MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ OTOMATİK VİTES/DİŞLİ KUTUSU (ŞANZIMAN, TRANSMİSYON) Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR TAM HİDROLİK KONTROLLÜ OTOMATİK ŞANZIMAN YAPISI Kaynak: Toyota Bu şanzımanda vites değişimi, governör basıncına ve gaz kelebeği basıncına bakılarak karar verir. Tork konvertör Yağ pompası Planet dişli ünitesi Governör valf Gaz pedalı Motor Gaz teli Hidrolik kontrol ünitesi Vites kolu Kaynak: Toyota OTOMATİK VİTES KUTUSU Bu tür vites kutularında, motor yükü ve aracın hızına uygun olarak en uygun zamanda, en uygun hıza vites düşürmek veya yükseltmek otomatik olarak gerçekleşir. Tork konvertör, planet dişli ünitesi ve hidrolik kontrol sisteminden oluşur. Vites değişimi için araç hızı, gaza basma miktarı ve vites kolunun konumu dikkate alınır. ECT (Elektronik kontrollü otomatik şanzıman) sisteminde sürüş şartlarına göre vites seçimini ECU yapar. Tork konvertör Yağ pompası Planet dişli ünitesi Araç hız sensörü Ara mili tahrik pinyonu hız sensörü Türbin hız sensörü Sensörler Motor & ECT ECU’su Selenoid valfler Hidrolik kontrol ünitesi Vites kolu Reading Text The concept of an automatic transmission offers considerable advantages to vehicle drivers since they can be relieved of the burden of selecting the right gear ratio. This burden, both mental and physical has become more significant with increasing traffic congestion. Any reduction in driver fatigue and increased opportunity for the driver to concentrate on other aspects of vehicle control must contribute to increased safety and a reduction in road traffic accidents. There are also benefits in terms of economy and emissions if an automated system can make a better selection of ratio than a non-expert driver does. There are several alternative solutions to achieve this automation including automated layshaft transmissions (described above), continuously variable transmissions and the ‘conventional’ automatic transmission. The term ‘automatic transmission’ (AT) is used to refer to a combination of torque converter with a ratio change section that is based on epicyclic gearsets. The use of these components can be traced back to the early days of automotive developments, and in a recognizable combination to the middle of the last century. Yet it is an area that is still seeing extremely rapid development today. The success of this combination lies in the simplicity of the torque converter as a device that inherently has ideal characteristics to start a vehicle from rest, and the opportunity that epicyclic gear sets provide to give relatively easy and controllable changes between ratios. Kaynak: Julian Happian-Smith, An Introduction to Modern Vehicle Design, 2002 Reading Text The controllability of these devices has allowed automatics to be developed with the good shift quality necessary to satisfy the driver’s expectations for a gear change. Somehow, drivers of conventional manual shift vehicles are always more critical in judging the gear change of another driver rather than their own where a misjudged shift can be more easily forgiven. In just the same way they are more discerning in judging the quality of an automated gear change and thus high standards are required. In the past these have been virtually impossible to achieve from automated manual gearboxes. This situation