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor
Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor
Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden
1
2
3
4
5
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
sonra gelişme gösterdi
Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor
Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı
Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor
Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor
Planlı turizm uygulaması yapılıyor
Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar
görmemiştir.
Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır
Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir
Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor
Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor
Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor
Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor
Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor
Turizm hayat kalitesini artırıyor
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede
mevcut turizm faaliyetlerinin yetersiz olması, hatta hiç olmaması nedeniyle turizm yönünden
yörede sosyal ve ekonomik faydadan söz edilememektedir. Kısa-orta ve uzun vadeli hedefler
ve yöre halkıyla iç içe çalışmaların sürdürülmesi halinde sosyal ve ekonomik taşıma
kapasitesini aşmayan projeler ve uygulamalar gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
Ekolojik taşıma kapasitesi analizi
Etki
Faaliyet
Kamping&piknik
Genel
etkiler
Müspet
/menfi
Menfi
Ahşap Hediyelik
eşyaların satılması,
Dağcılık,trekking
-
Su sporları
Rafting
Olta balıkçılığı
Normal spor
etkinlikleri
Yeme içme
Doğa yürüyüşü
Mağaracılık
Kanyoning
Yaban hayatı
gözlemi
Bilimsel geziler
müspet
-
müspet
Korunan alan
üzerindeki etki
Kabul
edilebilir
Çevre kirliliği
Bitki türlerinin
tahrip edilmesi
-
Kabul
edilemez
Kabul edilebilir
ancak;
x
Bitkilerin
tahrip edilmesi
Uygun rotalar
belirlenmeli
-
x
müspet
müspet
Çevre kirliliği
x
-
x
menfi
x
x
İzlemeye esas olan Ekolojik Göstergeler aşağıdaki şekilde incelenmiştir
1- Tamamen doğru, 2- Genel olarak doğru, 3- Veri yok, 4- Çoğunlukla yanlış, 5- Hiç yok,
Ekolojik taşıma kapasitesinin etkileri;
Ekolojik göstergeler
Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir
Yürüyüş yolarından yürümeyen turistler bitkilere çok zarar
veriyor
Turizmden dolayı daha fazla toprak erozyonu meydana
gelmektedir
Korunan alanın suları gözle görünür şekilde kirlenmektedir
Turizm gelişimi sebebi ile balık miktarı azalmıştır
Korunan alanın yer altı suları içme suyu olarak kullanılabilir
Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür
Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır
1
2
3
4
5
X
X
X
X
X
X
X
X
EkolojikTaşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede, aşırı ve bilinçsiz
turizm faaliyetlerinin yol açtığı ekolojik bozunmadan, tahribattan, popülasyonlarda
azalmadan, tür kaybından söz edilememektedir. Nedeni ise; yörede gerçekleşen turizm
faaliyetinin düşük oranda yapılması hatta hiç yapılmamasıdır. Biyotop haritalarının
oluşturulması, ArcGıs ortamında koruma-kullanım dengesi çerçevesinde Alan Kullanım
Planlarının hazırlanması ve Ekolojik Riziko Analizlerinin Ekolojik Taşıma Kapasitesinin
Saptanması ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Master Planı şekillendirilecektir.
EKED
(Ekolojik Etki Değerlendirmesi) çalışmaları yapılarak gerektiğinde projede geri besleme
yapılması gerekmektedir.
Fiziki/idari Taşıma Kapasitesi İncelemesi ve Değerlendirmesi;
(1-Akıcı,yeterli 2- İyi, 3- Fena değil, 4- Kötü, 5- Çok Kötü)
Fiziki/idari taşıma kapasitesi
Altyapı
Park girişi
Park yeri imkanları
Bilgi imkanları
Yer
Kapasite 1 2
Korunan alana giriş yolları
X
Korunan alandaki yol ağı
Korunan alan içindeki toplu
taşıma araçları
Park etme
akış
Yer sayısı
Biletleme
yönlendirme
İşaret levhaları
Yetkililer
Ziyaretçi merkezi
Ofisler
Basılı ve görsel materyal
3
4
5
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Yiyecek içecek temini
Ticaret
Tedarik
Seçenekler
Kolaylık tesisleri
Tuvaletler
Atıkların toplanması
Yeterlilik durumu
Sayısı ve uygunluğu
seçenekler
Paket doğa turları
Bisiklet kiralama
Araç kiralama
At-katır kiralama
Yeterli sayıda
Donanımlı
Patika ağı
Yaban hayatı izleme noktaları
Aktiviteler
Çalışanlar
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Fiziki/idari taşıma kapasitesi yönünden yapılan değerlendirme; Adilcevaz İlçesi için
sürdürülebilir Doğa Turizm Master Planı çerçevesinde ön görülen turist artışı %400-500
görülse de fiziki ve idari kapasite, bu artışı karşılayabilecek düzeyde değildir. Bilindiği üzere,
alana olan talebin taşıma kapasitesini aşması halinde söz konusu talep hızla düşecektir.
Dolayısıyla, turist artışının sürekliliğinin sağlanması için kısa-orta ve uzun vadede beklenen
artış hızına paralel olarak fiziki ve idari kalitenin ve kapasitenin arttırılması, iyileştirilmesi,
turist arzının saptanıp ihtiyaçların karşılanması gerekmektedir.
Psikolojik Taşıma Kapasitesi: Birincil paydaşlardan elde edilen sonuçlara göre;
sürdürülebilir doğa turizmi faaliyetlerine karşı paydaşların genel kanısı olumlu yöndedir.
Fakat terör olaylarının olduğu bölge olması nedeniyle, turistlerin genel bir ön yargısı söz
konusudur.
5.2. Ahlat İlçesi
5.2.1. Ahlat İlçesi İle ilgili genel bilgiler: Ahlat İlçesi, Kuzeyinde Muş ili Bulanık ve Malazgirt
ilçeleri, batısında Muş ili, güneyinde Van Gölü, güneybatısında Tatvan ve Bitlis, doğusunda
ise yine Van Gölü ve Adilcevaz ilçesiyle çevrilidir. Bitlis ili'nin belli başlı düzlüklerinden
olan Ahlat Ovası, kuzeydeki Süphan, batıdaki
Nemrut Dağları ve Van Gölü arasında
uzanmaktadır. Bu dağların eteklerinde geniş dağ platoları uzanır. Nemrut gerek bu bölgedeki
volkan dağlarının bir örneği olması, gerekse Van Gölü’nün oluşmasında önemli bir yer
tutması bakımından önem taşımaktadır. Dünyanın sayılı volkanlarından olan Nemrut, Ahlat’ın
batısındadır. Günümüzde sönmüş bir volkan olarak görülen bu dağ, doğu-batı doğrultusunda
uzanan geniş bir çukur alanın ortasında yükselmektedir.
Nemrut yanardağı Van Gölü’nün batısında yer almış olup, 3050 metre yüksekliktedir.
Volkanın son püskürmesi 1441 yılında küçük ölçüde olmuştur. Ahlat'ın yüzölçümü 1.044 km2
olup, nüfusu 35.236’dır. Ahlat Ovası, Rahva Ovası ile birlikte Bitlis’in iki büyük düzlüğünden
biridir. İlçenin ekonomisi hayvancılığa dayanmaktadır. Koyun ve keçi yetiştirilen yörede
mandıralarda peynir üretilir. Deri üretimi de önemli ölçüdedir. Tarıma ait alanlarda buğday,
çavdar ve ceviz yetiştirilir.
5.2.2. Ahlat İlçesinin Seçkin Doğa Turizmi Değerleri:
Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı
Nemrut Kalderası Ramsar Alanı
Nemrut Kalderası Jeopark Alanı
Nemrut Kalderası Botanik Turizmi
Nemrut Kalderası Foto Safari
Nemrut Kalderası Yaban Hayatı (Fauna) Gözlemciliği
Nemrut Kalderası Hava Sporları Turizmi
Nemrut Kalderası Atlı Doğa Yürüyüşü
Nemrut Kalderası Yaya Yürüyüşü
Nemrut Kalderası Kamp Karavan Turizmi
Nazik Gölü Olta Balıkçılığı
Nazik Gölü Sulak Alanı Yaban Hayatı (Fauna) Gözlemciliği
Ahlat Sazlıkları Sulak Alanı,
Van Gölü Kıyıları
Van Gölü Su Sporları Yarışları
Ahlat Selçuklu Mezarlığı
Kültür Turizmi
5.2.3. Ahlat İlçesi Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler: Dağ-yayla
gezisi imkanı, Peyzaj güzelliği/fotosafari, Yaylada konaklama/kamping, Tabiata uyumlu
kırsal miras gezisi, Kuş gözlemciliği imkanı, Sportif olta balıkçılığı, Estetik göl/barajlar,
Botanik gezilerine uygun saha, Garantili yaban hayatı gözlemi, Dağ çiçekleri gezisi, Doğal
taşlardan tabiat tarihi gezisi, Bakir doğa parçaları keşif gezisi, Dokusu bozulmamış kırsal
miras gezisi, Yayla gezisi imkanı, Yaya gezi imkanı, Tarihi eserler, sit alanı, Peyzaj değeri
yüksek yerler, fotoğrafik yerler, Motorlu gezi imkanı, Jeolojik ve jeomorfolojik değerler,
Botanik gezisi imkanı, Atla geziye uygundur.
