ERA Teknoloji, Elektrikli ve Elektronik Eşyalar ve Çevre 2014

ERA Teknoloji, Elektrikli ve Elektronik Eşyalar ve Çevre 2014 Konferansı’nı her yıl olduğu
gibi XVI.’sını bu yıl da 12-13 Kasım 2014 tarihlerinde Londra’da düzenledi. Başta AB
ülkelerinden olmak üzere sektörün önde gelen çok uluslu firmalarının katılım sağladığı
konferansta Avrupa Komisyonu, İngiltere Yetkili Otoritesi, çeşitli kurum ve kuruluşların alanında
uzman temsilcileri tarafından elektrikli ve elektronik eşyaları (EEE) ilgilendiren aşağıdaki çevre
düzenlemeleri ve politikalar hakkında bilgiler ve gelişmeler aktarıldı.
Kaynak sorumluluğu (conflict minerals)
RoHS 2 Direktifi
Pil ve Akümülatörler Direktifi
REACH Tüzüğü
Elektronik atıkların imhası (WEEE2 Direktifi)
Ekotasarım Direktifi
Ambalaj politikasında global gelişmeler
A.B.D. ve Çin’de mevcut düzenlemeler
1.-) Tartışmalı bölgelerin mineralleri ile ilgili AB’nin sorumlu ticaret stratejisi’ni konu alan
sunumda Avrupa Komisyonu Direktörü (SigneRatso) tarafından AB’nin entegre yaklaşımının
amaçları, taslak tüzük, önlemler, operatörlere etkiler ve yeni düzenlemenin aşamaları hakkında
aşağıdaki bilgiler verilmiştir:
AB’nin mineral kaynak sorumluluğuna ilişkin 5 Mart 2014’de yayımlanan taslağın entegre
yaklaşımına ABD’nin Dodd-Frank Yasası -Bölüm 1502’nin, OECD Due Diligence Rehberi’nin,
Kongo Demokratik Cumhuriyeti ‘nde yapılan uluslararası konferansın (GLR), çok sayıda kamu ve
özel girişimi ile AB Parlamentosu’nun tartışmalı minerallere ilişkin önergelerinin (2010,2014) ön
ayak olduğu,
AB’nde 150.000-200.000 firmanın ABD Dodd-Frank yasasından dolaylı olarak etkilendiği, 420’sinin
ithalatçı (ticaret, ergitme/rafineri işlemleri yapanlar, parça üreticileri) olduğu,
Tartışmalı ve yüksek riskli bölge orjinli minerallerinin (kalay, tantalyum ve tungsten& bunların
cevherleri ve altın) tedarik zincirinde alınacak önlemler kapsamında AB’ndeki sorumlu ithalatçıların
self-sertifikasyonuna ilişkin Birlik sistemini ortaya koyan taslağın;
o İthalatçı (AB) safhasında raporlamayı esas aldığı, AB tedarik zincirini en etkili bir
şekilde harekete geçirilmesini ve nihai kullanıcılara kadar bilgi akışını kolaylaştırmayı
amaçladığı,
o Mineral ve metal ithalatçılarının gönüllülük esaslı self- sertifikasyonun (taslakta
belirtilen yönetim sistemleri, risk yönetimi, üçüncü taraf denetimleri ve ifşalarla ilgili
yükümlüklerle bağlılık deklarasyonu) gerekli kıldığı,
o Kapsamdaki mineral & metallerin, CN kodlarıyla birlikte Ek-I’inde listelendiği,
o Global bir kapsama sahip olduğu,
o OECD’nin Alınması Gerekli Önlemler Rehberi’ne dayalı yükümlükleri içerdiği,
o Ithalatçıların, risk yönetim planı için tedarik zinciri risklerini OECD Due Diligence Rehberi’ne
(Ek III)’göre tespit etmelerini gerektiği
o Sorumlu ithalatçının (AB) tedarik zincirindeki minerallerin döküm/rafineri işlemlerini
yapan sorumlu firmaların (isim, adres bilgileri) her yıl yayımlanmasını gerektirdiği,
o Sorumlu ithalatçıların yetkili otoritelerce kontrollerini (ex-post check),
o AB Parlamentosuna iletildiği, bu kapsamda raporun 2015 yılı ilk sömestride yayımlanacağı ve
tüzüğün ilerlemelere bağlı olarak yürürlüğe koyulacağı hakkında bilgi verilmiştir.
Bu kapsamda A B’ye ihracat yapan minerallerin tedarik zincirinde rol alan firmaların ((mineralin
ön işlemini yapan, kaynağından ihraç eden, ulusalarası ticaretini yapanların), OECD Due
Diligence Rehberi’nde belirtilen tavsiyeleri dikkate alarak minerallerin takibi için dahili kontrol
sistemlerini geliştirmeleri AB ihracatı açısından önem taşıyor.
2.-) Tartışmalı kaynaklar ve bunların tedarik zincirleri konulu sunumunda Demokratik
Kongo Cumhuriyeti (DRC) Doğu ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nin Büyük Göl bölgesinde
tartışmalı minerallerle ilgili Global Witness adına çalışmaların liderliğini yürüten Sophia Pickles;
Tartışmalı minerallerin küresel bir problem olduğuna dikkate çekerek, bu yönde alınan önlemler
kapsamında minerallerin tedarik zinciri risklerinin tespit ve değerlendirmesini mümkün kılan,
firma yönetim sistemini kuvvetlendiren, bağımsız denetimi gerekli kılan OECD Due Diligence
Rehberi ve ayrıca tartışmalı minerallerle mücadele konusunda Çin’in geliştirdiği rehbere dikkat
çekilmiştir. Sözkonusu rehberlere OECDwebsayfasından ulaşılabileceği bildirilmiştir.
DRC Kaynaklı metal
örneklendirilmiştir:
maden
made
n
Yerel
Yerel
ticaretçi
ticaretçi
için
basitleştirilmiş
uluslararası
ticaretçi
elektronik
dökümcü
tedarik
parça
üreticisi
zinciri
parça
üreticisi
/montaj
aşağıdaki
gibi
nihai
kullanıcı
3.-) RoHS 2 ve Pil & Akümülatör Direktifleri ile ilgili gelişmeleri konu alan sunumda ROHS
2 ile gelen temel değişiklikler ve söz konusu direktiflerle ilgili elişmeler aktarılmıştır.