is, however, changing with the greater use and sophistication of electronic controls. The downside of an AT in comparison with a manual gearox alternative is greater cost, greater weight, larger size and lower efficiency. It has thus been used most in larger cars where these penalties are less significant and the driveability advantages most appreciated. This may well account for the large proportion of automatic transmissions used in the USA (approaching 90%) in comparison with Europe (around 20%). However, all these disadvantages have acted to maintain the pressure for development of the AT leading to modern designs that achieve a greater number of gear ratios within the same or even a reduced space envelope. Kaynak: Julian Happian-Smith, An Introduction to Modern Vehicle Design, 2002 Manüel transmisyonlarda kavrama, motorunun hareketini transmisyona iletmek veya kesmek için kullanılır. Bu mekanizma sürtünme ile tahrik olarak adlandırılır. Otomatik transmisyonlu dişli kutusuna sahip olan araçlarda motoru transmisyondan ayırmak veya birleştirmek için hidrolik kavrama/kaplin ve/ya tork konverteri olarak ta adlandırılır. Tork konvertör şekildeki gibi bir pervanenin diğer pervane kanatlarına hava çarptırarak döndürmesi prensibi ile çalışır. Fark hava yerine yağ kullanılması ve ayrıca sistem olmasından dolayı fanlı/vantilatörlü örnekte daha fazla kayıp olmaktadır. Kaynak: Toyota Hidrolik kaplinler ve konverterler motor torkunu iletmek için hareketli akışkan tarafından oluşturulan kuvveti kullanırlar. Bu kavramalar, güç aktarma organlarındaki ve motorun dönme hızlarındaki farklılıkları karşıladığı için bunlar transmisyonun sabit durumdan hareketli çalışmasına kadar etkinliği ideal bir durumda olur. Hidrodinamik Kaplinler: Standart konfigürasyonda, hidrodinamik kaplinler radyal kanatlı pompa ve türbinden oluşmuştur. Statorun olmamasının anlamı türbin ve pompa arasında akışkan saptırıcının mevcut olmaması anlamına gelir. Hidrodinamik Tork Konverterleri: Hidrodinamik tork konverterleri Fottinger hız transformatörü veya dönüştürücüsü olarak bilinir. Tork konverter pompa, türbin ve statordan oluşur. Konverter iki ayrı çalışma durumu sağlayabilir. • İlk aşamada tork artışı sağlar, • İkinci aşamada tork artışı olmaksızın basit bir hidrolik kaplin gibi çalışma temin eder. Pompanın giriş torku [Tp] ve giriş gücü [Pe] aşağıdaki gibi formüle edilir. Tp = D5P2 , Pe = D5P3 = Güç sayısı = Tork seviye faktörü = Ortam yoğunluğu [hidrolik akışkan için 870 kg/m3] D = Pompa çapı [m] P = Pompanın açısal hızıdır [rad/s]. kavramanın imalat şekline, sıvının doluluk derecesine ve viskozitesine bağlıdır. Genellikle %3’ün altındaki kayma oranlarında sabit bir değeri alınır. [The capacity factor , is dependent on the detailed geometry (blade angles etc.), fluid density and viscosity, and most importantly it varies with speed ratio.] Bir taraftan giriş torku [TP] ve giriş gücü [Pe] arasındaki karşılıklı ilişki ve diğer taraftan D5 bütün hidropnomatik tahrik sistemleri için karakteristiktir. Tork dönüştürme faktörü [] türbin tork oranının [TT] pompa tork oranına [TP] oranı olarak tanımlanır ve = - TT/TP şeklinde formülüze edilir. faktörü türbin hızının pompa hızına oranı olarak tanımlanır. İlgili denklem ; = T/P olur. O hem güç sayısı () hem de tork dönüştürme faktörü () üzerinde tanımlayıcı bir etki yapar. Kayma