AHŞAP KALIPÇI
(SEVİYE 3)
YETERLİLİK KODU: 11UY0011-3
REViZYON 02, KASIM 2014
1
ĠÇĠNDEKĠLER
1.GĠRĠġ
2. KALIP PLANLARININ OKUNMASI
2.1. Yapı Projeleri Genel bilgisi
2.2. Kalıp Planlarının Okunması
3. AHġAP KALIP YAPIMINDA Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNE ĠLĠġKĠN
ÖNLEMLER
3.1. KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD)
3.2. ġantiyedeki Risk Unsurları ve Ġkazlar
3.3. Ġlk Yardım
4. AHġAP KALIP YAPIMINDA KULLANILAN ALET VE EKĠPMANLAR
5. AHġAP KALIP YAPIMINDA KULLANILAN MALZEMLER VE ARAÇLAR
5.1. Malzemeler
5.1.1. AhĢap
5.2. Araçlar
5.2.1. Çiviler ve Bulonlar
5.2.2. Metal Dikmeler
5.2.3. Kelepçe ve KuĢaklar
6. PLANIN ZEMĠNE UYGULANMASI (APLĠKASYON)
6.1. Aplikasyon Genel Bilgisi
6.2. Ġp Ġskelesi Yapım Süreci
7. KALIP ĠSKELELERĠ
8. KALIP YAPIM SÜRECĠ VE TEMEL ĠġLEMLER
8.1. Kalıp Yüzeylerinin Hazırlanması
8.2. AhĢap Kalıp Sistemleri
8.2.1. Temel Kalıpları
8.2.1.1. Tekil Temel Kalıpları
8.2.1.2. Sürekli Temel Kalıpları
8.2.1.3. Plak (Radye) Temel Kalıpları
8.2.1.4. Temel Aksları
8.2.2. Kolon Kalıpları
8.2.3. Duvar Kalıpları
8.2.4. KiriĢ Kalıpları
8.2.5. DöĢeme Kalıpları
8.2.5.1. Plak DöĢeme Kalıpları
8.2.5.2. DiĢli DöĢeme Kalıpları
8.2.5.3. Asmolen DöĢeme Kalıpları
8.2.6. Merdiven Kalıpları
8.2.6.1. Düz Kollu Merdiven Kalıpları
8.2.6.2. Dönel Merdiven Kalıpları
9. KALIP SÖKME ĠġLEMLERĠ
10. KAYNAKLAR
2
1. GĠRĠġ
Kalıp terimi, beton ile doğrudan temas halinde bulunan kalıp yüzey elemanları, gerekli
kalıp taĢıyıcı sistemini ve bağlama elemanları bütününü kapsamaktadır. Genelde kalıp;
taze betonu istenilen Ģekil ve boyutlara sokmak, betonda yüzey düzgünlüğünü
sağlamak, kendisini taĢıyacak duruma gelene kadar betonu desteklemek için tasarlanan
geçici bir yapı olarak tanımlanmaktadır.
Kalıp aynı zamanda;
betonu mekanik tesirlerden korumak,
betonun nemini kaybetmesini önlemek,
betona ısıl yalıtım sağlamak,
iĢçileri, malzeme ve ekipmanları aynı zamanda geçiĢ platformlarını (gerekli
olduğu hallerde) taĢıyabilmek,
dıĢ vibrasyon uygulanması halinde vibrasyonu betona iletmek,
prekast beton bileĢenler üretiminde kullanılması halinde (gerektiği durumlarda)
beton bileĢenlerin döküm alanından taĢınmasına kolaylık sağlayabilecek
dayanımda olmak,
Ģeklinde özetlenebilecek ikincil fonksiyonlara sahiptir.
Türkiye‟de konut yapılarının yaklaĢık %90„nının betonarme taĢıyıcı sistemli olarak
üretildiği görülmektedir. Üretimin önemli bir kısmı, geleneksel yapım yöntemleri ile
birim üretim ölçeğinde üretim yapan kiĢi ve küçük müteahhitlik kuruluĢları tarafından
gerçekleĢtirilmektedir. Diğer taraftan, betonarme yerinde döküm (in-sitü) olarak
gerçekleĢtirilen yapı üretiminde kalıp maliyetinin toplam betonarme sistem maliyetinin
yaklaĢık olarak %30„una kadar tutabildiği bilinmektedir.
Ülkenin genel ortam Ģartlarına uygun geliĢme eğilimi gösterme durumunda bulunan yapım
yöntemlerine parelel olarak kalıp teknolojileri de; yapı tasarımı, kalıp sistemi tasarımı ve
üretim organizasyonlarında rasyonel değiĢiklikler içeren bir geliĢme süreci izlemektedir.
Ancak, geleneksel yöntemlerle kalıp yapımında portatif çelik taĢıyıcı sistem (kalıp iskelesi)
ve bağlantı elemanları kullanımı yaygınlaĢmakla beraber, kalıp yüzey malzemesi olarak
büyük ölçüde masif ahĢap (tahta) kullanımının sürdüğü görülmektedir.
Geçici bir yapı durumunda bulunan kalıpların maliyetlerinin düĢürülmesinde; yapı
tasarımı ve üretim organizasyonunda sağlanacak rasyonel yaklaĢımların yanı sıra, kalıp
sisteminin tasarım sürecinde uygun yüzey malzemesi seçimi üretim maliyetleri ve
betonarme sistemin dayanıklılığı açısından önem taĢımaktadır.
Betonarme kalıpları: kalıp yüzeyleri, kalıp taĢıyıcı sistemi (kalıp iskelesi) ve bağlama
(birleĢtirme) elemanları gibi üç ana unsurdan oluĢmaktadır. Beton yüzey özelliklerini
doğrudan etkileyen kalıp yüzeyidir. Ancak kalıp yüzeyini destekleyen taĢıyıcı sistem ve
kalıp sistemini birleĢtiren elemanların kendi fonksiyonlarını en iyi Ģekilde yerine
getirmiĢ olmaları Ģarttır. Aksi takdirde özellikle beton dökümü ve taze betonun
mukavemet kazanması sürecinde ciddi problemler ortaya çıkabilir. Bu bakımdan kalıp
3
yüzey performansı yanı sıra taĢıyıcı ve birleĢtirici elemanların performansı da önem
taĢımaktadır.
Üretim sistemleri açısından bakıldığı zaman kalıp sistemleri yapı üretim sistemlerinin
bir parçası olarak görülmektedir. Yapı üretim sistemlerinin geleneksel ve endüstriyel
olarak iki ana gruba ayrılması, betonarme yapı üretiminin en önemli öğelerinden olan
kalıp sistemlerini de iki ana gruba ayırmıĢtır. Bu Ģekilde, betonarme kalıpları;
geleneksel kalıp sistemleri
endüstriyel kalıp
düĢünülmektedir.
sistemleri
olmak
üzere
iki
ana
grup
olarak
Endüstriyel yapı üretiminde (prefabrik yapı üretimi) kullanılan endüstriyel (prefabrik)
kalıp sistemleri, bu bölümün konusu olarak yer almayacaktır. Bu bölümde geleneksel
betonarme kalıpları üzerinde durulacaktır.
Geleneksel yöntemlerle betonarme yapı üretiminin en önemli ayırıcı faktörü olan
yerinde yapım (in situ) geleneksel kalıp sistemlerinin önemini artırmıĢtır. Daha önceden
belirtildiği gibi kalıp maliyetlerinin yapı üretim maliyetleri içerisinde önemli yere sahip
olması, kalıp maliyetlerini düĢürerek yapı üretim maliyetlerinin düĢürülmesi tercihlerini
ön plana çıkarmıĢtır. Yapı üretim sistemlerindeki teknolojik geliĢmeler paralel olarak
geleneksel betonarme kalıplarında da önemli geliĢmeler olmuĢtur. Bu geliĢmeler
sonucunda geleneksel kalıp sistemleri;
geleneksel kalıp sistemleri
geliĢmiĢ geleneksel kalıp sistemleri gibi iki an gruba ayrılmıĢtır.
GeliĢmiĢ geleneksel kalıp sistemleri ise kendi içerisinde
panel kalıp sistemleri
tünel kalıp sistemleri Ģeklinde sınıflandırılmaktadır.
Geleneksel kalıp sitemlerinde, kalıp malzemesi olarak masif kereste ve çivi kullanılarak
kalıp elemanları hazırlanmakta ve birleĢtirilmektedir. Bu nedenle, kalıp sökümü zor
olmakta ve kalıbın tekrara kullanım sayısı kullanılan yere ve kullanıcının becerisine
bağlı olarak 5-10 kere olabilmektedir.
Panel kalıp sistemlerinde, masif ahĢap, kontrplak ve çelik kullanılarak kalıp elemanları
hazırlanmakta ve özel metal montaj elemanları kullanılmaktadır. Kalıp sökümü
(demontaj Ģeklinde olmakta) oldukça kolay olmakta ve kalıbın tekrara kullanım sayısı
kullanılan yere ve kullanıcının becerisine bağlı olarak 90-100 kere olabilmektedir.
Tünel kalıp sistemlerinde ise kalıp malzemesi olarak metal kullanılmakta,
birleĢtirme iĢlemleri özel metal elemanlarla ve kaynaklamak sureti ile
yapılabilmektedir. Kalıp kurma ve sökme iĢlemleri çok hızlı ve kolay olmaktadır.
Sökme ve kurma iĢlemlerinde vinçler kullanı lmaktadır. Kalıp kullanım sayısı 1000–
1200 kere olabilmektedir.
Diğer bir yaklaĢımla betonarme kalıplarını kalıpladıkları yapı elemanının türüne göre;
Temel kalıpları,
4
Kolon kalıpları,
KiriĢ kalıpları,
Perde duvar kalıpları,
DöĢeme kalıpları,
Merdiven kalıpları,
Ģeklinde sınıflandırılmaktadır.
Betonarme kalıplarının kullanım sayılarından da anlaĢılabileceği gibi kullanılacak
kalıbın tercihinde üretim hacminin önemi büyük olacaktır. Ġlk maliyeti geleneksel
kalıplara göre çok yüksek olacak olan panel ve tünel kalıplar, eğer öngörülen tekrar
kullanıma ulaĢılabilirse yapım maliyetlerinin düĢürülmesine kaktı sağlayacaklardır.
5
2. KALIP PLANLARININ OKUNMASI
2.1. Yapı Projeleri Genel Bilgisi
Yapı projeleri, avan (ön) projeler ve tatbikat (uygulama) prjeleri olmak üzere iki
aĢamada hazırlanırlar. Adından da anlaĢılacağı üzere burada incemeye konu olan
projeler tatbikat projeleridir.
Tatbikat projeleri
Mimari tatbikat projeleri
Betonarme projeleri
Tesisat projeleri
gibi projelerden oluĢmaktadır.
Kalıp yapım iĢlerinde genelde mimari tatbikat projeleri ve betonarme projeleri
içerisinde yer alan planlardan yararlanılır.
Mimari tatbikat projeleri;
Vaziyet planı
Kat planları
Kesitler
GörünüĢler
Detaylar
gibi planlardan oluĢmaktadır.
Betonarme projeleri ise;
Temel aplikasyon planları
Temel kalıp planları
Temel donatı planları
Kolon aplikasyon planları
Kolon kalıp planları
Kolon donatı planları
gibi planlardan oluĢmaktadır.
2.1. Kalıp Planlarının Okunması
Yukarıda açıklanan tatbikat projeleri içerisinde kalıp yapım sürecinde kalıpçı ekibin
yararlanacağı planlar; kalıp planlarıdır. Yukarıda görüldüğü gibi kalıp planları yapı
projeleri içerisinde temel kalıp planları ve kolon kalıp planları olarak yer almaktadır.
Esasında kolon kalıp planları incelendiğinde kiriĢ, döĢeme ve merdiven kalıplarının da
bu planlardan yararlanılarak yapılabileceği görülecektir. Bu bölümde ahĢap kalıp
yapımına kaynak oluĢturması bakımından aĢağıda yer alan örnek planlar üzerinden
proje okumanın ilkeleri anlatılmaya çalıĢılmıĢtır. ġekil 2.1. de betonarme bina
projesinde bir kalıp planı, ġekil 2.2. de kalıp planı örneği üzerinde bazı elemanların
6
tanıtımı, ġekil 2.3. de kalıp planında merdivenin görünüĢü, ġekil 2.4. te kalıp planından
merdiven kalıbı planı ve donatısı, ġekil 2.5. de kalıp planından merdiven kalıbı planı,
ġekil 2.6. da kalıp planından merdiven kalıbı planı ve kesiti örnekleri görülmektedir. Bu
Ģekillerde yer alan kalıp planı örneklerinde; aks çizgileri, ölçü çizgileri; kolon, perde,
kiriĢ ve döĢemelerin kodları ve boyutları, kolon aplikasyonunda akslar; döĢeme ve
merdiven kotları, merdiven kalıp planlarında basamak ve rıhtlara iliĢkin ölçüler, çıkıĢ
hatları, sahanlık ve sahanlık kiriĢleri gibi kalıp planı elemanları tanıtılmaktadır.
ġekil 2.1. Betonarme bina projesinde kalıp planı örneği
7
ġekil 2.2. Kalıp planı örneği üzerinde bazı elemanların tanıtımı
8
ġekil 2.3. Kalıp planında merdivenin görünüĢü
9
10
2x?10
2x?14/15
? 9J
153?14 14
1- --H- 13
9
ġeki1 2.4. Kalıp planından merdiven kalıbı planı ve donatısı.
10
ġekil 2.5. Kalıp planından merdiven kalıbı planı
11
ġekil 2.6. Kalıp planından merdiven kalıbı planı ve kesiti
12
3.AHġAP KALIP YAPIMINDA Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠNE
ĠLĠġKĠN ÖNLEMLER
AhĢap Kalıpçı ĠĢ Yeri ÇalıĢma Ortamı ve KoĢulları :
AhĢap Kalıpçı; inĢaatlarda, açık havada, yeraltında (tünel vb. kapalı alanlarda), ve yüksek
yerlerde çalıĢır. ÇalıĢma ortamı mevsim Ģartlarına göre aĢırı soğuk veya sıcak olabilir. ÇalıĢma
sürecinde kendi meslektaĢları ile bir ekip halinde demirci ve betoncu gibi farklı meslek
elemanları ile iĢbirliği içerisinde çalıĢır. Ayrıca çalıĢmalarının bir kısmı yüksekte geçebileceği
için yüksekte çalıĢma ile ilgili iĢ güvenliği önlemlerine dikkat ederek çalıĢmalıdır.