5.2.4.Ahlat İlçesi Doğa Turizmi Yönetimi Amaçları:
Saptamış olduğumuz potansiyellerin değer bilinirliğinin artırılması,
Doğa turizm faaliyetlerine olumlu bakan halkın projede yer verilmesi, yönlendirilmesi ve
eğitimi,
İstihdamın ve yöre halkının gelir düzeyinin artırılması,
Kısa-orta ve uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi, uygulanması, gerektiğinde geri besleme,
İlgili kurumlarla iş birliğine gidilerek rekreasyon alanı projelerinin hazırlanması ve
uygulanması,
Tanıtımların artırılması, festivallerle bilinirliğin ülke bazına taşınması.
5.2.5.Önümüzdeki 3 yıl için Turist Artış Öngörüsü: İlimizde doğa turizmine yönelik
faaliyetlerde ziyaretçi sayısına ilişkin veri bulunmadığından önümüzdeki üç yıl için turist artış
öngörüsü yapılmamakla birlikte orta ve uzun vadede söz konusu hedeflerin gerçekleştirilmesi
halinde yöreye önemli miktarda turist ziyaretçi artışı beklenmektedir.
Ahlat İlçesi Turizm Talebi Değerleri
Halihazırdaki
sayısı
ziyaretçi Bilinmiyor
Para harcama
Ziyaretçi Profili
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Gelişlerininİlk 5 Sebebi
1. Foto Safari
2. Dağ yürüyüşü
3. Yaylacılık
4. Jeolojik ve jeomorfolojik değerler
5. Konaklama/kamping
Kıyaslanabileceği saha
Ulaşılabilirlik Analizi
Sahanın Uluslararası
havaalanına yakınlığı
Alana Ulaşım
Ülkemizde yok
Orta derecede yakın; 3 saat (2-4 saat arasında)
Özel taşıt
(X)
Toplu taşıma
( )
Diğerleri
(X)
(Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı
vb.)
Ziyaretçinin Genel ulaşım
kanaati:
Ulaşım için problemler: toplu taşıma araçları bulunmamaktadır.
Altyapı Analizi
Taşımacılık ağı
Yerel ağ(toprak, asfalt)
Anayollara bağlantı
Yerel genel taşımacılık
Programlar
Ücretler
Ring patikaları
İşaret levhaları
Genel yer işaret levhaları
Bilgi panoları
Araçlar için park
kapasitesi
Bilgi alma ve tercüme
kolaylıkları
Restoran sayısı
Yetersiz
Yeterli
X
İyi
Açıklama
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Yeme içme konaklama analizi
Restoranların
durumu
Yemek Standartları
Barınma imkanları
Kategori
Sayısı
Turistik
Bilinmemektedir.
Yerel
Bilinmemektedir.
Yüksek standartlı yemek sunanlar : Bilinmiyor.
Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar:1 adet bulunmaktadır.
Kötü standartta yemek sunanlar :Bilinmiyor
Kategori
Kuruluş Sayısı
Yatak Sayısı
(iyi-kötü-orta)
Oteller
Hosteller (Misafirhaneler)
Yatak&kahvaltı oteli
Rota üstü kulübeler
Bungalov tarzı
Kamp alanı
Diğerleri: Pansiyon
Sahanın kendine has seçkin ve diğer önemli özellikleri;
Sunduğu değerlerden
Açıklama
Tek-eşsiz olanlar
var mı?
Yok
Biraz farklı ama
değerli olanlar
Diğer ilgi çeken
yerlere benzer
olanlar
Alan turist ziyaret
döngüsüne girecek
şekilde turistlerin
ilgisini çekecek diğer
alanlara yakın mı?
Alandaki yabanıl
varlıklar
Var
Süphan Dağı
Nazik Gölü
Ahlat Selçuklu Mezarlığı
Van Gölü Kıyıları
Batmış(Cil) Gölü
Sütey Yaylası
Aygır Gölü
Arin(Sodalı) Gölü
Süphan Dağı
İron Sazlığı
Peyzajgüzelliği/fotos
afari, göl/barajlar,
Botanik gezilerine
uygun saha, Garantili
yaban hayatı
gözlemi, Dağ
çiçekleri gezisi, Bakir
doğa parçaları keşif
gezisi, Tarihi eserler,
Şelale, vb.
Bayrak türler
1. Ayı
2. Toy
Diğer ilginç yaban
hayatı (fauna)
1.
2. Kınalı Keklik
Kelebekler
Bilinmiyor
Endemik bitkiler,
1. Düğün Çiçeği (Ranunculus crateris)
Evet
Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı
Tatmin edici yaban
hayatı izleme imkanı
Garanti edilen türler var
mı?
Genellikle rastlanma
ihtimali
Şans veya mevsime
bağlı olanlar
Alanda bulunan tesisler
Sahadaki tesisler
Rekreasyonel tesisler
Spor tesisleri
Diğerleri
Kuşlar
Memeliler
Yok
1.Ayı,
2. tilki,
3. kurt,
4. tavşan
Yoktur.
Yetersiz
X
Yoktur
Yoktur
Açıklama
1.Gri balıkçıl,
2. Saz Delicesi,
3. Şahin
4. Sakarmeke
5. Elmabaş patka ve
birçok kuş türü
Bir çok kuş türü
Bir çok kuş türü
Yeterli
İyi
Durum Açıklaması
Taşıma Kapasitesi Analizi
Sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesi Değerlendirme Şekli: 1- Tamamen Sağlanabiliyor, 2- Genel
Olarak Sağlanıyor, 3- Veri Yok, 4- Çoğunlukla Sağlanamıyor
5- Hiç Sağlanamıyor
Göstergeler
Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar
Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para
yatırımı yapabilir
Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır
Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri
ele alınıyor
Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor
İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi
Beraber çalışmanın önemi biliniyor
İyi bir işbirliği içindeler
Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor
Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi
Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi
Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor
Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor
Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden
sonra gelişme gösterdi
Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor
Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı
Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor
Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor
Planlı turizm uygulaması yapılıyor
Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar
görmemiştir.
Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır
Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir
Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor
Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor
Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor
Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor
Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor
Turizm hayat kalitesini artırıyor
1
2
3
4
5
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede
mevcut turizm faaliyetlerinin yetersiz olması, hatta hiç olmaması nedeniyle turizm yönünden
yörede sosyal ve ekonomik faydadan söz edilememektedir. Kısa-orta ve uzun vadeli hedefler
ve yöre halkıyla iç içe çalışmaların sürdürülmesi halinde sosyal ve ekonomik taşıma
kapasitesini aşmayan projeler ve uygulamalar gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
Ekolojik taşıma kapasitesi analizi
Etki
Faaliyet
Kamping&piknik
Genel
etkiler
Müspet
/menfi
Müspet
Ahşap Hediyelik
eşyaların satılması,
Dağcılık, trekking
-
Su sporları
Rafting
Olta balıkçılığı
Normal spor
etkinlikleri
Yeme içme
Doğa yürüyüşü
müspet
müspet
-
Mağaracılık
Kanyoning
Yaban hayatı
gözlemi
Bilimsel geziler
müspet
müspet
müspet
menfi
müspet
Korunan alan
üzerindeki etki
Kabul
edilebilir
Çevre kirliliği
Bitki türlerinin
tahrip edilmesi
-
Kabul
edilemez
Kabul edilebilir
ancak;
x
Bitkilerin
tahrip edilmesi
Çevre kirliliği
Uygun rotalar
belirlenmeli
x
Çevre kirliliği
x
Çevre kirliliği
Bitki türlerinin
tahrip edilmesi
Çevre kirliliği
x
Uygun rotalar
belirlenmeli,
x
-
menfi
İzlemeye esas olan Ekolojik Göstergeler aşağıdaki şekilde incelenmiştir
1- Tamamen doğru, 2- Genel olarak doğru, 3- Veri yok, 4- Çoğunlukla yanlış, 5- Hiç yok,
Ekolojik taşıma kapasitesinin etkileri;
Ekolojik göstergeler
Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir
Yürüyüş yolarından yürümeyen turistler bitkilere çok zarar
veriyor
Turizmden dolayı daha fazla toprak erozyonu meydana
gelmektedir
Korunan alanın suları gözle görünür şekilde kirlenmektedir
Turizm gelişimi sebebi ile balık miktarı azalmıştır
Korunan alanın yer altı suları içme suyu olarak kullanılabilir
Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür
Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır
1
2
3
4
5
X
X
X
X
X
X
X
X
EkolojikTaşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede, aşırı ve bilinçsiz
turizm faaliyetlerinin yol açtığı ekolojik bozunmadan, tahribattan, popülasyonlarda
azalmadan, tür kaybından söz edilememektedir. Nedeni ise; yörede gerçekleşen turizm
faaliyetinin düşük oranda yapılması hatta hiç yapılmamasıdır. Biyotop haritalarının
oluşturulması, ArcGıs ortamında koruma-kullanım dengesi çerçevesinde Alan Kullanım
Planlarının hazırlanması ve Ekolojik Riziko Analizlerinin Ekolojik Taşıma Kapasitesinin
Saptanması ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Master Planı şekillendirilecektir.