faktörü s = (1- ) ve kuvvet değiştirme faktörü birlikte hidrolik etkinliği belirler ve hydr = (1-s) = şeklinde formüle edilir. Hatırlatma: (Güç sayısı = Tork seviye faktörü = Kapasite faktörü), kavramanın imalat şekline, sıvının doluluk derecesine ve viskozitesine bağlıdır. Genellikle %3’ün altındaki kayma oranlarında sabit bir değeri alınır. [The capacity factor , is dependent on the detailed geometry (blade angles etc.), fluid density and viscosity, and most importantly it varies with speed ratio.] Hidrodinamik Tork Konverterleri İmpeller ve türbin arasına yerleştirilen stator, pompanın giriş tarafının arkasına hidrolik akışkanın yönlendirilmesini sağlar. Bu tork artışı sağlar. Tork artışının seviyesi [ = TT/TP], impeller ve türbinin her birinin dönme hızındaki farklılığın bir fonksiyonu (yani kayma olarak ifade edilen) olarak artar. Maksimum tork artışı türbin durma hızındayken yani = 0 iken başarılır. Kaplin noktasındaki 1:1’lik tork oranına erişene kadar türbin hızındaki artmaya bağlı olarak tork artışında da nispeten lineer bir düşme olur. Bu noktanın yukarısında muhafazaya tek yön kavraması ile monte edilen stator, akış halinde serbest hareket eder. Dönüştürme oranı içindeki hidrolik verim faktörünü hydr = ’dir. Modern three-element torque converters attain maximum efficiencies between 87 and 90 percent. Torque multiplication is generally limited to within the range of 2:1 to 2.5:1, otherwise difficulties can be encountered with overheating under severe conditions of loading. Kaynak: M.J. Nunney, Light and Heavy Vehicle Technology, 2007 Fluid coupling and characteristics Kaynak: Julian Happian-Smith, An Introduction to Modern Vehicle Design, 2002 Okuma Metni: Tork Arttırma Yol verme de (kalkış) türbin ilk önce hareketsiz durumdadır. Yağ akışı, türbin çarkının kanatlarıyla şiddetli olarak saptırılır. Yağ stator kanatlarına bir barajda olduğu gibi çarpar ve yığılır. Şiddetli geri yığılma ile türbin dönmeye başlar. Yol verme de döndürme momenti artışı en yüksek değerine ulaşır. Motor döndürme momentinin 2 - 2.5 katına çıkar. Türbin devir sayısının artması ile türbin kanatlarına çarpıp geri gelen yağ miktarında devir sayısına bağlı olarak bir düşme meydana gelir. Yağ akışı artık statorun kanatlarına daha fazla gelmez. Geri yığılma ve böylelikle yağ akışının desteklenme kuvveti azalır ve bunun neticesinde dönme momentinin aktarımı düşer. Pompa ile türbin çarkı arasındaki devir sayısı farkı ne kadar büyük olursa, türbin kanatları vasıtasıyla yağ akışının saptırılması da o kadar fazla olur. Dolayısıyla stator kanatlılarının üstüne gelen doğrudan yağ akışı artar ve buna bağlı olarak da döndürme momenti o denli büyük olur. Pompa ve türbin çarkı hemen hemen eşit hızla döndürüldüklerinde, türbin kanatlarıyla yağ akışı daha fazla saptırılmaz. Yağ akışı, stator kanatlarının ön tarafına rastlamaz. Stator çarkı kanatları arka tarafını yalayıp geçer. Çözülen stator çarkı pompa ve türbin ile aynı yönde dönmeye başlar. Dönüşüm sahası sona erer ve tork konverter hidrolik kavrama gibi çalışmaya başlar. Döndürme momenti “kavrama noktasından” itibaren daha fazla artmaz. Ref: AD, Master Tezi, 1999 Stator Göbeği ve Kanatçıklarının İç Rulman Yuvasına Kilitlenmesi Stator Göbeği ve Kanatçıkları Boşta Dönüyor Tork Konverter Kilitleme Tork konverter asla kayıpsız çalışmaz. Genellikle türbin hızı ve pompa