TÜRKĐYE CUMHURĐYETĐ
ANKARA ÜNĐVERSĐTESĐ
SAĞLIK BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ
LORNOKSĐKAM'IN ELEKTROANALĐTĐK ĐNCELENMESĐ
VE TAYĐNĐ
Burçin BOZAL
ANALĐTĐK KĐMYA ANABĐLĐM DALI
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
DANIŞMAN
Doç. Dr. Bengi USLU
2009- ANKARA
TÜRKĐYE CUMHURĐYETĐ
ANKARA ÜNĐVERSĐTESĐ
SAĞLIK BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ
LORNOKSĐKAM'IN ELEKTROANALĐTĐK ĐNCELENMESĐ
VE TAYĐNĐ
Burçin BOZAL
ANALĐTĐK KĐMYA ANABĐLĐM DALI
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
DANIŞMAN
Doç. Dr. Bengi USLU
2009- ANKARA
iii
ĐÇĐNDEKĐLER
SAYFA
Kabul ve Onay
ii
Đçindekiler
iii
Önsöz
viii
Simgeler ve Kısaltmalar
ix
Şekiller
x
Çizelgeler
xviii
1. GĐRĐŞ
1
1.1.
NSAĐ Đlaçların Etki Mekanizmaları
1
1.2.
NSAĐ Đlaçların Kullanım Alanları
4
1.3.
NSAĐ Đlaçların Farmakokinetiği
5
1.4.
NSAĐ Đlaçların Yan Etkileri
5
1.5.
Lornoksikam Hakkında Bilgi
6
1.5.1.
Fiziksel Özellikleri
6
1.5.2.
Kimyasal Yapısı
6
1.5.3.
Etki Mekanizması
6
1.5.4.
Farmakokinetik Özellikleri
7
1.5.5.
Kullanım Şekli ve Dozu
8
1.6.
Çalışmanın Amacı
8
1.7.
Daha Önce Uygulanmış Analiz Yöntemleri
9
1.7.1.
Voltametrik Yöntemler
9
1.7.2.
Spektrofotometrik Yöntemler
9
1.7.3.
Kromatografik Yöntemler
11
iv
2. GEREÇ ve YÖNTEM
15
2.1.
Ölçme Yöntemi
15
2.1.1.
Voltametri
15
2.1.1.1.
Elmas (Diamond) Elektrotlar
23
2.1.1.2.
Voltametride Kullanılan Elektrotlara Yapılan Ön Đşlemler
25
2.1.1.3.
Voltametrinin Kuramı
25
2.1.1.4.
Elektrokimyasal Taşınma Yolları
31
2. 2.
Analitik Yöntem Validasyonu (Yöntem Geçerlik Testleri)
48
2.2.1.
Validasyonun Genel Đşlemleri
48
2.2.2.
Tipik Validasyon Karakteristikleri
49
2.2.2.1.
Doğruluk (Accuracy)
50
2.2.2.1.1. Referans standart ile karşılaştırmak
50
2.2.2.1.2. Kör matriks ortamına analizi yapılan maddeyi ilave etmek
51
2.2.2.1.3. Standart ekleme yöntemi ile saf madde ilavesi
51
2.2.2.2.
52
Kesinlik (Precision)
2.2.2.2.1. Tekrarlanabilirlik
52
2.2.2.2.2. Orta-Kesinlik
52
2.2.2.2.3. Tekrar Elde Edilebilirlik
53
2.2.2.3.
Seçicilik (Selectivity, specificity)
53
2.2.2.4.
Teşhis Sınırı (LOD)
55
2.2.2.5.
Tayin Sınırı (LOQ) veya tayin alt sınırı (LLOQ)
56
2.2.2.6.
Doğrusallık (Linearity)
57
2.2.2.6.1. Kalibrasyon Doğrusu (Grafiği)
57
2.2.2.7.
Duyarlılık (Sensitivity)
58
2.2.2.8.
Çalışma Aralığı (Range)
58
2.2.2.9.
Sağlamlık (Robustness)
59
2.2.2.10.
Tutarlılık (Ruggedness)
59
2.2.2.11.
Stabilite (Stability)
59
2.2.2.11.1. Dondurma çözme stabilitesi (Freeze and Thaw Stability)
60
2.2.2.11.2. Kısa süreli stabilite (Short-term temperature stability)
60
2.2.2.11.3. Uzun süreli stabilite (Long-term stability)
61
v
2.2.3.
Yöntem Validasyonu Đle Đlgili Çalışmaların Sunumu
61
2.3.
Kullanılan Araç ve Gereçler
62
2.3.1.
Deneylerde Kullanılan Araç ve Gereçler
62
2.3.1.1.
BAS 100 W Elektrokimyasal Analizör
62
2.3.1.2.
Deney Elektrotları
65
2.3.1.2.1. Deney Elektrotlarının Ön Đşlemleri
65
2.3.1.3.
Deney Hücresi
66
2.4.
Kullanılan Kimyasal Maddeler
67
2.4.1.
Standart Maddelerin Saflık Kontrolleri
68
2.4.2.
Voltametrik Analizlerde Kullanılacak Çözeltilerin Hazırlanması
68
2.4.2.1.
Standart Maddenin Stok Çözeltisi
68
2.4.2.2.
Serum Stok Çözeltisi
68
2.4.2.3.
Destek Elektrolitleri
69
2.4.2.4.
Tampon Çözeltiler ve Hazırlanışları
69
2.4.2.5.
Voltametrik Yöntemin Tabletlere Uygulanması
70
2.4.2.6.
Lornoksikam Đçin Yapılan Geri Kazanım Çalışmaları
70
3. BULGULAR
71
3.1.
Standart Maddenin Saflık Kontrolleri
71
3.2.
Lornoksikam Üzerindeki Đncelemeler
73
3.2.1.
Lornoksikam Üzerindeki Voltametrik Çalışmalar
74
3.2.1.1.
Lornoksikam’ın Dönüşümlü Voltametri (DV) Çalışmaları
74
3.2.1.1.1. Lornoksikam’ın Fosfat Tampon Çözeltileri Đçerisinde Yapılan
Dönüşümlü Voltametri Çalışmaları
74
3.2.1.1.2. Lornoksikam’ın BRT Çözeltileri Đçerisinde Yapılan
Dönüşümlü Voltametri Çalışmaları
78
3.2.1.1.3. Lornoksikam’ın Asetat Tampon Çözeltileri Đle Yapılan
Dönüşümlü Voltametri Çalışmaları
85
3.2.1.1.4. Lornoksikam’ın Sülfürik Asit Çözeltileri ile Yapılan
Dönüşümlü Voltametri Çalışmaları
87
vi
3.2.1.1.5. Lornoksikam Đçin Elde Edilen Mekanizma Verilerinin
Değerlendirilmesi
126
3.2.1.1.6. Mekanizma Değerlendirmeleri Đçin Model Đlaçlarla Yapılan Çalışmalar 131
3.2.1.2.
Lornoksikam’ın DPV Çalışmaları
140
3.2.1.2.1. Lornoksikam’ın Fosfat Tampon Çözeltileri Đle Yapılan
DPV Çalışmaları
140
3.2.1.2.2. Lornoksikam’ın BR Tampon Çözeltileri Đçerisinde Yapılan
DPV Çalışmaları
144
3.2.1.2.3. Lornoksikam’ın Asetat Tampon Çözeltileri Đle Yapılan DPV
Çalışmaları
149
3.2.1.2.4. Lornoksikam’ın Sülfürik Asit Çözeltileri Đle Yapılan DPV
3.2.1.3.
Çalışmaları
151
Lornoksikam’ın Kare Dalga Voltametri (KDV) Çalışmaları
153
3.2.1.3.1. Lornoksikam’ın Fosfat Tampon Çözeltileri Đle Yapılan
KDV Çalışmaları
153
3.2.1.3.2. Lornoksikam’ın BR Tampon Çözeltileri Đçerisinde Yapılan
KDV Çalışmaları
156
3.2.1.3.3. Lornoksikam’ın Asetat Tampon Çözeltileri Đle Yapılan KDV
Çalışmaları
160
3.2.1.3.4. Lornoksikam’ın Sülfürik Asit Çözeltileri Đle Yapılan KDV
Çalışmaları
162
3.2.2.
Geliştirilen Voltametrik Yöntemlerle Yapılan Analiz Çalışmaları
169
3.2.3.
Lornoksikam Đçin Geliştirilen Voltametrik Tekniklerin Uygulamaları
182
3.2.4.
Geliştirilen Yöntemlerin Farmasötik Dozaj Şekillerine Uygulanması ve
Geri Kazanım Çalışmaları
3.2.5.
182
Geliştirilen Voltametrik Yöntemlerin Đnsan Serumuna Uygulanması ve
Serumda % Geri Kazanım Çalışmaları
187
4.
TARTIŞMA
196
5.
SONUÇ ve ÖNERĐLER
205
ÖZET
207
SUMMARY
208
vii
KAYNAKLAR
209
ÖZGEÇMĐŞ
218
viii
ÖNSÖZ
Lornoksikam klasik oksikamlar grubuna dahil analjezik etkili non-steroidal
antiinflamatuvar bir ilaçtır. Eklem dışı inflamasyondan ileri gelen hafif-orta şiddette
ağrının tedavisinde kullanılır. Lornoksikam elektroaktif bir ilaç etken maddesi olup,
bu tez kapsamında yükseltgenme yönünde verdiği cevabı incelenmiştir. Uygun
elektrokimyasal yöntem ve ortam belirlendikten sonra geliştirilen yöntemle
lornoksikam’ın farmasötik dozaj formlarından ve insan serumundan analizine
uygulanabilirliği araştırılmıştır.
Yüksek lisans eğitimim boyunca çalışmalarımın bilimsellik dahilinde yürümesini
sağlayan, lisans ve yüksek lisans öğrenimim boyunca her konuda bana destek ve
cesaret veren danışman hocam sayın Doç. Dr. Bengi Uslu’ya sonsuz teşekkürlerimi
sunarım.
Yüksek lisans öğrenimim süresince engin bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım
değerli hocam Prof. Dr. Sibel A. Özkan’a çok teşekkür ederim.
Anabilim dalımız öğretim üyelerine yardımları ve anlayışlarından dolayı teşekkür
ederim.
Çalışmalarım boyunca desteğini esirgemeyen, her konuda bana hoşgörü ve sabırla
yardımcı olan anabilim dalımız araştırma görevlisi Uzm. Ecz. Burcu Doğan-Topal’a
çok teşekkür ederim.
Anabilim dalımız araştırma görevlileri Dr. Ecz. Đ.Murat Palabıyık’a, Uzm. Ecz.
Özgür Üstündağ’a, M. Gökhan Çağlayan’a ve Hitit Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Araş. Gör. Mehmet Gümüştaş’a yardımlarından dolayı teşekkür ederim.
Çalışmalarım sırasında bana burs desteği veren TÜBĐTAK- Bilim Đnsanı Destekleme
Daire Başkanlığı’na (BĐDEB) teşekkür ederim.
Ve desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen değerli aileme çok teşekkür ederim.
ix
SĐMGELER ve KISALTMALAR
DV
Dönüşümlü Voltametri
DP
Diferansiyel Puls
DPV
Diferansiyel Puls Voltametrisi
KD
Kare Dalga
KDV
Kare Dalga Voltametrisi
AA (AC)
Alternatif Akım
DA (DC)
Doğru Akım
UV
Ultraviole
IR
Infrared
DTV
Doğrusal Taramalı Voltametri
TS
Teşhis Sınırı
TAS
Tayin Alt Sınırı
SS
Standart Sapma
BSS
Bağıl Standart Sapma
YPSK
Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografisi
BH
Bağıl Hata
x
ŞEKĐLLER
SAYFA
1.1. Lornoksikam’ın açık formülü
6
2.1. Camsı karbonun yapısı
23
2.2. Boron-doped diamond elektrodun yüzeyi
24
2.3. Yavaş potansiyel değişiminde katı elektrot voltamogram
29
2.4. Potansiyel tarama tekniğinde elde edilen potansiyel-zaman eğrisi
29
2.5. Farklı potansiyel tarama hızlarında elde edilen akım-potansiyel eğrisi
33
2.6. Geri dönüşümlü bir olayın dönüşümlü voltamogramı
35
2.7. Geri dönüşümlü bir olayın hızla değişimini gösteren dönüşümlü
voltamogram
37
2.8. Geri dönüşümsüz bir sistem için çeşitli hızlarda üst üste kaydedilmiş
dönüşümlü voltamogram
39
2.9. Diferansiyel puls polarografisinde uygulanan potansiyel dalgasının şekli
42
2.10. Bir kare dalga voltametrisinde uyarma sinyalinin oluşumu
45
2.11. Geri dönüşümlü bir reaksiyon için kare dalga voltamogramı
46
2.12. Teşhis sınırının hesaplanmasında kullanılan sinyal/gürültü oranı şekli
55
2.13. Tayin alt sınırının hesaplanmasında kullanılan sinyal/gürültü oranı şekli
56
2.14. Kalibrasyon doğrusu (grafiği) ve eşitliği
58
2.15. BAS 100 W elektrokimyasal analiz cihazının şeması
64
2.16. Kullanılan deney elektrotlarının şekli
65
2.17. BAS 100 W elektrokimyasal analizör deney hücresi
66
3.1.
6x10-5 M derişimdeki lornoksikam’ın UV Spektrumu
71
3.2.
Lornoksikam’ın IR Spektrumu
72
3.3.
2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00-7,96
arası fosfat tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları.
1) pH 2,00; 2) pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
75
3.4. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,007,96 arası fosfat tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları.
xi
1) pH 2,00; 2) pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
77
3.5a. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,02-7,01
arası BR tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları.
1) pH 2,02; 2) pH 3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01
79
3.5b. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 8,00-11,00
arası BR tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları.
1) pH 8,00; 2) pH 9,00; 3) pH 10,00; 4) pH 11,00
80
3.6a. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,027,01 arası BR tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları.
1) pH 2,02; 2) pH 3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01
82
3.6b. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 8,0012,00 arası BR tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları.
1) pH 8,00; 2) pH 9,00; 3) pH 10,00; 4) pH 11,00; 5) pH 12,00
83
3.7. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 3,72-5,70 arası
asetat tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) pH 3,72;
2) pH 4,70; 3) pH 5,70
85
3.8. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 3,72-5,70
arası asetat tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları.
1) pH 3,72; 2) pH 4,70; 3) pH 5,70
86
3.9. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile farklı asit derişimleri
içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) 0,5 M; 2) 0,1 M
88
3.10. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile farklı asit
derişimleri içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) 0,5 M; 2) 0,1 M
89
3.11a. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile
5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü voltamogramları.
1) 5 mVs-1; 2) 10 mVs-1; 3) 25 mVs-1; 4) 50 mVs-1; 5) 75 mVs-1
92
3.11b. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile
100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1)100 mVs-1; 2) 250 mVs-1; 3) 500 mVs-1; 4) 1000 mVs-1 92
3.12a. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile
5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü voltamogramları.
1) 5 mVs-1; 2) 10mVs-1; 3) 25 mVs-1; 4) 50 mVs-1; 5) 75 mVs-1
94
3.12b. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot
ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1; 3) 500 mVs-1;
4) 750 mVs-1; 5) 1000 mVs-1
94
xii
3.13a. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde camsı karbon
elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 5 mVs-1; 2) 10 mVs-1; 3) 25 mVs-1; 4) 50 mVs-1;
5) 75 mVs-1
96
3.13b. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponunda camsı karbon elektrot
ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1; 3) 500 mVs-1; 4) 750 mVs-1;
5) 1000 mVs-1
96
3.14a. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde camsı karbon
elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 5 mVs-1; 2) 10 mVs-1; 3) 25 mVs-1; 4) 50 mVs-1;
5) 75 mVs-1
98
3.14b. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponunda camsı karbon elektrot
ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1; 3) 500 mVs-1; 4) 750 mVs-1;
5) 1000 mVs-1
98
3.15. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde
5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü voltamogramlarına
101
ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
3.16. 1x10–4 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde
5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü voltamogramlarına
ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
102
3.17. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00 BR tamponu
içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
103
3.18. 1x10–4 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00 BR tamponu
içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
104
3.19a. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile 10-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 10 mVs-1; 2) 25 mVs-1; 3) 50 mVs-1; 4) 75 mVs-1
107
3.19b. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1; 3) 500 mVs-1; 4) 750 mVs-1;
5) 1000 mVs-1
107
3.20a. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 5 mVs-1; 2) 10 mVs-1; 3) 25 mVs-1;
xiii
4) 50 mVs-1; 5) 75 mVs-1
109
3.20b. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde
edilen dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1;
3) 500 mVs-1; 4) 750 mVs-1; 5) 1000 mVs-1
109
3.21a. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 10-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 10 mVs-1; 2) 25 mVs-1; 3) 50 mVs-1;
4) 75 mVs-1
111
3.21b. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde borondoped diamond elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında
elde edilen dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1;
3) 500 mVs-1; 4) 750 mVs-1; 5) 1000 mVs-1
111
3.22a. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde borondoped diamond elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde
edilen dönüşümlü voltamogramları. 1) 5 mVs-1; 2) 10 mVs-1;
3) 25 mVs-1; 4) 50 mVs-1; 5) 75 mVs-1
113
3.22b. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde borondoped diamond elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında
elde edilen dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1;
3) 500 mVs-1; 4) 750 mVs-1; 5) 1000 mVs-1
113
3.23a. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde borondoped diamond elektrot ile 10-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde
edilen dönüşümlü voltamogramları. 1) 10 mVs-1; 2) 25 mVs-1;
3) 50 mVs-1; 4) 75 mVs-1
115
3.23b. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde borondoped diamond elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında
elde edilen dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1;
3) 500 mVs-1; 4) 750 mVs-1; 5) 1000 mVs-1
115
3.24a. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde borondoped diamond elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde
edilen dönüşümlü voltamogramları. 1) 5 mVs-1; 2) 10 mVs-1;
3) 25 mVs-1; 4) 50 mVs-1; 5) 75 mVs-1
117
3.24b. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde borondoped diamond elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında
elde edilen dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1;
3) 500 mVs-1; 4) 750 mVs-1; 5) 1000 mVs-1
117
3.25. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile 0,1 M
xiv
H2SO4 içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
120
3.26. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile 0,1 M
H2SO4 içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
121
3.27. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00
BR tamponu içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen
dönüşümlü voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
122
3.28. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00
BR tamponu içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen
dönüşümlü voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
123
3.29. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 3,00
BR tamponu içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen
dönüşümlü voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
124
3.30. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 3,00
BR tamponu içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen
dönüşümlü voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
125
3.31. 1x10–4 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 5 mVs–1 tarama
hızında 0,1 M H2SO4 içerisinde elde edilen Tafel eğrisi
127
3.32. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile 5 mVs–1
tarama hızında pH 2,00 BR tamponunda elde edilen Tafel eğrisi
129
3.33. 2x10–5 M lornoksikam, meloksikam,tenoksikam ve piroksikam’ın camsı
karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisindeki sekiz devirli voltamogramları.
1) Lornoksikam 2) Meloksikam 3) Tenoksikam 4) Piroksikam
132
3.34. 2x10–5 M lornoksikam, meloksikam, tenoksikam ve piroksikam’ın
boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisindeki
sekiz devirli voltamogramları. 1) Lornoksikam 2) Meloksikam
3) Tenoksikam 4) Piroksikam
133
3.35. 2x10–5 M meloksikam, piroksikam ve tenoksikam’ın camsı karbon
elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisindeki Ep-pH eğrileri. 1) Meloksikam
2) Piroksikam 3) Tenoksikam. (◊): BR tamponu; (□): Fosfat tamponu;
(o): Asit; (∆): Asetat tamponu
134
3.36. 2x10–5 M meloksikam, piroksikam ve tenoksikam’ın boron-doped diamond
elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisindeki Ep-pH eğrileri. 1) Meloksikam
2) Piroksikam 3) Tenoksikam. (◊): BR tamponu; (□): Fosfat tamponu;
(o): Asit; (∆): Asetat tamponu
135
xv
3.37. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00-7,96
arası fosfat tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH 2,00;
2) pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
141
3.38. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH
2,00-7,96 arası fosfat tamponları içerisindeki DP voltamogramları.
1) pH 2,00; 2) pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
143
3.39. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,02-12,00
arası BR tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH 2,02;
2) pH 3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01; 7) pH
8,00; 8) pH 9,00; 9) pH 10,00; 10) pH 11,00; 11) pH 12,00
145
3.40. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,0212,00 arası BR tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH
2,02; 2) pH 3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01;
7) pH 8,00; 8) pH 9,00; 9) pH 10,00; 10) pH 11,00; 11) pH 12,00
147
3.41. 2x10–5M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 3,72-5,70
arası asetat tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH 3,72;
2) pH 4,70; 3) pH 5,70
149
3.42. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH
3,72-5,70 arası asetat tamponları içerisindeki DP voltamogramları.
1) pH 3,72; 2) pH 4,70; 3) pH 5,70
150
3.43. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M ve 0,5 M H2SO4
151
çözeltilerindeki DP voltamogramları. 1) 0,1 M; 2) 0,5 M H2SO4
3.44. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile 0,1 M ve 0,5 M
H2SO4 çözeltilerindeki DP voltamogramları. 1) 0,1 M; 2) 0,5 M H2SO4 152
3.45. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00-7,96 arası
fosfat tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH 2,00;
2) pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
154
3.46. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH
2,00-7,96 arası fosfat tamponları içerisindeki KD voltamogramları.
1) pH 2,00; 2) pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
155
3.47. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,02-11,00
arası BR tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH 2,02;
2) pH 3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01; 7) pH
8,00; 8) pH 9,00; 9) pH 10,00; 10) pH 11,00
157
3.48. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,0210,00 arası BR tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH
2,02; 2) pH 3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01;
xvi
7) pH 8,00; 8) pH 9,00; 9) pH 10,00
159
3.49. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 3,72-5,70
arası asetat tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH 3,72;
2) pH 4,70; 3) pH 5,70
161
3.50. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH
3,72-5,70 arası asetat tamponları içerisindeki KD voltamogramları.
1) pH 3,72; 2) pH 4,70; 3) pH 5,70
162
3.51. 2x10–5 M derişimde lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile H2SO4
çözeltilerindeki KD voltamogramları. 1) 0,1 M; 2) 0,5 M H2SO4
163
3.52. 2x10–5 M derişimde lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile
H2SO4 çözeltilerindeki KD voltamogramları. 1) 0,1 M; 2) 0,5 M H2SO4
164
3.53. Camsı karbon elektrot ile elde edilen dönüşümlü voltamogramların 3.
devirlerinden okunan Ep ve Ip değerlerinin pH değerlerine karşı Ep pH (a), Ip - pH (b) eğrileri. (◊): BR tamponu; (□): Fosfat tamponu;
(o): Asit; (∆): Asetat tamponu
165
3.54. Boron-doped diamond elektrot ile elde edilen DP voltamogramlarından
okunan Ep ve Ip değerlerinin pH değerlerine karşı Ep - pH (a),
Ip - pH (b) eğrileri. (◊): BR tamponu; (□): Fosfat tamponu; (o): Asit;
(∆): Asetat tamponu
167
3.55. 0,1 M H2SO4 içerisinde lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile elde
edilen bazı derişimlerdeki DPV eğrileri. D) Destek; 1) 6x10-7 M;
2) 2x10-6 M; 3) 4x10-6 M; 4) 6x10-6; 5) 1x10-5 M
171
3.56. Lornoksikam’ın camsı karbon elektrotta 4x10–7-2x10–5 M derişim
aralığında 0,1 M H2SO4 içerisinde DPV tekniği ile elde edilen
kalibrasyon grafiği
171
3.57. 0,1 M H2SO4 içerisinde lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile elde
edilen bazı derişimlerdeki KDV eğrileri. D) Destek; 1) 8x10-7 M;
2) 2x10-6 M; 3) 4x10-6 M; 4) 6x10-6 M; 5) 1x10-5 M
172
3.58. Lornoksikam’ın camsı karbon elektrotta 4x10–7-4x10–5 M derişim
aralığında 0,1 M H2SO4 içerisinde KDV tekniği ile elde edilen
kalibrasyon grafiği
172
3.59. pH 2,00 BR tamponu içerisinde lornoksikam’ın boron-doped diamond
elektrot ile elde edilen bazı derişimlerdeki DPV eğrileri. D) Destek;
1) 6x10-6 M; 2) 1x10-5 M; 3) 2x10-5 M; 4) 4x10-5 M; 5) 8x10-5
177
xvii
3.60. Lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrotta 6x10–7-1x10–4 M derişim
aralığında pH 2,00 BR tamponu içerisinde DPV tekniği ile elde edilen
kalibrasyon grafiği
177
3.61. pH 2,00 BR tamponu içerisinde lornoksikam’ın boron-doped diamond
elektrot ile elde edilen bazı derişimlerdeki KDV eğrileri. D) Destek;
1) 6x10-6 M; 2) 1x10-5 M; 3) 2x10-5 M; 4) 4x10-5 M; 5) 8x10-5 M
178
3.62. Lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrotta 6x10–7-1x10–4 M derişim
aralığında pH 2,00 BR tamponu içerisinde KDV tekniği ile elde edilen
kalibrasyon grafiği
178
3.63. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile elde edilen bazı
konsantrasyonlara ait serum KD voltamogramları. D) Destek;
1) 1x10-6 M; 2) 2x10-6 M; 3) 6x10-6 M; 4) 1x10-5 M
187
3.64. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile
elde edilen bazı konsantrasyonlara ait serum KD voltamogramları.
D) Destek; 1) 2x10-6 M; 2) 4x10-6 M; 3) 6x10-6 M; 4) 8x10-6 M
188
3.65. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile KDV tekniği ile
elde edilen serum kalibrasyon grafiği
191
3.66. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile
KDV tekniği ile elde edilen serum kalibrasyon grafiği
191
xviii
ÇĐZELGELER
SAYFA
2.1. Kullanılan Standart Madde
67
2.2. Tayinlerde Üzerinde Çalışılan Đlaç Dozaj Formu ve Birim Doz Đçeriği
67
2.3. Çözeltilerin Hazırlanmasında Kullanılan Kimyasal Maddeler
67
3.1. Fosfat tampon çözeltileri içerisinde camsı karbon elektrot ile 2x10-5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
76
3.2. Fosfat tampon çözeltileri içerisinde boron-doped diamond elektrot ile
2x10-5 M lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
78
3.3. BR tampon çözeltileri içerisinde, camsı karbon elektrot ile 2x10-5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
81
3.4. BR tampon çözeltileri içerisinde, boron-doped diamond elektrot ile
2x10-5 M lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
84
3.5. Asetat tamponu içerisinde, camsı karbon elektrot ile 2x10-5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
86
3.6. Asetat tamponu içerisinde, boron-doped diamond elektrot ile 2x10–5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
87
3.7. Sülfürik asit çözeltileri içerisinde, camsı karbon elektrot ile 2x10-5 M
lornoksikam’ın farklı pH değerlerinde DV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
88
3.8. Sülfürik asit çözeltileri içerisinde, boron-doped diamond elektrot ile
2x10–5 M lornoksikam’ın farklı pH değerlerinde DV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
89
3.9. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde
5-1000 mVs-1 tarama hızlarında kaydedilen potansiyel ve akım değerleri
91
3.10. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot
ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen potansiyel ve akım
değerleri
93
xix
3.11. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde camsı karbon
elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen potansiyel
ve akım değerleri
95
3.12. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde camsı karbon
elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen potansiyel
ve akım değerleri
97
3.13. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen potansiyel
ve akım değerleri
106
3.14. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen potansiyel
ve akım değerleri
108
3.15. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
110
3.16. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
112
3.17. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
114
3.18. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
116
3.19. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile 5 mVs-1 tarama
hızında potansiyele karşılık akım yoğunluğunun logaritma değerleri
128
3.20. pH 2,00 BR tamponunda boron-doped diamond elektrot ile 5 mVs-1 tarama
hızında potansiyele karşılık akım yoğunluğunun logaritma değerleri
130
3.21. Meloksikam’ın camsı karbon ve boron-doped diamond elektrotlar üzerinde
yapılan çalışmalarına ait pH’ya karşı okunan potansiyel değerleri
137
3.22. Piroksikam’ın camsı karbon ve boron-doped diamond elektrotlar üzerinde
yapılan çalışmalarına ait pH’ya karşı okunan potansiyel değerleri
138
3.23. Tenoksikam’ın camsı karbon ve boron-doped diamond elektrotlar üzerinde
yapılan çalışmalarına ait pH’ya karşı okunan potansiyel değerleri
139
3.24. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile değişik pH
xx
değerlerindeki fosfat tamponu içerisindeki, DPV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
3.25. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile değişik
pH değerlerindeki fosfat tamponu içerisindeki, DPV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
142
144
3.26. BR tampon çözeltileri içerisinde 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon
elektrot ile değişik pH değerinde DPV tekniği ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
146
3.27. BR tampon çözeltileri içerisinde 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped
diamond elektrot ile değişik pH değerinde DPV tekniği ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
148
3.28. Asetat tamponu içerisinde, 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon
elektrot ile değişik pH değerinde DPV ile kaydedilen eğrilerinden elde
edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
150
3.29. Asetat tamponu içerisinde, 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped
diamond elektrot ile değişik pH değerinde DPV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
151
3.30. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile H2SO4 çözeltileri
içerisinde DPV tekniği ile kaydedilen eğrilerinden elde edilen pik akımı
ve pik potansiyeli değerleri
152
3.31. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile H2SO4
çözeltileri içerisinde DPV tekniği ile kaydedilen eğrilerinden elde edilen
pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
152
3.32. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile fosfat tamponu
içerisindeki değişik pH değerlerinde KDV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
154
3.33. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile fosfat
tamponu içerisindeki değişik pH değerlerinde KDV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
155
3.34. BR tampon çözeltileri içerisinde, camsı karbon elektrotta 2x10–5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerinde KDV tekniği ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
158
3.35. BR tampon çözeltileri içerisinde, boron-doped diamond elektrotta 2x10–5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerinde KDV tekniği ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
160
xxi
3.36. Asetat tamponu içerisinde, camsı karbon elektrotta 2x10–5 M lornoksikam’ın
değişik pH değerinde KDV ile kaydedilen eğrilerinden elde edilen
pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
161
3.37. Asetat tamponu içerisinde, boron-doped diamond elektrot ile 2x10–5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerinde KDV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
162
3.38. H2SO4 çözeltileri içerisinde, camsı karbon elektrot ile 2x10–5 M
lornoksikam’ın farklı pH değerinde KDV tekniği ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
163
3.39. H2SO4 çözeltileri içerisinde, boron-doped diamond elektrot ile 2x10-5 M
lornoksikam’ın farklı pH değerinde KDV tekniği ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
164
3.40. pH 0,30-11,00 arası pH’a karşı okunan potansiyel değerleri (camsı karbon
elektrot ile dönüşümlü voltamogramların 3. devirlerinden okunan
Ep değerleri)
166
3.41. pH 0,30-8,00 arası pH’a karşı okunan potansiyel değerleri (boron-doped
diamond elektrot ile)
168
3.42. Lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde (%20 asetonitrilli ortam) camsı
karbon elektrot ile elde edilen derişim-pik akımı ilişkisine ait analiz
sonuçları
170
3.43. Camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde elde edilen kalibrasyon
eğrisine ait regresyon analizi sonuçları ve gerekli validasyon
parametreleri
174
3.44. Camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde DPV ve KDV teknikleri
ile pik akımı gün içi ve günler arası tekrar edilebilirlik sonuçları
175
3.45. Lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde (%20 asetonitrilli ortam)
boron-doped diamond elektrot ile elde edilen derişim-pik akımı ilişkisine
ait analiz sonuçları
176
3.46. Boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde elde
edilen kalibrasyon eğrisine ait regresyon analizi sonuçları ve gerekli
validasyon parametreleri
180
3.47. Boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde DPV
ve KDV teknikleri ile pik akımı gün içi ve günler arası tekrar edilebilirlik
sonuçları
181
3.48. Lornoksikam içeren (8 mg) Xefo® tabletlerin 0,1 M H2SO4 içerisinde
camsı karbon elektrot ile geliştirilen DPV ve KDV yöntemleriyle elde
xxii
edilen analiz bulguları
3.49. Lornoksikam içeren tablet numunelerinden camsı karbon elektrotla
0,1 M H2SO4 içerisinde voltametrik tekniklerle elde edilen % geri
kazanım sonuçları
182
183
3.50. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile lornoksikam içeren Xefo®
tabletlerden elde edilen analiz bulgularının karşılaştırmalı sonuçları
184
3.51. Lornoksikam içeren (8 mg) Xefo® tabletlerin pH 2,00 BR tamponu
içerisinde boron-doped diamond elektrot ile geliştirilen DPV ve KDV
yöntemleriyle elde edilen analiz bulguları
184
3.52. Lornoksikam içeren tablet numunelerinden boron-doped diamond
elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde voltametrik tekniklerle elde
edilen % geri kazanım sonuçları
185
3.53. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile
lornoksikam içeren Xefo® tabletlerden elde edilen analiz bulgularının
karşılaştırmalı sonuçları
186
3.54. Lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde KDV
tekniği ile serum içerisinde elde edilen derişim-pik akımı ilişkisine ait
analiz sonuçları
189
3.55. Lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu
içerisinde KDV tekniği ile serum içerisinde elde edilen derişim-pik akımı
ilişkisine ait analiz sonuçları
190
3.56. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile KDV tekniği ile elde
edilen serum kalibrasyon eğrisine ait regresyon analizi sonuçları ve
gerekli validasyon parametreleri
192
3.57. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile KDV
tekniği ile elde edilen serum kalibrasyon eğrisine ait regresyon analizi
sonuçları ve gerekli validasyon parametreleri
193
3.58. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile serum KDV tekniği
için gün içi ve günler arası tekrar edilebilirlik sonuçları
194
3.59. KDV tekniği ile 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile insan
serumunda elde edilen geri kazanım sonuçları
194
3.60. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile serum
KDV tekniği için gün içi ve günler arası tekrar edilebilirlik sonuçları
195
3.61. KDV tekniği ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile insan serumunda elde edilen geri kazanım sonuçları
195
1
1. GİRİŞ
Non-steroidal anti-inflamatuar ilaçlar ya da steroid dışı yangı önleyici ilaçlar, kısaca
NSAİİ’ler, analjezik, antipiretik ve anti-inflamatuar etkili ilaçlardır. Ağrı, ateş ve
inflamasyonu azaltırlar. "Non-steroidal" terimi bu ilaçları benzer etkileri olan (çok
daha geniş etki alanları vardır) steroidlerden ayırmak için kullanılır. NSAİİ’ler
narkotik değildirler. NSAİİ’ler bazen NSAİA (sondaki A-Analjezik kısaltması)
olarak da adlandırılırlar. Bu grubun en çok bilinen üyeleri aspirin ve ibuprofendir.
Parasetamol (asetaminofen) çok az anti-inflamatuar etki gösterdiği için kesinlikle
NSAİİ’ler içerisinde anılmazlar.
1829 un başlarında, salisilik asitin izolasyonuyla birlikte NASİİ’ler ağrının (düşük
dozlarda) ve enflamasyonun (yüksek dozlarda) ilaçla tedavisinin önemli bir kısmını
oluşturmaya başladı. NSAİİ’lerin popüler olmasında opioidlere göre çok az
bağımlılık potansiyeli taşıması ve sedasyon veya solunum depresyonu yapmaması
büyük rol oynadı. Buna rağmen NSAİİ’lerin de kendine özel problemleri vardı.
İbuprofen ve aspirinin de dahil olduğu bazı NSAİİ’ler, görece güvenli olarak
değerlendirildi ve tüm dünyada reçetesiz olarak satılmaya başlandı.
1.1. NSAİ İlaçların Etki Mekanizmaları
Çoğu NSAİİ’ler siklooksijenaz enzimini non-selektif olarak inhibe ederek etkirler.
Siklooksijenaz-1 (COX-1) ve siklooksijenaz-2 (COX-2) izoenzimlerinin her ikisini
de inhibe ederler. Siklooksijenaz araşidonik asitten tromboksan ve prostaglandin
yapımında katalizör görevi görür. Prostaglandinler inflamasyon oluşum sürecinde
diğer görevli maddelerle birlikte iletim molekülü olarak rol oynar. Bu etki
mekanizması John Vane tarafından ortaya çıkarıldı ve bilim adamı bu şekilde Nobel
ödülü sahibi oldu.
Örnekler:
NSAİİ’ler kimyasal yapılarına göre geniş bir şekilde sınıflandırılırlar. Aynı grup
içindeki NSAİİ’ler benzer özellik ve tolerabilite gösterirler. Aynı dozda
2
kullanıldıklarında NSAİİ’lerin klinik verimlilikleri arasında çok ufak farklar vardır.
Bazı çok bilinen örnekler aşağıda verilmiştir.
Parasetamol (asetaminofen), siklooksijenaz'ı inhibe etme etkisine bağlı olarak bazen
NSAİİ’ler ile birlikte aynı grupta gösterilebilir. Ancak Parasetamol, gerçekten önemli
bir anti-inflamatuar etki göstermediği için gerçekten bir NSAİİ değildir.
Salisilatlar

Aspirin

Amoksiprin

Benorilat

Kolin magnezyum salisilat

Diflunisal

Faislamin

Metil salisilat

Magnezyum Salisilat

Salisil salisilat (salsalat)
Arilalkanoik asitler

Diklofenak

Aseklofenak

Asemetazin

Bromfenak

Etodolak

İndometazin

Ketorolak

Nabumeton

Sulindak

Tolmetin
2-Arilpropiyonik asitler (profenler)

İbuprofen
3

Karprofen

Fenbufen

Fenoprofen

Flurbiprofen

Ketoprofen

Loksoprofen

Naproksen

Tiyaprofenik asit

Suprofen
N-Arilantranilik asitler (fenamik asitler)

Mefenamik asit

Meklofenamik asit
Pirazolidin türevleri

Fenibütazon

Azapropazon

Metamizol

Oksifenbütazon
Oksikamlar

Piroksikam

Lornoksikam

Meloksikam

Tenoksikam
COX-2 İnhibitörleri

Selekoksib (FDA uyarısı 3/2005)

Etorikoksib

Lumirakoksib

Parekoksib
4

Rofekoksib (geri çekme 2004)

Valdekoksib (geri çekme 2005)
Sülfonanilidler

Nimesulid
Diğerleri

Likofelon

Omega-3 Yağ asitleri
1.2. NSAİ İlaçların Kullanım Alanları
NSAİİ’ler genellikle ağrı ve inflamasyonun olduğu yerdeki akut ve kronik durumun
tedavisinde endikedir. Kolorektal kanserin önlenmesi ve kanser ile kardiyovasküler
hastalık gibi diğer durumların tedavisindeki önleme potansiyelleri ile ilgili çalışmalar
ise sürmektedir.
NSAİİ’ler genellikle şu durumlarda semptomatik rahatlama için endikedirler (Rossi,
2006):

Romatoid artrit

Osteoartrit

İnflamatuar artropatiler (örneğin: spondilit, psöriyatik artrit, Reiter's
sendromu)

Akut gut

Dismenore

Metaztatik kemik ağrısı

Başağrısı ve migren

Ameliyat sonrası ağrı

İltihaplanma ve doku zedelenmesi yüzünden oluşan hafiften orta dereceye
kadar ağrılar