EKED
(Ekolojik Etki Değerlendirmesi) çalışmaları yapılarak gerektiğinde projede geri besleme
yapılması gerekmektedir.
Fiziki/idari Taşıma Kapasitesi İncelemesi ve Değerlendirmesi;
(1-Akıcı,yeterli 2- İyi, 3- Fena değil, 4- Kötü, 5- Çok Kötü)
Fiziki/idari taşıma kapasitesi
Altyapı
Park girişi
Park yeri imkanları
Bilgi imkanları
Yiyecek içecek temini
Ticaret
Kolaylık tesisleri
Patika ağı
Yaban hayatı izleme noktaları
Aktiviteler
Çalışanlar
Yer
Kapasite 1 2
Korunan alana giriş yolları
X
Korunan alandaki yol ağı
Korunan alan içindeki toplu
taşıma araçları
Park etme
akış
Yer sayısı
Biletleme
yönlendirme
İşaret levhaları
Yetkililer
Ziyaretçi merkezi
Ofisler
Basılı ve görsel materyal
Tedarik
Seçenekler
Tuvaletler
Atıkların toplanması
Yeterlilik durumu
Sayısı ve uygunluğu
seçenekler
Paket doğa turları
Bisiklet kiralama
Araç kiralama
At-katır kiralama
Yeterli sayıda
Donanımlı
3
4
5
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Fiziki/idari taşıma kapasitesi yönünden yapılan değerlendirme; Ahlat İlçesi için
sürdürülebilir Doğa Turizm Master Planı çerçevesinde ön görülen turist artışı %400-500
görülse de fiziki ve idari kapasite, bu artışı karşılayabilecek düzeyde değildir. Bilindiği üzere,
alana olan talebin taşıma kapasitesini aşması halinde söz konusu talep hızla düşecektir.
Dolayısıyla, turist artışının sürekliliğinin sağlanması için kısa-orta ve uzun vadede beklenen
artış hızına paralel olarak fiziki ve idari kalitenin ve kapasitenin arttırılması, iyileştirilmesi,
turist arzının saptanıp ihtiyaçların karşılanması gerekmektedir.
Psikolojik Taşıma Kapasitesi: Birincil paydaşlardan elde edilen sonuçlara göre;
sürdürülebilir doğa turizmi faaliyetlerine karşı paydaşların genel kanısı olumlu yöndedir.
Fakat terör olaylarının olduğu bölge olması nedeniyle, turistlerin genel bir ön yargısı söz
konusudur.
5.3. Tatvan İlçesi
5.3.1. Tatvan İlçesi İle ilgili genel bilgiler: Tatvan'ın, kuzey ve doğusunda Van Gölü,
güneydoğusunda Gevaş, güneyinde Hizan ilçeleri ile batısında Bitlis ili, kuzeyinde de Ahlat
ilçesi bulunmaktadır. Van Gölü'nün güneybatısındaki yüksek bir alanda yer alan Tatvan'ın
büyük bölümü dağlıktır. İlçenin güney ve güneydoğu kesimlerini Güneydoğu Toroslarına
bağlı dağlar, batı ve kuzeybatı kesimini de Nemrut Dağı çevirmektedir. Ayrıca en yüksek yeri
Alacabük Dağı olarak bilinen Pelli Dağı da güneydoğu sınırı yakınındadır. İlçe topraklarından
çıkan Güzeldere başta olmak üzere küçük akarsular Van Gölü'ne dökülmektedir. Güney ve
güneydoğudaki dağlardan kaynaklanan suların oluşturduğu dereler ilçe sınırları dışında Dicle
Nehri'nin başlıca kollarından olan Botan Çayı'na katılır.
Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü'nün güneybatı kesimi ile Nemrut Gölü'nün bir
bölümü de ilçe sınırları içerisindedir. İl merkezine 25 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü
1.235 km2,nüfusu 76.723’dür. Denizden yüksekliği ise 1.720 metredir. İlçenin ekonomisi
ticaret, sanayi, tarım ve turizme dayalıdır. Ekime elverişli topraklarında şeker pancarı ve
buğday yetiştirilir. Az miktarda sebze ve meyva da yetiştirilmektedir.
İlçe topraklarında sünger taşı ve pelit içeren maden yatakları bulunmaktadır. İran ile 1970'te
demiryolu bağlantısının sağlanması, Muş, Diyarbakır ve Siirt'ten geçen karayollarının ilçe
sınırları içerisinde birleşmesi, Van Gölü kıyısındaki Tuğ İskelesi yöreyi taşımacılık yönünden
önemli bir konuma getirmiştir.
5.3.2.Tatvan İlçesinin Seçkin Doğa Turizmi Değerleri:
Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı
Nemrut Kalderası Ramsar Alanı
Nemrut Kalderası Jeopark Alanı
Nemrut Kalderası Botanik Turizmi
Nemrut Kalderası Foto Safari
Nemrut Kalderası Yaban Hayatı (Fauna) Gözlemciliği
Nemrut Kalderası Hava Sporları Turizmi
Nemrut Kalderası Atlı Doğa Yürüyüşü
Nemrut Kalderası Yaya Yürüyüşü
Nemrut Kalderası Kamp Karavan Turizmi
Nemrut Kayak Merkezi
Van Gölü Kıyıları
Van Gölü Su Sporları
Kültür Turizmi
5.3.3. Tatvan İlçesi Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler: Dağ-yayla
gezisi imkanı, Peyzaj güzelliği/fotosafari, Yaylada konaklama/kamping, Tabiata uyumlu
kırsal miras gezisi, Kuş gözlemciliği imkanı, Sportif olta balıkçılığı, Estetik göl/barajlar,
Botanik gezilerine uygun saha, Garantili yaban hayatı gözlemi, Dağ çiçekleri gezisi, Doğal
taşlardan tabiat tarihi gezisi, Bakir doğa parçaları keşif gezisi, Dokusu bozulmamış kırsal
miras gezisi, Yayla gezisi imkanı, Yaya gezi imkanı, Tarihi eserler, sit alanı, Peyzaj değeri
yüksek yerler, fotoğrafik yerler, Motorlu gezi imkanı, Jeolojik ve jeomorfolojik değerler,
Botanik gezisi imkanı, Atla geziye uygundur.
5.3.4.Tatvan İlçesi Doğa Turizmi Yönetimi Amaçları:
Saptamış olduğumuz potansiyellerin değer bilinirliğinin artırılması, Doğa turizm faaliyetlerine
olumlu bakan halkın projede yer verilmesi, yönlendirilmesi ve eğitimi, İstihdamın ve yöre
halkının gelir düzeyinin artırılması, Kısa-orta ve uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi,
uygulanması, gerektiğinde geri besleme, İlgili kurumlarla iş birliğine gidilerek rekreasyon
alanı projelerinin hazırlanması ve uygulanması, Tanıtımların artırılması, festivallerle
bilinirliğin ülke bazına taşınması.
5.3.5.Önümüzdeki 3 yıl için Turist Artış Öngörüsü: İlimizde doğa turizmine yönelik
faaliyetlerde ziyaretçi sayısına ilişkin veri bulunmadığından önümüzdeki üç yıl için turist artış
öngörüsü yapılmamakla birlikte orta ve uzun vadede söz konusu hedeflerin gerçekleştirilmesi
halinde yöreye önemli miktarda turist ziyaretçi artışı beklenmektedir.
Tatvan İlçesi Turizm Talebi Değerleri
Halihazırdaki
sayısı
ziyaretçi Bilinmiyor
Para harcama
Ziyaretçi Profili
Bilinmiyor
Bilinmiyor
Gelişlerininİlk 5 Sebebi
1. Foto Safari
2. Dağ yürüyüşü
3. Yaylacılık
4. Jeolojik ve jeomorfolojik değerler
5. Kış Turizmi
Kıyaslanabileceği saha
Ulaşılabilirlik Analizi
Sahanın Uluslararası
havaalanına yakınlığı
Alana Ulaşım
Ülkemizde yok
Orta derecede yakın; 3 saat (2-4 saat arasında)
Özel taşıt
(X)
Toplu taşıma
( )
Diğerleri
(X)
(Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı
vb.)