3.1-) Elektrik ve elektronik eşyalardaki (EEE) belirli tehlikeli maddelerin kısıtlanmasına
ilişkin 2011/65/EU sayılı Direktif (RoHS 2) ile gelen değişiklik ve gelişmelerle ilgili olarak;
EEE’nin tanımı
Uygunluk değerlendirmesi ve CE İşareti-“ Ürün Ambalajı”
Kapsam ve kapsamdaki muafiyetler (Komisyon tarafından 22 Temmuz 2014’e kadar
gözden geçirildiği, bu kapsamda rapor yayımlandığı, boru organları &elektrikli
bisikletlerin muafiyetlerine dair ortak karar alımı sonrasında düzenlemede değişikliğe
gidileceği, düzenleme değişikliğine dair taslağın 2014 yılı sonunda beklendiği)
Madde kısıtlamaları (Komisyon’un, 22 Temmuz 2014’e kadar HBCDD, DEHP, BBP ve
DBP’yi gözden geçirdiği, bu doğrultuda söz konusu maddelerin RoHS 2 Annex II’ye
dahil edilmesi yönünde delegeli işlemleri hazırlamakta olduğu, ancak geçiş periyodlarının
henüz karara bağlanmadığı, HBCDD için tartışmaların devam ettiği)
RoHS2’ye uyumlu olmayan ürünler için 22 Temmuz 2019 itibarıyla uyum şartı arandığı
RoHS 2 hakkında sıkça sorulan soru & cevaplar (FAQ) dokümanının, Mavi Rehber’in
yeni versiyonunun yayımlanması sonrasında güncellenmekte olduğu (ancak bazı EEE
tanımlarında (LSSIT, LSFI) hali hazırda sorunların devam ettiği),
Tıbbi cihazlar ve İzleme Kontrol Cihazlarının 22 Temmuz 2016’da; Endüstriyel İzleme
Kontrol Cihazlarının 22 Temmuz 2017’de kapsama alınacağı, muafiyet başvurularının bu
cihazların kapsama alınacağı tarihlerin en geç 18 ay öncesine kadar yapılması gerektiği,
AB Üye Ülkelerin, önümüzdeki yıl örneğin Madde 2(2) açısından kapsamla ilgili
Direktifte değişikliğe yol açan ve ayrıca kısıtlamalarla ilgili yeni madde seçimlerine
yönelik metodolojinin tamamlanmasına yönelik çalışmalar içinde olacağı,
Kısıtlanmış maddelerinin gözden geçirilmesi kapsamında hazırlanan taslak metodolojide
risklerle ilgili bilimsel değerlendirmelerin temel alındığı bildirilmiştir.
3.2-) 2013/56/EU sayılı Direktifi ile Pil ve Akümülatörlere ilişkin 2006/66/EC sayılı
Direktifi’nde yapılan değişikliklerle ilgili olarak:
Kablosuz güç aletlerindeki pillerde kadmiyum (Cd) kullanılmasına ilişkin yasağın 31
Aralık 2016 itibarıyla başlayacağı,
Civa (Hg) içeren düğme hücre pillerin (battery button cells) 1 Ekim 2015’den sonra
yasaklanacağı,
Madde 11’de üreticilerin, pillerin bağımsız kalifiye profesyoneller ya da son
kullanıcıların tarafından kolaylıkla çıkarılabilecek şekilde tasarlamaları gerekli kılındığı
Üye Ülkelerin Pil ve Akümülatörlere ilişkin 2006/66/EC sayılı Direktifi’nde yapılan
değişiklikleri 1 Temmuz 2015 kadar iç kanunlarına aktaracağı bildirilmiştir.
4.-)
Ekotasarım Çalışma Planı’nı (2015-2017) konu alan sunumda Oeko Enstitüsü’nden Dr
Fischer, geri planda yapılan ve planlanan çalışmalar hakkında şu bilgileri vermiştir:
Enerji ile ilgili ürünlerin (ERP) Ekotasarım Gerekliklerine ilişkin 2009/125/EC sayılı Çerçeve
Direktifi ile ilgili şu bilgiler verilmiştir:
Kapsam: Enerji ile ilgili ürünler (taşıma araçları hariç)
Ürün spesifik tüzüklerle uygulandığı
2005- 2008 döneminde kapsamdaki enerji kullanan ürün gruplarına uygulandığı
İlk çalışma planında (2009- 2011) enerji kullanan ürünlerin yer aldığı
İkinci çalışma planında (2012-2014) enerji ile ilgili ürünlerin yer aldığı
Madde 15: Ekotasarım Tüzüğüne kalifiye ürünlerin karşılaması gerekli koşullar (yıllık
birim satış, önemli çevresel etki, aşırı maliyete yol açmaksızın önemli çevresel etki)
Olası gereklikler:
o Jenerik gereklikler: Tüketici bilgisi, deklarasyon vb
o Spesifik gereklikler: Minimum enerji etkinliği standartları, ilgili diğer çevresel
yönler, gürültü emisyonları vb
o Yatay gereklikler: Ürün grubu ,standby/ bekleme modu tüzüğü
Enerji Etiketi Direktifi ve Ekotasarım Direktifinin revizyonu ile ilgili taslağın 2015
yılının ilk çeyreğinde hazırlanacağı bildirilmiştir.
Komisyon’un Çalışma Planına (2015 -2017) dahil edilen oda ısıtma &soğutma grupları, pencere,
musluk, duşlar gibi enerji ile ilgili ürün grupları & ürün listesine ve Komisyon’a destek
kapsamında Oeko Enstitüsü’nün en fazla 20 ürünün önceliklendirmesine yönelik yaklaşımları
hakkında detaylı bilgiye Konferans sunumlarından ulaşılabilir
5.-) Ekotasarım ve Enerji Etiketi ile ilgili güncellemeler’le ilgili Komisyon’un 2015-2017
Ekotasarım Çalışma Planı, Enerji Etiketi Direktifi’nin gözden geçirilmesi, Ecopliant Projesi ve
uluslar arası faaliyetler hakkında şu bilgiler verilmiştir:
5.1-) Enerji ile ilgili ürünlerin eko-tasarım gerekliklerine ilişkin 2009/125/EC sayılı Çerçeve
Direktifi kapsamında minimum enerji performansı standartları (MEPS) mevcut bulunan ve
ayrıca Enerji ile İlgili Ürünlerin Enerji ve Diğer Kaynak Tüketimlerinin Etiketleme ve Standart
Ürün Bilgileri Yoluyla Gösterilmesi hakkında 2010/30/EU sayılı Direktif kapsamında A- G
arasında enerji etiketi ile sınıflandırılan ürünler aşağıdaki tabloda listelenmiştir.