Ateş

Böbrek sancısı
5
Aspirin, COX-1’i geri dönüşümsüz olarak inhibe edebilen tek NSAİİ olarak aynı
zamanda platelet agregasyonu inhibisyonu içinde endikedir.Bu endikasyon arteriyel
trombozun kontrol edilmesi ve ters kardiyovasküler etkilerin oluşumunun
engellenmesi için gerekli bir etkidir.
2001 yılında, NSAİİ’ler Birleşik Devletlerde yıllık satışıyla 70,000,000 reçete ve 30
milyar raf arkası satış dozuna ulaşmıştır (Green, 2001). NSAİİlerin yeni yeni ortaya
çıkan endikasyonları ve bu yöndeki çalışmalar sonucu da bu rakamların gelecekte
daha da artacağı tahmin edilmektedir.
1.3. NSAİ İlaçların Farmakokinetiği
Çoğu NSAİİ’ler zayıf asidiktirler ve pKa'ları 3-5 aralığındadır. Mide ve bağırsak
mukozasından iyi emilirler. Plazma proteinlerine çok yüksek oranda bağlanırlar
(tipik olarak > 95%). Genellikle Albümine bağlanarak taşınırlar böylece dağılım
hacimleri yaklaşık olarak plazma hacmine çok yakın değerdedir. Çoğu NSAİİ’ler
karaciğerde oksidasyon ve konjugasyon ile inaktif metabolitlerine metabolize olurlar
ve tipik olarak idrarla atılırlar. Hastalık durumlarında metabolizma anormalleşebilir
ve normal dozda dahi vücütta birikim oluşabilir. İbuprofen ve diklofenak kısa yarı
ömre sahiptir (2-3 saat). Bazı NSAİİ’ler (tipik olarak oksikamlar) çok uzun yarı ömre
sahiptirler (öreneğin 20-60 saat).
1.4. NSAİ İlaçların Yan Etkileri
NSAİİ’lerin yaygın kullanımı bu görece güvenli olan ilaçların yan etkilerinin
yaygınlaşarak artmasına yol açmıştır. Bu grubun ajanlarında görülen iki ana yan etki
grubu; gastrointestinal ve renal yan etkilerdir. Bu etkiler doza bağımlıdır ve bir çok
vakada ülserin nüksetmesi riski, üst gastrointestinal sistemde kanama ve ölüm
bildirildiğinden bu ilaçların kullanımı bir parça da olsa sınırlanabilmiştir.
Kombinasyon riskleri
NSAİİ’ler
COX-2
inhibitörleri
ile
kombine
halde
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Non_steroidal_antienflamatuar_ilaclar)
kullanılmazlar.
6
1.5.
Lornoksikam Hakkında Bilgi
Lornoksikam klasik oksikamlar grubuna dahil analjezik etkili non-steroidal antiinflamatuvar bir ilaçtır. Eklem dışı inflamasyondan ileri gelen hafif-orta şiddette
ağrının tedavisinde kullanılır.
1.5.1. Fiziksel Özellikleri:
Lornoksikam sarı renkli kristalize bir tozdur. Kloroformda ve 0,1 mol/L NaOH
çözeltisinde hafifçe (güç) çözünür ve metanolde ve asetonitrilde çok güç çözünür;
suda hemen hemen hiç çözünmez.
1.5.2. Kimyasal Yapısı:
Şekil 1.1. Lornoksikam’ın açık formülü
Okunuşu:
6-kloro-4-hidroksi-2-metil-N-2-piridinil-2H-tieno[2,3-e]-1,2-tiazin-3-
karboksamid-1,1-dioksit
Molekül ağırlığı: 371,82 (C13H10ClN3O4S2)
Bileşim yüzdesi: C %41,99; H %2,71; Cl %9,53; N %11,30; O %17,21; S %17,25
1.5.3. Etki Mekanizması:
Lornoksikam anti-inflamatuvar etkilerini periferde siklooksijenaz enzimini inhibe
ederek gösterir. Nötrofil aktivasyonunu da inhibe edebilir ve bu etkisi antiinflamatuvar aktivitesine katkıda bulunabilir. İn vitro siklooksijenaz inhibisyonu
lökotrien oluşumunda herhangi bir artışa neden olmaz. Prostaglandinler ağrı
reseptörlerinin
duyarlığını
arttırırlar;
norpiroksikam’ın
analjezik
etkisinin
7
prostaglandin sentezini inhibe etmesine bağlı olduğuna inanılmaktadır. Bununla
birlikte lornoksikam’ın analjezik etki mekanizması tam olarak anlaşılamamıştır.
NSAİİ’lerin çoğu ağrı eşiğini değiştirmedikleri gibi, önceden sentezlenmiş
prostaglandinler
norpiroksikam’ın
üzerinde
analjezik
de
herhangi
etkisinin
bir
büyük
etkileri
yoktur.
olasılıkla
Bu
periferik
nedenle
düzeyde
gerçekleştiğine inanılmaktadır. Antipiretik etkisinin hipotalamus üzerindeki santral
etkisine bağlı olarak gelişen periferik dilatasyondan kaynaklandığına inanılmaktadır.
Bu etki sonucunda derideki kan akımı artar ve ısı kaybı olur. Böbrek
fonksiyonundaki zayıflama, gastrik mukozadaki sitoproteksiyonun inhibe olması ve
trombosit agregasyonunun inhibisyonu da prostaglandin sentezinin inhibisyonuna
bağlı etkileridir.
1.5.4. Farmakokinetik Özellikleri:
Lornoksikam oral yoldan kullanılır. Gastrointestinal kanaldan hızla ve tam olarak
absorbe olur. Maksimum plazma konsantrasyonlarına 1-2 saatte ulaşır.Film
kaplamalı tabletlerinin mutlak biyoyararlanımı eğrinin altında kalan alan üzerinden
hesaplandığında %90-100 arasındadır. Lornoksikam karaciğerdeki ilk geçiş
metabolizmasından etkilenmez. Ortalama eliminasyon yarı ömrü 3-4 saattir.
Plazmada değişmemiş formda ve hidroksillenmiş metabolitleri halinde bulunur.
Hidroksillenmiş metabolitleri farmakolojik aktivite göstermezler. Lornoksikam’ın
plazma proteinlerine bağlanma oranı %99 olup konsantrasyondan bağımsızdır.
Lornoksikam tam olarak metabolize edilir; yaklaşık 2/3’ü ve 1/3’ü böbreklerden
inaktif metabolitleri halinde metabolize olur. Metabolizması sitokrom P450 2C9
enzimine bağlıdır. Genetik polimorfizm nedeniyle lornoksikam’ı yavaş ve hızlı
metabolize
eden
bireyler
mevcuttur.
Yavaş
metabolize
edici
bireylerde
lornoksikam’ın plazma düzeyleri önemli ölçüde artar. Yiyeceklerle birlikte alınması
maksimum plazma konsantrasyonu (Cmaks) değerini yaklaşık %30 oranında arttırır.
Tmax değeri de 1,5 saatten 2,5 saate çıkar. Absorbsiyonu (AUC üzerinden
hesaplanmak üzere) %20 oranında azalabilir. Antiasitlerle birlikte kullanılması
farmakokinetiğinde herhangi bir değişikliğe neden olmaz. Yaşlı hastalarda klirensi
%30-40 azalır. Yaşlı hastalar ile hafif hepatik veya renal fonksiyon bozukluğu olan
8
hastalarda lornoksikam’ın farmakokinetik profilinde klirensteki azalmanın dışında
herhangi bir değişiklik görülmez.
1.5.5. Kullanım Şekli ve Dozu:
Lornoksikam oral yoldan kullanılır. Ağrı tedavisinde yetişkinler için günde 2-3 doza
bölünmüş olarak 8-16 mg per oral verilir. Toplam günlük doz 16 mg’ı aşmamalıdır.
Romatoid artrit ve osteoartritte başlangıç için önerilen toplam günlük doz 2-3 doza
bölünmüş olarak 12 mg per oraldir. İdame dozu ise günde 16 mg’ı aşmamalıdır
(RxMediaPharmaR 2009, İnteraktif İlaç Bilgi Kaynağı, Levent Üstünes (Ed.)).
1.6. Çalışmanın Amacı
Bu çalışmada, ‘lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ve boron-doped diamond
elektrot kullanılarak elektrokimyasal davranışlarının incelenmesi ve böylece
mekanizması hakkında bilgi edinilmesi amaçlanmıştır. Farmakolojik aktivite ve
biyotransformasyonun
bu
maddenin
yapısındaki
yükseltgenebilen
ve/veya
indirgenebilen redoks merkezleriyle ilişkili olmasından dolayı bu ilacın voltametrik
davranışlarına ait elde edilecek bilgi son derece önemlidir. Bu nedenle dönüşümlü,
diferansiyel puls ve kare dalga voltametrik yöntemleri kullanılarak molekülün
elektrokimyasal davranışlarının; pH, destek elektroliti, tarama hızı ve derişim ile
değişiminin incelenmesi ve bu sonuçlara göre en iyi koşulların saptanabilmesi
amaçlanmıştır. Saptanan bu en iyi koşulda da voltametrik miktar tayini yapılması ve
geliştirilecek bu yöntemin farmasötik dozaj formlarına ve biyolojik sıvılara
uygulanması planlanmıştır. Bu madde üzerinde yükseltgenme yönünde yapılmış
herhangi bir elektrokimyasal çalışma olmadığı için geliştirilen yöntem orijinal bir
yöntem olacaktır.
Bu maddeye ait literatürlerdeki çalışmalar voltametrik, spektrofotometrik ve
kromatografik yöntemlerden oluşmaktadır.
9
Katı elektrotlarla yapılan voltametrik analizler maddenin farmakolojik aktivitesi ve
biyotransformasyonu hakkında bilgi vermesinin yanında;
1.
Modifiye elektrot geliştirilmesiyle o maddeye duyarlı analiz sağladığı için,
2.
Katı elektrotlarla yapılan çalışmalar, yüksek basınçlı sıvı kromatografisi için
dedektör geliştirilmesine yardımcı olduğu için,
3.
Bu elektrotlarla geliştirilen yöntemlerin daha sonra mikro elektrotlarla in–
vivo tayinlerde kullanılabileceği için ayrıca önem taşımaktadır.
1.7. Daha Önce Uygulanmış Analiz Yöntemleri
1.7.1. Voltametrik Yöntemler
Ghoneim ve ark. (2002), anti-inflamatuar etkili lornoksikamın tayinini adsorbtif
sıyırma
kare
dalga
voltametrisi
ile
damlayan
civa
elektrot
kullanarak
gerçekleştirmişlerdir. Yöntem seruma uygulanmıştır. Serumda kalibrasyon aralığı
5,00 x 10-10 - 1,85 x 10-8 M, tayin limiti 1,00 x 10-10 M bulunmuştur.
1.7.2. Spektrofotometrik Yöntemler
Taha ve ark. (2006), NSAİ etkili oksikam türevleri olan lornoksikam (Lx),
tenoksikam (Tx) ve meloksikamın (Mx) alkali hidrolizlerinden sonra tayini için
spektroflorometrik ve spektrofotometrik metod geliştirmişlerdir. Metod 7-kloro-4nitrobenz-2-oksa-1,3-diazol (NBD-Cl) ile alkali hidroliz yapılmış ürünlerin
türevlerinin alınmasına dayanmaktadır. Ürünler çalışılan üç ilaç için de maksimum
460 nm’de absorbsiyon göstermektedir ve floresan emisyon piki de metanolde 535
nm’dir. Reaksiyon nicel olarak pH 8’de, 30 dakika kaynayan su banyosunda
ısıtıldıktan sonra ilerlemektedir. Spektrofotometrik metotta doğrusallık aralığı Lx ve
Tx için 1-10 µg/mL, Mx için 0,5-40 µg/mL bulunmuştur. Spektroflorimetrik
yöntemde doğrusallık aralığı Lx ve TX için 0,05-1,0 µg/mL, Mx için 0,025-0,4
µg/mL bulunmuştur. Yöntem geçerliliği USP’ye göre yapılmıştır. İstatistiksel analiz
sonuçları yüksek doğruluk ve iyi kesinlik göstermektedir. Önerilen yöntemler
10
yukarıda bahsedilen ilaçların saf hallerine, dozaj formlarına ve bozunma ürünlerine
uygulanabilir bulunmuştur.
Taha ve ark. (2003), lornoksikam (Lx), tenoksikam (Tx) ve meloksikam (Mx) olarak
adlandırılan bazı oksikamlar ve onların degredasyon ürünleri olan 2-aminopiridin (I)
ve 2-amino-5-metiltiazol (II) (Tx ve Mx), 2-aminopiridin ve Tx (Lx) tayini için
spektrofotometrik yöntem geliştirmişlerdir. Yöntem, bahsedilen bileşiklerin ve
onların
bozunma
ürünlerinin
birinci
türevlerinin
oranlanmasına
(1DD)
dayandırılmaktadır. İşlem herhangi bir ayırım basamağı gerektirmemektedir. 1DD’in
doğrusal kalibrasyon grafiği Lx için 316, 249 ve 360 nm; Tx için 248,8, 258,8 nm;
Mx için 287,2 nm’deki ölçümlerle elde edilmiştir. Yukarıda bahsedilen dalga
boylarında gerçekleştirilen ölçümlerde doğrusallık aralığı Lx ve Tx için 2,5-35
µg/mL, Mx için 1,25-30 µg/mL’ dir. Standart ekleme tekniği uygulaması ile
yöntemin validasyonu değerlendirilmiştir. İstatistiksel analiz sonuçları yöntemin
yüksek doğruluk ve iyi bir kesinlikle uygulandığını göstermiştir. Önerilen işlem
bahsedilen ilaçların saf hallerine, dozaj formlarına ve bozunma ürünlerine
uygulanabilir bulunmuştur.
Nemutlu ve ark. (2005), lornoksikam’ın (LOR) analizi için sıfırıncı ve birinci derece
türev spektrofotometrisi yöntemi geliştirmişlerdir. Standart çözeltiler ve farmasötik
numuneler 0,05 N NaOH içinde hazırlanmıştır. Lornoksikam’ın absorbansı sıfırıncı
derece türev için 376 nm’de,
birinci derece türev için 281 ve 302 nm’de
ölçülmüştür. Doğrusallık aralığı sıfıncı derece türev için 0,5-35 µg/mL, birinci
derece türev için 0,2-75 µg/mL bulunmuştur. Yöntem valide edilmiş ve lornoksikam
içeren farmasötik dozaj formlarına (8 mg lornoksikam içeren tablet ve injeksiyonluk
preparat) uygulanmıştır. Geliştirilen yöntemin doğru, hassas, kesin, sağlam, tutarlı
olduğu ve farmasötik preparatlardaki lornoksikam’ın kalite kontrolünde kullanılabilir
olduğu sonucuna varılmıştır.
11
1.7.3. Kromatografik Yöntemler
Nakamura ve ark. (2005), insan kan örneklerinde oksikam türevi NSAİİlerin UV
dedektörü ile yarı-mikro kolon YPSK metoduyla analiz etmişlerdir. İç standart olarak
isoksikamı da içeren oksikamlar pH 3’e tamponlanmış plazma örneklerinden
diklorometan ile ekstrakte edilmişlerdir. Ayırım 35oC’de bir C18 ters faz yarı-mikro
kolon (250x1,5 mm, iç çap: 5µm) ile gerçekleştirilmiştir. Harekatli faz olarak
asetonitril-0,1 M asetat tamponu (pH 5,00)-metanol karışımı kullanılmış ve dalga
boyu 365 nm’ye ayarlanmıştır. Dört oksikam türevi otuz dakika içinde herhangi bir
kan bileşeninin girişimi olmadan ayrılmıştır. Tenoksikam, piroksikam ve
lornoksikam tayin limitleri serumda sırasıyla 2,3; 4,2 ve 6,4 ng/mL ve plazmada
sırasıyla 2,7; 4,7 ve 9,3 ng/mL olarak bulunmuştur. Yöntem hasta serumlarına
lornoksikam tayini için uygulanmıştır.
Wang ve ark. (2002), lornoksikam’ın miktar tayini için bir YPSK yöntemi
geliştirmişlerdir. Ayırım Alltima C18 kolonunda gerçekleştirilmiştir. Mobil faz
olarak 63: 28: 9 oranında %0,05 trietilamin (pH 6,8)-asetonitril-metanol içeren 0,05
mol/L potasyum dihidrojen fosfat kullanılmıştır. Ölçümler 264 nm dalga boyunda
gerçekleştirilmiştir. Yöntem iyi doğrusallık (r= 0,999 9) ve düşük bağıl standart
sapma (RSD % 1,1; n=5) göstermektedir. Yöntem basit, doğru ve lornoksikam’ın
kalite kontrolünde kullanılabilir bulunmuştur.
Wang ve ark. (2003), lornoksikam ve rifampin içindeki organik, uçucu çözücü
artıklarını tayin etmişlerdir. Numuneler silika kapiller kolonda FID dedektörü ile
analiz
edilmiştir.
Rifampinin
tayini
HP-5
%5
fenil
metil
siloksanda
o
gerçekleştirilmiştir. Kolon sıcaklığı 50 ’ dir. Lornoksikam’ın tayini başlangıç
sıcaklığını 56o’ de tutan sonra 10o/dk hızla 165o’ ye arttıran ve bunu 5 dk sürdüren
AC 20 polietilen glikol kolonunda gerçekleştirilir. Korelasyon katsayısı metanol,
aseton, kloroform ve butanol içinde sırasıyla 0,999 9, 0,999 9, 0,998 4 ve 0,999 8’dir.
Geri kazanımlar sırasıyla %96; %97,3; %81,1 ve %93,9’dur (n=5). Yöntemin
duyarlılık ve doğruluk gösterdiği ve rifampin ve lornoksikam’daki uçucu, organik
çözücü artıklarının tayininde kullanılabilir olduğu düşünülmektedir.
12
Taha ve ark. (2004), lornoksikam (LOX), tenoksikam (TEX) ve meloksikam (MEX)
gibi bazı oksikam türevlerinin alkali bozunma ürünlerinden tayini için hassas ve
seçici iki yöntem geliştirmişlerdir. İlk yöntem LOX, TEX ve MEX’in değişmemiş
ilaçlarından sırasıyla 380, 370 ve 364 nm’de densitometrik ölçümlerini takiben üç
ilacın alkali bozunma ürünlerinin ince tabaka kromatografisinde ayrımına
dayanmaktadır. Ayırımda LOX ve TEX için etilasetat- metanol- %26 amonyak
(17+3+0,35; h/h/h) ve MEX için kloroform- n-heksan- %96 asetik asit (18+1+1;
h/h/h) kullanılmıştır. Doğrusal aralık LOX ve TEX için 0,25-6,00 µg/spot, MEX için
0,5-10
µg/spot;
geri
kazanımlar
sırasıyla
%99,80±1,32;
100,57±1,34
ve
%100,71±1,57 olarak bulunmuştur. İkinci yöntem üç ilacın alkali bozunma
ürünlerinin sıvı kromatografisi yöntemiyle ters faz C18 kolonunda ayrımına
dayanmaktadır. Hareketli faz olarak LOX ve MEX için metanol- asetonitril-asetat
tamponu (pH 6) (4,5+0,5+5,0; h/h/h); TEX için metanol- asetonitril- asetat tamponu
(pH 4,6) (1,9+0,1+3,0; h/h/h) kullanılmıştır. Tayin UV dedektör ile 280 nm de
gerçekleştirilmiştir. Doğrusal aralık LOX ve TEX için 0,5-20 µg/mL, MEX için
1,25-50 µg/mL; geri kazanımlar ise sırasıyla %99,81±1,01, %98,90±1,61 ve %
100,86±1,55 olarak bulunmuştur. Metodlar Uluslararası Uyum Koferansı’na
(International Conference on Harmonization) göre valide edilmiştir. Geliştirilen
yöntem LOX, TEX ve MEX’ in saf hallerine, laboratuarda hazırlanan farklı
yüzdelerde bozunma ürünleri içeren sentetik karışımlarına ve farmasötik dozaj
formlarına başarıyla uygulanmıştır.
Suwa ve ark. (1993), lornoksikam ve 5’-hidroksi metabolitinin plazmadan aynı anda
miktar tayini için kulometrik dedektör ile seçici ve duyarlı bir YPSK yöntemi
tanımlamışlardır. İki analit ve iç standart plazmadan pH 4,00’te sıvı-sıvı
ekstraksiyonu ile ekstre edilmiş ve C18 kolonunda ayrılmıştır. Tayin limitleri 100 µL
plazma kullanılarak lornoksikam ve 5’-hidroksi lornoksikam için sırasıyla 5 ve 10
ng/mL bulunmuştur. Bu tayin klinik çalışmalara başarıyla uygulanmıştır.
Radhofer-Welte ve ark. (1998), NSAİİ olan lornoksikam’ın insan ve laboratuar
hayvanlarının plazmalarından tayini için hızlı ve duyarlı bir YPSK yöntemi
geliştirmişlerdir. Plazma numunesi, iç standart (tenoksikam) ilavesinden sonra
13
asitleşmiş veya Extrelut kolon yoluyla dikloro metan ile ya da C18 kolonları
kullanılarak sıvı-sıvı ekstraksiyonu ile ekstrakte edilmiştir. Uçurma işleminden sonra
ayırım C18 kolonunda izokratik olarak, 372 nm de, 0,1 M fosfat tamponu (pH 6)metanol karışımında gerçekleştirilmiştir. Teşhis sınırı 0,5 mL numunede 10 ng/mL
dir; fakat plazmada 2,0 ng/mL ye düşebilir. Extrelut yolu ile ekstraksiyon sadece
lornoksikam’ın tayininde kullanılabilirken; C18 kolonları ile katı faz ekstraksiyonu
kullanılarak hem lornoksikam hem de ana metaboliti 5-hidroksi lornoksikam tayin
edilebilir. Bu yöntem birkaç bin örnekte farmakokinetik ve biyoyararlılık
çalışmalarında (hayvanlarda ve insanlarda) başarıyla kullanılmıştır.
Joseph Charles ve ark. (1999), NSAİİlar olan tenoksikam, piroksikam, meloksikam
ve lornoksikam’ın aynı anda analizi için iç standart olarak isoksikamı kullanarak
hızlı ve basit bir izokratik YPSK yöntemi geliştirmişlerdir. Analiz, Lichrosphere
RP18 kolonu kullanılarak yapılmıştır. Hareketli faz olarak Tris asetik asit tamponutetrabutilamonyum-tetrahidrofuran-asetonitril kullanılmış ve 360 nm’de ölçüm
yapılmıştır. Çok iyi bir ayırım elde edilmiştir. Yöntem tek aktif içeriği kapsayan
farmasötik formülasyonlara uygulanmış; doğru, hassas ve tekrar edilebilir
görülmüştür.
Hopkala ve ark. (2003), siklooksijenaz inhibitörleri lornoksikam, meloksikam,
piroksikam ve tiaprofenik asit normal ve ters faz ince tabaka kromatografisi ile yatay
ve dikey olarak uygun bir hareketli faz kullanılarak silika ve silanize jelde
ayrılmışlardır. Maddeler 254 nm de UV ışıklandırmasıyla ve boyayıcı ajanlar
kullanılarak tanımlanmışlardır. Farmasötik preparatlardan meloksikam ve tiaprofenik
asit videodansitometrik ince tabaka kromatografisi ile silika jelde ve dikey olarak
tayin edilmiştir. Hareketli faz olarak toluen-asetik asit-metanol (11+1+0,5 h/h)
kullanılmıştır. Her iki madde için de doğrusallık aralığı 0,5-5 µg/spottur. Metod
farmasötik preparatlara başarıyla uygulanmıştır. Meloksikam ve tiaprofenik asit için
RSD değerleri sırasıyla %5,8 ve %5,9 olarak bulunmuştur.
Young ve ark. (2007), lornoksikam’ın insan plazmasından tayini için hızlı, duyarlı ve
seçici bir sıvı kromatografisi-elektrosprey iyonizasyon tandem kütle spektrometrik
14
(LC-ESI-MS/MS) yöntem geliştirilmişlerdir. Lornoksikam ve isoksikam (iç standart)
insan plazmasından asidik pH’da etil asetat ile ekstre edilmiş ve Sunfire C18
kolonunda analiz edilmiştir. Hareketli faz olarak metanol-amonyum format (10 mM,
pH 3,00) (70:30, h/h) kullanılmıştır. Analit kütle spektrometrisiyle ortaya çıkarılmış,
elektrosprey iyon kaynağı ile donatılmıştır. Standart eğrisi 0,50-500 ng/mL
konsantrasyon aralığında doğrusaldır (r= 0,9998). Varyasyon katsayısı ve bağıl hata
sırasıyla 0,7-%4,2 ve -4,5-%5,0’ dır. Lornoksikam ve isoksikamın geri kazanımları
sırasıyla %87,8 ve %66,5’ tir. 200 µL plazma numunesi kullanılarak lornoksikam
için bulunan tayin alt limiti 0,50 ng/mL’ dir. Bu yöntem lornoksikam’ın insanlara
oral yoldan 8
mg
verilişinden sonra
farmakinetik çalışmalara
başarıyla
uygulanmıştır.
Zeng ve ark. (2004), lornoksikam’ın insan plazmasından tayini için seçici ve duyarlı
bir LC/MS/MS yöntemi geliştirmişlerdir. Farmakokinetik araştırmalar için tek doz
lornoksikam sağlıklı gönüllülere uygulanmıştır. Lornoksikam ve iç standart
piroksikam plazmadan sıvı-sıvı ekstraksiyonu ile ekstre edilmiş, Zorbax XDB-C8
kolonunda ayrılmıştır. Hareketli faz metanol-su-formik asit (80:20:0,5), akış hızı 0,7
mL/dk’ dır. Dedektör olarak atmosferik basınç kimyasal iyonizasyon kaynağı ile
donatılmış Finnigan TSQ tandem kütle spektrometresi kullanılmıştır. Kalibrasyon
eğrisi 2,0-1 600 µ/L konsantrasyon aralığında elde edilmiştir. Tayin limiti 2,0 µg/L
dir. Yöntem lornoksikam için yapılan farmakokinetik çalışmalarda başarıyla
kullanılmıştır.
15
2. GEREÇ ve YÖNTEM
2. 1. Ölçme Yöntemi
Bu çalışmada dönüşümlü voltametri (DV), diferansiyel puls voltametrisi (DPV) ve
kare dalga voltametrisi (KDV) kullanılmıştır. Voltametri ve polarografi ilaç
analizlerinde ilk kez Çekoslovak Farmakopesinde kullanılmıştır (1954), (Patriarche
ve ark., 1979; Willard ve ark., 1981). Halbuki polarografinin farmasötik preparatlara
uygulanması 1930’lara kadar dayanır. Bu yöntemle saf etken maddenin yanında çok
kompleks bir karışım olsa bile (çözünmeyen ilaç katkı maddeleri, serum ya da
plazmada bulunan endojen maddeler, v.b.) aktif maddelerin analizi duyarlılıkla ve
herhangi bir girişim olmaksızın yapılabilmektedir. Pek çok ilaç etken maddesi ve
vücutta bulunan fizyolojik aktif maddeler, polarografik veya voltametrik yöntemlere
cevap vermektedir. Bu yöntemlerin diğer analitik yöntemlere üstünlüğü ise az
miktarda maddenin analiz için yeterli olması sebebiyle ucuz olması, kolay
uygulanabilirliği, analitlerin ön saflaştırma işlemlerine fazla ihtiyaç olmaması, fazla
çözücü gerektirmemesi ve hassas bir yöntem olmasıdır (Zuman ve Brezina, 1962;
Kissinger ve Heineman, 1996).
2.1.1.Voltametri
Elektroanalitik
kullanılmaktadır.
yöntemler
Endüstriyel
bilimsel
çalışmalarda
materyallere,
oldukça
farmasötik
yaygın
maddelere,
olarak
biyolojik
örneklere (ya da sıvılara) uygulanabilmektedir.
Elektroanalitik yöntemler, hücrenin elektrokimyasal özelliklerinin izlenmesine
dayanan yöntemlerdir. Elektroanalitik teknikler ile çok düşük tayin sınırına
ulaşılabilir (yaklaşık 10-10 M) ve mekanizma tayinine olanak veren yöntemlerdir.
Çoğu kez bir elementin özel bir yükseltgenme basamağı için spesifiktir. Kullanılan
cihazlar nispeten ucuzdur. Kimyasal türlerin derişiminden çok, aktiviteleri hakkında
bilgi verir. Bu özelliklerinden dolayı elektrokimyasal yöntemler diğer yöntemlerden
daha avantajlıdır.
16
Voltametri ve polarografi, elektroanalitik yöntemlerin en yaygın kullanılan türleridir.
Çalışmamızda uygulanan yöntem olan voltametri, yükseltgenebilen ve/veya
indirgenebilen (elektroaktif, elektrot tepkimesine giren) organik ve inorganik
maddelerin çeşitli ortamdaki çözeltilerinden uygun koşullarda elde edilen akım
şiddeti-gerilim
eğrilerinin
(voltamogram)
karakteristiklerini
inceleyen
ve
değerlendiren analiz tekniğidir (Bockris J.O.M. ve ark.,1970; Yıldız, A., Genç, Ö.,
1993).
Voltametri 1922 yılında Çekoslovak kimyacı Jaroslav Heyrovsky tarafından bulunan
polarografiden geliştirilmiştir. Voltametrinin hala önemli bir dalı olan polarografi,
diğer voltametri tiplerinden çalışma mikroelektrodu olarak damlayan cıva elektrodun
kullanılması bakımından farklılık gösterir (Bond, A.M., 1980). Heyrovsky
polarografinin keşfinden ve geliştirilmesinden dolayı 1959 yılında Nobel Kimya
Ödülünü kazanmıştır
Voltametride kullanılan mikroelektrot, iç çapı 0,03-0,05 mm olan cam bir kapiller
borudan akarak büyüyen ve belli bir büyüklüğe geldiği zaman koparak düşen bir cıva
damlası ise, yöntem ‘polarografi’ ve elde edilen akım-gerilim eğrisi ‘polarogram’
olarak adlandırılır (Polarografi, voltametrinin ilk bulunan ve kullanılan tipidir.).
Önceki yıllarda damlayan civa elektrot bazı üstünlükleri nedeniyle voltametrik
çalışmalarda sıkça kullanılmaktaydı. Bu üstünlükleri ise her yeni damla ile yeni ve
temiz bir metal yüzeyi oluşturulduğundan elde edilen akım önceki damlalardaki
elektroliz olaylarının etkisinde kalmaz; bu nedenle de tekrar edilebilir sonuçlar elde
edilir. Elektrot yüzeyi pratikçe her zaman aynı kalır. Civa kimyasal açıdan inerttir ve
civa hidrojen indirgenmesine karşı gösterdiği yüksek aşırı gerilimden dolayı bağıl
olarak büyük negatif gerilimlerde kullanılabilir ve bu elektrotla birçok indirgenme
tepkimesi incelenebilir (Birçok metal iyonu civa elektrot üzerinde tersinir olarak
indirgenir. Civa, protondan hidrojen gazı oluşmasına karşı büyük bir aşırı gerilim
oluşturur. Bu nedenle birçok madde asit
ortamda dahi protondan önce
17
indirgenebilir.). Elektrodun pasifleşmesi veya zehirlenmesi gibi olaylar meydana
gelmez. Başka bir deyişle reaksiyonlar tekrarlanabilir türdendir.
Bütün bu üstün özelliklerine karşın bu elektrodun bazı sınırlamaları da vardır.
Metalik civanın düşük pozitif gerilimde bile kolayca yükseltgenebilmesi, (~+0.4 V)
ve kalomel oluşturması cıva elektrodun kullanılmasını sınırlayan en önemli
özelliklerden birisidir. Ayrıca kullanılan civanın temizlenmesinin oldukça zahmetli
olması, damlama süresinin ayarlanmasının zorluğu, civanın damlatılmasında
kullanılan kılcalların kolayca tıkanabilmesi, cıva buharlarının toksik olması ve bu
nedenle tekniğin doğrudan dokuya uygulanamaması bu elektrotun kullanılmasındaki
başlıca sorunlardır. Ayrıca kullanılan civanın çok saf olması istenir; ancak bunun her
zaman bulunması oldukça güçtür.
Damlayan civanın başka bir mahsuru, klasik
yöntemin duyarlılığını yaklaşık 10ֿ5 M’a sınırlayan faradaik olmayan artık akım
veya yükleme akımı oluşmasıdır. Damlayan cıva elektrodun can sıkıcı diğer bir yanı
da akım maksimumları vermesidir.
Damlayan cıva elektrottaki yukarıda belirtilen sorunları ortadan kaldırmak için
1940’lı yılların sonunda Skobets ve arkadaşları tarafından başlatılan ve günümüze
kadar süren katı elektrot çalışmaları bu yönteme geniş bir uygulama alanı sağlamıştır
(Adams ve ark., 1958; Skoog ve ark., 1996).
1960’lı yılların ortalarında klasik voltametrik tekniklerde yapılan pek çok değişiklik,
yöntemin duyarlılığını ve seçiciliğini büyük ölçüde arttırmış ve özellikle tıp,
eczacılık, biyokimya ve çevre çalışmalarında yönteme geniş ve giderek artan bir
uygulama alanı sağlanmıştır (Patriarche, G., 1979; Brezina M. ve ark., 1958; Greef,
R. ve ark., 1990; Şentürk, Z. ve ark., 1996; Özkan, S.A. ve ark., 1997; Yılmaz, N. ve
ark., 1998a; Yılmaz, N. ve ark., 1998b).
Voltametrik çalışmalarda kullanılan elektrotlar platin, altın, rutenyum gibi inert
metaller (Bishop, E. ve ark., 1984; Biryol, İ. ve ark., 1989) pirolitik grafit ve camsı
karbon (Panzer, R.E., 1972; Shearer, C.M. ve ark., 1972; Tjaden, U.R. ve ark., 1976;
Özkan, S.A. ve ark., 1998; Şentürk, Z. ve ark., 1998), çinko oksit, iridyum oksit gibi
18
yarı iletken elektrotlardır. Tel, levha, disk biçiminde olan katı elektrotların sabit,
döner veya titreşen tipleri vardır (Biryol, İ. ve ark., 1989).
Polarografik yöntem damlayan civanın kolayca yükseltgenmesi nedeniyle daha çok
indirgenme olaylarının, voltametri ise katı elektrotlar yardımı ile yükseltgenme
olaylarının incelenmesinde kullanılmaktadır. Karbon elektrotlarla yapılan voltametri
ise hem yükseltgenme, hem de indirgenme bölgesinde geniş bir çalışma aralığına
imkân tanımaktadır (~ –1.8 V- +1.8 V (sulu ortamda)) (Tunçel ve ark., 1984).
Voltametrik tekniklerin performansı çalışma (indikatör) elektrotuna bağlıdır. Çalışma
elektrotunun yüzeyinin kimyasal yapısı ve fiziksel özellikleri performansı
etkilemektedir. Elektroanalitik yöntemler gelişmeye devam ederken çalışma
elektrotlarını geliştirme çabaları da halen devam etmektedir. Elektroanalitik
yöntemlerin verimini arttırabilmek için çalışma elektrotları şekil ve kimyasal yapıları
bakımından geliştirilmeye çalışılmaktadır.
Katı elektrotlar, değişik voltametrik tekniklerde çalışma elektrodu olarak yıllardır
kullanılmaktadır. Elektroanalitik çalışmalarda katı elektrotlar genellikle cam
elektrotlardan geliştirilir.
Katı elektrotlar 50 yıl önce elektroanalitik kimyada kullanılmaya başlanmış ve birçok
değişik katı materyal çalışma elektrodu olarak kullanılmıştır. En sık kullanılanlar:
karbon yapılı olanlar, Pt, Au’dır. Bazı özel çalışmalarda Ag, Ni, Cu, Bi da
kullanılmaktadır. Bunlar değişik şekillerde hazırlanmış olabilir: tubular (boru
biçiminde), ring (halka biçiminde), makro ya da mikro şekilde…
Katı elektrotlar, elektrokimyasal yönden inert bir potansiyel aralığına sahiptir.
Yüksek sıcaklık ve basınca dayanıklıdır. Elektriksel iletkenlikleri iyidir. Uygulaması
kolay, geliştirilebilir, nispeten ucuz ve az toksiktir. Bunlar da katı elektrotlara
kullanım avantajı kazandırmaktadır. Küçük yapıları ve toksisitelerinin az olması
nedeniyle vücut içi uygulamalarda da kullanılabilmektedir ve zarar minimum
düzeyde olmaktadır.
19
Katı elektrot yüzeyinin deneye hazırlanmasının tekrar edilebilirlik açısından önemi
büyüktür. Deney süresince elektrot
yüzeyine adsorblanmış veya birikmiş
safsızlıklardan dolayı katı elektrotlar son derece düzensiz davranış gösterirler. Katı
elektrotlarda, civa elektrotta olduğu gibi elektrot yüzeyinin yenilenmesi söz konusu
olmadığından tekrar edilebilir sonuçların alınabilmesi için katı elektrotların
yüzeyinin her ölçümden önce temizlenmesi gerekir. Ön işlem adı verilen bu işlemler
her metal için kendine özgü olmaktadır (Wang, J. ve ark., 1985a; Wang, J. ve ark.,
1985b; Fagan, D.T. ve ark., 1985; Özkan, S. ve ark., 1994).
Voltametride değişik tipte katı elektrotlar kullanılmaktadır. Örneğin soy metal
elektrotlar, çeşitli karbon elektrotlar, modifiye elektrotlar gibi.
Yeni elektrot şekil ve tasarımı (modifiye elektrotlar) (Wang, J. ve ark., 1985; Biryol,
İ. ve ark., 1996; Biryol, İ. ve ark., 1998; Uslu, B.ve Biryol, İ., 1999; Özkan, B. ve
ark., 1993; Doğan-Topal, B. ve ark., 2008), yeni yüzey temizleme teknikleri (Özkan,
S.A. ve ark., 1994), elektroanaliz yöntemleri (puls dalga formları, adsorptif teknikler,
sıyırma) (Yımaz, S.ve ark., 2001; Uslu, B. ve ark., 2001; Özkan, S.A.ve Uslu, B.,
2002; Uslu, B.ve ark., 2002; Uslu, B., 2002; Özkan, S.A.ve ark., 2003a; Özkan,
S.A.ve ark., 2003b; Doğan, B. ve ark., 2004; Uslu, B.ve Özkan, S.A., 2004; Doğan,
B. ve ark., 2005a; Doğan, B.ve ark., 2005b; Uslu, B.ve ark., 2005a; Uslu, B.ve ark.,
2005b; Doğan, B.ve ark., 2006; Uslu, B.ve ark., 2006; Ostatna, V. ve ark., 2006)
sayesinde farmasötik preparatlarda ve vücut sıvılarındaki aktif bileşenler, safsızlıklar,
ara ürünler ve metabolitler oldukça geniş tayin sınırlarıyla (~10–11 M), seçici ve hızlı
bir biçimde doğrudan analiz edilebilmektedir.
Bu nedenle ilaç analizlerinde kromatografik ve fotometrik yöntemlere alternatif
yöntem olarak nitelendirilen modern voltametri bu yöntemlerle yarışmalı olmaktan
çok onları tamamlayıcı niteliktedir. Ayrıca yöntemin yüksek performanslı sıvı
kromatografisiyle birleştirilmesiyle kompleks karışımların analizinde de başarıyla
uygulanması sağlanmıştır (Wang, J., 1985; Özkan, S.A. ve ark., 1998).
20
Katı elektrotların kullanıldığı voltametri özellikle indirgenme olaylarına oranla az
incelenmiş olan yükseltgenme tepkimelerindeki rolü ile biyoloji alanında ve
dolayısıyla
fizyolojik
önemi
olan
pek
çok
bileşiğin
farmakolojik
etki
mekanizmalarının açıklanmasında da başarıyla kullanılmaktadır. Bu amaçla
geliştirilen ultramikroelektrotlar canlı organizmada invivo çalışmaların yapılmasına
olanak sağlamaktadır (Lane, R.F. ve ark., 1976; Tunçel, N. ve ark., 1984).
Bu yöntemdeki en önemli gelişmelerden biri de biyosensörlerle biyolojik ortamda
reaksiyona giren ve oluşan ürünlerin analizlerinin yapılabilmesidir. Bunlara örnek
olarak; glikoz elektrodu, üre elektrodu v.b. verilebilir. Son yıllarda özellikle ilaç DNA etkileşmelerinin incelenebilmesi ve yeni elektrot tasarımlarının yapılabilmesi
için elektrokimyasal DNA biyosensörleri üzerindeki çalışmalar hızla artmaktadır
(Erdem, A. ve Özsöz, M., 2002; Palecek, E. ve Jelen, F., 2002; La-Scalea, M.A. ve
ark., 2002; Kerman, K. ve ark., 2001; Kerman, K. ve ark., 2002; Ibrahim, M.S. ve
ark., 2002; Özkan, D. ve ark., 2004; Rauf, S. ve ark., 2005; Nafisi, S. ve ark., 2006;
Doğan-Topal B. ve ark., 2008).
Voltametrik ve polarografik yöntemlerin, eczacılık alanında ve klinik çalışmalarda
sıklıkla
kullanılmasının
nedeni
düşük
derişimlerde
farmasötik
analizlerin
yapılabilmesi, numunelerin kolayca ve çok kısa bir sürede hazırlanabilmesi, analiz
süresinin kısa olması, ortamda bulunan katkı maddelerinin veya safsızlıkların analiz
sonucunu etkilememesi, bu tekniklerin ürün kalite kontrolünde kullanabilmesine
olanak sağlamaktadır. Tablet, kapsül, süspansiyon, şurup v.b. ilaç formülasyonlarının
çözünmeyen kısımlarının veya katkı maddelerinin genelde elektroaktiviteleri
bulunmadığı için herhangi bir ayırma işlemine gerek olmadan analizleri
yapılabilmektedir. Ayrıca bu yöntemlerin diğer bir üstünlüğü de pahalı ve az
miktardaki ilaçların analizinde de çok az miktarda numuneye ihtiyaç gösterdiği için
kullanılabilmesidir (Brezina ve Zuman, 1958; Zuman ve Brezina, 1962).
Katı elektrotlar grubunda yer alan karbon elektrodun birkaç değişik şekli
bulunmaktadır (Uslu, B.ve Özkan, S.A., 2007): Elmas, grafit, camsı karbon ve
fullerens (Panzer, R.E., 1972). Elmas elektrik akımını iletmez. Bor ile dope edilmiş
21
elmas elektrodun zemin akımının düşük olması gibi üstünlükleri vardır ve ilaç
analizlerinde son yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. (Doğan, B. ve ark., 2007; Altun,
Y. ve ark., 2008) Grafit, yumuşak ve gözenekli bir materyal olduğu için yüksek
adsorbsiyon kapasitesi vardır. Camsı karbon ise mekanik olarak iyi bir iletkenliğe
sahiptir. Camsı karbon elektrokimyasal dedektör olarak en çok kullanılan dedektör
tipidir. Fullerens, camsı karbon veya grafit sp2 tipinde hibritleşmiş karbonlardır.
Bütün
bu
grup
karbon
materyalleri
elektrot
hazırlanmasında
sıklıkla
kullanılmaktadır.
Karbon yapılı elektrotlar, katı elektrotlar içinde yüksek potansiyel aralığına sahiptir.
Kimyasal yönden inerttir ve zengin bir yüzeye sahiptir. Çeşitleri:
–
Homojen olanlar; camsı karbon, grafit, diamond, fullerens…
–
Heterojen olanlar; karbon pasta ve modifiye karbon pasta elektrotlar.
Performanslarında dört kriter önemlidir:
•
Geniş potansiyel aralığa sahip olmaları,
•
Elektron transfer mekanizmaları,
•
Stabilite ve geliştirilebilirlikleri,
•
Adsorbsiyon (Analitik işlemlerde adsorbsiyon nadiren istenen bir durumdur,
genellikle istenmez. Elektrot yüzeyine adsorbsiyon istenen bir durum olduğunda
elektrotun modifikasyonu için kullanılır; ancak bazen istenmeyen adsorbsiyon
elektrot yüzeyinin kirlenmesine neden olmaktadır.)
Camsı karbon elektrotlar, karbon yapılı elektrotlar arasında en yaygın olarak
kullanılanlardır. Camsı karbon elektrotlar, ‘glassy karbon elektrotlar’ olarak da
bilinirler. Camsı karbon diğer karbon yapılarından farklı fiziksel özellikler taşır.
Yüzeyinde daha ufak gözenekler bulunur ve bu özelliğinden dolayı diğer karbon
türlerine göre daha çok kullanılır.
Yapılan pek çok çalışmada camsı karbon elektrottaki elektron transferinin metal
elektrottakinden daha yavaş olduğu bulunmuştur. Camsı karbon elektrodun yapısı ve
22
özellikleri ile elektroanalitik kimyadaki kullanımı Van der Linden ve Dieker
tarafından hazırlanan bir derlemede açıklanmıştır (Van Der Linden ve ark., 1986).
Camsı karbon elektrot materyali ilk defa Yamada ve Sato tarafından 1962 yılında
geliştirilmiştir. Bu araştırmacılar, camsı karbon elektrodu inert bir gaz içerisinde
fenol formaldehit reçinesini çok dikkatli bir şekilde ısıtma sonucunda elde
etmişlerdir.
Camsı karbon yapısının, rastgele yerleşmiş ve karışık aromatik şerit moleküllerinden
oluştuğu saptanmıştır. Diğer katı elektrotlarda olduğu gibi camsı karbon elektrotla da
aktivasyonu sağlamak ve tekrar edilebilir sonuçları elde edebilmek için çeşitli ön
işlemler geliştirilmiştir. Bu işlemler parlatma (Rusling, 1984; Thornton ve ark., 1985;
Hu ve ark., 1985), kimyasal ve elektrokimyasal (Taylor ve Humpffay, 1973; Wang
ve Hutchins, 1985a), radyo frekans (Evans ve Kuwana, 1977), düşük basınç altında
sıcaklık uygulaması (Stutts ve ark., 1983; Wightman ve ark., 1984), vakum-sıcaklık
uygulaması (Fagan ve ark., 1985), laser ışını ile uyarılma (Hershenhart ve ark., 1984)
ve metal oksit filmlerinin elektrot yüzeyinde kaplanması (Cox ve ark., 1988) olarak
sınıflandırılabilir. Standart bir aktivasyon işlemi henüz saptanamamıştır. Çünkü
aktivasyon işlemi kullanılan çözeltiye ve incelenecek maddeye bağlı olarak
değişmektedir (Shearer ve ark., 1972; Tjaden ve ark., 1976; Özkan, S.A. ve ark.,
1998; Şentürk, Z. ve ark., 1998; Yılmaz, N. ve ark., 1998a; Yılmaz, N. ve ark.,
1998b; Özkan, S.A. ve ark., 2000).
Elektron transferi açısından aktivasyon işleminin amacı (Hu ve ark., 1985), yüzey
kirliliklerinin uzaklaştırılması, yüzeydeki fonksiyonel grupların oluşturulması ve
yüzey alanının büyütülmesi, serbest keskin uçlar oluşturulması ve mikropartikül
oluşumunu sağlamaktır. Yüzeydeki fonksiyonel gruplar yükseltgenme derecesine
göre değişir, az oksitlenirse hidroksil, kuvvetli oksitlenirse karboksil veya kinolik
yapılar oluşabilir. Şekil 2.1’de camsı karbonun yapısı görülmektedir (Pravda, 1998).
23
Şekil 2.1. Camsı karbonun yapısı
2.1.1.1. Elmas (Diamond) elektrotlar:
Elmas elektrotlar, kimyasal stabiliteleri nedeniyle elektroanalitik kimyada ilaç
analizlerinde oldukça sık kullanılmaktadır. Elmas elektrotların performansı
yüksektir, kimyasal açıdan inerttir. Yüksek atomik dansiteleri vardır. Optik
özellikleri, öziletkenlikleri ve elektriksel karakterleri kullanımlarında avantaj sağlar.
İnertliği ve stabil oluşları nedeniyle güçlü asidik ortamda dahi kullanılabilirler. Bu
yönüyle klasik karbon elektrotlar ve diğer metal elektrotlardan daha üstündür. Geniş
elektrokimyasal potansiyel aralığına sahip olmaları nedeniyle kimyasal çalışmalarda
oldukça kullanışlıdır. Diğer elektrotlardan üstün yönleri şu şekilde sıralanabilir:
–
Daha düşük konsantrasyondaki maddeler dahi analiz edilebilir.
–
Daha kısa sürede daha kesin sonuçlar verir.
–
Sonuç stabildir.
Amorf elmas elektrotlar, nispeten daha ucuzdur ve kristal elmas elektrotlara göre bu
yönüyle daha avantajlıdır.
Elmas mükemmel bir elektriksel yalıtkandır. Elmasın bor ile işlem görmesiyle
elektrik iletkenliği değiştirilen yeni bir elektrot materyali bu gruba eklenmiştir:
24
Boron-doped diamond elektrot. Elmas ile günümüzde elektroanalitik uygulamalar
daha çok yüksek kalitede boron-doped diamond elektrotlar ile gerçekleştirilmektedir.
Boron-doped diamond elektrotlar oksijen değişimine oldukça duyarsızdırlar ve sulu
ortamlarda ya da organik çözücülerde iyileştirilmiş bir elektrokimyasal aralık
sunarlar. Diğer elektrotlarla karşılaştırıldığında boron-doped diamond elektrodun
karakteristik özellikleri (Uslu B. ve Özkan S.A., 2007a):
1.
Geniş elektrokimyasal aralık
2.
Oldukça düşük gürültü-sinyal ve zemin-sinyal oranları
3.
Elektrokimyasal uygulamalarda mekanik sağlamlık
Şekil 2.2. Boron-doped diamond elektrodun yüzeyi
Boron-doped diamond elektrotların diğer elektrotlardan önemli avantajları; düşük
zemin akımı, geniş potansiyel aralıkta kimyasal stabilitesi ve oksijen değişim
reaksiyonu için yüksek çıkış potansiyeline sahip olmasıdır (Uslu B. ve Özkan S.A.,
2007a).
Boron-doped diamond elektrotlar kimyasal türlerin adsorbsiyonuna karşı inert olması
ve yüzeyinin camsı karbona göre daha kolay temizlenmesi nedeniyle yüksek
kararlılık gösterir. Camsı karbona göre daha pozitif potansiyelde çalışmaya imkan
verir.
25
2.1.1.2. Voltametride Kullanılan Elektrotlara Yapılan Ön İşlemler:
Elektro yükseltgenme olayları, elektro indirgenme olaylarına oranla daha az
incelenmiştir. Bunun nedeni polarografide damlayan civanın daima yenilenerek
temiz bir yüzey sağlaması ve bu nedenle de tekrar edilebilir sonuçlar elde
edilebilmesidir. Ancak bu elektrot pozitif potansiyellerde yükseltgendiği için elektro
yükseltgenme olaylarının incelenmesi için uygun değildir. Katı elektrotlar da elektro
yükseltgenmede kullanılabilmelerine karşın yüzey adsorplanabilen maddelerle
kaplandığından veya elektrotların kendileri yükseltgendiklerinden ve oksitle
kaplandıklarından tekrar edilebilirliğin sağlanması için her deneyden önce aynı
yüzey halinin oluşturulması gerekmektedir. Bu işleme ön işlem denilmektedir. Ön
işlem hem elektrotun cinsine, hem deney çözeltisinin bileşimine bağlıdır. Kimyasal
(Adams ve ark., 1958; Eggretsen ve Weiss, 1956; Fagan ve ark., 1985; Hershenhard
ve ark., 1984; Kabasakalian ve Mc Glotten, 1958), elektrokimyasal (Ferret ve
Philips, 1985; Dermiş, S. ve Biryol, İ., 1990; Özkan, S.A. ve ark., 1994) ve hem
kimyasal hem de elektrokimyasal (Kolthoff ve Tanaka, 1954; Biryol ve ark., 1989;
Özkan ve ark., 1994) ya da mekanik (Yımaz, S. ve ark., 2001; Özkan, S.A. ve Uslu,
B., 2002; Uslu, B. ve Özkan, S.A., 2002; Demircigil, B.T. ve ark., 2003; Özkan, S.A.
ve ark., 2003b; Doğan, B. ve ark., 2004; Uslu, B. ve Özkan, S.A., 2004; Doğan, B.
ve ark., 2005a; Doğan, B. ve ark., 2005b; Uslu, B.ve ark., 2006) ön işlemler olabilir.
2.1.1.3. Voltametrinin Kuramı:
Bu yöntemde genel prensip elektrokimyasal hücrede bulunan, polarize olabilen bir
çalışma elektrodu ile karşılaştırma elektrodu arasında değeri zamanla değiştirilen
gerilim uyarma sinyali uygulanarak üç elektrotlu hücrelerde çalışma elektrodu ile
yardımcı elektrot, iki elektrotlu hücrelerde ise çalışma elektrodu ile karşılaştırma
elektrotu arasındaki akımın ölçülmesine dayanır (Yıldız, A. ve Genç, Ö., 1993;
Bond, A.M., 1980). Dengedeki bir elektrokimyasal hücreye dışarıdan denge
geriliminden farklı bir gerilim uygulanırsa, sistem yeniden dengeye ulaşmaya çalışır.
Bu sırada bir elektrot tepkimesi olur yani akım geçer. Voltametride, uygulanan ve
26
değeri zamanla değiştirilen gerilime karşı hücreden geçen akım ölçülür. Uygulanan
gerilimin ölçülen akım değerlerine karşı çizilen grafiğine ise voltamogram denir.
Analizi yapılacak çözelti içindeki elektroaktif maddelerin yükseltgenebilme,
indirgenebilme özelliklerine göre elektroliz tepkimesi, çalışma elektroduna ait
gerilim aralığının belirli bir noktasında olur. Bu yüzden voltamogram, çözeltideki
elektroaktif maddelerin nitel ve nicel özelliklerini yansıtır.
Voltametride en çok kullanılan gerilim uyarma sinyallerinden biri, elektrokimyasal
hücreye uygulanan gerilimin zamanın bir fonksiyonu olarak doğrusal olarak arttığı
Şekil 2.3’te gösterilen bir doğrusal tarama olup, hücrede oluşan akım uygulanan
gerilimin bir fonksiyonu olarak kaydedilir. Bu yönteme doğrusal taramalı voltametri
(Yıldız, A. ve Genç, Ö., 1993) denir.
Voltametri;
1. Kontrol edilen potansiyelde voltametri,
2. Kontrol edilen akımda voltametri olarak iki kısımda incelenir.
Kontrol edilen potansiyelde voltametri ise;
1. Sabit potansiyelde voltametri,
2. Sürekli değişen potansiyelde voltametri olarak iki bölümde incelenebilir
(Üneri, 1979).
Sabit potansiyelde voltametride, deney hücresinden geçen akım zamanın fonksiyonu
olarak ölçülür.
Sürekli değişen potansiyelde voltametride ise, potansiyel dışarıdan kontrol edilerek
değiştirilir ve akım şiddeti buna bağlı olarak kaydedilir. Potansiyel tarama yöntemi
de denilen bu yöntem potansiyel değişme hızına bağlı olarak yavaş tarama ve hızlı
tarama olarak ikiye ayrılır.
Bu çalışmada uygulanan sürekli değişen potansiyelde voltametri ile analiz edilecek
maddelerin elektrokimyasal davranışları incelenmektedir. Her madde için özel olan
27
voltamogramlar bir referans elektroda karşı çalışma elektrodunun potansiyelinin
değiştirilmesi ile elde edilen akım-potansiyel eğrileridir. Elektroaktif maddelerin
yükseltgenme ve indirgenme özelliklerine göre uygulanan potansiyel aralığında
elektroliz olayı gerçekleşir. Sonuçta elde edilen voltamogramlarla elektroaktif
maddenin nitel ve nicel analizi yapılabilir.
Potansiyel değişme hızı genellikle 1-100 mVs–1 arasında olduğu zaman yarı kararlı
hal yöntemi olan yavaş tarama söz konusudur. Yavaş taramada safsızlıklar elektrot
yüzeyine toplanarak akım-potansiyel ilişkisini etkileyebileceğinden, çalışmaların
uygun bir tarama hızında yapılması gerekir.
Katı elektrotlarla yapılan voltametrik analizlerin bir kısmında yavaş gerilim tarama
hızları (~ 1-20 mVs–1) kullanılır. Ayrıca analiz çözeltisi çoğunlukla sabit ve yüksek
bir hızda karıştırılır. Bu tip voltamogramlar daha çok mekanizma aydınlatma
çalışmalarında kullanılmaktadır. Şekil 2.3’te potansiyelin yavaş değişimi halindeki
akım-potansiyel eğrisi görülmektedir.
Sınır Akımı:
Potansiyelin yavaş değişimi halindeki akım-potansiyel eğrisi Şekil 2.3’te
görülmektedir. Burada analizi yapılan maddenin elektrot tepkimesine girmeye
başlamasından sonra potansiyelde oluşabilecek küçük bir değişikliğe karşı akımdaki
artış hızlı olacaktır. Akım büyüklüğü elektroaktif maddenin elektrot yüzeyine ulaşma
hızı ile sınırlanır ve bu nedenle belli potansiyel değerinden sonra akımda artış
görülmez. Bu bölgedeki akım büyüklüğüne sınır akımı denir.
Artık Akım:
Elektrot ile elektroaktif madde reaksiyona girmeden önce küçük bir akım
gözlenmektedir. Çözeltideki safsızlıklar ve elektriksel çift tabakanın yüklenmesi gibi
nedenlerden oluşan bu akım büyüklüğüne artık akım denilir. (Şekil 2.2)
28
Katı elektrotlar kullanılarak yapılan voltametrik analizler, karıştırılmayan çözeltilere
20 mVs–1’den daha büyük gerilim tarama hızlarında da uygulanabilir. Gerilimin hızlı
değiştiği bu tip voltametride elektroaktif maddenin tepkimeye girmesi ile akımdaki
artış hızlıdır ve bir maksimum geçtikten sonra durgun çözeltide maddenin elektrot
yüzeyine difüzyonla aktarımı yeterli hızda olmadığından düşmeye başlar; dolayısıyla
bu teknikle voltametrik dalga yerine pik görüntüsü elde edilir.
Potansiyel değişme hızının 100 mVs–1 den daha büyük olduğu yöntem hızlı tarama
yöntemi olarak adlandırılır. Bu yöntemle yük geçişi reaksiyonunda yüzeyde oluşan
adsorblanmış ara ürün belirlenir. Bütün bunlara ilaveten literatürlerde yavaş ve hızlı
tarama yöntemleri için değişik hız aralıklarına rastlanmaktadır (Ross, 1977).
İlk olarak Nicholson ve Shain (1964) tarafından geliştirilen dönüşümlü (siklik)
voltametri elektrokimyasal olayların incelenmesinde kullanılan önemli yöntemlerden
birisidir. Bu yöntemde karıştırılmayan bir çözeltideki elektrodun akım cevabı, üçgen
şekilli dalga potansiyeli ile uyarılır. Bu uygulamada, potansiyel iki değer arasında
devreder. Önce bir maksimuma doğru doğrusal olarak artar ve sonra aynı eğimle
orijinal değerine doğrusal olarak azalır. Bu işlem, akım zamanın bir fonksiyonu
olarak kaydedilirken defalarca tekrarlanabilir. Bir tam devir 100 ve/veya daha fazla
saniye sürebilir ve/veya 1 saniyeden daha az sürede de tamamlanabilir. İleri ve geri
yöndeki gerilim hızları aynı tutulabildiği gibi farklı tarama hızları da kullanılabilir.
Bu teknikle maddenin hızla reaksiyona girdiği potansiyel aralığı (elektrokimyasal
spektrum), olayın hıza bağımlılığı, böylece eşleşmiş olan kimyasal reaksiyonlar
kolaylıkla bulunabilmekte ve adsorbsiyon gibi bazı komplikasyonlar kolaylıkla
tanınabilmekte ve elektrot reaksiyonu mekanizması açıklanabilmektedir. Bu
özelliklerinden dolayı dönüşümlü voltametri ilk defa çalışılan bir sistem için tercih
edilen bir teknik olmuştur.
Potansiyel tarama tekniğindeki potansiyel-zaman ilişkisi Şekil 2.4’teki gibidir.
Burada potansiyel E1 ve E2 sınırları arasında belirli bir tarama hızıyla (mVs–1)
değiştirilir.
29
AKIM
SINIR
AKIMI
ARTIK AKIM
POTANSİYEL
Şekil 2.3. Yavaş potansiyel değişiminde katı elektrot voltamogram
POTANSİYEL
E2
E1
E3
ZAMAN
Şekil 2.4. Potansiyel tarama tekniğinde elde edilen potansiyel-zaman eğrisi
30
En yaygın olarak kullanılan yöntemler dönüşümlü voltametri ve doğrusal taramalı
voltametridir. Her iki yöntem de başlangıçta aynıdır. Yalnız dönüşümlü voltametride
E2 potansiyeline erişilince E1 potansiyeline geri dönülür ya potansiyel bir süre burada
tutulur sonra E2 potansiyeline geri dönülür veya E3 potansiyeline doğru devam edilir.
Dönüşümlü voltametride genellikle gidiş ve dönüş hızı aynıdır. Doğrusal taramalı
voltametride ise sadece belli bir hızda E1 potansiyelinden E2 potansiyeline ulaşılır.
Hem dönüşümlü voltametride hem de doğrusal taramalı voltametride akım
uygulanan potansiyelin bir fonksiyonu olarak kaydedilir. Genel olarak bu deneylerde
kullanılan hız birkaç mVs–1‘den birkaç yüz bin mVs–1‘ye kadar değişir (Şekil 2.5).
Birkaç yüz bin mVs–1 hızları çok büyük olduğu için deneysel güçlüklere sahiptir.
Çift tabaka yüklenmesi ve IR düşüşü etkileri çok büyük olur. Yakın zamanlarda hızlı
tarama yapıldığında iyi sonuçlar alabilmek için mikroelektrotların kullanılması
gerektiği
bulunmuştur.
Böylece
yük
akımı
ve
direnç
küçültülmüş olur.
Voltamogramların kaydı için bugün XY kaydedicisi veya osiloskoplar yerine
bilgisayar kullanılmaktadır. Dönüşümlü voltametri bir sistemi ilk kez incelemek
amacıyla kullanılıyorsa önce kalitatif, sonra yarı kalitatif ve en son kantitatif
deneyler yapılabilir.
Gerilimin doğrusal taramada olduğu gibi sabit bir hızla bir değere kadar
çıkarılmasından sonra tekrar aynı hızla ilk değere döndürülmesi ile dönüşümlü
voltamogramlar elde edilir demiştik. Bu sistemlere Şekil 2.4’teki potansiyelin
ikizkenar üçgen şeklindeki gerilimi uygulanırsa dönüşümlü voltamogramlar elde
edilir (Şekil 2.6 ve 2.7). İleri yöndeki gerilim taraması sırasında bir yükseltgenme
olmuşsa, gerilim taraması tersine çevrildiğinde yükseltgenme sırasında oluşan
ürünün elektrotta yeniden indirgenmesi ile bu yönde de bir pik gözlenebilir. Geri
dönüşümlü bir elektrokimyasal tepkimede anodik pik gerilimi (Epa) ile katodik pik
gerilimi (Epk) arasında en fazla 59/n mV’luk bir gerilim farkı olmalı ve aynı
zamanda anodik pik akımı (İpa) ile katodik pik akımı (İpk) birbirine eşit olmalıdır.
Elektrot tepkimesinin geri dönüşümlülüğü azaldıkça anodik ve katodik pikler
birbirinden daha farklı gerilimlerde ve daha yayvan olarak gözlenir. Tam geri
dönüşümsüz bir elektrot tepkimesinde ise ürünün çok hızlı bir şekilde
tüketilmesinden dolayı geri pik tamamen kaybolur.
31
Kalitatif analiz için değişik hızlarda eğriler çizdirilir. Değişik potansiyel aralıkları
seçilir. Genel olarak pik veya dalga gözlenir ve bunların hızla nasıl değiştiği
incelenir. Bu eğriler indirgenme ve yükseltgenme pik akımı ve potansiyelleri gibi
elektrokimyasal parametrelerin yanında reaksiyon hızı, aktarılan elektron sayıları,
derişim gibi parametrelerin bulunmasında da kullanılır. İlk ve son eğriler arasındaki
değişimin incelenmesinden pik akımlarının hıza bağlılığı ölçülür. Buradan
adsorbsiyon, difüzyon, eşleşmiş kimyasal reaksiyonlar hakkında fikir edinilebilir.
Ara vermeksizin üst üste çizdirilen dönüşümlü voltametride ilk ve son
voltamogramlar arasındaki fark mekanizma hakkında bilgi verir. Mekanizma
tayininde ayrıca döner halka disk elektrot ve sabit potansiyel kulonometrisi ve çeşitli
spektroskobik
yöntemlerden
de
yaralanılmaktadır.
Kinetik
amaçla
yapılan
çalışmalarda ise ilk taramadaki eğriler kullanılır. Dönüşümlü voltametride anodik ve
katodik tarama hızları genel olarak aynı seçilir. Hızlı kimyasal reaksiyonlar için ise
değişik hızlarda çalışılmalıdır.
2.1.1.4. Elektrokimyasal Taşınma Yolları:
Elektroaktif maddeler elektrokimyasal bir olayda üç şekilde taşınabilir:
a) Bir elektrik alan etkisi altında (Göç/ Migrasyon),
b) Karıştırma veya titreşim sebebiyle (Konveksiyon),
c) Derişim farkından kaynaklanan (Difüzyon).
Migrasyon, yüklü taneciklerin elektriksel alanın etkisi ile zıt yüklü kutba doğru
çekilmesinden kaynaklanan bir hareket türüdür. Burada anyonlar anoda, katyonlar
katoda doğru hareket ederler. Migrasyona yol açan kuvvetler sadece elektrostatik
güçlerdir. Elektroaktif tür yüklü olduğu sürece zıt yüklü elektrot tarafından
çekilecektir. Ancak derişime bağlı olmadığı için, ilgilenilen türün bu yolla aktarımını
tümüyle sıfırlayamazsak da en aza indirmek için ortama aşırı miktarda aktif olmayan
destek elektrolit ilavesi yapılır. Bu çözeltideki iyonlar iyonik göçü önemli ölçüde
üstleneceğinden analitin çok az bir kesimi migrasyonla taşınır hale gelecektir.
Böylece çözeltideki yükler herhangi bir iyon tarafından taşınabilir, analitin zıt yüklü
32
elektroda göç etme hızı uygulanan potansiyelden bağımsız hale gelir. İyonik göç
ortama destek elektroliti ilavesiyle engellenebilir.
Konveksiyon sıcaklık ve yoğunluk farkından oluşur. Konveksiyonun akım
yoğunluğu üzerinde büyük etkisi vardır. Bunu önlemek için çözelti ya karıştırılır ya
da elektrot hızla döndürülür.
Asıl istenen ana çözeltideki elektroaktif maddenin elektrot yüzeyine sadece
difüzyonla taşınmasıdır. Difüzyon kontrollü elektrokimyasal olaylarda madde,
derişiminin fazla olduğu bölgeden derişiminin az olduğu bölgeye doğru difüzlenir.
Böylece elektrolit çözeltisi ile elektrot yüzeyi arasındaki derişim farkından bir
difüzyon akısı doğar.
Bu akı;
J = – D (dc/dx)
formülü ile verilir. Bu ilişki Fick’in 1. Yasası’dır.
Burada J, difüzyon akısı (mol m–2s–1), dc/dx derişim gradienti (mol m–4) ve D
difüzyon katsayısı (m–2s–1)’dir. Fick’in 1. Yasası’nda kararlı hal difüzyonu göz
önüne alınmıştır (Bocris ve Reddy, 1970). Yani difüzlenen partiküllerin derişimi ve
akı zamanla değişmemektedir. Bu yasa elektrot olaylarına uygulandığında, elektroda
bitişik difüzyon tabakası denilen bir bölgede elektroaktif maddenin elektroda
ulaşmasını açıklar. Bu taktirde elektroda difüzlenen maddenin eşdeğer gram sayısı
difüzyon akısına eşit olur. Yani;
I /nF = J = – D (dc/dx)
Eğer bu kavramlar değişiyorsa bu halde;
(δc / δt) = D (δ2 C / δχ2)
denklemi elde edilir. Bu denklem Fick’in 2. Yasası adını alır. Yani derişim hem
zamana, hem uzaklığa bağlıdır. Böylece kısmi diferansiyel denklemle gösterilen
yukarıdaki Fick’in 2. Yasası’nın formülü elde edilir.
33
Geri Dönüşümlü Sistemler :
O + n e-
R gibi bir geri dönüşümlü olay için çok yavaş bir tarama
uygulandığı zaman potansiyel değişme hızı arttırıldıkça eğri değişip pik şeklini alır.
-I
Artan süpürme
hızları
Kararlı hal
+0,1
0
-0,1
-0,2
-0,3
E-Eeθ / V
Şekil 2.5. Farklı potansiyel tarama hızlarında elde edilen akım-potansiyel eğrisi
O maddesinin derişim profili potansiyelin fonksiyonu olarak incelenirse, eğrinin
neden sigmoidal veya pik şeklinde görüldüğü anlaşılabilir. Kararlı hal şartlarında
elektrottan belirli uzaklıktaki derişimler doğal konveksiyonla sabit tutulmaktadır.
Elektroda bitişik tabakada ise (Nernst Difüzyon Tabakası) derişim gradienti
doğrusaldır. Nernst denkleminde potansiyelin negatif olabilmesi için O maddesinin
yüzey derişiminin az olması gerekir.
34
RT
aO 