Ziyaretçinin Genel ulaşım
kanaati:
Ulaşım için problemler: toplu taşıma araçları bulunmamaktadır.
Altyapı Analizi
Taşımacılık ağı
Yerel ağ(toprak, asfalt)
Anayollara bağlantı
Yerel genel taşımacılık
Programlar
Ücretler
Ring patikaları
İşaret levhaları
Genel yer işaret levhaları
Bilgi panoları
Araçlar için park
kapasitesi
Bilgi alma ve tercüme
kolaylıkları
Restoran sayısı
Yetersiz
Yeterli
X
İyi
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Açıklama
Yeme içme konaklama analizi
Restoranların
durumu
Yemek Standartları
Barınma imkanları
Sayısı
Kategori
Açıklama
Turistik
Bilinmemektedir.
Yerel
Bilinmemektedir.
Yüksek standartlı yemek sunanlar : Bilinmiyor.
Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar:1 adet bulunmaktadır.
Kötü standartta yemek sunanlar :Bilinmiyor
Kategori
Kuruluş Sayısı
Yatak Sayısı
(iyi-kötü-orta)
Oteller
Hosteller (Misafirhaneler)
Yatak&kahvaltı oteli
Rota üstü kulübeler
Bungalov tarzı
Kamp alanı
Diğerleri: Pansiyon
Sahanın kendine has seçkin ve diğer önemli özellikleri;
Sunduğu değerlerden
Alan turist ziyaret
döngüsüne girecek
şekilde turistlerin
ilgisini çekecek diğer
alanlara yakın mı?
Alandaki yabanıl
Tek-eşsiz olanlar
var mı?
Biraz farklı ama
değerli olanlar
Diğer ilgi çeken
yerlere benzer
olanlar
Evet
Bayrak türler
Yok
Var
Süphan Dağı
Nazik Gölü
Ahlat Selçuklu Mezarlığı
Van Gölü Kıyıları
Batmış(Cil) Gölü
Sütey Yaylası
Aygır Gölü
Arin(Sodalı) Gölü
Süphan Dağı
İron Sazlığı
Peyzajgüzelliği/fotos
afari, göl/barajlar,
Botanik gezilerine
uygun saha, Garantili
yaban hayatı
gözlemi, Dağ
çiçekleri gezisi, Bakir
doğa parçaları keşif
gezisi, Tarihi eserler,
Şelale, vb.
1. Ayı
2. Kınalı Keklik
varlıklar
Diğer ilginç yaban
hayatı (fauna)
1.
Kelebekler
Bilinmiyor
Endemik bitkiler,
1. Düğün Çiçeği (Ranunculus crateris)
2.
Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı
Tatmin edici yaban
hayatı izleme imkanı
Garanti edilen türler var
mı?
Genellikle rastlanma
ihtimali
Şans veya mevsime
bağlı olanlar
Alanda bulunan tesisler
Sahadaki tesisler
Rekreasyonel tesisler
Spor tesisleri
Diğerleri
Memeliler
Kuşlar
Yok
1..Keklik,
2.şahin ve birçok kuş
türü
Bir çok kuş türü
1.Ayı,
2. tilki,
3. kurt,
4.domuz
Yoktur.
Yetersiz
X
Yoktur
Yoktur
Açıklama
Bir çok kuş türü
İyi
Yeterli
Durum Açıklaması
Taşıma Kapasitesi Analizi
Sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesi Değerlendirme Şekli: 1- Tamamen Sağlanabiliyor, 2- Genel
Olarak Sağlanıyor, 3- Veri Yok, 4- Çoğunlukla Sağlanamıyor
5- Hiç Sağlanamıyor
Göstergeler
Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar
Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para
yatırımı yapabilir
Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır
Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri
ele alınıyor
Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor
İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi
Beraber çalışmanın önemi biliniyor
İyi bir işbirliği içindeler
Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor
Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi
Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi
Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor
Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor
Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden
sonra gelişme gösterdi
Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor
1
2
3
4
5
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı
Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor
Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor
Planlı turizm uygulaması yapılıyor
Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar
görmemiştir.
Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır
Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir
Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor
Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor
Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor
Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor
Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor
Turizm hayat kalitesini artırıyor
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede
mevcut turizm faaliyetlerinin yetersiz olması, hatta hiç olmaması nedeniyle turizm yönünden
yörede sosyal ve ekonomik faydadan söz edilememektedir. Kısa-orta ve uzun vadeli hedefler
ve yöre halkıyla iç içe çalışmaların sürdürülmesi halinde sosyal ve ekonomik taşıma
kapasitesini aşmayan projeler ve uygulamalar gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
Ekolojik taşıma kapasitesi analizi
Etki
Faaliyet
Kamping&piknik
Genel
etkiler
Müspet
/menfi
Müspet
Ahşap Hediyelik
eşyaların satılması,
Dağcılık, trekking
-
Su sporları
Rafting
Olta balıkçılığı
Normal spor
etkinlikleri
Yeme içme
Doğa yürüyüşü
müspet
müspet
-
Mağaracılık
Kanyoning
Yaban hayatı
gözlemi
Bilimsel geziler
müspet
müspet
müspet
menfi
müspet
menfi
Korunan alan
üzerindeki etki
Çevre kirliliği
Bitki türlerinin
tahrip edilmesi
-
Kabul
edilebilir
Kabul
edilemez
x
Bitkilerin
tahrip edilmesi
Çevre kirliliği
x
Çevre kirliliği
x
Çevre kirliliği
Bitki türlerinin
tahrip edilmesi
Çevre kirliliği
x
-
Kabul edilebilir
ancak;
Uygun rotalar
belirlenmeli
Uygun rotalar
belirlenmeli,
x
İzlemeye esas olan Ekolojik Göstergeler aşağıdaki şekilde incelenmiştir
1- Tamamen doğru, 2- Genel olarak doğru, 3- Veri yok, 4- Çoğunlukla yanlış, 5- Hiç yok,
Ekolojik taşıma kapasitesinin etkileri;
Ekolojik göstergeler
Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir
Yürüyüş yolarından yürümeyen turistler bitkilere çok zarar
veriyor
Turizmden dolayı daha fazla toprak erozyonu meydana
gelmektedir
Korunan alanın suları gözle görünür şekilde kirlenmektedir
Turizm gelişimi sebebi ile balık miktarı azalmıştır
Korunan alanın yer altı suları içme suyu olarak kullanılabilir
Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür
Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır
1
2
3
4
5
X
X
X
X
X
X
X
X
EkolojikTaşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Yörede, aşırı ve bilinçsiz
turizm faaliyetlerinin yol açtığı ekolojik bozunmadan, tahribattan, popülasyonlarda
azalmadan, tür kaybından söz edilememektedir. Nedeni ise; yörede gerçekleşen turizm
faaliyetinin düşük oranda yapılması hatta hiç yapılmamasıdır. Biyotop haritalarının
oluşturulması, ArcGıs ortamında koruma-kullanım dengesi çerçevesinde Alan Kullanım
Planlarının hazırlanması ve Ekolojik Riziko Analizlerinin Ekolojik Taşıma Kapasitesinin
Saptanması ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Master Planı şekillendirilecektir.
EKED
(Ekolojik Etki Değerlendirmesi) çalışmaları yapılarak gerektiğinde projede geri besleme
yapılması gerekmektedir.
Fiziki/idari Taşıma Kapasitesi İncelemesi ve Değerlendirmesi;
(1-Akıcı,yeterli 2- İyi, 3- Fena değil, 4- Kötü, 5- Çok Kötü)
Fiziki/idari taşıma kapasitesi
Altyapı
Park girişi
Park yeri imkanları
Bilgi imkanları
Yer
Kapasite 1 2
Korunan alana giriş yolları
X
Korunan alandaki yol ağı
Korunan alan içindeki toplu
taşıma araçları
Park etme
akış
Yer sayısı
Biletleme
yönlendirme
İşaret levhaları
Yetkililer
Ziyaretçi merkezi
Ofisler
3
4
5
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Yiyecek içecek temini
Ticaret
Kolaylık tesisleri
Patika ağı
Yaban hayatı izleme noktaları
Aktiviteler
Çalışanlar
Basılı ve görsel materyal
Tedarik
Seçenekler
Tuvaletler
Atıkların toplanması
Yeterlilik durumu
Sayısı ve uygunluğu
seçenekler
Paket doğa turları
Bisiklet kiralama
Araç kiralama
At-katır kiralama
Yeterli sayıda
Donanımlı
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Fiziki/idari taşıma kapasitesi yönünden yapılan değerlendirme; Tatvan İlçesi için
sürdürülebilir Doğa Turizm Master Planı çerçevesinde ön görülen turist artışı %400-500
görülse de fiziki ve idari kapasite, bu artışı karşılayabilecek düzeyde değildir. Bilindiği üzere,
alana olan talebin taşıma kapasitesini aşması halinde söz konusu talep hızla düşecektir.
