İSTANBUL TİCARET ODASI YAYIN NO; 1993 - 27 ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEDE BASINA DÜŞEN GÖREVLER NELERDİR? Konulu İnceleme Yarışmasına Katılan Eserler ÖNSÖZ Çevre Kirliliği son yıllarda kamuoyunu d i r e n bir k a v r a m olarak o r t a y a çıkmıştır. oldukça ilgilen İstanbul'umuzda y a ş a n a n bir çöp f a c i a s ı , dünyayı etkileyen Ç e r n o b i l f e l a k e t i , atmosferdeki ozon tabakasının delinmesi gibi çok z a m a n d a karşılaştığımız olaylar bu s o r u n u n ö n e m i n i gözler önüne sermiş, önlem alınmadığı yakın açıkça takdirde yaşlı dünyamızda yaşamın gittikçe güçleştiğini göstermiştir. konuda gerek birey olarak, gerekse de t o p l u m Bu olarak ü s t ü m ü z e d ü ş e n i y a p m a k hem k e n d i m i z e , hem bizden s o n r a k i kuşaklara olan sorumluluğumuzdur. Odamız, ülkemizin diğer sorunlarında olduğu gibi "Çevre Kirliliği" sorunu karşısında da çalışmalarda Bu ç a l ı ş m a l a r d a n birisi de b a s ı n iş bulunmaktadır. kolunda çalışanlar arasında düzenlediğimiz "Çevre Kirliliğini Önlemede Düşen Görevler Nelerdir?" konulu inceleme Elinizdeki kitapta, değerli temsilcileri başvuruda bulunan bulunan kıymetli Çalışmalarının ilk 3 d e r e c e y i yanında, duyurumuz yarışmasıdır. paylaşan üzerine ve k o n u y l a ilgili başarılı katılımcıların Basına e s e r l e r i de basının Odamıza çalışmalarda yeralmaktadır. yayınlanmasını kabul edenlerin eserlerinin b u l u n d u ğ u bu k i t a p t a k o n u m u z a u y g u n o l a r a k g e r i d ö n ü ş ü m l ü kâğıt kullanılmıştır. Ülkemizdeki çevre kirliliği sorununun çözümü için önemli katkılar s a ğ l a y a c a ğ ı n a inandığımız bu kitabı t ü m ü y e l e r i m i z i n v e i l g i l i l e r i n d i k k a t i n e s u n a r , bu v e s i l e ile e s e r s a h i p l e r i yarışmada emeği geçen herkese teşekkür ederim Prof. Dr. İsmail Özaslan Genel Sekreter ve İÇİNDEKİLER SAYFA NO ÖNSÖZ İstanbul Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Atalay Şahinoğlu'nun "Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Düşen Görevler Nelerdir?" Konulu İnceleme Yarışmasının Ödül Töreninde Yaptığı Konuşma 1 Birincilik Ödülü ; Mustafa Sönmez 5 İkincilik Ödülü ; Gûnvar Otmanbölük 23 Üçüncülük Ödülü ; Murad Doğukanlı 47 Mansiyon Ödülü 69 ; Hasan Cebeci Yarışmaya Katılan Diğer Eserler, Abdullah Özdoğan - Nihan Baloğlu 81 Asiye Koray Bendon 101 Reşit Aşçıoğlu 113 Ayfer Arslan 127 Erdoğan Aktaş 139 M. Ümit Uzmay 155 Yüksel Uysal 163 İSTANBUL TİCARET ODASI YÖNETİM KURULU BAŞKANI ATALAY ŞAHİNOĞLU'NUN "ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEDE BASINA DÜŞEN GÖREVLER NELERDİR?" KONULU İNCELEME YARIŞMASININ ÖDÜL TÖRENİNDE YAPTIĞI KONUŞMA Değerli Basın Mensubu A r k a d a ş l a r ı m , Ç e v r e H a f t a s ı e t k i n l i k l e r i a r a s ı n d a y e r a l a n bu m ü t e v a z i törenimize teşrifleriniz dolayısıyla hepinize teşekkür ederim. Bildiğiniz gibi tüketicinin korunmasına yönelik çeşitli f a a l i y e t ve e t k i n l i k l e r i m i z e ilaveten son y ı l l a r d a d i ğ e r çeşitli S o s y a l ve Sosyo - E k o n o m i k f a a l i y e t l e r e de ağırlık v e r i l m e y e başlanmıştır. B u y ı l k i iş p r o g r a m ı m ı z d a , İstanbul'umuzun gecekon d u l a ş m a sorununun çözümüne ilişkin araştırma faaliyetlerin d e n , trafik s o r u n u n a kadar çeşitli ç a l ı ş m a l a r a yer v e r i l m i ş t i r . A n c a k bu ç a l ı ş m a l a r ı m ı z a r a s ı n d a ç e v r e s o r u n l a r ı ayrı bir yer tutmaktadır. G e ç e n yıl B e y k o z ' d a o l u ş t u r d u ğ u m u z Odası Ormanı'na İstanbul i l a v e t e n , bu yıl b a ş l a t t ı ğ ı m ı z ağaç k a m p a n y a s ı s o n u c u Ç a t a l c a ' d a 4 0 0 0 ağaçlık 2. İTO tesis edilmiş olduğunu biliyorsunuz. Yoğun faaliyetimiz önümüzdeki yıllarda da devam Ticaret dikme Ormanı ilgi g ö r e n bu edecektir. 23 M a y ı s p a z a r g ü n ü Ç e v r e B a k a n ı m ı z S a y ı n Doğancan A k y ü r e k ' i n d e k a t ı l ı m ı v e B o ğ a z b e l e d i y e l e r i n i n y a r d ı m l a r ı ile " B o ğ a z i ç i Ç ö p K u t u s u D e ğ i l d i r " k o n u l u s e m b o l i k bir e t k i n l i k l e . Temizleme bulunuyoruz. ve Çevre Bu e t k i n l i k Koruma Kampanyası ile h a l k ı n lerinin daha fazla çekilmesi çevre amaçlanmıştır. başlatmış konusuna dikkat Diğer koruma taraftan, ilkokul bilincinin öğrencilerine oluşturulmasını yönelik amaçlayan çevre bir broşür hazırlamış bulunmaktayız. Hikaye kitabı niteliğinde sunulan bu k i t a p ç ı ğ ı m ı z ı k ü ç ü k l e r i m i z e t a t i l d e n ö n c e d a ğ ı t m a gayreti içindeyiz. Değerli Konuklar, Sanayileşmenin hızlanması, daha fazla doğal kaynak kullanılması, nüfus artışının olağanüstü boyutlara u l a ş m a s ı , çevre sorununu içinde bulunduğumuz asırda, gündeme getir m i ş t i r . Ü l k e m i z d e ise son 2 0 - 3 0 yıldır, g ö r s e l k i r l i l i k y a n ı n d a , insan sağlığını ve hayatını tehdit eder b o y u t l a r a u l a ş a n h a v a , s u , k a r a v e d e n i z k i r l e n m e s i ile k a r ş ı k a r ş ı y a b u l u n m a k t a y ı z . Ancak, ülkemizde zararın neresinden dönersek kârdır m i s a l i , d e v l e t i y l e , k u r u l u ş l a r ı y l a , b i r e y l e r i y l e bir g a y r e t içine girilmiş olduğunu memnuniyetle çevreyi temizlemenin maliyeti görüyoruz. çevrenin Gerçekten kirlenmesini önlemekten daha yüksek olmaktadır. Çevre sorunlarının çözümünde kamuoyunun, hem kirlet m e k t e n c a y d ı r m a k ve hem de ç e v r e y i t a h r i p e d e n , kuruluşlar, hükümetler, mahalli yöneticiler kirleten üzerinde baskı y a r a t a r a k g e r e k l i t e d b i r l e r i n alınması açısından çok ö n e m l i bir yeri vardır. K a m u o y u n d a ç e v r e b i l i n c i n i n o l u ş m a s ı n d a ise en ö n e m l i rolü sözlü ve yazılı basın işkolunda çalışanlar Basına Düşen arasında "Çevre Görevler yarışması düzenledik. oynamaktadır. Nelerdir?" Bu i t i b a r l a Kirliliğini konulu bir basın Önlemede inceleme Bu d a v e t i m i z üzerine, yarışmadan bildiren gazeteci arkadaşlarımızın haberdar sitemleriyle olmadığını karşılaştık. Ş u n u h e m e n ifade e d e y i m k i , s ı r a s ı y l a en y ü k s e k t i r a j l ı Mil liyet, Sabah yayınlanan ve Hürriyet gazetelerinde mart ilanlarımızla yetinmeyip, bilgisayar başında depomuzda kayıtlı 250 civarında gazeteci arkadaşımıza ayrı ayrı m e k t u p l a çağrıda bulunduk. Aksaklığın bizim dışımızda olduğu anlaşılıyor. Jüride Özaslan b e n i m ve genel yanında. Basın sekreterimiz Konseyi Yüksek Prof. Dr. Kurul İsmail Başkanı Yardımcısı Sayın Doğan Heper, Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Sayın Necmi Tanyolaç ve M a r m a r a Üniversitesi İletişim F a k ü l t e s i D e k a n ı Prof. Dr. Ateş V u r a n g ö r e v a l d ı l a r . katkıları ve ilgileri için kendilerine Değerli huzurlarınızda teşekkürlerimi sunarım. Tamamen objektif o l a r a k ve i s i m l e r b i l i n m e k s i z i n ayrı yapılan değerlendirmeler sonucu şu a r k a d a ş l a r ı m ayrı ödüle layık görüldüler: Birincilik Ödülüne Mustafa Sönmez İkincilik Ödülüne Günvar Üçüncülük Ödülüne Murad Doğukanlı Otmanbölük H a s a n C e b e c i ' y e de m a n s i y o n v e r i l m e s i kararlaştırılmıştır. Ancak hemen ifade edeyim ki, yarışmamıza katılan eser lerin h e p s i d e ğ e r l i ve t a k d i r e ş a y a n . Biz bir s ı r a l a m a z o r u n d a y d ı k ve epeyi zorlandık. Bununla beraber, yapma yarışmaya katılan tüm basın m e n s u b u a r k a d a ş l a r ı m ı n y a z ı l a r ı n ı bir k i t a p halinde yayınlayacağız. Bu y a y ı n ı m ı z ı n i s e , g e r i dönüşümlü kağıda basılacağını hemen belirtmekte yarar görmekteyim. Sözlerime son vermeden ö n c e , b u yıl ç e v r e y i koruyan v e y a ç e v r e d o s t u o l a n ü y e l e r i m i z ile y a z ı v e h a b e r l e r i y l e konuda en fazla ödüllendirilmesi çaba sarfeden bu gazetecilerimizin i ç i n bir ç a l ı ş m a b a ş l a t t ı ğ ı m ı z ı d u y u r m a k is tiyorum. Başta derece alanlar olmak üzere, yarışmamıza ilgi g ö s t e r e n tüm a r k a d a ş l a r ı m a t e ş e k k ü r ediyor ve b a ş a r ı l a r ı n ı n devamını diliyorum. Sizlerden beklentimiz çevre sorunlarına daha duyarlı d a v r a n m a n ı z , b u ş e h r i n , bu ü l k e n i n h a t t a b u d ü n y a n ı n olduğunu, buraları olduğumuzu herkese evimizin içi g i b i t e m i z t u t m a aşılamanızdır. H e p i n i z i s a y g ı ile s e l a m l ı y o r u m . bizim zorunda Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Görevler Nelerdir? Konulu Basın Çalışan Herkese Açık İnceleme İşkolunda Yarışması Birincisi Eser Sahibi : Mustafa Eser Adı Sönmez : B a s ı n ve T e m i z Düşen Çevre BASIN VE " T E M İ Z Ç E V R E " "Çevre s o r u n u " , T ü r k i y e ' n i n g ü n d e m i n d e her g e ç e n gün d a h a f a z l a y e r a l m a y a a d a y . H ı z l ı bir d e ğ i ş i m s ü r e c i y a ş a y a n b i r ü l k e d e d o ğ a l ç e v r e n i n de e t k i l e n m e s i v e b e r a b e r i n d e bir dizi çözüm bekleyen sorunu ortaya çıkarması sürpriz değil. Çevre kirliliğindeki hissedilir artış, kirliliği önlemekle s o r u m l u kurum ve k u r u l u ş l a r ı n rollerini y e n i d e n tanımlamayı v e s o r u m l u l u k ile y ü k ü m l ü l ü k l e r i n i ne ö l ç ü d e y e r i n e g e t i r d i k leri sorusunu da yeniden güncelleştiriyor. Basın, çevre sorunları ç e v r i m i n d e önemli bir h a l k a . incelemede, kirliliği önlemede basına düşen görevlerin o l d u ğ u n a ve bu k o n u d a neler y a p ı l a b i l e c e ğ i n e önce "çevre kileşim olduğu kurum neler geçmeden s o r u n u " gibi k a p s a m l ı bir s o r u n d a içinde Bu basının ve k u r u l u ş l a r et tanıtılacak, b u n l a r ı n rolleri ve s o r u m l u l u k l a r ı a n ı m s a t ı l a c a k t ı r . B a s ı n , son 10 y ı l d a ç e v r e s o r u n l a r ı n a ne k a d a r y e r v e r d i ? H ü r r i y e t , M i l liyet, Cumhuriyet gazetelerinin 1983 Nisan ile 1993 Nisan aylarını kapsayan içerik analizimizden ortaya çıkan sonuçlar, s o n 10 y ı l d a " b a s ı n v e ç e v r e " i l i ş k i s i n e a y n a t u t a r k e n b u n d a n s o n r a s ı için basına, çevre kirliliğini ö n l e m e d e d ü ş e n g ö r e v l e r k o n u s u n d a da yol gösterecektir. Ç E V R E VE ANA U N S U R L A R Kirlenmenin önlenmesi ve g i d e r i l m e s i n e p r o j e n i n ilk a d ı m ı , k o n u y a y a k l a ş ı m e s a s l a r ı n ı yönelik her belirlemektir. Ş e k i l 1'de g ö r ü l d ü ğ ü g i b i , " ç e v r e d ü z e n i " n i n a s l i e l e m a n ı , s u , 'S, i < 2 < 2 2 < 2 i O hava ve t o p r a k t a n o l u ş a n "çevre"dir. Kirlenme olayı etkisini çevrede gösterir. Kirlenme olduğunu, çevremizde bizi olum suz yönde etkileyen değişimden anlarız. Çevre düzeneğinin Kirletenler saneler, yaşam devlete hizmet ikinci ya da özel s e k t ö r e ısınma ve k a r ş ı l a r l a r k e n de " k i r l e t e n " l e r ulaşım "kirleten"dir. ait f a b r i k a l a r , birlikte ter doğal gereksinmelerini arasında yeralırlar. a r t ı ş ı v e iç g ö ç l e r l e "megapoT'lerin elemanı kuruluşları olabileceği gibi, bireyler, süreçleri, hızlı nüfus önemli Özellikle İstanbul ortaya çıkması,"kirleten"tanımınm benzeri kapsamını daha da genişletmektedir. Çevre düzeninin üçüncü önemli elemanı devlet kamu otoritesidir. Merkezi ya da yerel idare, kirliliği ya da g i d e r m e d e denetleyici bir f o n k s i y o n üstlenir. ya da önleme Bütün dünyada çevre kirliliğini önlemede, "otorite", merkezi ya da yerel kamu kuruluşlarıdır. Kamu otoriteleri, denetleyici olarak, gerekli yaptırımları u y g u l a m a y a k o y m a l ı ve s o n u ç l a r ı i z l e m e l i d i r . K a m u o t o r i t e s i , denetleyici görevini yerine getirirken belli noktalarda açıklığa da kavuşmuş oluşturulmuş olmalıdır. Örneğin "çevre standartları" mudur? Ülkenin kalkınma ihtiyacı, istihdam sorunu gibi ölçütler g ö z ö n ü n e a l ı n d ı ğ ı n d a , Batılı g e l i ş m i ş bir ülke için g e ç e r l i olan " k i r l i l i k s t a n d a r d ı " , T ü r k i y e i ç i n de g e ç e r l i o l a c a k m ı d ı r ? Y a d a k e n d i ö z g ü l k o ş u l l a r ı m ı z a u y a n b i r s t a n d a r t mı g e l i ş t i r e c e ğ i z ? Bir b a ş k a s o r u : K a m u , d e n e t i m i n i y a p a r k e n , " k i r l e t e n " e nasıl bir t e k n o l o j i y i z o r u n l u k ı l a c a k ? Ve bir b a ş k a s ı : yasal çerçeve, mevzuat oluşturulmuş mudur? Hangi kamu otoritesi, n e r e d e n , ne k a d a r s o r u m l u d u r ve g e r e k l i y e t k i l e r l e d o n a t ı l m ı ş mıdır? BASININ İŞLEVİ Kamu otoritesi çevreyi "kirletici"ye karşı korumak standart oluşturma, kavuşma, finansal oluştururken teknoloji donanım seçme, sağlama yasal gibi çerçeveye ihtiyaçlarını iki g ü ç l ü e t k e n i n k o n t r o l ü a l t ı n d a d ı r : ve b a s ı n . A s l ı n d a kamuoyunu da e t k i l e m e üzere Kamuoyu gücü ağırlıkla basında olduğuna göre, "denetleyici" kamu otoritesine etki e d e b i l e c e k en ö n e m l i g ü ç o l a r a k b a s ı n ı k a b u l e d e b i l i r i z . İster yazılı, isterse görsel ya da elektronik o l s u n , basın, "çevre"den doğrudan ve/veya "çevre"yi araştıran dan sağladığı enformasyonla, hem kuruluşlar kamuoyunu hem de "kirliliği denetleyen" kamusal otoriteleri aydınlatma işlevine sahiptir. "enformasyon" sağlamanın yanında " t e m i z bir ç e v r e " h e d e f i n i n "taraf"ı o l a r a k da ç e v r e bilincini Basın, burada oluşturma ve baskı u n s u r u olma işlevini yerine getirmekle sorumludur. Basının "çevre doğru bilinci" enformasyon geliştirmede üretmede ve "çevre sorunu"nun kamuoyunda teknik bil gisinin ayrıntılarına vakıf, eğitimli e l e m a n l a r a ihtiyacı vardır. Bu da basının, teknik bilgi donanımı sağlayan resmi/yarı- r e s m i a r a ş t ı r m a k u r u l u ş l a r ı , ü n i v e r s i t e l e r , ç e v r e ile i l g i l i v a k ı f ve d e r n e k l e r l e i l e t i ş i m ; bu k e s i m l e d i y a l o g d a olan uzman muhabirlere gereksinim duyması demektir. Özetlemek gerekirse, "çevre sorunu"nun sac "çevre - kirleten - devlet" oluştururken kirliliği ayaklarını önleme g i d e r m e ile s o r u m l u d e v l e t i n " d e n e t l e y i c i " m i s y o n u n u biçimde yerine getirmesinde basının hem bilgilendirmek de "temiz çevre" tarafı olarak bilincinin gelişimine misyonları bulunmaktadır. kamuoyu katkıda oluşturmak, bulunmak gibi ve etkin hem çevre yaşamsal TÜRKİYE'DE ÇEVRE SORUNU Aşağıda ayrıntılarına girileceği gibi, basında çevre h a b e r l e r i n e y e r v e r i l m e s i , d a h a ç o k s o n 10 y ı l ı n b i r ü r ü n ü d ü r . Bu g e l i ş m e d e , b i r y a n d a n " s o r u n " u n k e n d i s i n e i y i c e h i s s e t t i r mesi kadar kamuoyunda çevre bilincinin oluşmasının da payı vardır. T ü r k i y e uzun yıllar " k a l k ı n m a " s o r u n u olan bir ülke o l d u . Kalkınma da Sanayileşme "Kalkınmacı" egemen ancak "sanayileşme" ile olabilecekti. h ı z l a n d ı k ç a iş v e r e f a h d ü z e y i bakış olduğu açısının toplumun 1950 - 1980 d ö n e m i n d e gelişmeye övgü y a ğ d ı r ı l ı r k e n , bu s ü r e ç t e kaçınılmaz tahribat tüm yükselecekti. kesimlerine sanayileşmeye, doğada bir ö l ç ü d e g ö z a r d ı e d i l d i . yaşanan "Kalkınmanın bedeli" olarak görülen çevre kirliliği uzun süre "sorun" olarak görülmedi. Ancak, özellikle demode teknolojilerin yarattığı kirlilik körfezlerimizi, kıyılarımızı kirliliğe boğan boyutlara s ı ç r a y a n , bu d o l u d i z g i n b ü y ü m e hızının bir b e d e l i o l d u ğ u d a anlaşıldı. "Kalkmma"nın yanında "çevre"yi dikkate alan " s ü r d ü r ü l e b i l i r k a l k ı n m a " kavramı da ancak 1 9 8 0 ' l e r d e telaf fuz e d i l m e y e b a ş l a n d ı . T ü r k i y e n ü f u s a r t ı ş ı y ü k s e k bir ü l k e v e ş e h i r l e ş m e h ı z ı d a yüksek. Türkiye yaşıyor. 1980-90 nüfusunun bugün yüzde 59'u kentlerde arasında kentsel nüfus yılda ortalama o l a r a k y ü z d e 4 . 5 o r a n ı n d a a r t a r k e n bu o r a n k ı r s a l y ö r e l e r i ç i n s a d e c e y ü z d e 1 o l d u . İ s t a n b u l , A n k a r a v e İ z m i r g i b i üç b ü y ü k m e t r o p o l d e y a ş a y a n l a r ı n t o p l a m n ü f u s a oranı da son 20 yılda y ü z d e 2 0 ' y e , y a n i 1 2 - 1 3 m i l y o n a u l a ş t ı . Ö z e l l i k l e İ s t a n b u l , iç göçlerin ana uğrak merkezi oldu. Kentsel altyapının, belediye hizmetlerinin, ihtiyaçların gerisinde trafik, gürültü, betonlaşma, kirliliği, toprak erozyonu kaldığı bu kentte gecekondulaşma, su, çöp, hava gibi kirliliğin tüm ç e ş i t l e r i , ileri boyutlara ulaştı. 1 980'ler turizme dönük yatırımların da hızlandığı bir dönem oldu. Turizme sağlanan kaynakların artırılması, turizm yatırımlarının ve yatak k a p a s i t e l e r i n i n sağladı. (eski artırılmasına Bir d e v l e t b a n k a s ı o l a n T ü r k i y e Turizm sektörüne Bankası'nın katılımıyla tahsis ettiği krediler, Kalkınma oluştu) cari fiyatlarla olanak Bankası nın turizm 1985'te 10 koyları, en milyar TL iken, 1990'da 600 milyar TL'ye çıktı. Ucuz değerli kredi dışında, Türkiye'nin kentsel arazileri en g ü z e l "kamu arazilerinin tahsisi" isimli t e ş v i k m e k a n i z m a s ı y l a , y a t ı r ı m c ı l a r a s u n u l d u . Bu v e b e n z e r i teşviklerin sonunda 19 84'te 68 bin olan belgeli yatak kapasitesi sayısı, yüzde 345'lik artışla, 1990'da 307 ulaştı. 1990 ortasında "turizm işletmeli belgeli tesis" bine sayısı 1 1 3 6 ' y ı b u n l a r ı n y a t a k k a p a s i t e s i de 151 b i n i b u l m u ş t u . Bu t u r i z m y a t ı r ı m l a r ı " p a t l a m a " s ı , T ü r k i y e ' n i n E g e v e A k d e n i z s a h i l l e r i n d e , k o y l a r ı n d a hızlı bir b e t o n l a ş m a ve " ç e v r e sorunu"nu da beraberinde getirdi. Doğayla uyumlu yapılaşmaların azınlıkta kalmasının yanında turistik yörelerin s u , k a n a l i z a s y o n , yol b a ş t a olmak üzere altyapı yatırımlarının yetersiz k a l ı ş ı , bu y ö r e l e r d e hızlı bir " k i r l e n m e " y i gündeme getirdi. 1 980'ler "çevre kirliliği"nin saklanamaz boyutlara s ı ç r a d ı ğ ı b i r d ö n e m o l u r k e n ç e v r e ile i l g i l i " d e n e t l e y i c i " k a m u kuruluşları da ilk kez yasal çerçevelerine kavuşmaya b a ş l a d ı l a r . B ö y l e c e kirliliği ö n l e y e c e k ve g i d e r e c e k da hukuki kimliklerini bulmaya başladılar. kurumlar 9.8.1983 Tarihli 2 8 7 2 S a y ı l ı Ç e v r e K a n u n u , ilk ö n e m l i d ü z e n l e m e s a y ı l ı r . B u n u a y n ı yıl Milli Parklar Kanunu (9.8.1983), Boğaziçi Kanunu (18.1 1.1983) İmar ve G e c e k o n d u M e v z u a t ı n a Aykırı Y a p ı l a r a Uygulanacak Bazı İşlemler Hakkında Kanun (24.2.1984), T o p l u K o n u t K a n u n u ( 2 . 3 . 1 9 8 4 ) , Kıyı K a n u n u ( 2 7 . 1 1 . 1 9 8 4 ) , İmar K a n u n u (3.5.1985) ve diğer hukuki d ü z e n l e m e l e r i z l e d i . BASINDA ÇEVRE ; SON 10 YIL Böylece 1980'ler, artan kirlenmenin k a r ş ı s m d a d e n e t l e y i c i k a m u o t o r i t e l e r i n i de y a s a l ç e r ç e v e y e maya dönük çabaların yoğunlaştığı bir kirliliği kavuştur dönem oldu. Kamuoyunda "çevre bilinci"nin oluşması, "yeşilci" grupların, t o p l u m s a l h a r e k e t l e r i n o r t a y a ç ı k m a s ı , b a s ı n d a ç e v r e ile ilgili h a b e r l e r i n y e r a l m a s ı n a p a r a l e l ve k a r ş ı l ı k l ı e t k i l e ş i m içinde gelişti. 1980'lerin başlarında çevre sorunlarına ilişkin haber l e r e d a h a az y e r v e r e n y a z ı l ı b a s ı n ı n s o n r a k i y ı l l a r d a b u t ü r haberlerin niceliğini hızla artırdığı g ö r ü l d ü . Bu g e l i ş m e y i ö l ç m e k ü z e r e y a p t ı ğ ı m ı z b i r sonuçlarını sunmaya geçebiliriz. "Son araştırmanın 10 y ı l d a günlük b a s ı n d a ç e v r e h a b e r l e r i ne s ı k l ı k t a y e r a l d ı ? " Bu s o r u y a y a n ı t o l m a s ı a m a c ı y l a T ü r k i y e ' n i n s o n 10 y ı l d a en ç o k o k u n a n istikrarlı bir Cumhuriyet Nisan okuyucusu ve olan Milliyet'in üç g ü n l ü k 1983 Nisan gazetesi. ayı s a y ı l a n sayılarını taradık. Araştırdığımız, ve Hürriyet, ile 10 yıl a r a y l a , 1993 aynı z a m a n d i l i m i n d e g a z e t e l e r d e ç e v r e s o r u n l a r ı n a ne k a d a r y e r ayrılmış olduğuydu. "Çevre haberi" tanımımıza, Türkiye'den veya dünyadan s u , t o p r a k , h a v a k i r l i l i ğ i , g ü r ü l t ü ve h a y v a n t ü r l e r i n i k o r u m a y a dönük haberler girmektedir. Bulgularımızın özeti ş ö y l e ; ÇEVRE HABERLERİ VE BASIN : ÜÇ ÖRNEK Hürriyet Milliyet 31 14 10 8 1993 Nban 1993 Nisan 1983 Nisan Cumlıuriyet 45 8 1963 Nisan 1993 Nisan Hürriyet -Milliyet -Cumiıuriyet Biriikte 26 1983 Nisan 90 (993 Nisan 1993 Nisan Hürriyet : • 1983 yılı N i s a n ayı b o y u n c a H ü r r i y e t ' t e 8 ç e v r e haberi y e r a l m ı ş k e n 10 yıl s o n r a , y a n i 1 9 9 3 N i s a n a y ı b o y u n c a ç e v r e haberi sayısının 31'e çıktığı g ö r ü l ü y o r . • 1983 Nisan'ında 8 çevre haberinin 3'ünün 3. sayfa, 4 ' ü n ü n 1 6 . s a y f a , 1 ' i n i n de 7. s a y f a d a y e r a l d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . 1 9 9 3 ' t e ise 31 ç e v r e h a b e r i n i n 10 t a n e s i n i n İ s t a n b u l e k i n d e , 2'sinin 1. sayfada (Ümraniye çöp felaketi), diğerlerinin de muhtelif sayfalarda yeraldığı görülmektedir. • 1983'te çevre 8 haberin tamamına yakınının sorunlarıyla ilgili olduğu t a m a m ı da çöp ve İ s t a n b u l ' u n Nisan'ında olduğu; yer alan kalanının 31 belirlendi. haberlerin su s o r u n l a r ı ü s t ü n e . haberden da yurdun Bu İstanbul'un diğer 15'inin İstanbul kesimleriyle 1993 ile ilgili ilgili çevre haberi olduğu belirlendi. • 1983 N i s a n ' ı n d a çevre h a b e r l e r i İ s t a n b u l ' u n su ve çöp sorunu üzerinde yoğunlaşırken Nisan 1993'te ağaç dikmeden h a y v a n k o r u m a y a , b e t o n l a ş m a d a n g ü r ü l t ü y e kadar u z a n a n bir çevre haberi çeşitliliğine rastlandı. Milliyet : • Nisan 1983'te Milliyet'te kullanılan çevre haberi sayısı 10 i k e n 1993 Nisan'ında bu s a y ı 14 o l a r a k t e s b i t G ö r ü l d ü ğ ü g i b i , 10 y ı l l ı k bir s ü r e z a r f ı n d a M i l l i y e t ' t e k i haberi s a y ı s ı n d a önemli bir artış görülmemektedir. edildi. çevre • 1 9 8 3 N i s a n ' ı n d a 10 h a b e r d e n 4 ' ü n e b i r i n c i s a y f a d a n , 3 ' ü n e ü ç ü n c ü s a y f a d a n , 3 ' ü n e de d i ğ e r s a y f a l a r d a n y e r v e r i l miş. 1993 N i s a n ' ı n d a ise 14 h a b e r i n 9'unun 3. s a y f a d a , 2 h a b e r i n 1 . s a y f a d a ( ç ö p f e l a k e t i ) , 3 ' ü n ü n de d i ğ e r s a y f a l a r d a yeraldığı görülüyor. • Milliyet'in "çevre h a b e r l e r i " , su k i r l i l i ğ i n d e n kirliliğine, betonlaşmadan çöpe, hayvan türlerini hava korumaya k a d a r bir konu ç e ş i t l i l i ğ i s e r g i l i y o r . Cumhuriyet : • C u m h u r i y e t s o n 10 yıl i ç i n d e ç e v r e h a b e r l e r i n e e n ç o k yer veren gazete olarak dikkat çekiyor. 1983'te 8 haber, 1 9 9 3 ' t e de 45 h a b e r e y e r v e r e n C u m h u r i y e t , d i ğ e r iki g a z e t e H ü r r i y e t ve Milliyet'e göre s a y f a sayısının azlığına rağmen, ç e v r e h a b e r l e r i n e d a h a çok yer v e r m e s i y l e , bu k o n u d a "en duyarlı gazete" sıfatını hakediyor. • Cumhuriyet'in 1 983'teki çevre haberleri ağırlıkla k u r a k l ı k v e İ s t a n b u l ' u n su s o r u n u ü z e r i n e y o ğ u n l a ş ı y o r . S e k i z haberden sadece ikisinin fotoğraflı olduğu dikkati çekiyor. • Cumhuriyet, haberinin 4'ünü kullanılan 45 ç e v r e 1983 Nisan'ında 1. sayfadan kullandığı kullanmış. haberinden 12'sinin 1 993 ise 8 çevre Nisan'ında 1. sayfadan kullanıldığı dikkati çekiyor. • Cumhuriyet'teki alanlarını söylenebilir. kucakladığı çevre hablerlerinin, kirliliğin ve tam bir tüm çeşitlilik gösterdiği Cumhuriyet'in, gazeteciliğin temel ilkelerinden olan "fikri t a k i p " k o n u s u n d a da istikrarlı bir çizgi görülmektedir. bir haberin izlediği Örneğin, Nisan 93'te "zehirli varillerle" 4,5,9,10,13 Nisan tarihlerinde ilgili sürdürüldüğü gözleniyor. Ayrıca, Cumhuriyet'in çevre haberlerinin ağırlığını İ s t a n b u l t e ş k i l e t s e de K a r a d e n i z ' d e n A k d e n i z ' e , t ü m y ö r e l e r i kucakladığı dikkati sayısında çocuklara çekiyor. Cumhuriyet'in, 23 Nisan çevre sayfası hazırlatması da, çevre bilincini oluşturmada basına düşen sorumluluğun önemli örneği bir sayılabilir. H ü r r i y e t , M i l l i y e t v e C u m h u r i y e t ' t e , 10 yıl a r a l ı k l a , N i s a n a y l a r ı n d a y e r a l a n çevre haberlerinin k u ş b a k ı ş ı bir a n a l i z i n i , g a z e t e l e r b a z ı n d a y a p t ı k t a n s o n r a , üç g a z e t e d e k i b u l g u l a r d a n bir g e n e l l e m e y a p m a k g e r e k i r s e ş u n l a r • B a s ı n , s o n on y ı l d a ç e v r e fazla yer ayırmış söylenebilir: haberlerine görünmektedir. 1983 giderek daha Nisan'ında üç g a z e t e d e y e r a l a n ç e v r e h a b e r i s a y ı s ı 26 i k e n , o n y ı l s o n r a , yani 1993 N i s a n ' ı n d a yer alan haber sayısı 9 0 ' a çıkmıştır. B u , on y ı l i ç i n d e 3 k a t t a n f a z l a b i r a r t ı ş d e m e k t i r . Bu g ö r e c e a r t ı ş a rağmen, gazetelerin sayfa sayıları, ekleri, promosyon verdikleri dikkate alındığında yeterince eğilinmediği • Basında "çevre sorunu"na olarak genelde söylenebilir. yeralan çevre haberlerinin ağırlık noktasını "İstanbul sorunları" oluşturmaktadır. İstanbul'un, sorunlarıyla b e r a b e r hızla b ü y ü y e n bir " m e g a p o l " o l d u ğ u g e r ç e ğ i a l ı n d ı ğ ı n d a , bu y o ğ u n l a ş m a y a itiraz etmemek dikkate gerekiyor. Ancak güney sahillerimiz, diğer büyük kentler, SİT alanları, Anadolu'nun zaman ciddi d i ğ e r d o ğ a l ve t a r i h i z e n g i n l i k l e r i çevre kirliliği problemi y ö r e l e r i n sorunları yeterince basında yer de yaşamakta zaman ve bu almayabilmektedir. • incelenen döneme ilişkin haberlerde b a s m m "uyarıcı" görevini yaptığı söylenebilir. yaşanan "Ümraniye basında birkaç Ö r n e ğ i n , Nisan '93 çöp felaketi"nin kez yeralmış ve sonunda yaklaşmakta ilgililerin olduğu uyarıldığfı görülmüştür. • Basındaki çevre haberlerinde yeterince yaşatılamadığı dikkati "fikri takip" çekiyor. ilkesinin Basının, "çevre" gibi bir k o n u d a "taraf" olması fikrini b e n i m s i y o r s a k , verilen kirliliğin akibetinin "haber"i ne o l d u ğ u n u t a k i p e t m e n i n de basının g ö r e v i o l d u ğ u n u s ö y l e m e m i z g e r e k i r . Hatta bu k o n u d a başlatılan kampanyaların azimle sürdürülmesi de basından b e k l e n e n "çevre g ö r e v l e r i " arasında yer almalıdır. • İncelenen dönemin haberlerinde teknik bilgi yaygın bir zaaf gazeteciliğin" olarak belirmektedir. en çok g e r e k t i ğ i alanlardan s o r u n l a r ı " , bu a l a n d a u z m a n l a ş m ı ş kez d a h a eksikliği "Araştırmacı biri olan "çevre eleman ihtiyacını da bir anımsatmaktadır. BASIN VE GÖREV Birleşmiş Milletler Çevre Programı'nm. şu sloganı, çevre s o r u n u n u çok özlü bir b i ç i m d e ifade e t m e k t e d i r : " D ü n y a b i z e dedelerimizden bırakacağımız kalanbir miras bir e m a n e t t i r . " değil, torunlarımıza Bu d e y i ş , d o ğ a n ı n yalnızca b i z i m k u ş a ğ ı m ı z a ait olmadığını ifade ediyor. D o ğ a y ı , " b e n d e n sonra tufan" anlayışıyla kuşakları da d ü ş ü n e r e k , kullanamayız. doğayı ve Bizden doğal sonraki kaynakları " s ü r d ü r ü l e b i l i r " bir t a r z o g k u l l a n m a k d u r u m u n d a y ı z . Bu t o p l u m s a l getirirken hatırda t u t u l m a s ı g e r e k e n bir ş e y d a h a v a r : Ç e v r e s o r u n u deyince ulus, sınıf, sorumluluğu yerine kesim, varlıklı, yoksul aynı gemide" olduğunun farkı olmadan anımsanması "herkesin gerekli. Kirlenen havayı herkes soluyor, kirlenen suyu herkes kullanıyor, ozon deliği herkesin sorunu. Dolayısıyla çevre kirliliği sorumluluğu kirliliği paylaşmaktan önleme kaçınmamak gerektiği gibi, de s o r u m l u l u k almaktan Bu y a k l a ş ı m d a b a s ı n a d ü ş e n g ö r e v , " ç e v r e düzeni"nin kaçınmamak ve g i d e r m e d e konusunda gerekiyor. diğer kesimlerine d ü ş e n görevlerle çok içeçe. Basın, sorununda getirmede yıllarda toplam " b i l g i l e n d i r m e " ve " u y a r m a " g ö r e v l e r i n i daha aktif konuya sayfa süresi dikkate davranabilmelidir. ilişkin sayısı, haberler ekler Her ne daha çok yer ya da e l e k t r o n i k yerine kadar son alıyorsa da, yayında alındığında çevre haberlerine, çevre yayın yorumlarına " n i c e l i k s e l " a n l a m d a daha çok yer verilebilir. "Çevre", araştırmacı- gazetecilik laşmış muhabir-yazar dolayısıyla i s t e y e n b i r a l a n . Ne v a r k i , uzman bugünkü d u r u m d a , g a z e t e , d e r g i y a d a T V k a n a l l a r ı n ı n bu a l a n d a y e t e r li b i r eleman istihdamı olmadığını. Mayıs y a p t ı ğ ı m ı z bir s o r u ş t u r m a da o r t a y a k o y d u . yanıtlayan kuruluşlar düzenleyen bir içinde basın çevre kuruluşuna ayı başında Soruşturmamızı için özel s a y f a , - düzenli köşe olarak - r a s t l a n m a d ı . TV k a n a l l a r ı içinde de s a d e c e H B B ' n i n " y e ş i l T V " adıyla bir p r o g r a m hazırladığını ö ğ r e n d i k . D o ğ r u e n f o r m a s y o n ve etkili bir ç e v r e b i l i n c i n i mada çevre sorunuyla halinde sorunlarına ilgili diğer vakıf eleman oluştur ihtiyacı, k u r u m ve k u r u l u ş l a r l a da çevre işbirliği karşılanmalıdır. A n c a k , ne k a d a r y e t e r l i o l u r s a o l s u n , g a z e t e c i n i n , ç e v r e gibi karmaşık bir s ü r e ç t e , " a r a ş t ı r m a " gibi k a p s a m l ı bir s o r u n u k e n d i b a ş ı n a h a l l e t m e s i m ü m k ü n d e ğ i l d i r . Bu d u r u m d a basının d a , " d e n e t l e y i c i ( d e v l e t ) " , " k i r l e t e n " ve d i ğ e r gibi, "araştırma" sağlıklı verilere kurumlarıyla işbirliğine, onlardan ihtiyacı vardır. Şekil Tde öğeler gelecek gösterildiği gibi, "araştırma" kurumları üretecekleri sağlıklı bilgiyi basına da aktarmalı, doğru bu yolla katkıda ve d o ğ r u politika üretmeye bulunmalıdırlar. Bu k o n u d a kurulmasıdır. bilgilenme bir diğer önerimiz, "Çevre Ahlak İş d ü n y a s ı n ı n k a m u k u r u m l a r ı n ı n ve i ş b i r l i ğ i n d e o l u ş t u r u l a c a k böyle bir o r g a n , kirliliği etkili bir güç olabilir. Kirliliğe yol açanları Konseyi" basının önlemede kınayan, temiz ç e v r e y o l u n d a o l u m l u adımları ö d ü l l e n d i r e n b ö y l e s i bir g i r i ş i m Türkiye şartlarına uygun bir " ç e v r e bildirgesi"ni imzaya a ç a r a k y a y g ı n bir üye kaydı b a ş l a t a b i l i r . Basın k u r u l u ş l a r ı n ı n "basın ahlak ilkelerine uymayı taahhüt etmeleri" gibi, kirletme potansiyeli taahhütü olan tüm alınabilir. kuruluşlardan da çevreyi Böylesi bir k o n s e y i n koruma oluşturulmasına basın k u r u l u ş l a r ı . Gazeteciler C e m i y e t i , Basın A h l a k K o n s e y i öncü olabilir. A B D ' l i a n t r o p o l o g John Bernet'in çarpıcı bir g ö z l e m i noktalayalım. Genelde, diyor Bernet, "İnsanlar doğaya karşı davrandıkları gibi davranıyorlar." özensiz yaklaşım, insanlar ile birbirlerine, Doğaya arası ilişkilerde özensizliği de getiriyor. Basın, hem insanlararası ilişkilere hem de doğa-insan ilişkilerine ayna tutuyor. Doğaya hoyratça davranmayı, insan ca d a v r a n m a y a d ö n ü ş t ü r m e d e basının öncü o l m a p o t a n s i y e l i o l d u k ç a b ü y ü k . Bunu b a ş a r d ı ğ ı ö l ç ü d e , b a s ı n , i n s a n l a r ı n bir birlerine bulunmuş daha saygılı, özenli davranmalarına olacak. da katkıda YARARLANILAN KAYNAKLAR İ T O , İ s t a n b u l ' u n Ç e v r e S o r u n l a r ı ve Ç ö z ü m Ö n e r i l e r i İ s t . 1 9 9 2 . K E L E Ş , R. K e n t l e ş m e ve K o n u t P o l i t i k a s ı , A . Ü . S B F . Anl<ara, 1984 K I Ş L A L I O Ğ L U , M., B E R K E S , F. Ç e v r e E k o l o j i : Ç e v r e Sorunları. İst. 1989. M İ L L E R - G . T . L i v i n g in t h e E n v i r o n m e n t , F o u r t h E d i t i o n , Wadsworth Belmond, 1985. O D U M - H.T. S y s t e m s E c o l o g y . W i l e y , N e w Y o r k 1 9 8 2 S A S S O N - A . E n v i r o n n m e n t et D é v e l o p p e m e n t , M o u t o n , P a r i s , 1975. S Ö N M E Z Musfata Doğu Anadolu'nun Hikâyesi, Ank., 1990 Dışa Açılan Türkiye K a p i t a l i z m i , İst. 1992. T Ü R K İ Y E Ç E V R E S O R U N L A R I V A K F I , Ç e v r e ve K a l k ı n m a İlişkileri. Ank., 1988. Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Görevler Nelerdir? Konulu, Düşen Basın İşkolunda Çalışan Herkese Açık İnceleme Yarışması İkincisi Eser Sahibi : Günvar Eser Adı OTMANBÖLÜK : Çevre Kirliliğini Basına düşen Önlemede Görevler ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEDE BASINA DÜŞEN G Ö R E V L E R Bilim ve t e k n o l o j i d e k a y d e d i l e n çarpıcı g e l i ş m e l e r , y i r m i birinci yüzyılın eşiğindeki değerlendirmeleri çalışanlara yaşamın göre birçok bu d ö n e m çağrıştırıyor. "Uzay Evrenin ÇağT'ndayız. alanına hakkında girmesi çeşitli sırlarını keşfe Akıllı makinelerin açısından "Bilgisayar ÇağT'nm i ç i n d e y i z . Ya da u l u s l a r a r a s ı i l e t i ş i m i n dev b o y u t l a r a ulaşması nedeniyle "İletişim Çağı"nı tanımlamaları, daha başka açılardan yaşıyoruz. da yapmak Bu elbette mümkün. A m a , h a n g i g ö r ü ş e y a t k ı n ve y a n d a ş madalyonun öbür yüzünde, benzer çizgilerle olursanız olun, biçimlendirilmiş k a r a b i r t a b l o y l a k a r ş ı l a ş m a n ı z k a ç ı n ı l m a z d ı r . Bu d a , g e l i ş m i ş ve g e l i ş m e k t e olan ülkelerde a ğ ı r l a ş a n , geri kalmış ise şu ya da bu ö l ç ü l e r d e etkisi altına ülkeleri alan, "çevre" k e l i m e s i y l e ö z e t l e d i ğ i m i z çetin derttir. Öyle ç e t r e f i l bir s o r u n ki, karalarıyla, denizleriyle, atmosferiyle tüm d ü n y a y ı sarıyor, sarsıyor ve yarınlara yönelik umut pırıltılarının ü z e r i n e , tarih b o y u n c a hiç t a n ı m a d ı ğ ı m ı z koyu t e h d i t b u l u t l a r ı n ı n düşürüyor. Şu halde, insanlığı ortak gölgesini kaygılara sokan, uluslararası çare arayışlarının sıkıntısı içinde bunaltan bu dehşet verici olguyu esas alarak, geçirdiğimiz döneme "Çevre Çağı" diyebiliriz. Nitekim, endüstri - çevre alındığı son Davos toplantısına katılan firma yüzde 90'ı, 2000'li "Çevre"yi yılların göstermiştir. bir numaralı ilişkilerinin ele temsilcilerinin sorunu olarak Ve hemen v u r g u l a m a k gerekir ki, yüzyılımızın uygarlığı ile a d e t a ikiz k a r d e ş gibi d o ğ u p g e l i ş e n ve a n o r m a l bir s e r p i l meyle "Frankeştayn" canavarını yok kimliğine etme bürünen şansını "Çevre belki Kirliliği" hiçbir zaman yakalayamayacağız. Ama, onun kolunu kanadını kırmak, değilse uygun bir k a f e s i n içinde etkisiz hale getirmek hiç için hepimize görev düştüğünü unutmamak gerek. Kısaca "Çevre yeniden kurma Çağı", ekosistemin savaşımını bozulan dengesini bize. Yılmadan, emrediyor b ı k m a d a n , geri adım a t m a d a n . . . ÜÇ DİREK SALLANIYOR Eski b i y o l o j i ve k i m y a b i l g i n l e r i "Anasır-ı E r b a a " a d l a n d ı r d ı k l a r ı dört ö ğ e y i , canlı ve cansız tüm olarak varlıkların t e m e l yapı m a l z e m e s i s a y a r l a r : T o p r a k , s u , h a v a ve ateş... B u n l a r d a n ilk ü ç ü n ü n yer yer saflığını y i t i r m e s i ve d o l a y ı s ı y l a işlev zaafına uğraması, canlıların yaşam alanlarını ateşe attı. Artık, özellikle büyük kentlerde, sanayi tesislerinin yoğunlaştığı birimlerde rahat nefes alınamıyorsa, yeşil fakirleşmisse ve su k a y n a k l a r ı ürkütücü sağlık veriyorsa, tehlikenin göbeğinde bulunuyoruz örtü alarmları demektir. D ü n y a m ı z ı n b u g ü n k ü m a n z a r a s ı n a ve yakın geleceğine ş ö y l e b i r b a k ı ş a t m a y a ne d e r s i n i z ? B i l i m s e l a r a ş t ı r m a l a r , 3 0 - 4 0 yıl s o n r a s ı i ç i n h a y l i k a r a m sar bir tablo buzulların çiziyor. erimesiyle Ormanların karaların çayırlara hatırı sayılır bir dönüşmesi, bölümünün sular altında kalması, çok sayıda canlı türünün nesillerinin t ü k e n m e s i , şiddetli kasırgalar, orman yangınları ve toprağın ürün kapımızı verme kapasitesinin alabildiğine düşmesiyle ç a l a c a k kıtlık ve k u r a k l ı k l a r . . . D ü ş ü n c e s i bile bizi i l i k l e r i m i z e kadar titreten bu olası k a o s u n tek n e d e n i v a r : katmanlarındaki eğilimine karbondioksit oranının g i r m e s i ve b u n u n s o n u c u Atmosfer sürekli olarak bir artış ortalama dünya sıcaklığının yükselmesi. Normalde günümüzde 15 s a n t i g r a t 16 d e r e c e n i n derece biraz olan dünya üzerine çıktı ve sıcaklığı, 1980-1990 a r a s ı n d a y ü z y ı l ı m ı z ı n e n s ı c a k 10 y ı l ı g e ç i r i l d i . E ğ e r b u or talama sıcaklık 18-20 derece dolaylarına varırsa, şu yukarıda ö z e t l e d i ğ i m i z felâketler zincirine, ş i m d i d e n nicelik ve niteliği kolay kestirilemeyen yeni halkalar ekleneceğine kesin gözle bakılıyor. Üstelik, dünya iklimi yalnızca etkilenmiyor. tabakasını arasında yüzde karbondioksit O n d a n 40 misli d a h a g ü ç l ü olan m e t a n , kemiren CFC (kloroflorokarbon) "kahkaha gazı" diye bilinen 13 p a y l a teknolojinin artışından diğer öğeler. diazot Hepsi, ozon gazları, monoksit halk ve sanayileşmenin, çıkardığı ağır f a t u r a d a s ı r a l a n a n ö d e m e kalem leri... H a v a y ı k i r l e t i r k e n , aynı p a r a l e l d e su k a y n a k l a r ı n ı toprağı da kilerin da, kirletiyoruz. Doğal oksijen i m a l â t h a n e l e r i olan bit insan nüfusunun yoğunlaştığı kesimlerde giderek azalması, denizlerin, göllerin, yeraltı sularının zehirlenmesi, tüm canlıların sürükleyen yaşam değişimler. alanlarını adım adrm yaşanmaza Halen dünyada, zararlılık laştırılması olanaksız periyodundan 70 b i n d e n fazla çabuk kimyasal ü r e t i l d i ğ i ve fosil yakıtların m i r a s y e d i çılgınlığıyla uzak madde tüketildiği dikkate alınırsa, elbette telâşa kapılmamak elde olmaz. Beş yıl ö n c e H o l l a n d a ' d a y a y ı n l a n a n " C o n c e r n f o r T o m o r r o w " a d l ı raporda, "Çevreyi şimdiki normlarda tutabilmek için, kirletme düzeyini yüzde 70-90 arasında indirmeliyiz" denildiğine göre, hangi noktaya sürüklendiğimizi daha fazla anlatmaya gerek kalmamaktadır. Özet ifadeyle, içten çürüyen "Anasır-ı Erbaa"nın üç d i r e ğ i s a l l a n ı y o r . H e m d e , k o r k u l a c a k bir t i t r e ş i m l e . . . KOMŞUDA PİŞER... Şu noktayı da önemle v u r g u l a m a k t a yarar var ki, h a v a ve su k a y n a k l a r ı n d a m e y d a n a g e l e n b o z u l m a , k u ş k u s u z siyasal sınırlar içinde h a p s o l u p k a l m a z . Ülkeler, kirlilik i h r a c ı y l a bir birlerinin havasını, suyunu bulandırır, hatta toprağını d e j e n e r a s y o n a uğratırlar. K o m ş u d a p i ş e r , bize de d ü ş e r ; y a n i problem ortaktır. Merkezi Bürosu'nun sanayi Londra'da raporuna atığı, dünya bulunan göre, uluslararası h e r yıl y a k l a ş ı k denizlerinde oradan 22 Denizcilik milyon oraya ton dolaşıp duruyor. Doğanın dönüşüm çarkında kolay tasfiye edilemeyen bu a t ı k l a r , y a l n ı z c a s u l a r d a k i y a ş a m k o ş u l l a r ı n ı o l u m s u z k i l e m e k l e k a l m ı y o r , besi z i n c i r i y l e , z a r a r l a r ı n ı biz kadar uzatıyor. et insanlara Gerçi denilen Batı ülkelerinde, sanayi Yaşanan çöplerinin kötü "özel" ya da " t e h l i k e l i " rastgele deneyimlerden çevreye alınan atılması dersle, atık yasak. yasakları ç i ğ n e y e n l e r e k a r ş ı ş i d d e t l i yaptırımlar g e t i r i l m i ş . A m a , bir ton s a n a y i ç ö p ü n ü n i m h a s ı i ç i n 1.800 D M t u t a r ı n d a m a s r a f a k a t l a n m a k z o r u n l u l u ğ u da f i r m a l a r ı b u n a l t ı y o r . Ve a ş a ğ ı tükürse.n s a k a l , y u k a r ı t ü k ü r s e n bıyık ikilemi y a ş a n ı r k e n , illegal yollar dan geçimi meslek edinmiş birtakım karanlık güçler devreye g i r i y o r . S o n u ç ; m a d e m ki s e n i n ü l k e n d e y a s a l a r e l i n i kolunu bağlamış, öyleyse ya açık denizlere birkaç ülkelere daha ucuz tarifeden gönder yıl ö n c e sezonuna böyle önlemleri olmayan Karadeniz paydos dedirten kıyılarımıza zehirli variller çöpünü. da İşte, vurarak turizm ve i ş t e zaman z a m a n karasularımıza sokulabilen çöp yüklü gemiler. P e k i , d i y e l i m dört d ö r t l ü k g ü v e n l i k ö n l e m l e r i y l e bu yir minci yüzyıl korsanlarının önünü kestiniz, kıyılarınızdan kuş uçurtmadınız; karşı ya hava akımlarıyla ne y a p a b i l i r s i n i z ? yaydığı tepeden Çernobil'de r a d y a s y o n , bizi hâlâ olur gelen patlayan olmaz tehlikeye reaktörün tartışmalarla, e n d i ş e l e r l e m e ş g u l etmiyor mu? Durmaksızın a t m o s f e r e sav rulan küller, ederek sınırlar dumanlar göklerde ötesinde ve z e h i r l e r , balayına asit su b u h a r ı y l a çıkıyor ve çok uzak yağmurları halinde izdivaç yerlerde, yeryüzüne d ö k ü l ü y o r s a , "Hayır buraya i n e m e z s i n ? " diyebilir misiniz? Ve ozon m o l e k ü l l e r i n i d o y m a z bir i ş t a h l a y i y e r e k , m o r ö t e s i saldırılarına karşı dünyamızın güvenlik şemsiyesini delik- deşik eden gelişmeye seyirci kalmaktan başka şu anda ç a r e n i z var mı? ışın bir İsveç'te balık 4 bin, Norveç'in tutulamaması, ABD güneyindeki ve Kanada'da 200 gölde her artık yıl 50 bin prematüre doğum olayının meydana gelmesi, 1987'nin Florida e y a l e t i n e g ö n d e r i l e n 2 bin lüks a r a b a n ı n b o y a l a r ı n ı n e r i m e s i , hep asit y a ğ m u r u n u n direkt ya da dolaylı m a r i f e t l e r i . . . D a h a s ı v a r . İ n s a n , hayvan ve b i t k i l e r i n b ü n y e s i n e k ü k ü r t d i o k s i t v e n i t r i k a s i t a e r o s o l l e r i h a l i n d e ç ö k e n bu z a r a r l ı m a d d e l e r , t o p r a ğ a da k a r ı ş s a rahat d u r m u y o r ve a l ü m i n y u m , c i v a , çinkogibi zehirli elemanları çözüp, yeraltı sularının yardımıyla göllere, akarsulara taşıyorlar. S ö z ü u z a t m a y a ne h a c e t ? D ü n y a n ı n f i l a n c a y e r i n d e p a t layan savaşta, taraflardan biri kimyasal silâh kullandı iddiasıyla yayın organlarında günlerce süren haklı yaygaralar k o p a r ı l ı y o r a m a , a s ı l k i m y a s a l s a v a ş bu i ş t e . U l u s l a r ı n kendilerine, hem başka uluslara uyguladığı, g ö z e t m e k s i z i n y a p ı l a n bir s a v a ş . . . İ n s a n l ı k , k e n d i hem hedef kuyusunu kendisi kazıyor. TÜRKİYEMİZ NE DURUMDA? İncelememizi, şimdi ulusal sınırlarımız içine çekebiliriz. 