 E  Eo  nF  ln aR 
Burada aO ve aR, O ve R maddelerinin yüzey derişimlerini göstermektedir.
Bu durumda derişim gradienti arttıkça akım artacaktır; çünkü difüzyon hızı artar.
Sonunda yüzey derişimi sıfıra yaklaşır ve derişim profili artık değişmez. Bu noktada
akım limit değerine ulaşmıştır. Tarama hızı arttıkça difüzyon tabakası denge
durumuna ulaşmak için yeterli zaman bulamaz ve çözeltiye kadar ulaşamaz. Derişim
profili de artık doğrusal değildir. Potansiyel değeri O maddesinin indirgenebileceği
değere ulaştığı zaman O’nun yüzey derişimi çözelti derişiminden Nernst denkleminin
gerektirdiği değere düşer (Şekil 2.5). Sonuçta bununla orantılı olan bir akım
devreden geçer. Bu gradient bir defa kurulunca sabit kalmaz, difüzyon nedeniyle
düşer. Bu arada elektrot potansiyeli de değişir. Bu yüzden O maddesinin yüzey
derişimi düşer (b ve c eğrileri). Sonuçta bu değer sıfıra iner (e eğrisi). Bu eğrilere
göre herhangi bir potansiyelde yüzeydeki derişim gradienti kararlı halden daha
büyük olduğu zaman akım da büyük olur. Yüzey derişimi sıfıra erişince derişim
gradienti artık azalmaya başlar. Bunun sonucunda da eğri pik şeklini alır. Bu
yöntemde hız arttıkça akım da artmaktadır (Greef ve ark., 1990).
Potansiyel ters döndüğü zaman yavaş tarama hızlarında (kararlı hale benzer
değerlerde) akım aynı yolu izleyerek geri döner. Daha hızlı taramalarda ise gidiş
dönüş eğrileri aynı değildir. Çünkü tarama geri çevrildiği zaman elektrot yüzeyinde
ve yakınında R maddesinin önemli derişimi vardır ve R maddesi aynı zamanda
oluşmaya da devam eder (denge potansiyeline ulaşılıncaya kadar). E denge
potansiyelinden sonra ters akım geçmeye başlar. Elektrot potansiyeli değiştikçe R
maddesinin yüzey derişimi de sıfıra erişir ve oksidasyon dalındaki gibi bir pik oluşur.
Böyle bir dönüşümlü voltamogram Şekil 2.6’da görülmektedir. Bu eğride ölçülebilen
toplam dört parametre vardır:
1.
Katodik pik potansiyeli (Epk)
2.
Anodik pik potansiyeli (Epa)
3.
Katodik pik akımı (Ipk)
4.
Anodik pik akımı (Ipa)
35
-I
C
EP
C
EP2
C
Ip
0,2
0,1
0,0
-0,1
E-Eeθ / V
-0,2
A
Ip
A
Ep
Şekil 2.6. Geri dönüşümlü bir olayın dönüşümlü voltamogramı
Bu tip eğrilerde olaydaki yük değişikliği katodik olaydakine göre daha küçüktür;
çünkü R maddesinin çoğu elektrottan difüzlenmiştir. Bu yüzden yeniden
yükseltgenemez
(Greef
ve
ark.,
1990).
Geri dönüşümlü
bir
dönüşümlü
voltamogramın şeklini veren matematiksel denklemi ifade etmek için;
(O + ne-
R) olayı ile ilgili Fick’in ikinci yasasını veren denklem uygun
sınır koşulları için çözülür ve
 nF 
Ipc  0,4463 nF .

 RT 
1/ 2
. Co∞ . D1/2 . v1/2
(2.1) denklemi elde edilir.
36
25oC için denklem düzenlenirse;
Ipc = - (2.69 x 105) . n 3/2 . Co . D ½ . v ½ denklemi elde edilir.
n
: Reaksiyonda alınıp verilen elektron sayısı
D
: Difüzyon katsayısı
Co
: O maddesinin çözelti içindeki derişimi
v
: Potansiyel değişme hızı’dır.
Bu denkleme Randles-Sevcik denklemi de denir. Bu denklemden de anlaşılabileceği
gibi pik akımı hızın kareköküyle doğru orantılıdır.
Ip-v1/2
grafiği, bir sistemin geri dönüşümlü olup olmadığının göstergelerinden
biridir. Dönüşümlü voltamogramın hızla değişimi Şekil 2.7’de görülmektedir. Ip-v1/2
ifadesinin doğrusal oluşu aynı zamanda olayın difüzyon kontrollü olduğunu gösterir;
çünkü Randles-Sevcik denklemi olayın difüzyon kontrollü olduğu hal için
çıkarılmıştır.
Geri dönüşümlü bir voltamogram hem O hem de R maddeleri kararlıysa geçerlidir ve
elektron transferi hızlı ise söz konusudur. Bu durumda bütün hızlarda ve
potansiyellerde elektron transferi yüzeyde denge halindedir. Yani yüzey derişimi
Nernst denklemine uymaktadır.
37
-I
d
c
b
0,2
a
0,1
a
-0,1
-0,2
E-Eeθ / V
b
c
d
Şekil 2.7. Geri dönüşümlü bir olayın hızla değişimini gösteren dönüşümlü
voltamogram
Bir sistemin geri dönüşümlü olup olmadığı;
1.
 Ep = EpA – EpC = 59 / n mV
2.
[ Ep – Ep/2 ] = 59 / n mV
3.
[ IpA / IpC] = 1
4.
Ip  v ½
5.
Ep’nin tarama hızı ile değişmemesinden
6.
Ep’nin üzerindeki değerlerde, 1 / I‘nin zamanla orantılı olmasından anlaşılır.
38
Geri Dönüşümsüz Sistemler:
Geri dönüşümlü sistemlerde elektron transfer hızı bütün potansiyellerde kütle
taşınma hızından önemli ölçüde büyüktür. Bu yüzden de Nernst denklemi elektrot
yüzeyinde daima geçerlidir. Eğer elektron transfer hızı yavaşsa bu durumda
yüzeydeki denge
sağlanamaz ve voltamogram değişir. Bu halde düşük tarama
hızlarında elektron transfer hızı kütle transfer hızından fazladır. Voltamogram geri
dönüşümlüdür. Tarama hızı arttığı zaman kütle taşıma hızı artar ve elektron transfer
hızıyla karşılaştırılabilir büyüklüğe gelir. Bunun en güzel gözlenen etkisi pikler
arasındaki ayrılığın büyümesidir. Bu tip verileri incelemek için yararlı bir yol, akımı
difüzyon hızındaki değişimin kareköküne göre uyarlamaktır. Yani akım yerine I/v1/2,
birim hızdaki akım-potansiyel eğrisi çizmektir. Şekil 2.8’ de geri dönüşümsüz bir
sistem için çeşitli hızlarda üstüste alınmış voltamogramlar görülmektedir. Burada
anodik ve katodik pik potansiyelleri arasındaki farkın geri dönüşümlü sistemlerden
fazla olduğu ve pik yüksekliklerinin geri dönüşümlü sistemlerden daha az olduğu
görülmektedir.
Geri dönüşümsüz sistemler için kullanılan bağıntı :
Ip = - (2.99 x 105) . n (c n)1/2 . Co . D ½ . v ½ ( 2.2.)
n
: Reaksiyonda alınıp verilen elektron sayısı
n
: Hız tayin edici basamağa kadar alınıp verilen elektron sayısı
c
: Transfer katsayısı
D
: Difüzyon katsayısı
Co
: O maddesinin çözelti içindeki derişimi
v
: Potansiyel değişme hızıdır
39
-I / v1/2
b
a
c
d
0,1
0,2
0,0
-0,1
-0,2
E-Eeθ / V
d
c
b
a
Şekil 2.8. Geri dönüşümsüz bir sistem için çeşitli hızlarda üst üste kaydedilmiş
dönüşümlü voltamogram
Geri dönüşümsüz bir reaksiyon için belirleyici şartlar da şunlardır:
1.
Ters pik yoktur.
2.
Ip  v1/2 ile orantılıdır.
3.
Epc, -30 / cn mV kadar kayar (hızdaki her 10 kat artış için).
4.
│Ep – Ep/2 │= 48 / cn mV’dur.
Düşük tarama hızlarında geri dönüşümlü olan sistem, tarama hızı arttığında geri
dönüşümsüz hale gelir. Bu arada sistem yarı geri dönüşümlü bir halden geçmiştir. Bu
geçiş elektron transfer hızı kütle transfer hızına göre yavaşladığında, yani elektrot
40
yüzeyinde Nernst denklemi geçersiz hale geldiğinde olur. Bütün bu tarama çeşitleri
sonunda elde edilen bu eğrilere voltamogram denilmektedir. Voltamogramlar analizi
yapılacak çözelti içindeki elektroaktif maddelerin (elektrot tepkimesine giren madde)
sürekli değişen potansiyelde gösterdikleri davranışların kaydedilmiş şeklidir.
Potansiyel taraması, referans elektroda karşı çalışma elektrodunun potansiyelinin
değiştirilmesi ile gerçekleştirilecek akım-potansiyel eğrileri, yani voltamogramlar
elde edilir. Her madde için karakteristik olan bu eğriler elektroaktif maddelerin nitel
ve nicel özelliklerini yansıtır.
Eğer dönüşümlü voltamogramın şekli teoride beklenenden farklı çıkıyorsa bu bir
yüzey olayının varlığını gösterir. Örneğin faz oluşması veya uzaklaşması reaksiyona
giren maddenin veya ürünün adsorbsiyonu gibi. Değişik adsorbsiyon izotermleri
vardır (Greef ve ark., 1990). Henry, Virial, Langmuir, Frumkin ve Temkin gibi.
Örnek olarak Langmuir izotermine uyan bir reaksiyona giren maddenin adsorbsiyonu
durumunda;
Ip
c
n 2 f 2 o


4 RT
(2.3)
o
: O maddesinin potansiyel taraması başlamadan önceki yüzey fazlası
v
: potansiyel tarama hızı
n
: transfer edilen elektron sayısı
F
: Faraday sabiti
R
: gaz sabiti
T
: mutlak sıcaklık
denklemi ile verilen bir pik akımı gözlenir. Görüldüğü gibi adsorbsiyon kontrollü pik
akımı tarama hızıyla doğru orantılıdır. log Ipc-log v eğrisinin eğiminin ½ çıkması
olayın difüzyon kontrollü, 1 çıkması ise adsorbsiyon kontrollü olduğunu gösterir.
(Denklem 2.1; 2.2; 2.3)
41
Kararlı Hal Kinetiğinin İncelenmesi:
Kararlı halde kinetik verilerin incelenmesi için Tafel denkleminden yararlanılır
(Greef ve ark., 1990). Tafel denklemi katodik bir reaksiyon için;
Log I c  Log I o 
c n F 
2.3 RT
(2.4)
Anodik bir reaksiyon için ise;
Log I a  Log I o 
a n F 
(2.5)
2.3 RT
Şeklinde verilir. Burada,
I
: Akım yoğunluğu
Io
: Yük değişimi akım yoğunluğu. Bu değer dengedeki bir sistemin, yani dış
çevreden akım geçmezken ileri ve geri reaksiyonların hızının ölçüsüdür.
a: Anodik transfer katsayısı
c: Katodik transfer katsayısı
n
: Alınıp verilen elektron sayısı
η
: Aşırı gerilim [E - Eo = ]
F
: Faraday sabiti
R
: Gaz sabiti
T
: Mutlak sıcaklık
 transfer katsayısı tek basamaklı basit reaksiyonlarda  sembolü ile gösterilir ve bu
katsayı
elektrot-elektrolit
ara
yüzeyinde
yük
transferi
reaksiyonunun
bir
karakteristiğini verir. Bu kavram yüzeyin denge potansiyelinden ayrılmasıyla oluşan
elektriksel enerjinin ne kadarının elektrokimyasal reaksiyonun hızını etkilediğini
gösterir. Basit ve tek elektronlu reaksiyonlarda bu değer 0,5 dolayındadır (Bocris ve
Reddy, 1970).
42
Diferansiyel Puls Polarografisi Teorisi:
Puls akımının ölçüldüğü referans düzey, puls uygulamasından önceki akımdır.
Pulsun başlangıcından akımın ölçülmesine kadar geçen süre (örneğin 50 ms)
içerisinde yük akımı çok küçük bir değere düşer. Kalan faradayik akım kısa bir
zaman periyoduna entegre edilerek ölçülür ve fark doğru akım potansiyeline karşı
grafiğe alınır. Puls uygulama süresi ( 50 ms) hızlı dc polarografisi veya
voltametrideki süreye eşdeğer olduğundan puls yöntemleri analitik amaçlarla
kullanıldığında elektrot kinetiğine kuvvetle bağlı olması beklenmez. Sonuç olarak
puls polarografisi elektrokimyasal olarak geri dönüşümsüz olan sistemler için de
yüksek bir duyarlılığa sahiptir (Bond, 1980; Greef ve ark., 1990). Diferansiyel puls
polarografisinde potansiyel-zaman profili Şekil 2.9’da gösterilmiştir.
Puls Genliği
(E)
16-7 ms
DAMLAMA ZAMANI
56-7
ms
AKIM(I)
16-7 ms
Damla düşüşü
t (Zaman)
Şekil 2.9. Diferansiyel puls polarografisinde uygulanan potansiyel dalgasının şekli
43
Normal dc polarografisi için yazılmış olan Heyrovsky-Ilkovich denkleminin
diferansiyeli alınıp bundan limit difüzyon akımı değeri çıkarılırsa;
i 
n2 F 2
D
P
AC ( E )
RT
 t m (1  P) 2
denklemi elde edilir.
Burada;
i
: diferansiyel puls akımı
E
: puls genliğidir.
Bu denklem küçük genlikler için geçerlidir. Denklem E’nin bütün değerleri için
geçerli olacak şekilde çözülürse:
 i  nFAC
D
 tm
PA 2  PA
2
  PA 2  PA  PA 
denklemine ulaşılır. Burada;
PA  exp
n F  E1  E 2

 E r1/ 2 

RT  2

  exp
nF
RT
 E 2  E1 
 2 


E2 – E1 : E puls genliği
E2
: Puls uygulandıktan sonraki i2 akımının ölçüldüğü potansiyel
E1
: Puls uygulanmadan önceki i1 akımının ölçüldüğü potansiyel
44
İndirgenme için  E  0’dır. i maksimum olduğunda PA = 1’dir.
i max
 nFAC
D
 tm
 1
 1
(2.6)
Eğer - E /2  RT /nF ise bu denklem küçük genlik şeklini alır ve
i max

n2 F 2
D
AC ( E ) 
4 RT
 tm
olur.
Eğer -E / 2  RT / nF ise ( - 1) / ( + 1) = 1 olur ve (i)max Cottrell eşitliğindeki
değerini alır.
-E değeri büyüdükçe (i)max büyür. Fakat puls genliği büyüdükçe elde edilen pik
yayvanlaşır, bu da ayırım gücünü azaltır.
Denklem 2.6’dan anlaşıldığı gibi (i)max, derişimle doğru orantılıdır. Bu geri
dönüşümlü olmayan haller için de geçerlidir. Ancak katalitik reaksiyonlarda ve
benzeri karmaşık reaksiyonlarda bu doğrusal ilişki bozulur. Yarı geri dönüşümlü
veya tamamen geri dönüşümsüz hallerde birim derişim başına düşen (i)max değeri
geri dönüşümlü halden daha küçüktür.
Normal puls ve diferansiyel puls polarografisi teorileri damlayan cıva elektrot için
geliştirilmiş olmakla birlikte puls deneylerinde zaman eşeli puls süresi ile tayin
edildiğinden durağan elektrotlara da bu teori uygulanmaktadır (Bond, 1980).
45
Kare Dalga Voltametrisi Teorisi:
Kare dalga voltametrisi son derece hızlı ve duyarlı olma üstünlüğü olan bir puls
polarografi tekniğidir. Voltamogramın tamamı 10 ms den daha kısa bir sürede elde
edilir. Damlayan cıva elektrodu ile tarama, bir damla ömrünün son birkaç saniyesi
içinde yükleme akımı hemen hemen sabitken gerçekleştirilir. Kare dalga voltametrisi
asılı cıva damla elektrodu ve kromatografik dedektörler ile kullanılmaktadır.
POTANSİYEL
1
∆Es + Esw
2
r
∆i = i1 – i2
ZAMAN
Şekil 2.10. Bir kare dalga voltametrisinde uyarma sinyalinin oluşumu. Akım cevabı
∆i, 1 potansiyelindeki akımdan 2 potansiyelindeki akımı çıkarılarak
bulunur.
Şekil 2.10’da kare dalga voltametrisi yönteminde elde edilen basamaklı sinyal
görülmektedir. Basamaklı sinyalde her basamağın boyu ve puls periyodu eşit olup,
bu yaklaşık 5 ms civarındadır.
Basamaklı sinyalin potansiyel basamağı (∆Es) genellikle 10/n mV, pulsun büyüklüğü
(2 Esw) ise genelde 50/n mV’dur. Sistemin bu şartlar altında çalıştırılması 20 Hz’lik
puls frekansına karşılık gelir ve bu durumda 1V’luk bir tarama 0,5 sn’de yapılır.
Yöntemde akım pulsun pozitif (1) ve negatif (2) kısmının sonuna doğru iki kez
ölçülmekte ve bunların farkı alınmaktadır. Genellikle voltamogramlarda bu akımların
farkı (∆i) grafiğe geçirilmektedir. Bununla ilgili voltamogram Şekil 2.11’de
görülmektedir. Bu fark derişimle doğru orantılıdır. Elde edilen pik potansiyeli de
46
dc’deki yarı dalga potansiyeline karşılık gelir. Bu yöntemde tayin sınırları 10-7-10-8
M arasındadır (Hart, 1990; Yıldız ve Genç, 1993; Skoog ve ark., 2000; Smyth, M.R.,
Vos, J.G., 1992).
15
Δi = i1 – i2
Akım, µA
10
C
i1
5
A
0
B
İ2
-5
20
0
10
0
0
-100
-200
-300
-400
-500
n(E-E1/2), mV
Şekil 2.11. Geri dönüşümlü bir reaksiyon için kare dalga voltamogramı. A: ileri
doğru akım B: geriye akım C: net akım
Bu yöntemde ölçülen difüzyon sınır akımı
nFAD1 / 2 c 
İd 
t  t p eşitliği ile verilir.
1/ 2

Burada;
tı : Akım ölçümünün yapıldığı zaman
tp : Pulsun uygulanmaya başladığı zamandır.