Dolayısıyla, turist artışının sürekliliğinin sağlanması için kısa-orta ve uzun vadede beklenen
artış hızına paralel olarak fiziki ve idari kalitenin ve kapasitenin arttırılması, iyileştirilmesi,
turist arzının saptanıp ihtiyaçların karşılanması gerekmektedir.
Psikolojik Taşıma Kapasitesi: Birincil paydaşlardan elde edilen sonuçlara göre;
sürdürülebilir doğa turizmi faaliyetlerine karşı paydaşların genel kanısı olumlu yöndedir.
Fakat terör olaylarının olduğu bölge olması nedeniyle, turistlerin genel bir ön yargısı söz
konusudur.
6. BİTLİS İLİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ STRATEJİLERİ
Proje kapsamında yapılan, SWOT analizleri, arz ve talep analizleri değerlendirilerek Hedef
Analizi hazırlanmış ve Hedef Analizindeki ana hedefin gerçekleştirilmesinde kullanılacak
araçlar yani stratejiler belirlenmiştir.
6.1.Gelişme Stratejileri
Strateji 1.Doğa turizmine yönelik yatırımların artırılması gerekmektedir.
Strateji 2.Yüksek potansiyele sahip alanlarda yaşayan yöre halkın kalkınmasında
turizmin öne çıkarılması,
6.2. Pazarlama Stratejisi
Strateji 1. Potansiyellerin değer bilinirliğinin ve farkındalığının arttırılması
Strateji 2. Kimlik kazandırılması, markalaştırma
Strateji 3. Doğa turizmi faaliyet programının hazırlanması
Strateji 4. Festival organizasyonlarının arttırılması ve ulusal düzeyde yapılması
Strateji 5. Etkin ziyaretçi yönetimi
6.3. Ziyaretçi Yönetimi Stratejisi
Strateji
1.Ziyaretçi
beklentilerini
karşılayabilecek
ziyaretçi
yönetiminin
sağlanması,
Strateji 2.Turizmin etkilerinin izlenerek, etkilerinin ortaya konulması
6.4.
İzleme
ve
Değerlendirme
Stratejisi
(Turizmin
etkilerinin
ve
sürdürülebilirliğin izlenmesi)
Strateji 1. Ekolojik etkileri izlenme, değerlendirme, geri besleme
Strateji 2. Sosyal ve Ekonomik etkileri izlenme, değerlendirme, geri besleme
Strateji 3. Psikolojik etkileri izlenme, değerlendirme, geri besleme
Strateji 4. Fiziki ve İdari uygulamaların yeterliliğini izlenme, değerlendirme, geri
besleme
Strateji 5. herkesin doğanın içinde sorumluluklarını bilmesi, başkalarına hatırlatması
(otokontrol) ve kamu duyarlılığının gelişmesi,
6.1 .KAPASİTE GELİŞTİRME Amaç: ilgili paydaşların turizm(ekoturizm) açısından kapasitelerini geliştirmek
Eylem
Açıklama
Yapacak kişi ve
kuruluşlar
İşbirliği
ortakları
Süresi
Eylem no
Öncelik
Başlangıç
tarihi
1
1
2
1
3
1
Doğada yapılan tüm turizm
etkinliklerinin gözetlenebilir
şeffaflıkta uygulanması
4
1
5
1
6
1
Doğa turizminde doğanın
korunmasının sağlanması için
kamu duyarlılığının
geliştirilmesi,
Doğa Turizmi geliştirme
politikalarının belirlenmesi,
Kamu duyarlılığının geliştirilmesi ile
doğanın doğası ile oynanmaması
sağlanacaktır.
OSİ, MEM,
Üni
Doğa Turizmini geliştirme politikaları
doğayı ekonomik rant kaynağı olarak
görmemesi sağlanmış olacaktır. Doğa
Turizminden beklentilerin net,
uygulanabilir, sürdürülebilir seviyeden daha
fazla yükseltilmemesi sağlanacaktır.
Doğada yapıla tüm turizm etkinliklerinin
gözetlenebilir şeffaflıkta uygulanması ile
turizm kalitesi sağlanacak ve turistlerin
kaliteli turizm beklentileri karşılanmış
olacaktır.
Valilik, Ky, İTM,
OSİ, Üni.,
Yöre insanı,
turizm
paydaşları,
OSİ, İşletmeler,
KTM, Acentalar
Üni.
Atık Yönetim Alt Planı
yapılması
Atık yönetim alt planı mevcut ya da
turizmden kaynaklanacak atıkların bertarafı
ve yönetimi hususlarını düzenleyecektir.
OSİ, İÖ, ÇŞ,
Muhtarlar,Belediy
e Başkanlıkları,
Tanıtım ve Pazarlama Alt
Planı yapılması
Alt Yapının Geliştirilmesi Alt
Planı yapılması
Doğa turizm değerlerinin pazarlanması için
tanıtımı yapılacaktır.
Alt Yapının Geliştirilmesi Alt Planının
yapılmasıyla alt yapı sorunlarına çözüm
getirilecektir.
İTM, OSİ, Turizm
İşletmecileri(Tİ)
İÖİ, OSİ, Belediye
Başkanlıkları (BB),
Muhtarlar (M),
Orman
İşletmeleri(Oİ)
STK’lar, yöre
halkı,geri
dönüşüm
şirketleri,
Turizm
İşletmecileri(T
İ)
Ün. STK.,
STK’lar, yöre
halkı,
2
0
1
3
2
0
1
4
2
0
1
5
2
0
1
7
Bütçesi ve
Finans kaynağı
2
0
1
9
2
0
2
1
2
0
2
3
Göstergeler
7
1
Ziyaretçi Yönetim Planı
yapılması
Doğa gezisi yapan ziyaretçilerin, doğa
turistlerinin doğadaki aktivitelerinin
planlanması ve doğru yönlendirilmesi
sağlanacaktır.
8
1
Taşıma Kapasitesinin
İzlenmesi Alt Planı yapılması
Taşıma kapasitesi temel sınırlayıcı
olduğundan doğanın korunmasındaki
önemli işlevi sebebiyle izleme planı
yapılacaktır.
9
1
Güvenlik Alt Planı yapılması
Doğa tehlikelerle dolu olduğundan
güvenliğin geniş sahalarda yüksek seviyede
sağlanması amaçlanacaktır.
10
1
Kapasite Geliştirme Alt Planı
yapılması
Doğa turizminde rol alacak tüm paydaşların
sundukları mal ve hizmet üretiminde
kullandıkları; bilgi, donanım, makine
teçhizat, hammadde, üretim süreci, tanıtım
ve pazarlama mekanizmaları vb. nin
geliştirilmesi sağlanacaktır. Bu gelişme
büyüme olarak değerlendirilebilir.
11
1
İletişim Alt Planı yapılması
Gerek ziyaretçilerin zamanının iyi
yönetilmesi ve algılamaların artması
gerekse yönetim işleyişinin süratli ve doğru
olarak yapılmasını, potansiyel ziyaretçilere
ulaşılmasını temin edecektir.
12
1
Girişimciliği Geliştirme Alt
Planı yapılması
13
1
Kadın Emeğini Geliştirme ve
Kadının Turizm Gelirinden
Daha Yüksek Oranda Pay
Plan kapasitenin kullanımı için lüzumlu
olan girişimcilerin sahaya gelmesini ve saha
içerisindeki insanlara iş fikri ortaya
konmasını sağlayacaktır.Aynı zamanda
finans kaynaklarını saha lehine Harekete
geçirecektir.