hızı arasındaki farktan dolayı mutlak bir kayma vardır. Genellikle pompa hızı türbin hızından %2-8 daha fazla olabilir. Çoğu transmisyonda bu kayıp hesaba katılmaz fakat bu durum yakıt tüketimini artırır. Otomatik transmisyonlarda tork konverter türbini ile motor arasına bir lock-up kavraması yerleştirilmiştir. Lock-up kavraması kilitlemeyi gerçekleştirdikten sonra tork konverter artık güç akışının bir parçası değildir. O bir bütün olarak tork konverterini bir hidrolik kaplin gibi çalışmasını temin eder. Bu esnada konverterde kayma olmaz ve yakıt tüketiminde iyileşme olur. Lock-up pistonu, tork konverter türbini ve tork konverter gövdesi arasına yerleştirilmiştir. Bu piston; lock-up çubuğu, bir sürtünmeli disk ve bir damper yaydan oluşur. Bu sürtünme diski tork konverter gövdesinin yüzeyi ile birleştirilir. Bu damper yay, lock-up pistonunu türbine iliştirmek için kullanılır. Kilitleme de iki tür çalışma vardır. Birincisi, düşük vitesler esnasında çalışır. Bu esnada lock-up kavraması boşa alınmıştır. Yağ basıncı, lock-up tablası ile tork konverter gövdesi arasında mevcuttur. Bu yağ basıncı, pompa ile türbin arasında belirli bir kayma miktarına izin verir. Bu durumda sürtünme diski tork konverterine ilişik değildir. Lock-up kavramasının ikinci tarz çalışması konverter sistemini kilitlemek içindir. Bu durum esnasında konverter kavraması ve lockup tablası arasındaki basınçlı yağ tahliye edilir. O zaman konverter basıncı konverter gövdesine doğru kullanılır. Bu hareket konverter gövdesini türbine kilitlemeyle neticelenir. Vites kutusundan lock-up kavramasına gönderilen yağ basıncı, çift yollu bir konverter kavrama valfi vasıtasıyla kontrol edilir. Bu valf, uygulama valfi olarak da isimlendirilir. Çift yollu valf elektronik kontrol modülü (E.C.M.) vasıtasıyla kontrol edilir [16]. Kilitleme Kavraması Devre Dışı Kaynak: Audi Kilitleme Kavraması Devrede Kaynak: Audi There is a compromise in design between achieving a high torque ratio at stall (zero output speed) but at the expense of efficiency. It is possible to achieve torque ratios of 5:1 but these days fuel efficiency has become increasingly important and automotive converters tend to operate around 2:1. Torque converter and characteristics Kaynak: Julian Happian-Smith, An Introduction to Modern Vehicle Design, 2002 Hidrolik kaplin için hız oranı ve tork kapasite etkinliğinin ilişkisi [4]. Erişilebilir tork artması yapıya bağlıdır. Tork konvertörü en yüksek tork artmasına kalkışta erişir. Burada pompa ile türbin arasındaki devir farkı en yüksektir. Ara Özet (Dvm.) Otomatik Vites Kutusunun Hidrolik Ünitesi Otomatik dişli kutularındaki hidrolik ünite, seçilen belirli dişli oranları için saptanan güç akışı davranışlarının tanımlanabilmesi için uygun bir zamanda vites büyütme ve küçültme amacıyla değişik kavramaların ve frenlerin serbestleştirilmesi ve/veya uygulanmasını sağlar. Hidrolik kontrol devresi, vites değişimlerini sağlamak için kullanılır ve bunu sürücünün gaz pedalına basmasına, yol şartlarına ve araç hızına bağlı olarak yapar. Hidrolik devre; transmisyonun çıkış miliyle tahrik edilen valfler ve akışkan portları vasıtasıyla değişik kavramalara ve frenleme servo silindirlerine ve tork konvertere bir basınç düzenleme valfi vasıtasıyla akışkanı yönlendiren ve basınç üreten, akışkan bir pompayla çalışır. Otomatik transmisyon hidrolik