47
Kare dalga yöntemleri temel olarak üç şekilde uygulanır. Bunlar Barker, Osteryoung
ve Kalousek yöntemleridir. Barker kare dalga voltametrisi/polarografisi kare
dalganın en basit şeklidir. Bu formda dalga bir rampa ya da merdiven şeklinde olup
simetrik bir kare dalga ile sinüzoidal alternatif akım voltametrisinin uygulanmasıyla
oluşmuştur. Kalousek kare dalga voltametrisi/polarografisi (Heyrovsky tarafından
isimlendirilmiştir.) kare dalganın sadece ters yarı devirlerindeki akımın ölçülmesiyle
elde edilen daha küçük frekanslı (5 Hz) yöntemleri için uygulanmaktadır. En çok
kullanılan kare dalga yöntemi ise Osteryoung’tır. Bu yöntem diğerlerinden,
uygulanan puls periyodunun (λ), yarı puls yüksekliğinin (Esw) ve uygulanan her puls
sonunda potansiyelin artması ile farklılık gösterir (Christie ve ark., 1977; Turner ve
ark., 1977; Yımaz, S. ve ark., 2001; Uslu ve Özkan, 2002; Demircigil ve ark., 2002;
Özkan, S.A. ve Uslu, B., 2002; Uslu, B. ve Özkan, S.A., 2003; Uslu, B.ve Özkan,
S.A., 2004; Doğan, B. ve ark., 2005a; Doğan, B. ve ark., 2005b; Uslu, B. ve ark.,
2005; Özkan, S.A. ve ark., 2006; Uslu, B. ve ark., 2006; Doğan, B. ve ark., 2007;
Uslu, B. ve ark., 2007a; Uslu, B. ve ark., 2007b; Altun, Y. ve ark., 2008).
48
2. 2. Analitik Yöntem Validasyonu (Yöntem Geçerlik Testleri)
Analitik
yöntemler
biyoeşdeğerlik,
ilaç
analizlerinde,
biyoyararlanım
biyolojik
çalışmalarında,
numune
analizlerinde,
farmakokinetik
bilgilerin
değerlendirilmesi ve yorumlanmasında, ilaç etken maddelerinin nitel ve nicel
analizlerinde,
ilaç etken maddelerinin metabolitlerinin tayininde kullanılan
yöntemlerdir.
Bu işlemlerin yapılabilmesi için iyi karakterize edilmiş, güvenilir sonuçların elde
edilebileceği tamamen geçerli analitik yöntemlerin kullanılması veya geliştirilmesi
gereklidir. Her yeni geliştirilen yöntemin validasyon sonuçları birbirinden
bağımsızdır (Riley ve Rosanske, 1996; Swartz ve Krull, 1997; ICH 1994; Ahuya ve
Scypinski, 2001; Lunte ve Radzik, 1996).
Yöntem validasyonu analitik işlemlerin istenilen kullanım için uygunluğunu gösteren
parametrelerdir.
Uygulanacak
analitik
işlemler
için
hangi
tip
validasyon
karakteristiklerinin kullanılacağı belirlenmelidir. Geliştirilen bir yöntemin veya
parametrelerinde ufak değişiklikler yapılmış bir yöntemin geçerli olabilmesi için
mutlaka gerekli validasyon testlerinin ve ilgili hesapların yapılmış olması gereklidir
(Riley ve Rosanske, 1996; Swartz ve Krull, 1997; ICH 1994; Snyder ve ark., 1997;
Ahuya ve Scypinski, 2001; Lunte ve Radzik, 1996; Adamovics, 1997; Braggio ve
ark., 1996; Shabir, 2003; Papadoyannis ve Samanidou, 2004; Ermer, 2001; Mc
Dowell, 1999).
Amerikan Farmakopesi’ne (USP 24) göre validasyon, analizi yapılacak madde için
geliştirilen
analiz
yönteminin
seçilen
aralıkta
uygunluğunu,
doğruluğunu,
duyarlığını, tekrar edilebilirliğini, sağlamlığını belirtmektedir.
2. 2. 1. Validasyonun Genel İşlemleri
1. Cihazın kontrolü ve validasyonu (tüm donanım ve yazılımlar için geçerlidir),
49
2. Geliştirilen yöntemin geçerliliğini kanıtlamak için veya geliştirilmiş olan bir
yöntemdeki parametrelerde yapılan değişikliklerden sonra yapılan validasyon,
3. Cihaz ve ilgili yöntem seçildikten sonra ve validasyonları yapıldıktan sonra ayırma
yöntemleri için gerçekleştirilen Sistem Uygunluk Testleri (SUT). Bu testler FDA ve
USP tarafından önerilen ve sıvı kromatografisi ve diğer ayırma tekniklerinde yöntem
geliştirmenin bir parçasını oluşturan testlerdir.
Bir analitik yöntemin validasyonu laboratuvar çalışmaları ile belirlenen ve istenen
analitik
uygulamaları
için
gerekli
yöntem
performans
karakteristiklerinin
bulunmasıdır. Performans karakteristikleri analitik parametreler cinsinden ifade
edilir. Bu parametreler hem in-vivo hem de in-vitro çalışmalarda kullanılan
yöntemler için geçerlidir.
Biyoanalitik yöntemler kan, serum, plazma veya idrar gibi biyolojik sıvılarda etkin
maddelerin veya metabolitlerinin; gaz kromatografi (GK), sıvı kromatografisi (SK)
veya bunların SK-KS, GK-KS, SK-KS-KS, GK-KS-KS gibi kütle spektrometrisi
(KS)
ile kombinasyonları, elektrokimyasal ve radyokimyasal yöntemler gibi
yöntemlerle miktar tayinlerini içerir.
2.2.2. Tipik Validasyon Karakteristikleri
2.2.2.1. Doğruluk (Accuracy, Geri Kazanım(Recovery))
2.2.2.2. Kesinlik (Precision)
2.2.2.3. Seçicilik (Selectivity, specificity)
2.2.2.4. Teşhis Sınırı (LOD)
2.2.2.5. Tayin Sınırı (LOQ) veya tayin alt sınırı (LLOQ)
2.2.2.6. Doğrusallık (Linearity)
2.2.2.7. Duyarlılık (Sensitivity)
2.2.2.8. Çalışma Aralığı (Range)
2.2.2.9. Sağlamlık (Robustness)
2.2.2.10. Tutarlılık (Ruggedness)
2.2.2.11. Stabilite (Ruggedness)
50
2.2.2.1. Doğruluk (Geri Kazanım):
Analiz sonucu elde edilen değerin gerçek değere yakınlığının ölçüsüdür. Sonuçlar
ortalama % geri kazanım olarak verilir. Ortama ilave edilen analitin (analizi
yapılacak madde) analiz yapılan ortamdan hangi oranda geri alınabildiğini gösterir.
Bu aynı zamanda biyolojik sıvılardan tüketmenin etkinliğini de gösterir. Kullanılan
cihazlardan yapılan ölçümlere dayalı olarak hesaplanır. Biyolojik sıvılarda
çalışılırken geri kazanımın %100 olması gerekmez.
Geri kazanım çalışmaları en az 3 değişik derişim için yapılır; alçak (tayin alt
sınırında veya yakın konsantrasyonunda), orta (çalışma konsantrasyon aralığının
ortasında yer alan bir konsantrasyonda) ve yüksek (çalışma konsantrasyon aralığının
üst sınırlarında veya yakınında yer alan bir konsantrasyonda) derişim değerleri
seçilerek kullanılır. Seçilen her bir konsantrasyon için minimum 5 tayin yapılmalıdır.
Bu tayinlerden minimum 3 tanesi ortalama değerin %15 inden daha fazla sapma
göstermemelidir. Tayin alt sınırındaki konsantrasyon için bu sapma %20 yi
geçmemelidir.
Geri kazanım çalışmaları için 3 yol izlenebilir. Bunlar:
2.2.2.1.1. Referans standart ile karşılaştırmak:
Geliştirilen analiz yöntemi ile 3 farklı derişimde, 3’er ölçüm alınır ve bu değerler %
geri kazanım değerlerine çevrildikten sonra tümü bir araya getirilir. Sonuçlar referans
kabul edilen veya basılı olan başka bir yöntem sonuçları ile istatistiksel olarak
karşılaştırılır. Bu karşılaştırma işlemi için student-t ve Fisher (F) testleri kullanılır.
Student-t testi ile iki yöntemin ortalamaları arasındaki, F testi ile de standart
sapmaları arasındaki farklılık karşılaştırılır. Hesapla bulunan t ve F değerleri
tablolarda verilen teorik t ve F değerleri ile kıyaslanır. Hesapla bulunan değerlerin
tabloda yer alan değerlerden küçük oluşu geliştirilen yöntemin en az referans olarak
51
kabul edilen yöntem kadar hassas olduğunu gösterir. Sonuçların ortalamaları, %
bağıl standart sapma (%BSS) ve/veya % bağıl hata (BH) (% Bias) ile beraber verilir.
___
% BSS 
SS
x 100
X
% BH 
GD  X
x100
GD
GD: Gerçek Değer
SS: Standart Sapma
__
X : Ortalama Değer
2.2.2.1.2. Kör matris ortamına analizi yapılan maddeyi ilave etmek:
Farmasötik dozaj formları gibi matris etkisi olan numunelerle çalışıldığı zaman
kullanılan bir yöntemdir. Analizi yapılacak madde boş matrise değişik derişimlerde
eklenir. Bu matris ilaç dozaj formları için (etken maddesiz) yardımcı maddelerden,
pestisit kalıntıları için pestisit ile muamele edilmemiş ekinlerden oluşur.
Genellikle %50, 75, 100, 125 ve 150 oranında madde ilavesi yapılır ve her seviyede
en az 3’er ölçüm yapılır. Sonuçlar % geri kazanım olarak ifade edilir ve % bağıl
standart sapma ve/veya % bağıl hata (%BH) ile beraber verilir.
2.2.2.1.3 Standart ekleme yöntemi ile saf madde ilavesi:
Analizi yapılacak maddenin bilinen ve değişik miktarları matris içerisinde yer alan
ve miktarı bilinmeyen veya daha önce tayin edilmiş aynı maddenin üzerine ilave
edilir. Asıl numunedeki etken madde derişimi deney verilerinden matematiksel
olarak hesaplanır. Genellikle %25, 50, 100 oranında madde ilave etmek iyi bir
yaklaşımdır. Madde ilave edilmiş ve ilave edilmemiş bütün numuneler en az 3’er
defa analiz edilir. Sonuçlar ilave edilen ve ölçülen madde miktarları verilerek ifade
edilir. Bu teknik, katkı maddelerinin ve yardımcı maddelerin bilinmediği durumlarda
52
kullanılır. Sonuçların ortalamaları % bağıl standart sapma ve/veya % bağıl hata
(%Bias) ile beraber verilir.
2.2.2.2. Kesinlik:
Geliştirilen yöntemin çalışılan koşullar altında tekrarlanabilirliğinin ölçüsüdür. Başka
bir ifade ile bir numuneye aynı yöntem birden çok sayıda uygulandığında analit için
bulunan sonuçların birbirine yakınlığının bir ölçüsüdür. %BSS (Bağıl Standart
Sapma) veya %VK (Varyasyon Katsayısı) olarak ifade edilir. Ölçüm yapılan her bir
derişim için minimum 5-6 tayin yapılmalıdır. Bunlardan en az 3 tanesi %BSS olarak
teorik değerin %15’inden daha fazla sapma göstermemelidir. Tayin alt sınırındaki
konsantrasyon için (TAS) bu sapma %BSS olarak %20 yi geçmemelidir.
Kesinlik üç kısımda düşünülmelidir. Tekrarlanabilirlik (repeatability), orta kesinlik
(intermediate precision) ve tekrar elde edilebilirlik (reproducibility).
2.2.2.2.1. Tekrarlanabilirlik:
Kısa zaman aralığı içerisinde aynı işlem koşulları altındaki kesinliği ifade eder.
Analizi yapılacak maddenin çalışma ortamındaki çözeltisi hazırlanır ve bu
çözeltilerden en az 10 ölçüm yapılır (30-40 ölçüm tercih edilmelidir). Bu tekrar
edilebilirlik gün içi veya çalışma sırasındaki kesinlik olarak da adlandırılır. Sonuçta
kesinlik elde edilen değerlerin %BSS’ı verilerek ifade edilir ve %BSS  1.0
olmalıdır.
2.2.2.2.2. Orta-Kesinlik:
Orta kesinlik laboratuvar içi deneysel faklılıkları belirten bir kesinlik derecesidir.
Farklı günlerde, farklı analizciler veya farklı cihazlar kullanılarak saptanabilen
değerlerdir. Çalışmalar arası, deneyler arası veya günler arası kesinlik olarak
tanımlanan bu değer çalışmanın tam anlamda kesinliğini belirtir. Bu kesinliği
sağlayan çalışma diğer kesinlik parametrelerini de sağlamış olur. Analizi yapılacak
53
maddenin çalışma ortamındaki çözeltisi ayrı ayrı hazırlanır ve bu çözeltilerin her
birinden en az 3’er ölçüm, farklı günlerde ve/veya farklı analizciler tarafından
ve/veya farklı cihazlarla yapılır. Sonuçta, orta kesinlik elde edilen değerlerin %BSS’ı
verilerek ifade edilir ve %BSS  2,0 olmalıdır. Biyolojik numunelerle çalışırken
%BSS değerleri 10-15’e kadar çıkabilmektedir.
2.2.2.2.3. Tekrar Elde Edilebilirlik:
Tekrar elde edilebilirlik özellikle ortak çalışma yapan farklı laboratuarların
uygulamaları sonucu elde edilen ve deneysel faklılıkları belirten bir kesinlik
derecesidir. Özellikle yöntem tek biçimliliği (standardizasyonu) çalışmalarında
kullanılan bir kesinlik değeridir. Geliştirilecek yöntem farklı laboratuarlarda da aynı
anda kullanılacaksa bu kesinliğin hesaplanması ve değerinin raporda belirtilmesi
gerekir. Analizi yapılacak maddenin çalışma ortamındaki çözeltisi ayrı ayrı
laboratuvarlarda, farklı zamanlarda ve farklı analizciler tarafından (En az bir kaç gün
ara ile yapılmalıdır) hazırlanır ve bu çözeltilerin her birinden en az 3’er ölçüm
yapılır. Sonuçta, tekrar elde edilebilirlik, ölçülen değerlerin %BSS’ı verilerek ifade
edilir ve %BSS  2,0 olmalıdır. Biyolojik numunelerle çalışırken %BSS değerleri
10-15’e kadar çıkabilmektedir.
2.2.2.3. Seçicilik:
Analizi yapılacak maddenin numunedeki girişim yapma ihtimali bulunan diğer
yardımcı veya etken maddeler yanında miktarının tam ve doğru olarak tayin
edilebileceğini gösteren bir parametredir. Bu kompleks numune karışımlarının
analizinde girişim derecesinin de bir ölçüsüdür. Etken madde yanında safsızlıkların,
parçalanma ürünlerinin, benzer kimyasal maddelerin veya plasebo bileşenlerin
bulunduğu numune ile bulunmadıkları numunede yapılan miktar tayini analizlerde
etkin maddenin bulunan konsantrasyonları arasındaki fark olarak ifade edilir.
Özellikle stabilite tayini çalışmalarında yapılması kesinlikle zorunlu olan bir
parametredir. Seçicilik yeterli düzeyde değilse, yöntemin doğruluğu, kesinliği ve
doğrusallığı hakkında bir şüphe uyanır.
54
Seçicilik, miktar tayini sırasında gerekli validasyon işlemleri yapılırken, teşhis
testleri ve safsızlıkların tayini sırasında yapılmalıdır. Kütle spektrometri ile
birleştirilmiş yöntemlerin kullanılması durumunda girişimin olmadığı kabul edilir.
Seçicilik 2 yolla saptanır:
1. Tayini yapılan bileşik ile girişim yapma olasılığı bulunan maddelerin girişim
yapma oranına veya ayırma yöntemlerinde, “Ayırım gücü” (Rs) değerlerine bakılır.
Bu değer ayırma yöntemleri için Rs  2,0 olmalıdır.
2. Ayırma yöntemlerinde duyarlı bir dedektör seçilebilir. İncelenecek bileşiğe cevap
verme yeteneğine sahip olan dedektörler elektrokimyasal veya radyoaktivite
dedektörleridir. Bu dedektörler belli maddelere duyarlıdır ve başka maddelerin
girişim yapma ihtimalini yok ederler.
1. basamaktaki işlem için:
A. Bütün bilinen veya girişim yapmasından şüphe edilen maddeler aynı anda
geliştirilen yöntemle analiz edilir ve cevaptaki değişim incelenir. Ayırma
yöntemlerinde bilinen veya girişim yapmasından şüphe edilen maddeler aynı anda
kolona etken madde ile birlikte enjekte edilir ve ayırım gücü değerlerine bakılır (R 
2,0 olmalıdır).
B. İlaç dozaj şekillerinin yardımcı maddeleri, analizi yapılan madde ile birlikte
geliştirilen yöntemle analizlenir ve cevap incelenir. Ayırma yöntemlerinde kolona
enjekte edilir ve R değerlerine bakılır (R  2,0 olmalıdır).
C. Maddenin %10-30’unu bozacak kadar süre, 0,1 N HCl (asit); 0,1 N NaOH (baz);
50oC sıcaklık; UV ışığı veya %3 lük H2O2 çözeltisi ile etkileştirilir ve elde edilen
çözelti geliştirilen yöntemle analiz edilir, ayırma yöntemlerinde ise kolona enjekte
edilir. Sonuçta elde edilen kromatogramdaki piklerin R değerleri R  2,0 olmalıdır.
55
D. Geliştirilen yöntemin şartlarında ufak değişiklikler oluşturulur (pH, tampon, iyon
şiddeti, sıcaklık gibi). Bu değişiklikler sonucu cevapta bir farklılık olup olmadığı,
ayırma yöntemlerinde herhangi bir ilave pik olup olmadığı ve bunun madde pikini
etkileyip etkilemediği saptanır.
E. Ayırma yöntemlerinde kütle spektrometrisi dedektörleri gibi duyarlı ve hassas
tekniklerle veya DAD (Foto diyot dizisi) dedektörü ile değişik dalga boyunda deney
anında taramalar yaparak herhangi ilave bir pik olup olmadığını kontrol edilir.
2.2.2.4. Teşhis Sınırı, Gözlenebilirlik Sınırı (TS):
Analizi yapılan örneğin belirdiği fakat nicel sınırlar içerisine girmediği en alt
konsantrasyondur. Doğrudan, yapılan deneylerden veya hesapla bulunabilir.
Doğrudan yapılan deneylerden, gözlenerek yapılan hesaplamalarda genel olarak
Sinyal/Gürültü (signal/noise) oranı 3 olarak alınır.
Hesaplama yolu ile Teşhis Sınırı saptanmasında;
TS= 3.3 x SS / m
eşitliği kullanılır. Bu eşitlikte SS:
Kör çözeltilerinde (en az 5 adet)
yöntem
uygulandığında elde edilen sonuçlarının veya ilgili kalibrasyon doğrusunun kesişim
değerinin standart sapması, m: ilgili kalibrasyon doğrusunun eğim değeridir.
Şekil 2.12. Teşhis sınırının hesaplanmasında kullanılan sinyal/gürültü oranı şekli
56
2.2.2.5. Tayin Alt Sınırı (TAS):
Analizi yapılan maddenin kabul edilebilir düzeyde kesin ve doğru olarak miktarının
tayin edilebileceği, doğrusallık sınırları içerisine girmeyen veya kalibrasyon eğrisinin
en alt derişimini oluşturan konsantrasyon düzeyidir. Doğrudan yapılan deneylerden
veya hesapla bulunabilir.
Doğrudan yapılan deneylerden gözlenerek TAS tespiti için genel olarak
Sinyal/Gürültü oranı 10 olarak alınır.
Hesaplama yolu ile Tayin Alt Sınırı saptanmasında;
TAS= 10 x SS / m
eşitliği kullanılır. SS: Kör çözeltilerinde (en az 5 adet) yöntem uygulandığında elde
edilen sonuçların veya y eksenindeki kesişim değerinin standart sapması, m: ilgili
kalibrasyon doğrusunun eğim değeridir.
SS ve m değerleri TS eşitliğinde kullanılan değerlerle aynıdır.
Şekil 2.13. Tayin alt sınırının hesaplanmasında kullanılan sinyal/gürültü oranı şekli
57
Biyolojik sıvılarla çalışılırken TAS’nı belirlemek için aşağıdaki şartların yerine
gelmesi gerekir:
a. Analitin TAS’ daki derişimi için cihazdan ölçülen cevap kör için ölçülen cevabın
en az 5 katı olmalıdır.
b. Analit için gözlenen pikin veya alınan cevabın tanımlanabilir ve diğer girişim
yapma ihtimali bulunan maddelerden ayrı olması gerekir; ayrıca %20 kesinlik ve
%80-120 doğrulukta tekrar edilebilir olmalıdır.
2.2.2.6. Doğrusallık:
Derişime karşı cevabın doğru orantılı olarak artması ve çizilen grafikte noktaların
düz bir çizgi üzerinde yer almasıdır. Eğim (m), kesişim (n) ve korelasyon katsayısı
(r) doğrusallığı veren parametrelerdir. Bunlar analit derişiminin ölçülen değerlere
karşı regresyon analizleri ile matematiksel olarak hesaplanır. Doğrusallık,
korelasyon katsayısı r= 0,999 ve üzerinde ise ve cevap değerleri çizilen doğrunun
üzerinde yer alıyorsa sağlanmış demektir.
Doğrusallığı belirleyebilmek için stok çözeltiden en az 5 değişik derişimin
hazırlanması ve analiz edilmesi gerekir. Bu derişimin alt sınırı hedef seviyenin %50
sinden düşük ve üst sınır da %150 sinden yüksek olacak aralıkta seçilmelidir. Bu 5
değerle yapılan doğrusallığın saptanması işleminin en az 3 defa tekrarlanması
gerekir. Doğrusallığın tam validasyonu için ayrıca eğim ve kesişim değerlerinin
%BSS ları veya standart hataları da hesaplanmalı ve raporda verilmelidir.
2.2.2.6.1. Kalibrasyon Doğrusu (Grafiği):
Analitin bilinen derişimleri ile cihazlarda ölçülen değerler arasındaki ilişkidir. Bir
kalibrasyon eğrisi hazırlanırken seçilen derişimler daha önce yapılan çalışmalarla
belirlenir. Doğrusal veya doğrusal olmayan sonuçlar elde edilebilir. Tayin alt sınırı
ve Tayin üst sınırı derişimleri de dahil olmak üzere çalışma aralığında en az 5
derişim için (kör hariç) cihazdan ölçülen değerlere göre hazırlanır. Doğrusal olmayan
eğriler için daha fazla standart derişimin seçilmesi uygun olur.
58
Şekil 2.14. Kalibrasyon doğrusu (grafiği) ve eşitliği
Biyolojik sıvılarla çalışılırken kalibrasyon eğrisi oluştururken aşağıdaki kriterlerin
yerine gelmesi gerekir:
a. Tayin alt sınırı derişiminden elde edilen cevaplar arasındaki sapma %20 den fazla
olmamalıdır.
b. Tayin alt sınırı derişiminin dışında seçilen standart derişimlerden elde edilen
cevaplardaki sapmalar %15 ten fazla olmamalıdır.
2.2.2.7. Duyarlılık:
Duyarlılık, doğrusallığın geçerli olduğu aralıktaki doğru denkleminin eğimidir. Pek
çok kitapta aynı zamanda tayin alt sınırı olarak tanımlanmıştır. Tayin alt sınırı ne
kadar küçükse yöntem o derece duyarlıdır.
2.2.2.8. Çalışma Aralığı:
Yeterli doğruluk ve duyarlıkta doğrusallığa sahip yöntemin geçerli olduğu alt ve üst
sınırlar arasında yer alan derişim aralığıdır. Derişim aralığı genellikle seçilen
yöntemin tipine göre değişir. Bu aralık yöntemin doğrusallığı bulunduktan sonra
belirlenir. Ana maddenin analizinde standartların derişimleri genellikle hedeflenen
seviyede veya ona yakın ölçülür. Bu derişimin alt sınırı hedef seviyenin %50 sinden
59
düşük ve %150 sinden yüksek olacak aralıkta seçilmelidir. Hedef miktarın %50, 75,
100, 125 ve 150 olacak şekilde aralık düzenlenebilir.
2.2.2.9. Sağlamlık:
Yöntemin, analiz parametrelerindeki ufak değişimlerden etkilenmeden kalabilme
kapasitesidir. Bu parametreler organik çözücü yüzdesi, pH, iyonik güç, sıcaklık gibi
etkenlerdir. Kararlılık yöntemin normal kullanımındaki güvenirliğinin bir ölçüsüdür
ve yöntem geliştirilirken değerlendirilmesi gereken bir parametredir.
Örneğin pH 3 te ±0,1 kadar bir değişim gösteren bir madde pH 4,5 da değişmeden
aynı sonucu veriyorsa pH 4,5 ortam olarak seçilmelidir.
2.2.2.10. Tutarlılık:
Yöntemin gerçek kullanım koşulları altında tekrar edilebilirliğinin saptanmasıdır.
Bunun için çalışmanın aynı laboratuvarda farklı analizciler tarafından; aynı
laboratuarda farklı cihazlar tarafından; farklı laboratuarda gerçekleştirilmesi; reaktif
ve çözücülerin markalarının değiştirilmesi; farklı günlerde ve sıcaklıklarda yapılması
gibi normal test şartlarının değiştirilmesi; ayırma yöntemlerinde aynı marka ve
modele sahip yeni bir kolon kullanarak tekrarlanması gereklidir.
Orta kesinlikle de benzeşmektedir. %BSS ile ifade edilir. Uluslararası Uyum
Konferansı (ICH: International Conferance on Harmonization) bunu yapılması kesin
olarak zorunlu işlemler grubuna dahil etmemiştir.
2.2.2.11. Stabilite:
Zorunlu bir validasyon parametresi olmamakla beraber yapılması tavsiye edilir.
Tekrar edilebilir ve güvenilir sonuçlar elde edebilmek için numunelerin, standart
maddelerin ve kullanılan çözücülerin uygun bir süre (örneğin 1 gün, 1 hafta, 1 ay
60
veya ne kadar süreye ihtiyaç duyuluyorsa o kadar süre) stabilitesini koruması
gereklidir.
Etken
maddenin
stabilitesi
oda
sıcaklığında
ve
en
az
6
saat
olarak
değerlendirilmelidir. Saklama süresinin tamamlanmasından sonra stabilite taze
hazırlanmış stok çözelti ile karşılaştırma yaparak tayin edilir.
Biyolojik numunelerde ilacın stabilitesi, onun saklama şartları, kimyasal yapısı,
matris ve saklama kabının bir fonksiyonudur. Stabilite olarak numune toplama ve
işleme sırasında, uzun süreli (belirlenen saklama sıcaklığında), kısa süreli
saklamalarda (oda sıcaklığında) ve dondurma-çözme işleminden sonra geliştirilen
analitik yöntem uygulanarak tayin edilir.
Tüm stabilite çalışmalarında analitin, içinde analit ve girişim olmayan biyolojik sıvı
içerisinde taze hazırlanmış stok çözeltilerinden hareketle hazırlanan numune setleri
kullanılır.
2.2.2.11.1. Dondurma çözme stabilitesi (Freeze and Thaw Stability):
Bu yolla yapılan stabilite çalışmalarında 3 dondurma ve çözme siklusu kullanılır.
Düşük ve yüksek derişimlerde en az 3 çözelti istenen sıcaklıkta 24 saat süreyle
dondurulur, sonra oda sıcaklığında kendiliğinden çözülmesi beklenir. Tamamen
çözüldükten sonra numuneler aynı şartlarda 12-24 saat süreyle yeniden dondurulur.
Donma-çözme işlemi 2 kez daha tekrarlanır ve 3. siklustan sonra tayin işlemi yapılır.
Eğer analit istenen saklama şartlarında dayanıklı değilse stabilite için numunenin 3
donma-çözme işlemi için – 70 oC kullanılır.
2.2.2.11.2. Kısa süreli stabilite (Short-term temperature stability):
Düşük ve yüksek derişimlerdeki numuneler oda sıcaklığında çözülür ve bu sıcaklıkta
4-24 saat aralığında tutulur (bu süre numunenin oda sıcaklığına gelmesi süresine
61
bağlı olarak değişir). Bu sürenin tamamlanmasından sonra stabilite taze hazırlanmış
stok çözelti ile karşılaştırma yaparak tayin edilir.
2.2.2.11.3. Uzun süreli stabilite (Long-term stability):
Bu stabilite numunenin ilk toplandığı tarihten başlayarak son numune analizine kadar
geçen süreyi kapsar. Bu işlemde düşük ve yüksek derişimde en az üç çözeltinin aynı
koşullar altında saklanmasından sonra tayinleri yapılır. Numunelerin hacmi üç ayrı
işlemde kullanıma yetecek kadar olmalıdır. Stabilite hesabında ilk toplandığı andaki
derişim ile son derişim arasında kıyaslama yapılarak tayin edilir.
2.2.3. Yöntem Validasyonu İle İlgili Çalışmaların Sunumu:
Bir analitik yöntemin validasyonu laboratuar çalışmaları ile doğrulanması ve
sonuçların deney validasyon raporları olarak sunulması ile tamamlanır. Müracaat
sırasında hazırlanacak raporlar aşağıdaki bilgileri kapsamalıdır:
a.
Özet bilgi,
b.
Kullanılan yöntem ile ilgili bilgiler,
c.
Rutin numune analizlerine yöntemin uygulanmasıyla elde edilen biyoanalitik
raporlar,
d.
Diğer bilgiler.
62
2.3. Kullanılan Araç ve Gereçler
2.3.1. Deneylerde Kullanılan Araç ve Gereçler
a)
Elektrokimyasal analizör : BAS 100 W
b)
Deney hücresi : Tek bölmeli voltametrik hücre
c)
Elektrotlar
a.
Çalışma elektrodu: Boron-doped diamond elektrot (Windsor Scientific,
England) ve camsı karbon elektrot (BAS MF 2013)
b.
Yardımcı elektrot: Platin tel elektrot (BAS MF 1032)
c.
Karşılaştırma elektrodu: Ag/AgCl (3M KCl) (BAS MF 2052)
d)
Manyetik karıştırıcı-ısıtıcılı: Ikamag RH (Jange and Kungel IKA-Labor
Technic)
e)
Hassas terazi: Labor Alliance ve Shimadzu Libror AEG –220
f)
UV-Vis spektrometresi: Shimadzu UV 1601
g)
pH metre: Model 538 (WTW, Austria)
h)
Kombine elektrot (cam elektrot-referans elektrot )
i)
FT-IR spektrometresi: Jasco-420
j)
Santrifüj
k)
Ultrasonik banyo
l)
Çeşitli boylarda pyrex® balonjoje, kapaklı, hacmi belirli deney tüpleri, cam
havan, beherler, çeşitli ölçülerde otomatik ve mikro pipetler, ön işlem için kullanılan
BAS marka kahverengi yumuşak yüzeyli parlatma pedleri
2.3.1.1. BAS 100 W Elektrokimyasal Analizör
Bütün deneylerde Bioanalytical System Inc.’nin BAS 100 W elektrokimyasal
analizörü kullanılmıştır. Burada potansiyostat ve fonksiyon jeneratörü genel olarak
polarograflarda olduğu gibi esas kısımlardır. Bilgisayar teknolojisi ile desteklenerek
verim ve kullanım kolaylığı arttırılmıştır. Microsoft Windows® ile uyumlu sistem
63
yazılımı sayesinde cihazın kontrolü, veri toplanması ve bu verilerin değerlendirilmesi
kolaylıkla yapılmaktadır (Şekil 2.15). Bu cihaz, aşağıdaki tekniklerin kullanılmasına
olanak sağlamaktadır.
a)
Dönüşümlü Voltametri
b)
Doğrusal Taramalı Voltametri
c)
Kronoamperometri
d)
Kronokulometri
e)
Normal Puls Voltametri ve Polarografisi
f)
Diferansiyel Puls Voltametri ve Polarografisi
g)
TAST Polarografisi
h)
Barker Kare Dalga Voltametri ve Polarografisi
i)
Osteryoung Kare Dalga Voltametri ve Polarografisi
j)
Alternatif akım (ac) Voltametri ve Polarografisi
k)
Faz Selektif ac Voltametri ve Polarografisi
l)
2. Harmoni ac Voltametri ve Polarografisi
m)
Üçgen Dalga ac Voltametri ve Polarografisi
n)
Diferansiyel Üçgen Dalga ac Voltametri ve Polarografisi
o)
ac Direnci
p)
Döner Disk Elektrotla DTV
q)
Hidrodinamik Modülasyon Voltametrisi
r)
Barker Kare Dalga Sıyırma Voltametrisi
s)
Diferansiyel Puls Sıyırma Voltametrisi
t)
Doğrusal Taramalı Sıyırma Voltametrisi
u)
Osteryoung Kare Dalga Sıyırma Voltametrisi
v)
Elektrokapiler Eğri Ölçümleri
Şekil 2.15. BAS 100 W elektrokimyasal analiz cihazının şeması
DIŞ
HÜCRE
ADC
EŞDEĞER FİLTRESİ
DÖNÜŞTÜRÜCÜSÜ
AKIM VE YÜK
POTANSİYOSTAT
İÇ
ZAMAN
YAZILIMI
KONTROL
BİRİMİ
KONTROL
ELEKTROT
VE
HÜCRE
YAZILIMI
VERİ KONTROL
İŞLEMCİ
MİKRO
DIŞ
I / O PORT
ARA YÜZEY
JENERATÖRÜ
KONTROL
RS 232
FONKSİYON
AYARLAYICISI
BİRİMİ
DİJİTAL GRAFİK
(PC)
BİLGİSAYARA
YAZICI
VERİ
TOPLAYICISI
64
65
2.3.1.2. Deney Elektrotları
Tüm deneylerde çalışma elektrodu olarak camsı karbon elektrot (MF 2013) ve borondoped diamond elektrot (Windsor Scientific, England) kullanılmıştır. Bu elektrotların
çapları 3 mm, yüzey alanı ise 7,065 mm2 ’dir. Yardımcı elektrot olarak platin tel
elektrot (MW 1032) ve karşılaştırma elektrodu olarak da Ag/AgCl (MF 2052 BAS)
elektrot kullanılmıştır. Bu elektrotların bazılarının görünümü Şekil 2.16’da
verilmiştir.
Boron-doped diamond elektrot
(Windsor Scientific,England)
Platin tel elektrot
(MW-1032)
Ag/AgCl referans elektrot
(MF-2052)
Şekil 2.16. Kullanılan deney elektrotlarının şekli
2.3.1.2.1. Deney Elektrotlarının Ön İşlemleri
Tekrar edilebilir elektrot yüzeyi oluşturabilmek amacıyla her iki çalışma elektroduna
basit bir ön işlem uygulanmıştır. Bu elektrotlar için özel yapılmış yumuşak yüzeyli
bir parlatma malzemesi üzerine az miktarda alüminyum hidroksit tozu konup, distile
suyla ıslatılarak elektrot yüzeyi dairesel hareketlerle parlatılmıştır. En iyi tekrar
edilebilirliği sağlamak için tüm bu ön işlem değişik sayılarda tekrar edilerek en
uygun parlatma sayısı saptanmıştır. Ön işlem yapıldıktan sonra parlatılan elektrot
distile suyla yıkandıktan sonra temiz bir kurutma kağıdı ile kurulanıp deney
hücresine alınmıştır. Platin tel yardımcı elektrot ile Ag/AgCl referans elektrot ise her
66
deney sonrasında, deney hücresinden çıkarılarak distile suyla yıkanıp, kurutma
kağıdı ile kurutularak deney hücresine yerleştirilmiştir.
2.3.1.3. Deney Hücresi
Yapılan tüm deneylerde BAS 100 W elektrokimyasal analizöre ait özel olarak
üretilmiş olan ve Şekil 2.17’de görülen deney hücresi kullanılmıştır. Bu sistem 2000
mVs-1 hıza kadar olan gerilim tarama hızlarını yapabilmektedir. Cihaz; Gateway
2000 markalı Pentium 166® işlemcili, Windows 95® işletim sistemiyle çalışan bir
bilgisayarla uyumlu kullanılmaktadır.
Şekil 2.17. BAS 100 W elektrokimyasal analizör deney hücresi
67
2.4. Kullanılan Kimyasal Maddeler
Yapılan deneylerde kullanılan kimyasal maddelerden ileri gelebilecek safsızlıkların
deney sonuçlarına yansımaması için kromatografik ve/veya analitik saflıkta kimyasal
maddeler kullanılmıştır.(Çizelge 2.1, Çizelge 2.2, Çizelge 2.3).
Çizelge 2.1. Kullanılan Standart Madde
Standart Madde Adı
Üretici Firma Adı
Lornoksikam
Abdi İbrahim
Çizelge 2.2. Tayinlerde Üzerinde Çalışılan İlaç Dozaj Formu ve Birim Doz İçeriği
Madde Adı
Müstahzar Adı
Farmasötik Şekli
Birim Doz İçeriği
Lornoksikam
Xefo®
Tablet
8 mg
Çizelge 2.3. Çözeltilerin Hazırlanmasında Kullanılan Kimyasal Maddeler
Kimyasal Maddenin Adı
Üretici Firma Adı
Sülfürik Asit
Merck
Metanol
Merck
Sodyum Hidroksit
Merck
Asetonitril
Merck
Borik Asit
Merck
Fosforik Asit
Merck
Glasiyel Asetik Asit
Merck
Sodyum dihidrojen fosfat
Merck
Alüminyum Oksit
Merck
68
2.4.1. Standart Maddelerin Saflık Kontrolleri
Saflık kontrolü amacıyla deneylerde kullanılan lornoksikam’ın UV ve IR
spektrumları alınmıştır. Elde edilen sonuçlar, firma tarafından yollanan analiz
sertifikasıyla da uyumlu olup; temin edilen standartların bu çalışmayı yürütebilecek
özellikleri taşıdığı saptanmıştır.
2.4.2. Voltametrik Analizlerde Kullanılacak Çözeltilerin Hazırlanması
2.4.2.1. Standart Maddenin Stok Çözeltisi
Deneylerde kullanılan lornoksikam’dan gerekli olan miktar (~0,0371 gram) hassas
şekilde tartılıp, asetonitril içerisinde 1×10-3 M derişimde 100 ml
stok çözelti
hazırlanmıştır.
2.4.2.2. Serum Stok Çözeltisi
Bunun için, 10 ml’lik ağzı kapaklı santrifüj tüpüne 3,6 ml insan serumu konulur.
İnsan serumu üzerine, 1×10-3 M’lık (~0,0371 gram lornoksikam 100 ml asetonitrilde
çözülerek hazırlandı.) standart maddenin stok çözeltisinden toplam hacimde 10-4 M
olacak şekilde (1 ml 1×10-3 M’lık stok çözelti) lornoksikam ilave edilir. Üzerine 5,4
ml asetonitril ilave edilerek serum proteinleri çöktürülür. Çözeltinin iyice karışması
ve lornoksikam ile serum numunesinin iyice etkileşmesini sağlamak için 30 dk
süreyle ultrasonik banyoda karıştırılır. Daha sonra 5000 rpm’de 30 dk süreyle
santrifüj edilir, böylece serum proteinlerinin çökmesi sağlanır. Üstteki berrak
çözeltiden (10-4 M’lık serum stoğundan) gerekli miktarlarda (1 ml) alınarak hacim 10
ml’ye asetonitril ile tamamlanır (10-5 M’lık serum stoğu elde edilir), daha sonra bu
çözeltiden uygun miktarda alınır ve %20 asetonitril oranı sabit tutulacak şekilde
seçilmiş destek elektroliti ile tüpte gerekli hacme tamamlanır. DPV ve KDV eğrileri
standart lornoksikam eğrileri gibi kaydedilir. Çalışmaların sonunda elde edilen
kalibrasyon eğrilerinden yararlanarak insan serumundan (herhangi bir ilaç
69
kullanmayan ve onayları alınmış sağlıklı kişilerden alınan serumdan) lornoksikam’ı
geri kazanmak için yüzde geri kazanım çalışmaları yapılmıştır.
2.4.2.3. Destek Elektrolitleri
Elektrokimyasal olaylarda elektroaktif olan maddenin elektrot yüzeyine taşınma
basamaklarının aynı anda olmaması olayı basitleştirmektedir. Bu taşıma sistemleri
arasında engellenmesi en kolay olanı göç (migrasyon) olayıdır. Bunun için çalışılan
ortama
kolayca
iyonlaşan
bir
tuz,
elektrokimyasal
özellikleri
incelenen
maddeninkinden çok daha yüksek derişimlerde ilave edilir. Bu tuza ya da bu tuzu
içeren çözeltiye “destek elektroliti” adı verilir. Destek elektrolitinin derişimi
incelenen maddenin derişiminden 100 kat daha fazla olmalıdır. Miktar tayini
çalışmalarında ve kinetik incelemelerde analizi yapılacak maddeleri kolayca
çözebilen, uygun pH aralığı sağlayan ve oldukça düşük akım veren çözeltiler destek
elektroliti olarak seçilmiştir.
Deneylerde destek elektroliti olarak 0,1 M H2SO4 ve 0,5 M H2SO4 yanında değişik
yapıda asidik ve bazik tampon çözeltileri (fosfat, asetat ve Britton-Robinson
tamponları) kullanılmıştır.
2.4.2.4. Tampon Çözeltiler ve Hazırlanışları
Deneylerde sülfürik asit çözeltileri ve tampon çözelti olarak asetat, fosfat ve BrittonRobinson tamponları kullanılmıştır.
Asetat tamponu için 1 M asetik asit çözeltisi hazırlanmış ve 5 M NaOH ile istenen
pH değerlerine ayarlanmıştır. Bu tamponla pH 3,72-5,70 aralığında çalışılmıştır.
Fosfat tamponu için 0,2 M H3PO4, NaH2PO4.2H2O çözeltileri hazırlanmış ve istenen
pH’a uygun konjuge baz çözeltileri ile ayarlanmıştır. Bu tamponla pH 2,00-7,96
aralığındaki belli pH değerlerinde çalışılmıştır.
70
Britton-Robinson tamponu için; 2,47 gram H3BO3, 2,7 ml derişik H3PO4 ve 2,3 ml
glasiyel CH3COOH içeren 1000 mL çözelti distile su kullanılarak hazırlanmış ve 5,0
M NaOH çözeltisi ile istenen pH değerine ayarlanmıştır. Bu tamponla pH 2,02-12,00
aralığında çalışılmıştır.
2.4.2.5. Voltametrik Yöntemin Tabletlere Uygulanması
10 adet tablet hassas olarak tartılmış (2,1297 gram) ve bir havanda ince toz haline
getirilmiştir. Bu tozdan 1x10-3 M lornoksikam’a eşdeğer miktarda tam tartılmış
(~0,9897 gram) ve balon jojede asetonitril ile 100 mL’ye tamamlanmıştır. Ultrasonik
banyoda 30 dakika karıştırılmıştır. Daha sonra üstteki berrak çözeltiden uygun
miktarda alınmış ve %20 asetonitril oranı sabit tutulacak şekilde seçilmiş destek
elektroliti ile tüpte gerekli hacme tamamlanmıştır. Hazırlanan çözeltilerin standart
çözeltilerle aynı koşullarda voltamogramları alınmıştır.
2.4.2.6. Lornoksikam İçin Yapılan Geri Kazanım Çalışmaları
Çalışmada kullanılan lornoksikam’ın farmakopelerde bir karşılaştırma yöntemi
olmadığı için tablet içerisindeki katkı maddelerinin girişim yapıp yapmadığını
anlamak amacıyla tabletlerden geri kazanım çalışmaları yapılmıştır.
Bu amaçla belirli miktarda toz edilmiş tablet (Lornoksikam miktarı önceden tayin
edilen) ve belirli miktarda saf madde karışımı belli bir hacimde asetonitril içinde
çözüldükten sonra tabletlere uygulanan işlemler aynen bu çözeltilere de uygulanmış,
üstteki berrak çözeltiden kalibrasyon grafiği içerisinde yer alan bir derişime karşılık
gelen hacimde çözelti alınmış ve %20 asetonitril oranı sabit tutulacak şekilde destek
elektroliti ile seyreltilip voltamogramları kaydedilmiştir. Bu verilerden tabletlerde
bulunan etkin madde miktarı çıkartılarak, tartılan saf madde miktarının ne kadarının
tayin edilebildiği yani ne kadarının geri kazanılabildiği hesaplanmıştır.
71
3. BULGULAR
3.1. Standart Maddenin Saflık Kontrolleri
Deneylerde kullanılan lornoksikam’ın UV ve IR spektrumları alınmış ve bu bölümde