1 9 3 5 - 1 9 6 0 yılları a r a s ı n d a , ü l k e m i z d e her d ö r t üçü kırsal kesimde yaşıyor, ekonomimiz ezici kişiden denilebilecek bir ağırlıkla t a r ı m a d a y a n ı y o r d u . 1950'li y ı l l a r d a s a n a y i l e ş m e atılımları başlayınca, orta mesafeli koşullarda olduğu gibi, önceleri y a v a ş , sonra giderek hızlanan bir tempo Fabrikalar, küçük varoşlarına sanayi dikildi işletmeleri ve z a m a n l a büyük mantar tutturduk. kentlerin bitmesini içine, andırır biçimde çoğaldı. Yarının nelere gebe olabileceğini girişilen bu plansız, gelişi güzel hesaba yerleşme katmaksızın çılgınlığı, T ü r k i y e m i z i y o ğ u n b i r iç g ö ç h a r e k e t i n e y u v a r l a m a k t a m e d i . K ö y ü n d e , k a s a b a s ı n d a cılız o l a n a k l a r i ç i n d e sürdürenler için, büyük kentler tılsımlı çekim Gelenler geride gecik geçimini odaklarıydı. kalanları p e ş l e r i n d e n s ü r ü k l e d i ve sanayi m e r k e z l e r i fil hastalığına t u t u l m u ş ç a s ı n a sağlıksız bir ş i ş m e p e r i y o d u n a g i r d i . S i y a s a l i k t i d a r l a r ve y e r e l y ö n e t i m l e r , torbalarını doldurmak amacıyla, göç kafilelerinin yollarını k e s i c i ö n l e m l e r e sırt ç e v i r i y o r , hatta ç e ş i t l i ö d ü n l e r l e teşvik bile e d i y o r l a r d ı . Bir y a n d a n da, sınai oy onları yatırımların yalnızca büyük yerleşim merkezlerinde yuvalanmasına adeta davetiye çıkarılıyordu. İ ş t e , t o p u t o p u 3 0 - 4 0 yıl i ç i n d e g e l d i ğ i m i z n o k t a : verilerine göre, artık kentlerde nüfusunun yüzde Sl'ini yaşayanların sayısı, 1990 ülke oluşturmaktadır. Nüfus ş i ş m e s i , kuşkusuz İstanbul, Ankara, İzmir illerine d ö n ü k b i r a y r ı c a l ı k (!) o l a r a k s ü r ü p g i t m e y e c e k t i . S o n 15 y ı l içinde "üç b ü y ü k l e r " safına yeni katılımlar oldu ve Bursa, G a z i a n t e p , Konya da atağa geçip limiti aştılar. Adana, Şimdi bu 7 i l i m i z , g e n e l n ü f u s p a s t a s ı n d a n y ü z d e 2 4 ' l ü k b i r d i l i m i n ortakları. Bir b a ş k a d e ğ e r l e n d i r m e y l e , T ü r k i y e ' d e k i k i ş i d e n biri, adı g e ç e n 7 ilde yaşıyor. her 4 Y e n i k e n t l i l e r i ç i n ilk a m a ç , b a ş l a r m ı s o k a b i l e c e k l e r i b i r b a r m a k e d i n m e k o l a c a k t ı . Bu g e r e k s i n i m , h a l k ı n h a r i k a bir t a m l a m a y l a d i l i m i z e k a z a n d ı r d ı ğ ı " g e c e k o n d u " y a p ı t i p i n i n or t a y a çıkmasına yol açtı. Kentlerin ç e v r e s i , d o ğ a l örtü edilerek vahşice işgale u ğ r a d ı , kat kat k u ş a t ı l d ı . Bu nefes alanlarının yerinde çamurlu, yazın kanalizasyon tozlu artık d e r m e - ç a t m a sokaklar var. Gecekondu kesimlerinin eski yapılar, İnsanlar kışın su olanaklarından yoksun, çöplerle içice savaşımında. tahrip ve yaşama nüfusu, Ankara, İ s t a n b u l ve İ z m i r ' d e , çoktan kent m e r k e z i n ü f u s l a r ı n ı geride bıraktı. Bu i n s a n l a r ı m ı z da belediye hizmetlerinden, nimetlerinden yararlanmalı elbette. Ama, yerel uygarlık yönetimlerin b ü t ç e l e r i , h a t t a h ü k ü m e t l e r i n g ü c ü , bu ağırlığı ç e k e m i y o r k i . . . Ancak yüzde 6.3'ünde alınabilmiş dolan havayı kirletmeyecek sanayi tesisleriyle, anormal insan kentlerde önlemler yığılmalarıyla y e ş i l ö r t ü g r i l e ş i r k e n , su k a y n a k l a r ı n ı n rengi, işlevi, yararlılığı bozuluyor. İşte, İzmit, İzmir, körfezlerinin, Boğaziçi'nin, Halic'in içler acısı da Gemlik manzarası... H a t t a , d ü n y a ü z e r i n d e bir ü l k e y e a i t y e g a n e iç d e n i z d u r u m u n da olan Marmara, oksijen Bundan yaklaşık açısından 3 0 yıl ö n c e Türkiye alabildiğine takirleşti. denizlerinde balık t u t u l u r k e n , g ü n ü m ü z d e tür sayısı tek haneli 123 tür rakkamlara düşmüştür. Üstelik, "turistik" sıfatını yakıştırdığımız yöreler dahil, A n a d o l u ' n u n d ö r t bir y a n ı n d a c a n s ı k ı c ı g e l i ş m e l e r v a r . DİE v e r i l e r i n e g ö r e , 1993 yılının Ocak ayındaki hava k i r l e n m e s i , Muğla'da yüzde 552, Çorum'da yüzde 510, Antalya'da yüzde 1 3 4 , V a n ' d a y ü z d e 132 o r a n ı n d a a r t ı ş g ö s t e r d i , g e ç e n aynı d ö n e m i n e g ö r e . Yine 1993 Ocak ayında, kükürt yılın dioksit k i r l e t i c i s i n i n en y ü k s e k o l d u ğ u il 6 5 4 m i k r o g r a m / m e t r e k ü p l e Kütahya ve havası rogram/metreküple en dumanlı olan il 432 mik- Diyarbakır. Bir d e k ı r s a l k e s i m e b a k a l ı m : S o n 3 5 yıl i ç i n d e y a n g ı n l a r , t a r l a a ç m a l a r v e odun gereksinimini dönüm orman yakacak k a r ş ı l a m a gibi n e d e n l e r l e , 26 alanımız elden çıkmış. Ormanların milyon ölümü ardından, " e r o z y o n " denilen musibete kapı açılıyor. A m e r i k a n Havacılık uzaydan ve Uzay filmlere NASA'nın önce rapora g ö r e , g ü n d e 54 bin 2 7 0 , h a f t a d a 383 bin 40 k a m y o n dolusu kaybediyoruz. dayanarak 10 y ı l k a d a r hazırladığı bir toprak çekilmiş Dairesi Türkiye Erozyonla Mücadele, A ğ a ç l a n d ı r m a ve Doğal V a r l ı k l a r ı K o r u m a V a k f ı ' n ı n y a p t ı r d ı ğ ı h e s a p l a r d a , e r o z y o n l a b a ş a r ı l ı s a v a ş ı m i ç i n , 50 y ı l l ı k b i r p r o g r a m ç e r ç e v e s i n d e , h e r yıl 10 t r i l y o n l i r a l ı k y a t ı r ı m y a p ı l m a s ı gerektiği görülüyor. Bu b ö l ü m ü , b i r o l a y ı h a t ı r l a t a r a k n o k t a l a y a l ı m . G e ç e n yıl Bayburt'ta meydana gelen çığ faciasının, bölgedeki o r m a n l a r ı n yıllar önce tahrip e d i l m e s i n d e n k a y n a k l a n d ı ğ ı uz manlarca açıklanmıştı. GÜZELDEN ÇİRKİNE, DAHA ÇİRKİNE... Ülkemizin sorunlarından gözbebeğimiz girer, söz açılınca, tarih olan İstanbul, kaçınılmaz h a t t a ilk p l a n a o t u r u r . boyunca biçimde Eh T ü r k i y e ' d e devreye yaklaşık her 6 k i ş i d e n biri bu kentte y a ş ı y o r s a , s a n a y i d e , t i c a r e t e , i t h a l a t t a , i h r a c a t t a ve akla g e l e b i l e c e k sayısız k o n u d a t a r t ı ş ı l m a z "İstanbul hükümranlığı"gerçeği varsa, bunu bir garipsememek gerekiyorl Herkesin onaylayacağı gibi, çevre sorunlarında da " t a ş ı , t o p r a ğ ı " a l t ı n " o l a n bu k e n t , l i d e r l i ğ i k i m s e y e k a p t ı r m a z . İstanbul'un kolları sıvayan uygulamalarıyla yakın tarihinde, ve ç e ş i t l i anımsanan "temiz çevre" heyecanıyla yatırımlarıyla, yasaklarıyla, vali ve b e l e d i y e başkanlarımız var. Kimisi kent içindeki parkların sayısını artırmaya s o y u n d u , kimisi caddelere tükürenlere savaş açtı. Boğaziçi'nin doğal s i l u e t i n i b o z a n y a p ı l a ş m a y ı ö n l e m e k i s t e y e n l e r , Halic'i kurtar ma projesini y a ş a m a geçirenler, g e c e k o n d u durmaya çalışanlar oldu. Kuşkusuz, üremesini aynı çabalar dur şimdi de sürdürülüyor. Ama söyler misiniz, günümüzün İstanbul'u mu d a h a r a h a t t ı r , y o k s a ç e y r e k y ü z y ı l ö n c e s i n i n m i ? Y a d a 5 0 yıl önceki temizliği, sessizliği Cumhuriyet'in şimdiki ilk y ı l l a r ı n d a k i mi? Z a m a n bugün İstanbul dilimlerinde bulabiliyor mu d a h a geriye doğru muyuz? sevimliydi, gidildikçe g ü z e l i , daha g ü z e l i , daha güzeli b u l u y o r u z , değil mi? G a l i b a m e h t e r y ü r ü y ü ş ü n e t e r s o r a n t ı l ı bir t e m p o t u t t u r a r a k , b i r i l e r i , iki g e r i g i t m i ş i z . istanbul'umuzun "hal-i pür melâli"ni dile getirmeden ö n c e , g e ç e n y ü z y ı l ile b u y ü z y ı l ı n i k i n c i ç e y r e ğ i b a ş l a r ı n a a i t m u k a y e s e l i bir g ö z l e m i a k t a r m a k i s t e d i k . Ç e v r e k a t l i a m ı n a ne zaman başladığımız, güzelden çirkine, daha çirkine nasıl yol aldığımız k o n u s u n d a bir fikir v e r e b i l m e k i ç i n . . . Ünlü tarihçilerimizden Ali Fuat ( T ü r k g e l d i ) Bey, 1928 yılında Servet-i Fünun Mecmuası'nda yayınlanan "Boğaziçi ve Bir Ç o c u k l u k önceki Anısı" başlıklı yazısında, o Boğaziçi'ni g ü n k ü ve 50 karşılaştırıyor. Yazıdan birkaç yıl bölümü, dilini sadeleştirerek alıyoruz: "İstanbul şehrine güzellik veren Boğaziçi'ni, bundan yarım yüzyıl önce görkemli yalılar, hoş ormanlar, düzenli b a h ç e l e r l e s ü s l ü v e b a y ı n d ı r b i r h a l d e g ö r m ü ş t ü m . Ne y a z ı k ki, bugün o gözalıcı yalıların yerine, çirkinlik verici olan kömür ve gaz d e p o l a r ı n ı , çatıları ç ö k m ü ş , dökülmüş binaları, virane kullanılmak üzere arsaları ve tütün yapılmış estetikten yapılar boyaları deposu uzak olarak ambarları g ö r m e k t e y i z . O canım ormanlarrn da (Birinci) D ü n y a Savaşı sırasında baltanın tahrip edici eliyle kuru t a r l a y a ve her biri çimenlerle kaplı süprüntülüğe bahçelerin döndüğünü bakımsızlık görmekteyiz. yüzünden Vaktiyle Boğaziçi k ı y ı l a r ı n d a k i yalıları ve a r k a l a r ı n d a k i z ü m r ü t d a ğ l a r ı seyret mek için g i d e r k e n , şimdi dostlardan birini ziyaret etmek ya da biraz hava görmemek bayındır almak üzere için g ö z l e r i m i olan yerlerin çocukluk günlerimden gidince, kapamak birer bu üzücü istiyorum. harabe haline manzarayı Bir zamanlar geldiğini beri ünlerini duyduğum ve ya da ken dileriyle dostluk kurduğum kişilerin yuvalarıyla birlikte birer b i r e r g ö ç e r e k adsız ve n i ş a n s ı z k a l d ı k l a r ı n ı g ö r m e k g e r ç e k t e n acı vericidir. iki yanı gönül donanmış alıcı yalılar ve r e n g a r e n k ve p a r m a k l ı k l a r ı önüne çiçeklerle karanfil ve servi biçimli limon ve p o r t a k a l saksıları d i z i l m i ş b a h ç e l e r i n i n ç e k i c i l i ğ i bir kere gözler önüne getirilsin. Bu b e n i m için unutulmaz bir anıdır. İşte o günden bu g ü n e kadar tam yarım yüzyıl geçti. B o ğ a z i ç i ' n d e o g ö r k e m ve d ü z e n d e n e s e r k a l m a d ı . K ö m ü r v e g a z d e p o l a r ı ile y a n g ı n y ı k ı n t ı l a r ı a r a s ı n d a y e r y e r g ö r ü n e n v e g i d e r e k harap olan bazı eski binalar da çöker ya da y a n a r s a , artık Boğaziçi'nin eski haline, yargıç huzurunda doğru tanık da k o n u ş t u r u l s a , kimseyi inandırmak mümkün değildir. Kısaca, bugün Boğaziçi o hale geldi ki, birkaç eski bina ile S u l t a n M e c i t v e A z i z d ö n e m l e r i n d e y a p ı l a n v e h e n ü z e s k i eserden sayılacak ömre sahip olmayan bazı büyük yalılar da o r t a d a n s i l i n i r s e , bir z a m a n l a r d i l l e r e d e s t a n o l a n Boğaziçi büsbütün mezarlık halini alacaktır." 65 yıl ö n c e y a y ı n l a n a n b u m a k a l e , B o ğ a z i ç i ' n e d a h a o z a m a n l a r k ı y d ı ğ ı m ı z ı a n l a t ı y o r . A m a , ah k e ş k e o g ü n l e r d e k i gibi kalabilseydü... BİR DOKUN, BİN AH İŞİT... 1990 s a y ı m ı n a g ö r e 7 m i l y o n 3 0 9 b i n 190 k i ş i n i n y a ş a d ı ğ ı İstanbul'a, göçlerle, d o ğ u m l a r l a yılda 400 bin kişi e k l e n i y o r . K a h r a m a n m a r a ş ya da Tekirdağ'ın nüfusu kadar yıllık a r t ı ş . Kentte 7 bin 400 f a b r i k a , 2 bin 800 küçük s a n a y i işlet mesi var. 1 milyon 290 bin i ş ç i , 250 bin m e m u r , 1 m i l y o n 520 bin ö ğ r e n c i her gün y o l l a r d a . 2 milyon konutun 850 bini ruhsatlı, 750 bini imar affına g i r m i ş , 400 bini kaçak. 3 bin gelenler 594 kilometre uzunluğundaki yollarda, dışardan hariç, yalnızca İstanbul trafiğine kayıtlı 1 milyon motorlu araç dolaşıyor. Bunlardan 600 bini park ederken, kapalı ve açık parkların k a p a s i t e s i a n c a k 30 b i n . H e r yıl o k u l ç a ğ ı n a g e l e n 60 b i n ç o c u k i ç i n b i n 5 0 0 y e n i derslik gerekiyor. Şu a n d a k i derslik açığı 4 bin 300'ün üzerinde. Bakkamlar yığınını sayfalar dolusu uzatmak mümkün. A n c a k k a b a t a s l a k bir f i k i r v e r e b i l m e k i ç i n b u k a d a r ı yeterli olacaktır. T a b i i , " b ü y ü k başın derdi de b ü y ü k olur." T e k b i r e g z o s dan yılda 5 ton k a r b o n d i o k s i t çıktığını, kükürt y ü z d e s i y ü k s e k 5-6 m i l y o n ton l i n y i t i n y a k ı l d ı ğ ı n ı , b i n l e r c e f a b r i k a n ı n dumanlar püskürttüğünü, çöplüklerden yükseldiğini dikkate saflığını?... O yüzden, alırsanız, hava sürekli nasıl 1992 yılında, z a m a n boyutlarının 1. ve 2. uyarı k a d e m e l e r i n i aştık. zehirli metan gazı koruyabilsin zaman, kirlilik Ya d e n i z l e r i m i z i n hali... 1 990 yılı h e s a p l a r ı n a göre, d e n i z e d e ş a r j e d i l e n atık su d e b i s i g ü n d e 1 m i l y o n 3 3 0 metreküp. Bunun Karadeniz Terkos K a r a b u r u n kömür i ş l e t m e l e r i n d e n çıkıp M a r m a r a ' n ı n kalbine kadar işleyen cüruf, tüm yaksaklara karşın yabancı gemiler den nihayet salınan balıkçıların yanısıra katı atıklar, bin sintine sular», sıklaşan bilinçsizce kazalar, yaptığı tahribat, denizlerimizdeki canlılığın canına okudu bile. Gecekondularla, doğal siluet kısıtlamalarını aşmış y a p ı l a r l a d o l a n ve k a l a n k ı s ı m l a r ı k e l l e ş e n B o ğ a z i ç i s ı r t l a r ı , doğuda İzmit'e, batıda Tekirdağ'a kadar uzanan yoğun iskân alanları, imdat sinyallerini sürekli yakıyor. Stockholm'de Zürich'te 60 m e t r e kare olan kişi b a ş ı n a y e ş i l a l a n 80, payı, İstanbul'da ancak 2 metrekarenin biraz üzerinde. Kangrenleşen çöp döküm alanları s o r u n u , geçtiğimiz N i s a n a y ı n ı n 2 8 ' i n d e , b i z e ş i m d i y e k a d a r hiç t a n ı m a d ı ğ ı m ı z b i r faciayı yaşattı. Ümraniye'de gazı sıkışmasından Hekimbaşı çöplüğünde meydana gelen patlama, metan civardaki g e c e k o n d u l a r d a o t u r a n 39 y u r t t a ş ı m ı z ı n y a ş a m ı n ı y i t i r m e s i n e neden oldu. Kentte her gün 5-6 bin ton çöpün döküm a l a n l a r ı n a b o ş a l t ı l d ı ğ ı n ı , bu y ı ğ ı n l a r d a z a r a r l ı b a k t e r i l e r i n c i r i t attığını ve sunduğumuzu ölümcül hastalıklara bile bile, seyirci zengin kalma tavrımızı kaynaklar bozmadık. Umulur ki, çöp infilâkı, adamsendeciliğe son vermeye oluşturur. vesile G ü n ü m ü z d e , bir de " g ü r ü l t ü k i r l i l i ğ i " olayı v a r . Gürültü K o n t r o l ü Y ö n e t m e l i ğ i , konut alanları için üst g ü r ü l t ü sınırını 60 d e s i b e l o l a r a k b e l i r l e m i ş a m a , k e n t i n h e r y e r i n d e b u l i m i t çoktan rafa kalkmış. Bir ö z e t y a p m a k suyumuzun istersek, toprağımızın, bozulması yanında, havamızın, gürültüye de kurban gidiyoruz. N e r e y e g ö z a t s a n ı z , y u m a k y u m a k s o r u n . Bir d o k u n , b i n ah i ş i t . . . BASININ KONUM VE İŞLEVİ ÜZERİNE İstanbul'un, sayısız yukarıda vurgulamıştık. konuda "lider Bu ü s t ü n l ü k , rakipsiz s e k t ö r ü n d e de g e ç e r l i . G a z e t e c i l i ğ i m i z i n Mahmut'un Vekayi fermanıyla ile b a ş l a t ı r s a k , Gazetelerin 183rde olduğunu olarak basın tarihini, Sultan II. yayına başlayan Takvim-i 162 yılı g e r i d e b ı r a k m ı ş ı z demektir. y a n ı s ı r a 65 yıldır k u l a k l a r ı m ı z a ç a r p a n y a y ı n l a r ı ve son yıllarda alabildiğine kent" zenginleşen özel g i r i ş i m c i l e r i n radyo de katılımıyla televizyon, medyanın bellibaşlı diğer araçları. Çevre sorunlarının çözümündeki görev değerlendir m e s i n e g i r m e d e n ö n c e , b a s ı n ı n ne o l u p ne o l m a d ı ğ ı n ı v e ne o l m a s ı g e r e k t i ğ i n i bir ç e r ç e v e d e t o p l a m a y a ç a l ı ş m a k dur sanırım. uygun Basın h ü r d ü r , s a n s ü r e d i l e m e z ; şu ya d a bu g ö r ü ş formunda, yönünde, yöresinde yayın yapmaya plat zorlanamaz. S i y a s a l i k t i d a r ı n , k u r u m ve k u r u l u ş l a r ı n , b i r e y l e r i n icraatını desteklemek de, eleştirmek de, onun yasalarla güvence altına alınmış ve uzun s a v a ş ı m l a r d a n s o n r a artık d o ğ a l bir k a r a k t e r kazanmış hakkıdır. Bu h a k k ı n kullanılış biçiminde, sadece y e r l e ş m i ş belirli birtakım ahlâk ölçütleri ve k u ş k u s u z yasalar la ç i z i l m i ş s ı n ı r l a r i ç i n d e d a v r a n m a y ü k ü m l ü l ü ğ ü k ı s ı t l a y ı c ı r o l oynar. A n c a k , her h a l k ı n , aynı z a m a n d a bir g ö r e v yüklediği ve bu i k i l i n i n gerçeğini itibariyle toplumu yapar. gözardı olayları etmemek edilen bir b ü t ü n gerek. izler,yazar, bilgilendirmenin Arzu ayrılmaz sorumluluğu oluşturacağı Basın,varlık duyurur, değerlendirirken, ötesinde yönlendirme şey, söz konusu nedeni işlevini de yönlendirmenin y a r a r l a n d ı r m a ve b i l i n ç l e n d i r m e gibi k a t k ı l a r l a z e n g i n l e ş t i r i l mesidir. Ama, basında aranan etkinlik,, o noktada takılıp kalmamalı. Gazeteci, yurttaşların çeşitli konulardaki hizmet beklentilerine içinde olabiliyorsa, üstüne karşı otoritelerle sürekli bir d i y a l o g h a t t a bir takım ç a r p ı k l ı k l a r ı n , üstüne gidip onları düzeltmek üzere aksaklıkların icracı güçleri harekete geçirebiliyorsa, görevini dört dörtlük yerine getiriyor demektir. Bu g e n e l t a n ı m l a r d a n s o n r a , çapı d a r a l t a r a k girebiliriz. "çevre"ye ÇEVRE MUHABİRLİĞİ 10-15 yıl ö n c e s i n e kadar, gazetelerimizin istihbarat k a d r o l a r ı , uzmanlık ve d e n e y i m alanlarına b ö l ü n m ü ş Bugünkü görünümde, muhabirler birbirleriyle gibiydi. ilgisi bulun m a y a n k o n u l a r ı , olayları izler ve a r a ş t ı r ı r k e n , yine de p o l i s , adliye, sanat vesair dallarda belli elemanların çalıştırılmasına özen g ö s t e r i l m e k t e d i r . Y a n i , kısmi bir d e ğ i ş i m söz k o n u s u d u r . G ü n ü m ü z ü n bir numaralı g ü n d e m m a d d e s i haline ve oradan alaşağı konusunda, edilmesi basınımızın olanaksız "çevre" planlı, tutarlı ve etkili bir politikası uyguladığını söylemek oraya koşturan görünen muhabirler pek kolay değil. ya rastgele getirecektir. ayaklarına A n k a r a kadroları ise yayın Oradan takılan sorunları işleyecek ya da şefinin vereceği görevle hazırlayıp gelen haberini boğazlarına kadar politika içine gömüldükleri için, bırakın çevreyle ilgilen meyi. Çevre zaman Bakanlığı'nın ne y a p t ı ğ ı n ı s o r u ş t u r m a y a bulamamaktadırlar. Şu hale g ö r e , g a z e t e ve t e l e v i z y o n öncelikli üst yöneticilerinin işlerinden biri, haber kadroları bünyesinde muhabirliği" seksiyonu oluşturmak olmalı. Seksiyon ^ünkü bile ucu bucağı, derinliği "çevre diyoruz, kestirilemeyen, görülmeyen bu a l a n d a t e k m u h a b i r l e at k o ş t u r m a y a k a l k ı ş m a n ı n a n l a m ı y o k . Çevre m u h a b i r l e r i , olayların içinde yasaya yasaya deneyim kazanacak, neyin peşine düşmeleri gerektiğini yanılgısız kav rayacak ve bilgi birikimlerini zenginleştirecekleri kuşkusuz daha etkili, daha yararlı hizmet vereceklerdir. için YÖNETİCİ - HALK ARASINDA KÖPRÜ Eğer ç e v r e y l e kimler ilgili d e r s e n i z , bu s o r u y a bir çırpıda cevap verebilecek babayiğiti zor b u l u r s u n u z . Henüz emek lilik d ö n e m i n d e b u l u n m a s ı n a k a r ş ı n l i s t e n i n en üst s ı r a s ı n d a yer alacak olan Çevre Bakanlığı. Onun ardından U l a ş t ı r m a , Tarım Orman ve K ö y i ş l e r i , Bayındırlık ve Turizm, Kültür bakanlıkları... Devlet ticaret, v a l i ve k a y m a k a m l a r . . . sanayi kuruluşları... Tarım, Listenin İskân, bakanlıklarına paylaştırılmış, çevreden sorumlu birçok genel Belediyeler, Sağlık, müdürlük... hayvancılık, sonunu getirmek olanaksız; çünkü direkt ya da endirekt bağlantılar dolayısıyla, iş b i r e y l e r e k a d a r İşte, inecektir. basının görevlerine girerken, "çevre muhabirliği" ö n e r i s i n i b a ş a a l m a m ı z ı n n e d e n i . Bu e t i k e t i ü z e r i n d e duracak gazeteci, bakanından muhtarına, mülki yöneticiye, sanayicisinden bulun belediyecisinden küçük girişimciye tıklım tıklım m u h a t a b ı n k a y n a ş t ı ğ ı bir o r t a m d a kadar dolaşacaktır. Gereğinde k i ş i ve k u r u l u ş l a r ı e l e ş t i r e c e k , g e r e ğ i n d e destek leyecektir. Okuyucusundan, daha doğrusu alacağı güçle, halktan onları bazı şeyleri