sistem tarafından kumanda edilir. Hidrolik basınç planet dişli sistemlerindeki farklı kavramalar ve bantları kilitlemek veya çözmek vasıtasıyla kendine özgü vites işlevini yerine getirir ve her çalışma durumu için doğru olan vitesi seçer. Hidrolik kontrol ünitesi: Bu ünite planet dişli ünitelerinin çalışması için gerekli hidrolik basıncı kontrol eder. Birinci basınç ayar valfi: Hat basıncını sağlar Vites seçici valf: Vites geçişi sağlar Vites konum valfi: Vites kolunun konumuna göre hat basıncını yönlendirir. Selenoid valf: ECU’dan gelen sinyalle hidrolik hatları açıp kapatır. Yağ pompası Motor & ECT ECU’su Vites kolu Kaynak: Toyota Otomatik Vites Kutusunun Hidrolik Ünitesi Temel hidrolik devre aşağıdaki kısımlardan meydana gelir: Hidrolik pompa (Fluid pomp) [P] Basınç düzenleme valfi (Pressure regulator valve) [PRV] Manuel valf (Manual valve) [MV] Tork konverter emniyet valfi (Torque converter relief valve) [TCRV] Governor valve (Governor valve) [GV] Gaz kelebeği valfi (Throttle valve) [TV] Kilitleme valfi (Detent valve) [DV] Gaz kelebeği ve kick-down kamı (Throttle and kick-down cam) [TKC] 1-2 vites değiştirme valfi (1-2 shift-valve) [1-2 SV] 2-3 vites değiştirme valfi (2-3 shift-valve) [2-3 SV] 3-4 vites değiştirme valfi (3-4 shift-valve) [3-4 SV] Çok diskli kavrama servo silindir/piston üniteleri (Multi-plate clutch servo chamber/piston units) [LCS], [HCS] ve [RCS] Çok diskli fren servo silindir/piston ünitesi (Multi-plate brake servo chamber/piston unit) [(L+R)BS] Çok diskli kavrama servo silindir/piston ünitesi (Multi-plate clutch servo chamber/piston unit) [BBS] [10:s.90]. Kaynak: AD, Master Tezi, 1999 AB 332, Bölüm 2, Kademeli otomatik; Tork konvertörü Bu hidrolik şema, E17 kumandasının 01V 5 vitesli ZF otomatik şanzıman içindeki tekniğini ifade eder. Kavramalar, Bantlar ve Servo Pistonlar Kavramalar ve bantlar, planet dişlilerin tutulmasını/bırakılmasını kontrol ederek planet dişli sisteminin vites değiştirme oranlarını tedarik etmesini sağlarlar. Kavramalar ve bantlar doğru dişli oranı almak için uygun dişlinin kilitlenmesi için kullanılır. Kavrama ve bantların faal hale getirilmesine bağlı olarak, planet dişli sisteminin bir elemanı tahrik edilirken diğeri tutulur. Çok Diskli Kavramalar Bu kavrama, çelik disk veya levhalar arasına yerleştirilmiş bir dizi sürtünmeli diskten oluşur. Kavramanın disk demeti dönen ve döndüren disklerden oluşmaktadır. Bunların sayısı kavramadan kavramaya, transmisyondan transmisyona değişir. Döndürücü olan diskler, kavramanın göbeğine döndürülen diskler kavramanın kampanasına geçmişlerdir [17:s.247]. Akışkan basıncı kavramaya uygulandığında, piston kavrama takımıyla birlikte hareket eder ve sıkıştırmayı gerçekleştirir. Bu hareket kavramanın giriş ve çıkışını kilitler. Basınç tahliye edildiğinde, yaylar disklerin üzerindeki basıncın kaldırılmasına yardım eder. Bu hareket kavramanın çözülmesidir. Bu tür kavrama iki mili birleştirmek için kullanılır. Örneğin, tork konverter çıkışının, planet dişli sistemine bağlanması/çözülmesi gerekmektedir. Bu birleştirmeyi yapan mekanizma ileri kavrama olarak isimlendirilir ve o çok diskli kavramayı kullanır. Şekil: Lamelli Kavrama [11:s.97]. Frenleme Bantları Frenleme bandı çelikten yassı bir şerit şeklinde olup iç tarafına balata yerleştirilmiştir. Kampanayı çepeçevre sarar. Bandın bir ucu sabitleştirilmiş