ÇalıĢma alanında iĢin gerektirdiği düzenlemeleri yaparak, çalıĢma arkadaĢları ile organize bir
Ģekilde iĢi yürütür. Çevresinde çalıĢmasını engelleyecek gereksiz araç ve gereçleri uzaklaĢtırır.
ÇalıĢırken çevresine zarar vermez, çevrenin korunması için gereken özeni gösterir.
ÇalıĢma hayatının tamamında olduğu gibi ahĢap kalıp yapımında da iĢ sağlığı ve güvenliği
önemli görülmektedir. ĠĢ yerinde verimliliğin artırılması maddi ve manevi kayıpların
azaltılarak çalıĢma yaĢamının güvenle sürdürülebilmesi için iĢ sağlığına iliĢkin önlemlerin
alınması gerekmektedir. 20.06.2012 tarihinde kabul edilen 6331 sayılı ĠĢ sağlığı ve
güvenliği kanunu ile iĢverenlere ve çalıĢanlara çeĢitli sorumluklar yüklenmiĢtir. Bu kanun
ĠnĢaat iĢ kolunu Çok Tehlikeli olarak tanımlamıĢ ve bu iĢ kolunda çalıĢanların belge sahibi
olmalarını Ģart koĢmuĢtur.
Mesleki eğitim belgesi olmayanların inĢaat iĢ kolunda çalıĢmaları yasaktır.
6331 sayılı kanunun 19.maddesine göre; (1) ÇalıĢanlar, iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili
aldıkları eğitim ve iĢverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve
hareketlerinden veya yaptıkları iĢten etkilenen diğer çalıĢanların sağlık ve güvenliklerini
tehlikeye düĢürmemekle yükümlüdür.
(2) ÇalıĢanların, iĢveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri
Ģunlardır:
a) ĠĢyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taĢıma ekipmanı ve diğer üretim
araçlarını kurallara uygun Ģekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak
kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiĢtirmemek.
b) Kendilerine sağlanan kiĢisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak.
c) ĠĢyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden
ciddi ve yakın bir tehlike ile karĢılaĢtıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik
gördüklerinde, iĢveren veya çalıĢan temsilcisine derhal haber vermek.
ç) TeftiĢe yetkili makam tarafından iĢyerinde tesbit edilen noksanlık ve mevzuata
13
aykırılıkların giderilmesi konusunda, iĢveren ve çalıĢan temsilcisi ile iĢ birliği yapmak.
d) Kendi görev alanında, iĢ sağlılğı ve güvenliğinin sağlanması için iĢveren ve çalıĢan
temsilcisi ile iĢbirliği yapmak.
ĠĢ kazalarının olmaması kadar iĢ kazası sonrası neler yapılacağı da maddi ve manevi
kayıplar üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu bakımdan iĢ yerinde alınabilecek önlemler;
kiĢisel davranıĢların yanı sıra KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD), Risk Unsurları ve
Ġkazlar, Ġlkyardım gibi konuları kapsamaktadır.
3.1 KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD)
KiĢisel koruyucu donanım; ÇalıĢanı, yürütülen iĢten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen
bir veya birden fazla riske karĢı koruyan, çalıĢan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu
amaca uygun olarak tasarımı yapılmıĢ tüm alet, araç, gereç ve cihazları, ifade eder.
ġantiye ortamında yapılan diğer çalıĢmalarda olduğu gibi, toplu korunma yöntemleri ile
risklerin önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda; AhĢap kalıpçılığı
iĢinin de gereği olarak bazı giysi ve emniyet araçlarının (KiĢisel Koruyucu Donanım)
kullanılması gerekmektedir. 6331 sayılı ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince inĢaat
iĢleri, özellikle iskeleler ve yerden yüksek çalıĢma platformların üstünde, altında veya
yakınında yapılan iĢler, kalıp yapımı ve sökümü, montaj ve kurma iĢleri, iskelede çalıĢma
ve yıkım iĢlerinde bazı giysilerin kullanımı zorunlu tutulmaktadır.
AhĢap Kalıpçılığında kullanılan giysi ve KKD lar Ģunlardır :
Baret
ĠĢ eldiveni
ĠĢ ayakkabısı
Yansıtıcı Giysi (Reflektif yelek)
ĠĢ elbisesi
Emniyet kemeri
olarak sayılabilir. Fotoğraf 1‟ de giysi ve güvenlik araçlarına iliĢkin örnekler görülmektedir.
Baretler
ĠĢ eldiveni
ĠĢ ayakkabıları
14
ĠĢ elbiseleri
Emniyet kemerleri
Fotoğraf 1. ĠĢ elbisesi ve KKD„lara iliĢkin örnekler görülmektedir.
İş eldiveni: A h Ģ a p K a l ı p ç ı iĢ yapar iken mutlaka eldiven giymek zorundadır. Eldiven
elin korunması için iĢçinin ellerine ve yapacakları iĢe uygun seçilmiĢ olmalıdır.
Baret: Genellikle, inĢaat iĢ kollarında baĢa bir cismin düĢmesi, çarpması veya baĢın bir yere
vurulması yahut baĢın gerilimli bir iletkene değmesi olasılığına karĢı kullanılır.
Yönetim faaliyetleri dıĢındaki çalıĢan ve buraları ziyaret eden herkes, baret giymek
zorundadır. Genellikle, barette renk standardı Ģöyledir;
Beyaz renkli: Üst düzey yönetici ve ziyaretçiler,
Mavi renkli: Mühendisler ve teknik
elemanlar, Turuncu renkli: Formenler ve ustabaĢılar, Sarı renkli: ĠĢçiler, Kırmızı renkli:
iĢ güvenliği, sivil savunma ve yangınla mücadele elemanları, YeĢil renkli: Sağlık personeli
içindir.
İş ayakkabısı: Betonarme demircisinin ağır malzemenin kaldırılıp taĢınması esnasında
düĢürme ve çivi batma riskine karĢı kullanılan ayakkabıdır.
Yansıtıcı Giysi ( Reflektif yelek ): ĠnĢaat iĢlerinde çalıĢanların fark edilmesine yarayan
reflektif yeleklerin renkleri, gündüz görüĢü kolaylaĢtırmak için, turuncu veya kırmızı fosfor
file örgü kumaĢtan yapılır. Önünde ve arkasında geceleri ıĢık yansıtan Ģeritler bulunur,
kolsuz yapıldığı için iĢ elbisesi üzerine giyilir.
Yağmurluk: ĠĢçiyi yağmurdan ve ıslak ortamın zararlarından korumada kullanılır.
Yağmurluk, kaynak dikiĢli ve dayanıklı fermuarlıdır. Boyu diz kapağının hemen altındadır.
Emniyet kemeri: Betonarme demircisi montaj ve demir bağlama iĢlerini yüksek
yerde yapması durumunda çalıĢmalarında, düĢmeye karĢı emniyetli çalıĢmayı sağlar.
3.2 ġantiyedeki Risk Unsurları ve Ġkazlar
ÇalıĢma (Ģantiye) ortamında çalıĢanların kiĢisel koruyucu donanım kullanmalarının yanı sıra
ortamın yapısı ve iĢ hayatının gereği olarak bazı risk unsurları öngörülerek onlara iliĢkin
15
ikazlar belirlenir bu ikazlar Ģekil, yazı, ıĢıklandırma gibi çok kolayca dikakti çekebilecek
unsurlardan oluĢur. Genelde risk unsurlarına yönelik olarak kullanılan ikaz iĢaret ve
levhalarına iliĢkin bazı örnekler aĢağıda verilmiĢtir.
Güvenlik ve sağlık iĢaretleri: Özel bir amaç, faaliyet veya durumu iĢaret eden
levha, renk, sesli ve/veya ıĢıklı sinyal, sözlü iletiĢim ya da el–kol iĢareti yoluyla iĢ
sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karĢı uyaran ya da talimat veren
iĢaretlerden oluĢmaktadır.
Yasak iĢaretleri: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranıĢı
yasaklayan iĢaretlerdir. Bunlar aĢağıda görüldüğü gibi genelde daire biçiminde,
beyaz
zemin üzerine siyah piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgi ile oluĢturulurlar.
Sigara Ġçilmez Açık alev kullanmak yasaktır Yaya giremez
Yetkisiz kimse giremez
Uyarı iĢareteri : Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda
bulunan iĢaretledir. Bunlar aĢağıda görüldüğü gibi genelde üçgen Ģeklinde sarı zemin üzerine
siyah piktogram ve siyah çerçevelidir.
ĠĢ makinası
Elektrik tehlikesi
Tehlike
DüĢme tehlikesi
Emredici iĢaretler: Uyulması zorunlu bir davranıĢı belirleyen iĢaretlerdir. Bunlar aĢağıda
görüldüğü gibi genelde daire biçiminde, mavi zemin üzerine beyaz piktogramlıdır.
Gözlük kullan
Baret Tak
Eldiven giy
ĠĢ ayakkabısı giy Emniyet kemeri kullan
16
Acil çıkıĢ ve ilkyardım iĢaretleri: A cil çıkıĢ yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili
bilgi veren iĢaretlerdir. Dikdörtgen veya kare biçiminde, YeĢil zemin üzerine beyaz
piktogramdır.
Acil çıkıĢ ve kaçıĢ yolu
Ġlk Yardım
Acil yardım ve Ġlk yardım telefonu
Bilgilendirme iĢareti: Yasak iĢareti, uyarı iĢareti, emredici iĢaret, acil çıkıĢ ve ilkyardım
iĢaretleri dıĢında bilgi veren diğer iĢaretlerdir.
ĠĢaret levhası: Geometrik bir Ģekil, renkler ve bir sembol
veya piktogramın
kombinasyonu ile özel bilgi ileten ve yeterli aydınlatma ile görülebilir hale getirilmiĢ
levhalardır.
Ek bilgi levhası: Bir iĢaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan levhalardır.
Sembol veya piktogram: Bir iĢaret levhası veya ıĢıklandırılmıĢ yüzey üzerinde kullanılan
ve özel bir durumu veya özel bir davranıĢı tanımlayan Ģekillerdir
IĢıklı
iĢaret:
Saydam
veya
yarı saydam
malzemeden
yapılmıĢ,
içeriden
veya
arkadan aydınlatılarak ıĢıklı bir yüzey görünümü verilmiĢ iĢaret düzeneğidir.
Sesli sinyal: insan sesi yada yapay insan sesi kullanmaksızın, özel amaçla yapılmıĢ
bir düzeneğin çıkardığı ve yaydığı, belirli bir anlama gelen kodlanmıĢ sesdir.
Yangınla mücadele iĢaretleri: Yangınla mücadele ekipmanı özel bir renk ile belirtilir ve
yerini bildiren bir iĢaret levhası yerleĢtirilir ve/veya bu gibi ekipmanın saklandığı yer ya da
eriĢim noktaları için özel bir renk kullanılır.Bu tür ekipmanı belirlemede kırmızı renk
kullanılır. Kırmızı alan, ekipmanın kolayca tanınabilmesi için yeterince geniĢ olması sağlanır.
Dikdörtgen veya kare biçiminde, Kırmızı zemin üzerine beyaz piktogramdır.
Yangın Hortumu Yangın Merdiveni Yangın Söndürme Cihazı Acil Yangın Telefonu
17
Yangına müdahale teknikleri ve yangın söndürücülerin kullanımı:
AhĢap kalıpçısı , bulunduğu iĢ yerinde her an
bir yangın tehlikesi ile karĢılaĢabilir.
Yangınların sebepleri olarak;
a-Yangınlardan korunma önlemlerinin
alınmaması,
b-Bilgisizlik,
c-Ihmal ve dikkatsizlik,
d-Kazalar,
e-Sıçrama,
f -Sabotaj,
g-Tabiat olayları sayılabilir.
Yangın Tüpünde P.A.S.S Tekniği
Yangın tüpünü kullanmaya baĢlamadan önce :
1. Kesinlikle telaĢlanmayın.
2. Bulunduğunuz yerde yangın ihbar
düğmesi varsa ona basın.
3. Ġtfaiyeye telefon edin. 110
4. Yangın adresini en kısa ve doğru
Ģekilde bildirin.
5. Mümkünse yangının cinsini (Bina,
benzin, araç vb) bildirin.
6. Yangını çevrenizdekilere duyurun.
7. Ġtfaiye gelinceye kadar yangını
söndürmek için elde mevcut
imkanlardan yararlanın.
8. Yangının yayılmasını önlemek için
kapı ve pencereleri kapatın.
9. Bunları yaparken kendinizi ve
baĢkalarını tehlikeye atmayın.
10. Görevlilerden baĢkasının yangın
sahasına girmesine mani olun.
18
3.3 Ġlk Yardım
ĠĢ yerinde iĢ kazası olmaması çok arzu edilen ve buna yönelik bütün önlemlerin alınması
gereken olgudur. Ancak bütün iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerine rağmen iĢ kazası olması
ihtimal dahilindedir. ĠĢ kazası oluĢumundan hemen sonra kazanın durumuna göre
yapılabilecek iki Ģey vardır. Birincisi ilk yardım ikincisi sağlık kurumundan ilk yardım (acil
yardım) çağırmadır. Ġlk yardım iĢlemi ilk yardım bilgisinin yanı sıra ilk yardım malzemesi de
gerektirir. Bu nedenle ilk yardım iĢlemlerinin ve ilk yardım
bilinmesi
gerekir.
Ġlk
yardım
dolabının
malzemelerinin
yerlerinin
yerinin kolayca görünebilir ve çalıĢanların
bildiği bir yerde olması gerekir.
Ġlk yardım dolabında bulunması gerekenler: Büyük sargı bezi (10 cm x 3-5 m), hidrofil
gaz steril (10x10 cm üçgen sargı 50‟lik kutu), antiseptik solüsyon (50 ml), flaster (2 cm x 5
m), çengelli iğne, küçük makas (paslanmaz çelik), bandaj, turnike (En az 50 cm örgülü
tekstil malzemeden), yara bandı, tıbbı eldiven ve el feneri olarak sayılabilir.
Ġlk yardım çağırma (112): Bir yaralanma veya sağlık sorunu esnasında, sağlık ekibinden
yardım istemek için bilinmesi gereken telefon numarasıdır. Zamanında telefon edilmesi
kadar elemanın iĢ yeri adresini tam olarak bilip tarif edebilmesi de önemli bir olgu olarak
görülmektedir.