yapma, bazı şeyleri yapmama n o k t a l a r ı n a d o ğ r u itecektir. Ç e v r e y i k i r l e t e n l e r e k a r ş ı bir tür fahri müfettişlik gösterenleri üstlencek, şevklendirecek, de, yöneticiyle gururunu rolünü temizleme yüreklendirecektir. halk arasında köprü Ve oluşturmanın çabası kendisi haklı duyacaktır. Tabii, bu p r o g r a m ı n oluşturulması, oturtulması u y g u l a n m a s ı n d a , önce g a z e t e l e r i n üst d ü z e y y e t k i l i l e r i n e ve iş düşüyor. Köşe yazarlarına gelince, konuya zaten adapte ol makta güçlük çekmeyeceklerdir. KAMUOYUNU BİLİNÇLENDİRME Televizyon programlarına sayfalar dolusu yer ayıran, h a t t a g ü n l ü k ilâveler v e r e n g a z e t e l e r , bu ilginin o n d a ç e v r e y e g ö s t e r s e , t o p l u m u n bilinç altına iyi i m a j l a r birini yerleşir. K u ş k u s u z , t a m a m e n sağır kalındığı b i ç i m i n d e kof, yakışıksız ve yanlış bir iddiayı kimse öne s ü r e m e z . Ama, örneğin kaldırımları tükürük hokkasına çevirme alışkanlığı lara, soyduğu meyvenin kabuğunu, içtiği kazanan meşrubatın kutusunu rastgeie fırlatıp atanlara, hattâ kapalı mekânlarda bile çöp kutularına yüz vermeyip ayakkabı altında izmarit ez meyi zevk edinenlere uyarı salvoları göndermek yararlı olmaz mı? Kentin temizliğinden, güzelliğinden sorumlu y ö n e t i c i l e r i , t a b i r c a i z s e sık sık s o r g u y a ç e k m e k , gösterdiğimiz özenin bir n e b z e s i n i de ç e v r e y e p r o p a g a n d a s ı n ı y ü r ü t m e k y a r a r l ı o l m a z mı? olan evimize gösterme Televizyonların h a b e r p r o g r a m l a r ı a r a s ı n d a sık s ı k y e r a l a n s a ğ l ı k k o ş u l l a r ı n a aykırı gıda maddeleri gibi, çevre kirliliğini d e e n az onun k a d a r g ü n d e m e g e t i r m e k y a r a r l ı o l m a z mı? Bu s o r u l a r a kim "hayır" diyebilir. Basının, tiviteleri kamuoyunu de s ö z bilinçlendirme konusu olabilir. zaman düzenlediği yolunda başka Gazetelerimizin panel, konferans ve açık konusu çevre sorunları arasından seçilebilir. ak- zaman oturumların Hem öylesine b i t m e z t ü k e n m e z bir hazine ki, nereye d a l s a n a v u ç l a r ı n mut laka dolacaktır. Yine bazı gazetelerin liseler arasında düzenlediği müzik, folklor, spor yarışmaları gibi, çevreyi konu edinen yarışmalar düzenlenebilir. Bu y ö n d e k i ç a b a l a r , y a r ı n l a r ı m ı z d a luluk yüklenecek genç kuşakları şimdiden bilgili, sorum özenli, kararlı y e t i ş t i r m e d e önemli katkı getirecektir. Öte y a n d a n , h e m e n her g a z e t e m i z d e " o k u y u c u m e k t u b u " köşeleri var. Buralarda yayınlanan mektupların çoğu, dikkat edilirse çevre şikayetlerini yansıtır. Öyleyse, çevreye ait s o r u n l a r ı n , d i l e k l e r i n , g ö r ü ş l e r i n yalnızca işlendiği yeni k ö ş e l e r a ç ı l m a s ı ve y u r t t a ş l a r ı n b u r a l a r d a n s e s l e n e r e k , aynı zamanda kendiliklerinden çevreyi koruma bilincini kazanmaları sağlanabilir. TEŞVİK VE ÖDÜLLENDİRME Gazeteciler Cemiyeti, uzun yıllardan beri meslek b a ş a r ı ö d ü l l e r i dağıtır. Ş i m d i , bu ö d ü l l e r i n a r a s ı n a ç e v r e y l e ilgili ö z e l araştırma, katmanın değil, haber ve f o t o ğ r a f l a r ı tam zamanıdır. Tabii, mutlaka çevre alınarak... güzelliğini Gazeteciler yansıtanlar da kirlilik halinde olaylarını değerlendirmeye C e m i y e t i , bu ö d ü l l e r i n ç e v r e c i d e r n e k l e r l e ve çevreye işbirliğine ayrı bir b ö l ü m ilgi d u y a n dağılımında kuruluşlarla da gidebilir. G e ç e n yıl Rio de J a n e i r o ' d a d ü z e n l e n e n v e Türkiye'nin de B a ş b a k a n d ü z e y i n d e t e m s i l e d i l d i ğ i Rio K o n f e r a n s ı ' n a , b i r şehir hattı vapurunun çırpınan zavallı anımsatalım. çıkardığı kara dumanlar martı fotoğraflyla katıldığımızı arasında burada İTO'nun, düşünmeye, basın çözüm mensuplarınıçevre önerileri üretmeye, konusunda hatta daha g i d e r e k h a r e k e t e g e ç i r m e y e y ö n e l i k bu g i r i ş i m i , y e r i n d e ileri bir adım o l m u ş t u r . Umulur ki, öbür k u r u m ve k u r u l u ş l a r da aynı paralelde çalışmalar içine g i r e r ve t o p t a n bir çevrecilik s a v a ş ı m ı n a el b i r l i ğ i y l e y ö n e l i r i z . Ç ü n k ü , b u T ü r k i y e b i z i m , b u dünya da tüm insanlığın. Birini bozduktan sonra kullanacağımız dünyamız... ne y e d e k bir T ü r k i y e m i z var, diğerlerini ne y e d e k bir YARARLANILAN KAYNAKLAR - A l i F u a t ( T ü r k g e l d i ) - " B o ğ a z i ç i v e Bir H a t ı r a - i S a b a v e t " , S e r v e t - i F ü n u n M e c m u a s ı , 16 Ş u b a t 1 9 2 8 , n o : 1 7 0 - 1 6 4 4 . - İ s t a n b u l B o ğ a z ı ve Ç e v r e s i S o r u n l a r ı S e m p o z y u m u , D e r l e y e n : P r o f . Dr. B e s a l e t P a m a y , İ s t a n b u l 1 9 7 3 . - Sulak Alanların Korunması, Patrick J. Dugan, lUCN - The World Conservation Union, 1990. - Su Ürünleri - Seminer - İstanbul Ticaret O d a s ı , Yayın no: 1988-21. - Ş i m ş e k Ümit - Tepemizdeki Delik : Ozon (15-17 Aralık 1992), Dünyanın Ateşi Yükseliyor (22-26 Ocak 1993), Kurtarın Dünyayı (23-26 Mart 1993) başlıklı yazı d i z i l e r i Türkiye Gazetesi.. - TOBB Çevre Kurulu Raporu, Ankara 1993. - T ü r k i y e Su Ü r ü n l e r i K ü ç ü k K u r u l t a y ı , İ s t a n b u l T i c a r e t O d a s ı , Y a y ı n n o : 1 9 8 9 - 36 - Ülkemiz ve AET Su Ürünleri S e k t ö r ü , TC B a ş b a k a n l ı k Devlet Planlama Teşkilâtı, Ankara 1987. - Gazete haberleri. Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Düşen Görevler Nelerdir? Konulu, Basın İşkolun da Çalışan Herkese Açık İnceleme Yarışması Üçüncüsü Eser S a h i b i : Murad Eser Adı Doğukanlı : Çevre S o r u n l a r ı ve Sorunların Etkinliği Basının Çözümündeki Ç E V R E S O R U N L A R I VE B A S I N I N SORUNLARIN ÇÖZÜMÜNDEKİ ETKİNLİĞİ 1. GİRİŞ Dünya Bankası danışmanlarından bir raporunda ifade ettiği "İnsanları Laurance Summers'in çevre kirliliği genç yaşta prostat kanserinden ölen s a n a y i l e ş m i ş fakir kalmış mesinin Afrika ülkelerine hiçbir günahı yoktur" biraz çevre nedeniy ülkelerin, kirliliği ihraç (1) g ö r ü ş ü , g e l i ş m e k t e et olan ülkelerin sadece kendi çevre sorunlarının değil, sanayileşmiş ülkelerin de ç e v r e sorunlarının faturalarını ödeyeceği endişesini duymamıza neden olmaktadır. "Üçüncü Dünya Savaşı doğu ile batı arasında bir p a y l a ş ı m s a v a ş ı o l m a y a c a k t ı r . Ü ç ü n c ü D ü n y a S a v a ş ı d o ğ a ile i n s a n a r a s ı n d a bir y a ş a m s a v a ş ı o l a c a k t ı r . D o ğ a kazanırsa, insan soyu devam edecek, insan kazanırsa y a ş a m ı bitecek. Ç ü n k ü d o ğ a bir b ü t ü n d ü r . İnsan da onun p a r ç a s ı " (2). Hiç bir a n l a t ı m t ü m d ü n y a n ı n en ö n e m l i o r t a k s o r u n u o l a n ç e v r e k i r l i l i ğ i n i bu k a d a r i y i o r t a y a k o y a m a z d ı . Ü l k e m i z d e d e çevre kirliliği Elbistan önemli Termik boyutlara Santralleri'nin ulaşmış durumda. yarattığı hava ve Yatağan toprak kirliliği, asit yağmurları, ormana gereken önemin v e r i l m e m e s i n e d e n i y l e her yıl n e h i r l e r e t a ş m a n v e r i m l i t o p r a k l a r ı m ı z ülkemizin çölleşme tehlikesi, bacaları filtresiz sanayi ve tesis lerimiz, çarpık k e n t l e ş m e , pet ş i ş e l e r , naylon t o r b a l a r , petrol a r t ı k l a r ı ile k i r l e n m i ş denizlerimiz ve nesli t ü k e n m e y e yüz tutmuş hayvan nesilleri.Bu sayılanlar çevre kirliliğine sadece b i r k a ç ö r n e k . Ne y a z ı k ki b u ö r n e k l e r i ç o ğ a l t m a k o l a n a k l ı . B i r de s a n a y i l e ş m i ş Karadeniz ü l k e l e r i n bize h e d i y e s i o l a n , bir kıyılarına karasularımızda kamuoyunun zehirli vuran umutsuzca tepkisiyle esrarengiz dolaştıktan ülkemizi terketmek zamanlar variller, sonra Türk zorunda kalan çöp gemileri, asbestos deposu transatlantikler... vb b u n a e k l e n i n c e bu k o n u d a i v e d i ö n l e m l e r a l ı n m a s ı g e r e ğ i n i b i r kez daha ortaya koyuyor. O l a y l a r ı n bu n o k t a y a g e l i ş i n d e görüşünden hareket tamamının kalkınma "her şey ekonomi e d e n ve kıt o l a n d o ğ a l sorununun kullanılmasını savunan görüş için" kaynakların çözümlenmesinde yatmaktadır. Bu g ö r ü ş e olarak gelişen diğer uçtaki "ekolojist" görüş ise tepki "doğa"yı m e r k e z e k o y u p , e k o n o m i k k a l k ı n m a v e b ü y ü m e ile d e ğ i l d o ğ a l kaynakların Türkiye'de korunması ile ilgilenir bugün ü z e r i n d e en çok u z l a ş ı l a n bir k o n u da s i y a h beyazdan başka renklerin aranması olarak (3). Ancak toplumun refah düzeyini ve g e r e ğ i d i r . Y a n i ne t a m arttıran kalkınmadan v a z g e ç i l m e l i , ne d e d o ğ a n ı n t a h r i p o l m a s ı n a i z i n v e r i l m e l i d i r . K o n u y a ç ö z ü m aranırken bu kısıtlar g ö z ö n ü n d e tutulmalıdır. Genel anlamda çevre bozulması nedeniyle sorunları, doğanın ortaya çıkan dengesinin tüm sorunları kapsamaktadır. Acaba toplumumuz doğanın dengesi konusun d a ne k a d a r b i l i n ç l i v e d u y a r l ı ? D o ğ a n ı n d e n g e s i k o n u s u n d a k i bilinçsizliğimizi şu fıkra ile a n l a t a b i l i r i z : Birgün Temel ısınmak a m a c ı y l a odun kesmiş ve odunları sırtına y ü k l e m i ş . D ö n ü ş t e bir g r u p ç e v r e c i T e m e l ' i f a r k e d i p , d o ğ a n ı n d e n g e s i n i bozduğunu s ö y l e y i p , bir güzel dövmüşler. hiçbir anlamamış, ne o l d u d i y e s o r a n l a r a ise "adamlar beni doğanın yengesini bozdum diye dövdüler, ben şey köyde Temel bu işten doğanın y e n g e s i n e elimi bile s ü r m e d i m " d e m i ş . Tabii b u r a d a Temel'in sadece Karadenizli'yi değil Türk insanını temsil ettiği açık. Basın aydınlatma işlevini y e r i n e g e t i r e b i l i y o r mu? İşte bu ç a l ı ş m a n ı n b u n d a n sonraki bölümlerinde Basının durumu bu s o r u n l a r l a ilgili toplumu ö z e l l i k l e bu s o r u y a yanıt a r a n a c a k t ı r . değerlendirilmeden önce çevre kirliliği üzerinde kısaca durmakta yarar görmekteyim. 2. GENEL OLARAK ÇEVRE SORUNLARI Çevre kirliliği, "insanların başta sanayi olmak üzere türlü girişimlerinden dolayı zehirle ve/veya kirletici gaz, sıvı veya toprağa, suya, havaya saçılmaları, hava titreşimi denilen gürültüye neden olması, çeşitli katı halindeki ışın ş e k l i n d e k i maddelerin denilebilecek enerjinin y a y ı l m a s ı , b u n l a r a ek o l a r a k d o ğ a d a k i (radyoaktivite olaylardan gibi) dolayı yerkürede varolan canlı varlıklar dengesinin bozulması" olarak tanımlanmaktadır (4). Çevre kirliliği çeşitleri, hava, s u , toprak, gürültü, görüntü kirliliği olarak sıralanabilir. Bunları tek tek açıklamak gerekirse (5): H a v a k i r l i l i ğ i : S o s y a l ve e k o n o m i k e t k i l e r s o n u c u o r t a y a çıkan is, d u m a n , toz, gaz, buhar ve earosol b i ç i m i n d e k i leticilerle yönde h a v a n ı n d o ğ a l b i l e ş i m i n i n ve yapısının etki lenmesidir. Temel nedeni, kir olumsuz artan insan ihtiyaçlarının k a r ş ı l a n a b i l m e s i için kullanılan e n e r j i n i n m i k t a r ve artmasıdır. çeşidinin kaynaklarının Enerji kullanımındaki tüketimiyle birlikte fosil artış zararlı g a z l a r ı n , d o ğ a n ı n t a ş ı m a g ü c ü n ü a ş m a s ı n a ve k i r l e n m e y e n e d e n o l m u ş t u r . K i r l i l i ğ i n çıkış k a y n a k l a r ı da t e m e l d e , k i m y a e n d ü s t r i s i , termik santraller, bilinçsiz ısınma sonucu bacalardan, taşımacılıkta e g z o z l a r d a n çıkan atıklardır. Toksit olarak Atıklar : Kimya sanayicilerinin nitelediği, kimyasal işlevler sonucu "yan ürünler" ortaya çıkan artıklar çevre için büyük sorunlar y a r a t m a k t a d ı r . Bu atıklar içinde çoğu zaman birden fazla kimyasal madde bulunduğu için ö l d ü r ü c ü ya da zehirleyici a n l a m d a "toksit atıklar" s o r u n u denilmektedir. Nükleer Atıklar çıkan atıklar, : Nükleer diğer enerji enerji üretimi sonucu kaynaklarına göre ortaya çok az m i k t a r d a d ı r . A n c a k , az o l m a s ı n a k a r ş ı n r a d y a s y o n y a y m a s ı v e y o k e d i l e m e m e s i b ü y ü k t e h l i k e l e r e n e d e n o l m a k t a d ı r . Bu t ü r kirlilik nükleer denemeler, sonucu ortaya çıkmaktadır. nükleer santrallerdeki sızıntılar Su kirliliği bölümünü : Yer kaplayan kürenin suyun toplam canlı alanmm yüzde yaşamının en 71'lik önemli p a r ç a l a r ı n d a n biri olması n e d e n i y l e , kirliliği de ö n e m l i d i r . Su kirliliği kaynakların, fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik radyoaktif özelliklerinin olumsuz yönde ve etkilenmesidir. Kirliliğin k a y n a ğ ı ise, e v s e l , tarımsal ve e n d ü s t r i y e l atıklardır. Denizlerdeki madde önemli taşıyan kirlenme tanker de p e t r o l v e y a kazaları, ya kimyasal da tankların yıkanmasından sonra atıkların denize boşaltılmasıdır. Bunun y a n ı n d a h a v a y ı v e t o p r a ğ ı k i r l e t e n her t ü r l ü g a z v e e l e m e n t l e r suya karışarak kirlenmeye neden Toprak toprağın Kirliliği : Bir s a n t i m olmaktadır. kalınlığındaki a n c a k 3 bin yılda t e k r a r insanların mesken, yol, birinci oluşabildiği sanayi tesisi, sınıf yerkürede havaalanları i n ş a a t l a r ı n d a yanlış yer seçimi s o n u c u verimli alanların yok olması, için orman alanlarının yakılması sonucu yaralar hava kazanımı örtünün bozulması sonucu almaktadır. Toprak kirliliğinin kesimi, arazi çevre k i r l i l i ğ i n i n bir b a ş k a n e d e n i nedenlerinden biri olan kükürt gazlarını asit yağmurlarıyla toprağa dönmesidir. kullanılan ilaçlar, büyük gübreler, aşırı sulama ve de, azot Tarımda toprakta ç o r a k l a ş m a y l a b e r a b e r , su k i r l i l i ğ i n e , c a n l ı l a r ı n y o k o l m a s ı n a ve d o ğ a l y a ş a m ı n b o z u l m a s ı n a n e d e n olmaktadır. Gürültü yapan Kirliliği etkenlerden gürültüdür. : İnsan vücudu biri, çağımızın üzerinde hastalığı olumsuz haline Başta işitme olmak üzere, insan etki gelen vücudundaki bütün sistemleri etkileyerek sağlığı bozar. Görüntü kentleşmenin görüntü Kirliliği : Hızlı nüfus artışı ve ortaya çıkardığı önemli sorunlardan kirliliğidir. Bu tür k i r l i l i ğ n önemli bir çarpık biri de boyutunu, doğanın yapısına u y m a y a n , b a h ç e s i z , y e ş i l alansız, üst üste yığılmış beton bloklar oluşturmaktadır. Kırsal alanlardan k e n t l e r e d o ğ r u y a ş a n a n hızlı g ö ç , yerel y ö n e t i m l e r i n önlem almaması nedeniyle yeşil alan olarak ayrılan bölgelerin yapışız, sağlıksız gecekondu alanlarına dönüşmesine alt neden o l m u ş t u r . T u r i z m y a t ı r ı m l a r ı ve ikinci k o n u t i n ş a a t l a r ı , y e ş i l ile m a v i n i n k u c a k l a ş t ı ğ ı s a h i l l e r i m i z d e k i t a r ı m s a l v e y a o r m a n alanlarının yerini beton bloklara bırakmıştır. Sahilleri bu y a n l ı ş y a t ı r ı m l a r , ş i m d i y a y l a l a r a k a y m a y a bitiren başlamıştır. 3. ÇEVRE KONUSUNDA BASININ BAŞARILARININ VE BAŞARISIZLIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Basının çevre konusundaki haberlerinin 1990, 1991 1992 yılı i t i b a r i y l e d ö k ü m ü ş ö y l e d i r ( 6 ) : Tablo 1 : Çevre Haberlerinin Yıllara Göre Dağılımı Yıllar 1990 1991 1992 Haber Sayısı 420 649 1080 ve Bu s a y ı s a l i n c e l e m e s o n u c u n d a ç e v r e ile i l g i l i h a b e r l e r i n a r t t ı ğ ı n ı g ö r m e k t e y i z . Bu ç e v r e h a b e r l e r i n i n d a h a ç o k alt d a l l a r d a y o ğ u n l a ş t ı ğ ı ise T a b l o 2 ' d e n hangi izlenebilecektir. Tablo 2: Çevre Haberlerinin Konu İtibariyla Dağılımı Konular Haber Sayısı Doğa ile ilgili 489 Y u m a r t a l ı k T e r m i k S a n t r a l i ile İlgili 214 Radyasyon 346 Tarımsal İlaçlar 41 Tüketici 278 Diğer 781 Toplam Bu 2.149 niceliksel değerlendirmenin ardından basının b a ş a r ı s ı z ve başarılı b u l u n d u ğ u bazı çevre o l a y l a r ı ö r n e k l e r i ile v e r i l e c e k t i r . Y a t a ğ a n T e r m i k S a n t r a l i basın ve k a m u o y u için h a z i n bir sınıfta kalışın öyküsü olarak anımsanacaktır. Termik santralin d o ğ a y a ve d o l a y ı s ı ile i n s a n a v e r d i ğ i z a r a r s o m u t yaşanmasına karşın, radyasyon alarmına kadar olarak ne yöre h a l k ı n d a n , ne b a s ı n d a n bir t e p k i g e l m e m i ş t i r . G e ç t i ğ i m i z yıl kurulması akla gelen TAEK sisteminin radyasyon alarmı ver mesinin ardından kirliliğin boyutu gazetelerde manşet, t e l e v i z y o n l a r d a ilk h a b e r o l a r a k d u y u r u l d u . Ç ü n k ü , d a h a ö n c e gazete sayfalarında pek fazla değer b u l m a y a n sasyonel" boyutlara ulaşmıştı. takılmadan önce kaç kez a l a r m a n e d e n - o l a c a k yükselmesini kimseler duymamıştı. Ancak haber TAEK "san sistemi radyasyon Basının da, yöre halkının da sınıfta kaldığı ikinci Afşin sınav - Elbistan Termik Santrali'nde verildi. Santrale ne k u r u l u ş a ş a m a s ı n d a , ne d e b a c a l a r ı n ı n t ü t m e s i n d e n s o n r a t e k bir t e p k i g e l m e d i . B u n d a en b ü y ü k e t k e n A f ş i n ve Elbistan İ l ç e l e r i n d e y a ş a n a n y o ğ u n i ş s i z l i k t i . İ ş t e bu e t k e n y ö n e t i m c e ç o k iyi k u l l a n ı l a r a k h e m y ö r e h a l k ı , h e m de b a s ı n d e r i n uykusuna yatırıldı. Açılış öncesi tütmeyen kış bacalarının yeraldığı güzel fotoğraflarla gazetelerin birinci sayfalarında, üreteceği enerjiye övgüler yağdırılarak yeralan santral, asit yağmurlarıyla, bacalardan çıkan kül ö r t ü s ü y l e çevresindeki t o p r a ğ ı v e r i m s i z hale g e l d i ğ i n d e de aynı ilgiyi g ö r m e d i . 3 yıl önce kül p a l e t l e r i n i n anlamıyla ortaya birinin çıkarınca, bozulması bu kez fotoğrafları, daha önceki övgü dolu uyutmacayı tam aynı bacaların kirli haberler unutularak yine birinci sayfalarda yerini buldu. Ama geç kalınmıştı. Ülkemizde basın, bilim adamları Kemerköy Termik ve başarılarını Gökova planlanması aşamasında verdi. Yani çevre kamuoyu Santrali'nin santrali 1984 yılında Türkevleri istemediklerini Köyü Türkevleri açıkladı. Gazetedeki uzmanlarının kamulaştırma ulaşıma TBMM sosyal haber gündemine Bakanlar Ören tesis Köyü yapmak termik görevini çevrilmişti. kadınları, için köprüyü e n g e l l e d i ve s ü r e n t a r t ı ş m a l a r l a kadar geldi. Kamuoyunun inatla direndiği günlerde konu "İnat Abidesi" gazetelerde yeralan K u r u l u ' n u n çevre bilincini de o r t a y a k o y a n "gülünç" diye nitelendirilebilecek TEK başlattıkları ön ç a l ı ş m a l a r ı n ı , köy g i r i ş i n d e k i kapatarak santraline ve eylemler Muhtarı'nın yerine getirmiş, kamuoyunun dikkati Gökova'ya Ardından dah,a kaybedilmeden, ileride doğacak felaket önceden hesaplanarak aktif başlatıldı. ilk s ö z l e r i n i de ancak unutmamak gerekir: Santral yapılırsa turist gelmez diyorsunuz. buraya turistik santral yapacağım. Mabet gibi olacak. Ben Gelen turist hayran kalacak. Gezmek isteyecek" (7). "Çevre kirlen m e s i y l e i l g i l e n m e k 'hamalın kravat t a k m a s ı ' gibi bir şeydir" (8). Ege'nin incisi olarak adlandırılan Gökova'da termik s a n t r a l i n ş a a t ı halen s ü r ü y o r ve kasım a y ı n d a ( 1 9 9 3 ) b i t i r i l mesi planlanıyor. "yedek" olarak Yeni yönetim tutulacağını de "İnat abidesi" santralin a ç ı k l a d ı . Her ne k a d a r d ö n e m i n b a ş b a k a n ı ve b a k a n l a r ı G ö k o v a ' d a d e n i z i n yanında santral çevre kurulmasını "Cinayet" açısından tehlike tam olarak yeni hemen olarak nitelese geçmemiştir. " y e d e k s a n t r a l " o l a r a k k a l m a s ı bir gün ç a l ı ş a c a ğ ı de, Çünkü anlamına g e l m e k t e d i r . S a n t r a l d e n t ü m ü y l e v a z g e ç i l m e d e n ne b a s ı n ı n , ne çevre gönüllülerinin görevinin bittiği, çevrenin geri kazanıldığı söylenemez. Savarona'yı yeniden dünyaya getiren Armatör Kahraman S a d ı k o ğ l u ' n u n U n i t e d S t a t e s ' i A m e r i k a ' d a n 2.6 m i l y o n d o l a r a satın a l m a s ı ve s o n r a s ı n d a asbestosa karşı sürdürülen s a v a ş ı m sırasında, 5 Mayıs 1993 Tarihli Dünya G a z e t e s i ' n d e O s m a n Ö n d e ş ' i n i l g i n ç bir y o r u m u y e r a l d ı . Bütün kurumlarıyla basın, bilim, kamuoyu "Asbestos d e p o s u n a " aktif bir ş e k i l d e k a r ş ı k o y a r k e n . D ü n y a yazarı Osman Gazetesi Öndeş, "Çevre, çevre" diye bağırıp United States'e karşı k a m p a n y a y a yazılı veya sözlü olarak katılan her kesimi "satılık", tos d e p o s u n d a katleden işçisini hiç bir önlem almadan asbes çalıştıran, kendi ülkesindeki doğayı acımadan Kahraman Sadıkoğlu ve d e s t e k ç i l e r i n i ise "en vatanperver" sınıfına dahil ediverdi. Öndeş'e göre, K a h r a m a n S a d ı k o ğ l u ' n u n , e r i ş i l m e z bir k ü l t ü r v e b i l g i u s t a l ı ğ ı i l e y a p t ı ğ ı United States hakkındaki k o n u ş m a l a r ı TV i s t a s y o n l a r ı n d a ek siksiz yayınlanmalı, konferans yazılarında, çevrecilere "yağdanlık" öfke olarak olmalıydı. Örnekleri, nitelendirilen kustuğu, kusarken için telefon numaralarını kirliliği" (!) a n l a t m a k "satılmamışların" emrinde olduğunu belirterek, bulmaları yazarımız, de " T ü r k ç e yarattığı yazısının sonunda da, gerçekleri köşe için arayacakların yayınlıyor. Osman Ö n d e ş ' i n " m ü t h i ş " y o r u m u n u g ü ç l e n d i r m e k için h e m e n y a n ı n a konulmuş 4 sütunluk bir haber dikkati çekiyor. SS United States Preservation Society (Koruma Derneği) Başkanı Wil liam D i b e n e d e t t o , her nasılsa g a z e t e n i n Y a z a r ı ve D a n ı ş m a n ı O s m a n Ö n d e ş ' i b u l m u ş ve " T r a n s a t l a n t i ğ i n s a t ı ş ı b ü y ü k tarihi h a t a y d ı . Ben bu s a t ı ş ı , A m e r i k a ' n ı n satışı bir olarak adlandırdım." d e m i ş . Haberde, United States'i geri almak için A B D H ü k ü m e t i ' n i n r e s m i k a y n a k l a r ı n d a n 17 m i l y o n d o l a r l ı k b i r ö n e r i d e b u l u n d u ğ u b i l d i r i l i y o r . T a b i i bu d a bir g ö r ü ş . basının içinde bulunduğu durumu anlamak, doğa Ancak kirliliğinin y a n ı s ı r a g ü n ü m ü z T ü r k i y e ' s i n d e b a ş l a y a n " D i l K i r l i l i ğ i n i " or t a y a k o y m a k için de o k u n m a s ı g e r e k e n bir ö r n e k . Ç e r n o b i l , 26 N i s a n 1986 yılına k a d a r adı b i l i n m e z bir yer iken nükleer kaza y ü z ü n d e n çok k a p s a m l ı , ancak aynı z a m a n d a i n s a n l ı ğ ı n d e n e n d i ğ i bir s ı n a v o l d u . Ö n c e k a z a , i l g i l i d e v l e t tarafından ülkelerdeki dünya kamuoyunda ölçümler radyoaktivitenin üzerinde olduğunu gösterince geldi. 