Enerji Performansı Standardı (MEPS) & Enerji Etiketi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Evlerde kullanılan aydınlatmalar
Evlerde kullanılan buzdolabı +
Evlerde kullanılan bulaşık makinaları +
Döner kurutucular (tumble driers) +
Aydınlatmalar
Evlerde kullanılan çamaşır makinaları +
7.
8.
9.
10.
11.
Televizyon
Fanlar (aircon&comfortable) +
Kazanlar (boiler)
Su ısıtıcıları
Elektrikli Süpürgeler +
12. Fırınlar, Ocaklar ve Davlumbazlar
13. Yerel ısıtıcılar (space)
Ekodizayn Uygulama Tüzüğü henüz yayımlanmadı.
o Standartlar Ocak 2018’den sonra uygulanacak.
Enerji Etiketi Tüzüğü henüz yayımlanmadı.
14. Vantilatör/Havalandırma ürünleri
Ekodizayn Uygulama Tüzüğü henüz yayımlanmadı.
o Standartlar Ocak 2016’den sonra uygulanacak.
Enerji Etiketi Tüzüğü (evlerde kul.) henüz yayımlanmadı.
15. Profesyonel buzdolapları
Ekodizayn Uygulama Tüzüğü henüz yayımlanmadı.
o Standartlar Tem. 2016’den sonra uygulanacak.
Enerji Etiketi Tüzüğü henüz yayımlanmadı.
16. Katı Yakıt Kazanları ve Yerel Katı Isıtıcılar (space)
Ekodizayn Uygulama Tüzüğü henüz yayımlanmadı.
o Standartlar 2020 ve 2022 itibarıyla uygulanacak
Enerji Etiketi Tüzüğü henüz yayımlanmadı.
Enerji Performans
(MEPS)
Standartları
Sirkülatörler
Elektrik Motorları
Fanlar Tersiyer
Üçüncül aydınlatmalar
Pompalar
LED’ler
ve
doğrultulu
aydınlatmalar
7. Harici güç tedarikleri +
8. Network standby
9. Basit set üstü kutular
10. Bilgisayarlar
11. Dağıtım transformatörleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Komisyon’un 2014 yılı Çalışma Planı’nda aşağıdaki ürünler yer almıştır:
Ticari buzdolapları
● Kesintisiz güç kaynakları
● Aydınlatma kontrolleri
● Sıcak havalı ısıtma ürünleri
● Harici güç kaynakları
● Soğuk, nemli, aydınlatmalar, TV’ler (gözden geç.)
Profesyonel “wet”
● Musluk ve duşlar
Motor
● Buhar kazanları (< 500 MW)
Pompalar
● Kompresörler
● Pozitif yer değiştirmeli pompalar ● Motorlar (< 200W)Ana kablo
Makina araçları, termal yalıtımlar ve büyük endüstriyel fırınlarla ilgili çalışma beklenmediği ve
Ekotasarım ve Enerji Etiketi ile ilgili 2015-2017 yılı için çalışmasını planladığı bu kapsamda
niha raporun 6 Ocak 2015’de yayımlanacağı bildirilmiştir.
5.2-) Enerji Etiketlemesi Direktifi’nin gözden geçirilmesi kapsamında:
Uzun dönemde sürdürülebilir etiketleme skalasının geliştirilmesi (mevcut
durumda skala A+++’ya giderken, diğer modellere nümerik skalanın (% 0100) ve periyodik olarak yeniden kalibreli A -G skalasının dahil edilmesi
ilgili hususlar) ile ilgili hususların değerlendirildiği bildirilmiştir.
Ayrıca, Ekotasarım Direktifine yönelik izleme, doğrulama ve yürütme faaliyetlerinde Birlik
çapında kaynakların etkin kullanımının, koordinasyon için iyi uygulamaların geliştirilmesini ve
pazar gözetim otoriteleri arasında bilginin artırılmasının amaçlayan Nisan 2015’de tamamlanacak
Ekotasarım Uyum Projesi “Ecopliant” hakkında bilgi verilmiştir.
6.-) Ekotasarım Önlemleri ilgili İngiltere Ulusal Gözlem Ofisi’nin Mevzuat Uyumu başlıklı
sunumunda yürütülen çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir.
Enerji ile ilgili ürünlerin ekotasarım gerekliklerini ortaya koyan 2009/125/EC sayılı Direktifi’nin
spesifik ürün direktiflerine uygulanmasına ilişkin ürün tüzükleri ile ilgili:
o
Güç Transformatörleri ile ilgili 548/2014 sayılı Komisyon Tüzüğü’nün yayımlandığı,
o
Vantilatörlere ilişkin Komisyon Tüzüğün uyarlandığı ancak henüz yayımlanmadığı,
o
Gaz, Elektrik ve Yerel Sıvı Space Isıtıcılara ilişkin Komisyon Tüzüğünün henüz uyarlanmadığı,
o
2009/125/EC sayılı Ekotasarım Direktifi’nin gözden geçirilmesi kapsamında Komisyon
tarafından yürütülen çalışmaların devam ettiği, taslağın 2015 yılı başlarında beklendiği,
Ayrıca Pazar gözetimi faaliyetlerinin Üye Ülkeler arasında paylaşılması ve harmonizasyonu
çalışmalarını yürüten ADCO’nun (Eco design Administrative Cooperation for Market
Survelliance), Avrupa Komisyonu’nun Avrupa Akıllı Enerjisi (IEE) programı ile desteklenen
Ecopliant Projesi ile daha etkin kılındığı, sözkonusu direktifin izlenmesi, doğrulanması ve
yürütmesine yönelik uygulamaların AB Üye ve Avrupa Ekonomik Alanı ülkeleri arasında
paylaşımını amaçlayan proje hakkında bilgiye websayfasından ulaşılabileceği bildirilmiştir.