19
4. AHġAP KALIP YAPIMINDA KULLANILAN ALET VE
EKĠPMANLAR
AhĢap kalıp yapımında genellikle el aletleri ve taĢınabilir ekipmanlar kullanılmaktadır.
Bunlar:
Kalem
Ġp
Metre(lazer metre)
Gönye
Kerpeten
Elektrikli testere
Pala testere
Su terazisi(Lazerli su terazisi)
Hortum terazi
ġakül
Keser
tokmak
manivela
olarak sayılabilir.
Fotoğraf 4.1. de ahĢap kalıp yapımında kullanılan araçlar görülmektedir.
Gönye
Metre örnekleri
Kerpeten
örnekleri
Allen anahtarlar
Çift ağızlı düz ve yıldız anahtar
20
Elektrikli testere
pala testere
ġakül
Su terazisi
Çekiç-Keser
Tokmak
Manivela
Fotoğraf 4.1. AhĢap kalıp yapımında kullanılan araçlara iliĢkin örnekler
21
5. AHġAP KALIP YAPIMINDA KULLANILAN MALZEMLER VE ARAÇLAR
Piyasada ahĢap kalıp malzemesi olarak genellikle çam ve kavak kerestesi
kullanılmaktadır. Yapılacak kalıbın özelliklerine ve kalıptan beklenen tekrar kullanım
sayısına göre kalıp malzemesi türü ve sınıfı seçimi önem kazanmaktdır. Diğer taraftan
kalıp yapımı iĢlemlerinde çakma bağlama/ birleĢtirme ve destekleme aracı olarak
çiviler, bulonlar ve kuĢak/kelepçelerin kulanıldığı görülmektedir.
5.1. Malzemeler
5.1.1. AhĢap
AhĢap, tarih öncesi çağlardan beri insanların yapı yapmakta kullandığı en eski ve en
yaygın yapı malzemelerinden birisidir. AhĢap, taĢıdığı yüke kıyasla hafif bir yapı
malzemesi durumundadır.
AhĢap malzeme; yapıda kullanım durumuna getirilene kadar bazı aĢamalardan
geçmektedir. BaĢlangıçta orman içerisinde yaĢamakta olan ağaç kesilerek tomruk haline
getirilir. Tomrukların belirli Ģekil ve boyutlarda atölyelerde biçilmesi ile kereste
üretilmiĢ olur. Keresteler; kendilerinden yapılacak yapı elemanın Ģekil boyut ve
özelliklerine göre hazırlanırlar. Fotograf 5.1. de tomruk örnekleri görülmektedir.
Fotograf 5.1. Tomruk örnekleri
Tomruklardan çeĢitli Ģekil ve boyutlarda üretilen elemanlara kereste denir. Keresteler
üretildikleri ağaç türüne bağlı olarak; Çam kerestesi, ladin kerestesi. göknar kerestesi
kayın kerestesi ve kavak kerestesi gibi isimler alırlar. Diğer taraftan, bu Ģekilde elde
edilen kerestelere masif ahĢap adı da verilir. Keresteler; enkesit boyutlarına bağlı olarak
kalas, lata, tahta gibi isimler alabilmektedir. Fototograf 5.2. de kereste (kalas, tahta)
örnekleri, Fotograf 5.3. de muhtelif kesitlerde tahta (2,5/10cm, 2,5/15 cm, 2,5/20cm)
örnekleri, Fotograf 5.4. te muhtelif kesitlerde beĢlik (5/10cm, 5/20cm ) kalas örnekleri,
Fotograf 5.5. de muhtelif kesitlerde onluk (10/10cm, 10/20cm ) kalas örnekleri
görülmektedir.
22
Kalas lar
Tahtalar
Fototograf 5.2. Kereste örnekleri
Fotograf 5.3. Muhtelif kesitlerde tahta (2,5/10cm, 2,5/15 cm, 2,5/20cm) örnekleri
23
Fotograf 5.4. Muhtelif kesitlerde beĢlik (5/10cm, 5/20cm ) kalas örnekleri
Fotograf 5.5. Muhtelif kesitlerde onluk (10/10cm, 10/20cm ) kalas örnekleri
5.2. Araçlar
5.2.1. Çiviler ve Bulonlar
Çiviler: Kalıp elemanlarının (tahta, kalas, lata, çıta gibi) birleĢtirlmesinde ve kalıp
taĢıyıcı sisteminin kurulmasında en çok kulanılan birleĢtirme aracı olarak çiviler
görülmektedir. Çiviler birleĢtirlecek elemanın kalınlığına göre farklı boyutlarda
seçilebilmektedir. AhĢap kalıp yapımında en çok 5 lik (5cm boyunda) , 8 lik (8cm
boyunda) ve 10 luk (10cm boyunda) çivilerin kullanıldığı görülmektedir. 5 lik çivilerin
tahtaların birleĢtirilmesinde, 8lik çivilerin, taĢıyıcı sistem oluĢturulurken 5/10ların
birleĢtirilmesinde, 10 luk çivilerin ise daha büyük kesitli taĢıyıcı sistem ve destek
elemanlarının birleĢtirilesinde kullanılmaktadır. Ayrıca ahĢap elemanların betona
bağlanması iĢlemlerinde beton çivisi adı verilen daha sert çelikten üretilmiĢ kalınlığı
daha fazla olan beton çivileri kulanılmaktadır. Beton çivileri de çeĢitli boyutlarda
bulunmaktadır. Fotograf 5.6. da ahĢap ver beton çivilerine iliĢkin örnekler
görülmektedir.
24
Fotograf 5.6. AhĢap ve beton çivisi örnekleri
Bulonlar: Bulonlar da çivilerde olduğu gibi kalıp elemanlarının birleĢtirilmesinde
kullanılan montaj elemanlarıdır. Ancak uygulama biçimleri çivilerden farklıdır. Çiviler
çekiç veya keser yardımı ie vurularak çakılırken bulonlar hazırlanan deliklere
yerleĢtirilip somunları sıkılarak uygulanırlar. Farklı kesit ve boylarda bulon ürünleri
bulunmaktadır. Fotograf 5.7 de bulonlara iliĢkin örnekler görülmektedir. Fotograf 5.8.
de ise çirpi iĢleri, akasların zemin uygulanması ve kalıp doğrultularının düzenlenmsinde
kullanılan çirpi ipi ve kalıp kanatlarının karĢılıklı olarak açmaya karĢı gerilmesinde
kullanılan bağlama teli görülmektedir.
Fotograf 5.7. Bulon örnekleri
25
Çırpı ipi
Bağlama teli
Fotograf 5.8. Bulon örnekleri
5.2.2. Metal Dikmeler
Bilindiği gibi ahĢap kalıp yapımında taĢıyıcı sistem elemanlarından olan kalıp sistemini
düĢey olarak destekleyen (kalıp iskelesi) elemanlar genelde yuvarlak kesitli
elamanlardan oluĢmaktadır. Çoğu zaman kavak fidanlarının kesilerek boyutlandırılması
sonucunda üretilen bu dikmeler yüksekliklerin ayarlanması, söküp çakma ve tekrar
kullanım bakımından etkin kullanılamadığından bu dikmelerin yerini giderek çelik
borular almaktadır. Çelik borular da giderek ayarlanabilir çelik dikmelere dönüĢmüĢ
durumdadır. Gelinen noktada kalıp iskelesi elemanlarını sökülüp takılabilir çelik
elemanlardan oluĢmaya baĢladığı açıkça görülmektedir. Fotograf 5.9. da dikmeleri
çelik elemanlardan oluĢan bir ahĢap kalıp örneği görülmektedir.
Fotograf 5.9. Dikmeleri çelik elemanlardan oluĢan bir ahĢap kalıp örneği
5.2.3. Kelepçe ve KuĢaklar
Kolon ve perde duvarlarda kalıp yüzey elemanlarını birleĢtiren (klapa ızgara gibi)
elemanlar dıĢında kalıp yan kanatlarının açmaması için kelepçe ve kuĢak adı verilen
26
çogu zaman yatay konumda bulunan destekleyici elemanlar kullanılır. Bu elmanlar
ahĢap kuĢak, bulonlarla bağlanmıĢ kısmen ahĢap kuĢak veya ayarlanabilir çelik
kelepçeler Ģeklinde olabilmektedir. ġekil 5.1. de kolon kalıplarında ahĢap kuĢak, ġekil
5.2. de bulonlarla bağlanmıĢ kısmen ahĢap kuĢak, ġekil 5.3. de ise ayarlanabilir çelik
kelepçe örnekleri görülmektedir.
Çiviler
Kuşak
Kanat tahtası
ġekil 5.1. Kolon kalıplarında ahĢap kuĢak
Kuşak
Perspektif
Kontraplak kanat
Bulon
Pah çıtası
ġekil 5.2. Kolon kalıplarında bulonlu ahĢap kuĢak
Çelik kuĢak
Kontraplak kanat
Dikme
Çelik Kelepçe
Kontraplak kanat
ġekil 5.3. Kolon kalıplarında ayarlanabilir çelik kelepçe örnekleri
27
6. PLANIN ZEMĠNE UYGULANMASI (APLĠKASYON)
6.1. Aplikasyon Genel Bilgisi
Yapı projelerinin ve düzenleme planlarının zemine uygulama iĢlemlerine aplikasyon
denir. Diğer bir yaklaĢımla yapının zemin etütleri yapılmıĢ, temel türü tespit edilmiĢ ve
mimari ile betonarme projeleri tamamlanmıĢsa sıra, yapının zemin üzerine oturtulmasına
gelmiĢtir. Yapının zemine oturtulması için yapılan bu uygulamaya planın zemine
uygulanması veya aplikasyonu denilmektedir.
Aplikasyon iĢlemleri öncesi zemin tesviyesi yapılarak varsa arsa üzerindeki malzeme,
çöp, toprak yığını vb. fazlalıklar kaldırılarak zemin düzgünlüğü sağlanır. GeniĢ yüzey
ve kapsamlı yapımlarda zemin düzeltme iĢlerinde dozer ve greyder gibi iĢ makineleri
kullanılır.
KöĢe noktaları kadastro teknik elemanları tarafından belirlenen arsa üzerine yapının
oturacağı taban alanı Vaziyet Planı esas alınarak teknik elemanlarca iĢaretlenir.
Esasında gerek vaziyet planı dıĢ hatlarının (yapı oturma alanı) gerekse temel ve/veya
kolon aplikasyonun uygulamalarında iki tür ölçme iĢlemi gerçekleĢtirilebilir.
Bunlardan birincisi metre, su düzeci, Ģakül gibi temel ölçme aletleri kullanılarak yapılan
ölçme iĢlemleri diğeri ise geliĢmiĢ topografya aletlerini kullanarak yapılan ölçme
iĢlemleridir.
Topografya aletleri kullanılarak ölçme ve aplikasyon iĢlemleri doğrudan yapılabilirken
Temel ölçme aletleri kullanılarak yapılan aplikasyon iĢlemlerinde ip iskelesi adı verilen
bir sistem kurmak gerekmektedir. Yapı temeli çevresinden yaklaĢık 1 veya 1,5m
uzaklıkta belirli doğrultularda kazıklar çakılarak kazıklar üzerinde yatay latalarla Yapı
oturma alanının çevrilmesi Ģeklinde yapılan sisteme ip iskelesi denilmektedir.
Ġp iskelesi yapımının temel amacı; yapı aplikasyon (temel ve kolon aplikasyon)
planlarında yer alan aks doğrultu ve boyutlarından yararlanılarak elemanların
kalıplarının konum ve boyutlarının uygulanmasına imkân sağlamaktır. Ġp iskelesi
kurulum sürecinde arsa zeminin yatay veya eğimli olması durumuna göre ölçme
iĢlemlerinde farklı davranılır. Yatay pozisyonda ölçüm doğrudan yapılırken eğik
yüzeylerde kademeli ölçüm yapmak gerekir. ġekil 6.1. de eğimli yüzeyde kademeli
ölçüm yapımına iliĢkin bir örnek görülmektedir.
28
ġekil 6.1. Eğimli yüzeyde kademeli ölçme
Genelde yapı elemanlarının köĢe bileĢimlerinde dik açı tercih edilmektedir. Bu nedenle
ip iskelesi yatay elemanlarının da köĢelerde dik (90o) olarak birleĢmesi arzu edilir. Bu
bakımdan arazi ortamında topografya aletleri (aynalı gönye, prizma gibi) kullanılarak
yapılacak dik inme dik çıkma iĢlemleri dıĢında, doğrudan Ģerit metre kullanılarak dik
köĢe oluĢturulmasının bilinmesi gerekmektedir. Çok pratik bir biçimde ġekil 6.2 de
vaziyet planı görülen bir binanın yatay ölçülerinin belirlenmesi sürecinde ġekil 6.3. de
görüldüğü gibi 3-4-5 (Pisagor) yöntemi kullanılabilir. Esasında 3-4-5 boyutlarının Ģerit
metre veya esnemeyen ip kullanılarak arazi yüzeyine iĢaretlenmesi ile 3-4 köĢesine
düĢen açının dik açı olduğu görülür. Esasında 3-4-5 boyutlarının katları (6-8-10, 9-1215 gibi) da aynı sonucu verecektir
12
3
c=4
B
8
A
a2 = b2 + c2
52 = 32 + 42
25 = 9 +16
25 = 25
5
SOKAK
5
b=3
7
C
ġekil 6.2. Vaziyet Planı
ġekil 6.3. 3-4-5 (Pisagor) yöntemi
29
ġekil 6.3. de yer alan uygulamayı gerçekleĢtirmek için; örneğin boyu 12,00 m olan ve
esnemeyen bir ip alınır. Üzerine ölçülerek, dik üçgenin kenar uzunlukları olan 3.00,
4.00 ve 5.00 m' lik ölçüler sırasıyla iĢaretlenir. Ġp, bu iĢaretlerden gerdirilerek A, B ve C
noktalarına bağlandığında, A noktasındaki açı dik olacaktır.