2 gün saklandı. Komşu normallerin çok gerçeğin üstü örtülemez hale ülkemizdeki açıklamaktan yöneticiler kaçındılar. de k e n d i l e r i n e Halkın sorumsuzluk örnekleri gösterip, ulaşan sağlığını hiçe bilgileri sayarak, TV e k r a n j a r ı n d a b a r d a k bar dak çay içip yalan söylediler. Radyoaktivite ölçümleri yapan ü n i v e r s i t e l e r i m i z e de baskı u y g u l a d ı l a r . D ö n e m i n S a n a y i Ticaret Bakanı Cahit Aral kazadan sonra açıklamalarda, "Dinine imanına inanan Türkiye'de var denemez", Ama "Beni rakam açıklamamakla b e n b u i ş i b i l i r i m . 10 y ı l s o n r a ve yaptığı radyasyon suçluyorsunuz. radyasyonun insan üzerindeki etkileri ortaya çıkarsa kellemin gideceğijıi bilirim" demişti (9). üzerine Ancak radyasyonunun kurban almaya başlaması Aral bu kez şu itirata bulundu: "Türkiye'den özür d i l e r i m . T ü r k halkı için ü z g ü n ü m " (10). Atom Enerjisi K u r u m u B a ş k a n ı P r o f . Dr. A h m e t Ö z e m r e , bugüne kadar sürekli susturulduğunu ileri "Bana konuşma ambargosu koyan Yüksel sürüyor, bakandan, konuyla saçma sapan beyanlar veren bilim adamlarının ismine bütün gerçekleri tahkikat linde konuşarak bilim komisyonuna adamlarının ilgili kadar açıklayacağım" özgür şek iradesini k u l l a n a m a d ı k l a r ı n ı itiraf e d i y o r ( 1 1 ) . Ege Ü n i v e r s i t e s i N ü k l e e r B i l i m l e r E n s t i t ü s ü B a ş k a n ı P r o f . Dr. S e l m a n K ı n a c ı , k a z a d a n sonra Çay Kur'un piyasaya sürdüğü çaylarda kat üzerinde olduğunu, kurumun radyasyon kararname radyasyon ediyor (12). ölçtüklerini, çıkarılarak üzerlerinde TAEK'ten ölçemeyeceğinin normalin başka bildirildiğini bin baskı birhiç iddia Kararname ile K a r a d e n i z ' d e kurumun radyasyon mesiyle üniversitelerin sonrası medya dışından tüm ölçmeye TAEK'ten yetkisinin getirttikleri karşın, kullanarak, uzmanlara hiçbir olmadığmın susturulmasına olanaklarını başka bildiril Çernobil hatta radyasyon yurt ölçümleri yaptırarak kamuoyunu uyarma görevini yerine getirdi. Ancak bir b a k a n ı n T V ' d e k i "çay s h o w u " d a h a etkili o l m u ş o l a c a k k i , kamuoyundan sonra, beklenen ise o d ö n e m tepkiler alınamadı. Kazadan konuşmayan 6 yıl b i l i m a d a m l a r ı , iş işten geçtikten sonra birden gerçekleri açıklamaya başladı. Sonuç h a s t a n e l e r d e o n l a r c a l ö s e m i l i 1986 yılı d o ğ u m l u ç o c u k . Çernobil olayı, hafızalarımızda basının tüm gücüyle ç a b a l a y ı p s o n u ç alamadığı bir olay olarak k a l a c a k . Körfez Savaşı'nda Amerika'nın dolmasına 96 s a a t kala, "Savaş Irak'a verdiği çıkarsa sürenin bizim katılıp katılmamız pek bir şey fark e t t i r m e y e c e k : Z e h i r l i bulut d i d i " b a ş l ı ğ ı ile T ü r k h a l k ı u y a r ı l ı y o r . Dergisi kaynaklı haberde, Körfez'de Federal Alman teh Quick patlak verebilecek bir s a v a ş ı n ç e v r e a ç ı s ı n d a n bir ç ö k ü ş a n l a m ı n a g e l d i ğ i , a t m o s f e r i n en üst t a b a k a s ı n d a k i hızlı r ü z g a r l a r ı n e t k i s i y l e yönelecek zehirli bulutların Türkiye'nin tamamının geçip zehirli gazlarla binlerce canlının kuzeye üzerinden ölümüne neden Körfez S a v a ş ı ' n ı n g e t i r d i ğ i bir kirlilik olayı da Hunay olacağı bildiriliyor (13). Evliya'nın h a z ı r l a d ı ğ ı bir m a k a l e ile " E S G T PRESIS" gisinin 20 Kasım 1992'de yayınlanan sayısında yer der almıştır. Buna göre 1991 yılı Ocak ayının s o n l a r ı n d a ham kuyularının ateşe verilmesinden birkaç gün sonra 24 saat süreyle yağan siyah yağmur, petrol petrol Adana'ya yağmurundan b a ş k a bir şey d e ğ i l d i . Görüldüğü gibi, savaşa 96 s a a t k a l a y a p ı l a n Ş u b a t ' t a A d a n a ' y a 24 saat süreyle d ü ş e n siyah uyarı 25 yağmurlarla gerçekleşmişti. 4. ÇEVRE KİRLİLİĞİ KONUSUNDA BASININ BAŞARISIZLIK NEDENLERİ Çevre sorunlarıyla uğraşta, toplumun tüm ve ö z e l l i k l e üniversiteler, merkezi katmanlarına idare, yerel yönetimler, sanayiciler, meslek odaları, tüketiciler, çevre örgütleri ve basına önemli görevler d ü ş t ü ğ ü açıktır. Yukarıdaki ö r n e k l e r d e d e g ö r d ü ğ ü m ü z g i b i b a s ı n z a m a n z a m a n bu m i s y o n u n u y e r i n e getirmede başarısız olmuştur. Ancak başarısız olan sadece basın değildir. Ü ç g e n i n d i ğ e r iki k ö ş e s f n i o l u ş t u r a n adamlarımız ve yapamamışlardır. kamuoyu birbirini kirliliği etkileyen için de çevre duyarsız olmakla konusundaki özetlenebilecektir. kendilerine Çevreyi olumsuz etkilerden birbirini doğrudan kurulamadığı da konusunda suçlamaktadır. başarısızlık nedenleri düşeni koruyacak bu üçlü a r a s ı n d a sorunları bilim iletişim ve iyi her kesim Basının çevre kısaca şöyle 4 , 1 . Basının Kamuoyu Oluşturamaması G e l i ş m i ş ü l k e l e r d e , bir haber k a m u o y u n u çok ç a b u k bir şekilde harekete geçirebilmekte, olumlu veya olumsuz gecikmeden alınabilmektedir. Medyanın, sivil örgütlerin y a s a l a r l a g ü ç l e n d i r i l m e s i , eğitimin özerkliği ve ekonomik r a h a t l ı k b e r a b e r i n d e d u y a r l ı bir k a m u o y u y a r a t m ı ş t ı r . yanında sürükleyici çevre gönüllüleri yaşanmaktadır. görevini ile medya eksiksiz Düzenlediği Bunun yerine getiren arasında tam eylemlerle tepki bir aktif işbirliği tüm dünya k a m u o y u n u n i l g i s i n i her z a m a n t o p l a m a y ı b a ş a r a n Y e ş i l Barış Ö r g ü t ü sivil ö r g ü t l e r i n g ü ç l e n d i r i l m e s i n e g ü z e l bir ö r n e k t i r . Her 10 y ı l d a b i r y a p ı l a n askeri darbelerle depolitize olmuş, ekonomik sorunlarla (yüksek enflasyon, işsizlik gibi) y ı l m ı ş , iş g ü v e n c e s i olmayan, Brezilya dizileriyle beyin e r o z y o n u n a uğratılan, bilinçlenmesi e n g e l l e n e n , o k u m a k için değil, promosyonları basını bu için gazete alan T ü r k i y e l i . İşte kamuoyunu aydınlatmak gibi zor bir Türk görev üstlenmiştir. "Tom Cruise'un otomobilleri ve ÇETKO" başlıklı yazısında gazeteci Tahir Özgür, "Yağmur Adam" filminde, ç e v r e y i kirlettiği için A m e r i k a l ı Ç e v r e c i l e r i n t e p k i l e r i Cruise'un ithal ettiği 4 Lombargini otomobili sonucu satamamasını örnek vererek, toplumun duyarlılığının önemini dile getiriyor. Özgür yazısında, "Termik santral yapılacakmış, baraj gölünün kıyısındaki ağaçlar kesiliyormuş, göl toprakla dolduruluyor- muş hiç ö n e m l i d e ğ i l . Ç ü n k ü halkın u m u r u n d a d e ğ i l . Ç E T K O ( Ç e v r e - T ü k e t i c i K o r u m a Derneği) çıkıp m e y d a n l a r d a b a ğ ı r s a ne o l u r . H a l k o n l a r a s a h i p ç ı k m a z s a o n l a r ı n d a s e s i k e s i l i r . Bu da insanların nefes borusunun kesilmesi anlamına gelir" diyerek Türk halkının duyarsızlığından yakınıyor (14). Gazeteci 1991'de Bülent "Köylülere Erdik, Sus Güneş Gazetesinde, Payı Verilip Köyün 16 Mayıs Her Şeyi Mera P e r i ş a n E d i l i y o r " b a ş l ı ğ ı ile y e r a l a n h a b e r i n d e ç o k u l u s l u b i r elektrik - elektronik yakınlarında Soğuksu şirketi Köyü görevlilerinin, merasında Mudanya tonlarca plastiği yakarak doğayı perişan ederken çevrecilere yakalandıklarını, ancka birer milyon TL verilerek çevrecilere destek vermediğini susturulan yöre halkının bildirmiştir. 4.2. Basının Çevre Konusunda Yeterli Bilgiye Sahip Olmaması En b ü y ü k basın işlevi topluma doğru bilgiyi aktarmak çalışanları birikimine sahip çevre kirliliği değillerdir. konusunda Bu b i r i k i m yeterli olmadan sorunlarına duyarlılık beklenemez. Çevre kirliliğinin "çöp" demek olmadığının kavranma zamanı çoktan A ş a ğ ı d a b u k o n u ile i l g i l i Silifke lerinin - Akkuyu örnekler Çevre bilgi çevre sadece gelmiştir. verilmektedir. Nükleer Santrali'ni protesto ardından Osmaniye olan Dostları Derneği etkinlik Başkanı Dr. U m u r G ü r s o y ' u n basın h a k k ı n d a k i y a k ı n m a l a r ı : " Ö z e l l i k l e bir kaç g ü n d ü r yazılı b a s ı n d a y e r a l a n h a b e r l e r , ulusal basının etkinlikleri (özellikle yerel basın yoluyla izlediği, yerel basının Silifke muhabirleri) konu ile i l g i l i ön da çalışma y a p m a d ı ğ ı n ı g ö s t e r d i . . . K a t ı l ı m c ı l a r ise ( b i r g a z e t e n i n y a z d ı ğ ı g i b i y e ş i l c i l e r d e ğ i l ) ne t e k b a ş ı n a y e ş i l l e r d i , ne d e t e k b a ş ı n a ç e v r e c i l e r d i . T ü r k i y e ve basınımız yeşiller ve çevreciler ayrımını artık bilmeli." Ardından da, "Bu arada İngiliz başlayıp, Türk gibi bitirdiğimiz i ç i n , ne y a z ı k ki b u gibi tarihi p r o t e s t o e t k i n l i k l e r i n i n ve b u l u ş m a n ı n son g ü n ü ö r g ü t l e r ve g r u p l a r o r t a k bir basın bildirisi y a y ı n l a m a y ı u n u t t u l a r " ş e k l i n deki özeleştiri yapılıyor (15). Türkiye Gazeteciler Sendikası Adana Şube Başkanı Z e k a i D u r m u ş d a , acı bir g e r ç e ğ i , "Basın o r g a n l a r ı n d a ç e v r e ve t ü k e t i c i ile ilgili y a y ı n l a r , y e r l e r i n i n kısıtlı o l m a s ı n e d e n i y l e amacına ulaşamıyorlar" diyerek ortaya koyuyor (16). 4.3. Basına Doğru Bilgi A k t a r a c a k Haber Özgür İradelerini Politik çıkarlar dönüştürülen araştırıcılıkları için, Kaynaklarının Kullanamamaları adeta üniversitelerde orta eğitim ana kurumuna görevleri köreltilen, ders vermekten olan araştırma yap m a y a , o k u m a y a fırsat b u l a m a y a n bilim adamlarımız a n c a k bir sorun önüne konulduğu zaman, o da çekinmezse mektedir. Çernobil ardından radyasyon olduğunu saptayan uygulanan Nükleer politik Santrali'ndeki oranının bazı bilim baskılar gerekenin konuşabil patlamanın çok üzerinde adamlarımız üzerinde buna güzel bir örnek oluşturmaktadır. Diğer "Çevreyle bir örnek ise Adana'dan. Dr. Umur ilgili bir t o p l a n t ı d a , adı o t o p l a n t ı y a saklı bir bilim adamımız, Adana'da hem Gürsoy, katılanlarda mikrobik, hem kimyasal olarak temiz içme suyu bulmanın çok zor olduğunu ürkek ve ç e k i n g e n şeklinde konuşarak bir t a r z d a ( a r a m ı z d a kalsın) açıkladı" sözleriyle bunun açık örneğini koymaktadır (17). ortaya 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Basının çevre kirliliği k o n u s u n d a k i b a ş a r ı s ı z l ı k l a r ı n ı n bir kısmı T ü r k basınının y a p ı s ı n d a n , bir kısmı d i ğ e r kaynaklanmaktadır. yapısından Burada konumuz faktörlerden gereği k a y n a k l a n a n sorunların çözümü için basının önerilerde bulunulacaktır. * Basın ç a l ı ş a n l a r ı ve ö z e l i k l e m u h a b i r l e r y e r e l - u l u s a l ayrımı yapılmaksızın Bu k o n u d a işbirliği çevre basın, üniversiteler yapmalıdır. sorunların olacaktır. konusunda kirliliği ortadan Çeşitli Basının ve ç e v r e mesleki kaldırılması meslek konusunda eğitilmelidir. kuruluşları orgütlenmesindeki da bu k o n u d a o d a l a r ı ve ile yardımcı kuruluşları basına destek vermelidirler. Örneğin eğitim İstanbul T i c a r e t O d a s ı t a r a f ı n d a n d ü z e n l e n e n bu i n c e l e m e yarışması basın çalışanlarının özendiren çevre konusunda eğitimini g ü z e l bir g i r i ş i m d i r . * Tüm dünyanın ortak sorunu olan çevre kirliliği, ö n c e l i k l e en f a z l a yerel halkı e t k i l e m e k t e d i r . İşte bu n o k t a d a yerel basının nedeniyle önemi ilk h a m l e sonra yerel basının gündeme gelmektedir. yerel basın tarafından girişimi uluslararası basın tarafından ulusal Olaya yakınlığı yapılmalı, basın ve desteklenmelidir. daha gerekiyorsa * Nasıl temiz t o p l u m k a m p a n y a s ı b a ş l a t a n bir g a z e t e m i z bıkmadan usanmadan iki aydan d a h a f a z l a bir y o l s u z l u k l a r ı y a z ı y o r s a , çevre h a b e r l e r i de aynı sorunu kaynağı yok edilinceye kadar gündemde süredir, duyarlıkta, kalmalıdır. * B a s ı n d a bugün e k o n o m i , m a g a z i n , p o l i s , adliye gibi bir çok servisler veya bölümler bulunmaktadır. gazete, dergi veya televizyon n e d e n s e bir Ç e v r e ve T ü k e t i c i buhabirlerini bu k o n u d a konuda sadece Ancak, istasyonunun hiç aklına, Sorunları Servisi tüketicilere her kurmaları, uzmanlaştırmaları gelmemiştir. tek bir g a z e t e m i z i n bir yönelik Bu bir k ö ş e s i b u l u n m a k t a , b u k ö ş e de t ü k e t i c i - ç e v r e i l i ş k i s i n i d e ğ i l , tüketici - üretici ilişkisini konu yapmaktadır. S o n u ç t a , ö z g ü r ve a r a ş t ı r ı c ı b a s ı n , ö z g ü r ve araştırıcı bilim a d a m l a r ı ve d u y a r l ı t op lu m ü ç g e n i k u r u l m a k s ı z ı n çevre sorunlarının çözümünde etkinlik sağlanması olanaksızdır. YARARLANILAN KAYNAKLAR - N i h a t F a l a y , " Y e r e l Y ö n e t m i l e r ve Ç e v r e " , T e b l i ğ , 0 3 . 0 5 . 1 9 9 3 , Ç . Ü . İ k t i s a d i ve İ d a r i B i l i m l e r F a k ü l t e s i , A d a n a . - Hilmi Ç a m u r d a n , Çevre - Tüketici Koruma Derneği (ÇETKO) Başkanı. - Zerrin Toprak Karaman, "Çevre Kirliliğinin Giderilmesinde Uzlaşmacı Politika", Anmme İdaresi Dergisi, Aralık 1992. - Baki E r d e n , Çağımız ve Çevre Kirliliği, 1990, A n k a r a . - Menmet Boz, "İktisadi Açıdan Çevre Çevre Sorunları", Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993, Adana. - Çevre ve Tüketici Koruma Derneği Arşivi. - D ö n e m i n Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı C e m a l B ü y ü k b a ş , Milliyet 1 Kasım 1984. - D ö n e m i n Kültür ve Turizm Bakanı Mükerrem T a ş ç ı o ğ l u , G ü n e ş G a z e t e s i 7 Kasım 1984. - M i l l i y e t , 25 H a z i r a n 1 9 8 6 . - Cumhuriyet, 6 Ocak 1993. - Cumhuriyet, 2 Ocak 1993. - C u m h u r i y e t , 27 A r a l ı k 1 9 9 2 . - G ü n a y d ı n , 11 O c a k 1 9 9 1 . - Ekspres, Ekim 1992. - Çetko - Tırtıl D e r g i s i , Nisan 1993. - Çetko - Tırtıl D e r g i s i , Nisan 1993. - Çetko - Tırtıl D e r g i s i , Nisan 1993. Çevre Kirliliğini Önlemede Basma Görevler Nelerdir? Basın İşkolunda Herkese Açık İnceleme Mansiyon Düşen Çalışan Yarışması Ödülü Eser Sahibi: Hasan CEBECİ Eser Adı Kirliliğini : Çevre Basına Düşen Nelerdir? Önlemede Görevler "ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEDE BASINA DÜŞEN GÖREVLER NELERDİR?" ILKSÖZ Çevre çekiyor. kavramı son birkaç yıldır T ü r k basınının Daha önce, gazeteci tabiriyle ilgisini 'Arşive' çok çok 'Tek sütuna' manşet olabilen haberler, açıklamalar, da uyarılar 9 0 ' l ı yılların b a ş ı n d a n bu y a n a , s a y f a l a r d a d i k k a t ç e k i c i y e r l e r bulabiliyor. Bu g e l i ş m e y e rağmen, çevre sorunlarının manşetlere çıkabilmesi için, hala, faciaların meydana gelmesi bekleniyor. Ancak, gözlenen o ki, geçmiş yıllarda, işgüzar muhabirlerin, kaytarmak için yaptıkları d ü ş ü n ü l e n , felaket tellallığı yaftası yapıştırılan haberler d a h a bir d i k k a t l e inceleniyor. veriliyor. Gazetelerde kullanılıyor. Televizyon Değer programlarına konu oluyor. Bunlar yakın zamana kadar hayal bile edilemeyecek ş e y l e r d i . Çünkü, eskiden SOS çağrıları dikkate alınmaz, b i l i m s e l r a p o r l a r a burun kıvırılır, önerilere g ü l ü n ü p g e ç i l i r d i . Çünkü, o zamanlar çöpler insanları yutmuyordu. Sokağa gaz maskesi takmadan ç ı k a m a m a gibi bir k a b u s g e l i p kapıya dayanmamıştı. Kaynak suyuna mahkumiyet, gürültünün y a r a t t ı ğ ı s t r e s de y o k t u . En m ü h i m i , b i r g ü n g e l i p d e , b ı r a k ı n g i r i p , y ü z m e y i -hatta burnunu t u t m a d a n - s e y r e t m e k için temiz deniz b u l a m a m a gibi sorunlar da akıllardan g e ç m i y o r d u . Ne z a m a n k i , k ü k ü r t d i o k s i t v e k a r b o n d i o k s i t z e h i r ciğerlere dolmaya, kolibasili insanları denizden kovmaya b a ş l a d ı , d u r u m u n v a h a m e t i de a n l a ş ı l d ı . A r d ı n d a n nice sorunlar duyarsız çıktı. Fakat, kalan iş i ş t e n g e ç m i ş t i . O z a m a n a basın çok şey ü s t l e n e b i l i r d i . Ş i m d i de g e c i k i l m i ş yapılması zorunlu çok şey var. yapabilirdi. atılacak nice kadar Kilit değil. Gelecek Bugün rol günlerde her a n c a k 3-5 yıl s o n r a s o n u ç l a r ı n ı g ö r e b i l e c e ğ i m i z gibi adımın gözönüne alınırsa, geçirilecek tek günün dahi olmadığı görülebilir. BASININ GÖREVİ P e k i , b a s ı n ne y a p a b i l i r ? Bu s o r u y a t e k k e l i m e l i k b i r ç o k c e v a p v e r e b i l i r i z : " Ç o k ş e y " . Daha uzun bir tanım ise " Ş i m d i y e kadar yapmadığı herşey" olabilir. Üstelik sözkonusu g ö r e v l e r i n i yerine g e t i r m e s i için b ü y ü k a v a n t a j l a r a da s a h i p tir. T e k bir y a z ı y l a , b a ş k a h e r h a n g i bir y o l l a ulaşılamayacak k a d a r ç o k s a y ı d a i n s a n a u l a ş m a a v a n t a j ı g i b i . Bu kanımca, başlatılacak hareketin nirengi noktasıdır. avantaj, Basının b i l i n e n g ü ç l e r i d e b ö y l e bir m ü c a d e l e y i b a ş a r ı l ı k ı l a c a k e t k i n liktedir. O halde ulaşmak için tek bir ş e y i n gerekli g ö r ü l ü y o r : İyi n i y e t . . . N i y e t e t t i k t e n s o n r a n e l e r Bunları yedi başlıkta topluyoruz. olduğu yapılabilir? o halde s o n u c a u l a ş m a k için tek bir ş e y i n g e r e k l i o l d u ğ u g ö r ü l ü y o r : İyi n i y e t . . . Niyet e t t i k t e n s o n r a n e l e r yapılabilir? Bunları yedi başlıkta topluyoruz. A- D e n e t i m , B- T e ş h i r - t ü k e t i c i e t k i s i , C- Ö z e n d i r m e , D- Ç e v r e k a v r a m l a r ı n a y a b a n c ı l ı ğ ı ö n l e m e , a l ı ş t ı r m a , E- Ö r g ü t l e m e , F- F i k i r l e r i t a r t ı ş m a y a a ç m a G- G e r e k s i z ç e k i ş m e l e r i ö n l e m e , Bu g ö r e v l e r i n celeyecek nasıl yerine getirileceğini tek tek in olursak: DENETİM Denetim, şüphesiz ki, zabıtai tedbir anlamına Bu yolla sonuç göstermiştir. olmalıdır. alınamayacağını Denetlemenin geçmiş deneyimler amacı otokontrole Basının otokontrol sağlarken gelmiyor. sevketmek kullanabileceği en g ü ç l ü silah ise m i l y o n l a r c a g ö z ü d ü r . Hergün gazeteleri okuyan, televizyonların başına geçen milyonlarca insan birer fahri denetim Böyle yaygın, mahalle elemanı mahalle, sokak sokak sayılabilir. yayılmış bir denetim ağını hiçbir maddi kurum veya güçle kurmak m ü m k ü n değildir. Her kirletme imkanını doğurur. girişiminin anında ihbar alınması Bu iki y o l l a g e r ç e k l e ş t i r i l e b i l i r . Ya ihbarlar basın yayın organlarına iletilir, ya da onların doğrudan yönlendirdikleri g ö n ü l l ü , y ü k ü m l ü k u r u l u ş l a r a b i l d i r i l i r . Her i k i s i n d e de s o n u c a ulaşılabilir. Basın yayın organlarına gelen kamuoyuna olur. duyurulursa, teşhir Önemli içtenlikle olan etkisiyle değerlendirilip, birlikte o k u y u c u l a r ı ve i z l e y i c i l e r i konunun yapılacağına ihbarlar işleneceğine, inandırmaktır. yapılabileceğini göstermektir. iyi gereken Onun için caydırıcı niyetle, herşeyin de neler Bu g ü v e n i n v e r i l m e s i temelin a t ı l m a s ı ş e k l i n d e de n i t e l e n d i r i l e b i l i r . D a h a s o n r a k i a ş a m a b u denetim ağını çalıştırarak yanlış girişimlerin nasıl önlendiğini göstermektir. Sonrası gelecektir. G e l e c e k olan nedir? Bence, önemli olan böyle bir kurulduğu, yurdun