7.-)
AB WEEE Direktifi’nin gözden geçirilmesi kapsamında güncellemeler konulu
sunumda şu bilgiler aktarılmıştır:
AB’nde elektrikli ve elektronik eşya atıklarla ilgili 13 Ağustos 2012 tarihinde yürürlüğe giren
2012/16/EU sayılı WEEE 2 Direktifi kapsamında aşağıda belirtilen değişikliklere ilişkin yeni
gerekliklerin, 14 Şubat 2014 itibarıyla eski direktifin (2002/96/EC) kapsamındaki
gerekliklerin yerini alarak yürürlüğe girdiği,
o Genişletilmiş kapsam
o Daha yüksek toplama hedefi
o Daha yüksek geri dönüşüm, geri kazanım hedefi
o EEE’nin ayrı toplanmasını belirten sembol (Annex IX)
o Yeni nakliye gereklikleri (Annex VI: WEEE/kullanılan EEE’lerin AB dışına nakliyesi
için minimum izleme gerekliği, illegal ihracat, atık suçu,standart altı geri-dönüşümler)
o Perakendeci yükümlüklerinde değişiklikler
o Yetkili Temsilciler
o EEE’lerin ayrı toplanmasını gösteren sembol (Annex IX)
Yeni WEEE 2 FAQ Dokümanın, Nisan 2014’de yayımlandığı ancak lamba/armatürler, kablo,
printer kartuj/ana fonksiyon, tekrar kullanılan &yeniden üretilen eşyaların pazara sunulması,
çift kullanım ile ilgili hususlarda belirsizliklerin mevcut olduğu,
Teknik Değerlendirme Komitesi’nin, 3 Kasım 2014 tarihli toplantısında:
o AB-dışına ihraç edilen WEEE işlemlerinin eşdeğer koşulların değerlendirilme
kriterlerinin,
o EEE üreticilerinin kayıt ve raporlaması için Üye Ülke formatının
o Geri kazanım, geri dönüşüm ve yeniden kullanıma hazırlıkla ilgili hedeflerin
fizibilitesinin gözden geçirileceği hakkında bilgi verilmiştir.
İllegal ihracat konusunun, Üye Ülkelerin kritik konusu olmaya devam ettiği, şimdiye kadar
1.300 illegal atık alanının kapatıldığı, DEFRA’nın illegal atıklarla mücadele konusuna (daha
sıkı yürütme, kontrol faaliyetleri vb) ekstra fon sağladığı bildirilmiştir.
WEEE ile ilgili Komisyon ve İngiltere Çevre Ajansı’nın web adresleri:.
o http://ec.europa.eu/environment/waste/weee/index_en.htm
o https://www.gov.uk/government/collections/producer-responsibility-regulations
8.-)
EEE’lerde ileriye yönelik madde kısıtlamalarını konulu sunumda RoHS 2 Direktifi
kapsamında ilave madde kısıtlamaları, Komisyon’un öncelik listesi, gözden geçirilen ek
maddeler & politikalar, REACH Tüzüğü’nün Kısıtlamalar (Annex XVII) ve İzne Tabi Maddeler
(Annex XIV) listeleri ve ayrıca EEE’leri etkileyen diğer düzenlemeler kapsamındaki madde
kısıtlamaları hakkında bilgi verilmiştir.
8.1-)
RoHS 2 Kapsamında ileriye yönelik planlanan kısıtlamalarla ilgili olarak;
o Komisyon kısıtlama önerisi: DEHP, DBP, DiBP, HBCDD ve BBP (2014 sonu/ 2015 başı)
o Kısıtlamaların Kategori 1-7&10 için Temmuz 2019 itibarıyla başlayacağı
o Kısıtlamaların Kategori 8, 9 (&11 ? ) için Temmuz 2021 itibarıyla başlayacağı
RoHS 2 kapsamında kısıtlanması önerisi getirilen maddeler ve kullanım alanları
madde
Kullanımlar& mevcut durum
DEHP
PVC, kauçuk, pasivasyon
komponentler, tel, dolgu
macunu vb. çoğu pasivasyon ve tel yalıtımı işlemlerinde
alternatif madde ile ikame edilmiştir.
DBP
DiBP
ICs’lerde “die attach” olarak, ayrıca mürekkep, lake ve
dolgu macunlarında kullanımları AB’ndeki çoğu üründe
bertaraf edilmiştir.
Kullanılmamakla birlikte DBP yerine alternatif madde
olarak kullanımı aşikardır.
BBP
Kauçuklarda kullanılır.
HBCDD
Polisitirenlerde alev-geciktirici olarak kullanılır.
POP olarak kullanımı yasaklanacaktır.
Not: İleriye yönelik kısıtlamalarla ilgili önceliklendirilen maddeler ve Komisyon’a destek
kapsamında Avusturya Umweltbundesamt (AUBA) tarafından yürütülen çalışmaların nihai
raporları hakkında deyalı bilgiye RoHS websayfamızdan ulaşılabilir.
RoHS2 kapsamında kısıtlanması için önceliklendirilen maddeler ve kullanım alanları (UBA)
Tris (2-chloroethyl)phosphate (TCEP)
Tetrabromobisphenol A (TBBPA)
Medium chain chlorinated parafins (MCCP)
Antimony trioxide
Dibromo-neopentyl-glycol&2,3-dibromo-1propanol (Dibromo-propanol)
Alev geciktirici
EEE’lerde kullanılmaz
(proses kimyasalı)
Diethyl phthalate (DEP)
Plastifiyan
Nickel sulphate & Nichel sulfamate
Nikel kaplamada (EEE’de mevcut değil)
Beryllium
CuBe kaynak alaşımı
Berllium oxide
Termal iletken
Indium phoshide
PVC
Yarı iletken
Arsenic trioxide ve pentoxide
Sadece proses kimyasalı olarak.
Cobalt chloride&sulphate
Sadece proses kimyasalı olarak
(nem belirleyici)
Cobalt metali
Alaşımlar
Nonylphenol
Bazı bileşenlerde.
Komisyon tarafından ilave kısıtlamalar için değerlendirme metodolojisine dair rehberin
hazırlığı için çalışma grubu oluşturulduğu, Madde 6’ya göre hazırlanacak değerlendirme
prosedürünün “geçiş peryodları”, “ikamelerin değerlendirme kriterleri”, “maddeler grubu
tanımı”, “veri kalitesi&veri boşluklar” ile “Üye Ülkelerin teklifleri”ni dikkate alacağı ,
Yasaklamanın geçiş süreçleri ile ilgili olarak yasağın ne kadar sürede yürürlüğe gireceği,
muafiyetin gerekip/gerekmeyeceği ile ilgili endüstrinin maddeleri nerede kullanıldığını tespit
etmesi, ikamelerin belirlenmesi, alternatif parça ve materyallerin temini, yeniden tasarım,
prototip geliştirme/testin güvenirliği, ilk ikamenin uygun olmaması halinde çalışmanın
tekrarlanması için zamana ihtiyaç duyacağı, bu noktada “alternatif” bulunamaması halinde
muafiyet talebi sonunda muafiyet garantisinin elde edilmesinin 2 yılı alacağı bildirilmiştir.