Kadınların doğa turizminde aktif rol alması,
gelir yönetiminde söz sahibi olması,
bireysel gelirlerin artması, buna karşılık
OSİ, İTM, Oİ, Tur
Operatörleri(TO),
Seyahat
Acenteleri(SA),
Turizm
İşletmecileri(Tİ)
OSİ, İTM, Ün., Oİ,
Aile ve Sosyal
Hizmetler İl
Müdürlüğü
(ASHİM), Turizm
İşletmecileri(Tİ)
J, Ky, Oİ, OSİ,
AFAD, EM, Sağlık
Müdürlüğü(SM),
Turizm
İşletmecileri(Tİ)
İTM, OSİ,Bilim
Sanayı ve
Teknoloji
Müdürlüğü,
Ticaret ve Sanayi
Odası, Ün., TO,
SA, Halk Eğitim
Müdürlüğü(HEM),
Turizm
İşletmecileri(Tİ)
OSİ, İTM, M, Ky,
BB, STK’lar,
Turizm
İşletmecileri(Tİ)
KA,TSO,TM,BSTM,
Tİ, Yöre halkı,
HEM,
Yöre halkı, Tİ,
BSTM, ASHİM,
STK’lar, KA, Ky,
Ün., STK’lar,
STK’lar,
Jandarma
Komutanlığı,
Emniyet
Müdürlüğü(E
M), M
AKUT gibi
profesyonelleş
miş STK’lar,
Tanıtım
Ajansları, yöre
halkı,STK’lar
ÜN., Bilim
Sanayi
Müdürlüğü,
HEM,
ASHİM,GHS,
ÜN. , Bankalar
Ün.,Kadın
Dernekleri,
Almasının Sağlanması Alt
Planı yapılması
sosyal, aile ve kişisel hayatını etkileyecek
ek iş yükü altına sokulmamasını temin
etmek maksadıyla sürdürülebilir gelir ve iş
imkanlarına kavuşturulmasına yönelik bir
plandır.
Av turizmine sunulan veya doğa turizmi
sebebiyle hayatları etkilenebilecek av
varlığının sürekliliğinin garanti edilmesi
için koruma ve kontrolüne yönelik plandır.
BB,
14
1
Av Koruma ve Kontrol Planı
yapılması
15
1
Biyogüvenlik Alt Planı
yapılması
Genlerin korunmasına, saha dışına
çıkarılmasının önlenmesine yönelik her
türlü tedbirin yer alacağı plandır.
16
1
Kalifiyeliğin eğitim vb.
mekanizmalarla
geliştirilmesi,
Turizmin emek sektörü olduğu ve son
ürünün yalnızca insan tarafından
sağlanabildiğine dikkat edilerek bu konuda
yapılacak olan eğitimlerle kalifiyeliğin
geliştirilmesi sağlanacaktır.
OSİ, HEM, Üni
17
1
Doğa Turizm eğitimi
Yerel halkının doğa turizmi hakkında
eğitimi, Doğaturizme sunulabilecek
ürünlerin geliştirilmesikonusunda
eğitilmesi.
Bu konuda plan süresince en az 25 kurs
açılarak toplam 450 kişinin eğitilmesi
İTM, OSİ,
Belediyeler,
muhtarlıklar,
STK’lar
18
1
Yöre halkının doğa eğitimi
OSİ; ÜN, KY,
HEM
Muhtarlıklar,
belde
belediyeleri,
19
1
Rehber eğitimi
20
1
Haritaların oluşturulması
21
1
Üniversitelerle işbirliği
Doğayı anlatmak için yöre halkın
eğitilmesi, ayrıca çocukların eğitimi,
Plan dönemi boyunca 3500 yetişkin, 4000
çocuğa doğa eğitimi verilmesi,
Sinop genelindeki alanlara yönelik tamamı
yöre halkından olmak üzere plan
döneminde 50 adet Alan Klavuzu
yetiştirilmesi
Ekoturistler için rotaların yer aldığı
haritaların oluşturulması ve basımı,
Her türlü faaliyetin planlanma, geliştirme
ve uygulama safhalarında Sinop içinde ve
yakınındaki üniversitelerden bilimsel destek
alınması için işbirliği yapılacaktır,
OSİ, Oİ, J, Avcı
Dernekleri(AD),
Fahri Av
Müfettişleri(FAM)
,
OSİ, J, Ün,
EM, Yöre
halkı,
STK’lar, yöre
halkı, Alan
Kılavuzları
(AK),
Rehberler(R),
Tİ,
OSİ, ÜN, B, Ky,
MEM
İTM, OSİ, KY, İÖİ
OSİ, İTM,
Dernekler
6.2. FİZİKSEL ALTYAPININ OLUŞTURULMASI Amaç; altyapıyı güçlendirmek veya geliştirmek,
Eylem
Açıklama
Yapacak kişi ve
kuruluşlar
İşbirliği
ortakları
Süresi
Eylem no
Öncelik
Başlangıç
tarihi
1
1
Atık yönetimi
Katı atık vahşi depolama
engellenecektir. Ayrıca özellikle
belediyeler ve atıksu oluşturan tüm
evsel ve endüstriyel atıksular arıtılacak
ve turizm alanları korunmuş olacaktır.
Muhtarlıkla (M)
belediyeler,(B)İl
özel idaresi (İÖİ)
Dernekler D
Çevre ve
Şehircilik md
ÇŞM
2
1
Alan düzenleme
1
Turizm Bilgilendirme
İl Turizm
Md.(İTM)
Kaynakamlıklar,
(KY) İÖİ
İTM, OSİ, KY, B,
D, ÇŞM
3
Kamping alanlarının ve günübirlik
alanların düzenlenmesi, uygun yerlerde,
ilçe planına uygun olmak üzere en az 3
motokaravan yeri düzenlenecektir.
Favori ilçelerde bilgilendirme merkezleri
kurulacaktır, Bu merkezlerin atıl okul
4
1
Patika düzenlemeleri
(trekking yol ağı oluşturma
ve düzenleme)
İTM, OSİ, Ky, B,
İÖİ,
Dernekler
5
1
Ziyaretçi merkezleri
kurulması
3.Bölümde Trekking güzergahı olarak
tespiti edilen tümsahalarda patika
düzenlemeleri ve her türlü tanıtıcı,
bilgilendirici elemanların yapımı ve yerine
konması 2017 yılına kadar
tamamlanacaktır.
Ziyaretçi merkezi vizyonunun katılımcılıkla
oluşturulması, favori ilçelerde ziyaretçi
merkezlerinin kurulması için çalışmalara
başlanacaktır.
İTM OSİ Ky B İÖİ
Dernekler,
KTM,
Belediyeler,
Muhtarlıklar
6
1
Dağ bisikleti parkurları
Favori ilçelerdeDağ bisikleti patikasıağı
için altyapı, araştırma ve organizasyonun
tamamlanması,
OSİ; İTM, Ky,
İÖİ; B
Dernekler
Dernekler
2
0
1
3
2
0
1
4
2
0
1
5
2
0
1
7
Bütçesi ve
Finans kaynağı
2
0
1
9
2
0
2
1
2
0
2
3
Göstergeler
Nemrut Kalderası Tabiat Anıtı’na düzenli
ulaşım servisleri konulmasıyla
ziyaretçilere ulaşım kolaylığı sağlanacak
ve gelen turistler gelir bırakabilecektir.
Köy ulaşım yollarının ve orman yangın
yollarının iyileştirilmesiyle ziyaretçilere
kaliteli ulaşım imkanı sağlanacaktır.
BB,Ky, İÖİ, Tİ,
Müstecir(M),
Kanyonlara yürüyüş için yürüyüş
platformlarının ve işaretlemelerin
yapılması ziyaretçi güvenliğini
sağlayacaktır.
Sportif olta balıkçılığı meraklılarına ve
sportif olta balıkçılığı turizmine altyapı
oluşturulmuş olacaktır.
OSİ,
Kaymakamlıklar
6
1
Çekim noktası olan sahalara
düzenli ulaşım servislerinin
konulması,
7
1
Kırsal kesimlerdeki yol
kalitesinin arttırılması
8
1
Yürüyüş platformlarının
yapılması
9
1
Sportif olta balıkçılğına
uygun iskelelerin yapılması
10
1
Kuş gözlem kulelerinin
yapılması
Uygun sulak alanlara kuş gözlem kuleleri
yapılarak kuş gözlemciliği ve kuş
gözlemciliğine dayalı turizm altyapısı
oluşturulmuş olacaktır.
11
2
Tekne turları
Van Gölünde takip edecek fotoğraf çekme,
kahvaltı, su altı dalış ve yüzme
etkinliklerinin yer aldığı tekne turları
organize edilecektir.
Tİ,TO,
12
2
Turizm alanlarına manzara
seyir noktası ve seyir
terasları yapılması
Turizm alanlarında seyir noktası ve seyir
terasları yapılarak cazibe arttırılacaktır.
Özel İdareler,
Belediyeler,
Kaymakamlıklar,
Muhtarlıklar, OSİ
Valilik,
İÖİ,OGM,OSİ
OSİ, İl Gıda
Tarım
Hayvancılık Müd.,
İl Kültür ve
Turizm Müd.
OSİ
BB,
6.3.ENVANTER, ÜRÜN OLUŞTURMA,ÜRÜN ÇEŞİTLENDİRME VEGELİŞTİRME, SERTİFİKALANDIRMA, TANITIM VE PAZARLAMANIN YAPILMASIAmaç: mevcut ekoturizm
ürünlerinin ortaya çıkarılması, geliştirilmesi,tanıtımı ve pazarlamasını yapmak.