çevreye her k ö ş e s i n e zarar verenlerin yayılan üzerinde milyonlarca gözün imajını yerleştir mektir. O zaman, çevreyi kirletecek, zarar verecek herhangi bir tepkiyle iş y a p m a y ı p l a n l a y a n l a r , karşılaşmamak için geri olduğu ağın suçüstü yakalanıp, adım atacak, bir otokontrol k u r u l a b i l e c e k t i r . Her yatırım k a r a r ı n ı ç e v r e y e z a r a r v e r m e m e süzgecinden geçirme ihtiyacı duyacaklardır. Denetimin hedefi bu o l m a l ı d ı r . TEŞHİR-TÜKETİCİ ETKİSİ Denetim mekanizmasının işlemesi sağlıklı, objektif teşhir uygulaması gerektirir. Çevreyi kirletenler, bir kastedenler kamuoyu nezdinde teşhir edilerek baskı altında tutulabilirler. Tabii bu t e ş h i r işleminin ayrıntılı araştırma, işbirliği koşullarını içermesi şarttır. uzmanlarla Teşhir işleminin amacma ulaşması kuvvetli muhtemeldir. Çünkü, kirliliği yaratan firmalar piyasaya geniş oranda arzda b u l u n a n f i r m a l a r d ı r . Ve hiçbir z a m a n t ü k e t i c i t e p k i s i n i g ö z a r d ı e d e m e z l e r . T e ş h i r k o r k u s u bir y a n a , k e n d i l e r i n i n d a h a y e ş i l c i o l d u k l a r ı n ı ö n e s ü r e r e k p r o m o s y o n y a p m a l a r ı d a t ü k e t i c i et kisinin boyutlarını göstermektedir. B a s ı n a d ü ş e n g ö r e v , ç e v r e y i k i r l e t e n bu f i r m a l a r ı , y a n l ış uygulamalarından vazgeçinceye kadar sürekli ve tutarlı bir şekilde uyarmaktır. Yaratılan tahribat vurgulandıkça, girişilen işin kitlelere firmanın şey nelere malolacağı uzmanlarca buna dayanma gücü kalmayacaktır. sessiz çoğunluğun ezici yükünü anlatıldıkça Tek yapılacak hissetirmektir. Basın, buna muktedirdir. Başarıya ulaşacak silahları vardır. Yeter ki, iyi n i y e t o l s u n Ancak başlarken zaman şunu da v u r g u l a m a d a n s a ğ l ı k l ı bir d ü ş ü n c e hedeflenen geçemeyeceğim. yapısı kurmak noktaya varılabilir. İşe gerekir. Bu b a ğ l a m d a , g e r ç e k l e r i , peşinen kabul etmek gerekir. Sanayisiz O bazı kalkınma o l m a z . A n c a k ç e v r e y i k i r l e t e r e k g e l i ş e n s a n a y i n i n , ne ü l k e y e , ne d e o y o l l a p a r a k a z a n a n k i ş i l e r e f a y d a s ı o l a c a k t ı r . O h a l d e o r t a b i r y o l b u l u n a b i l i r . A r a b u l u c u l u k g ö r e v de b a s ı n ı n d ı r . ÖZENDİRME Çevre korumaya yönelik çalışmalar henüz tam anlamıyla k u r u m l a ş m a m ı ş durumda. Çevreci faaliyetler gönül işi olarak görülüyor. Sınırlı sayıdaki dernekler, vakıflar g e r e k e n i n çok azı üye g r u p l a r ı y l a h a r e k e t yine edebiliyor. olması Basın özendirme görevini yerine getirdiğinde, iki bakımdan g e l i ş m e görülebilir. Hem derneklere katılımı artırır. Hem de ç e v r e c i ç a l ı ş m a l a r a katılan kişilerin onore edil m e s i y l e , başkalarının da katılımı sağlanır. Ö z e n d i r i l m i ş olur lar. ÇEVRE KAVRAMLARINA YABANCILIĞI ÖNLEME, ALIŞTIRMA Ç e v r e k o r u m a k o n u s u n d a k i t l e s e l bir h a r e k e t başlatmak için b i r e y l e r i n b i l i n ç l e n d i r i l m e s i esastır. Ç ü n k ü , bir y a b a n c ı l ı k söz konusudur. Bugüne değin yeterince işlenmemiştir. Su, hava, gürültü kirlilikleri hakkında bilinmeyenler çoktur. Basın yayın organlarında bunlarla i l g i l i bir h a b e r veya araştırma d ü z e n l e n d i ğ i n d e a n l a ş ı l m a s ı güç, t e k n i k bir takım kavramlar ortaya çıkmaktadır. Ve, ister istemez, o k u m a m a , s e y r e t m e m e gibi eğilimler hem harcanan emeğin b o ş a g i t m e s i n e , hem de kamuoyunda istenen etkinin yaratılmaması sonucunu mektedir. ^ Kolibasili, olmasına getir en ç o k d i l e rağmen görülmektedir. hala getirilen "Bana unsurlardan birşey Desibel bazında gürültü olmaz" kirliliği birisi yaklaşımı ölçümleri açıklandığında yine okuyup, geçme tavrı yaygındır. Aynı ş e y , k e n t e su p o m p a l a n a n b a r a j l a r a f e k a l atıkların ( D ı ş k ı ) k a r ı ş t ı ğ ı bilinmesine Daha rağmen doğrusu gereken kıpırdatacak yetkililer, çıkamamakta, hiçkimsenin kılını gücü yoktur. siyasi organların uzun vadeli kıpırdatmamasıdır. çözümler Önlem uzantısı konumundan yerine, kısa göstermelik projeleri uygulamaya koymayı tercih alması vadeli, etmektedir. Kitlelerin bu kavramlara alışması, basın yayın organlarında tekrarlana tekrarlana günlük konuşmalara kadar g i r m e s i v e ne y a p ı l m a s ı g e r e k t i ğ i n i n b i l i n m e s i t a b a n d a n b a s k ı yaratacaktır. olayın Kitleler, okuduklarını duyduklarını vahametini anlayacak, tepkileri anladıkça, büyüyecek, sonuçta baskı unsuru olacaktır. Bunun için basının b ı k m a d a n , u s a n madan her haberde, araştırmada çevre korumayla kavramları açıklaması, tekrarlaması, neden sonuç kurarak beyinlere işlemesi başarıya ulaşmada ilgili ilişkilerini önemli rol oynayacaktır. ÖRGÜTLEME Kitlelerin koşul olarak Basının sesini duyurması kabul ediliyor. katkısı ne için ö r g ü t l e n m e l e r i Bu ö r g ü t l e n m e olabilir? Bu örgütlenme İ s t a n b u ' d a iki y e r l e ş i m b i r i m i n d e y a k ı n d a n bulduk. Gayrettepe Esentepe'liler güç Emekli birliği nasıl Subay yapıyorlar. olacak? modelini inceleme Evleri kesin fırsatı sakinleri Toplu ile temizlik k a m p a n y a s ı , ağaçlandırma gibi çalışmaları yanında semtlerin deki çevreye zarar verici tüm hareketlere karşı da direniyor l a r . Ş i m d i y e k a d a r k i ç a l ı ş m a l a r ı h e r iki m o d e l i n d e amacına ulaştığını gösteriyor. Yapılan iş, çevre sakinlerini sayıdaki insanı yaşadıkları çevreye duyarlı uygulamaya hale da onların getirip, birlikte en küçük karşı bir olumsuz koyması şeklinde ö z e t l e n e b i l i r . T ü m kent bu tür k ü ç ü k b i r i m l e r h a l i n d e , m a h a l l e veya site bazında, örgütlenebilirse varılmış olacaktır. arzulanan hedefe de Basına düşen haberlerle g ö r e v , bu tür g i r i ş i m l e r d e desteklemek, bulunanları her yeni ç a l ı ş m a l a r ı n ı duyurmak, neyi nasıl yaptıklarını açıkça anlatmak ve kitlelere bekliyorsunuz? Siz de y a p a b i l i r s i n i z " "Siz mesajını ne vermek. B u n u n l a b i r l i k t e , ö r g ü t l e n m e l e r i o r g a n i z a s y o n gibi bir işlevi de ü s t l e n e b i l i r . O l a y basın yayın o r g a n l a r ı n ı n t i c a r i h a y a t i y e t i bakımından da önemlidir. Çok sayıda insanın g a z e t e y e TV'ye veya b a ğ l a n m a s ı , hergün takip etmesi gibi bir a v a n t a j da sağlanmaktadır. F İ K İ R L E R İ T A R T I Ş M A Y A AÇMA Çevre koruma hususunda zaman zaman muhtelif g ö r ü ş l e r s a v u n u l m a k t a d ı r . Bir b i l i m a d a m ı " A " g ö r ü ş ü n ü , b i r başkası "B" görüşünü ortaya atmaktadır. Sonucunda da farklı projeler g e l i ş m e k t e , proje tartışmaları y ü z ü n d e n bir türlü işe başlanamamakta ve s ü r e k l i vakit kaybedilmektedir. Çöpün imhası konusunda olduğu gibi. T a r t ı ş m a l a r yıllarca s ü r d ü . Halen de s ü r ü y o r . Bir tecrübesi yaşanmasına rağmen yine sonuç alınmış Tartışmalar sürmektedir. Kamuoyu diğer gibi bu k o n u d a da tarafsızdır. Z o r u n l u Çünkü bilmemektedir. Gazetelerde kısıtlaması nedeniyle ancak ana hatlarıyla bunun için çalışılmakta, hazırlanan bundan da asıl kimse değildir. konularda olarak tatmin sayfa geçiştirilmekte, özü çıkarılmaya olmamaktadır. adamlarının duyduğu öfke, bıkkınlık da cabasıdır. Bilim Görüşleri sayfa sınırlamalarına kurban gittikçe susmayı tercih tedirler» olduğu tarafsızdır. yer alan haberler metnin facia etmek Basına düşen görev, tartışmaları ayrıntılarıyla vermeleri, hangi sistemin neden tercih edildiğini Denebilir k i , bu k a d a r okunmaz. Eğer çevre için herşey anlatmaktadır. yazıyı kim o k u y a c a k ? Hiçbir mubahtır görüşünü zaman kabul e d e r s e k , bu n o k t a d a b a s ı n ı n bir b a r d a k s u d a f ı r t ı n a k o p a r m a özelliğinden yararlanılabilir. Bu k o n u y a g e n i ş yer verilirse, o l a y a ne d e n l i ö n e m v e r i l d i ğ i g ö s t e r i l m i ş o l u r . B u g ü n e kadar ne y a p ı l d ı ğ ı , k i m i n ne ö n e r d i ğ i , h a n g i s o r u m l u l u k l a r ı aldığı açık açık karar verici d u r u m u n d a k i i n s a n l a r i ç i n c i d d i bir b a s k ı k u r u l a c a k t ı r . Hiçbir yazılıp, gösterilmelidir. O zaman yetkili daha sonra hesabını veremeyeceği projenin altına imza a t m a y a c a k , k o n s e n s ü s s a ğ l a y ı p , en u y g u n y o l u b u l m a y ı t e r c i h edecektir. Basının gücü tüm ağırlığıyla hissedilecektir. GEREKSİZ ÇEKİŞMELERİ ÖNLEME Gereksiz çekişmeleri önleme görevi, fikirlerin tartışmaya a ç ı l m a s ı y l a b a ğ l a n t ı l ı d ı r . B u r a d a b a s ı n ı n g ö r e v i , bir f i k r i s ı r f savunmuş olmak için s a v u n a n , g ü d ü m l ü , siyasi y e t e r l i bilgi ve b i r i k i m e s a h i p o l m a y a n k i ş i l e r i n önyargılı, ayıklanmasını sağlamaktır. E k r a n l a r d a , g a z e t e s a y f a l a r ı n d a sık sık r a s t l a n a n bu kişilerin bir biriyle ç e l i ş k i l i , bazı temel kuralları dahi b i l m e d e n yaptıkları açıklamalar, değerlendirmeler görüşleri savunanların Özellikle, belli kişilerin çıkar ilişkileri farklılığı gruplarının sergilenip, yazıldıkça da o r t a y a sözcüsü onlar çıkacaktır. durumundaki toplum cezalandırılınca aynı hevestekiler geri duracak, doğru tarafından çekilecektir. Basın, çevreyi ivme korumaya yönelik kazandıracaktır. Şu bir g e r ç e k t i r tartışmalar nedeniyle çok zaman olumlu çalışmalara ki T ü r k i y e , gereksiz kaybetmiştir. SON SÖZ Çevre şimdiye faaliyetlerine kadar yeterli hep ikinci planda ilgi g ö s t e r i l m e d i . kaldı. Kirliliği amacıyla alınmaya çalışılan önlemler zarar görmesi kak çıkar gruplarının makasına geldi. Mevzuat Koruma önlemek muhak değişiklikleri yılları aldı. Köklü önlemler siyasete kurban gitti. Şimdi geçmiş yılların da açığını kapatacak şekilde hızla hareket etmenin z a m a n ı g e l d i . Kilit g ö r e v l e r d e n birisi de b a s ı n ı n . Basın disini affettirmek zorunda... ken Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Görevler Nelerdir? Konulu, Basın Çalışan Herkese Açık İnceleme Eser Sahibi: Abdullah Nihan Eser Adı Düşen İşkolunda Yarışması Özdoğan Baloğlu : Çevre Kirliliğini Basına Düşen Önlemede Görevler ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEDE BASINA DÜŞEN G Ö R E V L E R GİRİŞ T ü m d ü n y a d a ve ö z e l l i k l e T ü r k i y e gelişmekte boyutlara gibi endüstrisi olan ülkelerde, çevre kirliliği giderek yeni tehlikeli ulaşmaktadır. D ü n y a n ı n her ü l k e s i n d e o l d u ğ u gibi T ü r k i y e ' d e de ç e v r e ile i l g i l i s o r u n l a r , ancak kirlenmenin çok büyük boyutlara v a r ı p , insan sağlığını çok kısa sürede tehdit eder hale mesinden sonra başlamıştır. güncellik Ancak kazanmaya bu g ö s t e r i l e n ve gel ilgi görmeye i l g i , en f a z l a olayların b o y u t l a r ı n ı n s a p t a n m a s ı ş e k l i n d e o l m a k t a ve s o r u n u n ç ö z ü m ü için sağlıklı ve kalıcı öneriler getirilmemektedir. İ n s a n t a r a f ı n d a n ve i n s a n a b a ğ l ı o l a r a k ü r e t i l e n materyallerin doğrudan veya dolaylı olarak kirlettiği kendini yenileyecek zaman bulamamakta, bunun d ü n y a g i d e r e k y e ş i l ve m a v i d e n tüm çevre, sonucunda uzaklaşmaktadır. Aslında çevre sorunlarını birey olarak farketmek ve çaba göstermek de s o r u n u n yaklaşımlar olarak çözümü için çok g e r ç e k ç i görünmektedir. Çevre ve kalıcı kirlenmesi s o r u n u n u n kalıcı ve s ü r e k l i bir ç ö z ü m e k a v u ş t u r u l m a s ı y o l u n daki yeterli gücün ve k a m u o y u n u n o l u ş t u r u l m a s ı s a f h a l a r ı n d a en b ü y ü k s o r u m l u l u k ise, b a ş l ı c a g ö r e v i t o p l u m u mek, bilinçlendirmek kuruluşlarına ve düşmektedir. haberdar etmek bilgilendir olan basın Bu i n c e l e m e n i n de k o n u s u olan " Ç e v r e n i n Konusunda Basma Düşen Görevler" üzerine Korunumu saptamalarımızı s u n m a d a n ö n c e , ü l k e m i z d e k i m e v c u t d u r u m a bir gözatarak, y a p ı l a n ve y a p ı l m a s ı g e r e k e n l e r k o n u s u n d a bir fikir v e r m e y e çalışacağız. Konusu temel anlamda çevre-basın ilişkileri olan bu in c e l e m e d e , ç e v r e o l g u s u n u n çok g e n i ş bir a l a n a yayıldığının bilinciyle, için sadece konunun basın özünden boyutu uzaklaşmamak ele a l ı n m a y a çalışılmıştır. celemenin bahsedilen nedenlerden dolayı eksiksiz s a v u n m a k s a n ı r ı z ki p e k d o ğ r u o l m a y a c a k t ı r . olayın Bu in olduğunu İncelememizle s a d e c e o l a y l a r ı a ç ı k ç a o r t a y a k o y m a ve b i r k a ç ö n e r i g e t i r m e ş e k l i n d e bir i d d i a m ı z o l a b i l i r . B a s ı n ı n ç e v r e ile o l a n i l i ş k i l e r i n i v e ç e v r e y e katkılarından ilişkilerinin sözetmek boyutlarını düşüncesiyle için ortaya öncelikle koymak olabilecek "basın- çevre doğru olacaktır" b u ç a l ı ş m a y ı iki a n a b a ş l ı k a l t ı n d a toplamayı uygun bulduk. İlk b a ş l ı k o l a n " M e v c u t D u r u m v e B a s ı n ı n ç e v r e i l e o l a n i l i ş k i s i " b ö l ü m ü n d e , b a s ı n ı n bir i ş l e t m e k u r u l u ş u o l a r a k , iletişim kurumu görevlerini yerine olarak getiren ve bir bilgilendirme/bilinçlendirme kuruluşlar olarak çevre ile olan ilişkilerini irdelemeye çalıştık. İ k i n c i b ö l ü m d e ise y u k a r ı d a b a h s e d i l e n üç a y r ı k o n u m u n da çevreye verdiği/vereceği zararları saptayarak bunları nasıl telafi edebileceği konusundaki görüşlerimizi dile getirdik. Bu iki a n a b a ş l ı k a l t ı n d a s u n u c a ğ ı m ı z konular elden geldiğince incelememizde detaylandırılmaya çalışılmıştır. O l a s ı k a p s a m dışı k o n u l a r a g i r i ş l e r i ve k a p s a m içi k o n u l a r d a olması ihtimali kaygısından bulunan eksikliklerin, kapsam kaynaklandığını bildirmekte dışına çıkma de a y r ı c a yarar görmekteyiz. Kuşkusuz kuruluşlara zaman çevrenin korunumu büyük sorumluluklar halkın bilinçlendirilmesi konularında büyük konusunda tüm düşmektedir. ve k a m u o y u kişi Ancak ve her oluşturulması bir g ü c e s a h i p olan g ö r ü n t ü l ü , s e s l i ve yazılı b a s ı n bu k o n u d a b a ş ı ç e k m e l i ve ö r n e k o l m a l ı d ı r . Bu i n c e l e m e d e arasındaki ülkemizdeki basın organları ve ilişki ortaya konulmayacaktır. Çünkü bu çevre ilişki b u g ü n e k a d a r d e r i n l e m e s i n e bir i l e r l e m e k a y d e t m e m i ş t i r . n e d e n l e y a p ı l a c a k olan s a d e c e A v r u p a ve A m e r i k a ' d a k i zer durumlar gözönüne alınarak Bu ben uygulanabilecekleri sıralamaktır. Çalışmanın s o n u n d a yer alan iki ö z g ü n Basın-Çevre k a m p a n y a s ı y l a da o l a y a yeni bir y a k l a ş ı m , en a z ı n d a n boşa g i d e n p r o m o s y o n l a r ı n ç e v r e y e adapte e d i l m e s i k o n u s u n d a bir fikir verilmeye çalışılmıştır. 1.BÖLÜM M E V C U T DURUM VE BASIN-ÇEVRE İLİŞKİSİ ü l k e m i z d e , pekçok bölge ve şehirde artan e n d ü s t r i l e ş m e ve çevre k o r u m a s ı n m büyük boyutlara gözardı edilmesiyle çevre kirlenmesi ulaşmaktadır. U ş a k ilinin e n d ü s t r i s i n d e k i hızlı g e l i ş m e y e p a r a l e l o l a r a k kirlilikte Türkiye'de 23.sıradan 8.sıraya yükseldiğini s ö y l e r s e k s a n ı r ı z ki e n d ü s t r i l e ş m e üe k i r l e n m e a r a s ı n d a k i hız paralelliğini gözler önüne sermiş olabiliriz. B i z c e b a s ı n ı n ç e v r e ile o l a n i l i ş k i s i i k i a n a b a ş l ı k a l t ı n d a toplanabilir. Bunlardan verdiği birincisi zararlardır. basının Bu z a r a r l a r bir i ş l e t m e olarak da iki alt b a ş l ı k çevreye altında t o p l a n a b i l i r . B u n l a r d a n ilki a) Bir i ş l e t m e o l a r a k b a s ı n k u r u l u ş l a r ı n ı n v e t e s i s l e r i n i n çevreye verdikleri zararlar, b) Faaliyet alanlarının ve k o n u l a r ı n ı n çerçevesinde çevreye verdikleri zararlardır. İ l i ş k i n i n i k i n c i a n a b a ş l ı ğ ı ise b a s ı n ı n b i r h a b e r verme bilinçlendirme miysonu yüklenmiş olmasından dolayı insanlar üzerinde ilgilidir. yaratacağı etki ile kamuoyu oluşturma görevi ile Y u k a r ı d a s ö z ü e d i l e n t ü m bu f a a l i y e t l e r incelemenin i l e r i k i b ö l ü m l e r i n d e y e r a l a n "Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Düşen Görevler'* b a ş l ı ğ ı a l t ı n d a t o p l a n m ı ş t ı r . Basının ç e v r e ile olan b i r i n c i l i l i ş k i s i , bir k u r u l u ş v e t e s i s ler b ü t ü n ü olarak bizzat kendi atıklarının çevreye zararlarının giderilmesi verdiği konusudur. Basının, t ü m d a n y a d a iletişim e n d ü s t r i s i ü r ü n l e r i ile hiz met veren ya yararlananların konusunda da bu da diğer duyarlılık endüstrinin endüstrilerde göstermeleri hizmetlerinden olduğu gibi artık zorunlu çevre bir hale gelmiştir. Dünyada iletişim endüstrisi ses ve görüntü kirliliğinin yanı sıra atıklarla da kirlenmeye yolaçmaktadır. Genel anlam da iletişim endüstrisinde kullanılan maddeler, kimyasal ürünler ve işlemler ( m ü r e k k e p , boya, vb.) enerji, kağıt, plastik ve diğer katı maddeler doğayı kirletmektedir. Sözü edilen atıklar ve kirletme ş e k i l l e r i n i n basın-yayın yoluyla da çevreyi standartsız cihazlarla yayın yapan radyo ve TV halk sağlığını Ülkemizde bozmakta kirletmektedir. ve ses kirliliği yanı sıra, Sağlıksız ve kuruluşları yaşatmaktadır. son iki yılda sayıları inanılmaz boyutlara varan radyo ve TV'ler konusuna da ileriki bölümlerde değinilecektir. Ç e v r e ile ilgili p r o g r a m l a r a ve b ö l ü m l e r e a n c a k s o n iki yıldan bu y a n a y a y ı n içeriklerinde yer veren olayların takibi ve d e ğ e r l e n d i r i l m e s i yeteri kadar aktif olamamaktadır. Basın, olaylarına çevre basın, konusunda ve çevre koruma bugün kanımızca ile ilgili k u r u l u ş l a r a s a d e c e s e m p a t i ile b a k m a k t a , a n c a k ç e v r e o l a y ı basın tarafından tam olarak sahiplenilmektedir. 2.BÖLÜM ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ B A S I N A DÜŞEN Mevcut durumu ortaya ÖNLEMEDE GÖREVLER koyduktan sonra çevre k o r u n m a s ı y l a i l g i l i b a s ı n a d ü ş e n g ö r e v l e r i iki b a ş l ı k altında toplayabiliriz. 