6.2. Ġp Ġskelesi Yapım Süreci
Arsa kadastro kazıklarının çakılması, zemin tesviyesinin yapılması, yapının köĢe
kazıkları çakılarak ġekil 6.2. de görüldüğü gibi yapı oturma alanının belirlenmesinden
sonra ip iskelesi kurulmasına baĢlanır. Ġp iskelesinin yapım süreci aĢağıdaki Ģekilde
sıralanabilir.
a)
Yapı oturma alanı köĢe noktalarına çakılan kazıklarla belirlenen kenar
çizgisinden yaklaĢık 100 - 150cm gerisinden paralel doğrultuda ve 150 - 300 cm
aralıklarla ip iskelesi kazıklara çakılır. Kazıkların kesitleri, genellikle 7x7, 8x8,
6x8 cm gibi kare veya dikdörtgen ya da çapı 10 cm civarında Ģeklindedir. Kazık
boyları ise 100 - 150 cm kadardır. ġekil 6.3 de ip iskelesinin kuruluĢ aĢamaları
görülmektedir
(a)
(b)
30
4X8, 5X10cm
Kesitli lata
7x7, 8x8,
6x8 Kazik
2 00~ 4 00c m
(c)
ġekil 6.3. Ġp iskelesi kuruluĢ aĢamaları
b)
DüĢey pozisyonda 150-300cm aralıklarla çakılan kazıkların dıĢ-üst
kenarlarından olmak üzere yatay latalar çakılır. Lata kesitleri, 4x8, 5x10 cm gibi
olup, boyları da 200-400cm arasındadır. Bu latalara telöre de denilmektedir.
Telöreler, zeminden 50-100 cm ya da subasman seviyesinden 30-40 cm kadar
yukarıda olmalıdır.
Yapı yerine girmek, malzeme taĢımak vb. iĢ akımı için, telörelerin uygun
yerlerinde boĢluk (kapı) bırakılır. Telöreler, geniĢ alan kaplayan yapılarda
kesintili yapılabilir; yani gerekmeyen yerlere telöre konmayabilir.
c)
Telörelerin üzerine, aĢağıda belirtilen elemanlar iĢaretlenir;
Yığma yapılarda;
Temel kazısı geniĢliği,
Sömel ya da temel hatılı geniĢliği,
Temel duvarı geniĢliği,
Zemin kat duvarı geniĢliği (ġekil 6.4).
Karkas (iskelet) yapılarda;
Temel kazısı geniĢliği,
Sömel aksları (ġekil 6.5).
Plandaki yatay akslar genellikle rakamlarla, düĢey akslar ise harflerle
isimlendirilir. Bu rakam ve harfler, telöre üzerindeki yerlerine yazılarak, aks
yerlerinin sonradan kolay bulunmasını sağlar.
31
Zemin
Kat Duvari
Telöre
Çekül
3 4 5
Hatil
6
7 8
5 0 ~ 10 0 c m
1 2
Temel
Sömel
A
B
C
1
1
I
I
2
2
Telöre
Temel
3
Kazik
3
4
4
A
B
C
ġekil 6.4. Yığma kağir yapılarda uygulanan ip iskelesi örneği
32
Telöre
A
B
C
Kazik
1
1
Dikey aks
Temel
2
Komþu bina
Yatay aks
2
Kolon
3
3
A
B
C
(a)
A
B
C
D
1
2
3
4
(b)
ġekil 6.5. Karkas (iskelet) yapılarda uygulanan ip iskelesi örneği
33
Bu iĢaret yerlerinin kaybolmaması için; telörelerin üzerindeki yerlerine çiviler
çakılır ya da çentikler açılır (ġekil 6.6).
Kazik
Çivi
Çentik
Telöre
Telöre
Kazik
ġekil 6.6. Telöre iĢaretlenmesi
KarĢılıklı olarak tek kenarı dik "V" Ģeklinde açılan çentiklere naylon ipler
çekilir. Telöre üzerine çentik açarak iĢaretleme yapmak, daha kullanıĢlıdır;
çünkü çiviyle iĢaretlemede çiviler, gereksiz olarak sökülebilir ve iĢaretin yeri
kaybolabilir. Ayrıca çivilere bağlanan ipler, dalgınlıkla çarpmalar sonucu
gevĢeyebilir ve hatta kopabilir, Çentikle iĢaretlemede ise iplere, karĢılıklı olarak
birer ağırlık (örneğin tuğla) bağlanıp, çentiklerden asıldığında ip, hem daima
gergin duracak ve hem de çarpmalarla kopmayacaktır.
Bu iĢaretlerden, karĢılıklı olarak ipler gerilir. Duvar köĢelerinde iplerin, birbirini
dik olarak kesip kesmediği ve birbirini kesen ip boylarının da, plandaki
uzunluklarına uygun olup olmadığı metreyle ölçülerek kontrol edilir. Ġskelenin
teĢkilinde ve plan ölçülerinin iskele üzerine aktarılmasında dikkatli davranarak,
ölçü hatası yapılmamalıdır. ĠĢ bitiminde tekrar kontrol edilerek yanlıĢlığa
meydan verilmemelidir.
d)
Ġplerin kesiĢtiği noktalardan çekül sarkıtılarak yapının, arsa üzerindeki ilgili
noktaları tespit edilir (ġekil 6.7).
34
Sakül
Tugla
Telöre
(a)
Telöre
Tugla
Sakül
(b)
ġekil 6.7. KöĢe noktalarının tespiti
35
e)
Yapı bitiĢik nizamda ise, mevcut komĢu binanın duvarlarından yararlanılır; yani
telörelerin komĢu bina duvarına gelen kısmı, komĢu binanın duvarı üzerine
tespit edilir (ġekil 6.8).
Komsu bina
Telöre
ġekil 6.8. KomĢu bina duvarında telöre tespiti
f)
Zeminin eğimli olması durumunda telöreler, kademeli olarak yerleĢtirilir (ġekil
6.9).
Telöre
Su terazisi
ġekil 6.9. Eğimli zeminde telöre uygulaması
36
7. KALIP ĠSKELELERĠ
Betonarme kalıp sistemini oluĢturan elemanlar ġekil 7.1. de görülebileceği gibi üç ana
guruba ayrılabilir. Bunlar; kalıp yüzeyleri (beton ile temas eden elemanlar), kalıp
yüzeylerini birleĢtiren (klapa, kuĢak, kelepçe gibi elemanlar), kalıp iskelesi (kalıp
sisteminin yüklerini taĢıyan dikmeler, yatay gergi ve destekler, diyagonallar gibi
elemanlardan oluĢan sistem) olarak görülmektedir. Bu bölümde örnekler üzerinden
kalıp iskeleleri anlatılacaktır.
Kanat tahtası
Klapa
Yastık
Destek
Başlık
Başlık payandası
Rüzgarlık payandası
Dikme
Kama
ġekil 7.1. KiriĢ ve döĢeme kalıplarının birlikte yapıldığı ahĢap kalıp sistem örneği
Kalıp iskeleler genelde ġekil 7.2 de görüldüğü gibi ahĢap malzemeden (direkler, yatay
destekler ve diyagonallar kullanılarak) yapılmaktadır. Ancak, günümüzde giderek takma
sökme iĢlemlerinde kolaylık sağladığı ve iĢ güvenliği açısından daha güvenilir sonuçlar
verdiği için Fotoğraf 7.1. de görüldüğü gibi metal elemanlar kullanılarak yapılan kalıp
iskelelerinde geliĢmeler görülmektedir.
37
Kiriş
Kaplama tahtası
Izgara
Dikme
Yatay destek
Kama
ġekil 7.2. DöĢeme kalıplarında ahĢap iskele sistemi
Metal iskele sistemlerinAdsemoyleun kdöaşermıde akalaıbçı ıklandığı gibi kolay kurma ve sökmenin sağladığı
emek tasarrufunun yanı sıra iĢ güvenliği açısından da olumlu sonuçlar alınabilmektedir.
AĢağıda yer alan Fotoğraf 1. de ahĢap kalıp yapımında metal iskelenin kullanımına
iliĢkin örnekler görülmektedir.
Fotoğraf 7.1. AhĢap kalıp sistemlerinde metal kalıp iskelesi örnekleri
Esasen metal kalıp iskelelerinin en yoğun kullanıldığı kalıp sistemleri panel kalıp
sistemleridir. AhĢap kalıp yapımında metal iskelelerin yaygınlaĢmasında panel
kalıpların etkisi vardır. Dolayısı ile ahĢap kalıptan panel kalıba bir geçiĢ gibi görülen
metal iskele sistemleri panel kalıplarda daha geliĢmiĢ Ģekli ile kullanılırken ahĢap
kalıpta daha basit Ģekli ile kullanılmaktadır.
AhĢap kalıp iskelelerinde Fotoğraf 7.2. de görüldüğü gibi çoğu zaman sadece
ayarlanabilir dikmeler olarak kullanılan metal dikmelerin ahĢap elemanlarla
desteklendiği de görülmektedir.
38
Fotoğraf 7.2. AhĢap kalıp iskelelerinde ayarlanabilir metal dikmeler
Metal dikmelerin en belirgin özelliği ayarlanabilir olmasının yanında kiriĢlerin
oturmasına imkan sağlayan farklı baĢlıklar da eklenebiliyor olmasıdır. Fotoğraf 7.3. de
metal dikmeler ve baĢlıklar görülmektedir.
Fotoğraf 7.3. Metal dikmeler ve baĢlıklar
39
8. KALIP YAPIM SÜRECĠ VE TEMEL ĠġLEMLER
Bilindiği gibi kalıplar bir takım hesaplamalar sonucunda geliĢtirilen kalıp projelerine
uygun olarak yapılmak durumundadır. Ancak günümüzde çok farklı özellikler arz
etmeyen betonarme yapı elemanlarının kalıplanmasında kullanılan geleneksel kalıplarda
kabullenilmiĢ yaklaĢık kesit ve boyutlar mevcuttur. Çünkü piyasada bulunan standart
kereste boyutlarına uyularak kalıp konstrüksiyonunu tasarlamak ve yapmak daha pratik
bir yaklaĢımdır. Daha önce açıklandığı gibi; piyasada hazır olarak bulunan keresteler
kesit boyutlarına göre; tahta (2,5/10, 15, 20, 25, 30 cm gibi.) Lata (beĢe on 5/10 cm)
Kalas (5/15, 20, 25, 30 cm gibi.) ve Kadron (10/15, 20, 25, 30 cm gibi.) Ģeklinde
sınıflandırılırlar. Yapılan hesaplamalarda elemanların aralıklarını ayarlayarak bu
boyutlardan ayarlanılmaya çalıĢılır. Ancak, bu boyutlarla çözüm mümkün olmadığı
takdirde, kadron ya da tomruklardan istenilen boyutlarda eleman üretilir. Kalıp
yüzeylerinin desteklenmesinde kullanılan klapalar tahta parçalarından, ızgara kiriĢleri
ve kazıklar beĢe onlardan, yastık ve bazı destekler kalaslardan, destek kiriĢi gibi ana
destekleyiciler ise kadronlardan üretilirler. Bir fikir oluĢturması bakımından geleneksel
kalıp yapımında kullanılan kalıp elemanlarının yaklaĢık enkesit boyutları ve yerleĢim
aralıkları Çizelge 8.1. de verilmiĢtir.
Çizelge 8.1. Geleneksel kalıp elemanlarının yaklaĢık enkesit boyutları ve yerleĢim
aralıkları
Kalıp elemanı adı
Kalıp yüzeyi
Kalıp yüzeyi
Klapa
KuĢak
Izgara kiriĢ
Destek kiriĢi (esas kiriĢ)
Kazık dikme
Dikme
Yastık kiriĢi
Payandalar
Kereste
türü
Tahta
Kontrplak
Çıta
Lata/kalas
Lata/kalas
Kadron
Lata/kalas
Kadron
Kadron
Lata/kalas
KeresteEnkesit
boyutları (cm)
2,5/10-15-20-25-30
2-2,5/levha
2,5/4-5
5/10-6/12-8/14
5/10-6/12
10/14-10/16-12/18
5/10-6/12
10/10-12/12-14/14
8/10-10/12-14
5/10-6/12
YerleĢim
aralıkları (cm)
Aralıksız
Aralıksız
40-50-60
40-50-60
40-50-60
80-100-120
80-100-120
80-100-120
80-100-120
Temel kalıp ve betonlama iĢlemlerinin tamamlanmasından sonra devam eden yapım
sürecinin önemli bir bölümünü oluĢturan kolon, kiriĢ ve döĢeme kalıplarını oluĢturduğu
kalıp sistemini bir bütün olarak görmek gerekir. Yapı üretiminde en büyük ve yıkıcı iĢ
kazaları beton dökümü sırasında kalıp çökmeleri ile meydana gelmektedir. Bu
bakımdan kalıp yapımı çok önemli bir süreç olarak algılanmalıdır. Bu durumda kolon,
kiriĢ ve döĢeme kalıplarından oluĢan kalıp sistemini bir bütün olarak ele alıp sistemin
bütünlüğünü belirli bir güvenlik limiti içerisinde sağlamak mecburiyeti vardır. Kalıp
yüzeylerini istenilen Ģekil ve boyutlarda oluĢturulması, desteklenmesi ve ayrıca sistemin
bir bütün haline getirilerek desteklenmesi gerekir.
40
Kalıp yapım süreci;
kalıp sistemi için öngörülen malzemelerin teminin sağlanması,
klapa ve kama gibi elemanların hazırlanması
projede öngörülen boyutlarda kolon ve kiriĢ kanatlarının hazırlanması,
kiriĢ “T baĢlıklı” dikmelerinin hazırlanması
aks tabanlarının çakılması,
kolon kanatlarından üçünü birleĢtirerek kolon kalıbının hazırlanması,
kolon kalıplarının taban akslarına yerleĢtirilmesi,
kolon kalıplarının düĢey doğrultuya getirilerek desteklenmesi,
kolon üst seviyelerinin belirlenerek kesilmesi,
kiriĢ tabanlarının yerleĢtirilmesi
kiriĢ “T” baĢlıklı dikmeleri ile kiriĢ tabanlarının desteklenmesi,
kirĢin iç yan kanatlarının yerleĢtirilerek desteklenmesi,
döĢeme esas kiriĢlerinin yerleĢtirilerek desteklenmesi,
kalıp taĢıyıcı sisteminin (kalıp iskelesinin) yatay ve eğik desteklerle
desteklenmesi,
döĢeme esas kirĢlerine ızgara kiriĢlerinin yerleĢtirilerek çakılması,
kalıp yüzeyinin kaplanması,
sistemin kontrol edilmesi,
gibi temel iĢlemlerden oluĢmaktadır.