8.2-) REACH Tüzüğü- listeleri (Aday Liste, İzne Tabi Madde Listesi, Kısıtlamalar)
REACH Tüzüğü Aday Listesi ile ilgi olarak;
o
Hali hazırda 155 SVHC (Yüksek Önem Arz Eden Madde) bulunduğu,
o
2020’ye kadar yılda 2 kez güncellemeye tabi Aday Liste’ye yılda 50’den fazla SVHC’nin dahil
edilmesinin planlandığı,
o
Kategori 1A&1B CMR, PBT/ vPvB/ endokrin bozucuların potansiyel SVHC’ler olabileceği
o
Aday Listesi’neki SVHC’lerin, REACH Tüzüğü- Annex XIV (İzne Tabi Madde Listesi) veya
Annex XVII’ye (Kısıtlamalar Listesi) dahil edilebileceği,
bildirilmiş olup, endüstrinin yeni tasarımlarda söz konusu maddelerin kullanımından kaçınma
yönünde iyi politikalar geliştirmeleri tavsiye edilmiş ve ayrıca üreticilerin bertaraf edilen
SVHC’leri içeren materyal ve parça teminin de sıkıntı yaşayacaklarına dikkat çekilmiştir.
REACH Tüzüğü- Kısıtlamalarla (Annex XVII) ile ilgili olarak;
Aşağıdaki maddeler için kısıtlama önerisi sunulduğu
o DMF (dimethyl formamamide) (çözücü, boya sökücü, yapıştırıcı, kaplama vb),
o Octa ve decamethylcyclopentasiloxanen (kişisel koruma ürünleri, dekoratif lamba)
o 11 Diizosiyanat türevi (katı köpük dahil poliüretanların yapımında)
Üye Ülkeler tarafından kısıtlaması değerlendirme aşamasında olan diğer maddeler:
o Fitalat olmayan plastifiyanlar: DINCH, DEHTP
o TBBPA (RoHS 2 kapsamında tüm bromlu alev geciktiricilerle kısıtlanması)
o Berilyum
o Nikel bileşikleri
REACH Tüzüğü İzne Tabi Madde Listesi (Annex X IV) ile ilgili olarak;
o Ek XIV’deki maddelerin AB’ndeki kullanımlarına izin şartı getirildiği,
o 14’ü Cr bileşikleri olmak üzere toplam 31 SVHC’nin listelendiği,
(Musk xylene ve MDA’nın son kullanım tarihi “21 Ağustos 2014”de son buldu;
DEHP, BBP, DBP, DIBP “21 Şubat 2015” itibarıyla izinsiz kullanılamayacak)
o 22 SVHC için Annex XIV’e dahil edilme önerisi getirildiği,
(bunlar arasında 7 fitalat+ 7 kurşun bileşiği+ 4 bor bileşiği var)
İzin uygulamanın, Aday Liste’den İzne Tabi Madde Listesi’ne (Annex XIV) dahil edilen
SVHC’lerin, AB-dışında kullanımlarına engel teşkil etmediği ve AB’nde ithal edilen eşyaların
izin uygulamasından muaf tutulduğu hakkında bilgi verilmiştir.
8.3.-) EEE’leri etkileyen diğer düzenlemeler aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
Kalıcı Organik Kirleticiler (POPs) Tüzüğü (SCCP, HBCDD dahil edildi)
Florlü Sera Gazlarına ilişkin Tüzük (F-Gas)
Ozon Tabakasını İnceleten Maddelere (ODS) ilişkin Tüzük
Pil ve Akümülatörlere ilişkin Direktif
Biosidal Ürünler Tüzüğü (ambalajda, sistemde vb kullanılır)
Oyuncak Direktifi (elektrikli oyuncaklar vb)
Gıda ile Temas Eden Materyaller Tüzüğü (mutfakta kullanılan cihazlar)
9.-) REACH Kapsamında Kabuller, Açıklamalar ve Doğrular konulu sunumda kimyasalların
kaydı, değerlendirilmesi, izni ve kısıtlamasına ilişkin REACH Tüzüğü’nün:
Yüksek önem arz eden kimyasalların (SVHC) belirlenerek kimya endüstrisini
alternatifleri kullanmaya teşvik ettiği,
Madde üreticilerinin, müşterilerini ayrıntılı bazda bildikleri, her bir tüketicinin de kendi
tedarik zincirinde her bir aşama hakkında bilgi sahibi olduğu kabulünden yola çıktığı,
Kimyasal endüstrisini hedef aldığı, dolayısıyla uygun alternatifler konusunda bilgi
değişiminin genel olarak maddeleri
karışımlarda kullanan kimya endüstrisinde
başlayacağı,
Maruziyetin azatılması, daha iyi PPE ve Ar&Ge için seçici iş modeline yönelik daha
fazla maliyetli yatırımları beraberinde getiren mevzuat değişimlerinde olduğu gibi hiçbir
mali tasarrufu getirmediği,
Getirdiği ikame konusunda alternatifler mevcut olsa bile genel anlamda uygunluk ve
maliyetin yüksek olduğu, ürünün yeniden tasarlanmasını gerektirebilen alternatiflerin
zaman faktöründen kaynaklı beklenmeyen sorunlara yol açabileceği belirtilmiş olup;
Yüksek portföylü bazı kimyasalların demode bazısının mevcut olsa dahi spesifik
ülkelerde kullanılamayacağına dikkat çekilerek özellikle çok uluslu firmaların tüm ulusal
mevzuatların gereklerini karşılayan bir standardı uyarlamaları, SME’lerin de
düzenlemeleri kendilerini etkileyen yönüyle takip etmeleri tavsiye edilmiştir.