Eylem
Açıklama
Yapacak kişi ve
kuruluşlar
İşbirliği
ortakları
Süresi
Eylem no
Öncelik
Başlangıç
tarihi
1
1
Kültürel ürün envanteri
ürünleri sunuma hazır hale
getirme
Geleneksel yaşam tarzı ve kültüre ilişkin
olarak doğadan toplanan veya üretilen gıda
maddeleri, doğal materyalden üretilen el
sanatları vb. değerlerin tespiti, satılabilir
hale getirilmesi, sözlü değerlerin envanteri,
bunların turizme sunulabilir hale
getirilmesi
iTM, OSİ, Ky,
HEM,
Dernekler,
üniversiteler
2
1
Doğal ürün envanteri
sunuma hazır hale getirme
İÇOM, Tarım il
Müdürlüğü(İTM),
özel girişimciler
Üniversiteler
3
1
Milli ve Milletlerarası
seviyede tanıtım
OSİ; İTM, Ky, B,
İÖİ,
2014
4
1
Yöredeki tur operatörlerinin
sayısının arttırılması,
İTM, TSO, BŞD
Ün,OSİ,,
5
1
Tur opreratörlerinesaha
tanıtımı ve Ekotur
destinasyonları
İTM, OSİ; Valilik,
K, B, İÖİ,
Dernekler,
KTM
6
1
Fuar sempozyumlar,
festivaller
Doğa film festivallerinin
yapılması,
Doğada gizli kalmış, henüz keşfedilmemiş
olan turizme sunulabilecek değerlerin
ortaya çıkarılması ve sunuma hazır hale
getirilmesi,bunların basılı katalog haline
getirilmesi sağlanacaktır.
Sunuma ve tanıtıma ait senaryonun
katılımcılıkla oluşturulması ve çerçevede
Milli ve Milletlerarası düzeyde tanıtım
materyallerinin basımı(1 WEB sitesi, yeterli
miktarda broşür, rota haritası, CD, 2
tanıtım filmi vb.)
Yöreden olan tur operatörleri sayesinde
tüm destinasyonlar canlılık kazanır ve çok
sayıda turistin gelmesi, doğru yönetimi,
yönlendirilmesi, kaynağı iyi bilmesi iyi bir
pazarlama ve tanıtım yapma imkanı
sağlanır.
Tur opartörlerine sahanın gezdirilerek
tanıtımı, görüşlerinin alınması, isteklerinin
değerlendirilmesi, destinasyon
şekillendirmelerinin yapılması,bu
destinasyonlar üzerinde hizmet kalitesi ağı
Fuar ve sempozyumlara aktif katılımlarla
stand oluşturma, Sinop konulu sempozyum
düzenleme, festivallerin kültürel değerleri
öne çıkaran hale getirilmesi, her yıl en az 2
milli fuara katılacaktır.
İTM, OSİ, tarım d.
HEM,
Belediyeler,
Dernekler
ÜN
2
0
1
3
2
0
1
4
2
0
1
5
2
0
1
7
Bütçesi ve
Finans kaynağı
2
0
1
9
2
0
2
1
2
0
2
3
Göstergeler
Doğa turizm değerlerine ek olarak
gastronomi değerlerinin ilave edilerek
ziyaretçilerin daha fazla yöre halkına gelir
bırakması sağlanacak turizme ilave değer
katılacak ve üretimin sürekliliği sağlandığı
gibi yöre yemekleri de kaybolmayacaktır.
Yeni ürünlerin geliştirilmesi, yeni
dizaynlar, yerel kültür elemanlarının figüre
edilmesi, bilinmeyen veya kaybolmaya yüz
tutmuş, yöresel yemeklerin sunulabilir hale
getirilmesi bunların kataloglar halinde
basımının sağlanması,
Hediyelik eşya sektörü yörenin tanıtımında
ve yöreye gelir bırakmada öncelikli olarak
planlanıp seçkin çok tercih edilen tüm
doğal değerlerin bulunduğu yerlerde
hediyelik eşya satış stantlarının
oluşturulması. Hediyelik eşyaların yöresel
dokuya uygun ve yöresel doğal değerleri,
doğaya dayalı kırsal mirası
Tİ, Yöre halkı,
İTM, MEM,
GTH, SA, TO
Ün,
STK’lar,OB
M
İTM ÜNİV OSİ
Ky HEM
Dernekler,
Üniversiteler,
Ün., Tİ, BSTM,
HEM, Cezaevi,
Yöre halkı
Pilot uygulamalar,
Uygulama deneyimi ve geri bildirim
sağlamak, aynı zamanda örnek teşkil
etmesi için; işletmecilik örnekleri,
sunum örnekleri, tanıtım örnekleri,
yeni ürünler vb. ni tasarlayarak
uygulamasını yapmak.
OSİ, İTK,Tİ,
Yöre halkı, Ky,
BB, SA, TO, Ün,
STK’lar
1
Avlaklarda av sayısının
arttırılması
Avlaklarda av potansiyelini artıracak ve av
turizminin cazibesini arttıracaktır.
OSİ, Avlak
İşletmecileri
12
1
Avlaklarda av kaynağına
yem takviyesinin yapılması
Avlaklarda av potansiyelini artıracak ve av
turizminin cazibesini arttıracaktır.
OSİ, Avlak
İşletmecileri, Avcı
Dernekleri
13
1
Kuş envanterlerinin
çıkarılması
14
1
Sportif olta balıkçılığı
alanlarının tanıtılması
Kuş gözlemciliği gruplarından
faydalanarak alanların kuş envanterinin
çıkarılması sağlanacaktır.
Sportif balıkçılık gruplarına ve tüm bu
aktiveteyle ilgilenenlere balıkçılık
sahalarının tanıtımı yapılmış olacaktır.
Kuş Gözlemciliği
STKları, OSİ,
Üniversiteler
OSİ, İl Kültür ve
Turizm Müd.,
Turizm Acentaları
7
1
Gastronomik değerler
8
1
Yeni ürünler ve Ürün
geliştirme
9
1
Hediyelik eşya sunumu,
10
1
11
15
1
Marka oluşturma
Sunulan doğal değerler, mal ve
hizmetlerin zaman içerisinde belirli bir
kalite seviyesini yakalaması, orjinalliği
seçkinliğinin tüm pazarlarda kabul
görecek marka olarak
adlandırılabilecek düzeye çıkarılması,
markalaşma sağlanacak.
OSİ,
İTM,BSTM,TSO
,Tİ,
16
1
Jeolojik oluşumların
tanıtılması
Bitlis Nmerut Kalderası ve Süphadağı
tanıtımlarının yapılması ile ziyaretçi
potansiyeli artacaktır.
OSİ, İl Kültür ve
Turizm
Müdürlüğü,
Turizm STKları
Yöre
halkı,Ün.,
STK’lar,
6.4 .iZLEME VE DEĞERLENDİRMEYE YÖNELİK EYLEMLERAmaç: ekoturizmfaaliyetlerinin izlenmesine ilişkin kriterlerin belirlenmesi, izlemenin yapılması, raporlama, değerlendirme ve geri
bildirimlerin yapılması.
Öncelik
Eylem no
Eylem
Açıklama
Yapacak kişi ve
kuruluşlar
İşbirliği
ortakları
Süresi
Başlangıç
tarihi
2 2 2 2 2 2 2
0 0 0 0 0 0 0
Bütçesi ve
Finans kaynağı
Göstergeler
1 1 1 1 1 2 2
3 4 5 7 9 1 3
1
1
Değişimin sınırlarının
belirlenmesi
Doğal ve kültürel değerleri etkileyen tüm
turizm faaliyetlerinin kabul edilebilir
değişimin sınırlarının belirlenmesi, bu
çalışmanın hedefi yöresel düzeyde kabul
edilebilir sınırların tespitidir.
OSİ, İTM,
Üniversiteler
Dernekler
2
1
Çevresel etkilerin izlenmesi
indikatörlere göre izlenecektir.
ÇŞM OSİ B
3
1
Ekonomik etkilerin izlenmesi
indikatörlere göre izlenecektir
4
1
indikatörlere göre izlenecektir
5
1
Sosyal ve kültürel etkilerin
izlenmesi
Sürdürülebilirliğin izlenmesi
İTM, Tarım Md
Ky B Tic San Od.
OSİ, İTM Üniv
Dernekler,
KTM
Dernekler,
Üniv.
Dernekler,
indikatörlere göre izlenecektir
OSİ; ÇŞM
Dernekler,
6
1
İzlemenin raporlama,
değerlendirme ve geri
bildirimlere dönüştürülmesi
Doğal ve kültürel değerlere etki yapan
Faaliyetlerin sınırlara göre durumunun
izlenmesi ve raporlama,geri bildirimlerinin
yapılması
OSİ; İTM ÜNİV
Dernekler
7. SONUÇ ve ÖNERİLER:
Doğa Turizmi Master Planı kapsamında Bitlis İlinde Potansiyel Alanların değerlendirilmesi ve turizm
faaliyetlerinin harekete geçirilmesi kapsamında karşılaşılan darboğazlar ile çözüm önerileri aşağıda belirlenen maddeler halinde sıralanabilir.