8.1. Kalıp Yüzeylerinin Hazırlanması
Kalıp yüzeylerinin hazırlanmasında çok sık tekrarlanan temel iĢlemler markalama,
kesme, biçme ve çivi çakma Ģeklinde görülmektedir. Fototograf 8.1. de markalama ve
kesme iĢlemlerine Fototograf 8.2. da ise çakma iĢlemlerine iliĢkin grünüĢler yer
almaktadır.
41
Fototograf 8.1. Kalıp yüzeylerinin hazırlanmasına markalama ve kesme iĢlemi
Fototograf 8.2. Kalıp yüzeylerinin hazırlanmasında çakma iĢlemleri
Piyasadan belirli standart ölçülerde sağlanan kereste yapım yerinde kalıp planında yer
alan yapı elemanı ölçülerine uygun Ģekilde kalıp meydana getirecek ve
destekleyebilecek boyutlarda kesilir. ĠĢlemlerin bir kısmı önce Ģantiye içerisinde yerde
yapılır (kolon kapakları, kiriĢ yan kanatları, perde yüzey elemanları hazırlanması gibi).
Bir kısmı da yerinde hazırlanarak ilgili yere çivilenmek suretiyle monte edilir. Bu
boyutlar piyasada bulunan standart kereste boyutları ile uyumludur.
42
Betonarme elemana Ģeklini veren kalıp yüzeyleri; 2,5/10-20 cm boyutlarında (tahta)
elemanların yan yana getirilerek, döĢeme ve perde duvarlarda 5/10 cm kesitinde
ızgaralara, kiriĢ ve kolon yan kanatlarında 2,5/5 kesitindeki klapalara çivilenmek
suretiyle oluĢturulmaktadır. ġekil 8.1 de döĢeme ve perde kalıp yüzeylerinin ġekil 8.2
de kolon kiriĢ yan kanatlarının oluĢturulmasına iliĢkin örnekler görülmektedir.
Çivi
2,5
Esas kiriş (Kadran 10/15-20)
15-20 10
Kalıp yüzey elemanı(2.5/10-20)
Izgara kirişi(5/10)
50-60
50-60
50-60
ġekil 8.1. DöĢeme ve perde duvar kalıp yüzeylerinin hazırlanmasına iliĢkin bir örnek
43
Çivi
50-60
50-60
2,5
50-60
2,5
Kalıp yüzey elemanı(2.5/10-20)
Klapa( 2.5/5)
ġekil 8.2. Kolon ve kiriĢlerde yan kanatlarının hazırlanmasına iliĢkin bir örnek
ġekil 8.1 ve 8.2 de geleneksel yöntemlerle kalıp yapımında kalıp yüzeylerinin
hazırlanmasına iliĢkin örnekler görülmektedir. Burada esas olan kalıp tahtalarının yan
yana getirilerek tersten bağlanması ve beton gören kalıp yüzeyinin oluĢturulmasıdır.
Eğer brüt beton yüzeyleri elde edilmek istenirse kalıp tahtalarının planyalanıp eĢit
kalınlığa getirilmek suretiyle kenarlarına geçme (rabıta) profili açılarak daha rijit ve
sızdırmaz bir kalıp yüzeyi elde edilmelidir.
AhĢap kalıp taĢıyıcı sistemi, düĢey yatay ve eğik (çapraz) elemanlarla bir takım kama,
yastık, çıta ve takoz gibi yardımcı elemanlardan oluĢmaktadır.
Montaj: Geleneksel kalıp sisteminde sistemin rijitliğinin sağlanmasında değiĢken boyut
ve türde elemanların kullanıldığı görülmektedir. Sistemde modülasyon söz konusu
olmadığından iĢlemler rasyonel ve ekonomik değildir. Klapa çapraz, kama, takoz gibi
bağlantı elemanları çeĢitli ve tip1eĢmiĢ değildir. Bu nedenle emek ve malzeme israf
oranı yüksektir.
8.2. AhĢap Kalıp Sistemleri
Bu bölümde geleneksel kalıp sistemleri; temel, kolon, kiriĢ, perde duvar, döĢeme ve
merdiven kalıpları, baĢlıkları altında incelenecektir.
8.2.1. Temel Kalıpları
Bilindiği gibi temeller;
tekil (Münferit) temeller
sürekli (Mütemadi) temeller
plak (Radyejeneral) temeller
Ģeklinde sınıflandırılmaktadır.
44
Temel kalıpları genelde yan yüzeyler (kanatlar) ve onu destekleyen elemanlardan
oluĢmaktadır. Ancak temel elemanının geometrisi, zemin yapı ve temel çukurunun
özellikleri kalıp sisteminin desteklenme biçimine farklılıklar getirmektedir. Bu bölümde
kalıplar, temellerin sınıflandırma Ģekli dikkate alınarak;
tekil temel kalıpları,
sürekli temel kalıpları,
plak temel kalıpları,
baĢlıkları altında incelenecektir.
8.2.1.1. Tekil Temel Kalıpları
Yukarıda açıklandığı gibi temel genellikle temel kalıplarında yan kanatları ve onu
destekleyen elemanlar bulunmaktadır. Çoğu zaman taban için taban kaplaması
yapılmamakta grobeton dökülen veya bir Ģekilde düzeltilen tabana kalıp sistemi
yerleĢtirilerek beton dökülür. ġekil 8.3. de kalıp yan kanadı görülmektedir. Kalıp yan
kanatlarının birleĢtirilmesi ile oluĢturulan temel kutusu, ġekil 8.4., ġekil 8.5. ve ġekil
8.6. da görüldü gibi; taĢ, yastık, yatay destek ve kazıklarla desteklenmesine iliĢkin
örnekler görülmektedir. Diğer taraftan, ġekil 8.7. ve ġekil 8.8 de dar temel çukurunda
tekil temel ve temel kalıbının desteklenmesine iliĢkin görüntüler yer almaktadır.
Fototograf 8.3. de tekil temel kalıbı yapımına iliĢkin bir görünüĢ, Fotograf 8.4. de tekil
temel kalıbı ve donatısına iliĢkin bir görünüĢ yer almaktadır.
Kazık destek
Klepa
Kanat tahtaları
ġekil 8.3. Kalıp yan kanadı
45
Yastık
Kanat tahtası
Takoz
Destek
TaĢ destek
ġekil 8.4. Temel kalıbı yan kanatlarının taĢlar ve yatay elemanlarla desteklenmesi
Kanat tahtası
AhĢap kazık
Destek
AhĢap kazık
ġekil 8.5. Temel kalıbı yan kanatlarının kazıklarla desteklenmesi
Yatay destek
Kazık dikme
Klepa
Grobeton
Yastık
ġekil 8.6. Yan kanatların yatay destekler ve kazık dikme ile desteklenmesi
46
ġekil 8.7. Dar temel çukurunda tekil temel
Fototograf 8.3. Tekil temel kalıbı yapımına iliĢkin bir görünüĢ
47
Fotograf 8.4. Tekil temel kalıbı ve donatısı
ġekil 8.8. Dar temel çukurunda tekil temel kalıbının desteklenmesi
Tekil temel kalıpları; temelin tabandan bağ hatılları veya üstten kiriĢlerle birbirine
bağlanması durumunda hatıl/kiriĢ kalıpları ile birlikte yapılırlar ġekil 8.9. ve ġekil 8.10.
48
da Temel kalıbı ile kiriĢ ve bağ hatılının birlikte yapılmasına iliĢkin örnekler
görülmektedir. ġekil 8.11. de bir tekil temel ve çevresinden kendisine bağlanan bağ
kiriĢlerinin kalıpları görülmektedir. Ayrca Fotograf 8.5. de tekil temel bağ kiriĢleri
kalıbı örneği görülmektedir.
AhĢap gergi
AhĢap gergi
Destek
Kazık dikme
Kanat tahtası
Kanat tahtası
Klepa
Destek latası
ġekil 8.9. Temel kalıbının üstten bağlanan kiriĢ kalıbı ile birlikte yapılması
Üst kalıp yüzeyi
Sömel yan kanadı
Hatıl yan kanadı
Ahşap kazık
Hatıl taban kanadı
ġekil 8.10. Temel ve bağ hatılı kalıbının birlikte yapılması
49
ġekil 8.11. Tekil temel ve bağ kiriĢi (hatılı) kalıplarının birlikte yapılması
Fotograf 8.5. Tekil temel bağ kiriĢleri kalıbı örneği
Sürekli olarak yapılan temel kalıplar: yığma yapılarda duvar altı temelleri ve karkas
yapılarda kolonlar altına yapılan sürekli temellerin yapımında kullanılırlar. Bu durumda
50
sürekli temel kalıpları, duvar altı temel kalıpları ve karkas yapılarda kullanılan sürekli
temel kalıpları olarak gruba ayrılmaktadır.
Duvar altı temel kalıpları:
Duvar temelleri mütemadi olduğundan sadece iki karĢı yüzü için kalıp yapılır. Ancak,
temel kazı Ģevi düzgün ve düĢey konumda yapılabilirse, ġekil 8.12 de görüldüğü gibi
tek taraflı kalıp da yapılabilir.
Yatay destek
Kazık dikme
Klepa
Grobeton
Yastık
ġekil 8.12. Tek taraflı duvar altı temel kalıbı kesiti
Sürekli temel kalıpları genelde dikdörtgen kesitlidir. Ġki yanı kanatlar oluĢtururken
taban çoğu zaman grobeton dökülmüĢ bir zemindir. Yan kanatların açmaması için çok
çeĢitli destek sistemleri kullanılabilmektedir. ġekil 8.13., ġekil 8.14. ve ġekil 8.15.
sürekli temel kalıplarına iliĢkin görünüĢ, kesitler verilerek kalıp elemanları ve
destekleme biçimleri gösterilmiĢtir.
51
ġekil 8.13. Duvar altı temel kalıbının perspektif görünüĢü
AhĢap gergi
Destek
Kaplama tahtası
Klapa
Yastık
AhĢap kazık
ġekil 8.14. Duvar altı temel kalıbı kesiti
52
AhĢap gergi
Yatay destek
Kazık dikme
Klepa
Yastık
Grobeton
ġekil 8.15. Kalıp yan kanatlarının yatay destek yastık ve kazık dikmelerle desteklenmesi
Duvarın bir bütün olarak temel ile birlikte dökülmesinin planlanması durumunda temel
kalıbı ġekil 8.16. da görüldüğü gibi yapılabilir.
AhĢap gergi
Destek kiriĢi
Payanda
Destek dikmesi
Bulon
Duvar kanadı
Temel kanadı
Yatay destek
Klepa
Yatay destek
AhĢap kazık
ġekil 8.16. Temel ve duvar kalıbının birlikte yapılması
53
AĢağıdaki yer alan Fotoğraf 8.6. ve Fotoğraf 8.7. de basit temel kalıp uygulamalarına
iliĢkin örnekler görülmektedir.
Fotoğraf 8.7. Çift Taraflı duvar altı temel
Fotoğraf 8.6. Tek taraflı duvar altı temel
kalıbı uygulaması
kalıbı uygulaması
Sürekli temeller, bilindiği gibi betonarme karkas binalarda uygulanan bir temel tipidir.
Sürekli temeller kolonları birbirine bağlayan aynı zamanda bina yüklerini zemine
aktaran elemanlar durumundadır. ġekil 8.17 de bir sürekli temel kalıbı perspektif
görünüĢü yer almaktadır.
54
ġekil 8.17 Sürekli temel kalıbı perspektif görünüĢü
Sürekli temel Ģekil ve boyutları zemin özellikleri ve bina yüklerine bağlı olarak
değiĢmektedir. Dolayısı ile kalıp Ģekil ve boyutları da buna bağlı olarak değiĢecektir.
Ayrıca, ġekil 8.18. de bu projenin uygulanmasına iliĢkin kalıp Ģekil ve elemanları
görülmektedir.
KiriĢ yan kanadı
Gergi latası veya teli
Payanda
Klepa
Destel latası
Destek kiriĢi
Temel yan kanadı
Yan destek
Kazık dikme
ġekil 8.18. Sürekli temel kalıbı kesiti
8.2.1.3. Plak (Radye) Temel Kalıpları
Plak temel kalıpları Fotoğraf 8.8. ve Fotoğraf 8.9. da plak temel kalıbı uygulamalarına
iliĢkin örneklerde görüldüğü gibi diğer temel kalıplarına göre daha basit Ģekilde
yapılabilmektedirler. Bilindiği gibi plak temeller alttan ya da üstten kiriĢli olarak
55
yapılabilmektedirler. Bu durumda plak ve kiriĢlerin kalıpları altta kalandan baĢlamak
kaydı ile çoğu zaman ayrı ayrı yapılmaktadır.
Fotoğraf 8.8. Plak temel kalıbı uygulaması
Fotoğraf 8.9. Plak temel kalıbı Uygulaması
8.2.1.4. Temel Aksları
Temel betonu döküldükten ve yaklaĢık üç gün kür iĢleminden sonra yeni kalıp iĢlemleri
için aks tabanları çakılır. Bu aks tabanları bir üst katta devam edecek olan kolon veya
perde duvar kalıplarının en alt kuĢagını da oluĢturur. Bu Ģekilde kalıp planında yer alan
56
akslar aplike edilmiĢ olur. Zaten mevcut donatı filizleri aks yerlerini iĢaret etmektedir.
Ancak, bu filizlere güvenerek hiç ölçüm yapmadan aks uygulamasına geçmek ileride
telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğurabilir. Bu bakımdan kalıp planından alınan
bilgilerle ölçüm iĢlemleri yeniden yapılarak aks yer ve doğrultuları belirlenerek taban
elemanları henüz tam sertleĢmemiĢ olan betona çivilerle çakılarak tutturulur. Fotograf
8.10. da plak temel üzerinde perde duvarlar için aks uygulaması görülmektedir. Benzer
Ģekilde AĢagıda yer alan ġekil 8.21 de görüldüğü gibi kolon kalıpları içinde 5/10 lardan
oluĢan aks tabanları zemin betonuna monte edilir ve daha sonra kolon kalıbı kanatları
onun içerisine yerleĢtirilerek yapım iĢlemlerine devam edilir.