veya sabit dayanağa dayandırılmış; diğer ucu servo tarafından çalıştırılan bir çubuğa bağlanmıştır. Bu düzenleme ile bant sıkıştırıldığı zaman kampanayı sabit tutar ve hareketinden alıkoyar. Frenleme bandı, küçük bir yapıya sahip olmasına rağmen büyük bir tutucu güce sahiptir. Servo Piston Frenleme bantlarının çalıştırılması, servo adı verilen hidrolik piston tarafından sağlanır. Hidrolik piston bir servo silindiri içinde bulunur. Silindirin bir yanında bulunan delikten basınçlı hidrolik yağ girer ve pistonu ileriye doğru iter. Bandı ya doğrudan doğruya yada çalıştırma çubuğu aracılığıyla sıkıştırır. Yağ basıncı azaldığı zaman yay pistonu geri getirir ve bandı serbest bırakır. FRENLEME BANTLARI VE KAVRAMALAR ÖRNEK UYGULAMALAR Kaynak: Audi Kaynak: Audi Kaynak: Audi Kaynak: Audi Kavrama 4 Fren 3 Güneş dişlisi 3 Hidrolik silindir Fren bandı AB 332, Bölüm 2, Kademeli otomatik; Tork konvertörü Sensörler/Sinyaller Şanzıman giriş devri G 182 için sensör Kavrama muhafazası B Planeter dişli takımı (Ravigneaux) A C D B F E G Şanzıman giriş mili Planeter taşıyıcısı Hall sensörü G182 Kavrama muhafazası A İndüktif sensör G182 AB 332, Bölüm 2, Kademeli otomatik; Tork konvertörü Çıkış Kavramalar ve frenler Fren C Kavrama A Kavrama B Fren D Planeter dişli- Çıkış Şanzıman girişi / Türbin mili Kavrama E AB 332, Bölüm 2, Kademeli otomatik; Tork konvertörü Kaynak: Audi Tek Yön Kavraması Tek yön kavraması, vites değiştirme esnasında planet dişli sisteminin belirli parçalarının ve konverterde ki statorun geri dönüşünü önlemek için kullanılır. Tek yön kavraması; iç rulman yuvası, bilyeler, yaylar ve dış rulman yuvasından oluşmuştur. Tek yön kavramaları sadece tek yönde dönüşe müsaade eder. Tek yön kavraması herhangi bir gecikme olmaksızın düzgün hizmete alma ve hizmetten çıkarmayı tedarik eder. Bu durum vites değiştirme zamanlamasının ve niteliğinin iyileştirilmesini sağlar [16:s.125]. Dönüş yönü: Sıkışma gövdesi, iç ve dış bilezik arasındaki bölmede, bunlar karşılıklı dönebilecek şekilde, yer almaktadır. Overrunning clutches: Usually used to hold (occasionally apply) members of the gearset Kilit yönü: İç ve dış bilezik arasında asimetrik biçimli sıkışma gövdesi yer almaktadır, bu her iki bileziğin dönmesinde aksi yönde hareket eder. Bunun sonucunda, işte bu iki parça arasında bir hareketin önlenmesine yönelik olarak iç ve dış bilezik arasında bir sıkışma olur. Sıkışma gövdeleri özel bir kafes içinde yerleşmiştir. 01V ve 01L şanzımanlara tek yönlü kavramalar yerleştirilmiştir. Tek yönlü kavrama dur-kalk işleminde sarsıntıyı önler. Bu çabucak geçilir, böylece ayağın gaz pedalından çekilmesinde sert şekilde motor freni uygulanmaz. Bu konfor artışı sonucunda, 1. viteste motor freni gerçekleşmez. Motor freni etkisi için, 2. vitesin bir kavraması ek olarak kuvvetlice devreye girmelidir. Dikkat! Bir park yerinden geriye doğru çıkış sırasında sert şekilde "D" sürüş kademesine geçmeyin. Bu tek yönlü kavramaya zarar verebilir. Aracın "D" sürüş kademesine geçişte sabit durduğundan emin olun. Bu tür şikayetler tasarıma ilişkindir ve giderilmesi mümkün değildir. AB 332, Bölüm 2, Kademeli otomatik; Tork konvertörü Hidrolik Valfler ve Valf Gövdesi Hidrolik olarak çalıştırılan valflerin çoğunun hareketindeki menfezleri içeren metal döküm, valf gövdesidir. Bu genellikle ayrı bir plaka vasıtasıyla transmisyon gövdesine