gösterilmiştir.
UV Spektrumu: 6x10-5 M lornoksikam’ın asetonitril ile hazırlanan çözeltisinin 200500 nm dalga boyları arasındaki UV spektrumu alınmış ve Şekil 3.1’de
gösterilmiştir.
IR Spektrumu: KBr diskine basılmış lornoksikam’ın 400 - 4000 cm–1 arasındaki IR
Absorbans
spektrumu Şekil 3.2’de verilmiştir.
Dalga Boyu (nm)
Şekil 3.1. 6x10-5 M derişimdeki lornoksikam’ın UV Spektrumu
Dalga Sayısı (cm-1)
72
% Geçirgenlik
Şekil 3.2. Lornoksikam’ın IR Spektrumu
73
3.2. Lornoksikam Üzerindeki İncelemeler
Çalışma maddesi olarak seçilen lornoksikam üzerinde dönüşümlü voltametri (DV),
diferansiyel puls voltametrisi (DPV) ve kare dalga voltametrisi (KDV) teknikleri
kullanılarak farklı ortam ve pH değerlerinde kapsamlı çalışmalar yapılmıştır.
BAS 100 W elektrokimyasal analizörü, camsı karbon ve boron-doped diamond
çalışma elektrotları, platin tel yardımcı elektrodu ve Ag/AgCl karşılaştırma elektrodu
deneylerin tamamında kullanılmıştır.
Dönüşümlü voltametri tekniği ile değişik destek elektrolitleri, farklı tamponlar ve
farklı
pH
ortamları
içerisinde
lornoksikam’ın
elektrokimyasal
davranışı
yükseltgenme yönünde incelenmiştir.
Lornoksikam’ın farklı pH lardaki elektrokimyasal davranışını incelemek için destek
elektroliti olarak 0,1 M ve 0,5 M H2SO4, pH 2,02-12,00 arasındaki Britton-Robinson
tamponları (BRT), pH 2,00-7,96 arasındaki fosfat tamponları ve pH 3,72-5,70
arasındaki asetat tamponları kullanılmıştır. 0,1 M H2SO4 ve pH 2,00 BRT içinde ve
değişik konsantrasyonlarda camsı karbon elektrot ile hız çalışmaları yapıldıktan
sonra bu elektrotla yapılan deneylerde analitik amaçlar için en uygun ortamın 0,1 M
H2SO4 olduğu bulunmuştur. 0,1 M H2SO4, pH 2,00 ve 3,00 BRT içinde ve değişik
konsantrasyonlarda boron-doped diamond elektrot ile hız çalışmaları yapıldıktan
sonra bu elektrotla yapılan deneylerde analitik amaçlar için en uygun ortamın pH
2,00 BRT olduğu bulunmuştur.
Farklı pH’larda ve değişik konsantrasyonlarda (2x10-5 M ve 1x10-4 M) hız taramaları
yapılarak maddenin elektro yükseltgenme davranışı incelendikten sonra ticari
tabletler üzerindeki uygulamaya geçilmiş ve bu amaçla Abdi İbrahim ilaç
firmasından temin edilen ve her biri 8 mg lornoksikam içeren Xefo® adlı ilaç
formülasyonundan örnekler alınıp tabletlerden miktar tayini ve % geri kazanım
deneyleri yapılmıştır.
74
Çalışmanın daha sonraki aşamalarında ise insan kan serumu örnekleri temin edilmiş
ve bu örneklere geliştirilen miktar tayini yöntemleri uygulanmıştır. İn vitro ya da Exvivo olarak adlandırılan bu yöntemle ilgili detaylı açıklamalara ve hazırlanışa Bölüm
2.4.2.2 de yer verilmiştir.
3.2.1. Lornoksikam Üzerindeki Voltametrik Çalışmalar
Lornoksikam’ın voltametrik incelemesi, camsı karbon elektrot ve boron-doped
diamond elektrot ile dönüşümlü voltametri (DV), diferansiyel puls voltametrisi
(DPV) ve kare dalga voltametrisi (KDV) teknikleri kullanılarak yapılmıştır.
3.2.1.1. Lornoksikam’ın Dönüşümlü Voltametri (DV) Çalışmaları
DV tekniği kullanılarak lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ve boron-doped
diamond elektrot ile 0,1 M ve 0,5 M H2SO4, pH 2,02-12,00 Britton-Robinson (BR)
tamponları, pH 2,00-7,96 fosfat tamponları, pH 3,72-5,70 asetat tamponları içeren
destek elektroliti içerisinde pH, hız taraması ve mekanizma çalışmalarına yönelik
incelemeler yapılmıştır.
3.2.1.1.1. Lornoksikam’ın Fosfat Tampon Çözeltileri İçerisinde Yapılan
Dönüşümlü Voltametri Çalışmaları
Lornoksikam’ın elektrokimyasal davranışı pH 2,00; 3,00; 6,00; 7,00; 7,96 fosfat
tamponları içerisinde yükseltgenme yönünde incelenmiştir. pH incelemelerinde
2x10–5 M derişimde, %20 asetonitrilli ortamda çalışılmıştır. Bu ortamlarda pH
taraması yapılarak analitik değerlendirmeler için uygun koşulların saptanması ve
destek elektroliti cinsinin ve pH ın reaksiyon üzerindeki etkisinin araştırılması
amaçlanmıştır.
Lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 2x10–5 M derişiminde pH 2,00-7,96
aralığında bazı pH değerlerindeki fosfat tamponlarındaki voltamogramları Şekil
3.3’te görülmektedir.
75
Camsı karbon elektrot ile yapılan çalışmalar sonucu elde edilen voltamogramlarda 2.
ve daha sonra elde edilen dönüşlerde pikin daha da belirginleştiği gözlenmiştir. pH
2,00’de +720 mV dolaylarında pik gözlenmiştir. pH 3,00’te bu pik +675 mV’a
kaymıştır. pH 6,00; 7,00 ve 7,96 fosfat tamponları içerisinde ise dalga
gözlenebilmiştir. Yapılan pH taraması sonucunda pH değeri arttıkça gözlenen pik ve
dalgaların daha az pozitif potansiyellere kaydığı görülmüştür. pH 2,00-7,96 arasında
Akım, µA
gözlenen potansiyel değerleri Çizelge 3.1’de verilmiştir.
1
3
2
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.3. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00-7,96 arası
fosfat tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) pH 2,00;
2) pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
76
Çizelge 3.1. Fosfat tampon çözeltileri içerisinde camsı karbon elektrot ile 2x10-5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
Pik
pH
Potansiyeli
(mV)
1. devir
Pik Akımı
(μA)
1. devir
Pik
Potansiyeli
(mV)
3. devir
Pik Akımı
(μA)
3. devir
2,00
720
0,769
705
1,403
3,00
675
1,416
657
1,201
6,00
732
0,143
578
0,181
7,00
670
0,189
576
0,194
7,96
656
0,233
575
0,239
Lornoksikam’ın 2x10–5 M derişiminde boron-doped diamond elektrot ile pH 2,007,96 aralığında bazı pH değerlerindeki fosfat tamponlarındaki voltamogramları Şekil
3.4 te görülmektedir.
Boron-doped diamond elektrot ile yapılan çalışmalar sonucu elde edilen
voltamogramlarda pH 2,00’de +888 mV dolaylarında gözlenen pik, pH 3,00’te +886
mV’ta gözlenebilmiştir. pH 6,00; 7,00 ve 7,96 fosfat tamponları içerisinde dalga
gözlenebilmiştir. Yapılan pH taraması sonucunda pH değeri arttıkça gözlenen pik ve
dalgaların daha az pozitif potansiyellere kaydığı görülmüştür. pH 2,00-7,96 arasında
gözlenen potansiyel değerleri Çizelge 3.2’de verilmiştir.
Akım, µA
77
1
3
2
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.4. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00-7,96
arası fosfat tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) pH
2,00; 2) pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
78
Çizelge 3.2. Fosfat tampon çözeltileri içerisinde boron-doped diamond elektrot ile
2x10-5 M lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,00
888
0,374
3,00
886
0,304
6,00
756
0,263
7,00
754
0,313
7,96
800
0,285
3.2.1.1.2. Lornoksikam’ın BRT Çözeltileri İçerisinde Yapılan Dönüşümlü
Voltametri Çalışmaları
Lornoksikam’ın elektrokimyasal davranışı pH 2,02; 3,01; 4,00; 4,98; 6,00; 7,01;
8,00; 9,00; 10,00; 11,00; 12,00 BR tampon çözeltileri içerisinde yükseltgenme
yönünde incelenmiştir. pH incelemelerinde 2x10–5 M derişimde, %20 asetonitrilli
ortamda çalışılmıştır. Bu ortamlarda pH taraması yapılarak analitik değerlendirmeler
için uygun koşulların saptanması ve destek elektroliti cinsinin ve pH’sının reaksiyon
üzerinde etkisinin araştırılması amaçlanmıştır.
2x10–5 M derişimde lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,02-11,00 BR
tampon çözeltileri içerisindeki voltamogramları Şekil 3.5a’da ve 3.5b’de
görülmektedir.
79
Camsı karbon elektrot ile pik pH 2,02 de +753 mV dolaylarında gözlenmiştir. pH
değeri arttıkça potansiyel değerlerinin daha az pozitif değerlere kaydığı görülmüştür.
Akım, µA
pH 2,02-12,00 arasındaki potansiyel değerleri Çizelge 3.3’te verilmiştir.
1
2
3
4
5
6
Potansiyel, V
Şekil 3.5a. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,02-7,01 arası BR
tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) pH 2,02; 2) pH
3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01
Akım, µA
80
1
2
3
4
Potansiyel, V
Şekil 3.5b. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 8,00-11,00 arası
BR tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) pH 8,00; 2)
pH 9,00; 3) pH 10,00; 4) pH 11,00
81
Çizelge 3.3. BR tampon çözeltileri içerisinde, camsı karbon elektrot ile 2x10-5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
Pik Potansiyeli
Pik Akımı
Pik Potansiyeli
Pik Akımı
(mV)
(μA)
(mV)
(μA)
1. devir
1. devir
3. devir
3. devir
2,02
753
2,009
736
1,480
3,01
692
1,259
674
0,891
4,00
656
0,556
630
0,891
4,98
625
0,206
600
0,343
6,00
644
0,109
588
0,158
7,01
600
0,223
586
0,135
8,00
599
0,249
572
0,206
9,00
584
0,173
558
0,278
10,00
544
0,231
556
0,269
11,00
544
0,207
547
0,223
pH
82
2x10–5 M derişiminde lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,0212,00 BR tampon çözeltileri içerisindeki voltamogramları Şekil 3.6a’da ve 3.6b’de
görülmektedir.
pH 2,02’de boron-doped diamond elektrot ile pik +856 mV dolaylarında
gözlenmiştir. pH değeri arttıkça potansiyel değerlerinin daha az pozitif değerlere
kaydığı görülmüştür. pH 2,02-12,00 arasındaki potansiyel değerleri Çizelge 3.4’te
Akım, µA
verilmiştir.
1
2
3
4
5
6
Potansiyel, V
Şekil 3.6a. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,02-7,01
arası BR tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) pH
2,02; 2) pH 3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01
Akım, µA
83
2
1
4
3
5
Potansiyel, V
Şekil 3.6b. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 8,0012,00 arası BR tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1)
pH 8,00; 2) pH 9,00; 3) pH 10,00; 4) pH 11,00; 5) pH 12,00
84
Çizelge 3.4. BR tampon çözeltileri içerisinde, boron-doped diamond elektrotla
2x10-5 M lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,02
856
0,543
3,01
806
0,524
4,00
778
0,364
4,98
777
0,331
6,00
758
0,398
7,01
756
0,354
8,00
785
0,405
9,00
854
0,353
10,00
852
0,293
11,00
-
-
12,00
-
-
85
3.2.1.1.3. Lornoksikam’ın Asetat Tampon Çözeltileri İçerisinde Yapılan
Dönüşümlü Voltametri Çalışmaları
Lornoksikam’ın elektrokimyasal davranışı pH 3,72; 4,70 ve 5,70 asetat tamponları
içerisinde yükseltgenme yönünde incelenmiştir. pH incelemelerinde 2x10–5 M
derişimde, %20 asetonitrilli ortamda çalışılmıştır. Bu ortamlarda pH taraması
yapılarak analitik değerlendirmeler için uygun koşulların saptanması ve destek
elektrolit
cinsinin
ve
pH’sının
reaksiyon
üzerinde
etkisinin
araştırılması
amaçlanmıştır.
pH 3,72’de camsı karbon elektrot ile pik +657 mV’ta gözlenirken +763 mV’ta küçük
bir dalga görülmüş, pH ın artmasıyla bu değerlerin daha az pozitif potansiyellere
kaydığı ve pH 5,70’te sadece pikin olduğu, dalganın kaybolduğu görülmüştür. 2x10–5
M
derişiminde lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 3,72-5,70 asetat
tamponlarındaki dönüşümlü voltamogramları Şekil 3.7’de görülmektedir. Potansiyel
Akım, µA
değerleri Çizelge 3.5’te verilmiştir.
1
2
3
Potansiyel, V
Şekil 3.7. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 3,72-5,70 arası
asetat tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) pH 3,72;
2) pH 4,70; 3) pH 5,70
86
Çizelge 3.5. Asetat tamponu içerisinde, camsı karbon elektrot ile 2x10-5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
Pik Potansiyeli
Pik Akımı
Pik Potansiyeli
Pik Akımı
(mV)
(μA)
(mV)
(μA)
1. devir
1. devir
3. devir
3. devir
3,72
657
0,578
652
0,659
4,70
635
0,482
622
0,418
5,70
676
0,366
600
0,171
pH
pH 3,72’de boron-doped diamond elektrot ile pik +830 mV’ta görülmüş, pH’ın
artmasıyla bu değerlerin daha az pozitif potansiyellere kaydığı görülmüştür. 2x10-5 M
derişiminde lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 3,72-5,70 asetat
tamponlarındaki dönüşümlü voltamogramları Şekil 3.8’de görülmektedir. Potansiyel
Akım, µA
değerleri Çizelge 3.6’da verilmiştir.
1
2
3
Potansiyel, V
Şekil 3.8. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 3,72-5,70
arası asetat tamponları içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) pH
3,72; 2) pH 4,70; 3) pH 5,70
87
Çizelge 3.6. Asetat tamponu içerisinde, boron-doped diamond elektrot ile 2x10–5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde DV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
3,72
830
0,269
4,70
792
0,248
5,70
780
0,292
3.2.1.1.4. Lornoksikam’ın Sülfürik Asit Çözeltileri ile Yapılan Dönüşümlü
Voltametri Çalışmaları
Lornoksikam’ın elektrokimyasal davranışı 0,1 M ve 0,5 M H2SO4 çözeltileri
içerisinde yükseltgenme yönünde incelenmiştir. pH incelemelerinde 2x10–5 M
derişimde, %20 asetonitrilli ortamda
çalışılmıştır. Bu ortamlarda pH taraması
yapılarak analitik değerlendirmeler için uygun koşulların saptanması ve sülfürik asit
derişiminin ve pH’sının reaksiyon üzerine etkisinin araştırılması amaçlanmıştır.
Lornoksikam’ın 2x10–5 M derişiminde camsı karbon elektrot ile 0,1 M; 0,5 M H2SO4
çözeltilerindeki voltamogramları Şekil 3.9’da görülmektedir. Farklı H2SO4
derişimlerinde elde edilen pik potansiyelleri ve bunlara karşılık elde edilen akımlar
Çizelge 3.7’de gösterilmiştir. Camsı karbon elektrot ile pik 0,5 M H2SO4 çözeltisi
içerisinde +770 mV’ta ve 0,1 M H2SO4 çözeltisi içerisinde +766 mV’ta görülmüştür.
Akım, µA
88
1
2
Potansiyel, V
Şekil 3.9. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile farklı asit derişimleri
içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) 0,5 M; 2) 0,1 M
Çizelge 3.7. Sülfürik asit çözeltileri içerisinde, camsı karbon elektrot ile 2x10-5 M
lornoksikam’ın farklı pH değerlerinde DV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
Pik Potansiyeli
Pik Akımı
Pik Potansiyeli
Pik Akımı
(mV)
(μA)
(mV)
(μA)
1. devir
1. devir
3. devir
3. devir
0,3
770
1,771
770
1,245
1
766
2,856
766
1,649
pH
89
Lornoksikam’ın 2x10–5 M derişiminde boron-doped diamond elektrot ile 0,1 M ve
0,5 M H2SO4 çözeltilerindeki voltamogramları Şekil 3.10’da görülmektedir. Farklı
H2SO4 derişimlerinde elde edilen pik potansiyelleri ve bunlara karşılık elde edilen
akımlar Çizelge 3.8’de gösterilmiştir. Boron-doped diamond elektrot ile 0,5 M
H2SO4 çözeltisi içerisinde pik +888 mV’ta ve 0,1 M H2SO4 çözeltisi içerisinde +884
Akım, µA
mV’ta görülmüştür.
2
1
Potansiyel, V
Şekil 3.10. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile farklı asit
derişimleri içerisindeki sekiz devirli voltamogramları. 1) 0,5 M; 2) 0,1
M
Çizelge 3.8. Sülfürik asit çözeltileri içerisinde, boron-doped diamond elektrot ile
2x10–5 M lornoksikam’ın farklı pH değerlerinde DV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
0,3
888
0,528
1
884
0,554
90
Camsı karbon elektrot kullanıldığında pik akımı değerinin oldukça büyük olduğu ve
en düzgün pik şekillerinin elde edildiği 0,1 M H2SO4 ve pH 2,00 BR tamponu
içerisinde 2x10–5
M ve 1x10–4 M lornoksikam’ın farklı tarama hızlarındaki
voltamogramları 5-1000 mVs-1 aralığında kaydedilmiştir.
Bu deneylerden elde edilen sonuçlara bakıldığı zaman 0,1 M H2SO4 içinde 2x10–5 M
lornoksikam derişiminde, 5-1000 mVs-1 aralığında tarama hızının kare kökü ile pik
akımının doğrusal olarak arttığı, eğrinin logv - logIp arasındaki eğim değerinin 0,680
olduğu ve potansiyelin bu aralıkta hız artışıyla birlikte 70 mV daha pozitif potansiyel
değerlerine kaydığı görülmüştür. 1x10–4 M lornoksikam derişiminde v1/2 - Ip
ilişkisinin yine doğrusal olarak arttığı, eğrinin logv - logIp arasındaki eğim değerinin
0,715 olduğu ve potansiyelin bu aralıkta tarama hızı artışıyla birlikte 64 mV daha
pozitif potansiyel değerlerine kaydığı gözlenmiştir.
pH 2,00 BR tamponu içerisinde 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile
yapılan çalışmasında 5-1000 mVs-1 aralığında tarama hızının karekökü ile pik
akımının doğrusal olarak arttığı, eğrinin logv - logIp arasındaki eğim değerinin 0,660
olduğu ve potansiyelin bu aralıkta 96 mV daha pozitif potansiyel değerlerine kaydığı
görülmüştür. 1x10–4 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile yapılan hız
taramasında v1/2 - Ip ilişkisi yine doğrusal olmakla beraber, eğrinin logv - logIp
arasındaki eğim değerinin 0,603 olduğu ve potansiyelin bu aralıkta tarama hızı
artışıyla birlikte 101 mV daha pozitif potansiyellere kaydığı görülmüştür.
Bu deneylerden elde edilen veriler Çizelge 3.9’da, 3.10’da, 3.11’de, 3.12’de
gösterilmiştir. Bu deneylere ait voltamogramlar da Şekil 3.11a’da, 3.11b’de;
3.12a’da, 3.12b’de; 3.13a’da, 3.13b’de; 3.14a’da ve 3.14b’de verilmiştir.
91
Çizelge 3.9. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4
içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında kaydedilen potansiyel ve
akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
0,254
716
0,699
- 0,595
10
3,162
0,366
728
1,000
- 0,436
25
5,000
0,858
738
1,397
- 0,066
50
7,071
1,100
749
1,699
0,041
75
8,660
1,432
751
1,875
0,155
100
10,000
1,968
755
2,000
0,294
250
15,811
3,142
769
2,398
0,497
500
22,361
6,214
778
2,699
0,793
1000
31,623
9,154
786
3
0,961
Akım, µA
92
1
3
2
4
5
Potansiyel, V
Akım, µA
Şekil 3.11a. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot
ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 5 mVs-1 ; 2) 10 mVs-1; 3) 25 mVs-1; 4) 50 mVs-1 ; 5)
75 mVs-1
1
2
3
4
Potansiyel, V
Şekil 3.11b. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot
ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1)100 mVs-1; 2) 250 mVs-1 ; 3) 500 mVs-1 ; 4) 1000
mVs-1
93
Çizelge 3.10. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon
elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
1,031
725
0,699
0,013
10
3,162
1,914
730
1,000
0,281
25
5,000
3,571
742
1,397
0,552
50
7,071
5,685
752
1,699
0,754
75
8,660
7,868
754
1,875
0,895
100
10,000
9,116
759
2,000
0,959
250
15,811
16,930
772
2,398
1,228
500
22,361
29,040
782
2,699
1,462
750
27,386
41,170
786
2,875
1,614
1000
31,623
48,490
789
3
1,685
94
Akım, µA
32
1
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.12a. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot
ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 5 mVs-1; 2) 10mVs-1 ; 3) 25 mVs-1; 4) 50 mVs-1 ; 5)
75 mVs-1
2
Akım, µA
4
1
3
5
Potansiyel, V
Şekil 3.12b. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot
ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1; 3) 500 mVs-1 ; 4) 750
mVs-1 ; 5) 1000 mVs-1
95
Çizelge 3.11. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde camsı karbon
elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen potansiyel
ve akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
0,374
691
0,699
-0,427
10
3,162
0,511
702
1,000
-0,291
25
5,000
0,824
723
1,397
-0,084
50
7,071
1,235
731
1,699
0,091
75
8,660
1,748
735
1,875
0,242
100
10,000
2,126
742
2,000
0,327
250
15,811
3,458
759
2,398
0,538
500
22,361
7,391
774
2,699
0,868
750
27,386
9,537
781
2,875
0,979
1000
31,623
10,900
787
3
1,037
96
Akım, µA
4
3 2
1
5
Potansiyel, V
Akım, µA
Şekil 3.13a. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde camsı karbon
elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 5 mVs-1 ; 2) 10 mVs-1 ; 3) 25 mVs-1 ; 4) 50 mVs-1; 5)
75 mVs-1
1
2
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.13b. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponunda camsı karbon
elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1 ; 2) 250 mVs-1 ; 3) 500
mVs-1 ; 4) 750 mVs-1; 5) 1000 mVs-1
97
Çizelge 3.12. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde camsı karbon
elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen potansiyel
ve akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
1,421
708
0,699
0,152
10
3,162
1,910
718
1,000
0,281
25
5,000
3,624
728
1,397
0,559
50
7,071
5,313
740
1,699
0,725
75
8,660
7,289
743
1,875
0,862
100
10,000
7,916
748
2,000
0,898
250
15,811
14,900
767
2,398
1,173
500
22,361
22,560
786
2,699
1,353
750
27,386
29,160
802
2,875
1,464
1000
31,623
30,550
809
3
1,485
Akım, µA
98
2
3
1
4
5
Potansiyel, V
Akım, µA
Şekil 3.14a. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde camsı karbon
elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 5 mVs-1 ; 2) 10 mVs-1 ; 3) 25 mVs-1 ; 4) 50 mVs-1; 5)
75 mVs-1
1
2
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.14b. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponunda camsı karbon
elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1 ; 2) 250 mVs-1 ; 3) 500
mVs-1 ; 4) 750 mVs-1; 5) 1000 mVs-1
99
Değişik ortamlarda tarama hızı çalışmaları yapıldıktan sonra camsı karbon elektrot
ile en düzgün ve en yüksek pik akımının elde edildiği 0,1 M H2SO4 lornoksikam
çalışmaları için en uygun ortam olarak seçilmiş ve diğer çalışmalar bu ortamda
yapılmıştır.
Eğrilerde geri dönüş pikinin olmaması ve tarama hızının artışıyla birlikte pik
potansiyelinin pozitif potansiyel değerlerine kayması reaksiyonun tersinmez
olduğunu göstermektedir.
Camsı karbon elektrotta tarama hızının pik akımı ile doğrusal olarak değiştiği 51000 mVs-1 tarama hızlarında gerekli hesaplamalar yapıldığı zaman doğru
denklemleri (2 farklı ortamda 2x10–5 M konsantrasyonda lornoksikam için) ;
Ip (μA) = 0,310 v1/2 (mVs-1) - 0,909
(r: 0,990; n: 9)
0,1 M H2SO4
Ip (μA) = 0,374 v1/2 (mVs-1) - 1,176
(r: 0,989; n: 10)
pH 2,00 BR tamponu
olarak bulunmuştur.
Elde edilen bu doğrusallıklar bize reaksiyonun difüzyon kontrollü olduğunu
göstermektedir (Şekil 3.15a). 2x10–5 M derişimdeki, aynı tarama hızı aralığındaki
logν - logIp grafiği (Şekil 3.15b) ve denklemi incelenince bulunan eğim değerlerinin
0,1 M H2SO4 ve pH 2,00 BR tamponu için sırasıyla 0,680 ve 0,660 olması her iki
ortamda da difüzyon kontrollü fakat yüzey reaksiyonlarının da etkili olduğu bir
sistemi göstermektedir (Laviron, E. ve ark., 1980; Greef, R. ve ark., 1990).
Elde edilen doğru denklemleri;
logIp (μA) = 0,680 logv (mVs-1) – 1,085
(r: 0,997; n: 9) 0,1 M H2SO4
logIp (μA) = 0,660 logv (mVs-1) – 0,969
(r: 0,994; n: 10) pH 2,00 BR tamponu
100
Yukarıdaki çalışmalar camsı karbon elektrot ile 1x10–4 M lornoksikam derişimi için
her iki ortamda yapıldığında aşağıdaki doğru denklemleri elde edilmiştir:
Ip (μA) = 1,626 v1/2 (mVs-1) – 5,198
(r: 0,992; n: 10)
0,1 M H2SO4
Ip (μA) = 1,063 v1/2 (mVs-1) – 1,709
(r: 0,996; n: 10)
pH 2,00 BR tamponu
Elde edilen doğrusallıklar
bize reaksiyonun difüzyon kontrollü olduğunu
göstermektedir (Şekil 3.16a). Aynı hız aralığındaki logν - logIp grafiği (Şekil 3.16b)
ve denklemi incelenince bulunan eğim değerlerinin 0,1 M H2SO4 ve pH 2,00 BR
tamponu için sırasıyla 0,715 ve 0,603 olması her iki ortamda da difüzyon kontrollü
fakat yüzey reaksiyonlarının da etkili olduğu bir sistemi göstermektedir (Laviron, E.
ve ark., 1980; Greef, R. ve ark., 1990).
Elde edilen doğru denklemleri;
logIp (μA) = 0,715 logv (mVs-1) – 0,459
(r: 0,999; n: 10) 0,1 M H2SO4
logIp (μA) = 0,603 logv (mVs-1) – 0,290
(r: 0,998; n: 10) pH 2,00 BR tamponu
olarak bulunmuştur.
(Saf difüzyon kontrollü olduğu zaman ve çözeltinin bu madde için ideal olduğu
durumlarda eğim 0,5, saf adsorbsiyon kontrollü olduğu zaman ve kullanılan
elektrodun o olay için ideal olduğu durumlarda eğim 1 olur.) (Laviron, E. ve ark.,
1980).
101
10
8
Ip, µA
6
4
2
0
a
-2
0
5
10
15
20
1/2
25
30
35
-1
v , mVs
1,2
1,0
0,8
log Ip, µA
0,6
0,4
0,2
0,0
-0,2
-0,4
-0,6
b
-0,8
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
log v, mVs-1
yel,camsı
V karbon
lornoksikam’ın
3,0
3,5
Şekil 3.15. 2x10–5 M
elektrot ile 0,1 M H2SO4
içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
102
60
50
Ip, µA
40
30
20
10
0
a
-10
0
5
10
15
20
25
30
35
v1/2 , mVs-1
1,8
1,6
1,4
log Ip, µA
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
b
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
logv , mVs-1
Şekil 3.16. 1x10–4 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4
içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
103
12
10
Ip, µA
8
6
4
2
0
a
-2
0
5
10
15
20
25
30
35
v1/2 , mVs-1
1,2
1,0
log Ip, µA
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
-0,2
-0,4
b
-0,6
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
logv , mVs-1
Şekil 3.17. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00 BR tamponu
içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
104
35
30
Ip, µA
25
20
15
10
5
0
a
0
5
10
15
20
25
30
35
v1/2 , mVs-1
1,6
1,4
log Ip, µA
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
b
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
logv , mVs-1
Şekil 3.18. 1x10–4 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00 BR tamponu
içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
105
Boron-doped diamond elektrot ile akım değerinin oldukça büyük olduğu ve en
düzgün pik şekillerinin elde edildiği 0,1 M H2SO4, pH 2,00 ve 3,00 BR tamponları
içerisinde, 2x10–5 M ve 1x10–4 M lornoksikam’ın farklı tarama hızlarındaki eğrileri
5-1000 mVs-1 aralığında kaydedilmiştir.
Bu deneylerden elde edilen sonuçlara bakıldığı zaman 0,1 M H2SO4 içinde 2x10–5 M
lornoksikam derişiminde boron-doped diamond elektrot ile yapılan çalışmada 5-1000
mVs-1 aralığında tarama hızının karekökü ile pik akımı arasındaki ilişki doğrusal
olup, eğrinin logv - logIp arasındaki eğim değerinin 0,463 olduğu ve potansiyelin bu
aralıkta tarama hızı artışıyla birlikte 48 mV daha pozitif potansiyel değerlerine
kaydığı görülmüştür. 1x10–4 M lornoksikam derişiminde ise, v1/2 - Ip ilişkisi yine
doğrusal olup eğrinin logv - logIp arasındaki eğim değerinin 0,463 olduğu ve
potansiyelin bu aralıkta tarama hızı artışıyla birlikte 50 mV daha pozitif potansiyel
değerlerine kaydığı görülmüştür.
pH 2,00 BR tamponu içerisinde 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond
elektrot ile yapılan çalışmasında 5-1000 mVs-1 aralığında tarama hızının karekökü ile
pik akımı arasındaki ilişki doğrusal olup, eğrinin logv - logIp arasındaki eğim
değerinin 0,408 olduğu ve potansiyelin bu aralıkta 64 mV daha pozitif potansiyel
değerlerine kaydığı görülmüştür. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond
elektrot ile yapılan hız taramasında tarama hızının karekökü ile pik akımı ilişkisi yine
doğrusal olmakla beraber eğrinin logv - logIp arasındaki eğim değerinin 0,457
olduğu ve potansiyelin bu aralıkta tarama hızı artışıyla birlikte 63 mV daha pozitif
potansiyellere kaydığı görülmüştür.
pH 3,00 BR tamponu içerisinde 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond
elektrot ile yapılan çalışmasında 5-1000 mVs-1 aralığında tarama hızının karekökü ile
pik akımı arasındaki ilişki doğrusal olup, eğrinin logv - logIp arasındaki eğim
değerinin 0,372 olduğu ve potansiyelin bu aralıkta 43 mV daha pozitif potansiyel
değerlerine kaydığı görülmüştür. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond
elektrot ile yapılan hız taramasında tarama hızının karekökü ile pik akımı ilişkisi yine
doğrusal olmakla beraber, eğrinin logv - logIp arasındaki eğim değerinin 0,421
106
olduğu ve potansiyelin bu aralıkta tarama hızı artışıyla birlikte 52 mV daha pozitif
potansiyellere kaydığı görülmüştür.
Bu deneylerden elde edilen veriler Çizelge 3.13’te, 3.14’te, 3.15’te, 3.16’da, 3.17’de,
3.18’de gösterilmiştir. Bu deneylere ait voltamogramlar da Şekil 3.19a’da, 3.19b’de;
3.20a’da, 3.20b’de; 3.21a’da, 3.21b’de; 3.22a’da, 3.22b’de; 3.23a’da, 3.23b’de ve
3.24a’da ve 3.24b’de verilmiştir.
Çizelge 3.13. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde
edilen potansiyel ve akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
0,110
854
0,699
- 0,958
10
3,162
0,156
854
1,000
- 0,806
25
5,000
0,283
860
1,397
- 0,548
50
7,071
0,301
869
1,699
-0,521
75
8,660
0,363
872
1,875
-0,440
100
10,000
0,436
873
2,000
-0,360
250
15,811
0,710
885
2,398
-0,148
500
22,361
0,992
891
2,699
-0,003
750
27,386
1,158
900
2,875
0,063
1000
31,623
1,306
902
3
0,115
107
Akım, µA
1
2
3
4
Potansiyel, V
Akım, µA
Şekil 3.19a. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile 10-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 10 mVs-1 ; 2) 25 mVs-1 ; 3) 50 mVs-1 ; 4) 75 mVs-1
2
1
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.19b. 2x10–5 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1 ; 3) 500 mVs-1 ;
4) 750 mVs-1 ; 5)1000 mVs-1
108
Çizelge 3.14. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
0,634
851
0,699
- 0,198
10
3,162
0,986
853
1,000
- 0,006
25
5,000
1,536
862
1,397
0,186
50
7,071
2,143
870
1,699
0,331
75
8,660
2,531
871
1,875
0,403
100
10,000
2,853
877
2,000
0,455
250
15,811
4,151
884
2,398
0,618
500
22,361
5,896
892
2,699
0,770
750
27,386
6,860
898
2,875
0,836
1000
31,623
8,022
901
3
0,904
Akım, µA
109
2
1
3
4
5
Potansiyel, V
Akım, µA
Şekil 3.20a. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen dönüşümlü
voltamogramları. 1) 5 mVs-1 ; 2) 10 mVs-1 ; 3) 25 mVs-1 ; 4) 50 mVs-1; 5)
75 mVs-1
1
2
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.20b. 1x10–4 M lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1 ; 3) 500 mVs-1 ;
4) 750 mVs-1 ; 5) 1000 mVs-1
110
Çizelge 3.15. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
0,099
821
0,699
-1,004
10
3,162
0,137
828
1,000
-0,863
25
5,000
0,261
837
1,397
-0,583
50
7,071
0,338
844
1,699
-0,471
75
8,660
0,371
848
1,875
-0,430
100
10,000
0,395
852
2,000
-0,403
250
15,811
0,528
870
2,398
-0,277
500
22,361
0,718
874
2,699
-0,143
750
27,386
0,849
878
2,875
-0,071
1000
31,623
0,951
885
3
-0,0218
Akım, µA
111
1
2
3
4
Potansiyel, V
Akım, µA
Şekil 3.21a. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 10-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 10 mVs-1; 2) 25 mVs-1; 3) 50 mVs-1; 4)
75 mVs-1
2
1
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.21b. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1 ; 2) 250 mVs-1 ; 3) 500
mVs-1 ; 4) 750 mVs-1; 5) 1000 mVs-1
112
Çizelge 3.16. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
0,564
824
0,699
- 0,248
10
3,162
0,731
826
1,000
- 0,136
25
5,000
1,197
833
1,397
0,078
50
7,071
1,706
840
1,699
0,231
75
8,660
1,901
843
1,875
0,278
100
10,000
2,172
848
2,000
0,336
250
15,811
3,415
858
2,398
0,533
500
22,361
4,530
874
2,699
0,656
750
27,386
5,664
877
2,875
0,753
1000
31,623
6,164
887
3
0,790
Akım, µA
113
2
3
1
4
5
Potansiyel, V
Akım, µA
Şekil 3.22a. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 5 mVs-1 ; 2) 10 mVs-1; 3) 25 mVs-1; 4)
50 mVs-1 ; 5) 75 mVs-1
1
2
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.22b. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1 ; 3) 500 mVs-1 ;
4) 750 mVs-1 ; 5) 1000 mVs-1
114
Çizelge 3.17. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
0,113
784
0,699
- 0,947
10
3,162
0,133
790
1,000
- 0,876
25
5,000
0,219
799
1,397
- 0,659
50
7,071
0,280
809
1,699
-0,552
75
8,660
0,298
806
1,875
-0,525
100
10,000
0,315
815
2,000
-0,501
250
15,811
0,449
823
2,398
-0,347
500
22,361
0,617
812
2,699
-0,209
750
27,386
0,732
821
2,875
-0,135
1000
31,623
0,809
827
3
-0,092
Akım, µA
115
2
3
4
1
Potansiyel, V
Akım, µA
Şekil 3.23a. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 10-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 10 mVs-1 ; 2) 25 mVs-1 ; 3) 50 mVs-1; 4)
75 mVs-1
2
3
4
1
5
Potansiyel, V
Şekil 3.23b. 2x10–5 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1 ; 3) 500 mVs-1 ;
4) 750 mVs-1 ; 5) 1000 mVs-1
116
Çizelge 3.18. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
potansiyel ve akım değerleri
Tarama hızı
(mVs–1)
v1/2
Ip (µA)
Ep (mV)
logv
logIp
5
2,236
0,441
789
0,699
- 0,355
10
3,162
0,708
789
1,000
- 0,150
25
5,000
1,080
798
1,397
0,033
50
7,071
1,398
803
1,699
0,145
75
8,660
1,566
805
1,875
0,194
100
10,000
1,846
808
2,000
0,266
250
15,811
2,494
818
2,398
0,396
500
22,361
3,438
831
2,699
0,536
750
27,386
4,062
837
2,875
0,608
1000
31,623
4,672
841
3
0,669
Akım, µA
117
3
4
2
1
5
Potansiyel, V
Akım, µA
Şekil 3.24a. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 5-75 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 5 mVs-1 ; 2) 10 mVs-1; 3) 25 mVs-1; 4)
50 mVs-1 ; 5) 75 mVs-1
2
1
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.24b. 1x10–4 M lornoksikam’ın pH 3,00 BR tamponu içerisinde boron-doped
diamond elektrot ile 100-1000 mVs-1 tarama hızları arasında elde edilen
dönüşümlü voltamogramları. 1) 100 mVs-1; 2) 250 mVs-1 ; 3) 500 mVs-1 ;
4) 750 mVs-1 ; 5) 1000 mVs-1
118
Değişik ortamlarda hız çalışmaları yapıldıktan sonra boron-doped diamond elektrot
ile
en düzgün pik şekillerinin elde edildiği pH 2,00 BR tamponu lornoksikam
çalışmaları için en uygun ortam olarak seçilmiş ve diğer çalışmalar bu ortamda
yapılmıştır.
Eğrilerde geri dönüş pikinin olmaması ve tarama hızının artışıyla birlikte pik
potansiyelinin
pozitif
değerlere
kayması
reaksiyonun
tersinmez
olduğunu
göstermektedir.
Tarama hızının karekökünün pik akımı ile doğrusal olarak değiştiği 5-1000 mVs-1
tarama hızlarında gerekli hesaplamalar yapıldığı zaman doğru denklemleri (3 farklı
ortamda boron-doped diamond elektrot ile 2x10–5 M konsantrasyonda lornoksikam
için) ;
Ip (μA) = 0,041 v1/2 (mVs-1) + 0,032 (r: 0,998; n: 10)
0,1 M H2SO4
Ip (μA) = 0,027 v1/2 (mVs-1) + 0,096
(r: 0,992; n: 10)
pH 2,00 BR tamponu
Ip (μA) = 0,023 v1/2 (mVs-1) + 0,084
(r: 0,997; n: 10)
pH 3,00 BR tamponu
olarak bulunmuştur.
Elde edilen bu doğrusallıklar bize reaksiyonun difüzyon kontrollü olduğunu
göstermektedir (Şekil 3.25a; Şekil 3.27a; Şekil 3.29a). 2x10–5 M derişimdeki, aynı
tarama hızı aralığındaki logν - logIp grafiği (Şekil 3.25b; Şekil 3.27b; Şekil 3.29b) ve
denklemi incelenince bulunan eğim değerlerinin 0,1 M H2SO4, pH 2,00 BR ve pH
3,00 BR tamponu için sırasıyla 0,463; 0,408; 0,372 olması reaksiyonun her üç
ortamda da difüzyon kontrollü olduğu bir sistemi göstermektedir (Laviron, E. ve ark.,
1980; Greef, R. ve ark., 1990).
Elde edilen doğru denklemleri;
119
logIp (μA) = 0,463 logv (mVs-1) – 1,271
(r: 0,996; n: 10) 0,1 M H2SO4
logIp (μA) = 0,408 logv (mVs-1) – 1,228
(r: 0,990; n: 10) pH 2,00 BR tamponu
logIp (μA) = 0,372 logv (mVs-1) – 1,215
(r: 0,996; n:10)
pH 3,00 BR tamponu
Yukarıdaki çalışmalar 1x10–4 M lornoksikam derişimi için her üç ortamda
yapıldığında aşağıdaki doğru denklemleri elde edilmiştir:
Ip (μA) = 0,245 v1/2 (mVs-1) + 0,294
(r: 0,998; n: 10)
0,1 M H2SO4
Ip (μA) = 0,193 v1/2 (mVs-1) + 0,223
(r: 0,998; n: 10)
pH 2,00 BR tamponu
Ip (μA) = 0,138 v1/2 (mVs-1) + 0,328
(r: 0,997; n: 10)
pH 3,00 BR tamponu
Elde edilen doğrusallıklar
bize reaksiyonun difüzyon kontrollü olduğunu
göstermektedir (Şekil 3.26a; Şekil 3.28a; Şekil 3.30a). Aynı tarama hızı aralığındaki
logν - logIp grafiği (Şekil 3.26b; Şekil 3.28b; Şekil 3.30b) ve denklemi incelenince
bulunan eğim değerlerinin 0,1 M H2SO4, pH 2,00 BR ve pH 3,00 BR tamponu için
sırasıyla 0,463; 0,457; 0,421 olması reaksiyonun her üç ortamda da difüzyon