7.1. NEMRUT KALDERASI TABİAT ANITI-RAMSAR ALANI: Nemrut Kalderası Türkiye’nin en genç volkan konisine sahip olması, konisinin
aşınmamış olması nedeniyle diğer özelliklerinin yanı sıra önemli bir bilimsel özelliğe de sahiptir. Dünyanın en büyük ikinci Kaldera Gölüne sahiptir. Nemrut
Kalderası içinde ve çevresinde bu güne kadar 450 bitki türü tespit edilmiştir. Bu özelliklerinden dolayı fotosafari, yayla festivali, botanik turizmi, kampçılık,
dağ yürüyüşü, dağ bisikleti, hava sporları vs. açısından oldukça önemli bir potansiyele sahiptir.
Alanın ziyaretçi potansiyeli oldukça yüksek olmasına rağmen, değerlendirilmesindeki en büyük engel ‘‘UDP ve Yönetim Planının’’ yapılmamış
olmasıdır.
Yönetim Planı hazırlandığı taktirde koruma–kullanma dengesi çerçevesinde mevcut potansiyelin tam doğru ve açık bir şekilde ortaya konulması
ile uygulamaların akılcı, dengeli, verimli ve sürdürülebilir olması hedeflenmektedir.
Yöre halkının hem Doğa Turizmi hem de Av Yaban Hayatı ile Sulak Alanların faydaları konularında bilinçlendirilmesi alanın korunmasına katkı
sağlayacaktır. Yine yapılacak faaliyetlerde yöre halkının katılımın sağlanması ve yöre halkının sosyo ekonomik düzeyinin gelişmesine yönelik
faaliyet oluşturulması; halk ile birlikte bilinçli koruma ve kullanma dengesinin sağlanmasında önemlidir.
7.1. SÜPHAN DAĞI: Sönmüş bir volkan dağı olan Süphan Dağı(4.058m) normal eğimlerle yükselen bir topografyaya sahiptir. Bu nedenle dağa
tırmanış (yükseklik dışında) teknik bir zorluk arz etmez. Dağ ve doğa yürüyüşü kapsamında Süphan Dağına tırmanma olanakları mevcuttur.
Gerek ulaşım kolaylıkları ve dağa yaklaşma olanaklarının elverişli olması, gerekse dağa çıkış sırasında görülen manzara güzellikleri bakımından
Süphan Dağının doğu ve güney yamaçları gezi ve tırmanışlar bakımından daha çekici ve uygun koşullara sahip bulunmaktadır.
Süphan Dağı ziyaretçisine oldukça geniş bir manzara(Van Gölü, Arin Gölü, Aygır Gölü, Sütey Yaylası ve Batmış Gölü ile Nazik Gölü…) izleme
imkanı vermektedir. Bu nedenle fotosafari açısından da önemli bir potansiyele sahiptir. Dağ bisikletine oldukça elverişli alanlara sahiptir.
Günümüzde Süphan Dağının güney yamaçları dağ- doğa yürüyüşü olarak değerlendirilmektedir. Ancak; yönetim planı bulunmamaktadır.
Yönetim planının yapılarak rotaların belirlenmesi gerekir.
Süphan Dağının, yaban hayatı ve flora açısından da oldukça zengin bir yapıya sahip olması nedeniyle, dağ yürüyüşleri esnasında alanın bu yönü
de ön plana çıkarılabilir. Alan kılavuzları eğitimleri verilerek, alanın ziyaretçilerine en güzel şekilde tanıtımın yapılması Bölgeye turist sayısını
olumlu etkileyecektir.
7.3. ARİN(SODALI) GÖLÜ: Arin Gölü kuşlar açısından göç döneminde dünya ölçeğinde önemli bir alandır. Nesli dünya ölçeğinde tehdit
altında bulunan dikkuyruklar(Oxyura leucocephala) alanda üremekte ve tüy değişimi döneminde alanda konaklamaktadır. Çevresindeki
düzlüklerde toy(otis tarda) kuşu da yaşamaktadır. Bu özelliği nedeniyle kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından oldukça önemli bir alandır.
Alanın yönetim planı yoktur. Dikkuyruk(Oxyura leucocephala) festivali düzenlenerek Gölün etrafında yaşayan köylülerin alanı korumaları ve
ziyaretçilerin daha fazla yöre halkına gelir bırakması sağlanacak, turizme ilave değer katılacak ve üretimin sürekliliği sağlandığı gibi yöre
yemekleri de kaybolmayacaktır.
7.4. NAZİK GÖLÜ: Olta balıkçılığı, kuş gözlemciliği, doğa yürüyüşü, tekne gezisi, botanik turizmi açısından oldukça önemli bir potansiyele
sahiptir. Nazik Gölünde ticari amaçlı sazan balığı avlanmaktadır. Nazik Gölünün çevresinde bulunan düzlüklerde Toy(otis tarda) kuşu yaşaması
Alanı daha da önemli kılmaktadır.
Alanla ilgili olarak 2012 yılında Nazik Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi yapılmış olup Yönetim planı yapılmamıştır.
Nazik Gölünün yukarıda belirtilen yönlerinin öne çıkarılması halinde Gölün etrafında yaşayan köylülerin alanı korumaları ve ziyaretçilerin daha
fazla yöre halkına gelir bırakması sağlanacak, turizme ilave değer katılacak ve üretimin sürekliliği sağlandığı gibi yöre yemekleri de
kaybolmayacaktır.
7.5. SÜTEY YAYLASI VE BATMIŞ(CİL) GÖLÜ: Yaz aylarında yaylada bulunan rengârenk çiçeklerin arasında insanlar doğa ile
buluşmaktadır. 2012 yılında ilki düzenlenen yayla şenliğinin ulusal boyuta taşınması ile ziyaretçilerin daha fazla yöre halkına gelir bırakması
sağlanacak, turizme ilave değer katılacak ve üretimin sürekliliği sağlandığı gibi yöre yemekleri de kaybolmayacaktır.
Sütey Yaylası içerisinde yer alan Batmış Gölü, su kuşlarının üreme ve yaşam alanı olarak kullanılması ve kuş türü çeşitliliği nedeniyle kuş
gözlemciliği ve fotoğrafçılığı açısından oldukça değerli bir alandır. Batmış Gölünün 2012 yılında Batmış Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt
Projesi yapılmış olup Yönetim planı yapılmamıştır.
Bu alanlarda doğa yürüyüşü, atlı doğa yürüyüşü gibi etkinliklerde yapılabilir.
7.6. KIŞ TURİZMİ: Bitlis İli, kış turizmi açısından önemli bir potansiyele sahiptir. İlde neredeyse kayak yapmasını bilmeyen yok gibidir.
Kayak sporuna önemli yatırımlar yapılmaktadır.
KAYNAKLAR
Adilcevaz Kaymakamlığı Resmi WEB sitesi
Adilcevaz Belediye Başkanlığı Resmi WEB Sitesi
Ahlat Kaymakamlığı Resmi WEB Sitesi
Bitlis İl Çevre ve Durum Raporu(Bitlis Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012)
BİTLİS (İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü-Bitlisin Turizm Potansiyelini Tanıtım Projesi-2007)
Bitlis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Batmış Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi (Ak-Tel Mühendislik-2012)
Bitlis’te Geliştirilebilecek Turizm Çeşitleri(C. ULUER, Bitlis Eren Üniv. Tez Çalışması, 2007
Bitlis Orman ve Su İşleri İl Şube Müdürlüğü
Nazik Gölü Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi (Lesmanat Danışmanlık-2012)
İron Sazlığı Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi (Lesmanat Danışmanlık-2012)
TRB2 Bölgesi 2011-2013 Bölge Planı
ARINÇ,K.,1997, Nemrut Yanardağı
ÇAĞLAR,K.Ö.,1961,Türkiye Maden Suları ve Kaplıcaları
ERİNÇ,S.,1977,Vejatasyon Coğrafyası
KARAMANOĞLU,K.,1962,Nemrut Dağı Bitkileri
K.KARAMANOĞLU, P.H.DAVIS ve A. TATLI ile yerinde yapılan gözlem ve teşhis çalışmaları (1986)
ÖZPEKER,İ.,1973,Nemrut Yanardağının Volkanolojik incelemesi
SÜR,Ö.,1970,Jeotermal Enerji
Y.GÜNGÖR, Y. ÇİFTÇİ, Nemrut Süphan Jeopark Projesi Sunum