birleştirilir. Valf gövdesi valflerin hareketiyle açılıp kapanan akışkan kanallarını içerir. Bu; bant servolarına, kavramalara ve governora giden veyahut ta çıkan basıncın ve sıvı akışkanının yönlendirilmesini sağlar. Valf gövdesindeki bir tane valf doğrudan sürücü tarafından kontrol edilir. Bu valf manuel valf olarak adlandırılır. Manuel valf, vites değiştirme manivelasına veya seçici manivelaya bağlıdır. Sürücü; park [P], geri (reverse) [R], boş (neutral) [N], overdrive [D4], 1, 2 ve 3’üncü vitesi seçebilir. Her bir pozisyonu manuel valf işletir. O zaman valfin kanalları, arzu edilen kademeyi veyahut ta vites değişimlerini üretecek valflere akışkanı gönderir. Basınç Düzenleme Valfi Akışkan basıncı, motor tarafından tahrik edilen pompa vasıtasıyla üretilir. Pompadan çıkan akışkanın basıncı yaklaşık olarak motor hızına orantılı olarak artar. Bu valf, kontrol yayı sertliğine göre hat basıncı olarak bilinen akışkan basıncını düzenler. Tork Konverter Emniyet Valfi Eğer tork konverter basıncı aşırı derecede yüksek olursa tork konverter emniyet valfi tork konverter basıncını boşaltmak için bir emniyet valfi olarak kullanılır. Manuel Valf Manuel valf; sürücü tarafından seçilen sürüş pozisyonuna bağlı olarak, çeşitli hidrolik kontrollü parçalara basınç regülatör valfi tarafından kontrol edilen ve pompa tarafından üretilen hat basıncını gönderir [10:s.92]. Governor Valfi Governor valf, çıkış mili hızına orantılı olarak hidrolik basıncı değiştiren hıza duyarlı bir valfdir. Meydana gelen governor basıncı araç hızına bağlı olarak vites değişimini kontrol eder. Araç yerinde dururken diğer bir ifadeyle çıkış mili dönmezken ana devre basıncı governorun üzerinde kalır. Çünkü governor supabı içeriye doğru itili durmaktadır. Araç yol almaya başlayıp hızlanınca hıza bağlı olarak governorun dönmesi de artar. Hız arttıkça merkezkaç kuvvetin etkisiyle santrifüj ağırlıkları dışarı doğru daha fazla açılarak governorun daha hızlı dönmesini temin eder. Belirli bir hızda governor supabı devreyi açar ve yağ basıncının vites değiştirme supabına gitmesini sağlar. Gaz Kelebeği Konum Valfi (Throttle Valf) Ani ivmelenme altında, transmisyon bantları ve kavramaları üzerindeki kaymayı azaltmak için bantlara ve kavramalara uygulanan kuvveti arttırmak gerekmektedir. Bu kuvvet transmisyon bantlarını kontrol eden servoda ki yağ basıncının arttırılmasıyla yapılabilir. Gaz kelebeği konum valfi gaz pedalına bağlanmıştır. Gaz pedalına basılma miktarına bağlı olarak basınç üretir. Throttle valf basıncı motorun yüküyle orantılı olarak değişir. Basınçlı akışkan ya mekanik bağlantılı gaz pedalı veyahut ta emme manifolt vakumuyla valf gövdesine uyartım yapılmasını sağlar [18:s.634]. Çoğu transmisyonlarda, vakumla çalışan bir modülatör valf gaz kelebeği basıncını üretir. Bu motor üzerindeki yükün güvenilir bir göstergesi gibi çalışabilir. Motor üzerindeki yük değişince vakumda da değişme başlar. Bu değişmenin sonucu olarak modülatör supabının uygulayacağı basınçta değişir. Bu bakımdan gaz kelebek valfinin çalışması motor üzerindeki yüke bağlı hale gelir. Sensörler Sinyaller- Motor Kontrol Ünitesi Şanzıman kontrol ünitesi Motor kontrol ünitesi Motor devir sensörü Enjektörler E-Gaz Gaz kelebeği potansiyometresi AB 332, Bölüm 2, Kademeli otomatik; Tork konvertörü Kaynak: Audi Vites Değiştirme Valfleri Vites değiştirme valfleri, yük ve hız şartları içinde uygun vites değiştirme oranları oluşturmak için çeşitli kavrama ve servo piston ünitelerine hat basıncında akışkan gönderir. 