kontrollü olduğu bir sistemi göstermektedir (Laviron, E. ve ark., 1980; Greef, R. ve
ark., 1990).
Elde edilen doğru denklemleri;
logIp (μA) = 0,463 logv (mVs-1) – 0,479
(r: 0,998; n: 10) 0,1 M H2SO4
logIp (μA) = 0,457 logv (mVs-1) – 0,571
(r: 0,999; n: 10) pH:2,00 BR tamponu
logIp (μA) = 0,421 logv (mVs-1) – 0,593
(r: 0,996; n: 10) pH:3,00 BR tamponu
olarak bulunmuştur.
120
(Saf difüzyon kontrollü olduğu zaman ve çözeltinin bu madde için ideal olduğu
durumlarda eğim 0,5, saf adsorbsiyon kontrollü olduğu zaman ve kullanılan
elektrodun o olay için ideal olduğu durumlarda eğim 1 olur) (Laviron, E. ve ark.,
1980).
1,4
1,2
Ip, µA
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
a
0,0
0
5
10
15
20
25
30
35
v1/2 , mVs-1
0,2
log Ip, µA
0,0
-0,2
-0,4
-0,6
-0,8
-1,0
b
-1,2
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
logv , mVs-1
Şekil 3.25. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile 0,1 M H2SO4
içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
121
10
Ip, µA
8
6
4
2
a
0
0
5
10
15
20
1/2
25
30
35
-1
v , mVs
1,0
log Ip, µA
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
-0,2
b
-0,4
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
logv , mVs-1
Şekil 3.26. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile 0,1 M H2SO4
içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen dönüşümlü
voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
122
1,2
Ip, µA
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
a
0,0
0
5
10
15
20
25
30
35
v1/2 , mVs-1
0,0
log Ip, µA
-0,2
-0,4
-0,6
-0,8
-1,0
b
-1,2
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
logv , mVs-1
Şekil 3.27. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR
tamponu içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen
dönüşümlü voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
123
7
6
Ip, µA
5
4
3
2
1
a
0
0
5
10
15
20
25
30
35
1/2
v , mVs-1
1,0
0,8
log Ip, µA
0,6
0,4
0,2
0,0
-0,2
b
-0,4
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
logv , mVs-1
Şekil 3.28. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR
tamponu içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen
dönüşümlü voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
124
1,0
Ip, µA
0,8
0,6
0,4
0,2
a
0,0
0
5
10
15
20
25
30
35
v1/2 , mVs-1
0,0
log Ip, µA
-0,2
-0,4
-0,6
-0,8
b
-1,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
logv , mVs-1
yel, V diamond elektrot ile pH 3,00 BR
Şekil 3.29. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped
tamponu içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen
dönüşümlü voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
125
5
Ip, µA
4
3
2
1
a
0
0
5
10
15
20
25
30
35
1/2
v , mVs-1
0,8
0,6
log Ip, µA
0,4
0,2
0,0
-0,2
-0,4
b
-0,6
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
logv , mVs-1
Şekil 3.30. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 3,00 BR
tamponu içerisinde 5-1000 mVs-1 tarama hızlarında elde edilen
dönüşümlü voltamogramlarına ait a) v1/2 - Ip ve b) logv - logIp grafikleri
126
3.2.1.1.5.
Lornoksikam
İçin
Elde
Edilen
Mekanizma
Verilerinin
Değerlendirilmesi
Lornoksikam için çalışılan bütün ortamlardan elde edilen eğrilerin geri dönüşlerinde
pik görülmemesi ve pik potansiyellerinin hız ile beraber değişmesi olayın seçilen
ortamlarda tersinmez olduğunu göstermektedir.
Seçilen ortamlarda, değişik tarama hızlarında DV eğrileri kaydedilmiş ve bunlarla
ilgili gerekli değerlendirmeler yapılmıştır (camsı karbon elektrot için 0,1 M H2SO4,
pH 2,00 BR tamponunda; boron-doped diamond elektrot için 0,1 M H2SO4, pH 2,00
BR ve pH 3,00 BR tamponunda). Bunlar içinde lornoksikam için en uygun ortamın
camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4; boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00
BR tamponu olduğuna karar verilmiş ve çalışmalar bu ortamlarda sürdürülmüştür.
Camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde yapılan değişik tarama hızlarından
elde edilen değerlendirmeler, reaksiyonun difüzyon kontrollü olduğunu; fakat yüzey
reaksiyonlarının da etkili olduğu bir sistemi düşündürmüştür.
Mekanizma değerlendirmelerine ışık tutması açısından lornoksikam’ın camsı karbon
elektrot ile kararlı hal kinetiğini incelemek için 0,1 M H2SO4 içerisinde 1x10–4 M
konsantrasyondaki 5 mVs-1 tarama hızında elde edilen voltamogramlarından
yararlanılarak Tafel grafiği çizilmiştir (Yıldız ve Genç, 1993; Kissinger ve
Heineman, 1996). Tafel grafiği için kullanılan veriler Çizelge 3.19’da ve bu verilere
karşılık gelen Tafel eğrisi de Şekil 3.31’de verilmiştir. Doğrusal bölgenin (660-720
mV) eğiminden αn hesaplanmıştır.
127
-4,6
-4,8
logI0, A
-5,0
-5,2
-5,4
-5,6
-5,8
0,65
0,66
0,67
0,68
0,69
0,70
0,71
0,72
0,73
POTANSİYEL, V
Şekil 3.31. 1x10–4 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 5 mVs–1 tarama
hızında 0,1 M H2SO4 içerisinde elde edilen Tafel eğrisi
128
Çizelge 3.19. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile 5 mVs-1 tarama
hızında potansiyele karşılık akım yoğunluğunun logaritma değerleri
Potansiyel, V
logI0, A
0,660
-5,5662
0,665
-5,5021
0,670
-5,4336
0,675
-5,3882
0,680
-5,3405
0,685
-5,2492
0,690
-5,1600
0,695
-5,0761
0,700
-4,9979
0,705
-4,9038
0,710
-4,8242
0,715
-4,7501
0,720
-4,6992
0,1 M H2SO4 içerisinde Tafel değerleri hesaplanırken pikin görüldüğü 0,660-0,720 V
arasındaki seçilmiş potansiyeller logI0’a karşı grafiğe geçirildiğinde;
logI0 (A) = 15,067 Ep - 15,542
Buradan αn = 0,889;
r = 0,9971 (n = 13)
I0 = 2,87 x 10–16 A/cm2 olarak bulunmuştur.
129
Boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde yapılan değişik
tarama hızlarından elde edilen değerlendirmeler sonucunda reaksiyonun difüzyon
kontrollü olduğu düşünülmüştür.
Mekanizma değerlendirmelerine ışık tutması açısından lornoksikam’ın boron-doped
diamond elektrot ile kararlı hal kinetiğini incelemek için pH 2,00 BR tamponu
içerisinde 5 mVs-1 tarama hızında elde edilen voltamogramlarından yararlanılarak
Tafel grafiği çizilmiştir (Yıldız ve Genç, 1993; Kissinger ve Heineman, 1996). Tafel
grafiği için kullanılan veriler Çizelge 3.20’de ve bu verilere karşılık gelen Tafel
eğrisi de Şekil 3.32’de verilmiştir. Doğrusal bölgenin (725-795 mV) eğiminden αn
hesaplanmıştır.
-5,4
log I0, A
-5,6
-5,8
-6,0
-6,2
-6,4
0,72
0,73
0,74
0,75
0,76
0,77
0,78
0,79
0,80
POTANSİYEL, V
Şekil 3.32. 1x10–4 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile 5 mVs–1
tarama hızında pH 2,00 BR tamponunda elde edilen Tafel eğrisi
130
Çizelge 3.20. pH 2,00 BR tamponunda boron-doped diamond elektrot ile 5 mVs-1
tarama hızında potansiyele karşılık akım yoğunluğunun logaritma
değerleri
Potansiyel, V
logI0, A
0,725
-5,6782
0,730
-5,6021
0,735
-5,5721
0,740
-5,5240
0,745
-5,4567
0,750
-5,3987
0,755
-5,3868
0,760
-5,3362
0,765
-5,2752
0,770
-5,2092
0,775
-5,1508
0,780
-5,1068
0,785
-5,0570
0,790
-5,0207
0,795
-4,9903
pH 2,00 BR tamponunda Tafel değerleri hesaplanırken pikin görüldüğü 0,725-0,795
V arasındaki seçilmiş potansiyeller logI0’a karşı grafiğe geçirildiğinde;
logI0 (A) = 9,969 Ep - 12,894
Buradan αn = 0,588;
r =0,9980 (n = 15)
I0 = 1,27 x 10–13 A/cm2 olarak bulunmuştur.
131
3.2.1.1.6.
Mekanizma
Değerlendirmeleri
İçin
Model
İlaçlarla
Yapılan
Çalışmalar
Lornoksikam’ın mekanizma değerlendirmelerine ışık tutması açısından 2x10–5 M
derişiminde meloksikam, tenoksikam ve piroksikam ile pH taraması ve değişik pH’
larda hız taramaları yapıldı. Şekil 3.33’te 2x10–5 M lornoksikam, meloksikam,
tenoksikam ve piroksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisindeki
sekiz devirli voltamogramları görülmektedir. Şekil 3.34’te 2x10–5 M lornoksikam,
meloksikam, tenoksikam ve piroksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00
BR tamponu içerisindeki sekiz devirli voltamogramları görülmektedir. Şekil 3.35’te
ve Şekil 3.36’da her iki elektrotla yapılmış pH taramaları sonucu elde edilen
meloksikam, piroksikam ve tenoksikam’a ait Ep-pH eğrileri görülmektedir.
Akım, µA
132
1
2
3
4
Potansiyel, V
Şekil 3.33. 2x10–5 M lornoksikam, meloksikam,tenoksikam ve piroksikam’ın camsı
karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisindeki sekiz devirli
voltamogramları. 1) Lornoksikam 2) Meloksikam 3) Tenoksikam 4)
Piroksikam
Akım, µA
133
1
2
3
4
Potansiyel, V
Şekil 3.34. 2x10–5 M lornoksikam, meloksikam, tenoksikam ve piroksikam’ın borondoped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisindeki sekiz
devirli voltamogramları. 1) Lornoksikam 2) Meloksikam 3) Tenoksikam
4) Piroksikam
134
700
750
2
1
700
650
650
600
600
550
550
Ep, mV
500
500
450
450
0
2
4
6
8
10
0
2
4
6
8
10
12
700
3
650
600
550
500
450
0
2
4
6
8
10
pH
Şekil 3.35. 2x10–5 M meloksikam, piroksikam ve tenoksikam’ın camsı karbon
elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisindeki Ep-pH eğrileri. 1) Meloksikam 2)
Piroksikam 3) Tenoksikam. (◊): BR tamponu; (□): Fosfat tamponu; (o):
Asit; (Δ): Asetat tamponu
135
900
850
1
2
850
800
800
750
750
700
700
Ep, mV
650
650
600
600
0
2
4
6
8
0
10
2
4
6
8
10
850
3
2
800
750
700
650
600
0
2
4
6
8
10
pH
Şekil 3.36. 2x10–5 M meloksikam, piroksikam ve tenoksikam’ın boron-doped
diamond elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisindeki Ep-pH eğrileri. 1)
Meloksikam 2) Piroksikam 3) Tenoksikam. (◊): BR tamponu; (□):
Fosfat tamponu; (o): Asit; (Δ): Asetat tamponu
136
Meloksikam ile camsı karbon elektrot üzerinde yapılan çalışmalarda DPV ile bütün
pH çözeltilerinde Şekil 3.35’te görüldüğü gibi pH 0,30-6,00 aralığında doğrusallık
görülmüştür. pH 6,00’dan sonra potansiyel değerleri hemen hemen sabit kalmakta
yani potansiyelden bağımsız olmaktadır (Çizelge 3.21). Boron-doped diamond
elektrotta ise Şekil 3.36’da görüldüğü gibi 0,30-4,00 aralığında ve 4,00-9,00
aralığında iki doğrusallık elde edildiği görülmüştür (Çizelge 3.21).
Piroksikam ile camsı karbon elektrot üzerinde yapılan çalışmalarda DPV ile bütün
pH çözeltilerinde Şekil 3.35’te görüldüğü gibi pH 0,30-6,00 aralığında ve pH 6,011,00 aralığında iki ayrı doğrusallık elde edilmiştir (Çizelge 3.22). Boron-doped
diamond elektrotta doğrusallık Şekil 3.36’da görüldüğü gibi pH 0,30-5,70
aralığındadır. pH 5,70’ten sonra potansiyel değerleri hemen hemen sabit kalmakta
yani potansiyelden bağımsız olmaktadır (Çizelge 3.22).
Tenoksikam ile camsı karbon elektrot üzerinde yapılan çalışmalarda DPV ile bütün
pH çözeltilerinde Şekil 3.36’da görüldüğü gibi pH 0,30-6,00 aralığında doğrusallık
elde edilmiştir (Çizelge 3.23). Boron-doped diamond elektrotta Şekil 3.36’da
görüldüğü gibi doğrusallık pH 0,30-5,00 aralığındadır (Çizelge 3.23). Camsı karbon
elektrot için pH 6,00, boron-doped diamond elektrot için pH 5,00’dan sonra
potansiyel değerleri hemen hemen sabit kalmakta yani potansiyelden bağımsız
olmaktadır.
137
Çizelge 3.21. Meloksikam’ın camsı karbon ve boron-doped diamond elektrotlar
üzerinde yapılan çalışmalarına ait pH’ya karşı okunan potansiyel
değerleri
Camsı Karbon Elektrot
pH
Boron-doped Diamond
Elektrot
Pik Potansiyeli
Pik Potansiyeli
(mV)
(mV)
0,30 (Asit)
668
804
1,00 (Asit)
644
761
2,00 (BRT)
620
720
3,00 (BRT)
581
672
3,70 (Asetat)
540
656
4,00 (BRT)
544
652
4,70 (Asetat)
508
-
5,00 (BRT)
516
650
5,70 (Asetat)
502
-
6,00 (BRT)
498
640
7,00 (BRT)
492
630
8,00 (BRT)
486
624
9,00 (BRT)
476
620
Bu çizelge değerlerine göre camsı karbon elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -31,72 pH + 674,40 r = 0,986 (pH 0,30-6,00 arası)
Boron-doped diamond elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -41,23 pH + 807,05 r = 0,990 (pH 0,30-4,00 arası)
Ep (mV) = -7,08 pH + 682,06
r = 0,985 (pH 4,00-9,00 arası)
138
Çizelge 3.22. Piroksikam’ın camsı karbon ve boron-doped diamond elektrotlar
üzerinde yapılan çalışmalarına ait pH’ya karşı okunan potansiyel
değerleri
Camsı Karbon Elektrot
pH
Boron-doped Diamond
Elektrot
Pik Potansiyeli
Pik Potansiyeli
(mV)
(mV)
0,30 (Asit)
702
862
1,00 (Asit)
692
838
2,00 (BRT)
664
777
3,00 (BRT)
613
740
3,70 (Asetat)
584
708
4,00 (BRT)
566
702
4,70 (Asetat)
540
672
5,00 (BRT)
528
669
5,70 (Asetat)
502
660
6,00 (BRT)
505
664
7,00 (BRT)
500
664
8,00 (BRT)
496
665
9,00 (BRT)
484
-
10,00 (BRT)
476
-
11,00 (BRT)
464
-
Bu çizelge değerlerine göre camsı karbon elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -38,42 pH + 725,61 r = 0,993 (pH 0,30-6,00 arası)
Ep (mV) = -8,25 pH + 557,69
r = 0,984 (pH 6,00-11,00 arası)
Boron-doped diamond elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -39,81 pH + 866,52 r = 0,989 (pH 0,30-5,70 arası)
139
Çizelge 3.23. Tenoksikam’ın camsı karbon ve boron-doped diamond elektrotlar
üzerinde yapılan çalışmalarına ait pH’ya karşı okunan potansiyel
değerleri
Camsı Karbon Elektrot
pH
Boron-doped Diamond
Elektrot
Pik Potansiyeli
Pik Potansiyeli
(mV)
(mV)
0,30 (Asit)
688
862
1,00 (Asit)
672
838
2,00 (BRT)
661
777
3,00 (BRT)
604
740
3,70 (Asetat)
562
708
4,00 (BRT)
556
702
4,70 (Asetat)
521
672
5,00 (BRT)
517
669
5,70 (Asetat)
512
660
6,00 (BRT)
502
664
7,00 (BRT)
496
664
8,00 (BRT)
494
665
Bu çizelge değerlerine göre camsı karbon elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -36,25 pH + 707,86 r = 0,982 (pH 0,30-6,00 arası)
Boron-doped diamond elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -38,39 pH + 838,63 r = 0,994 (pH 0,30-5,00 arası)
140
3.2.1.2. Lornoksikam’ın DPV Çalışmaları
DPV tekniği ile çalışabilmek için her iki elektrot ile de önce en uygun koşullar
saptandı. Bunun için camsı karbon elektrotta 0,1 M H2SO4; boron-doped diamond
elektrotta pH 2,00 BR tamponu içerisindeki 2x10–5 M lornoksikam çözeltileri
kullanılmıştır. Elde edilen parametreler aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
Puls genliği; 50mV, tarama hızı; 20 mVs-1 ; örnek genişliği; 17 milisaniye, puls
periyodu; 200 milisaniye.
Hem camsı karbon elektrot hem de boron-doped diamond elektrot kullanılarak 0,1 M
ve 0,5 M H2SO4, pH 2,00-7,96 fosfat tamponları, pH 2,02-12,00 BR tamponları ve
pH 3,72-5,70 asetat tamponları içerisinde çalışılmıştır. Bütün şekiller DPV tekniğine
ait yukarıda belirtilen parametrelerle elde edilmiştir.
3.2.1.2.1. Lornoksikam’ın Fosfat Tampon Çözeltileri İle Yapılan DPV
Çalışmaları
pH 2,00-7,96 fosfat tamponu içerisinde hem camsı karbon elektrot hem de borondoped diamond elektrot ile 2x10–5 M lornoksikam derişiminde çalışılmış ve elde
edilen voltamogramlar sırasıyla Şekil 3.37 ve Şekil 3.38’de verilmiştir. DV
çalışmaları ile paralellik sağlayabilmek için gerekli hesaplamalar 2x10–5 M derişimi
(asetonitril oranı %20) üzerinden verilmiştir. Bu şekillerde her iki elektrot için de pH
arttıkça potansiyelin daha az pozitif değerlere kaydığı görülmüştür. pH 2,00-7,96
arasındaki potansiyel değerleri de her iki elektrot için Çizelge 3.24 ve Çizelge
3.25’te verilmiştir.
Akım, µA
141
1
3
2
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.37. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00-7,96 arası
fosfat tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH 2,00; 2) pH
3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
142
Çizelge 3.24. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile değişik pH
değerlerindeki fosfat tamponu içerisindeki, DPV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,00
672
2,319
3,00
623
1,747
6,00
576
0,350
7,00
589
0,401
7,96
572
0,483
Akım, µA
143
1
2
4
3
5
Potansiyel, V
–5
Şekil 3.38. 2x10 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00-7,96
arası fosfat tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH 2,00; 2)
pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
144
Çizelge 3.25. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile değişik pH
değerlerindeki fosfat tamponu içerisindeki, DPV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,00
808
0,348
3,00
760
0,313
6,00
696
0,217
7,00
696
0,184
7,96
702
0,170
3.2.1.2.2. Lornoksikam’ın BR Tampon Çözeltileri İçerisinde Yapılan DPV
Çalışmaları
Lornoksikam’ın bu ortamda DPV tekniği ile yapılan incelemeleri için pH 2,02; 3,01;
4,00; 4,98; 6,00; 7,01; 8,00; 9,00; 10,00; 11,00; 12,00 BR tampon çözeltileri
kullanılmıştır. pH incelemelerinde her iki elektrot ile de 2x10–5 M derişimde
çalışılmıştır. Değişik pH değerinde DPV tekniği ile kaydedilen eğrilerden elde edilen
pik akımı ve pik potansiyeli değerleri camsı karbon ve boron-doped diamond
elektrotlar için sırasıyla Çizelge 3.26’da ve Çizelge 3.27’de gösterilmiştir.
Lornoksikam’ın 2x10–5 M derişimi (asetonitril oranı %20) ile pH 2,02-12,00 BR
tampon çözeltileri içerisindeki voltamogramları camsı karbon elektrot için Şekil
3.39’da, boron-doped diamond elektrot için Şekil 3.40’ta görülmektedir. Şekillerden
de görüldüğü gibi pH artışı ile pik potansiyel değerleri daha az pozitif potansiyellere
kaymaktadır.
Akım, µA
145
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Potansiyel, V
Şekil 3.39. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,02-12,00 arası
BR tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH 2,02; 2) pH 3,01;
3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01; 7) pH 8,00; 8) pH 9,00;
9) pH 10,00; 10) pH 11,00; 11) pH 12,00
146
Çizelge 3.26. BR tampon çözeltileri içerisinde 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı
karbon elektrot ile değişik pH değerlerinde DPV tekniği ile
kaydedilen eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli
değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,02
696
2,409
3,01
640
1,588
4,00
591
1,235
4,98
552
0,574
6,00
560
0,358
7,01
538
0,496
8,00
542
0,423
9,00
528
0,426
10,00
504
0,461
11,00
498
0,348
12,00
447
0,321
Akım, µA
147
3
1
2
4
5
6
7
8
9
10
11
Potansiyel, V
Şekil 3.40. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,0212,00 arası BR tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH 2,02;
2) pH 3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01; 7) pH 8,00;
8) pH 9,00; 9) pH 10,00; 10) pH 11,00; 11) pH 12,00
148
Çizelge 3.27. BR tampon çözeltileri içerisinde 2x10–5 M lornoksikam’ın borondoped diamond elektrot ile değişik pH değerlerinde DPV tekniği ile
kaydedilen eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli
değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,02
791
0,551
3,01
744
0,540
4,00
704
0,362
4,98
700
0,322
6,00
696
0,381
7,01
702
0,330
8,00
712
0,219
9,00
-
-
10,00
-
-
11,00
-
-
12,00
-
-
149
3.2.1.2.3. Lornoksikam’ın Asetat Tampon Çözeltileri İle Yapılan DPV
Çalışmaları
Lornoksikam’ın asetat tamponu içerisinde DPV tekniği ile yapılan incelemeleri için
pH 3,72; 4,70 ve 5,70 asetat tamponları seçilmiştir. pH incelemelerinde hem camsı
karbon hem de boron-doped diamond elektrot ile 2x10–5 M derişimde, %20
asetonitrilli ortamda çalışılmıştır.
Lornoksikam’ın 2x10–5 M derişimi ile pH 3,72-5,70 asetat tamponlarındaki camsı
karbon ve boron-doped diamond elektrot ile DP voltamogramları sırasıyla Şekil 3.41
ve Şekil 3.42’de görülmektedir. Bu ortamda da pH ile pik potansiyelinin daha az
Akım, µA
pozitif potansiyellere kaydığı gözlenmektedir (Çizelge 3.28 ve Çizelge 3.29).
1
2
3
Potansiyel, V
Şekil 3.41. 2x10–5M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 3,72-5,70 arası
asetat tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH 3,72; 2) pH
4,70; 3) pH 5,70
150
Akım, µA
Çizelge 3.28. Asetat tamponu içerisinde, 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon
elektrot ile değişik pH değerlerinde DPV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
3,72
600
1,263
4,70
569
0,695
5,70
573
0,435
1
2
3
Potansiyel, V
Şekil 3.42. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 3,72-5,70
arası asetat tamponları içerisindeki DP voltamogramları. 1) pH 3,72; 2)
pH 4,70; 3) pH 5,70
151
Çizelge 3.29. Asetat tamponu içerisinde, 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped
diamond elektrot ile değişik pH değerlerinde DPV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
3,72
736
0,270
4,70
700
0,255
5,70
700
0,214
3.2.1.2.4. Lornoksikam’ın Sülfürik Asit Çözeltileri İle Yapılan DPV Çalışmaları
2x10–5 M derişiminde lornoksikam’ın 0,1 M; 0,5 M H2SO4 çözeltilerindeki
voltamogramları camsı karbon ve boron-doped diamond elektrot ile sırasıyla Şekil
3.43 ve Şekil 3.44’te görülmektedir. Farklı pH değerlerindeki H2SO4 içerisinde elde
edilen pik potansiyelleri ve bunlara karşılık elde edilen akımlar Çizelge 3.30’da ve
Akım, µA
Çizelge 3.31’de gösterilmiştir.
1
2
Potansiyel, V
Şekil 3.43. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M ve 0,5 M H2SO4
çözeltilerindeki DP voltamogramları. 1) 0,1 M; 2) 0,5 M H2SO4
152
Çizelge 3.30. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile H2SO4 çözeltileri
içerisinde DPV tekniği ile kaydedilen eğrilerinden elde edilen pik
akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
0,3
716
2,468
1
711
2,986
2
Akım, µA
1
Potansiyel, V
Şekil 3.44. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile 0,1 M ve 0,5
M H2SO4 çözeltilerindeki DP voltamogramları. 1) 0,1 M; 2) 0,5 M
H2SO4
Çizelge 3.31. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile H2SO4
çözeltileri içerisinde DPV tekniği ile kaydedilen eğrilerinden elde
edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
0,3
840
0,530
1
824
0,531
153
3.2.1.3. Lornoksikam’ın Kare Dalga Voltametri (KDV) Çalışmaları
KDV tekniği için önce parametrelerin optimizasyon çalışmaları yapıldı. Bunun için
camsı karbon elektrotta 0,1 M H2SO4; boron-doped diamond elektrotta pH 2,00 BR
tamponu içerisindeki 2x10–5 M lornoksikam çözeltileri kullanılmıştır. Step E
(potansiyel basamak) değerleri; 2-10 mV aralığında, kare dalga yüksekliği; 10-50
mV aralığında değiştirilerek voltamogramları alındı. En uygun parametre olarak,
kare dalga genişliği 25 mV, kare dalga frekansı 15 Hz, numune nokta sayısı 256
olarak bulundu. Her iki elektrot için 0,1 M ve 0,5 M H2SO4, pH 2,02-12,00 BrittonRobinson (BR) tamponları, pH 2,00-7,96 arasında bazı pH değerindeki fosfat
tamponları ve pH 3,72-5,70 asetat tamponları içeren destek elektrolitleri ortamında
çalışılmıştır. Bütün şekiller KDV tekniğine ait yukarıda belirtilen parametrelerle elde
edilmiştir.
3.2.1.3.1. Lornoksikam’ın Fosfat Tampon Çözeltileri İle Yapılan KDV
Çalışmaları
pH 2,00-7,96 aralığında bazı pH değerlerindeki fosfat tamponu içerisinde 2x10–5 M
lornoksikam derişiminde, %20 asetonitrilli ortamda çalışılmış ve elde edilen
voltamogramlar camsı karbon ve boron-doped diamond elektrotlar için sırasıyla
Şekil 3.45’te ve Şekil 3.46’da verilmiştir. DV çalışmaları ile paralellik sağlayabilmek
için gerekli hesaplamalar 2x10–5 M derişimi üzerinden verilmiştir. Bu şekillerde pH
arttıkça potansiyelin daha az pozitif potansiyel değerlerine kaydığı görülmüştür.
Camsı karbon elektrot ile pH 6,00; 7,00 ve 7,96 fosfatlarda piklerin yanında dalga da
gözlenmiştir. pH 2,00-7,96 arasındaki potansiyel değerleri de her iki elektrot için
Çizelge 3.32’de ve Çizelge 3.33’te verilmiştir.
Akım, µA
154
2
1
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.45. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,00-7,96 arası
fosfat tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH 2,00; 2) pH
3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
Çizelge 3.32. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile fosfat tamponu
içerisindeki değişik pH değerlerinde KDV ile kaydedilen eğrilerinden
elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,00
700
2,586
3,00
652
1,488
6,00
7,00
7,96
670 (pik)
470 (dalga)
635 (pik)
410 (dalga)
623 (pik)
386 (dalga)
0,213
0,269
0,314
Akım, µA
155
3
2
1
5
4
Potansiyel, V
Şekil 3.46. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00-7,96
arası fosfat tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH 2,00; 2)
pH 3,00; 3) pH 6,00; 4) pH 7,00; 5) pH 7,96
Çizelge 3.33. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile fosfat
tamponu içerisindeki değişik pH değerlerinde KDV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,00
836
0,434
3,00
800
0,354
6,00
740
0,242
7,00
740
0,213
7,96
748
0,197
156
3.2.1.3.2. Lornoksikam’ın BR Tampon Çözeltileri İçerisinde Yapılan KDV
Çalışmaları
2x10–5 M derişimdeki (%20 asetonitrilli ortam) lornoksikam’ın bu ortamda KDV
tekniği ile yapılan incelemeleri için pH 2,02; 3,01; 4,00; 4,98; 6,00; 7,01; 8,00; 9,00;
10,00; 11,00 BR tampon çözeltileri kullanılmıştır.
Lornoksikam’ın 2x10–5 M derişiminde camsı karbon elektrot ile pH 2,02-11,00 BR
tampon çözeltileri ve boron-doped diamond elektrot ile pH 2,02-10,00 BR tampon
çözeltileri içerisindeki KD voltamogramları sırasıyla Şekil 3.47 ve Şekil 3.48’de
görülmektedir. Şekillerden de görüldüğü gibi pH artışı ile pik potansiyel değerleri
daha az pozitif potansiyellere kaymaktadır.
BR tampon çözeltileri içerisinde, 2x10–5 M lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde
KDV tekniği ile kaydedilen eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli
değerleri de her iki elektrot için Çizelge 3.34 ve Çizelge 3.35’te gösterilmiştir.
Akım, µA
157
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Potansiyel, V
Şekil 3.47. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 2,02-11,00 arası
BR tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH 2,02; 2) pH
3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01; 7) pH 8,00; 8) pH
9,00; 9) pH 10,00; 10) pH 11,00
158
Çizelge 3.34. BR tampon çözeltileri içerisinde, camsı karbon elektrotta 2x10–5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde KDV tekniği ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,02
724
2,824
3,01
672
1,871
4,00
619
1,250
4,98
592
0,528
6,00
581
0,256
7,01
558
0,413
8,00
604
0,305
9,00
552
0,441
10,00
540
0,494
11,00
535
0,325
Akım, µA
159
1
2
4
5
7
8
3
6
9
Potansiyel, V
Şekil 3.48. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,0210,00 arası BR tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH
2,02; 2) pH 3,01; 3) pH 4,00; 4) pH 4,98; 5) pH 6,00; 6) pH 7,01; 7) pH
8,00; 8) pH 9,00; 9) pH 10,00
160
Çizelge 3.35. BR tampon çözeltileri içerisinde, boron-doped diamond elektrotta
2x10–5 M lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde KDV tekniği ile
kaydedilen eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli
değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
2,02
824
0,654
3,01
784
0,599
4,00
748
0,426
4,98
732
0,379
6,00
736
0,410
7,01
746
0,358
8,00
757
0,268
9,00
-
-
10,00
-
-
3.2.1.3.3. Lornoksikam’ın Asetat Tampon Çözeltileri İle Yapılan KDV
Çalışmaları
Lornoksikam’ın asetat tamponu içerisinde KDV tekniği ile yapılan incelemeleri için
pH 3,72; 4,70 ve 5,70 asetat tamponları seçilmiştir. pH incelemelerinde 2x10–5 M
derişimde, %20 asetonitrilli ortamda çalışılmıştır.
Lornoksikam’ın 2x10–5 M derişimi ile pH 3,72-5,70 asetat tamponlarındaki KD
voltamogramları camsı karbon ve boron-doped diamond elektrotlar için sırasıyla
Şekil 3.49’da ve Şekil 3.50’de görülmektedir (Çizelge 3.36 ve Çizelge 3.37).
Akım, µA
161
2
1
3
Potansiyel, V
Şekil 3.49. 2x10–5 M lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile pH 3,72-5,70 arası
asetat tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH 3,72; 2) pH
4,70; 3) pH 5,70
Çizelge 3.36. Asetat tamponu içerisinde, camsı karbon elektrotta 2x10–5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde KDV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
3,72
628
1,539
4,70
602
0,469
5,70
642
0,387
Akım, µA
162
2
1
3
Potansiyel, V
Şekil 3.50. 2x10–5 M lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 3,72-5,70
arası asetat tamponları içerisindeki KD voltamogramları. 1) pH 3,72; 2)
pH 4,70; 3) pH 5,70
Çizelge 3.37. Asetat tamponu içerisinde, boron-doped diamond elektrot ile 2x10–5 M
lornoksikam’ın değişik pH değerlerinde KDV ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
3,72
773
0,296
4,70
742
0,281
5,70
736
0,219
3.2.1.3.4. Lornoksikam’ın Sülfürik Asit Çözeltileri ile Yapılan KDV Çalışmaları
Lornoksikam’ın farklı derişimlerdeki (0,1 M; 0,5 M) H2SO4 çözeltileri kullanılmıştır.
Lornoksikam’ın 2x10–5 M derişimi (%20 asetonitrilli ortam) ile 0,1 M ve 0,5 M
H2SO4 çözeltilerindeki voltamogramları camsı karbon ve boron-doped diamond
elektrotlar için sırasıyla Şekil 3.51 ve Şekil 3.52’de görülmektedir. Farklı pH
değerlerindeki H2SO4 çözeltileri içerisinde elde edilen pik potansiyelleri ve bunlara
163
karşılık elde edilen akımlar her iki elektrot için Çizelge 3.38’de ve Çizelge 3.39’da
Akım, µA
gösterilmiştir.
1
2
Potansiyel, V
Şekil 3.51. 2x10–5 M derişimde lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile H2SO4
çözeltilerindeki KD voltamogramları. 1) 0,1 M; 2) 0,5 M H2SO4
Çizelge 3.38. H2SO4 çözeltileri içerisinde, camsı karbon elektrot ile 2x10–5 M
lornoksikam’ın farklı pH değerlerinde KDV tekniği ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
0,30
748
2,806
1,00
740
3,151
164
2
Akım, µA
1
Potansiyel, V
Şekil 3.52. 2x10–5 M derişimde lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile
H2SO4 çözeltilerindeki KD voltamogramları. 1) 0,1 M; 2) 0,5 M H2SO4
Çizelge 3.39. H2SO4 çözeltileri içerisinde, boron-doped diamond elektrot ile 2x10-5
M lornoksikam’ın farklı pH değerlerinde KDV tekniği ile kaydedilen
eğrilerinden elde edilen pik akımı ve pik potansiyeli değerleri
pH
Pik Potansiyeli (mV)
Pik Akımı (μA)
0,30
868
0,593
1,00
850
0,622
Yapılan pH taramaları sonucunda; pH’ın ve destek elektroliti cinsinin potansiyel
üzerine etkisini daha rahat görebilmek amacıyla, lornoksikam için fosfat, asetat ve
BR tamponları ve H2SO4 çözeltileri içerisinde alınan CV voltamogramlarının 3.
devirlerinden (camsı karbon elektrot için) ve DP voltamogramlarından (boron-doped
diamond elektrot için) okunan Ep ve Ip değerleri, pH değerlerine karşı grafiğe
geçirilmiş, camsı karbon elektrot için Çizelge 3.40’ta ve Şekil 3.53’te; boron-doped
diamond elektrot için Çizelge 3.41’de ve Şekil 3.54’te gösterilmiştir.
165
800
a
Potansiyel, mV
750
700
650
600
550
500
0
2
4
6
8
10
12
pH
1.8
b
1.6
1.4
Ip, µA
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
0
2
4
6
8
10
12
pH
Şekil 3.53. Camsı karbon elektrot ile elde edilen dönüşümlü voltamogramların 3.
devirlerinden okunan Ep ve Ip değerlerinin pH değerlerine karşı Ep pH (a), Ip - pH (b) eğrileri. (◊): BR tamponu; (□): Fosfat tamponu; (o):
Asit; (Δ): Asetat tamponu
166
Çizelge 3.40. pH 0,30-11,00 arası pH’a karşı okunan potansiyel değerleri (camsı
karbon elektrot ile dönüşümlü voltamogramların 3. devirlerinden
okunan Ep değerleri)
pH
Pik Potansiyeli (mV)
0,30 (Asit)
770
1,00 (Asit)
766
2,00 (BRT)
736
3,00 (BRT)
674
3,72 (Asetat)
652
4,00 (BRT)
630
4,70 (Asetat)
622
5,00 (BRT)
600
5,70 (Asetat)
600
6,00 (BRT)
588
7,00 (BRT)
586
8,00 (BRT)
572
9,00 (BRT)
558
10,00 (BRT)
556
11,00 (BRT)
547
pH 0,30-4,00 arası çizelge değerlerine göre;
Ep (mV) = -39,66 pH + 797,35 r = 0,979
pH 4,00-11,00 arası çizelge değerlerine göre;
Ep (mV) = -11,36 pH + 665,88 r = 0,967
167
860
a
840
Potansiyel, mV
820
800
780
760
740
720
700
680
0
2
4
6
8
10
pH
0.6
b
ip, µA
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
2
4
6
8
10
pH
Şekil 3.54. Boron-doped diamond elektrot ile elde edilen DP voltamogramlarından
okunan Ep ve Ip değerlerinin pH değerlerine karşı Ep - pH (a), Ip - pH
(b) eğrileri. (◊): BR tamponu; (□): Fosfat tamponu; (o): Asit; (Δ): Asetat
tamponu
168
Çizelge 3.41. pH 0,30-8,00 arası pH’a karşı okunan potansiyel değerleri (borondoped diamond elektrot ile)
pH
Pik Potansiyeli (mV)
0,30 (Asit)
840
1,00 (Asit)
824
2,00 (BRT)
791
3,00 (BRT)
744
3,72 (Asetat)
736
4,00 (BRT)
704
4,70 (Asetat)
700
5,00 (BRT)
700
5,70 (Asetat)
700
6,00 (BRT)
696
7,00 (BRT)
702
8,00 (BRT)
712
pH 0,30-4,70 arası çizelge değerlerine göre;
Ep (mV) = -34,10 pH + 853,91
r = 0,988
169
3.2.2. Geliştirilen Voltametrik Yöntemlerle Yapılan Analiz Çalışmaları
Lornoksikam’ın voltametrik analizi için geliştirilen DPV ve KDV yöntemleri, camsı
karbon ve boron-doped diamond elektrotlar için sırasıyla oldukça yüksek akımın ve
en iyi pik şeklinin elde edildiği 0,1 M H2SO4 ve pH 2,00 BR tamponu içerisinde
uygulanmıştır.
Saf lornoksikam için, camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde 4x10–7 2x10–5 M derişim aralığında 20 mVs-1 tarama hızı ile elde edilen DPV eğrilerinden
bazı seçilmiş derişimler Şekil 3.55’te verilmiştir. Burada görülen yükseltgenme
pikine ait akım değerlerinin (İp), derişimle (C) değişimi Çizelge 3.42’de, kalibrasyon
grafiği ise Şekil 3.56’da verilmiştir. Kare dalga voltametrisi tekniği ile 4x10–7- 4x10–
5
M derişim aralığında kalibrasyon eğrisi elde edilmiştir. 0,1 M H2SO4 içerisinde elde
edilen KDV eğrilerinden bazıları Şekil 3.57’de ve burada görülen yükseltgenme
pikine ait akım değerlerinin (Ip) derişimle (C) değişimi Çizelge 3.42’de, kalibrasyon
grafiği ise Şekil 3.58’de verilmiştir.
170
Çizelge 3.42. Lornoksikam’ın 0,1 M H2SO4 içerisinde (%20 asetonitrilli ortam)
camsı karbon elektrot ile elde edilen derişim-pik akımı ilişkisine ait
analiz sonuçları
Pik Akımı (µA)
Derişim (M)
DPV
KDV
4x10-7
0,059
0,043
6x10-7
0,110
0,079
8x10-7
0,135
0,112
1x10-6
0,171
0,160
2x10-6
0,416
0,305
4x10-6
0,740
0,695
6x10-6
1,190
1,154
8x10-6
1,491
1,510
1x10-5
1,908
1,917
2x10-5
3,648
3,730
4x10-5
-
7,133
171
Akım, µA
D
1
2
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.55. 0,1 M H2SO4 içerisinde lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile elde
edilen bazı derişimlerindeki DPV eğrileri. D) Destek; 1) 6x10-7 M; 2)
2x10-6 M; 3) 4x10-6 M; 4) 6x10-6 ; 5) 1x10-5 M
4
Akım, µA
3
2
1
0
0,00000
0,000005
0,00001
0,000015
0,00002
0,000025
Derişim, M
Şekil 3.56. Lornoksikam’ın camsı karbon elektrotta 4x10–7-2x10–5 M derişim
aralığında 0,1 M H2SO4 içerisinde DPV tekniği ile elde edilen
kalibrasyon grafiği
172
D
1
Akım, µA
2
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.57. 0,1 M H2SO4 içerisinde lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile elde
edilen bazı derişimlerindeki KDV eğrileri. D) Destek; 1) 8x10-7 M; 2)
2x10-6 M; 3) 4x10-6 M; 4) 6x10-6 M; 5) 1x10-5 M
8
Akım, µA
6
4
2
0
0,00000
0,00001
0,00002
0,00003
0,00004
0,00005
Derişim, M
Şekil 3.58. Lornoksikam’ın camsı karbon elektrotta 4x10–7-4x10–5 M derişim
aralığında 0,1 M H2SO4 içerisinde KDV tekniği ile elde edilen
kalibrasyon grafiği
173