1 .Birincil Bu Görevler: görevler, basının bir tesisler düşünüldüğünde yapılması gereken işlemleri bütünü olarak kapsamaktadır. Bu b ö l ü m de i k i a l t b a ş l ı ğ a a y r ı l ı r . a) Ü r e t i m t e s i s i o l a r a k b a s m a d ü ş e n g ö r e v l e r b) Ü r e t t i ğ i ü r ü n d o l a y ı s ı y l a ü z e r i n e d ü ş e n g ö r e v l e r 2. İ k i n c i l G ö r e v l e r : Bu b ö l ü m d e b a s ı n a d ü ş e n g ö r e v l e r , b a s ı n ı n d i ğ e r işlet m e l e r d e n f a r k l ı o l a r a k y ü k l e n d i ğ i m i s y o n ile i l g i l i g ö r e v l e r d i r ki, bu da ağırlıklı olarak haberdar etme/bilgilendirme k o n u l a r ı n ı kapsar» Birincil Görevier a) Ü r e t i m t e s i s i o l a r a k b a s ı n a d ü ş e n g ö r e v l e r Çevre kirliliğini önlemede basına düşen ilk görev, i ş l e t m e o l a r a k d ü ş e n g ö r e v l e r d i r . Bu g ö r e v l e r b i r i ş l e t m e v e t e s i s l e r b ü t ü n ü o l a r a k basın ve i l e t i ş i m e n d ü s t r i s i n i n o l d u ğ u atık ve k i r l e t m e m a d d e l e r i n i n k u l l a n ı m ı en a z a m e s i v e t o p l u m a bu y ö n ü y l e ö r n e k o l m a s ı d ı r . neden indir G ö r ü n t ü ve ses kullanımının i l e t i ş i m a l a n ı n d a yolaçtığı k i r l e n m e y i bir k e n a r a b ı r a k a r a k o l a y a b a k t ı ğ ı m ı z d a , iletişim teknolojisine rahatça görebiliriz. ait d i ğ e r atıkların yarattıkları Hizmet ve mal ü r e t i m i n d e kirliliği basın endüstrisinin kullandığı kimyasal maddeler, enerji, k a ğ ı t v e plastik gibi belli başlı kirleticilere karşı alınmakta olan ve alınabilecek önlemleri şöyle özetleyebiliriz: Basım i ş l e r i n d e ç e v r e y e h a v a ve su gibi atıklar bırakılır. Ancak bu konuda basım endüstrisinde kullanılan atıkların azaltılabilmesi gibi sonuçlar verecek kimyasal uygulamalara tüm d ü n y a d a y ö n e l i n m e k t e d i r . Ülkemiz için de böyle bir m o d e l düşünülebilir. Asıl sorun katı atıklar sorunudur. Batılı ülkelerde bile çevre kirliliğini ortadan kaldırmada yararlanılan katı atık i m h a t e s i s l e r i n i n sayısı g e r e k e n d e n azdır. Öte yandan yenilerinin y a p ı l m a s ı için y e t k i l i l e r d e n izin a l ı n m a s ı n d a b ü y ü k z o r l u k l a r l a karşılaşılmaktadır. özel çöplüklerde uygulamaya Yakılma imkanı bulunmayan saklanmaktadır. gidilebilir. Ancak Ülkemizde sorun çevre kirliliğinin ise de bu tip bir atıklar atıkların saklanabileceği yerlerin azalmasıdır. ve atıklar çözümlenmesinde çoğaldıkça Kağıt kağıdın yeniden kullanılabilmesini imkan veren teknikler günümüzde yaygınlaşmaktadır. Yeniden kullanım oranlarına diğer ülkelerde de durumun pek atıkları giderek bakıldığında parlak olmadığı g ö z l e n m e k t e d i r . Y e n i d e n kullanım oranının en y ü k s e k o l d u ğ u ülke J a p o n ya 'da kullanım bu o r a n % 4 7 ' d i r . ortalaması %36 Avrupa'da civarındadır. Öte ise yandan yeniden kağıdın y e n i d e n k u l l a n ı m ı n ı n g e t i r d i ğ i b i r d i ğ e r s o r u n d a d a h a ç o k lif gerekliliği kağıdın olarak karşımıza çıkmaktadır. yeniden kullanımı halinde olmaktadır. den Bunun kalitesi yanında de Kağıdın yeniden kullanım için t o p l a n ı p geçirilmesi de maliyeti olumsuz yönde düşük işlemler etkilemektedir. A n c a k ü l k e m i z kağıt ve d o l a y ı s ı y l a o r m a n r e z e r v l e r i g ö z ö n ü n e a l ı n d ı ğ ı n d a en u y g u n h a r e k e t i n a n c a k k a ğ ı t l a r ı n yeniden dönüşümün (Recycle) toplanarak gerçekleştirilmesi olduğu görülecektir. Basının birincil k o n u m u y l a ilgili yapılabilecek işler bizce ö n c e l i k l e b u n l a r d ı r . Bu u y g u l a m a l a r a ek o l a r a k k a ğ ı t v e o r m a n rezervlerinin tasarruflu kullanımını teşvik edici kampanyalara gidilebilir. Ama öncelikle basının, basılı tüm ürünler arasındaki a n l a m s ı z s a v a ş ve y a r ı ş l a r d a n k e n d i n i k u r t a r m a s ı g e r e k m e k tedir. Geçtiğimiz eden "Ansiklopedi yaratmış, aylarda yaşanan SEKA'nın ve etkileri S a v a ş ı " iç p i y a s a d a kapasite halen kağıt artırımına devam sıkıntısı rağmen talebi k a r ş ı l a y a m a m a s ı s o n u c u kağıt ithaline, d o l a y ı s ı y l a f i y a t l a r d a yükselmelere neden olmuştur. Fazladan üretilen her bobin kağıdın b i r k a ç ağaç o l d u ğ u d ü ş ü n ü l ü r s e ve İ s t a n b u l gibi kişi b a ş ı n a bir m e t r e k a r e alan d ü ş e n ş e h i r l e r o l d u ğ u gözönüne a l ı n ı r s a s a v u r g a n l ı ğ ı n b o y u t l a r ı s a n ı r ı z ki d a h a iyi anlaşılır. ( K a ğ ı t t o p l a n m a s ı ile i l g i l i k a m p a n y a t a s l a ğ ı m ı z e k t e d i r . E K ; 1 ) b) Ü r e t t i ğ i ü r ü n d o l a y ı s ı y l a b a s ı n a d ü ş e n Basın yaptıkları organ ve kuruluşları, tesis yayınlarla da bir görevler: atıklarının anlamda çevre yanı sıra kirliliği yaratmaktadırlar. Son iki y ı l d a sayıları hızla artan ve teknolojik olarak standarttan yoksun bulunan özej radyo ve TV k a n a l l a r ı , yaptıkları yayınlarla ses ve g ö r ü n t ü meydana kirliliği getirmektedirler. Özellikle özel r a d y o ve T V ' l e r i n şehrin her y e r l e ş t i r d i k l e r i v e r i c i ve a n t e n l e r i n d e n y a y d ı k l a r ı halkın sağlığını bozdukları, Avrupa'da deneylerle tarafına dalgalarla ispatlanmış bir g e r ç e k t i r . Ülkemizde ise bu y e n i i s t a s y o n l a r , birbirlerinin çıkış g ü ç l e r i n i b a s t ı r a b i l m e k için hergün d a h a g ü ç l ü v e r i c i l e r dev r e y e s o k m a k t a d ı r l a r . B a s ı n a bu k o n u y l a i l g i l i d ü ş e n g ö r e v i s e radyo-televizyon kanununun çıkmasını beklemeden, a r a l a r ı n d a a n l a ş a r a k o r t a k bir çıkış g ü c ü b e l i r l e m e k v e i n s a n s a ğ l ı ğ ı n ı e t k i l e m e y e c e k d ü z e y d e o l a n bu g ü ç t e n yayınlarını sürdürmektir. Ç ı k m a ihtimali b u l u n a n ama her g e ç e n gün çıkış g e r i a t ı l a n bu k a n u n u b e k l e m e d e n s t a n d a r d ı n tarihi belirlenmesi, basın kuruluşları arasında gerçekleşmesi mümkün olabilecek o l a y l a r d a n b i r i d i r . Bu k o n u d a a t ı l a c a k i l k a d ı m , T V v e r a d y o vericilerinin, yerleşimin yoğun olduğu alanlardan boş alan lara kaydırılması olabilir. Basının İkincil Görevleri Basının çevrenin k o r u n m a s ı ile ilgili i k i n c i l görevleri, doğrudan çalışma konularına yönelik görevlerdir. Basın organlarının kuruluş i l k e l e r i , olaylar ve g e l i ş m e l e r sırasındaki temel hakkında toplumu amaç ve haberdar etmek, bilgilendirmek ve k a m u o y u o l u ş t u r m a k t ı r . Basın, bu m i s y o n u n u ç e v r e k o n u s u n d a halkı b i l i n ç l e n d i r m e k ve o l a y l a r a d i k k a t ç e k m e k y o l u y l a k u l l a n a b i l i r ve k u l l a n m a l ı d ı r . Y a y ı n l a d ı k l a r ı h a b e r , y o r u m ve f o t o ğ r a f l a r l a b a s ı n , ç e v r e konusuna halkın dikkatini çekmeli, konuya duyarlılığını hiçbir z a m a n y i t i r m e d e n ç e v r e y l e i l g i l i her t ü r l ü o l a y ı n d e s t e k ç i s i v e takipçisi olmalıdır. Hemen hemen her konuda gerekli gereksiz birçok p r o m o s y o n a giren b a s ı n , çevre k o n u s u n a da e ğ i l e r e k devam ettirdiği kampanyalarının bir b ö l ü m ü n ü zaten de bu olgu üzerinde yoğunlaştırmalıdır. (Örnek kampanya EK;2) G ü n ü m ü z i n s a n ı ne k a d a r s a ğ l ı k s ı z v e k i r l i b i r çevrede y a ş a d ı ğ ı n ı n h e n ü z b i l i n c i n d e d e ğ i l d i r . Bu b i l i n ç a n c a k y a z ı l ı , sesli ve g ö r ü n t ü l ü aydınlatmasıyla basının destek vermesi organları s a y f a l a r ı n ı b i r ç o k k o n u y a a y ı r m a k t a d ı r . F a k a t bu sayfalarda konulardan birçoğu gerektiği Yazılı insanları basın yeralan sağlanabilir. ve çok daha önemli kadar hatta olan hiç yer çevre konusuna ayırmamaktadır. K a m u o y u ü z e r i n d e ö n e m l i bir g ü c e s a h i p olan b a s ı n , s a y f a l a r ı arasında çevre konusuna özel bir y e r ayırarak bu konuda yapabileceği bir başka bilinçlenmeye katkıda bulunabilir. Çevre konusunda basının uygulama da dergi çıkarmak olabilir. Ülkemizde bulunan büyük yayın grubu son aylarda birbirleriyle üç adeta yarışırcasına çok sayıda dergiyi piyasaya çıkarmışlardır. Bu d e r g i l e r e b a k ı l d ı ğ ı n d a ise ç e v r e k o n u s u n u ele a l a n bir ginin olmadığı dikkat çekmektedir. Oysa böylesine der güçlü y a y ı n g r u p l a r ı i ç i n az t i r a j l ı d a o l s a b i r ç e v r e d e r g i s i ç ı k a r m a k herhalde çok güç değildir. Basın organlarının çevreye katkı sağlamak ve çevre k o r u n u m u n a hizmet eden firmaları t e ş v i k e t m e k a m a c ı y l a , bu f i r m a l a r a r e k l a m f i y a t l a r ı n d a özel bir i n d i r i m sağlayabilir. V e y a b u i n d i r i m m i k t a r ı ç e v r e ile i l g i l i b i r v a k ı f a ilgili amaçlar doğrultusunda kullandırılabilir. aktarılarak SONUÇ Ülkemizde ilişkisinin mevcut duruma bakıldığında, diğer ülkelere oranla basın-çevre yeterli derinliğe kavuşmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Ü z e r i n d e yaşadığımız d ü n y a ve ülkemiz her g e ç e n gün d a h a f a z l a k i r l e n i r k e n , b u n a seyirci kalan ve h a r e k e t e g e ç i r i c i tepkiyi geliştiremeyen çıkabilecek her türlü kesimler içinde, ortaya çıkan kötü d u r u m d a , s o r u m l u l a r veya arasında b a s ı n h e r z a m a n ilk s ı r a l a r d a y e r a l a c a k t ı r . Ç ü n k ü b a s ı n i n s a n s a ğ l ı ğ ı n ı i l g i l e n d i r e n her t ü r l ü k o n u d a g e r e k l i u y a r ı y ı y a p m a k ve k a m u o y u o l u ş t u r m a k görevlerini asli vazifeleri almıştır ve bunu yerine g e t i r e c e ğ i v a a d i n d e arasına bulunmuştur. Asıl o l a r a k ç e v r e n i n k o r u n m a s ı n d a t o p l u m d a her k u r u m , k u r u l u ş ve k i ş i y e ö n e m l i g ö r e v l e r d ü ş m e k t e d i r . A n c a k b a s ı n , e l i n d e b u l u n d u r d u ğ u güç ve kirliliğe y o l a ç a n dolayı, diğer kurum, kuruluş tekniklerinden ve o l u ş u m l a r d a n daha fazla konunun üzerine eğilmek zorundadır. Sonuç o l a r a k bu i n c e l e m e d e basının çevre kirliliğini ö n l e m e k için y a p a b i l e c e k l e r i n i sıralamak g e r e k i r s e ; a) B a s ı n ö n c e s a n a y i t e s i s l e r i n e b a ğ l ı b i r k u r u m kendi atıklarını asgari zarar derecesine k u r u l u ş l a r ı n bu y ö n d e k i u y g u l a m a l a r ı n ı g e t i r e c e k ve şehrin ve d ü z e n l e m e l e r i dışına taşıyacak gerçekleştirerek, ve f r e k a n s konular gözönünde bulundurularak diğer destekleyecek, b) S e s l i v e g ö r ü n t ü l ü y a y ı n o r g a n l a r ı g e r e k e n yenileme olarak tahsisi teknolojik vericilerini sağlıkla yenilenecek. ilgili c) Basın, yayınlarındia özel işleyiş çevre sayfalar ve ilke ve olaylarının programlarla kalmasını sağlayacak, amaçları üzerine daha fazla konunun gerekirse doğrultusunda çevre devamlı eğilerek, gündemde konusunda zararlı ü r e t i m y a p a n t e s i s l e r i n ve k i ş i l e r i n yayın y o l u y l a t e ş h i r melerini sağlayıp, özetle konuyla ilgili kamuoyu sürekliliği edil oluşturarak sağlayacaktır. Bu i n c e l e m e y l e ç e v r e v e b a s ı n a r a s ı n d a k i t e m e l n o k t a l a r ve işbirliği konularına değinilmiştir. Ancak daha önce belirttiğimiz gibi olayın boyutları çok büyük, kapsamı o l d u k ç a geniştir. Ancak burada bahsi geçsin veya geçmesin, basına çevre k o n u s u n d a çok büyük sorumluluklar d ü ş m e k t e d i r . Umarız ki k e n d i n i h e r g ü n y e n i l e m e ç a b a ve i d d i a s ı n d a o l a n T ü r k b a s ı n ı , bizim b u r a d a sözünü ettiğimiz pekçok olguyu o r t a y a çıkarır ve bize yapılacak işbirliğinin bu k a d a r sınırlı k a l m a s ı n a izin v e r m e y e c e k l e r i n i ispat eder. kalmayacağını, 1.KAMPANYA Gazete karşılığı gazete kampanyası Bu kampanya ile gazeteler veya tüm basılı yayın o r g a n l a r ı , hem tirajını artıracak hem de kağıdın g e r i k a z a n ı m ı k o n u s u n d a bir a d ı m d a h a a t a r a k ç e v r e korumasına katkıda bulunacaklardır. K a m p a n y a g a z e t e v e y a d e r g i l e r i n bir ay b o y u n c a üç e s k i sayısını getirene bir t a n e günlük gazete vermesi şeklinde gerçekleştirilecek, toplanan kağıtlar SEKA'ya satılarak geliri yine ç e v r e y l e ilgili bir k u r u l u ş a d e v r e d i l e c e k . Böylece; a) G a z e t e l e r yükseltecek, eski sayılarını toplayarak reklam gelirlerinde de hem muhtemel tirajını bir s a ğ l a y a c a k , bu a r a d a kağıdın d ö n ü ş ü m ü d o l a y ı s ı y l a artış israfını ö n l e m e d e bir a d ı m a t a c a k , b) T o p l a n a n k a ğ ı t l a r ı n S E K A ' y a s a t ı l m a s ı s o n u c u n d a b i r gelir elde edilerek çevre koruma konusunda faaliyet gösteren bir v a k ı f a v e y a d e r n e ğ e k a t k ı d a b u l u n a c a k ; c) K a m p a n y a s ı r a s ı n d a y a p a c a ğ ı r e k l a m v e duyurularla da insanlarda çevre bilincinin y e r l e ş m e s i n e katkıda b u l u n u p , g ü n d e m d e kalmasında etkili olacak. 2.KAMPANYA Pet Şişe Karşılığı Gazete (Veya dergi) Kampanyası Bu k a m p a n y a ile a m a ç ; h e m t o p l u m a p l a s t i ğ i n doğaya v e r d i ğ i z a r a r l a r ı a n l a t m a k , hem de b i r a z o l s u n bu m a d d e l e r i n toplanmasına yardımcı olmaktır. Kampanya şehrin merkezi üç v e y a dört yerinde g a z e t e l e r i n s t a n d k u r u p , iki pet ş i ş e k a r ş ı l ı ğ ı n d a bir gazete veya dergi vermesi şeklinde günlük yapılabilir. Bu k a m p a n y a d a v e r i l e c e k 5-10 bin g a z e t e v e y a d e r g i n i n de b ü y ü k basın k u r u l u ş l a r ı için çok külfetli olmayacaktır. Basılı yayınlar verilirken beraberinde plastiğin d o ğ a y a verdiği z a r a r l a r ı n ı a n l a t a n bir kitapçık d a v e r i l e b i l i r . Diğer bir y ö n t e m de b i r d e n f a z l a basın kuruluşunun b i r a r a y a g e l e r e k b u k a m p a n y a y ı y ü r ü t m e l e r i d i r ki b u ç o k d a h a e t k i n bir k a m p a n y a olur. YARARLANILAN KAYNAKLAR - Yapı Dergisi, Şubat 1993 - B i z i m Ş e h i r H a b e r l e r i , IVlayıs 1 9 9 2 - Nokta D e r g i s i , 24 Ocak İ993 - Dünya Gazetesi, Kimya Dosyası, 7 Aralık 1992 - M a d e n D e r g i s i , Ocak 1993 - M i l l i y e t G a z e t e s i , 21 O c a k 1 9 9 3 - İstanbul ve Çevre S o r u n l a r ı , İTO Y a y ı n l a r ı , 1991 Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Görevler Nelerdir? Konulu, Basın İ ş k o l u n d a Çalışan Herkese Açık İnceleme Yarışması Eser Sahibi : Asiye Koray Düşen Bendon Basın ve yayın gelişim bu s e k t ö r ü n alanındaki baş sosyal, siyasal döndürücü ve teknolojik ekonomik alandaki yeri, görevleri, sorumlulukları, işlevi gibi hususlara da yeni boyutlar, anlamlar kazandırmıştır. Ç a ğ ı m ı z bir kitle i l e t i ş i m çağıdır ve esas o l a r a k hizmet s e k t ö r ü içinde yer alan basın artık s a d e c e bir h a b e r t o p l a m a verme aracı değildir. Çağdaş dünya, ulaştığı teknolojik s e v i y e , e l d e e t t i ğ i g ü ç , t o p l u m d a k i y e r i ile b a s ı n a i d e a l o l a r a k temel konularda kimi sorumluluklar yükler. Çevre de esas o l a r a k bu t e m e l k o n u l a r d a n b i r i d i r . D o l a y ı s ı y l a d a bu a l a n d a her türlü g i r i ş i m i n , y a p ı l a n - y a p ı l m a y a n ç a l ı ş m a l a r ı n v b . basın için sadece bir haber malzemesi olmasının ötesinde bir anlamı, işlevi bulunması gerekmektedir. Çevre ile ilgili hususlar siyasetten, ekonomiye, sanayileşmeden, tarıma, turizme, spora kadar hemen her alanda çeşitli yönleriyle bulunmaktadır. Öte yandan herkesin b i r y ö n ü y l e , ş u y a d a bu ö l ç ü d e s o r u m l u l u ğ u n u n d a o l d u ğ u b i r k o n u d u r . Böyle olunca basın da ş ü p h e s i z kendine d ü ş e n i yap makla yükümlüdür. Genel topluma toplumun olarak basına düşen tanıtmak, bireyleri oluşmasına görev de çevre bilgilendirmek, katkıda bulunmak, konusunu duyarlı komuoyu çalışmaları teşvik etmek, izlemek, gözetlemek, bunlar günümüzde hizmet gazeteciliği kavramının de y a p ı l m a s ı g e r e k e n l e r d i adına sorgulamak, g e r e k i r s e t e ş h i r e t m e k ve k a m u o y u y a r a t m a k t ı r . Öte bütün bir ortaya yandan çıktığı ve basın böyle bir g a z e t e c i l i ğ i ç e v r e k i r l i l i ğ i ile m ü c a d e l e k o n u s u n d a b i r m o d e l olarak uygulamaya sokabilecek güçtedir. B a s ı n ı n ç e v r e k i r l i l i ğ i ile m ü c a d e l e d e yerine getirebilmesi konuda için, bir p o l i t i k a her ş e y d e n belirlemiş kendine önce düşeni kuruluşların olmaları gerekiyor. Çevre k o n u s u n u n d ü n y a n ı n en ö n e m l i g ü n d e m m a d d e l e r i n d e n olduğunu kabul ediyorsak, basın kuruluşlarının da p o l i t i k a l a r ı i ç i n e a n a h a t l a r ı ile ç e v r e k o n u s u n u d a bu biri yayın almaları kaçınılmazdır. Son 10 y ı l d a basında büyük ölçüde g i d i l i r k e n , çevre k o n u s u n d a bunun pek uzmanlaşmaya gerçekleşmediğini g ö r ü y o r u z . H a l b u k i ç e v r e de a y n ı p o l i s - a d l i y e , m a g a z i n , s p o r , e k o n o m i m u h a b i r l i ğ i gibi u z m a n l a ş m a i s t e y e n bir daldır. Z i r a , yerel, ulusal ve uluslararası düzenlemeleri, yasaları, sözleşmeleri, deklarasyonları, bakanlığı, onlarca dernek, e n s t i t ü ve a r a ş t ı r m a k u r u l u ş l a r ı , g ö n ü l l ü g r u p l a r ve v a k ı f l a r ı ile ç o k g e n i ş bir y e l p a z e d e v a r o l a n bir k o n u d u r . Ö t e y a n d a n ç e v r e k i r l i l i ğ i n e yol açan ö y l e s i n e çok e t k e n vardır ve b u n l a r l a mücadele etmenin öylesine değişik yönleri bulunmaktadır ki, u z u n , orta ve kısa v a d e d e kirliliğin yaratacağı etkilerden, neler yapılmalıydı, neler yapılabilir, önlemler nedir, teknolojik g e l i ş m e l e r ne d ü z e y d e d i r v b . k o n u n u n b ü t ü n b u y ö n l e r i n i n v e dengelerin muhabir tarafından makul ölçülerde bilinmesi g e r e k i r . A n c a k bu t a k d i r d e m u h a b i r bu a l a n d a k e n d i n e d ü ş e n i yapabilecektir. Bütün bu a y r ı n t ı l a r çerçevesinde, çevre konusunu dağınıklıktan Yani, belli konusunu bir plan gündeme kurtarmak çerçevesinde, getirmeli, takip basın kuruluşları, durumundadırlar. düzenli olarak e t m e l i ve çevre koordineli ç a l ı ş m a l ı d ı r l a r . M u h a b i r l e r i n ve f o t o m u h a b i r l e r i n mesi dışında, sağlanmalıdır. olarak, köşe yazarlarına malzeme yönlendiril verilmesi Halen muhabirlerin kimi z a m a n turizmle kimi zaman belediye çalışması içinde, kimi de ilgili zaman magazin yaparken konuyu işlediklerini, basın organlarında da rastgele ve detay olarak yer aldığına tanık oluyoruz. D o l a y ı s ı y l a , y a p ı l a c a k o l a n , çevre kirliliği s o r u n u n u n bir takım başka haberlerin arasından ayrıntısı olmaktan ve "genel" konular çıkartmaktır. Özetle, basın organlarının, belirli günleri, belirli sütun ya da sayfaları çevre oluşturarak, uzmanlaşmış ile bu k o n u d a k i görülebilir. konusuna ayırmaları, belirli muhabirleri konuya ç a b a l a r a ö n e m l i bir katı Daha da ileriye giderek gibi... kamuoyunun politikalar yöneltmeleri sağlayabileceği avukatınız, doktorunuz da katılımının sağlanabileceği köşeler oluşturulabilir. Yukarıdaki basının çevre hususların gerçekleştirilmesi k i r l i l i ğ i ile m ü c a d e l e d e k i ile rolünü şu birlikte başlıklar altında toplayabiliriz: Bilgilendirme - Eğitim Bilgilendirme basının başlıca görevlerinden biridir. Ç e v r e k i r l i l i ğ i ile m ü c a d e l e n i n k a z a n ı l m a s ı i ç i n ö n c e l i k l e t o p l u m u n her k e s i m i n i n bu k o n u d a b i l g i l e n d i r i l m e s i T o p l u m u n kimi kesimlerinde çevre bilincinin gerekir. oluşmadığı ya da bunun istenilen düzeyde olmadığı açık seçik ve b i r e y l e r i n b i l g i l e n d i r i l m e y e ihtiyacı olduğu ortadadır görülmektedir. Nitekim çevre kirliliğine yönelik mücadeleler sırasmda, vatand a ş l a r m kimi d a v r a n ı ş l a r m m ya da s e ç i m l e r i n i n (mal ve hiz met seçimi) nasıl bir ç e v r e kirliliği yarattığına ilişkin bir fikirleri olmadığına tanık olunmaktadır. Dolayısıyla basının öncelikle v a t a n d a ş a yönelik bir b i l g i l e n d i r m e sonuçlarının yapması, çevre kirliliğinin nasıl olarak oluştuğu, n e l e r o l d u ğ u ve nasıl bu t e h d i t l e r i n ortadan k a l d ı r ı l a b i l e c e ğ i , s ı r a d a n v a t a n d a ş ı n b u k o n u d a k a t k ı s ı n ı n ne olabileceği anlatılmalıdır. Basın, haber, r ö p o r t a j , fotoğraf ve karikatürlerle destekleyerek bu b i l g i l e n d i r m e y i düzenli ve sürekli olarak yapmalıdır. Basının kimi konularda boşlukları doldurmak görevi v a r d ı r . Bu b a z e n y ö n e t i m l e r t a r a f ı n d a n h a l k a v e r i l e n b i l g i l e r i n tamamlanması, verilmeyen yönlerin aydınlatılması, kimi z a m a n bir h ü k ü m e t i n d ü z e n l e m e d e ya da d e n e t l e m e d e yeter siz kaldığı hususların üzerine gitmektir. H ü k ü m e t i , b a k a n l a r ı , m i l l e t v e k i l l e r i n i , k a m u ve özel kuruluşları, işletmeleri vb. denetlemenin kimin görevi olduğu kanunlarla belirlenmiştir. Ancak günümüzde artık kimin kimi bilgilendireceği, denetleyeceğine ilişkin kesin çizgiler yoktur. Çağımızın son derece karmaşık yapısı içinde bu denetleme g ö r e v i y l e sadece m i l l e t v e k i l i , bakan ya da k i m i özel ve k a m u sektörü yöneticilerinin başa çıkması imkansızdır. k i r l i l i ğ i ile m ü c a d e l e d e d a h a ö n c e v u r g u l a n d ı ğ ı g i b i Çevre öylesine ç o k y ö n l ü b i r k o n u d u r ki bu k i ş i l e r i n s ı r a d a n v a t a n d a ş l a r g i b i basından alacaklar? muhtaçtırlar. Nitekim bilgiler vardır, bugüne kadar hatta bu sistemdeki bilgilere pek çok bozukluğu, e k s i k l i ğ i , y a n l ı ş l ı ğ ı ve s k a n d a l l a r ı çıkartmıştır. Aslında basın bunları yaparken basın ortaya dolaylı olarak ç e v r e k o r u n m a s ı n a , ç e v r e k i r l i l i ğ i ile m ü c a d e l e y e d e k a t k ı d a bulunmaktadır. Alış veriş y a p a r k e n , b e s l e n i r k e n , ç a l ı ş ı r k e n , e ğ l e n i r k e n , dinlenirken, spor yaparken, çocuklarımızı eğitirken bireylerin neler yapabileceklerine i l i ş k i n , ç e v r e y e n a s ı l d a h a az z a r a r vererek, onu koruyarak yaşanabileceğine davranış ve kararlar konusunda basın ilişkin bilinçli yöntemler, bir program yürütebilir. Çevreye Duyarlı Toplumun Oluşması Türkiye Genç İşadamları Derneği tarafından yaptırılan bir a r a ş t ı r m a d a T ü r k t o p l u m u n u n y ü z d e 53 g i b i bir b ö l ü m ü n ü n çevreye pek duyarlı olmadıkları Umursamazlığın belirlenmiştir. giderilmesi ya da bir b a ş k a deyişle duyarlılığın s a ğ l a n m a s ı için (hemen pek çok p s i k o l o j i k d e n e y de g ö s t e r m i ş t i r ki h a n g i k o n u d a o l u r s a o l s u n b i r e y l e r i n b i z z a t g ö r m e l e r i ile s a ğ l a n a b i l m e k t e d i r ) b i r e y l e r i n o l a y l a r d a n b e l i r l i ölçüde etkilenmeleri gerekmektedir. ( D u y g u s a l , r u h s a l e t k i l e n m e ) . Bu n o k t a d a d a b a s ı n e l i n deki her türlü imkanı ve malzemeyi kullanarak bu u m u r s a m a z l ı ğ ı n g i d e r i l m e s i n d e rol o y n a y a b i l i r . Öte