Fotograf 8.10. Plak temel üzerinde perde duvarlar için aks uygulaması
8.2.2. Kolon Kalıpları
Betonarme kolon kalıpları da diğer yapı elemanı kalıplarında olduğu gibi yan kanatlar,
kanatları birleĢtiren ve sistemi destekleyen elemanlardan oluĢmaktadır. Kolon enkesit
Ģekillerine göre kolon kalıpları kare, dikdörtgen, çokgen, daire gibi en kesit Ģekillerinde
olabilmektedirler. Kalıp yüzeyleri kolon Ģekline göre oluĢturulurken destek elemanları
bu yüzeyleri yeterli düzeyde destekleyecek Ģekilde yerleĢtirilmektedir. Kolon kalıpları
daha önceden tabana çakılmıĢ olan akslar yardımı ile yerine dikilirken genellikle ġekil
8.19. da görüldüğü gibi bir yüzeyi açık tutularak aks içine yerleĢtirilir.
57
ġekil 8.19. Kolon kalıbının aks içine yerleĢtirilmesi
Aks içine yerleĢtirilerek düĢey pozisyona getirilen kolon kalıbı ġekil 8.20. de görüldüğü
gibi çaprazlarla desteklenerek sabitlenir. Kolon kalıplarının aks tabanlarına yerleĢtirilip
desteklenmesinden sonra kiriĢ alt seviyeleri binanın dört köĢesinde iĢaretlenerek kolon
kalıplarına ayrı ayrı taĢınarak çizilir. Kolon kalıpları kiriĢlerin oturması gereken bu
seviyeden düzgün bir Ģekilde kesilir. Bu Ģekilde yerleĢtirilmesi tamamlanan kolon kalıbının
içi temizlenir, donatısı yerleĢtirilir ve açık olan yüzü kapatılarak destekleme iĢlemleri
tamamlanır.
58
Klapa
Yanlama
Destek
Yatay destek
ġekil 8.20. Kolon kalıbının desteklenmesi
Destekleme iĢlemlerinin temel amacı beton dökümü sırasında kalıbın açmaması, yer
değiĢtirmemesi, doğrultu ve düzleminden sapmamasını sağlamaktır. Kalıbın açmaması
için kuĢak ve kelepçeler kullanılırken yer değiĢtirmemesi için aks tabanları,
düzleminden sapmaması için ise yatay/eğik (payanda) destekler kullanılır. ġekil 8.21. de
kare kesitli bir kolon kalıbının ahĢap çivili kuĢaklarla, ġekil 8.22. de kolon kalıbının
bulonlu ahĢap kuĢaklarla desteklenmesine iliĢkin örnekler görülmektedir. ġekil 8.23. de
kolon kalıplarının çelik kelepçelerle kuĢaklanmasına iliĢkin örnekler görülmektedir.
Altıgen, sekizgen ve elips gibi çok kenarlı kolon kalıpları daha sık aralıklarla
kuĢaklamalar yapılarak desteklenirler. ġekil 8.24. de kare ve altıgen kolon kalıplarına
iliĢkin birer örnek görülmektedir. Ayrıca Fotograf 8.11. de kolon kalıplarında deskleme
ve donatı yerleĢtirilmesine, Fotograf 8.12. de ise kolon kalıplarının kapatılarak
kuĢaklanmasına iliĢkin görünüĢler yer almaktadır.
59
Kanat tahtası
Klepa
Kuşak
Çiviler
Kuşak
Ön görünüş
Kanat tahtası
Kuşak
Kanat tahtası
Üst görünüş
Perspektif
ġekil 8.21. Çivili ahĢap kuĢaklarla desteklenen kare kesitli kolon kalıbı
60
Pah çıtası
Kontraplak kanat
Destek latası
Kuşak
Bulon
Kuşak
Kontraplak kanat
Aks tabanları
Bulon
Pah çıtası
ġekil 8.22. Kolonun aks tabanlarına yerleĢtirilmesi ve bulonlu ahĢap kuĢaklarla
desteklenmesi
Çelik kuĢak
Kontraplak kanat
Dikme
Çelik Kelepçe
Kontraplak kanat
ġekil 8.23. Kolon kalıplarının çelik kelepçelerle kuĢaklanmasına iliĢkin örnekler
61
ġekil 8.24. Kare ve altıgen kolon kalıplarına iliĢkin örnekler
62
Fotograf 8.11. Kolon kalıplarında deskleme ve donatı yerleĢtirilmesine iliĢkin
görünüĢler
63
Fotograf 8.12. Kolon kalıbının kapatılarak kuĢaklanmasına iliĢkin bir görünüĢ
8.2.3. Duvar Kalıpları
Bilindiği gibi betonarme duvarları da kolonlar gibi düĢey taĢıyıcı elemanlardır.
Dolayısı ile kolonlarda olduğu gibi düĢey pozisyonda duran kalıp yüzeylerinin
birleĢtirilmesi ve desteklenmesi söz konusudur. Kalıp yüzeyleri kolonlarda olduğu
gibi tahtalar veya kontrplaklar kullanılarak oluĢturulurken klapaların yerine düĢey
ızgara dikmeleri veya yatay pozisyonda yerleĢtirilen kuĢak ızgara kiriĢlerinin
kullandığı görülür. ġekil 8.25. de tahtalardan oluĢturulan kalıp yüzeylerinin ızgara
dikmeleri ile birleĢtirilerek desteklenmesi görülmektedir. Burada dikkati çeken
husus; tahtalar kullanılarak oluĢturulan kalıp yüzeylerini ızgaralarının düĢey,
kontrplak kalıp yüzeylerini destekleyen ızgaraların ise yatay pozisyonda olmasıdır.
Kalıp yapımı sürecinde; önce ızgaralar yerleĢtirilip sonra ızgaraların oluĢturduğu
düzleme kalıp tahtaları yerleĢtirildiği için ızgaralar düĢey pozisyonda olmak
durumundadır. Çünkü düĢey ızgara yüzeylerine kalıp tahtalarının yatay olarak
yerleĢtirilmesi iĢ akıĢı bakımından daha koladır. Kontrplak yüzeylerde ise böyle bir
durum söz konusu değildir. Çünkü kontrplak yüzey levha halinde
yerleĢtirilmektedir. Dolayısı ile kontrplak yüzeyli kalıplarda iĢin durumuna göre
ızgaralar yatay veya düĢey konumda olabilmektedir.
Kalıp yüzey tahtaları
Izgara dikme
Bulon
Izgara dikme
Yastık
ġekil 8.25. Yüzeyleri tahtalarla kaplanmıĢ duvar kalıplarına iliĢkin bir örnek
Yukarıda verilen ġekil 8.25. de görüldüğü gibi; tahta veya kontrplak kullanılarak
oluĢturulan kalıp yüzeyleri, ızgara kiriĢleri ile desteklenirken kuĢaklar yardımı ile de
sistemin bütünlüğü sağlanır. Ġstenilen duvar kalınlığı kadar biri birini karĢılayacak
64
Ģekilde bütünleĢtirilen kalıp yüzeyleri; kazık, yastık, kiriĢ, yanlama ve destek kiriĢi gibi
elemanlar kullanılarak sabitlenir. Ayrıca kalıbın pozisyonu ve beton dökme yöntemi
dikkate alınarak sistemin rijitliğini sağlamak için bulon, destek latası, gergi teli gibi
elemanlar kullanılır.
Diğer taraftan betonarme kalıplarının temel seviyesinde bazen kazı durumuna göre tek
yüzeyli yapıldığı görülmektedir. Bu durumda yüzeylerin oluĢturulmasında önemli
farklılıklar olmamakla birlikte, kalıbın yeri ve kazının durumuna bağlı olarak
desteklemede özel yaklaĢımlar gerekebilir. ġekil 8.26. da kazı yüzeyinden yararlanılarak
oluĢturulmuĢ tek yüzeyli duvar kalıbı örneği görülmektedir. Destek latası ile içten
desteklenen bu kalıp örneğinde beton döküm iĢlemi sırasında beton yükseldikçe destek
latası çıkarılarak betonlama iĢlemine devam edilir.
Destek latası
Destek kirişi
Yastık
Payanda
Kaplama tahtası
Destek dikmesi
Yastık
Kama
Kama
Ahşap kazık
ġekil 8.26. Tek yüzeyli betonarme duvar kalıbı örneği
Kalıp yüzeylerinin desteklenmesinde kullanılan ızgara dikmelerin ve onları destekleyen
destek kiriĢlerinin ve yanlamaların; kalıp yüzeylerinin açmasını, yer değiĢtirmesini ve
geometrisinin bozulmasını önleyecek Ģekilde oluĢturulması gerekir. ġekil 8.27. de
destek kiriĢlerinin yerleĢtirilmesine iliĢkin örnekler, ġekil 8.28. de ise ızgara
65
dikmelerinin yanlamalarla desteklenmesine iliĢkin örnekler görülmektedir. Ayrıca ġekil
8.29 da bir betonarme duvar kalıbı ve kalıp yüzeylerinin tel ve lata gergi ile
desteklenmesine iliĢkin bir örnek yer almaktadır. Ayıca Fotograf 8.13. de duvar kalıbı
yapımı çalıĢmalarından görünüĢler bulunmaktadır.
Kalp yüzeyi
Izgara dikme
Destek kirişi
Destek kirişi
Destek kirişi
Destek latası
Destek latası
Çivi
Destek takozu
ġekil 8.27. Destek kiriĢlerinin yerleĢtirilmesine iliĢkin örnekler
Destek ktakozu
Kalp yüzeyi
Çivi/bulon
Metal birleştirici
Destek kirişi
Izgara dikme
Yanlama
Yanlış örnekler
Doğru örnekler
ġekil 8.28. Izgara dikmelerinin yanlamalarla desteklenmesine iliĢkin örnekler
66
Izgara dikme
Tel gergi
Kalıp yüzeyi
Lata gergi
Tel gergi
ġekil 8.29. Betonarme duvar kalıbı ve kalıp yüzeylerinin tel ve lata gergi ile
desteklenmesi
67
Fotograf 8.13. Duvar kalıbı yapımı çalıĢmalarından görünüĢler
68
8.2.4. KiriĢ Kalıpları
KiriĢ kalıpları, taban, yan kanatlardan oluĢan kalıp yüzeyleri ve onları destekleyen
elemanlardan meydana gelmektedir. Kalıp yüzeyleri kontrplak veya tahtalar
kullanılarak yapılırlar. Tahtalar kullanılması durumunda; taban veya yan kanatlar
oluĢturulurken tahtaları yan yana birleĢtirmekte klapalar kullanılır. Yan kanat ve taban
yüzeylerin
tahtalardan
oluĢturulması
iĢlemleri,
kolon
yan
kanatlarının
oluĢturulmasından farklı değildir. YaklaĢık 50 cm aralıklarla yerleĢtirilen klapalara
bağlanan tahtalar çivilenerek istenilen boyutlarda kalıp yüzeyi oluĢturulur. OluĢturulan
kalıp yüzeylerinden ilk önce taban yüzeyi olmak üzere hazırlanan kalıp taĢıyıcı
sistemine yerleĢtirilir. Yan kanatların bağlanması ve sistemin desteklenmesi ile kalıp
yapımı tamamlanır. KiriĢ kalıplarında kiriĢi tabanının desteklenmesi tek dikme ile
olabileceği gibi iki dikme ile de yapılmaktadır. ġekil 8.30. da tek dikme ile ġekil 8.31.
de iki dikme ile desteklenen kiriĢ kalıplarına iliĢkin örnekler görülmektedir. Günümüzde
beton döküm iĢlemlerinin makineleĢmesinden dolayı büyük hacimlerde beton dökümü
kısa zamanda yapılabilmektedir. Dolayısı ile bir binanın kolon ve kiriĢlerinin kalıpları
birlikte yapıldığı gibi; kolon, kiriĢ ve döĢemelerinin kalıpları birlikte yapılarak beton
dökülmektedir. ġekil 8.32. de kolon kalıpları ile birlikte yapılmıĢ kiriĢ kalıplarına iliĢkin
bir örnek görülmektedir. Ayrıca, ġekil 8.32. da verilen kiriĢ kalıbı örneğinin bir gusseli
kiriĢ kalıbı olarak yapıldığı görülmektedir. Bilindiği gibi kiriĢler kesme bölgelerinde
dirençlerini artırmak için gusseli olarak yapılabilmektedirler.
Üst gergi
Yan destek
Klepa
Kanat
Destek latası
Taban
Başlık
Çapraz kuşak
Dikme
Kama
Yastık taban
ġekil 8.30. Tek dikmeli kiriĢ kalıbı
ġekil 8.31. Ġki dikmeli kiriĢ kalıbı
69
ġekil 8.32. Kolon kalıpları ile birlikte yapılmıĢ kiriĢ kalıplarına iliĢkin bir örnek.
TaĢıyıcı sistemin durumuna göre kiriĢ kalıpları yukarıda açıklandığı gibi ayrık biçimde
olduğu gibi döĢeme kalıpları ile (tablalı olarak) birlikte de yapılmaktadırlar. DöĢeme ile
birlikte yapılan kiriĢlere tablalı kiriĢ denilmektedir. KiriĢler tek taraftan ve/veya çift taraftan
tablalı olabilirler. Ġki tarafta tabla kalınlıkları farklı da olabilir. ġekil 8.33. iki taraflı tablalı
(döĢemeli) tek dikmeli kiriĢ kalıbı örneği, ġekil 8.34. ise döĢemeleri farklı kalınlıkta iki
dikmeli kiriĢ kalıbı örnekleri görülmektedir. Ayrıca Fotograf 8.14. de KiriĢ-döĢeme
kalıbının birlikte yapımı ve donatısına iliĢkin görünüĢler yeralmaktadır.
70
Kiriş yan kanadı
Pah çıtası
Döşeme tahtası
Kiriş tabanı
Izgara kirişi
Sabitleyici
Klepa
Yastık
T başlı dikme
ġekil 8.33. Ġki taraflı döĢemeli (tablalı) tek dikmeli kiriĢ kalıbı
Kalıp yüzeyi
Destek dikmesi
Destek latası
Ana kiriş
Izgara kirişi
Destek latası
Başlık
Dikme
Taban destek kirişi
Dikmeler
ġekil 8.34. DöĢemeleri farklı kalınlıkta iki dikmeli kiriĢ kalıbı
71
Fotograf 8.14. KiriĢ-döĢeme kalıbının birlikte yapımı ve donatısı
8.2.5. DöĢeme Kalıpları
DöĢeme kalıpları, diğer yapı elemanı kalıplarından çok farklı özellikler
göstermemektedir. DöĢeme kalıpları da genel olarak; kalıp yüzeyleri, yüzeyleri
birleĢtiren/destekleyen elemanlar ve sistemi destekleyerek bütünleyen elemanlardan
oluĢmaktadır. Burada Ģunu açılamak gerekir. DöĢemeler kiriĢ ve kolon kalıplarından
farklı olarak, ama onlarla birlikte bir sistem oluĢturmaktadır. Daha değiĢik bir ifade ile
döĢeme kalıplarının yapılması ile kalıp sistemi tamamlanmıĢ olmaktadır. Yani kolon
kalıpları onlara oturan kiriĢ kalıpları ve kiriĢ kalıplarına oturan döĢeme kalıpları gibi.