10.-)
Sistem Etkinliğinin Ürün Direktifi’nde Değerlendirilmesi’ni konu alan İngiltere
Cihazlar, Kontrol Otomasyon&Laboratuvar Teknolojileri Ticari Birliği’nin sunumunda şu
hususlara dikkat çekilmiştir:
 Motorlu sistemlerde sistem etkinliğinde kontrolün (stiwch on, turn it on) önemli bir
parametre olduğu, kontrol metodunun seçiminde teknoloji ve uygulamanın önem taşıdığı,
 Ekotasarım Direktifi ile ilgili direktifin
ürünün hazırlık/ kullanım ve atılma
aşamalarındaki etkilerini değerlendirdiği, üreticilerin en düşük etkili ürünlerin satışını
engellediği ancak kullanıcılara en etkili sistemleri uygulamaları konusunda yardımcı
olmadığı,
 Ürün gruplarından elektrikli motorlarının, 640/2009 (EC) sayılı Tüzükte ortaya koyulan
minimum standartların, IEC 60034-30-1 Standardında tanımlandığı, ancak minimum
etkinlik seviyesi olarak bir birinin yerine kullanılabileceği bildirilen “IE3” ile “IE2 +
VSD (variable speed drive)”eşdeğer olmadıkları, IE2 + VSD (variable speed drive)
standardının ürünle değil sistemle ilgili olduğu,
Tarih
Haziran 2011
Ocak 2015
Ocak 2017
Motor Serisi/Aralığı
0.75-375 kW
7.5-375 kW
0.75-375 kW
Minimum Etkinlik Standardı
IE2
IE3 ya da IE2+ VSD
IE3 ya da IE2+ VSD
 Sistem etkinliği ve genişletilmiş ürün yaklaşımları için standartların geliştirilmekte
olduğu, tüzüklerin sadece ürüne değil, minimum sistem etkinliğine de uygulanabilmesi
tavsiye edilmiştir.
12.-) AB’nde kritik hammadde kullanımının takibi’ni konu alan sunumda AB’ndeki kritik
hammaddeler, AB çapında kritik hammadde veri envanteri, olası nadir metallerin geri kazanımı,
kritik hammaddelerin çevresel etkileri (LCA durumları) ve bu maddeleri kullanım açısından
firmaların savunmasızlığını değerlendiren Fransa Endüstri Bakanlığı tarafından geliştirilen IT
aracı hakkında bilgi verilmiştir.
Tedarik sıkıntısı/kesintisi yüksek riskli ve yüksek ekonomik öneme sahip materyaller olarak
tanımlanan “kritik hammaddelerin” jeolojik mevcudiyet, teknolojik gelişimler &ekonomik
fizibilite, politik stabilite, ticaret ve üretim lokasyonundaki çevresel düzenlemeler, geri kazanım,
ikame için alternatiflere bağlı tedarik risklerinin sözkonusu olduğu, Avrupa Komisyonu
tarafından tespit edilen berilyum, kobalt, indium, antimon, magnezyum, krom, niobidyum gibi
aralarında boratların (%38 üretim hacmi-Türkiye) bulunduğu AB’nin kritik hammaddelerinin
buzdolabı, TV, ampul gibi EEE’ler ve pillerde birden fazla sayıda kullanılabildiği, bu
maddelerin tedariğine yönelik Birlik çapında kullanımlarla ilgili bilgi akışı ihtiyacından yola
çıkılarak; a) 22 materyal grubu için veri envanteri hazırlandığı, b) Fransa’da belirli EEE’lerden
stratejik açıdan nadir metallerin (35) geri kazanımına yönelik ve c) Komisyon tarafından 9 ham
materyalin yaşam döngüsü envanterinin oluşulmasının araştırılması amacıyla ham materyallerin
çevresel etkilerine yönelik yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir.
Komisyon’un ilgili çalışması ile ilgili 9 maddeden sadece antimon, talc, tunsten ve vanadyum
için LCA verisinin mevcut olduğu, diğerleri için verilerin düşük kalitede olduğu, bazı durumlarda
çevresel etkilerin yüksek bulunmasına rağmen, bunun ürünlerde kullanılan düşük miktardaki
kullanımları ile ilişkilendirildiği, metallerin geri kazanımının “bulk” ve “spice” durumuna göre
farklılık gösterdiği, gelinen noktada kritik ürün tasarımı, yeniden üretim tekrar kullanım,
toplama, sökme, ön-proses, geri kazanım ve geri kazanılan materyallerin kullanımını, yasal
olmayan ihracatın elimine edilmesi gibi hususların kritik hammaddelerin tedarik risklerinin
giderilmesinde rol oynayacağı ileri sürülmüştür.
13.-) Kaynakların etkin kullanılması konusunda öncelikleri uygulamada İngiliz devletine
destek amacıyla faaliyetler yürüten ve kar amacı gütmeyen WRAP firmasından G. Fisher
tarafından yapılan sunumda şu bilgiler verilmiştir:
13.1-) Ürünlerin sürdürülebilirliğine yönelik çalışmalar hakkında şu bilgileri verilmiştir.
Ürün sürekliğin geliştirilmesi amacıyla için elektrikli cihazlar için hazırladıkları satın
alma rehberinin web adresinden (www.wrap.org.tr/betterappliances ) yayımlandığı
(sözkonusu rehberde ürünün güvenilirliğine& sürdürülebirliğine ilişkin kritik bileşenlere
atıf yapmaktadır),
Ekotasarımın, ürünün tüm hayat döngüsünün değerlendirmesini gerektirdiği (örneğin
LCD ekranlarda civa floresan arka lambaların toplama ve muamele işlemlerinde tehlikeyi
artırdığı) ve tüm sistemde ekotasarım yaklaşımının geleceğin beklenen konusu olduğu,
Daha karlı, kaynak etkili ve esnek iş modellerinin dağıtımını hedefleyen Samsung,
Panasonic gibi firmaların da paydaş olarak yer aldığı REBus Projesi’nin, iş dünyası ve
tedarik zincirine etkin kaynak iş modelini nasıl uygulayacaklarını göstereceği hakkında
bilgi verilmiştir (projede sadece AB firmaları yer almaktadır).