Çizelge 3.42’deki DPV ve KDV tekniği ile elde edilen verileri kullanarak lineer
regresyon analizi ve kalibrasyon eğrisi için gerekli validasyon parametreleri
hesaplanmış ve sonuçlar Çizelge 3.43’te gösterilmiştir. Çizelge 3.43’te verilen
yakalama sınırı (YS) ve tayin alt sınırı (TAS);
YS = 3 SS/m ;
TAS = 10 SS/m
formüllerinden bulunmuştur. (Riley ve Rosanske, 1996; Swartz ve Krull, 1997)
Bu formüllerde SS, kalibrasyondaki en düşük derişimin bir üst derişiminde 3 adet
tekrarlanan sonucun standart sapması, m ise ilgili kalibrasyon eğrisine ait eğim
değeridir.
174
Çizelge 3.43. Camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde elde edilen
kalibrasyon eğrisine ait regresyon analizi sonuçları ve gerekli
validasyon parametreleri
DPV
KDV
0,700 V
0,736 V
0,127
0,244
0,156
0,468
Doğrusallık Aralığı (M)
4x10–7 - 2x10–5
4x10–7 - 4x10–5
Eğim (μA.M-1)
1,83 x104
1,80 x104
Kesişim (μA)
0,015
0,008
Korelasyon Katsayısı
0,999
0,999
Eğimin Standart Hatası
2,25x103
1,97x103
Kesişimin Standart Hatası
1,77x10-2
2,80x10-2
Yakalama Sınırı (M)*
4,98 x10-8
1,66 x10-8
Tayin Alt Sınırı (M)*
1,66 x10-7
5,54 x10-8
Ölçüm Yapılan Potansiyel
Potansiyelin gün içi
tekrarlanabilirliği (%BSS)
Potansiyelin günler arası
tekrarlanabilirliği (%BSS)
(*) Yakalama ve tayin alt sınırı hesabı için gerekli standart sapma sonuçları 6x10-7
M derişiminin 3 değerinden elde edilmiştir.
Geliştirilen her iki yöntemin tekrar edilebilirlik düzeyini anlayabilmek için pik
akımları için iki farklı derişimde (4x10–6 M ve 1x10–5 M) gün içi ve günler arası (3
gün için) tekrar edilebilirlik çalışmaları yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge
3.44’te gösterilmiştir. Pik potansiyeli için yapılan gün içi ve günler arası tekrar
edilebilirlik sonuçları ise Çizelge 3.43’te verilmiştir. Elde edilen sonuçlar pik
akımları ve pik potansiyelleri için tekrar edilebilirliğin iyi olduğunu kanıtlamaktadır.
Yapılan tekrar edilebilirlik deneylerinde oldukça iyi sonuçların elde edilebilmesi,
lornoksikam içeren ticari preparatlarda, miktar tayini çalışmalarının yapılabileceğini
göstermiştir.
175
Çizelge 3.44. Camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde DPV ve KDV
teknikleri ile pik akımı gün içi ve günler arası tekrar edilebilirlik
sonuçları
DPV
KDV
Teorik
Gün İçi Ölçülen
Günler Arası
Gün İçi Ölçülen
Günler Arası
Derişim
Derişim
Ölçülen Derişim
Derişim
Ölçülen Derişim
(M)
(M)*
(M)**
(M)*
(M)**
Xort
%BSS
Xort
%BSS
Xort
%BSS
Xort
%BSS
4x10-6
4,08x10–6
0,91
4,00x10–6
1,40
3,93 x10–6
0,68
3,91x10–6
2,24
1x10-5
1,13 x10–5
0,87
1,12 x10–5
1,77
1,07 x10–5
0,97
1,11 x10–5
2,01
(*) Ortalama değerler 5 farklı çözeltinin aynı günde yapılan ölçümlerinin ortalaması
(**) 3 farklı günde hazırlanan 5 çözeltinin (süre içerisinde) ölçümlerinden elde
edilen ortalama değerleri
176
Saf lornoksikam için, boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu
içerisinde 6x10–7-1x10–5M derişim aralığında 20 mVs-1 tarama hızı ile elde edilen
DPV ve KDV eğrilerinden bazı seçilmiş derişimler Şekil 3.59’da ve Şekil 3.61’de
verilmiştir. Burada görülen yükseltgenme pikine ait akım değerlerinin (Ip), derişimle
(C) değişimi Çizelge 3.45’te, kalibrasyon grafiği ise Şekil 3.60’ta ve Şekil 3.62’de
verilmiştir.
Çizelge 3.45. Lornoksikam’ın pH 2,00 BR tamponu içerisinde (%20 asetonitrilli
ortam) boron-doped diamond elektrot ile elde edilen derişim-pik
akımı ilişkisine ait analiz sonuçları
Pik Akımı (µA)
Derişim (M)
DPV
KDV
6x10-7
0,013
0,010
8x10-7
0,018
0,015
1x10-6
0,019
0,019
2x10-6
0,055
0,055
4x10-6
0,137
0,104
6x10-6
0,171
0,171
8x10-6
0,189
0,245
1x10-5
0,227
0,320
2x10-5
0,508
0,617
4x10-5
1,084
1,287
6x10-5
1,655
1,906
8x10-5
2,100
2,579
1x10-4
2,664
3,132
177
1 D
2
Akım, µA
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.59. pH 2,00 BR tamponu içerisinde lornoksikam’ın boron-doped diamond
elektrot ile elde edilen bazı derişimlerindeki DPV eğrileri. D) Destek; 1)
6x10-6 M; 2) 1x10-5 M; 3) 2x10-5 M; 4) 4x10-5 M; 5) 8x10-5
3.0
Akım, µA
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
0.0
0.00000
0.00002
0.00004
0.00006
0.00008
0.00010
0.00012
Derişim, M
Şekil 3.60. Lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrotta 6x10–7-1x10–4 M
derişim aralığında pH 2,00 BR tamponu içerisinde DPV tekniği ile
elde edilen kalibrasyon grafiği
178
D
1
Akım, µA
2
3
4
5
Potansiyel, V
Şekil 3.61. pH 2,00 BR tamponu içerisinde lornoksikam’ın boron-doped diamond
elektrot ile elde edilen bazı derişimlerindeki KDV eğrileri. D) Destek; 1)
6x10-6 M; 2) 1x10-5 M; 3) 2x10-5 M; 4) 4x10-5 M; 5) 8x10-5 M
3.5
3.0
Akım, µA
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
0.0
0.00000
0.00002
0.00004
0.00006
0.00008
0.00010
0.00012
Derişim, M
Şekil 3.62. Lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrotta 6x10–7-1x10–4 M
derişim aralığında pH 2,00 BR tamponu içerisinde KDV tekniği ile
elde edilen kalibrasyon grafiği
179
Çizelge 3.45’teki DPV ve KDV tekniği ile elde edilen verileri kullanarak lineer
regresyon analizi ve kalibrasyon eğrisi için gerekli validasyon parametreleri
hesaplanmış ve sonuçlar Çizelge 3.46’da gösterilmiştir. Çizelge 3.46’da verilen
yakalama sınırı (YS) ve tayin alt sınırı (TAS);
YS = 3 SS/m ;
TAS = 10 SS/m
formüllerinden bulunmuştur. (Riley ve Rosanske, 1996; Swartz ve Krull, 1997)
Bu formüllerde SS, kalibrasyondaki en düşük derişimin bir üst derişiminde 3 adet
tekrarlanan sonucun standart sapması, m ise ilgili kalibrasyon eğrisine ait eğim
değeridir.
180
Çizelge 3.46. Boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde elde
edilen kalibrasyon eğrisine ait regresyon analizi sonuçları ve gerekli
validasyon parametreleri
DPV
KDV
0,780 V
0,810 V
0,545
0,246
0,602
0,219
Doğrusallık Aralığı (M)
6x10–7 - 1x10–4
6x10–7 - 1x10–4
Eğim (μA.M-1)
2,67 x104
3,18 x104
Kesişim (μA)
-0,003
-0,009
Korelasyon Katsayısı
0,999
0,999
Eğimin Standart Hatası
2,34x102
1,74x102
Kesişimin Standart Hatası
9,68x10-3
7,22x10-3
Yakalama Sınırı (M)*
1,71 x10-7
1,63 x10-7
Tayin Alt Sınırı (M)*
5,71 x10-7
5,43 x10-7
Ölçüm Yapılan Potansiyel
Potansiyelin gün içi
tekrarlanabilirliği (%BSS)
Potansiyelin günler arası
tekrarlanabilirliği (%BSS)
(*) Yakalama ve tayin alt sınırı hesabı için gerekli standart sapma sonuçları 8x10-7
M derişiminin 3 değerinden elde edilmiştir.
Geliştirilen her iki yöntemin tekrar edilebilirlik düzeyini anlayabilmek için pik
akımları için iki farklı derişimde (1x10–5 M ve 8x10–5 M) gün içi ve günler arası (3
gün için) tekrar edilebilirlik çalışmaları yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge
3.47’de gösterilmiştir. Pik potansiyeli için yapılan gün içi ve günler arası tekrar
edilebilirlik sonuçları ise Çizelge 3.46’da verilmiştir. Elde edilen sonuçlar pik
akımları ve pik potansiyelleri için tekrar edilebilirliğin iyi olduğunu kanıtlamaktadır.
Yapılan tekrar edilebilirlik deneylerinde oldukça iyi sonuçların elde edilebilmesi,
lornoksikam içeren ticari preparatlarda, miktar tayini çalışmalarının yapılabileceğini
göstermiştir.
181
Çizelge 3.47. Boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde
DPV ve KDV teknikleri ile pik akımı gün içi ve günler arası tekrar
edilebilirlik sonuçları
DPV
KDV
Teorik
Gün İçi Ölçülen
Günler Arası
Gün İçi Ölçülen
Günler Arası
Derişim
Derişim
Ölçülen Derişim
Derişim
Ölçülen Derişim
(M)
(M)*
(M)**
(M)*
(M)**
Xort
%BSS
Xort
%BSS
Xort
%BSS
Xort
%BSS
1x10–5
9,60x10–6
2,13
9,00x10–6
2,44
1,04 x10–5
0,86
1,01 x10–5
1,79
8x10-5
7,96 x10–5
0,99
8,19 x10–5
1,67
7,99 x10–5
0,57
8,18 x10–5
1,97
(*) Ortalama değerler 5 farklı çözeltinin aynı günde yapılan ölçümlerinin ortalaması
(**) 3 farklı günde hazırlanan 5 çözeltinin (süre içerisinde) ölçümlerinden elde edilen
ortalama değerleri
182
3.2.3. Lornoksikam İçin Geliştirilen Voltametrik Tekniklerin Uygulamaları
Lornoksikam tayini için geliştirilen DPV ve KDV teknikleri daha duyarlı olması
sebebiyle ticari preparatlara ve insan serum numunelerinden
% geri kazanım
çalışmalarına uygulanmıştır.
3.2.4. Geliştirilen Yöntemlerin Farmasötik Dozaj Şekillerine Uygulanması ve
Geri Kazanım Çalışmaları
Lornoksikam içeren tabletlerden miktar tayini yapabilmek için Bölüm 2.4.2.5’te
anlatıldığı şekilde tablet çözeltileri hazırlanmış ve saf lornoksikam çözeltileri ile aynı
şartlarda voltamogramları alınmıştır. Bu eğrilerden okunan pik akımı değerleri ilgili
kalibrasyon denkleminde yerine konularak tabletlerin içerdiği lornoksikam miktarları
hesaplanmıştır. Geliştirilen yöntemlerle yapılan analiz sonuçları camsı karbon ve
boron-doped diamond elektrotlar için sırasıyla Çizelge 3.48 ve Çizelge 3.51’de
gösterilmiştir.
Çizelge 3.48. Lornoksikam içeren (8 mg) Xefo® tabletlerin 0,1 M H2SO4 içerisinde
camsı karbon elektrot ile geliştirilen DPV ve KDV yöntemleriyle elde
edilen analiz bulguları
Tablette Bulunan Madde Miktarı (8 mg)
Numune No
DPV
KDV
1
8,067
7,990
2
8,089
7,890
3
8,012
7,957
4
7,915
8,001
5
8,001
7,835
Xort
8,017
7,934
SS
0,067
0,070
% BSS
0,844
0,888
% BH
-0,212
0,825
183
Tablet içerisinde yer alan katkı maddelerinin analiz yöntemlerimizi etkileyip
etkilemediğini anlamak için % geri kazanım çalışmaları da yapılmıştır. Bölüm
2.4.2.6’da anlatıldığı gibi bilinen miktarda hazırlanan lornoksikam içeren tablet
numunelerinin üzerine, yine bilinen miktarda saf lornoksikam ilave edilmiş ve
gerekli hesaplamalar sonucunda % geri kazanımlar bulunmuştur. % geri kazanım
sonuçları camsı karbon ve boron-doped diamond elektrotlar için sırasıyla Çizelge
3.49’da ve Çizelge 3.52’de gösterilmiştir.
Çizelge 3.49. Lornoksikam içeren tablet numunelerinden camsı karbon elektrotla 0,1
M H2SO4 içerisinde voltametrik tekniklerle elde edilen % geri kazanım
sonuçları
Yöntem
DPV
İlave Edilen Madde
Bulunan Madde
Miktarı (mg)
Miktarı (mg)
1,000
1,011
101,11
1,000
1,016
101,65
1,000
1,015
101,56
1,000
0,994
99,48
1,000
1,001
100,11
% Geri Kazanım
Xort : 100,78
SS : 0,951
% BSS : 0,944
% BH : -0,785
KDV
1,000
1,004
100,47
1,000
0,994
99,46
1,000
0,996
99,64
1,000
1,002
100,29
1,000
1,004
100,47
Xort : 100,07
SS : 0,482
% BSS : 0,482
% BH : -0,071
184
Çizelge 3.50. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile lornoksikam içeren
Xefo® tabletlerden elde edilen analiz bulgularının karşılaştırmalı
sonuçları
DPV
KDV
Etiket miktarı (mg)
8
8
Bulunan madde miktarı(mg)
8,017
7,934
%BSS
0,844
0,888
Hesaplanan t değeri
0,096
Hesaplanan F değeri
0,939
t tablo değeri: 2,31; F tablo değeri: 2,60 (p: 0,005) (n= 5)
Bulunan t ve F değerleri tablo değerleriyle karşılaştırıldığında yöntemler arasındaki
farkın önemsiz olduğu görülmektedir.
Çizelge 3.51. Lornoksikam içeren (8 mg) Xefo® tabletlerin pH 2,00 BR tamponu
içerisinde boron-doped diamond elektrot ile geliştirilen DPV ve KDV
yöntemleriyle elde edilen analiz bulguları
Tablette Bulunan Madde Miktarı (8 mg)
Numune No
DPV
KDV
1
8,050
8,043
2
7,960
8,013
3
8,015
8,043
4
7,955
8,068
5
8,030
8,072
Xort
8,002
8,048
SS
0,042
0,023
% BSS
0,530
0,292
% BH
-0,020
-0,600
185
Çizelge 3.52. Lornoksikam içeren tablet numunelerinden boron-doped diamond
elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde voltametrik tekniklerle
elde edilen % geri kazanım sonuçları
Yöntem
DPV
İlave Edilen Madde
Bulunan Madde
Miktarı (mg)
Miktarı (mg)
1,000
0,987
98,75
1,000
0,990
99,08
1,000
0,982
98,29
1,000
1,001
100,16
1,000
0,990
99,03
% Geri Kazanım
Xort : 99,07
SS : 0,688
% BSS : 0,695
% BH : 0,928
KDV
1,000
0,997
99,74
1,000
0,998
99,86
1,000
1,008
100,84
1,000
0,999
99,93
1,000
1,004
100,48
Xort : 100,17
SS : 0,470
% BSS : 0,469
% BH : -0,174
186
Çizelge 3.53. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile
lornoksikam içeren Xefo® tabletlerden elde edilen analiz bulgularının
karşılaştırmalı sonuçları
DPV
KDV
Etiket miktarı (mg)
8,000
8,000
Bulunan madde miktarı(mg )
8,001
8,048
%BSS
0,530
0,292
Hesaplanan t değeri
0,063
Hesaplanan F değeri
0,281
t tablo değeri: 2,31; F tablo değeri: 2,60 (p: 0,005) (n= 5)
Bulunan t ve F değerleri tablo değerleriyle karşılaştırıldığında yöntemler arasındaki
farkın önemsiz olduğu görülmektedir.
187
3.2.5. Geliştirilen Voltametrik Yöntemlerin İnsan Serumuna Uygulanması ve
Serumda % Geri Kazanım Çalışmaları
Lornoksikam için geliştirilen miktar tayini yöntemleri, lornoksikam’ın serum
örneklerinden tayin edilebilirliğinin araştırılması amacıyla insan serum örneklerine
Bölüm 2.4.2.2’de anlatıldığı şekilde uygulanmıştır. Bu çalışma ile ilgili camsı karbon
ve boron-doped diamond elektrotlar ile elde edilen KD voltamogramları sırasıyla
Şekil 3.63 ve Şekil 3.64’te görülmektedir. Elde edilen derişim-pik akımı ilişkisine ait
analiz sonuçları ise Çizelge 3.54 ve Çizelge 3.55’te verilmiştir.
Akım, µA
D
1
2
3
4
Potansiyel, V
Şekil 3.63. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile elde edilen bazı
konsantrasyonlara ait serum KD voltamogramları. D) Destek; 1) 1x10-6
M; 2) 2x10-6 M; 3) 6x10-6 M; 4) 1x10-5 M
188
D
Akım, µA
1
2
3
4
Potansiyel, V
Şekil 3.64. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile elde
edilen bazı konsantrasyonlara ait serum KD voltamogramları. D) Destek;
1) 2x10-6 M; 2) 4x10-6 M; 3)6x10-6 M; 4) 8x10-6 M
189
Çizelge 3.54. Lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde
KDV tekniği ile serum içerisinde elde edilen derişim-pik akımı
ilişkisine ait analiz sonuçları
Derişim
Pik Akımı (µA)
(M)
KDV
4x10-7
0,036
6x10-7
0,070
8x10-7
0,118
1x10-6
0,153
2x10-6
0,325
4x10-6
0,683
6x10-6
0,989
8x10-6
1,322
1x10-5
1,639
Bu çizelgeye göre 4x10-7 M-1x10-5 M derişim aralığında derişim-pik akımı arasında;
r = 0,999 korelasyon katsayısı ile
KDV için Ip (µA) = 16,7040 x 104 C (M) - 0,016
eşitliğine uyan doğrusal ilişki bulunmaktadır.
Camsı karbon elektrot için KDV kalibrasyon eğrisi Şekil 3.65’te gösterilmiştir.
Bu sonuçlara dayanarak, camsı karbon elektrot ile KDV kullanılarak lornoksikam’ın
serumdan miktar tayininin yapılabileceğine karar verilmiştir.
190
Çizelge 3.55. Lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR
tamponu içerisinde KDV tekniği ile serum içerisinde elde edilen
derişim-pik akımı ilişkisine ait analiz sonuçları
Derişim
Pik Akımı (µA)
(M)
KDV
4x10-7
0,010
6x10-7
0,013
8x10-7
0,022
1x10-6
0,025
2x10-6
0,057
4x10-6
0,125
6x10-6
0,219
8x10-6
0,275
1x10-5
0,350
2x10-5
0,704
Bu çizelgeye göre 4x10-7 M-2x10-5 M derişim aralığında derişim-pik akımı arasında;
r = 0,999 korelasyon katsayısı ile
KDV için Ip (µA) = 3,5641 x 104 C (M) - 0,007
eşitliğine uyan doğrusal ilişki bulunmaktadır.
Boron-doped diamond elektrot için KDV kalibrasyon eğrisi Şekil 3.66’da
gösterilmiştir.
Bu sonuçlara dayanarak, boron-doped diamond elektrot ile KDV kullanılarak
lornoksikam’ın serumdan miktar tayininin yapılabileceğine karar verilmiştir.
191
0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile ve pH 2,00 BR tamponu içerisinde
boron-doped diamond elektrot ile KDV tekniği ile elde edilen serum kalibrasyon
eğrisine ait regresyon analizi sonuçları ve gerekli validasyon parametreleri sırasıyla
Çizelge 3.56’da ve Çizelge 3.57’de verilmiştir.
1,8
1,6
Akım, µA
1,4
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
0,00000
0,000002 0,000004
0,000006
0,000008 0,00001
0,000012
Derişim, M
Şekil 3.65. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile KDV tekniği ile elde
edilen serum kalibrasyon grafiği
0,8
Akım, µA
0,6
0,4
0,2
0,0
0,00000
0,000005
0,00001
0,000015
0,00002
0,000025
Derişim, M
Şekil 3.66. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile KDV
tekniği ile elde edilen serum kalibrasyon grafiği
192
Çizelge 3.56. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile KDV tekniği ile elde
edilen serum kalibrasyon eğrisine ait regresyon analizi sonuçları ve
gerekli validasyon parametreleri
KDV
Ölçüm Yapılan Potansiyel
(mV)
736
Potansiyelin gün içi
tekrarlanabilirliği (%BSS)
0,12
Potansiyelin günler arası
tekrarlanabilirliği (%BSS)
0,30
Doğrusallık aralığı (M)
4x10–7 - 1x10–5
Eğim (μA.M-1)
16,83 x104
Kesişim (μA)
-0,0133
Korelasyon Katsayısı
0,999
Eğimin Standart Hatası
1,52 x103
Kesişimin Standart Hatası
7,56 x10-3
Yakalama Sınırı (YS)*
2,38x10-8
Tayin Alt Sınırı (TAS)*
7,95x10-8
(*) Yakalama ve tayin alt sınırı hesabı için gerekli standart sapma sonuçları 6x10–7
M derişiminin 3 değerinden elde edilmiştir.
193
Çizelge 3.57. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile
KDV tekniği ile elde edilen serum kalibrasyon eğrisine ait regresyon
analizi sonuçları ve gerekli validasyon parametreleri
KDV
Ölçüm Yapılan Potansiyel
(mV)
824
Potansiyelin gün içi
tekrarlanabilirliği (%BSS)
0,21
Potansiyelin günler arası
tekrarlanabilirliği (%BSS)
0,65
Doğrusallık aralığı (M)
4x10–7 - 2x10–5
Eğim (μA.M-1)
3,5641 x104
Kesişim (μA)
-0,007
Korelasyon Katsayısı
0,999
Eğimin Standart Hatası
3,52 x102
Kesişimin Standart Hatası
2,78 x10-3
Yakalama Sınırı (YS)*
3,67x10–8
Tayin Alt Sınırı (TAS)*
1,22x10–7
(*) Yakalama ve tayin alt sınırı hesabı için gerekli standart sapma sonuçları 6x10–7
M derişiminin 3 değerinden elde edilmiştir.
Camsı karbon elektrot ile geliştirilen yöntemin tekrar edilebilirlik düzeyini
anlayabilmek için 2x10–6 M serum derişiminde gün içi ve günler arası (3 gün için)
tekrar edilebilirlik çalışmaları yapılmıştır. Tekrar edilebilirlik hesaplamaları akım
değerleri için 2x10–6 M derişim için yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 3.58’de
gösterilmiştir. Pik potansiyeli için yapılan gün içi ve günler arası tekrar edilebilirlik
sonuçları ise Çizelge 3.56’da gösterilmiştir. Elde edilen sonuçlar pik potansiyeli için
tekrar edilebilirliğin iyi olduğunu kanıtlamaktadır.
194
0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile insan serumunda elde edilen geri
kazanım sonuçları Çizelge 3.59’da verilmiştir.
Çizelge 3.58. 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile serum KDV tekniği
için gün içi ve günler arası tekrar edilebilirlik sonuçları
KDV
Gün İçi Ölçülen Derişim
Günler Arası Ölçülen Derişim
(M)*
(M)**
Teorik Derişim (M)
2x10–6
Xort
%BSS
Xort
%BSS
2,06x10–6
0,72
2,10x10–6
1,60
(*) Ortalama değerler 5 farklı çözeltinin aynı günde yapılan ölçümlerinin ortalaması
(**) 3 farklı günde hazırlanan 5 çözeltinin (süre içerisinde) ölçümlerinden elde edilen
ortalama değerleri
Çizelge 3.59. KDV tekniği ile 0,1 M H2SO4 içerisinde camsı karbon elektrot ile
insan serumunda elde edilen geri kazanım sonuçları
Seruma İlave
Yöntem
Edilen Madde
Miktarı (M)
KDV
1x10–5
Bulunan Madde
Ortalama %
Miktarı (M)
Geri Kazanım
1,001x10–5
100,10
% BSS
%BH
0,86
-0,10
Boron-doped diamond elektrot ile geliştirilen yöntemin tekrar edilebilirlik düzeyini
anlayabilmek için 4x10–6 M serum derişiminde gün içi ve günler arası (3 gün için)
tekrar edilebilirlik çalışmaları yapılmıştır. Tekrar edilebilirlik hesaplamaları akım
değerleri için 4x10–6 M derişim için yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 3.60’ta
gösterilmiştir. Pik potansiyeli için yapılan gün içi ve günler arası tekrar edilebilirlik
195
sonuçları ise Çizelge 3.58’de gösterilmiştir. Elde edilen sonuçlar pik potansiyeli için
tekrar edilebilirliğin iyi olduğunu kanıtlamaktadır.
pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile insan serumunda
elde edilen geri kazanım sonuçları Çizelge 3.61’de verilmiştir.
Çizelge 3.60. pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond elektrot ile
serum KDV tekniği için gün içi ve günler arası tekrar edilebilirlik
sonuçları
KDV
Gün İçi Ölçülen Derişim
Günler Arası Ölçülen Derişim
(M)*
(M)**
Teorik Derişim (M)
4x10–6
Xort
%BSS
Xort
%BSS
3,89x10–6
1,20
3,80x10–6
2,02
(*) Ortalama değerler 5 farklı çözeltinin aynı günde yapılan ölçümlerinin ortalaması
(**) 3 farklı günde hazırlanan 5 çözeltinin (süre içerisinde) ölçümlerinden elde edilen
ortalama değerleri
Çizelge 3.61. KDV tekniği ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde boron-doped diamond
elektrot ile insan serumunda elde edilen geri kazanım sonuçları
Seruma İlave
Yöntem
Edilen Madde
Miktarı (M)
KDV
1x10–5
Bulunan Madde
Ortalama %
Miktarı (M)
Geri Kazanım
1,01x10–5
101,001
% BSS
%BH
1,06
-1,001
196
4. TARTIŞMA
Lornoksikam klasik oksikamlar grubuna dahil analjezik etkili non-steroidal antiinflamatuvar bir ilaçtır. Eklem dışı inflamasyondan ileri gelen hafif-orta şiddette
ağrının tedavisinde kullanılır. Lornoksikam anti-inflamatuvar etkilerini periferde
siklooksijenaz enzimini inhibe ederek gösterir. Nötrofil aktivasyonunu da inhibe
edebilir ve bu etkisi anti-inflamatuvar aktivitesine katkıda bulunabilir. Bu tez
kapsamında literatür araştırması yapılırken lornoksikam’ın yükseltgenme yönündeki
davranışlarına ait herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Yapılan literatür
incelemelerinde lornoksikam’ın miktar tayini için indirgenme yönünde bir
voltametrik çalışmaya (Ghoneim ve ark., 2002), spektrofotometrik (Taha ve ark.,
2003; Taha ve ark, 2006; Nemutlu ve ark. 2005) ve kromatografik (Nakamura ve
ark., 2005; Wang ve ark., 2002; Wang ve ark, 2003; Taha ve ark., 2004; Suwa ve
ark., 1993; Radhofer-Welte ve ark., 1998; Joseph Charles ve ark., 1999; Hopkala ve
ark., 2003; Young ve ark., 2007; Zeng ve ark., 2004) çalışmalara rastlanmıştır.
Tüm bu bilgilerden yola çıkarak tez kapsamında yürütülen araştırmada ilaç
analizlerinde kromatografik ve optik yöntemlere alternatif yöntem olarak
nitelendirilen voltametrik teknikler kullanılarak, lornoksikam’ın yükseltgenme
yönünde miktar tayininde kullanılabilecek yöntemler geliştirilmiş, molekülün
yükseltgenmesine ait mekanizmaya ışık tutması düşüncesiyle çeşitli parametreler
hesaplanmıştır.
Uygulanacak yönteme ait deneylere başlamadan önce Abdi İbrahim İlaç
Firması’ndan sağlanan lornoksikam standart maddesinin saflığını araştırmak
amacıyla UV ve IR spektrumları alınmıştır. Elde edilen verilere göre maddenin bu
çalışmayı yürütmek için yeterli saflıkta olduğu sonucuna varılmıştır.
Lornoksikam’ın elektrokimyasal incelenmesi mekanik ön işlemle temizlenmiş camsı
karbon ve boron-doped diamond elektrotlar kullanılarak yapılmıştır. Sonuçların
tekrar edilebilirliği bu ön işlemin yeterli olacağı fikrini vermektedir (Çizelge 3.58 ve
Çizelge 3.60). Her iki elektrotla da değişik pH değerlerinde ve farklı tampon
197
çözeltileri içerisinde yapılan çalışmalar, lornoksikam’ın bütün ortamlarda ve pH
değerlerinde
(pH
0,30-12,00)
geri
dönüşümsüz
olarak
yükseltgendiğini
göstermektedir.
Lornoksikam için DV, DPV ve KDV teknikleri ile 0,1 M H2SO4, 0,5 M H2SO4, pH
2,02-12,00 arasındaki BR tamponları, pH 2,00-7,96 aralığındaki bazı pH değerindeki
fosfat tamponları, pH 3,72-5,70 arasındaki asetat tamponları içerisinde çalışmalar
yapılmıştır. DV, DPV ve KDV eğrilerinin pik akımı-pH verileri incelendiği zaman,
bütün teknikler için hem oldukça yüksek akımın hem de pik şeklinin en keskin ve
düzgün olduğu ortamın camsı karbon elektrot için 0,1 M H2SO4, boron-doped
diamond elektrot için pH 2,00 BR tamponu olduğu görülmüştür.
Olayın özelliğini anlayabilmek amacıyla, camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 ve
pH 2,00 BR tamponunda; boron-doped diamond elektrot ile 0,1 M H2SO4, pH 2,00
ve 3,00 BR tamponlarında yapılan hız taraması deneylerini değerlendirmek için Ip ν1/2, ve logIp - logv ilişkileri incelenmiştir. DV tekniği ile lornoksikam’ın belirtilen
destek elektroliti ve tamponlar içerisinde 5-1000 mVs-1 hız tarama aralığında
incelemeleri yapılmıştır.
Lornoksikam’ın
camsı
karbon
elektrot
ile
2x10–5
M
ve
1x10–4
M
konsantrasyonlarında 0,1 M H2SO4 içeren ortamda verdiği pik reaksiyonunun her iki
ortamda da difüzyon kontrollü olduğu fakat yüzey reaksiyonlarının da etkili olduğu
görülmüştür. 0,1 M H2SO4 içerisinde lornoksikam’ın 2x10–5 M ve 1x10–4 M
derişimlerde yapılan hız taraması sonucunda her iki derişim için de pik akımı ile v1/2
arasında doğrusal bir ilişki olduğu saptanmıştır.
Ip (μA) = 0,310 v1/2 (mVs-1) - 0,909
(r: 0,990; n: 9)
(2x10–5 M lornoksikam için)
Ip (μA) = 1,626 v1/2 (mVs-1) – 5,198 (r: 0,992; n: 10)
(1x10–4 M lornoksikam için)
Hız taraması 5-1000 mVs-1 arasında yapılmıştır. Pik potansiyelinin taama hızı
arttıkça 2x10-5 M lornoksikam derişiminde 70 mV ve 1x10–4 M lornoksikam
198
derişiminde 64 mV daha pozitif değerlere kayması ve herhangi bir katodik pik veya
dalganın olmaması olayın tersinmez olduğunu göstermiştir. Tarama hızının
logaritması ile pik akımının logaritması arasındaki doğru denklemlerinin eğim
değerleri iki konsantrasyon için sırasıyla 0,680 ve 0,715 olarak bulunmuştur. Bu
değerin difüzyon kontrollü teorik değer olan 0,5’e yakın olması (Laviron E.ve ark.,
1980)
yükseltgenme
olayının
difüzyon
kontrollü
olduğunu
fakat
yüzey
reaksiyonlarının da etkili olduğu bir sistemi göstermektedir (Laviron, E. ve ark.,
1980; Greef, R. ve ark., 1990). Bu amaçla sıyırma tekniğiyle çalışılabileceği
düşünülmüş, gerekli optimizasyon çalışmaları yapılmış (biriktirme potansiyeli,
biriktirme süresi çeşitli ortamlarda ve farklı konsantrasyonlarda denenmiş) fakat
tekrar edilebilir sonuçlar elde edilememiştir.
logIp (μA) = 0,680 logv (mVs-1) – 1,085 (r: 0,997; n: 9) (2x10–5 M lornoksikam için)
logIp (μA)= 0,715 logv (mVs-1) – 0,459 (r: 0,999; n: 10) (1x10–4 M lornoksikam için)
Lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot ile 2x10–5 M ve 1x10–4 M
konsantrasyonlarında pH 2,00 BR tamponu içeren ortamda verdiği pik reaksiyonunun
her iki ortamda da difüzyon kontrollü olduğu görülmüştür. pH 2,00 BR tamponu
içerisinde lornoksikam’ın 2x10–5 M ve 1x10–4 M derişimlerde yapılan hız taraması
sonucunda her iki derişim için de pik akımı ile v1/2 arasında doğrusal bir ilişki
olduğu saptanmıştır.
Ip (μA) = 0,027 v1/2 (mVs-1) + 0,096 (r: 0,992; n: 10)
(2x10–5 M lornoksikam için)
Ip (μA) = 0,193 v1/2 (mVs-1) + 0,223 (r: 0,998; n: 10)
(1x10–4 M lornoksikam için)
Hız taraması 5-1000 mVs-1 arasında yapılmıştır. Pik potansiyelinin tarama hızı
arttıkça 2x10-5 M lornoksikam derişiminde 48 mV ve 1x10–4 M lornoksikam
derişiminde 50 mV daha pozitif değerlere kayması ve herhangi bir katodik pik veya
dalganın olmaması olayın tersinmez olduğunu göstermiştir. Tarama hızının
logaritması ile pik akımının logaritması arasındaki doğru denklemlerinin eğim
199
değerleri iki konsantrasyon için sırasıyla 0,408 ve 0,457 olarak bulunmuştur. Bu
değerlerin difüzyon kontrollü teorik değer olan 0,5’e yakın olması (Laviron E.ve
ark., 1980) yükseltgenme olayının difüzyon kontrollü olduğunu kanıtlamıştır.
logIp (μA)= 0,408 logv (mVs-1) – 1,228 (r: 0,990; n: 10) (2x10–5 M lornoksikam için)
logIp (μA)= 0,457 logv (mVs-1) – 0,571 (r: 0,999; n: 10) (1x10–4 M lornoksikam için)
Pik potansiyeli değerlerinin pH arttıkça daha düşük pozitif potansiyellere kayması,
“konjuge baz asit forma göre daha düşük pozitif potansiyellerde yükseltgenir” genel
kuralına uymaktadır. Yaklaşık pH 9,00’dan sonra potansiyel değerleri pikin veya
dalganın
şeklinin
yayvanlaşması
ve
bozulması
nedeniyle
düzgün
olarak
okunamamıştır. Lornoksikam için pH değişimi ile elektroaktif grubun asit-baz
formunda pKa değerinin camsı karbon elektrot ile 4,00; boron-doped diamond
elektrot ile 4,70 civarında olduğu görülmektedir. Literatürlerde lornoksikam için
verilen pKa değeri pKa2 = 4,70 (The Merck Index, Thirteenth Edition, 2001) olarak
verilmiştir. Deneylerimizde elde edilen değerler de bu değere oldukça yakın
bulunmuştur.
Pik üzerindeki pH çalışmaları sonucu elde edilen sonuçlar bulgular bölümünde
detaylı olarak verilmiştir. Lornoksikam’ın camsı karbon elektrot üzerinde yapılan pH
incelemelerine göre:
Ep (mV) = -39,66 pH + 797,35 r = 0,979 (pH 0,30-4,00 arası)
Ep (mV) = -11,36 pH + 665,88 r = 0,967 (pH 4,00-11,00 arası)
denklemleri bulunmuştur.
Lornoksikam’ın boron-doped diamond elektrot üzerinde yapılan pH incelemelerine
göre:
200
Ep (mV) = -34,10 pH + 853,91
r = 0,988 (pH 0,30-4,70 arası)
denklemi bulunmuştur.
Yeni farmasötik maddelerin indirgenme-yükseltgenme davranışlarını incelemek için
voltametrik yöntemler, özellikle bunlar arasından dönüşümlü voltametri en uygun
olanıdır. DV sayesinde lornoksikam saf maddesinin aktiviteye bağlı redoks
mekanizması aydınlatılmakta ve bileşiğin metabolitleri hakkında bilgi edinilmektedir
(Clohs, L. ve McErlane, K.M., 2001), (Demircigil, B.T. ve ark., 2002; Özkan S.A. ve
ark., 2003a; Özkan S.A. ve ark., 2003b; Süzen, S. ve ark., 2003; Bermejo, E. ve ark.,
2000; Grimshow, J., 2000; Yılmaz, S. ve ark., 2001; Sagar, K. ve ark., 1992;
Humphries, K. ve Dryhurst, G., 1987; Süzen, S. ve ark., 2001; Özkan, S.A. ve Uslu,
B., 2002), (Uslu, B. ve Özkan, S.A., 2004; Wang, H.S. ve ark., 2002; Oliveira-Brett,
A.M. ve ark., 2002)
Bu verilere göre lornoksikam’ın tiazin halkası üzerindeki –OH grubu üzerinden
asidik ve bazik ortamda yükseltgendiğini düşünmekteyiz (Beltagi, A.M. ve ark.,
2002; Torriero, A.A.J. ve ark., 2006). Lornoksikam’a ait yükseltgenme piki
meloksikam, piroksikam ve tenoksikam model ilaçlarıyla pH taraması yapılarak
karşılaştırıldı.
Meloksikam için yapılan pH taraması çalışmaları sonucunda elde edilen sonuçlar
bulgular bölümünde detaylı olarak verilmiştir. Buna göre camsı karbon elektrot ile
Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -31,72 pH + 674,40 r = 0,986 (pH 0,30-6,00 arası)
Boron-doped diamond elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -41,23 pH + 807,05 r = 0,990 (pH 0,30-4,00 arası)
Ep (mV) = -7,08 pH + 682,06
r = 0,985 (pH 4,00-9,00 arası)
201
olarak görülmüştür. Burada görüldüğü gibi meloksikam için deneysel pKa değerleri
camsı karbon elektrot ile 6,00; boron-doped diamond elektrot ile 4,00 olarak
bulunmuştur. Bu değerler meloksikam’ın literatür değeri olan 4,08’e (The Merck
Index, Thirteenth Edition, 2001) yakın bulunmuştur.
Piroksikam için yapılan pH taraması sonuçları da bulgular bölümünde detaylı olarak
verilmiştir. Buna göre camsı karbon elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -38,42 pH + 725,61 r = 0,993 (pH 0,30-6,00 arası)
Ep (mV) = -8,25 pH + 557,69
r = 0,984 (pH 6,00-11,00 arası)
Boron-doped diamond elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -39,81 pH + 866,52 r = 0,989 (pH 0,30-5,70 arası)
olarak görülmüştür. Görüldüğü gibi piroksikam için deneysel pKa değerleri camsı
karbon elektrot ile 6,00, boron-doped diamond elektrot ile 5,70 olarak bulunmuştur.
Bu madde için bulunan pKa değerleri literatür değerine (6,30) (The Merck Index,
Thirteenth Edition, 2001) yakın bulunmuştur.
Tenoksikam için yapılan pH taraması sonuçları da
bulgular bölümünde detaylı
olarak verilmiştir. Buna göre camsı karbon elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -36,25 pH + 707,86 r = 0,982 (pH 0,30-6,00 arası)
Boron-doped diamond elektrot ile Ep-pH ilişkisi:
Ep (mV) = -38,39 pH + 838,63 r = 0,994 (pH 0,30-5,00 arası)
olarak görülmüştür. Deneysel pKa değerleri camsı karbon elektrot ile 6,00, borondoped diamond elektrot ile 5,00 olarak bulunmuştur. Bu madde için bulunan pKa
202
değeri literatür değerine pKa1 = 5,30 ve pKa2 = 1,10 (The Merck Index, Thirteenth
Edition, 2001) yakın bulunmuştur. Ancak geliştirilen yöntemle pKa2 değeri
bulunamamıştır.
Lornoksikam için DV, DPV ve KDV yöntemlerine ait çeşitli tamponlar içerisinde
her iki elektrot ile elde edilen pik potansiyeli - pH eğrilerine bakıldığı zaman
potansiyelin pH arttıkça daha az pozitif değerlere kaydığı pH 9,00-10,00’dan sonra
pikin iyice yayvanlaştığı ve kaybolduğu görülmektedir.
Lornoksikam’ın camsı karbon elektrot için DV yöntemine ait bazı tampon
çözeltilerinden elde edilen pik potansiyeli (3. devir)-pH eğrilerinde (Şekil 3.53) EppH denkleminin eğimi incelendiğinde pH 0,30-4,00 arasında -39,66 mV olarak
bulunmuştur. Boron-doped diamond elektrot için DPV yöntemine ait bazı tampon
çözeltilerden elde edilen pik potansiyeli-pH eğrilerinde (Şekil 3.54) Ep-pH
denkleminin eğimi incelendiğinde pH 0,30-4,70 arasında -34,10 mV olarak
bulunmuştur. 59 mV’un (Nernst denklemindeki eğim) yaklaşık yarısı değere sahip
eğimle potansiyelin daha az pozitif potansiyellere kayması, bu olayda 2 elektron ve 2
proton iyonunun etkili olduğunu göstermektedir (Beltagi, A.M. ve ark., 2002;
Torriero, A.A.J. ve ark., 2006).
Elde edilen 8 devirli DV eğrilerinde camsı karbon elektrodun cevabı H2SO4
çözeltilerinde ilk devirde yüksek çıkmakta, daha sonraki devirlerde azalmaktadır.
Ancak fosfat, BR ve asetat tamponlarında elektrot cevabı ilk eğrilerde yeterli
derecede gözlenemezken daha sonraki devirlerde pik şekilleri daha belirgin
olmaktadır. Bu da asit ortam dışındaki çözeltilerde yüzey olaylarının etkili olduğunu
göstermektedir. Bu amaçla sıyırma tekniği ile çalışılmak istenmiş; ancak
optmizasyondan sonra tekrar edilebilir sonuçlar elde edilememiştir.
Elde edilen 8 devirli DV eğrilerinde boron-doped diamond elektrodun cevabı ilk
devirde yüksek çıkmakta, daha sonraki devirlerde azalmaktadır. Tahmini olarak ilk
devirde yüzeyde tutulmuş olan maddeler ve difüzyonla elektrot yüzeyine gelen
moleküller reaksiyona girmektedir. Ancak 2. ve daha sonraki devirlerde yeni bir
203
adsorbsiyon dengesinin kurulması için yeterli zaman olmadığından, elektrot
yüzeyinde sadece difüzyonla ulaşan moleküller reaksiyona girmektedir.
Lornoksikam’ın tayini için doğru, duyarlı ve seçici bir voltametrik yöntem
geliştirmek amacıyla yapılan çalışmalarda DV’ye göre daha keskin ve iyi belirlenmiş
piklerin elde edilmesinden dolayı DPV ve KDV teknikleri seçilmiştir. Analitik
açıdan en düzgün ve keskin piklerin elde edildiği ve tekrar edilebilirliğin iyi olduğu
0,1 M H2SO4 ve pH 2,00 BR tamponu sırasıyla camsı karbon ve boron-doped
diamond elektrotlar için çalışma ortamı olarak seçilmiştir. Bu koşullarda yapılan
voltametrik analiz çalışmaları, hem camsı karbon elektrodun hem de boron-doped
diamond elektrodun, lornoksikam’ın voltametrik yöntemlerle analizine uygun
elektrot olduğunu göstermiştir. Camsı karbon elektrot ile 0,1 M H2SO4 içerisinde
lornoksikam için DPV tekniği ile 4x10-7 M - 2x10-5 M; KDV tekniği ile 4x10-7 M 4x10-5 M derişim aralığında doğrusallık bulunmuştur (Çizelge 3.42). Yakalama sınırı
olarak DPV için 4,98 x10-8 M, KDV için 1,66 x10-8 M bulunmuştur. Tayin alt sınırı
olarak ise DPV için 1,66 x10-7 M, KDV için 5,54x10-8 M değerleri bulunmuştur.
Boron-doped diamond elektrot ile pH 2,00 BR tamponu içerisinde lornoksikam için
6x10-7 M - 1x10-4 M derişim aralığında doğrusallık bulunmuştur (Çizelge 3.45).