Alttan yukarı yapım sistemi de bunu gerektirmektedir. Sonuç olarak, günümüzde hazır
betonun yoğun bir Ģekilde kullanılması ile kolon kiriĢ ve döĢeme kalıplarının birlikte
yapılarak bir bina katı seviyesinde beton dökülmektedir. DöĢeme kalıbı yapımı ile
tamamlanan kalıp sisteminin destek ve takviye iĢlemleri, kalıp taĢıyıcı sisteminin bir
bütün olarak rijit hale getirilmesi ile tamamlanır. Farklı bir yaklaĢımla, kalıp yüzeylerini
destekleyen kalıp sistemin yüklerini bir alt düzleme aktaran sisteme kalıp iskelesi
denilmektedir. Bu durumda kalıp iskelesi iki bakımdan çok önemli görev yapmaktadır.
Kalıp iskelesi; kalıp yüzeylerinin esnemeden yerinde kalması, beton ve beton döküm
iĢlemlerinden gelen tesirleri güvenlik limitleri içerisinde karĢılamalıdır. DöĢeme
kalıpları; plak diĢli, asmolen ve mantar döĢeme kalıpları olarak dört alt grupta
incelenecektir.
72
8.2.5.1. Plak DöĢeme Kalıpları
DöĢeme kalıp yüzeyleri ġekil 8.35. de görüldüğü gibi dikmeler, dikmelere oturan esas
kiriĢler, esas kiriĢlere oturan ızgara kiriĢleri ve ızgara kiriĢleri üzerine kaplanan kalıp
yüzey kaplamasından oluĢmaktadır. ġekil 8.36. da plak döĢeme kalıbı, Fotoğraf 8.15. de
temel, kolon kiriĢ ve döĢeme (tekil temelli karkas sistem) kalıbı önekleri görülmektedir.
Döşeme kaplaması
Izgara kirişi
Esas kiriş
Dikme
ġekil 8.35. DöĢeme kalıp yüzeyi ve destekleri
Destek latası
Izgara kirişi
Kalıp yüzeyi
Destek latası
kiriş başlığı
Esas kiriş
Çapraz kuşak
Dikme
Kuşak
Yastık
ġekil 8.36. Plak döĢeme kalıbı
73
Fotoğraf 8.15. Temel, kolon kiriĢ ve döĢeme (tekil temelli karkas sistem) kalıbı
örnekleri
Diğer taraftan, plak döĢemeler taĢıyıcı sistem özelliklerine göre kenarlarından kiriĢlere
oturan döĢemelerdir. Dolayısı ile kalıpları kiriĢ kalıpları ile birlikte yapılmak
74
durumundadır. ġekil 8.36. da alttan itibaren yastıklar dikmeler yatay kuĢaklar esas
kiriĢler, ızgaralar ve kalıp yüzey elemanlarının birleĢtirilerek desteklenmesi ile
oluĢturulmuĢ bir döĢeme kalıbı örneği görülmektedir.
8.2.5.2. DiĢli DöĢeme Kalıpları
Betonarme döĢemeler bölümünde açıklandığı gibi diĢli döĢemeler tek ya da iki
doğrultuda diĢli yapılabilmektedir. Dolayısı ile bu döĢemelerin kalıpları da tek ya da iki
doğrultuda diĢli olarak yapılmaktadır. Ancak, kalıp eleman ya da yapım teknikleri
açısından tek veya iki doğrultuda diĢli olmaları bir farklılık getirmeyecektir. ġekil 8.37.
de diĢli döĢeme kalıbına iliĢkin bir örnek görülmektedir. Ayrıca Fotoğraf 8.16. DöĢeme
ve kiriĢ yapımına iliĢkin bir görünüĢ yer almaktadır.
Döşeme yüzeyi
Izgara kirişi
Esas kiriiş
Destek latası
Kiriş tabanı
Destek yüzey
Klepa
Kiriş başlığı
Dikme
Çapraz kuşak
Yatay kuşak
ġekil 8.37. DiĢli döĢeme kalıbı
75
Fotoğraf 8.16. DöĢeme ve kiriĢ yapımına iliĢkin bir görünüĢ
DiĢli döĢemelerin iki doğrultuda yapılması haline kaset döĢeme adı verilmektedir.
Kaset döĢemelerin kalıpları, ahĢaptan veya suni malzeme veya sac levha ile yapılan
76
modül kalıp elemanların kalıp iskelesine oturtulması ile de oluĢturulabilirler. ġekil 8.38.
de kaset döĢeme kalıplarına iliĢin bir örnek görülmektedir.
Modül kalıp
Döşeme kalıp yüzeyi
Diş
ġekil 8.38. Ġki doğrultuda diĢli (kaset) döĢeme kalıbı
8.2.5.3. Asmolen DöĢeme Kalıpları
Asmolen döĢeme kalıpları, döĢeme donatısının yerleĢtirilmesine imkân sağlayacak
Ģekilde döĢeme kalıp yüzeyine yerleĢtirilen hafif bloklarla tamamlanan bir döĢeme
kalıbı Ģeklidir. Burada hafif bloklar arasına yerleĢtirilen donatılar ve onların
betonlanmasına imkan sağlayan blok yan yüzeyleri bir tür diĢli döĢeme yapımına imkan
sağlamıĢ olurlar. ġekil 8.39. de asmolen döĢeme kalıbı örneği görülmektedir.
Asmolen bloğu
Kalıp yüzeyi
Diş
Izgara kirişi
Esas kiriş
Dikme
Kuşak
Kama
Yastık
ġekil 8.39. Asmolen döĢeme kalıbı
77
8.2.6. Merdiven Kalıpları
Merdiven kalıbı yapımında tabanda eğimli bir döĢeme kalıbı yapılarak bu döĢeme
üzerinde yer alan basamakların belirli bir rıht yüksekliği ile oluĢturulması sağlanır.
Planda ön görülen merdiven Ģekline göre (düz kollu ve dönel merdiven olma
durumlarına bağlı olarak) basamak Ģekilleri dikdörtgen veya yamuk Ģeklinde
olabilmektedir. Dolayısı ile merdivenlerin döĢeme kalıpları ve onu tamamlayan
basamak kalıpları farklı destekleme biçimlerini gerektirmektedir. Merdiven
kalıplarında diğer kalıp sistemlerinde olduğu gibi; kalıp yüzeyleri, birleĢtirme
elemanları, destek ve kalıp iskelesi elemanla rından oluĢmaktadır. Merdiven
kalıplarının yapılmasına projede öngörülen rıht yüksekliklerini ve basamak
geniĢliklerin içeren basamak profilini merdivenin kenar duvarına veya merdiven
kenar kalıp elemanına çizmekle baĢlanır. Merdiven profilleri (rıht/basam ak) alt
çizgisini oluĢturan hattın altında ona paralel döĢeme kalınlığı kadar mesafede bir hat
çizilerek döĢeme kalıbı üst yüzeyi belirlenir. Yapım sürecinin; rıht/basamak profili,
rıht/basamak profili alt çizgisi ve merdiven döĢemesi üst çizgisi merdiven yapım
sürecinin kritik unsurları olarak görülür. Bu bölümde merdiven kalıpları; düz kollu
merdiven kalıpları ve dönel merdiven kalıpları olmak üzere iki grupda
incelenecektir.
8.2.6.1. Düz Kollu Merdiven Kalıpları
Düz kollu merdiven kalıbı yapımında rıht/basamak profilleri yan duvara veya kanat
tahtasına su düzeci kullanılarak ġekil 8.40. da görüldüğü gibi çizilir. ġekil 8.40. ve
ġekil 8.41. de ayrıca, rıht basamak profilleri, alt çizgi ve döĢeme üst çizgileri ile
bunların nasıl oluĢturulabileceği görülmekt edir. Çizilen rıht/basamak profilleri
dikkate alınarak kanat tahtası hazırlanır. Merdiven eğimine uygun olarak
yerleĢtirilen bu kanat tahtasında çizilen çizgilere uygun düĢecek Ģekilde rıht kalıbı
elemanları yerleĢtirilir ve rıht destek çıtası tarafından d esteklenecek Ģekilde
çivilenir. Fotoğraf 8.17. de merdiven döĢemesi rıht ve basamakların oluĢturulmasına
iliĢkin bir görünüĢ yer almaktadır.
78
Yan duvar
Su düzeci
Su düzeci
Basamak çizgisi
Destek
Rıht/basamak
profili alt çizgisi
Riht kalıp tahtası
Merdiven döĢeme
yüzey çizgisi
ġekil 8.40. Su düzeci kullanılarak rıht/basamak profillerinin duvara çizilmesi
Basamak çizgisi
Rıht/basamak
profili alt çizgisii
Rıht çizgisi
DöĢeme yüzey
çizgisi
Kanat
tahtası
Merdiven döĢeme
kaplaması
Izgara kiriĢi
ġekil 41. Rıht basamak profilleri, alt çizgi ve merdiven döĢemesi
79
Fotoğraf 8.17. Merdiven döĢemesi nht ve basamaklarının yapımı
77
Merdivenler iki Ģekilde yapılabilir. Biricisinde, merdiven döĢemesi ve rıht/basamak
kalıpları birlikte yapılarak beton dökülür. Ġkincisinde ise, merdiven döĢemesi kalıbı
yapılarak beton dökülerek ġekil 8.42. de görüldüğü gibi merdiven döĢemesi kalıbı
hazırlanır ve beton dökülür. Kaba inĢaat bittikten sonra merdiven döĢemesi betonu
üzerine rıht/basamak kalıbı yapılarak beton dökülür ve merdiven tamamlanır. Bu
yöntem el arabası ile iniĢ çıkıĢlarda kolaylık sağladığı için özellikle küçük inĢaatlarda
tercih edilir. Fotoğraf 8.18. merdiven döĢemesinin yapımı iĢlemlerine iliĢkin görünüĢler
yer almaktadır.
Merdiven döşemesi
ġekil 8.42. Merdiven döĢemesi
78
Fotoğraf 8.18. merdiven döĢemesinin yapımı iĢlemlerine iliĢkin görünüĢler
79
Düz kollu merdivenlerde merdiven kolu döĢemesi sahanlık döĢemesi ve rıht/basamak
kalıplarının birlikte yapılmasına iliĢkin bir örnek ġekil 8.43. de görülmektedir. Sahanlık
döĢemesi kalıbının diğer döĢeme kalıplarından bir farkı olmadığı, merdiven kolu döĢemesi
kalıbının ise eğimli olmak dıĢında bir farka sahip olmadığı görülmektedir. Fotoğraf 8.19.
da düz kollu sahanlıklı merdiven yapımına iliĢkin görüntüler yer almaktadır.
ġekil 8.43. Düz kollu merdivende merdiven kolu, sahanlık ve rıht/basamak kalıbının
birlikte yapılması
80
Fotoğraf 8.19. Düz kollu sahanlıklı merdiven yapımına iliĢkin görünüĢler
Düz kollu merdivenlerde merdiven kolu sahanlığa doğrudan oturabileceği gibi ġekil
8.43. de görüldüğü gibi bir sahanlık kiriĢine de oturabilmektedir. Merdiven kollarının
sahanlık kiriĢlerine oturması daha sağlıklı bir çözüm olarak görülür.
81
8.2.6.2. Dönel Merdiven Kalıpları
Dönel merdivenlerin kalıpları düz kollu merdivenlere göre daha fazla teknik bilgi ve
beceri gerektirmektedir. Kalıp iĢlemlerine baĢlamadan önce merdiven dengelendirmesi
yapılır. Dengelendirme sonucunda detaylandırılan merdiven planı, düzgün bir zemin
üzerine gerçek boyutlarında çizilir. Yapılan çizimler merdiven alt kiriĢleri ve yan kanat
elemanları üzerine aktarılır. Üzerinde çizimler bulunan alt kiriĢler ve yan kanatlar bu
çizgilere göre hazırlanır. Hazırlanan yan kanatlar ve alt kiriĢler projede öngörülen
Ģekilde yerlerine monte edilerek desteklenir. Alt kiriĢler üzerine kalıp döĢemesi yan
kanatlar üzerine ise rıht kalıp elemanları çakılarak gerekli destek ve gergileri yapılarak
tamamlanır. Bu bölümde çeyrek, yarım ve tam dönel merdiven kalıplarına iliĢkin
örnekler verilecektir.
ġekil 8.44. de çeyrek dönel merdiven kalıbı planı görülmektedir. Bu merdivenin kalıp
elemanlarını hazırlayabilmek için A ve B kenar açınımları gerçek boyutlarında düzgün
bir zemine çizilir. Yapılan çizimler ilgili elemanlara aktarılır ve bu çizimlere göre
elemanlar ġekil 8.45. ve Sekil 8.46. da görüldüğü gibi iĢlenir. Aynı iĢlemler iç kenar
elemanları üzerinde de yapılarak bir sistem bütünlüğü içerisinde kalıbın montajı
yapılarak gerekli destekleme iĢlemleri tamamlanır.
A kirişi
B Kirişi
ġekil 8.44. Çeyrek dönel merdiven kalıbı planı
82
Destek latası
Destek çıtası
Destek çıtası
A-kenarı rıht elemanları
tesbit kanadı
Dikme
Yanlama
Yastık
A-kenar kiriĢi
Kama
DöĢeme kalıpyüzeyi
ġekil 8.45. Çeyrek dönel merdiven A-kenar açılımı detayı
B- Kenar kirişi
ġekil 8.46. Çeyrek dönel merdiven B-kenar açılımı detayı
ġekil 8.47. de yarım dönel merdiven kalıbı planı görülmektedir. Yarım dönel
merdivenlerde de çeyrek dönel merdivenlerde olduğu gibi; dengelendirme, gerçek
boyutlarında düzgün bir zemine çizme, çizimi elemanların üzerine taĢıma, elemanları
çizime göre hazırlama, monte etme ve gergi destek iĢlemleri yapılarak kalıp yapım
83
süreci bir sistem bütünlüğü içerisinde tamamlanır. ġekil 8.48., ġekil 8.49. ve ġekil 8.50.
de yarım dönel merdiven kalıbının K4-K6, K1-K3 ve K5 kenar açılımı detayları
görülmektedir. Fotoğraf 8.20. de yarım döner merdiven kalıbı örneği görülmektedir.