13.2.-) Etkin Enerjili Ürünlerin pazar payının artırılmasına yönelik uluslararası alanda yapılan
faaliyetlerle ilgili şu bilgiler verilmiştir:
SEAD (Super-Efficient Equipmentand Appliance Deployment Initiative) Global
Etkinlik Madalyası kapsamında motor ödülü kazananların 7 Ekim’de açıklandığı,
aydınlatmalarla ilgili kazananların Mayıs 2015’de açıklanacağı, TV’lerin yeniden
gündeme gelebileceği,
Uluslar arası Enerji Ajansı tarafından (IEA) Enerji Etkin Nihai Ekipmanlar (Energy
Efficient End-use Euipment) / 4E Programı ile enerji etkin cihaz&ekipmanlarla ilgili
iyi politika gelişimini desteklemek adına paylaşım ve tecrübe aktarımının amaçlandığı,
bu çerçevede hazırlanan yayımlar ve geliştirilen Elektronik Cihaz ve Network Annex
(EDNA) hakkında bilgi verilmiştir.
14.-) Ambalaj politikasında global gelişmeler konulu sunumda atık yönetiminin giderek
daha fazla maliyetli olmasının nedenleri, Birliğin yüksek geri-kazanım hedefi ve atık çerçeve
direktifinde geçen genişletilmiş üretici sorumluluğu üzerinde duruldu.
Aşağıdaki faktörlerin, ambalaj atık yönetim maliyetinde artışına artışa yol açtığı belirtilmiştir:
Daha yüksek geri-dönüşüm hedefleri,
Üretici ve ithalatçılar tarafından toplama ve sınıflamaya daha fazla pay ayrılması
Genişletilmiş üretici sorumluluğu (EPR)
Ambalaj geri-dönüşüm gelirinin, bazı ülkelerde devlet hazinesi aktarılması
Avrupa Komisyonu’nun, 2008/98/EC sayılı Atık Çerçeve Direktifi’nde atıkların yeniden işleme
alınması ve atıkla ilgili diğer hedeflerinin gözden geçirilmesine ilişkin düzenleme teklifini
Temmuz ayında uyarladığı, taslağın AB’de ekonomisinin gelişimine, geri-dönüşümde artışa, ham
materyallere güvenli erişime, istihdama katkı sağlayacağı, bu önerinin ana elamanlarından biri
olan ambalaj atıklarının yeniden işlenmesi (recycling) ve yeniden kullanıma hazır hale
gelmesinin 2030’a kadar % 80’e çıkacağı, materyal-spesifik hedeflerde 2020-2030 yılları
arasında aşağıdaki tabloda belirtilen aşamalı bir artışın hedeflendiği belirtildi.
27 AB
Kağıt&mukavva
Plastik
Demir
Alüminyum
Ahşap
Tüm ambalaj
gerçek
2012
% 84
% 35
% 73
% 38
% 65
2020
% 85
% 45
% 70
% 70
% 50
% 60
önerilen
2025
% 90
% 60
% 80
% 80
% 65
% 70
2030
belirtilmemiş
gözden geçirilecek
% 90
% 90
% 80
% 80
Finlandiya’da üreticilerin ambalaj atığının % 65’inden sorumlu tutulurken, şimdi pazardaki tüm
ambalajlardan sorumlu tutulduğu,
AB Atık yönetiminin gözden geçirilmesi kapsamında Üye Ülkelerin, Birliğin katı atık yönetimi
için alternatif politikası yeni EPR (Extended Producer Responsibility) kuralları ile ilgili olarak
üretici/ ithalatçıların atık yönetiminin tüm maliyetini kapsayacak şekilde olarak EPR’a finansal
katkı sağlamalarından, bu katkıların ürünün atık yönetiminin gerçek maliyeti temelinde
hesaplanmasından, EPR planında üretici katkısının şeffaflığının sağlanmasından, finansal
yönetim ile toplanan sermayenin kontrolünden, atığın uygun bir şekilde toplanması-işlenmesi,
atık nakliyesinin yasalara uyumu, veri kalitesinin uyumu için 3. taraf denetimlerinin
sağlanmasından sorumlu tutuldukları belirtilmiştir.
Diğer ülkelerdeki EPR uygulamaları ile ilgili olarak; Kanada‘nın belirli bölgelerinde 2009’dan
önce ambalajlar için uygulandığı, 2016’ya kadar tüm bölgelerde evsel ambalajlar için EPR
düzenlemesi ve sistemlerine geçileceği, Brezilya’da ambalaj için EPR kanununu dahil eden yen
bir atık çerçevesi olduğu, Uruguay’da ambalaj atık kanunun üretici/ithalatçının ambalaj atık
yönetimi planını kayıt/ sunmaları kayıt gerektiği, Venezüella’da atık kanununa ambalaj için ileritüketici EPR’ına dahil edildiği, Bolivya, Şili, Kosta Rika ve Meksika’nın da çalışmalara aynı
yolda devam ettikleri, Merkez Amerika Entegrasyon Sistemi (SICA) üyelerinin, Kolombiya’da
atık stratejisi ve düzenlemeleri üzerine çalıştığı, Avusturya’da EPR’a geçişin mümkün olduğu,
Asya ülkeleri olarak Japonya, Güney Kore, Tayvan ve Endonezya’da kapsamlı EPR’a geçildiği,
Çin, Hindistan ve Vietnam’da EEE’ler için EPR uygulandığı ambalajlar için EPR’a
2015&2016’da geçileceği bildirilmiştir.
A.B.D ve ÇİN HALK CUMHURİYETİ’NDE
EEE’LERLE İLGİLİ DÜZENLEMELER
15.-) Çevresel Düzenlemeler & trendler konulu sunumda Bilgi Teknolojisi Endüstri
Konseyi’nden(ICT) Rick Goss, ABD’ndeki materyal kısıtlamaları ve enerji etkinliği hakkında
şu bilgileri aktarmıştır:
Materyal kısıtlamaları ile ilgili olarak, Kaliforniya Çevre Koruma Ajansı’nın Yeşil Kimya
Girişimi bu kapsamda tüzüğün 2013 yılında, kimyasal ürün listesinin de 2014 yılında
tamamlandığı, Kaliforniya Toksik Maddelerin Kontrolü (DTSC) Departmanı tarafından 3 yıllık
çalışma planında toner, mürekkep, boya ve termal kağıdın dahil edildiği ürün listesinin
hazırlandığı, Güvenli İçme Suyu ve Toksik Yürütme Yasası (CA Önerisi 65) kapsamındaki
kimyasallarla ilgili etiketleme şartlarının listelendiği, etiketlerle ilgili uygulama tüzüklerinde
eksiklikler olduğu, elektronik cihaz üreticilerinin, bir önceki yıl satılan cihazları her yıl
Kaliforniya Kaynakları Geri-dönüşüm &Geri-kazanım Departmanına raporlamaları gerektiği,
Maine ve Washington’da Çevre Ajansları sorumluğunda çocuk ürünleri ile ilgili kanunların
mevcut olduğu ve 40 yıllık geçmişe sahip Toksik Madde
güncellenmesinin görüşüldüğü bildirilmiştir.