1-2 Vites Değiştirme Valfi Bu valf otomatik olarak governor basıncına, gaz kelebeği konumuna ve kick-down basıncına bağlı olarak ikinci vitesten birinci vitese veyahut ta birinci vitesten ikinci vitese geçişi temin etmek için hidrolik devreyi kontrol eder. 2-3 Vites Değiştirme Valfi Bu valf otomatik olarak governor basıncına, gaz kelebeği konumuna ve kick-down basıncı arasındaki denge durumuna göre ikinci vitesten üçüncü vitese veyahut ta üçüncü vitesten ikinci vitese geçişi temin etmek için hidrolik devreyi kontrol eder. 3-4 Vites Değiştirme Valfi Bu valf; otomatik olarak governor basıncı, gaz kelebeği konumu ve kick-down basıncı tarafından sağlanan kuvvetli ikazlara göre dördüncü vitesten üçüncü vitese veyahut ta üçüncü vitesten dördüncü vitese geçişi temin etmek için hidrolik devreyi kontrol eder [8:ss.94-95]. Akümülatör Ani olarak bir banda uygulandığında veyahut ta bir kavrama hizmete sokulduğunda hassas bir kademelendirme olmayabilir. Bunu önlemek için genellikle hidrolik sisteme bir akümülatör dahil edilir. Akümülatör, piston ve silindirlerden ibarettir ve servoya yardımcı olarak kullanılır. Yağ Pompası Otomatik transmisyondaki bütün basınçlı yağ transmisyon yağ pompası tarafından üretilir. Otomatik transmisyonlarda kullanılan yağ pompaları; dişli, kanatlı ve rotorlu olarak sınıflandırılır. Yağ pompası, yağı karterden ya da tanktan emerek çeker. Pompanın çıkış tarafından basınçlı olarak alınan yağ, basınç düzenleme valfi tarafından kontrol altına alınır. Pompanın bastığı yağın basıncı, istenilenin üstünde olursa supap açılır ve fazla basınç kartere gönderilir. Vites Değiştirme Zamanı Vites değiştirme zamanı genel olarak iki faktöre bağlıdır: Araç hızına, Motor yüküne veya gaz kelebeği çalışmasına. Bu iki faktör (hız ve yük) kademelendirme için vites değiştirme valfinde değişik akışkan basınçları üretir. Bu durumda valf vitesleri oluşturmak için hareket eder. Vites değiştirme valfinin bir ucundaki basınç governor valfden gelir. Bu governor basıncı olur. Diğer uçtaki basınç throttle basıncı olur. Throttle basıncı sürücünün ayağı vasıtasıyla gaz pedalı pozisyonunu değiştirmesindeki harekete bağlı olarak değişir. Governor basıncı ve gaz kelebeği konum basıncı vites değiştirme zamanını ve vites değiştirme noktasını kontrol eden iki en önemli basınç olur. Vites Değişim Zamanı ve Niteliğinin Kontrolü Değişen throttle basıncının ana sebebi, değişik sürüş şartlarını karşılamak için vites değiştirilmesini sağlamaktır. Her bir vites değişimi; doğru zamanda, uygun nitelikte ve vites değiştirme hassasiyetinde olmalıdır. Araç hızlanıyorken motor yüksek tork üretir. Vites büyültme daha sonra olur (motor hızı daha yüksekteyken). Bant ve kavramalara daha yüksek akışkan basıncı gönderilir. Throttle basıncıyla tedarik edilen kontrol olmaksızın vites değişimi erken olacak ve bant veyahut ta kavramalar kaçıracaktır. Araç seyir hızına eriştiğinde motor daha az tork üretir. Throttle basıncı, sürücünün gaz pedalı üzerindeki ayağını gevşetmesiyle düşer. Bantları ve kavramaları çalıştıran akışkan basıncı azaltılır. Aksi takdirde vites değiştirmenin niteliği kötüleşir. Bu durum bant ve kavramaların arzu edilmeyen bir çalışması olur.
© Copyright 2024 Paperzz