K5
K4
K6
K2
K1 K3
ġekil 8.47. Yarım dönel merdiven kalıbı planı
84
K4-K6 rıht tahtası tesbit kiriĢi
K4-K6 Alt kiriĢi
ġekil 8.48. Yarım dönel merdivende K4-K6 kenarı detayı
K1-K3 rıht tahtası tesbit kiriĢi
K1-K3 alt kiriĢi
ġekil 8.49. Yarım dönel merdivende K1-K3 kenarı detayı
85
K5 rıht tahtası
tesbit kalası
Esas kiriĢ
K5 alt kiriĢi
Dikme
Çapraz kuĢak
Kama
ġekil 8.50. Yarım dönel merdivende K5 kenarı detayı
86
Fotoğraf 8.20. Yarım döner merdiven kalıbı örneği
87
9. KALIP KONTROLÜ ĠġLEMLERĠ
AhĢap betonarme kalıplarında kalıp yüzeylerinin ve taĢıyıcı sisteminin güvenli
bir Ģekilde yapılmıĢ olması önem taĢır. Kalıp yüzeylerinin ve taĢıyıcı (iskele) sistemin
tekniklere uygun olarak yapılması ve iĢ güvenliği özelliklerini taĢıyor olması yapım
sürecinde olduğu kadar iĢ bitiminde de kontrolü gerektirmektedir.
AhĢap kalıp sistmlerinde kontrol iĢlemleri;
1. Beton dökümü öncesi kontrol iĢlemleri
2. Beton döküm sürecinde kontrol iĢlemleri
olmak üzere iki kademede yapılmaktadır.
Beton dökümü öncesi;
a. Kalıp sistemini kontrol ederek eksiklikleri gidermek
b. Kalıp sisteminin yetkililerce kontrol edilmesini sağlamak
c. DöĢeme kalıplarına mastar ayağı yapmak
d. Kalıp içi ve/veya yüzeylerinde istenmeyen atık
temizlenmesini sağlamak
ve
artıkların
gibi kontrol iĢlemlerinin yapılması gerekir. Bu iĢlemlerin doğru ve zamanında yapılıyor
olması betonarme elemanlarının konum, Ģeki, boyut ve yüzey düzgünlüğü bakımından
önemli görülürken iĢ saglığı ve güvenliği bakımından hayati önem taĢır.
Beton döküm sürecinde;
a. Dikmelerin gevĢeyip gevĢemediğini kontrol etmek
b. Dikme baĢlıkları, yastık, kama ve kuĢakların durumunu kontrol etmek
c. Kalıp kiriĢi ve ızgara kiriĢlerinde eğilme ve gevĢeme gibi durumların olup
olmadığını kontrol etmek
d. Kolon kuĢak ve desteklerinde gevĢeme, deformasyon, çözülme gibi
durumların olup olmadığını kontrol etmek
e. Kolon ve perde duvarlarında ĢiĢme olup olmadığını kontrol etmek
f. Kalıp yüzeylerinden beton sızması olup olmadığını kontrol etmek
g. KiriĢ yan kanat/döĢeme alın kanatlarında açılma ve deformasyon olup
olmadığını kontrol etmek
h. Beton döküm sürecinde kalıpta görülen olumsuzlukları düzeltmek
i.Beton döküm sürecinde kalıpta görülen önemli ve kısa sürede giderilemeyen
sorunları yetkiliye bildirmek
gibi kontrol iĢlemlerinin yapıması gerekmektedir. Zira iĢ kazalarının ve beton
kusurlarının önemli bir kısmı beton döküm sürecinde gerçekleĢir.
AhĢap kalıp yapımında kontrol iĢlemlerini özetlemek gerekirse; yapım sürecinin her
aĢamasında kalıp elemanlarının projesine uygunluğu ve özellikle beton döküm
sürecinde kalıp taĢıyıcı sisteminin beton döküm yükleri altında davranıĢlarının sürekli
kontrol edilerek gerkli müdahelelerin yapılması veya yapılmasının sağlanması
gerekmektedir. Ayrıca hemen telafisi mümkün olmayan durumlarda yetkililere haber
verilerek gerekirse döküm iĢlemlerinin durdurulmasının sağlanması gerekir.
88
9. KALIP SÖKME ĠġLEMLERĠ
Betonun kürü ve kalıp bekleme süresi: geleneksel yapımda beton ıslak tutularak veya
üzeri beyaz pigmentli malzemelerle örtülerek kür iĢleminin yapıldığı görülmektedir. 814 gün süre ile uygulanan ıslak kürde kalıp elemanları deforme olabilmekte, bu durum
tekrar kullanım sayısı ve beton yüzey kalitesi bakımından etkili olmaktadır. Kalıp
söküm süreleri, Çimento cinsi iklim Ģartları ve kür faktörüne bağlı olarak değiĢik
sürelerde olabilmektedir. Ayrıca kalıp elemanlarının sistem içerisindeki fonksiyonlarına
bağlı olarak farklı zamanlarda kısım kısım alınmaları uygun olmaktadır. Çizelge 9.1 de
yaklaĢık kalıp sökme süreleri görülmektedir.
Çizelge 9.1. YaklaĢık kalıp sökme süreleri
KiriĢ yan
Çimento Türü
kanatları
DöĢemeler
KiriĢ tabanları
Normal çimentolar
3 gün
15 gün
21 gün
Çabuk sertleĢen
çimentolar
2 gün
8 gün
10 gün
Kalıp sökümü: kolon yan kanatlarının alınması ile baĢlar, çapraz bağlantılar
sökülür, dikme altı kamalar gevĢetilir, sıra ile dikmeler kiriĢler ızgaralar ve nihayet
tahtalar alınır. Kalıbın bölge bölge alınmasına sökülürken kırılmamasına, manivela ile
taze betona basınç yapılmamasına ve kalıba darbe yapılmamasına dikkat edilir. Kalıp
sökümü iĢlemleri vasıfsız düz iĢçiler tarafından yapılmamalı, bizzat kalıp yapımı
ustaları tarafından veya onların nezaretinde yardımcıları tarafından yapılmalıdır. Kalıp
sökme iĢlemleri sırasında kalıp elemanlarına zarar vermemeye özen gösterilmeli onların
tekrar kullanılacağı gözden uzak tutulmamalıdır.
89
KAYNAKLAR
1. ACI Committee 309, Identification of Consolidation- related Surface Defects in
Formed Concrete , ACI 309- 2R 11, American Concrete Institute, Detroit.
2. Anonim, Genel Teknik ġartname, TC. Bayındırlık Bakanlığı, Sy:47, ANKARA,
1985.
3. Anthony, W., R., “Concrete Buildings- New Formwork Perspective”, Forming
Economical Building Proceedings of the Third International Conference, ACI
PO Box 1950, Pg;4 Detroit Michigan 48219, 1988.
4. Arslan, M., “AhĢap Kalıp Yüzey Malzemesinin Performansını Belirlemeye
Yönelik Kriterlerin Saptanması ve Geleneksel Yapım Çerçevesinde Karakavak
Kerestesinin Kalıp Yüzey Malzemesi Olarak Kullanım Sınırlarının
Belirlenmesi” GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü, (Doktora Tezi), Sy:36, ANKARA,
1994.
5. Arslan, M., “Betonarme (Brüt Betonlu) Yapı Tasarımında Dikkate Alınması
Gereken Beton Yüzey Kusurları” GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt:9,
No:3, Sy:512, ANKARA, 1996.
6. Arslan, M., “Betonarme Yapı Elemanı Tasarımında Dayanıklılık Faktörlerinin
Belirlenmesine Yönelik Bir AraĢtırma”, GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi,
(yayınlanacak), 1996.
7. Arslan, M., Beton Teknolojisi, Çorum Meslek Yüksek Okulu, Yayın No:2,
ÇORUM (1986), S.51.
8. Arslan, M., Yapı Teknolojileri I, Seçkin Yayınevi, ANKARA, 2008.
9. Arslan, M., Yapı Teknolojileri II, Seçkin Yayınevi, ANKARA, 2008.
10. Arslan, M., YAPI-Malzeme-Yapım Ġlkeleri-Maliyet Analizleri, AÜ, Fen
Bilimleri Enstitüsü TaĢınmaz GeliĢtirme Anabilim Dalı, ĠSBN 978-975-4829785, (2011).
11. Austin, c., K., Formwork to Concrete Cleaver Hume Press Ltd. LONDON,
(1960) Pg 327.
12. Brett, P., Formwork and Concrete Practice; Heinemann Professional Publishing
Ltd., Pg: 20-22, Bedford Square, WCI. 1B. 3HIT, LONDON, 1988.
13. Brett, P., Requirements and Materials For Formwork; Heinemann Professional
Publishing Lmt., Bedford Square, WCI. 1B. 3HIT, LONDON, 1988.
14. Burkhard, A., Touran, A., “repeating Formwork Greatly Reduces Costs”,
Concrete Construction. Vol: 10, Pg:853-855, 1987.
15. CIB Report, Manual of Technology FORMWORK, CIB, Pg: 5-6.
16. Clear, C.A. and Harrison, T.A., Concrete Pressure on Formwork, Report 108,
CIRIA, Pg: 6-9, 6. Storys Gate, LONDON 3AU, 1985.
90
17. Eser, L., Geleneksel ve GeliĢmiĢ Geleneksel Yapı, Cilt 1, ĠTÜ. Mimarlık
Fakültesi, S: 2, ĠSTANBUL, 1977.
18. Güngör, H., Ahġap Yapı Bilgisi, MEB Basımevi ĠSTANBUL, (1964) S.33.
19. Hadipriono, F.C. and Wang, H., “Analysis of Falsework Failures in Concrete
Structures”, Construction Engineering and Management, Vol:11, Pg:112-121,
ASCE, 1986.
20. http://www.iskaiskele.com/tr/satilik_iskele_dikme_direk.aspx (14.02.2012)
21. http://www.yagmuriskele.com/kiralik-iskele.html (14.02.2012)
22. Hurst, P.M., FORMWORK, Construction Press, Pg: 20, LONDON, 1983.
23. Ġnan, M., Cisimlerin Mukavemeti, Ġstanbul Üniversitesi, 3. Baskı, S; 277,
ĠSTANBUL, 1973.
24. Jonston, K.P., “Formwork Pressure in Tall and Thick Concrete Walls”,
Construction Engineering and Management, Vol: 115, Pg: 445,ASCE, 1989.
25. Kaderlen, N., Designing Your Practice- A Principle‟s Guide To Creating and
Managing A Design Practice, Mc Graw- Hill, Inc., NEWYORK, 1991.
26. Kungress Verlang, A.G., Der Massive – Hochbau Grundlagen der Kunstruktion
und Ausführung von Architekt Fritz Zbinden, Zweite Auflage, 3. bis, 5.
Tausend, 1947.
27. Mazkewitsch, A. and Javask, A., “Adhesion Between Concrete and Formwork”,
Baychapman and Hall Institute of Civil Eng., Conference Paper no:1125, Gorki,
Pg: 67-72, USSR., 1986.
28. Özcan, K., “YAPI”, Bilim Yayınları, Ankara, Ağustos 2000.
29. Proctor, J.R.S., “Coordination Formwork Plans With Overall Project Planning” ,
Concrete Construction. Vol: 34, Pg:927,1989.
30. Pugh, S., “ Load Lines: An Approach To detail Design” Production Engineer,
56, 15-18,1977.
31. Reading, T.D., “Deleterious Effect of Wood Forms on Concrete Surface”,
Concrete International, Vol:7, No:11, Pg:57-62, 1985.
32. Richardson, J.G., Practical Formwork and Mould Construction, G.R.Books
Lmt. Lennox house, Norfolk Street LONDON(1962) Pg.47.
33. Richardson, L.G., Practical Formwork and Mould Construction, GK. Books
Lmt., Lennox House, Norfolk Street, Pg 47, LONDON, 1962.
34. Shmaster, R.N., et al., “Investigation of Concrete in Absorbing Formwork”,
Hidrotechnical Construction, Vol:3, Part:11th,Pg:665-668,1990.
35. Taymaz, H., Yapı Bilgisi, Cilt III, Mesleki ve Teknik Öğretim Kitapları,
ĠSTANBUL, (1981), S. 109.
36. Touran, A., “Concrete Formwork; Constructability and Difficulties”, Civil
Engineering Practice, Voll:3, PŸ:81, Northeastern University, USA, 1989.
91
37. TS.697, Yapraklı Sert Keresteler (Terimler Tarifler Ölçme Metodları), Türk
Standartları Enstitüsü, ANKARA, 1974.
38. Utkutug, Z., Aslan, M., "Geleneksel Beton Kalıp Yapım Yöntemlerinin
Rasyonalizasyonu Konusunda bir Ara§tırma," TEK EV dergisi, Sayı 5-6.
39. Ünügör, S.M., “Bina Tasarımının Tenel Ġlkeleri” ĠTÜ. Mimarlık Fakültesi 1989.
40. www.jefo.com.tr
41. Yüksel, A., Güner, M.S., “Yapı Teknolojisi II”, Aktif Yayınevi, Ġstanbul,
Ağustos 2001.
92

TDV DIA

2013-2014 Yaz okulu Betonarme Bina Tasarımı Dersi Proje Föyü

Bilişim Teknolojileri Alanı Standart Donatım Listeleri

APU Yardımcı Güç Ünitesi - Sivil Havacılık Haberleri | Airport Haber

Makine Mühendisliği

Baraj Elemanlarının Tasarım ve Yapım Aşamasında Baraj Güvenliği

Otomotiv Müh. (NÖ+İÖ) - teknoloji fakültesi

Slayt 1 - iş güvenliği uzmanı, İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARI DERNEĞİ

Dernek üyelik formu PDF

T.C. ANTALYA 13. İCRA DAİRESİ 2014/6973 ESAS TAŞINMAZIN

kadın erkek farklılıkları

Orman Ve Su İşleri Bakanlığı

Sonsuz Vida ve Karşılık Dişli Açılması

ELEKTROKİMYASAL HİDROJEN KOMPRESÖR YIĞINI