Yakalama sınırı olarak DPV için 1,71 x10-7 M, KDV için 1,63 x10-7 M bulunmuştur.
Tayin alt sınırı olarak ise DPV için 5,71 x10-7 M, KDV için 5,43x10-7 M değerleri
bulunmuştur.
Voltametrik incelemenin standart madde üzerinde yapılmasından sonra her iki teknik
ve elektrot da lornoksikam’ın ticari preparatı olan Xefo® tabletlere uygulanmıştır.
Tabletler iyice toz haline getirilip daha önceki bölümlerde (Bölüm 2.4.2.5) anlatıldığı
gibi çözeltileri hazırlanıp voltamogramlar alınmıştır. Toz edilmiş tablet örneğinden
bilinen miktarda lornoksikam içeren numunelerin üzerine, bilinen miktarda saf
lornoksikam ilave edilerek geri kazanım çalışmaları için örnekler hazırlanmıştır. Bu
örneklerden her iki elektrot ile alınan voltamogramlardan ve hesaplanan % geri
kazanım değerlerinin yüksek olmasından dolayı (camsı karbon elektrot ile DPV için
% 100,78; KDV için % 100,07; boron-doped diamond elektrot ile DPV için % 99,07;
KDV için % 100,17) tablet içerisindeki katkı maddelerinin yöntemimizi etkilemediği
204
ve geliştirilen yöntemlerin lornoksikam etken maddesi için seçici olduğu sonucuna
varılmıştır.
Geliştirilen yöntemlerin insan serum örneklerine ilave edilen lornoksikam’ın geri
kazanım çalışmalarına uygun olup olmadığı da araştırılmış ve elde edilen
sonuçlardan serum örnekleri içerisinde yer alan ve girişim yapması muhtemel
maddelerden (endojen maddeler) etkilenmediği görüşüne hem voltamogramlara hem
de hesaplanan % geri kazanım sonuçlarına bakılarak varılmıştır. Seum örneklerinde
KDV tekniğiyle tekrar edilebilir sonuçlar alınmış, DPV tekniği serum örneklerine
başarıyla uygulanamamıştır.
Geliştirilen
voltametrik
tekniklerin
doğruluğu,
kesinliği,
duyarlılığı,
uygulanabilirliği ve seçiciliğini gösterebilmek için validasyon çalışmaları yapılmış
ve elde edilen sonuçlarla yöntemlerin tekrar edilebilirliği, duyarlılığı, doğruluğu,
seçiciliği ve uygulanabilirliği gösterilmiştir (Çizelge 3.42, 3.43, 3.44, 3.45, 3.46,
3.47, 3.48, 3.49, 3.50, 3.51, 3.52, 3,53, 3.54, 3.55, 3.56, 3.57, 3.58, 3.59, 3.60, 3.61).
205
5. SONUÇ ve ÖNERİLER
Bu çalışmanın birinci bölümünde lornoksikam’ın camsı karbon elektrot ve borondoped diamond elektrot üzerindeki yükseltgenme yönündeki davranışları, DV, DPV
ve KDV teknikleri kullanılarak incelenmiştir. Ortamın pH’ının, destek elektroliti
cinsinin ve madde derişimlerinin yükseltgenme olayı üzerine etkileri duyarlı bir
şekilde araştırılmıştır. Bunun için 0,1 M ve 0,5 M H2SO4, fosfat tamponu (pH 2,007,96), asetat tamponu (pH 3,72-5,70), BR tamponu (pH 2,02-12,00) kullanılmıştır.
Yapılan çalışmalar sonucu en uygun ortamın (keskin, tekraredilebilir ve oldukça
büyük pikin elde edildiği) camsı karbon elektrot için 0,1 M H2SO4 olduğu, borondoped diamond elektrot için pH 2,00 BR tamponu olduğu bulunmuştur.
DV tekniği ile 0,1 M H2SO4 içerisinde ve pH 2,00 BR tamponunda 5-1000 mVs–1
tarama hızlarında iki farklı derişimde kinetik incelemeler yapılmıştır. Bu
incelemelerde Ip – v1/2, logIp – log v verileri incelenmiştir. Bunlara ilave olarak
Tafel verileri de kinetik amaçla değerlendirilmiştir. Lornoksikam’ın camsı karbon
elektrot ile geri dönüşümsüz ve difüzyon kontrollü olarak yükseltgendiği fakat yüzey
reaksiyonlarının da etkili olduğu bulunmuştur. Lornoksikam’ın boron-doped
diamond elektrotla ise geri dönüşümsüz ve difüzyon kontrollü olarak yükseltgendiği
bulunmuştur.
Çalışmanın ikinci bölümünde ise camsı karbon elektrot ve boron-doped diamond
elektrot kullanılarak kalibrasyon eğrileri elde edilmiştir. Camsı karbon elektrot
kullanılarak lornoksikam için geliştirilen DPV yöntemi ile 4x10-7 - 2x10-5 M ve KDV
yöntemi ile 4x10-7 - 4x10-5 M derişim aralığında doğrusallık saptanmıştır. Borondoped diamond elektrot kullanılarak geliştirilen voltametrik teknikler ile hem DPV
hem de KDV için 6x10-7 - 1x10-4 M derişim aralığında doğrusallık saptanmıştır.
Kalibrasyon eğrilerine ait gerekli diğer validasyon hesaplamaları yapılıp,
çizelgelerde verilmiştir. Geliştirilen her iki voltametrik teknik de lornoksikam’ın
tablet formuna basit, hızlı ve doğrudan uygulanabilmiştir. Tablet içindeki katkı
maddelerinin çalışmamızı etkilemediğini, geliştirilen yöntemlerin lornoksikam için
seçici olduğunu kanıtlamak için geri kazanım çalışmaları yapılmıştır.
206
Geliştirilen yöntemlerin insan serum örneklerine uygulanabilirlik çalışmaları
yapılmış ve elde edilen sonuçlara göre bu ortamlarda herhangi bir girişim olmadan,
KDV yöntemiyle tayin yapılabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Deney süresi boyunca
örnek çözeltilerde herhangi bir bozulma olmamıştır.
Sonuç olarak, lornoksikam’ın tayini için hızlı, kolay, doğru, kesin, duyarlı, seçici ve
herhangi bir ayırma işlemine gerek duyulmayan voltametrik teknikler geliştirilmiş ve
bunların lornoksikam içeren tablet formlarına ve insan serum örneklerine
uygulanabilirliği istatistiksel olarak gösterilmiştir. Geliştirilen DPV ve KDV
yöntemlerinin tamamen validasyonu yapılmıştır.
Geliştirilen her iki yöntemin birbiriyle uyumunu kanıtlayabilmek için geliştirdiğimiz
tekniklerle elde edilen tablet analiz sonuçları, birbirleri ile istatistiksel olarak studentt ve F testleri ile karşılaştırılmış ve aradaki farkın önemsiz bulunması geliştirilen
yöntemlerin doğru, kesin ve birbirleriyle uyumlu, kesinliklerinin birbirlerine yakın
olduğunu, lornoksikam tablet analizlerinde kullanılabileceğini göstermiştir.
Elde edilen bütün bu veriler ışığında geliştirilen bu analiz yöntemlerinin, yeterli
doğruluk ve duyarlıkla lornoksikam’ın farmasötik dozaj formlarından ve serum
numunelerinden (KDV yöntemi ile) analizinde kullanılabileceği önerilmektedir.
207
ÖZET
Lornoksikam’ın Elektroanalitik İncelenmesi ve Tayini
Lornoksikam’ın yükseltgenme davranışı camsı karbon ve boron-doped diamond
elektrotlar üzerinde geniş pH aralığında, dönüşümlü voltametri (DV), diferansiyel
puls voltametrisi (DPV) ve kare dalga voltametrisi (KDV) teknikleri kullanılarak
çalışıldı. Deneyler, destek elektroliti cinsinin, pH’ın ve tarama hızının yükseltgenme
reaksiyonu üzerindeki etkilerini incelemek amacı ile fosfat, asetat, Britton-Robinson
tamponları ve H2SO4 içerisinde geniş bir tarama aralığında (5-1000 mVs–1)
gerçekleştirildi. Molekül, her iki elektrotla da tersinmez ve difüzyon kontrollü olarak
yükseltgendi; fakat bazı deneysel sonuçlar camsı karbon elektrot üzerinde yüzey
reaksiyonlarının da etkili olduğunu gösterdi.
Analitik amaçlar için en uygun şartlar belirlendi, parametre optimizasyonları yapıldı
ve DPV ve KDV yöntemleri miktar tayini için seçildi.
Uygun şartlarda DPV ve KDV teknikleriyle camsı karbon elektrot kullanılarak 0,1 M
H2SO4 içerisinde DPV ile 4x10-7 - 2x10-5 M ve KDV ile 4x10-7 - 4x10-5 M derişim
aralığında; boron-doped diamond elektrot kullanılarak pH 2,00 BR tamponu
içerisinde hem DPV hem de KDV ile 6x10-7 - 1x10-4 M derişim aralığında
doğrusallıklar bulundu.
Yöntemlerin uygulanabilirliği, lornoksikam’ın farmasötik dozaj formlarında, insan
serum örnekleri üzerindeki uygulamaları ile gösterildi. Yöntemlerin doğruluğu,
kesinliği, seçiciliği, duyarlığı, gün içi ve günler arası tekrar edilebilirliği istatistiksel
olarak araştırıldı.
Anahtar sözcükler: Lornoksikam, voltametri, miktar tayini, farmasötik dozaj formu,
serum, validasyon.
208
SUMMARY
Electroanalytical Investigation and Determination of Lornoxicam
The oxidative behavior of lornoxicam was studied at a wide pH range on glassy
carbon and boron-doped diamond electrodes, using cyclic voltammetric (CV),
differential pulse voltammetric (DPV) and square wave voltammetric (SWV)
techniques. To investigate the effects of the nature of the supporting electrolyte, pH
and scan rate on the anodic reactions were performed in sulphuric acid solution,
phosphate, acetate and Britton-Robinson buffers in a wide scan rate interval (5-1000
mVs–1). The molecule was oxidized irreversibly and by diffusion-controlled with
both electrodes; but the experimental results showed that some surface reactions may
be effective on the glassy carbon electrode.
Optimum conditions were determined and optimization of parameters for analytical
applications were obtained and DPV and SWV techniques were selected for the
determination.
The currents were found lineer within a concentration range of 4x10-7 - 2x10-5 M for
DPV and 4x10-7 - 4x10-5 M for SWV in 0,1 M H2SO4 on glassy carbon electrode and
6x10-7 - 1x10-4 M in pH 2,00 BR buffer on boron-doped diamond electrode with DPV
and SWV techniques.
The applicability of the proposed methods were shown by the analysis of lornoxicam
in pharmaceutical dosage forms and serum samples. The accuracy, precision,
selectivity, sensitivity, repeatability and reproducibility of the methods were
investigated statistically.
Key words : Lornoxicam, voltammetry, determination, pharmaceutical dosage form,
serum, validation.
209
KAYNAKLAR
ADAMOVICS, J.A., (1997). Chromatographic Analysis of Pharmaceuticals, Marcel Dekker,
New York
ADAMS, R.N., Mc CLURE, J.H., MORRIS, J.B., (1958). Chrono – potentiometric studies at
solid electrodes. Anal. Chem., 30: 471
AHUYA, S., SCYPINSKI, S., (2001). Handbook of Modern Pharmaceutical Analysis,
Academic Press, New York.
ALTUN, Y., DOGAN-TOPAL, B., USLU, B., OZKAN, S.A., (2008). Anodic behavior of
sertindole and its voltammetric determination in pharmaceuticals and human serum using
glassy carbon and boron-doped diamond electrodes. Electrochimi. Acta, 54: 1893-1903,
BELTAGI, A.M., GHONEIM, M.M., RADI, A., (2002). Electrochemical reduction of
meloxicam at mercury electrode and its determination in tablets. J. Pharm. and Biomed
Anal., 27: 795-801
BERMEJO, E., ZAPARDİEL, A., PEREZ-LOPEZ, J.A., CHICHARRO, M., SANCHEZ A.,
HERNANDEZ L., (2000). Electrochemical study of mefexamide at glassy-carbon electrodes
and its determination in urine by differential pulse voltammetry. J. Electroanal. Chem.,
481:52
BİRYOL, İ., KABASAKALOĞLU, M., ŞENTÜRK, Z., (1989) Investigation of mechanism
of the electrochemical oxidation of bamipine hydrochloride by voltammetry. Analyst, 114:
181-184
BİRYOL, İ., USLU, B., KÜÇÜKYAVUZ, Z. (1996). Voltammetric determination of
imipramine hydrochloride and amitriptyline hydrochloride using a polymer modified carbon
paste electrode. J.Pharm.Biomed.Anal, 15: 371-381
BİRYOL, İ., USLU, B., KÜÇÜKYAVUZ, Z. (1998). Voltammetric determination of
amoxicillin using a carbon paste electrode modified with poly (4- vinyl pyridine ). STP
Pharm.Sci., 8 (6): 383-386
BISHOP, E., HUSSEIN, W., (1984). Anodic voltammetry of dopamine, noradrenaline and
related compounds at rotating disc electrodes of platinum and gold. Analyst, 109: 627-632
BOCRIS, J.O.M., REDDY, A.K.N., (1970). Modern Electrochemistry. Vol: 2 London: Mc
Donald Co Ltd.
BOND, A.M., (1980). Modern Polarographic Methods in Analytical Chemistry, New York
Marcel Dekker Inc.
BRAGGIO, S., BARNABY, R.J., GROSSI, P., CUGOLA, M., (1996). A strategy for
validation of bioanalytical methods. J. Pharm. Biomed. Anal., 14: 375-388
BREZINA, M., ZUMAN, P., (1958). Polarography in Medicine. Biochemistry and
Pharmacy. New York, Interscience Publishers
210
CHRISTIE, J.H., TURNER, J.A., OSTERYOUNG, R.A., (1977) Square wave voltammetry
at the dropping mercury electrode . Theory. Anal. Chem., 49 (13): 1899-1913
CLOHS L., MCERLANE K.M., (2001). Development of a capillary electrophoresis assay
for the
determination of carvedilol enantiomers in serum using cyclodextrins.
J.Pharm.Biomed. Anal., 24: 545
COX, J.A., GADD, S.E., DAS, B.K., (1988). Modification of glassy carbon with a stable
film containing iridium oxide and palladium. J. Electroanal. Chem., 256: 199-205
DEMİRCİGİL, B.T., ÖZKAN, S.A., ÇORUH, Ö., YILMAZ, S. (2002). Electrochemical
behavior of formoterol fumarate and its determination in capsules for inhalation and human
serum using differential pulse and square wave voltammetry. Electroanalysis, 14(2): 122127
DEMİRCİGİL, B.T., USLU, B., ÖZKAN, Y., ÖZKAN, S.A., ŞENTÜRK, Z., (2003).
Voltammetric oxidation of ambroxol and application to its determination in pharmaceutical
and in drug dissolution studies. Electroanalysis, 15 (3): 230-234
DERMİŞ, S., BİRYOL, İ., (1990). Anodic oxidation of some phenothiazine derivatives on
pretrated platinum and ruthenium electrodes. J. Pharm. Biomed. Anal., 8: 999-1003
DOGAN, B., USLU, B., ÖZKAN, S.A., (2004). Anodic adsorptive stripping voltammetry of
the hypertensive drug candesartan cilexetil at the glassy carbon electrode. Die Pharmazie,
11: 840-844
DOGAN, B., ÖZKAN, S.A., USLU, B., (2005a). Electrochemical characterization of
flupenthixol and rapid determination of the drug in human serum and pharmaceuticals by
voltammetry. Anal. Lett., 38: 641-656
DOGAN, B., USLU, B., SÜZEN, S., ÖZKAN, S.A. (2005b). Electrochemical evaluation of
nucleoside analogue lamivudine in pharmaceutical dosage forms and human serum.
Electroanalysis, 17: 1886-1894
DOGAN, B., CANBAZ, D., ÖZKAN, S.A., USLU, B., (2006). Electrochemical methods for
determination of protease inhibitor indinavir sulfate in pharmaceutics and human serum. Die
Pharmazie, 61: 409-413
DOGAN, B., TUNCEL, S., USLU, B., ÖZKAN, S.A., (2007). Selective electrochemical
behaviour of highly conductive boron-doped diamond electrodes for fluvastatin sodium
oxidation. Diamond & Rel. Material., 16: 1695-1704
DOGAN-TOPAL, B., USLU, B., ÖZKAN, S.A., (2008). Voltammetric studies on the HIV-1
inhibitory drug efavirenz: The interaction between dsDNA and drug using electrochemical
DNA biosensor and adsorptive stripping voltammetric determination on disposable pencil
graphite electrode. Biosensors and Bioelectronics, 24: 2358-2364
EGGERTSEN, F.T., WEISS, F.T., (1956), Effect of structure of certain amine indicators on
oxidation potential and color intensity on oxidation. Anal Chem., 28: 1000
ERDEM A., OZSOZ M., (2002), Electrochemical DNA biosensors based on DNA-drug
interactions. Electroanalysis., 14: 965-974
211
ERMER, J., (2001), Validation in pharmaceutical analysis. Part 1: An intergrated approach.
J. Pharm. Biomed. Anal. 24, 755-767
EVANS, J.F., KUWANA, T., (1977), Radiofrequency oxygen plasma treatment of pyrolytic
graphite electro surface. Anal. Chem., 49: 1632-1635
FAGAN, D.T., HU, I.F., KUWANA, T., (1985). Vacuum heat treatment for activation of
glassy carbon electrode. Anal. Chem., 57: 2759-2763
FERRET and PHILIPS, (1985), Studies in polarography. The rotating platinum electrode.
Trans. Faraday Soc., 51: 390
GHONEIM, M.M., BELTAGI, A.M., RADI, A., (2002). Square-wave adsorptive stripping
voltammetric determination of the anti-inflammatory drug lornoxicam. Anal. Sci., 18: 183186
GREEF, R., PEAT, R., PETER, L.M., PLETCHER, D., ROBINSON, J., (1990).
Instrumental Methods in Electrochemistry, London, Ellis Harwood Series in Physical
Chemistry.
GRIMSHOW, J.(Ed.) (2000).Electrochemical Reactions and Mechanisms in Organic
Chemistry, 1st Ed., Elsevier Sci. Pub., Amsterdam, p. 201
HART, J.P., (1990). Electroanalysis of Biologically Important Compounds. Ellis Horwood
Series in Analytical Chemistry. p.: 20-21
HERSHENHART, E., Mc CREEY, R.L., KNIGHT, R.D., (1984). In situ cleaning and
activation of solid electrode surface by pulsed laser light. Anal. Chem., 56: 2256-2257
HOPKALA, H., POMYKALSKİ, A., (2003). TLC analysis of inhibitors of cyclooxygenase
and videodensitometric determination of meloxicam and tiaprofenic acid. J. Planar
Chromatogr.-Modern TLC, 16: 107-111
HU, I.F., KARWEIK, D.H., KUWATA, T., (1985). Activation and deactivation of glassy
carbon electrodes. J. Electroanal. Chem., 188: 59-72
HUMPHRIES, K., DRYHURST, G., (1987). Electrochemical
hydroxytryptophan in acid solution. J.Pharm. Sci., 76: 839
oxidation
of
5-
http://tr.wikipedia.org/wiki/Non_steroidal_antienflamatuar_ilaclar
IBRAHIM, M.S., SHEHATTA, I.S., AL-NAYELI, A.A., (2002). Voltametric studies of the
interaction of lumazine with cyclodextrins and DNA. J. Pharm. Biomed., 28: 271-225
INTERNATIONAL CONFERENCE ON HARMONIZATION (ICH 1994). Draft Guideline
on Validation of Analytical Procedures for Pharmaceuticals, Availability, Feg. Reg., 59,
9750
JOSEPH-CHARLES, J., BERTUCAT, M., (1999). Simultaneous high performance liquid
chromatographic analysis of non-steroidal anti-inflammatory oxicams in pharmaceutical
preparations. J. Liq. Chromatogr & Rel. Tech., 22: 2009-2021
212
KABASAKALIAN, P., Mc GLOTTEN, J., (1958). Polarographic oxidation of phenothiazine
tranquilizers. Anal. Chem., 30: 471
KERMAN, K., MERIC, B., OZKAN, D., KARA, P., ERDEM, A., OZSOZ, M., (2001).
Electrochemical DNA biosensor for the determination of benzo[a]pyrene-DNA adducts.
Anal.Chim.Acta. 450: 45-52
KERMAN, K., OZKAN, D., KARA, P., MERIC, B., GOODING, J.J., OZSOZ, M., (2002).
Voltammetric determination of DNA hybridization using methlene blue and self-assembled
alkanethiol monolayer on gold electrodes. Anal. Chim. Acta, 462: 39-47
KISSINGER, P.T. ; HEINEMAN, W.R., (1996) Laboratory Techniques in Electroanalytical
Chemistry, 2nd Ed. Revised and Expanded, New York, Marcel Dekker Inc.
KOLTHOF, I.M., TANAKA, N., (1954), Rotated and stationary platinum wire electrode.
Anal. Chem., 26: 632-636
LANE, R.F., HUBBARD, A.T., (1976). Differential double pulse voltammetry at
chemicallymodified platinum electrodes for in vivo determination catecholamines. Anal.
Chem., 48: 1287-1293
LA-SCALEA, MA., SERRANO, SHP, FERREIRA, EL., BRETT, A.M.O., (2002).
Voltammetric behavior of benznidazole at a DNA-electrochemical biosensor. J. Pharm.
Biomed. Anal., 29: 561-568
LAVIRON, E., ROULIER, L., DEGRAND, C., (1980). A multiplayer model for the study of
space distributed redox modified electrodes: Part II theory and application of linear potential
sweep voltammetry for a simple reaction. J. Electroanal. Chem., 112: 11-23
LUNTE, S.M., RADZIK, D.M., (1996). Pharmaceutical and Biomedical Applications of
Capillary Electrophoresis, Elsevier Science Ltd., New York
McDOWALL, R.D., (1999). The role of laboratory information management systems
(LIMS) in analytical method validation. Anal. Chim. Acta, 391: 149-158
NAFISI, S., KAHANGI, F.G., AZIZI, E., ZEBARJAD, N., RIAHI, H.A.T., (2006)
Interaction of zanamivir with DNA and RNA: Models for drug DNA and drug–RNA
bindings. J. Pharm. Mol.Struc., (baskıda)
NAKAMURA, A., NAKASHIMA, M.N., WADA, M., NAKASHIMA, K., (2005). Semimicro column HPLC of three oxicam non-steroidal anti-inflammatory drugs in human blood.
Bunseki Kagaku, 54: 755-760
NEMUTLU, E., DEMİRCAN, Ş., KİR, S., (2005). Determination of lornoxicam in
pharmaceutical preparations by zero and first order derivative UV spectrophotometric
methods. Pharmazie, 60: 421-425
NICHOLSON, R.S., SHAIN, I., (1964), Theory of stationary electrode polarography.
Anal.Chem. 36: 706-723
OLIVEIRA-BRETT, A.M., DICULESCU, V., PIEDADE, J.A.P., (2002). Electrochemical
oxidation mechanism of guanine and adenine using a glassy carbon microelectrode.
Bioelectrochem., 55: 61-62
213
OSTATNA, V., USLU, B., DOGAN, B., ÖZKAN, S.A., PALECEK, E., (2006). Native and
denatured bovine serum albumin. DC polarography, stripping voltammetry and constant
current chronopotentiometry. J.Electroanal.Chem., 593: 172-178
ÖZKAN, B., BİRYOL, İ.,ŞENTÜRK, Z. (1993) “Modifiye elektrotlara genel bir bakış”
FABAD J. Pharm.Sci., 18 (2): 95-101
ÖZKAN, S.A., BİRYOL, İ., ŞENTÜRK, Z., (1994). An activation method for glassy carbon
electrode. Tr. J. Chem. 18: 34-38
ÖZKAN, S.A., ŞENTÜRK, Z., BİRYOL, İ., (1997). Voltammetric determination
ofornidazole in pharmaceutical dosage forms based on reduction at an activate glassy carbon
electrode. Int.J. Pharm. 157: 137-144
ÖZKAN, S.A., ÖZKAN, Y., ŞENTÜRK., Z., (1998). Electrochemical reduction of
metronidazole at activated glassy carbon electrode and its determination in pharmaceutical
dosage forms. J. Pharm. Biomed. Anal. 17: 3299-3305
ÖZKAN, S.A., ERK, N., USLU, B., YILMAZ, N., BİRYOL, İ., (2000), Study on
electrooxidation of cefadroxil monohydrate and its determination by differential pulse
voltammetry. J. Pharm. Biomed. Anal., 17: 3299-3305
ÖZKAN S.A., USLU B., (2002). Electrochemical study of fluvastatin sodium--analytical
application to pharmaceutical dosage forms, human serum and simulated gastric juice. Anal.
Bioanal. Chem., 372: 582-586
ÖZKAN, S.A., USLU, B., ABOUL-ENEIN, H.Y., (2003a). Analysis of pharmaceuticals and
biological fluids using modern electroanalytical techniques. Crit. Rev. Anal. Chem., 33: 155181
ÖZKAN, S.A., USLU, B., ABOUL-ENEIN, H.Y., (2003b). Voltammetric investigation of
Tamsulosin. Talanta, 61: 147
ÖZKAN, D. KARADENİZ, H., ERDEM, A., MASCINI, M., ÖZSÖZ, M., (2004).
Electrochemical genosensor for mitomycin C–DNA interaction based on guanine signal. J.
Pharm. Biomed. Anal. 35: 905-912
ÖZKAN, S.A., DOĞAN, B., USLU, B., (2006). Voltammetric analysis of the novel
antipsychotıc drug quatiapine in human serum and urine. Microchim. Acta, 153: 27-35
PALECEK, E., JELEN, F., (2002). Electrochemistry of nucleic acids and development of
DNA sensors. Crit. Rev. Anal. Chem., 32: 261-270
PANZER, R.E., (1972). Behaviour of carbon electrodes in aqueous and non-aqueous system.
J. Electrochem. Soc., 119-864
PAPADOYANNİS, I.N., SAMANIDOU, V.F., (2004). Validation of HPLC instrumentation.
J. Liq. Chromatogr. Rel. Tech., 27: 753-783
PATRIARCHE, G.J., CHATEAU–GOSSELIN, M., VANDENBALCK, J.L., (1979).
Polarography and related electroanalytical techniques in pharmacy and pharmacology.
Electroanal. Chem., 11: 141-189
214
PRAVDA, M., (1998). Application of electrochemical sensors and detection system in
biomedical analysis. Thesis presented to fulfil the requirements for the degree of doctor in
Pharmaceutical Sciences. Vrijre Universiteit, Brussel.
RADHOFER-WELTE, S., DITTRICH, P., (1998). Determination of the novel non-steroidal
anti-inflammatory drug lornoxicam and its main metabolite in plasma and synovial fluid. J.
Chromatogr. B: Biomed. App., 707: 151-159
RAUF, S., GOODING, J.J., AKHTAR, K., GHAURI, M.A., RAHMAN, M., ANWAR,
M.A., KHALID, A.M., (2005), Electrochemical approach of anticancer drugs–DNA
interaction. J. Pharm. Biomed. Anal., 37: 205-217
RILEY, C.M., ROZANSKE, T.W., (1996) Development and Validation of Analytical
Methods. Elsevier Science Ltd., New York.
ROSS, Jr., (1977), The effect of anions hydrogen chemisorbtion and oxide formation in
aquous acids. J. Electroanal. Chem. 76: 139 - 145
RUSLING,J.F., (1984), Variations in electron-transfer rate at polished glassy carbon
electrodes exposed to air. Anal. Chem., 56: 575-578
RxMediaPharmaR 2009, İnteraktif İlaç Bilgi Kaynağı, Levent Üstünes (Ed.)
SAGAR, K., FERNANDEZ ALVAREZ, J.M., HUA, C., SMYTH M.R., MUNDEN, R.,
(1992). J. Pharm. Biomed. Anal., 10: 17
SHABIR, G.A., (2003). Validation high performance liquid chromatography methods for
pharmaceutical analysis. Understanding the differences and similarities between validation
requirements of the US Food and Drug Administration, the US Pharmacopeia and the
International Conference on Harmonization. J. Chromatogr. A., 987, 57-66
SHEARER, C.M., CHRISTENSON, K., MUJHERJI, A., PAPARIELLO, C.J., (1972). Peak
voltammetry at glassy carbon electrode of acetaminophen dosage forms. J. Pharm. Sci., 61:
1627
SKOOG, D.A., LEARY, J.J., (1996). Principels of Instrumental Analysis, 4th Ed., New York,
Saunders College Publishing p.: 538
SKOOG – HOLLER – NIEMAN. (2000). Analitik Kimya Temelleri. 7. Baskı Çeviri
Editörleri Esma Kılıç ve ark., Ankara, Bilim Yayıncılık p.: 460-466
SMYTH, M.R., VOS, J.G., (1992) Analytical Voltammetry, Volume XXVII, New York,
Elsevier Publications
SYNDER, L.R., KIRKLAND, J.J., GLAJCH, J.L., (1997). Practical HPLC Method
Development, 2nd Ed., John Wiley and Sons. Inc., New York
STUTTS, K.J., KOVACH, P.M., KUHR, W.G., WHITMAN, R.M., (1983). Enhanced
electrochemical reversibility at heat treated glassy carbon electrodes. Anal. Chem., 55: 16321634
215
SUWA, T., URANO, H., SHINOHARA, Y., KOKATSU, J., (1993). Simultaneous highperformance liquid chromatographic determination of lornoxicam and its 5’-hydroxy
metabolite in human plasma using electrochemical detection. J. Chromatogr.- Biomed. App.,
617: 105-110
SÜZEN, S., ATEŞ-ALAGÖZ, Z., DEMİRCİGİL, B.T., ÖZKAN, S.A., (2001). Synthesis
and analytical evaluation by voltammetric studies of some new indole-3-propionamide
derivatives. Il Farmaco, 56: 835
SÜZEN, S, DEMİRCİGİL, B.T., BUYUKBINGOL, E., ÖZKAN, S.A., (2003).
Electroanalytical evaluation and determination of 5-(3’- indolal)- 2-thiohydantoin derivatives
by voltammetric studies: possible relevance to invitro metabolism. New J. Chem., 27:1007
SWARTZ, M.E., KRULL, I.S., (1997) Anaytical Method Development and Validation, New
York, Marcel Dekker
ŞENTÜRK, Z., ÖZKAN, S.A., USLU, B., BİRYOL, İ., (1996). Anodic voltammetry of
fluphenazine at different solid electrodes. J. Pharm. Biomed. Anal., 15: 365-370
ŞENTÜRK, Z., ÖZKAN, S.A., ÖZKAN, N., (1998). Electroanalytical study of nifedipine
using activated glassy carbon electrode. J. Pharm. Biomed. Anal., 16: 801-807
TAHA, E.A., EL-ZANFALLY, E.S., SALAMA, N.N., (2003). Ratio derivative
spectrophotometric method otmail determination of some oxicams in presence of their
alkaline degradation products. Sci. Pharm., 71: 303-320
TAHA, E.A., SALAMA, N.N., ABDEL FATTAH, L.E.-S., (2004). Stability-indicating
chromatographic methods for determination of some oxicams. Journal of AOAC
International, 87: 366-373
TAHA, E.A., SALAMA, N.N., FATTAH, L.E.-S.A., (2006). Spectrofluorimetric and
spectrophotometric stability-indicating methods for determination of some oxicams using 7chloro-4-nitrobenz-2-oxa-1,3-diazole (NBD-Cl). Chem and Pharm. Bull., 54: 653-658
TAYLOR, R.J., HUMPFFAY, A.A., (1973). Electrochemical studies on glassy carbon
electrodes. Electroanal. Chem. And Interfacial Electrochem., 42: 347-354
THE MERCK INDEX, (2001) 13th Ed., New Jersey, MERCK & CO., INC., p: 1000, 1040,
1346, 1632
THORNTON, D.C., CORBY, K.T., SPENDEL, V.A., JORDAN, J., ROBBAT, A.,
RUTSTORM, D.J., EROS, M., RITZLER, G., (1985), Pretreatment and validation procedure
for glassy carbon voltammetric indicator electrodes. Anal. Chem., 57: 150-155
TJADEN, U.R., LANKELMA, J., POPPE, H., MUUSZE, R.G., (1976). Anodic coulometric
detection with a glassy carbon electrode in combination with reversed phase high
performance liquid chromatography. J. Chromatogr., 125: 275-286
TORRIERO, A.A.J., TONN, C.E., SERENO, L., RABA J., (2006). Electrooxidation
mechanism of non-steroidal anti-inflammatory drug piroxicam at glassy carbon electrode. J.
Electroanal. Chem., 588: 218-225
216
TUNÇEL, N., AYRAL, M.N., BİRYOL, İ., (1984). İn vivo ve in vitro elektrokimyasal
oksijen tayini. Doğa Bilim Dergisi, 8: 82-89
TURNER, J.A., CHRISTIE, J.H., VUKOVIC, M., OSTERYOUNG, R.A., (1977). Square
wave voltammetry at the dropping mercury electrode: Experimental. Anal. Chem., 49 (13):
1904-1908
USLU, B., (2002). Voltammetric analysis of alfuzosin HCl in pharmaceuticals, human serum
and simulated gastric juice. Electroanalysis, 14 (12): 866-870
USLU, B., BİRYOL, İ. (1999). Voltammetric determination of amoxicillin using a poly (Nvinyl imidazole) modified carbon paste. J. Pharm. Biomed. Anal., 20: 591-598
USLU, B., YILMAZ, S., ÖZKAN, S.A. (2001). Determination of olsalazine sodium in
pharmaceuticals by differential pulse voltammetry. Die Pharmazie, 56 (8): 629-632
USLU, B., ÖZKAN, S.A., (2002). Electrochemical characterisation of nefazodone
hydrochloride and voltammetric determination of the drug pharmaceuticals and human
serum. Anal. Chim. Acta, 462: 49-57
USLU, B., ÖZKAN, S.A., ABOUL-ENEIN, H.Y., (2002). Electrochemical study of sadenosyl-L-methionine and its differential pulse and square wave voltammetric
determination. Electroanalysis, 14 (11): 736-740
USLU, B., ÖZKAN, S.A., (2003). Electroanalytical characteristics of piribedil and its
differential puls and square wave voltammetric determination in pharmaceuticals and human
serum. J. Pharm. Biomed. Anal., 31: 481-489
USLU, B., ÖZKAN, S.A., (2004). Anodic voltammetry of abacavir and its determination in
pharmaceuticals and biological fluids. Electrochim. Acta, 49: 4321
USLU, B., DOĞAN, B., ÖZKAN, S.A., ABAUL-ENEIN, H.Y. (2005). Electrochemical
behavior of vardenafil on glassy carbon electrode: Determination in tablets and human
serum. Anal. Chim. Acta, 552: 127-134
USLU, B., DOĞAN, B., ÖZKAN, S.A., ABOUL-ENEIN, H.Y., (2005a). Voltammetric
investigation and determination of mefloquine. Electroanalysis, 17: 1563-1570
USLU, B., DOĞAN, B., ÖZKAN, S.A., (2005b). Electrochemical studies of ganciclovir at
glassy carbon electrodes and its direct determination in serum and pharmaceutics by square
wave and differential pulse voltammetry. Anal. Chim. Acta, 537: 307-313
USLU, B., ÖZKAN, S.A., ŞENTÜRK, Z., (2006). Electrooxidation of the antiviral drug
valacyclovir and its square-wave and differential pulse voltammetric determination in
pharmaceuticals and human biological fluids. Anal. Chim. Acta, 555: 341-347
USLU, B., ÖZKAN, S.A., (2007a). Electroanalytical application of carbon based electrodes
to the Pharmaceuticals. Anal. Lett., 40: 817-853
USLU, B., ÖZKAN, S.A., (2007b). Solid electrodes in electroanalytical chemistry: Present
applications and prospects for high throughput screening of drug compounds. Comb. Chem.
& High Throug. Screen., 10: 495-513
ÜNERİ, S., (1979). Elektrokimya Cilt 2. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
217
VAN DER LINDEN, W.E., DIEKER, J.W., (1986). Glassy carbon as electrode material in
electroanalytical chemistry. Anal. Chim. Acta., 199: 1-24
WANG, H.S., HU, H.X., CHEN, H.Y.(2002). Simultaneous determination of guanine
otmail ine in DNA using an electrochemically pretreated glassy carbon electrode. Anal.
Chim. Acta., 461: 243-250
WANG, J., HUTCHINS, L.D., (1985a). Activation of glassy carbon electrodes by alterning
current electrochemical treatment. Anal. Chim. Acta., 167: 325-334
WANG, J., LUO, D. B. (1985b). The determination of bilirubin by adsorptive stripping
voltammetry. J. Electroanal. Chem., 185: 61-71
WANG, J., HU, X.-J., (2002). Determination of lornoxicam by means of HPLC assay.
Chinese Pharmaceutical Journal, 37: 54-56
WANG, J., SHI, H.-Q., (2003). Determination of residual organic volatile solvents in
rifampin and lornoxicam by capillary gas chromatography with headspace sampling. Chinese
Pharm. J., 38: 291-293
WIGHTMAN, R.M., DEAKIN, M.R., KOVACH, P.M., KUHR, W.G., STUTTS, K.J.,
(1984). Methods to improve electrochemical reversibility at carbon electrodes. J.
Electrochem. Soc., 131: 1578-1583
WILLIARD H.H., MERRIT, L.L., DEAN, J.A., SETTLE, F.A., (1981). Instrumental
methods of analysis. 6th Ed., New York: Litton Educational Publishing Inc. P.: 691–734
YILDIZ, A., GENÇ, Ö., (1993). Enstrümental Analiz. Ankara, Hacettepe Üniversitesi
Yayınları 1.Baskı, p.: 352
YILMAZ, N., BİRYOL, İ., (1998a) Anodic Voltammetry of Cefotaxime J. Pharm. Biomed.
Anal., 17: 349-355
YILMAZ, N.,ÖZKAN, S.A., USLU, B.,ŞENTÜRK, Z., BİRYOL, İ. (1998b) “Determination
of terbutaline based on oxidation by voltammetry” J.Pharm.Biomed.Anal., 17: 349-355
YILMAZ S., USLU B., ÖZKAN S.A. (2001). Anodic oxidation of etodolac and its square
wave and differential pulse voltammetric determination in pharmaceuticals and human
serum. Talanta 54: 351
YOUNG, H.K., HYE, Y.J., PARK, E.-S., CHAE, S.-W., HYE, S.L., (2007). Liquid
chromatography-electrospray ionization tandem mass spectrometric determination of
lornoxicam in human plasma. Arc.Pharm. Res., 30: 905-910
ZENG, Y.-L., CHEN, X.-Y., ZHANG, Y.-F., ZHONG, D.-F., (2004). Determination of
lornoxicam in human plasma by LC/MS/MS. Yaoxue Xuebao, 39: 132-135
ZUMAN, P., BREZINA, M., (1962). Polarographic analysis in pharmacy progress in
polarography. Vol. 2th Ed. P. Zuman, I.M. Kolthoff, New York, Intersence Publishers
218
ÖZGEÇMİŞ
V.
Bireysel Bilgiler
SOYADI ADI
BOZAL Burçin
UYRUĞU TC
YAZIŞMA ADRESİ:
Hasköy M. Candan S. No: 1/3 SAMSUN
TELEFON
0 362 228 75 42
VI.
DOĞUM YERİ, TARİHİ
SAMSUN, 19.11.1984
MEDENİ DURUMU BEKAR
FAKS
E-MAIL:
[email protected]
-
Eğitimi
ÖĞRENİM
DÖNEMİ
DERECE
2007-2009
Yüksek Lisans
Ankara Üniversitesi
Analitik Kimya
2003-2007
Lisans
Ankara Üniversitesi
Eczacılık
1998-2002
Lise
ÖĞRENİM BİRİMİ
Samsun Anadolu Lisesi
Gülsüm Sami Kefeli
1995-1998
Ortaokul
İlköğretim Okulu
(SAMSUN)
Gülsüm Sami Kefeli
1990-1995
İlkokul
İlköğretim Okulu
(SAMSUN)
VII.
YABANCI DİLİ
SEVİYESİ
İngilizce
İyi
Ünvanları
DÖNEM
ÜNVANI
2007-…
ECZACI
ÖĞRENİM
ALANI
219
VIII. Mesleki Deneyimi
GÖREV
GÖREV TÜRÜ
KURULUŞ
DÖNEMİ
DENİZ ECZANESİ
2004-2005
STAJ
(SAMSUN)
2006
STAJ
SAMSUN GAZİ DEVLET
HASTANESİ
V. Bilimsel İlgi Alanları
Bildiriler
Burçin Bozal, Burcu Doğan-Topal, Bengi Uslu, Sibel A. Özkan, “İlaçlardan ve kan
serumundan irbesartan’ın elektrokimyasal yöntemlerle tayini”, 4. Ulusal Analitik
Kimya Kongresi, 25-27 Haziran 2008, Elazığ, P.9, 25/06/2008
Burçin Bozal, Bengi Uslu, “Voltammetric determination of lornoxicam in
pharmaceutics and human serum using a boron-doped diamond electrode”, 9.
ISOPS, 23-26 Haziran 2009, Ankara, P.46, 24/06/2009
Uluslararası Makaleler
B. Bozal, B. Dogan-Topal, B. Uslu, S. A. Özkan, H.Y. Aboul-Enein, “Quantitative
analysis of irbesartan in pharmaceuticals and human biological fluids by
voltammetry”, Analytical Letters, 2009 (baskıda)
B. Dogan-Topal, B. Bozal, B. Tolga Demircigil, B. Uslu, Sibel A. Ozkan,
“Electroanalytical studies and simultaneous determination of amlodipine besylate
and atorvastatine calcium in binary mixtures using first deriative of the ratiovoltammetric methods”, Electroanalysis, 2009 (baskıda)

1 1. GİRİŞ 1. 1. Elektrotların Yüzey Modifikasyonu ve

mahalli idareler ile mahalle muhtarlıkları ve ihtiyar heyetleri seçimi

Ayrıntılar İçin Tıklayın

tc eskişehir osmangazi üniversitesi bilimsel araştırma projeleri

Bilimsel Program

Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Alım İlanı

İlaç analizleri

EK-11 Sonuç Raporu Formatı Proje Türü

GRÜMLAB-Analiz Ücretleri Tablosu - GRUMLAB

rinoplasti uygulanan hastalarda postoperatif bulantı kusmanın