Kontrol Yasası’nın (TSCA)
Ürün Enerji Etkinliği ile ilgili gönüllülük esasına dayalı ICT EE Programları kapsamında:
Görüntüleme Ekipmanlarına ilişkin Enerji STAR 2. versiyonun Ocak 2014 itibarıyla
Bilgisayarlara ilişkin Enerji STAR (6.versiyon) 2 Temmuz 2014 itibarıyla, eklenen
(pAIO ve tabletlerin) ürünler için 10 Eylül 2014 itibarıyla,
Sunucularla (servers) ilgili Enerji STAR (2.versiyon) 16 Aralık 2013 itibarıyla yürürlüğe
girdiği (MEPS geliştirme aşamasında olduğu,
Küçük Network Ekipmanları Enerji STAR (1.versiyon) 3 Eylül 2013 tarihi itibarıyla
(büyük network ekipmanları (1. versiyon) geliştirilmekte olduğu),
Veri Merkezi Depolama Spesfikasyonu Enerji STAR (1.vers.), Aralık 2013 itibarıyla
Ekranlarla ilgili Enerji STAR (6.vers.), Haziran 2013 itibarıyla uygulamaya koyulduğu
bildirilmiştir.
Zorunlu ICT EE Gereklikleri (A.B.D) ile ilgili olarak,
ABD Enerji Departmanı’nın (DOE), Harici Güç Sağlayıcıları ve Pil Şarj Sistemleri (BCS) ile
ilgili kanunun uygulaması Şubat 2016’da başlayacak yeni enerji dönüşüm standartları ile birlikte
3 Şubat 2014’de yayımlandığı ve bilgisayar sistemleri ile ilgili teklifin beklediği,
Kaliforniya Enerji Komisyonu’nun BCS Kanunu Ocak 2013’de yayımlandığı, bilgisayar, ekran,
oyun konsolları ve set top boxes, görüntüleme cihazları ve sunucu ürünleriyle ilgili minimum
enerji performans standartları (MEPS) çalışmaların beklemede olduğu ve taslağın 2015 başında
beklendiği ayrıca kurumsal müşterilerin, son yıllarda ICT ürünler için karbon ayak izi ölçümüne
dayalı yaşam döngüsü taleplerinde artış olduğu hakkında bilgi verilmiştir.
16.-) Çin- RoHS Yönetimi, diğer ürünler ve çevresel riskler konulu sunumda EEE’lerle
ilgili mevcut düzenleme ve ileriye yönelik çalışmalarla ilgili aktarılan bilgiler aşağıda
özetlenmiştir:
EEE’lerde tehlikeli madde (Pb, Cd, Hg, Cr+6, PBBs ve PBDs) kontrolünün, Mart 2007
itibarıyla Çin Endüstri ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı (MIIT) tarafından Elektronik
Bilgi Ürünlerinin Yol Açtığı Kirlilik Kontrolüne ilişkin idari Tedbirlerle (Çin RoHS)
sağlandığı,
İdari tedbirler (Çin-RoHS) kapsamında elektronik bilgi ürünlerinin yer aldığı (buna TV,
bilgisayar, telefon, ölçüm aletleri gibi elektronik bilgi teknolojisini kullanan iletişim
ekipmanlarının dahil olduğu),
Çin’de satılan ve ithal edilen ürün ve parçalar Çin-RoHS kapsamında yer alırken, Çin’den
ihraç amaçlı üretilmiş ürünlerin kapsama dahil edilmediği,
Ürünlerin, tehlikeli madde isim ve içerik bilgisine ek olarak üründeki konum, çevresel
bilgi ve geri-dönüşüm bilgilerini gösteren logolarla işaretlenmesi gerektiği (ürün, eğer
konsantrasyon limiti üzerinde tehlikeli madde içermiyorsa içinde “e” harfi bulunan yeşil
renkli logo, eğer konsantrasyon limiti üzerinde tehlikeli madde içeriyorsa zararlı
maddelerin sağlık/çevreye vermediği “çevresel kullanım periyodunu” gösteren logo ile
işaretlenmeli ve ayrıca tehlikeli madde listesi temin edilmelidir),
Ürün uygunsuzluğundan, tedarik zincirindeki bütün aktörlerin sorumlu tutulduğu,
Elektronik Bilgi Ürünlerinin Yol Açtığı Kirlilik Kontrolüne ilişkin İdari Tedbir Taslağı
ile ilgili 2011 yılında hazırlanan taslakla (Çin RoHS 2 Tüzüğü) ilgili;
Görüşmelerin devam ettiği, taslağın EEE’ler ve ambalaj materyallerinde belirli tehlikeli
maddelerin (Pb, Hg, Cd,Cr+6, PBB, PBDE) kullanımını kısıtlandığı,
Kapsamın genişletildiği,
Yeni etiketleme kuralları ve daha esnek sertifikasyon getirdiği,
Tehlikeli madde kısıtlanmasına dair uyum yönetimine tabi elektrikli ve elektronik (EE)
ürün kataloğunun hazırlanacağı,
Önlemlerin ulusal uygunluk değerlendirmesi& uygunluk deklarasyonu gerekli kılınacağı
(bu doğrultuda standartların güncellenecek, yeni düzenlemenin yürürlüğe girmesi
durumunda firmaların GB/T 26572: EE Ürünlerde Belirli Maddelerin Konsantrasyon
Limitleri için Gerekliklerle ilgili ulusal standardın son versiyonuna uyum sağlamaları
gerekecek, etiketleme ile ilgili standartlar Ocak 2015’de yürürlüğe girecek, etiketleme
ile ilgili uyum rehberi, etiketleme standartları ile ilgili FAQ, geçiş süreci ile ilgili rehber
hazırlanmakta)
hakkında bilgi verilmiştir.
ELEKTRİKLİ VE ELEKRONİK EŞYALAR VE ÇEVRE 2014
KONFERANSI SUNUMLARI AŞAĞIDAKİ LİNKLERİ TIKLAYINIZ.
SUNUMLAR (1. GÜN)
SUNUMLAR (2. GÜN)