mücadele 83.5'i yandan, çevrenin gibi hususlarda gelirlerinin bir korunması, çevre araştırmaya kısmını seve kirliliği katılanların seve ile yüzde verecek- lerini bildirmişlerdir. duyarlılıklarını pratikte bu Ancak, uygulamaya çabalara görünen, bireylerin geçiremedikleridir. katkıda bu Bireyler, bulunmamakta ya da bulunamamaktadırlar. D o l a y ı s ı y l a bu d u y a r l ı l ı ğ ı n y a y g ı n l a ş t ı r ı l m a s ı ve kılınması gerekmektedir ki, basın buna öncülük Gerçekte, zaten bilgilendirilmesine gereken paralel eğitim ile olarak o l u ş m a s ı n d a da temel adımlar atılmış edebilir. birlikte, duyarlı etkin bir bireylerin toplumun olacaktır. Teşvik ve Destek B a s ı n ç e v r e y e k a r ş ı h a s s a s , ç e v r e k i r l i l i ğ i ile eden kişi, kurum ve kuruluşları da öne mücadele çıkartmalı, onlara destek olmalıdır. Bunu yaparken aynı z a m a n d a t o p l u m u n geri k a l a n ı için de t e ş v i k e d i c i , ö z e n d i r i c i olacaktır. G ü n ü m ü z d e r e k l a m ve i l a n i ç i n f i r m a l a r ı n ne b ü y ü k har camalar yaptıkları d ü ş ü n ü l ü r s e , basın organlarının bu k o n u d a b a ş a r ı l ı k u r u l u ş l a r ı t a n ı t m a s ı d i ğ e r l e r i için de bir kaçınılmaz olmaya sarfedenleri başlayacaktır. Basının t a n ı t m a s ı , bu ç a b a l a r ı bu noktada konuda duyurması çaba benzer ö r n e k l e r i n ç o ğ a l m a s ı n d a ş ü p h e s i z rol o y n a y a c a k t ı r . Nitekim b a s ı n , çok geniş yığınlara a n ı n d a ve etkin m e s a j lar gönderebildiği ispatlanmıştır. özellikle doğal afetler konusunda Böyle o l u n c a , bu tür bir ç a b a y ı , m e s a j l a r v e r m e y i ç e v r e k i r l i l i ğ i ile m ü c a d e l e d e yönlendirici göstermelidir. Bir g ö l ü n k u r t a r ı l m a s ı , bir s a h i l i n t e m i z l e n m e s i , b i r k e n t i n h a v a s ı n ı n t e m i z l e n m e s i , bir ç ö p l ü ğ ü n d a h a u y g u n b i r y e r e t a ş ı n m a s ı , bir malın ekolojik d e n g e y i b o z m a y a c a k şekilde ü r e t i m i , bir h i z m e t i n çevre kirliliği y a r a t m a d a n v e r i l m e s i için b a s ı n bir p a k e t h a l i n d e ya da tek tek k a m p a n y a l a r a ç a r a k , ya d a bu k o n u d a h a l e n b a ş l a t ı l m ı ş k a m p a n y a l a r a d a h a ö n c e l i k l e yer vererek toplumsal destek sağlayabilir. Y i n e , bu tür ç a l ı ş m a l a r i ç i n s p o n s ö r l e r i de o r t a y a ç ı k a r a b i l i r . Denetleme - Hakemlik B a s ı n k u r u l u ş l a r ı y a y ı n l a r ı ile b u g ü n t o p l u m d a b i r oluşumunu yaratırken sağlarken, sadece siyasi kimi zaman toplumun irade gündemini iktidarları değil, muhalefete, kitle ö r g ü t l e r i n e v e iş d ü n y a s ı n a k a d a r v a r a n g e n i ş b i r y e l p a z e d e d e n e t i m ve h a k e m l i k y a p a b i l m e k t e d i r . m a c ı g a z e t e c i l i k de bu n o k t a d a d e v r e y e Öte y a n d a n , basın görevlileri çabuk ulaşabilen kişilerdir. basın, dengeleyici Araştırmacı-soruşturgirecektir. kimi m e k a n i z m a l a r a Bu i m k a n d a n en da yararlanarak bir unsur olarak ç a t ı ş a n menfaatlerin uzlaştırılması ortamını da yaratabilir. Uyarmak - Teşhir Etmek Basın k u r u l u ş l a r ı çevre kirliliğine sebebiyet verenlerin t e s b i t i n e katılabileceği gibi, bunların u y a r ı l m a s ı n d a da etkin bir rol ü s t l e n e b i l e c e k d u r u m d a d ı r . Ç e v r e k i r l i l i ğ i n e verenlerin basın uyarılması, gerekirse organlarından değildir. daha teşhir iyi bir edilmesi araç bulmak sebebiyet noktasında mümkün B u r a d a da basın aslında bir kaç açıdan rol o y n a y a c a k t ı r . Ç e v r e k i r l i l i ğ i n e s e b e p o l a n l a r ı u y a r ı r k e n , bir t a r a f t a n b u n d a n etkilenenleri uyararak, belli bir tepki oluşmasını s a ğ l a y a c a k t ı r , bir t a r a f t a n da y e t k i l i m e k a n i z m a l a r ı geçirmiş, dikkatlerini çekmiş harekete olacaktır. Protesto Edilmesi Yolunda Tavır Almak Daha da ileri a ş a m a l a r d a basın kuruluşlarının kimi e k o n o m i k k a y g ı l a r ı d a bir y a n a b ı r a k a r a k ç e v r e k i r l i l i ğ i n e y o l açan, tedbir almayan kuruluşlar için protesto mahiyetinde girişimlerde bulunması da düşünülebilir. Bu u y g u l a m a l a r d a n bir t a n e s i ç e v r e k i r l i l i ğ i n e y o l k u r u m ve k u r u l u ş l a r ı n r e k l a m l a r ı n ı , ilanlarını p r o t e s t o açan etmek olabilir. Nitekim batılı ülkelerin bazılarında o l a b i l e n , ü r e t i m l e r i ya da v e r d i k l e r i ürünleri recycle hizmet sırasında çevre kirliliğine yol a ç m a m a k için kimi t e k n o l o j i l e r e yatırım y a p m ı ş kuruluşların verdikleri reklamlarda bu h u s u s l a r ı n duyurusu için ayrı bir ücret a l ı n m a z k e n , ö z e l l i k l e u z m a n l a ş m ı ş d e r g i l e r , yerel basın yaptıkları organları gibi nasıl sorunların üretim yaptıkları, atıkları ne cevabını bu aldıktan sonra k u r u l u ş l a r a s a y f a l a r ı n d a yer v e r m e k t e d i r l e r . C e v a p l a r ı n o l u m s u z o l m a s ı h a l i n d e bu k u r u l u ş l a r ı n h e r t ü r l ü f a a l i y e t i p r o t e s t o edilmekte, "yazmamak, uygulayabilmektedirler. gitmemek" şeklinde bir dışlama SONUÇ Ö z e t l e basın h e r k e s i n de kabul e d e c e ğ i gibi toplumsal irade o l u ş u m u n d a b a ş l ı b a ş m a bir "kamu g ö r e v i - k a m u meti" yapmaktadır. Çevre kirliliği ile m ü c a d e l e d e r o l ü n ü de bu ç e r ç e v e d e d e ğ e r l e n d i r m e k Çoğu zaman dördüncü kuvvet hiz basının gerekir. olarak adlandırılan b a s ı n ı n , b u a d ı n f o n k s i y o n l a r ı n ı ç e v r e k i r l i l i ğ i ile m ü c a d e l e d e de y e r i n e g e t i r m e s i n i b e k l e m e k haklı bir istek o l a c a k t ı r . Basının ideal o l a r a k bu m ü c a d e l e y e çok y ö n l ü bir k a t k ı d a bulunması Çevrenin mümkündür. Bu g ü ç ve imkanlara k o r u m a s ı ve kirliliğe karşı yapılan sahiptir. mücadelelerde etkin bir rol o y n a m a s ı , hatta ö n c ü l ü k y a p m a s ı h a l i n d e b a s ı n , t o p l u m d a d a h a s a y g ı n bir yer e d i n e c e k , olarak da alacaktır. çağdaş toplumda üretken bulunması bir gereken faktör yerini Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Görevler Nelerdir? Konulu, Düşen Basın İşkolunda Çalışan Herkese Açık İnceleme Yarışması Eser S a h i b i : Reşit Eser Adı Aşçıoğlu : Çevre Kirliliğini Basına Düşen Nelerdir? Önlemede Görevler ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEDE B A S I N A DÜŞEN G Ö R E V L E R NELERDİR? A ğ a ç l a n öldürebilen Çevre Kirliliği insanları da öldürür mü? Bu " m ü t h i ş soru"yu Fransız bilim dergisi S C I E N C E ET V I E 1 9 9 2 y ı l ı n d a y a y ı n l a n a n bir s a y ı s ı n d a s o r u y o r . Bu v e s i l e y l e S C I E N C E ET V I E d e r g i s i 1 9 5 0 ' l e r d e ve New York'taki smog (duman demek Londra olan smoke ile sis d e m e k olan fog sözcüklerinin b i r l e ş m e s i n d e n oluşan İngilizce smog sözcüğü) nedeniyle birkaç yüz kişinin ölümü üzerine İ n g i l t e r e ve A . B . D . n d e bazı kanuni ö n l e m l e r e b a ş v u r u l d u ğ u n u belirterek şöyle diyor: " Y a p ı l a n t ı b b i a r a ş t ı r m a l a r k ü k ü r t d i o k s i t (SO2) oranının L o n d r a ve New Y o r k ' t a %50 azaltılması halinde ölüm oranının her yaş g r u b u için %3 oranında azalacağı y o l u n d a i d i . " Fransız bilim-teknik dergisi, sözünü ettiğim s a y ı s ı n d a , ş u n u e k l i y o r : " İ n g i l i z ve A . B . D . aldığı önlemler sayesinde kükürtdioksit 1992 yılı hükümetlerinin oranlarının %50 a z a l t ı l m a s ı s a ğ l a n d ı , f a k a t tıp b i l i m i ö l ü m l e r i %3 d ü ş ü r e m e d i . " Bu d u r u m k a r ş ı s ı n d a i n s a n ş ö y l e bir k u ş k u y a kapılıyor... P e k i , İ n g i l t e r e v e A . B . D . h ü k ü m e t l e r i SO2 e m i s y o n u n u o r a n ı n d a a z a l t m a y ö n ü n d e b o ş u b o ş u n a mı ö n l e m l e r Hepimizin akciğer bildiği kanseri İskandinavya gibi gerek kalp ülkelerinin almışt? hastalıkları konularında ABD, İngiltere, AT gerek ülkeleri e l i n d e , b u g ü n , ta 2 5 - 3 0 yıl başlattıkları dizi dizi araştırma dosyaları mevcut. %50 ve önce Tıp a l a n ı n d a olsun, Fizik-Kimya-Astronomi olsun birçok gerçekler alanlarında a n c a k 3 0 - 4 0 yıl s o n r a anlaşılıyor o l m a l ı ki N o b e l ö d ü l l e r i n i n ç o ğ u " g a i p t e n g e r ç e k l e r " g i b i 3 0 40 yıl ö n c e sahiplerini başlatılmış isabet ediyor kükürtdioksit başlamakla çok büyükkentlerdeki ki İ n g i l t e r e v e A . B . D : (SO2) doğru emisyonu karar 1960'lardan oranını almışlar. düşürtmeye Çünkü, bugün, fabrika, elektrik santrali, konut kömürü d u m a n ı n d a n ve motorlu araç egzozlarından çıkan bu vücudumuzun bağışıklık sistemini zaafa uğrattığı bulunuyor. sayısında ve buluyor. Şunu söyleyebilirim itibaren araştırmalara V e , bu da S C I E N C E ortaya çıkmış gazın anlaşılmış ET V I E d e r g i s i n i n bulunuyor. Adı geçen 1993 bilim-teknik d e r g i s i n d e n b a ş k a yine bir Fransız b i l i m - t e k n i k d e r g i s i olan R e c h e r c h e ' i n 1 9 9 2 yılı s a y ı s ı n d a y a y ı n l a n a n " H a v a K i r l i l i ğ i n i n Kanserle R a n d e v u s u " başlıklı bir y a z ı d a hidrokarbonlarla kükürtdioksit emisyonunun genlerimizdeki DNA'ları bozduğu da Polonya'da belirlendi diye dikkat çekiliyor. RECHERCHE dergisi, kükürtdioksidn ve hidrokarbon ların insan g e n l e r i n d e tahribat yaptığı ( y a p a b i l e c e ğ i d e m i y o r , yaptığı diyor) gerçeğine rastlanamadığına Batı ülkelerinde ancak rastlandığına dikkat çekiyor. guya elbet çok şeffaf Doğu bir bulgu Avrupa olarak ülkelerinde Batı ü l k e l e r i n d e b ö y l e bir rastlanamazdı. Çünkü Batı'da Demokrasi olduğunda halk sağlığı araştırmaları b a ş l a t ı l d ı ğ ı i ç i n SO2 e m i s y o n u t e h l i k e s i 1 9 6 0 ' l a r ı n bul rejimi erkenden başından i t i b a r e n bir S . O . S . d u y a r l ı l ı ğ ı y l a a l g ı l a n m ı ş t ı . O y s a S o v y e t l e r Birliği ile Doğu Avrupa ülkeleri Ç e v r e K i r l i l i ğ i i m i ş , SO2 ağır s a n a y i kurma i m i ş , NOx g a z l a r ı imiş b u n l a r a a l d ı r m a d ı . Bu k o n u d a tıp a r a ş t ı r m a l a r ı n ı b a ş l a t a c a k yoktu. İ ş t e , bu n e d e n l e r d i r konusu "DNA uğruna ki, RECHERCHE bozulması"nın Doğu Avrupa hiç halkoyu dergisi söz ülkelerinde A m e r i k a n ve İsveç tıp h e y e t l e r i n c e s a p t a n d ı ğ ı n ı vurguluyor. B a t ı ' d a b ö y l e b i r b u l g u y a r a s t l a n a m a z . SO2 e m i s y o n oranları 1 960'lardan güvenli bu y a n a s ü r e k l i a z a l t ı l d ı ve b u g ü n k ü düzeye düşürüldü. Fabrikalara, elektrik santrallarına gerekli filtreler çoktan kondu, hatta tesisler kurulurken filtreler monte edildi. Bizdeki gibi -örneğin Yatağan termik santralında o l d u ğ u g i b i - e l e k t r i k s a n t r a l i 1 0 - 1 5 yıl ç a l ı ş t ı r ı l d ı k t a n sonra " i s t i m a r k a d a n g e l s i n " ö r n e ğ i f i l t r e l e r ilerki bir t a r i h e e r t e l e n di. SCIENCE sözünü ettiğim ET V I E d e r g i s i y l e yazılarından RECHERCHE anlaşılacağı' üzere dergisinin bugün SO2 emisyonları yüzünden Sovyetler Birliği, Doğu Avrupa ülkeleri ve ülkemiz kalkınma gibi telaşı şeffaf içinde demokrasiye ekolojiyi ikinci rağmen plana ekonomik iten ülkelerde insanlar Çevre Kirliliği yüzünden ölüm tehlikesine maruzdur lar. Ö l ü m nasıl bir ö l ü m ? Ç e v r e K i r l i l i ğ i n i n g e t i r d i ğ i ö l ü m en sinsi ölümdür. Çünkü bağışıklık sisteminin zayıflaması şu ya da bu h a s t a l ı ğ a d o ğ r u d a n neden o l m a z . Fakat ş u ya da bu hastalığa yol hazırlar. döner başlar Birçok hastalığa kapı getirin gözünüzün ve aralıklardan önüne. birinden kapıyı aralar. Döner bir hastalık kapı girer. Bir dönmeye Ama ne zaman girer? Hemen girmeyişi "Çevre Kirliliği insana ölüm g e t i r m e z " d i y e n l e r e z a m a n kazandırır. O y s a " G e l e c e k bir gün muhakkak gelecektir". Londra ve New York kentleri itibaren SO2 emisyonunu için düşürmek 1960'ların başından için kanuni önlemler a l ı n m a s ı n ı n y a r a r ı b u g ü n , y a n i 3 0 yıl s o n r a , g ü n ı ş ı ğ ı n a ç ı k m ı ş bulunuyor. Nitekim3 Üniversitesi'nde Profesör Dr.Yuri Nisan 1993 günü İzmir 9 Eylül açıklama yapan misafir bilim adamı Velişev "Çevre Kirliliği genetik Rus yapıyı b o z u y o r . DNA b o z u l u y o r " d e m i ş ve bu a ç ı k l a m a s ı b a s ı n ı m ı z d a yer almıştır. Rus Profesörü Dr.Yuri V e l i ş e v M o s k o v a Pediatri ve Pediatrik Cerrahi Bölümler Araştırma Enstitüsü yöneticisidir. Dr.Yuri Velişev'in sözleri Fransız bilim-teknik SCIENCE E T V I E ile RECHERCHE'in dergileri yazdıklarını doğrular niteliktedir. İş o l u p b i t t i k t e n , D N A b o z u l m a s ı k a n s e r i hücremizin k a p ı s ı n a g e t i r d i k t e n s o n r a b u n u h a b e r v e r m e n i n ne kıymeti var? için Basıp "haber verme görevini" yerine getirmek haberi "Bilim Kurumları"ndan alabilmelidir. Demek oluyor basının Çevre Kirliliğini önlemede kendisine düşen yapmış olması gerekir. Peki, bilim projeler geliştirmekten hazırlanmış "sipariş" temel bilim dallarında düşen çevrelerimizin b ö y l e bir g ö r e v i y a p a b i l m e l e r i için g e r e k l i o r t a m mıdır? S a n a y i ve ticari k u r u l u ş l a r ı m ı z d a n ki görevleri yapabilmesi bilim çevrelerinin daha önce kendilerine görevleri bu üzerine araştırmaya "asker sürecek" gücü bulunmayan TÜBİTAK ya da üniversite araştırmacılarımız ne y a p a b i l i r ? Avrupa'ya ya da A . B . D . y e bürokratik uyuşukluk geçtikten sonra" adamlarımızın Araştırma sipariş yüzünden geldiğine belleğinde yapmak edilen 5-10 nice yıl s o n r a için aygıtın "iş işten ilişkinnice örnek ve kayıtlarında resmi bilim bulunmaktadır. S ö z ü n ü e t t i ğ i m 1992 yılı R E C H E R C H E d e r g i s i n d e "Hava Kirliliğinin kanserle r a n d e v u s u " yazısında adı g e ç e n P o l o n y a l ı onkolog M.Chorazy ülkelerinde "Amerikan Polonya'daki rastlamadıkları için solunum ve İsveç kadar bir heyetleri hava kendi kirliliğine yolu hastalıklarıyla akciğer kanserinin suçlusu olarak sigara dumanı üzerinde duruyorlar. Gelsinler de bizim açıkhavada soluduğumuz havayı görsünler! Kentlerin kendisi sanki sigara içiyor gibi!" Çevre yukarıya Kirliliğinin aktardığım ülkelere göre ayrı özellikler incelemelerimden taşıdığı anlaşılmaktadır. N i t e k i m İ T O bu y a r ı ş m a y ı a ç t ı k t a n s o n r a İ s t a n b u l ' u n Hekim b a ş ı s e m t i n d e m e y d a n a g e l e n "Çöp P a t l a m a s ı " b u n a iyi bir örnek oluşturur. Her ş e y d e n önce ş u n u kesinlikle b e l i r t m e k t e y a r a r var: çöp s o r u n u bir çevre kirliliği sorunu değildir! Çöplerin b i r i k m e s i , t o p l a n m a m a s ı ya da toplanıp dağlar o l u ş t u r u l m a s ı bir hijyen s o r u n u d u r . Metan gazı (CH4) yerküremizi sıcağa boğan E T K İ S İ g a z l a r ı n d a CO2 g i b i " i s t e n m e y e n g a z " l a r d a n d ı r . B a t ı l ı u z m a n l a r CH4 g a z ı n ı n t e h l i k e l e r i n e d i k k a t SERA Fakat çekerlerken katiyyen çöpü akıllarına getirmezler. Çöpten tehlikeli miktar da C H 4 gazı çıkması, olsa olsa, bombaları zararsız getiren patlayıcı Bir bomba patlamasın diye o bombayı "de-fuse" eden patlayıcı madde uzmanlarının madde uzmanlarını ilgilendirir. hale işidir! Çevre Kirliliği uzmanları açısından metan gazı kaynakları p i r i n ç t a r l a l a r ı (yılda 100 milyon ton) t r o p i k b a t a k l ı k l a r (yılda 80 m i l y o n t o n ) 1 m i l y a r ı a ş k ı n h a y v a n ( y ı l d a 80 m i l y o n g ö l l e r ve g ö l l e r i ç e v r e l e y e n ton) bataklıklardır. Dağ gibi yığılacak kadar çöpün biriktiği İ s t a n b u l ' a b e n z e r kent A v r u p a ' d a ya da A B D . n d e b u l a m a z s ı n ı z . Metan ç e v r e u z m a n ı n ı i l g i l e n d i r e n yanı bu gazın tıpkı C 0 2 dioksit) gibi yerküremizi gazının birikmesi ve yavaş hele yavaş dağlar gazının (karbon ısıtmasıdır. Metan oluşturacak kadar sıkıştırılması onu "patlayıcı madde" yapar. Önemli k a d a r ç o k ç ö p ü b i r i k t i r m e m e k ve Tüketiciyi olan bu biraradabulundurmamaktır. "ayağını yorganına göre uzatmaya" yani "çöpünü k a l d ı r a b i l e c e ğ i k a d a r y e m e y e , i ç m e y e ve kalıcı m e t a l i k y a d a plastik eşya döküp saçmaya" alıştırmak gerekir. Düşüncesiz hatta arsız t ü k e t i m çöp yığınlarının b a ş l ı c a k a y n a ğ ı olup bir çevre sorunu değildir. Daha doğrusu dolaylı bir çevre s o r u n u oluşturur. Y a z ı m ı z ı n ilk s a t ı r ı n a " A ğ a ç l a r ı ö l d ü r e b i l e n Ç e v r e K i r l i l i ğ i insanları da öldürür mü?" şeklindeki SCIENCE ET VlE'in sorusuyla başlamıştım. Ş i m d i bu " m ü t h i ş s o r u " n u n c e v a b ı n a g e l m i ş b u l u n u y o r u z . S02 emisyonu vücudumuzun bağışıklık sistemini z e d e l e d i ğ i n d e n çok önemli solunum yolu hastalıklarına hatta kansere neden olabiliyor. Saatli bomba gibi, patlaması zaman alan. Çevre Kirliliği hastalıklarının tehlikesi "her şey birden bire Bunun oldu" türünden olmayışından ileri gelmektedir. kanıtını vermiş olduğumu sanıyorum. Hidrokarbonlarla düzeyindedir. azotoksitlerin (NOx) t e h l i k e l e r i Y a n i D N A ' l a r ı ve e n z i m ' l e r i bozacak SO2 nitelik tedirler. Metan gazı i l e CO2 (karbondioksit) yerküremizin derecesini artıran SERA ETKİSİ gazları olmaları tehlikelidirler. yerküremize Uzun, çok uzun zaman ısı bakımından dilimleri global olarak felaketler getirebilirler içinde ama SO2 NOx v e HC ( H i d r o k a r b o n l a r ) g i b i k ı s a v a d e d e ö l ü m c ü l t e h l i k e a r z e t m e z l e r . Hele metan gazının çöp p a t l a m a s ı n d a k i gibi "ani ö l ü m " t e h l i k e s i hiç a r z e t m e z l e r . Ç ö p p a t l a m a s ı bir Ç e v r e S a ğ l ı ğ ı s o r u n u o l m a d ı ğ ı n a g ö r e bu p a t l a m a y a gazeteci ilişkin haberleri acaba "Çevre iyi v e r e n , i y i f o t o ğ r a f Kirliliğini önlemede çeken üstüne düşen K a n a a t ı m ı z c a " Ç ö p l e r i b i r i k t i r i r ve s ı k ı ş t ı r ı r s a n ı z bunlar g ö r e v i " y a p m ı ş s a y ı l ı r mı? günün birinde patlayabilir" diye haber veren bilim adamlarıyla bu haber kaynağını öldüllendirilmelidirler. önceden haber veren değerlendiren Nitekim bilim gazeteciler bu t e h l i k e y i adamları ve 1992 yılında bu haberi d e ğ e r l e n d i r e n g a z e t e c i l e r o l m u ş t u r . Fakat v e r i l e c e k bu ödül bir "Çevre Ödülü" olamaz. Olsa olsa bir bombanın p a t l a y a c a ğ ı n ı - d i ğ e r h e r h a n g i bir t e h l i k e l i b o m b a g i b i - haber v e r d i ğ i için g e n e l bir g a z e t e c i l i k ve h a b e r c i l i k ö d ü l ü o l u r . Asıl çevre ödülü 1960'lardan itibaren S02'nin 1970'lerden itibaren H C ' I e r i n v e N O x ' l e r i n t e h l i k e s i n e 2 0 - 3 0 yıl ö n c e s i n d e n işaret edenlere verilmelidir. Önceden toplumu haberdar etmek, erken uyandırmak o d e n l i ö n e m l i ki A . T . ( A v r u p a T o p l u l u ğ u ) Komisyonu 1992 y ı l ı n d a bir Ç e v r e Ö d ü l l ü Y a r ı ş m a açtı. Ve öne s ü r d ü ğ ü ilk ş a r t şuydu: "Çevre yayınlanmış ile ilgili y a z ı l a r 1992 Haziranından olmalıdır. B i l i n d i ğ i gibi 1992 H a z i r a n ı n d a k i Rio Ç e v r e sonra herkes "aslı"na önce " ç e v r e c i " k e s i l d i ve y e ş i l e ödül veriyorlar bizler ise -örneğin Zirvesi'nden beyandı. İTO Onlar yarışmaya katılan i n c e l e m e y a z ı l a n d a h a önce b a ş k a bir y e r d e y a y ı n l a n mamış olmalı şartını koşuyor- "kopya"lara ödül veriyoruz! Bu k o n u d a ö n e m l i b i r ö r n e k v e r m e k g e r e k i r s e Yatağan bölgesindeki kömürlerde "radyoaktif özellik var" diye 10-15 yıl ö n c e h a b e r v e r e n ( h a b e r d e m e k i l l e d e g a z e t e c i haberi d e m e k d e ğ i l d i r , b i r M T A m ü h e n d i s i n i n 15 y ı l ö n c e i l g i l i k u r u m lara haber v e r m e s i de ö n e m l i d i r ) mühendise gerekir. Eğer "aslı" önceden haber verme bakımından gazeteciler haber kaynağının ödül vermek ödüllendirilir ve uyanıklılığa t e ş v i k e d i l i r s e t o p u m ileriye d ö n ü k d a h a iyi s o n u ç l a r alır. Verdiğim şeyden önce izahattan "Bilim anlaşılacağı yazan" olmak üzere teşvik basında her edilmelidir. Anlattığım b u n c a olay ve v e r d i ğ i m bilgiler hangi olayın p e ş i n e hangi açıdan takılmak gerektiğini muhakeme etmenin özel bilgilenmeyi gerektirdiğini ortaya koymuştur sanırım. En b ü y ü k ş i k a y e t l e r i m i z d e n b i r i " T o p l u m c a f a z l a o k u m a dığımız"dır. Bu d u r u m bilgili" haberler karşısında acaba basında çıksa okunur mu d e r s i n i z ? "yeterince Ya da çevre kirliliğinin başımıza gelmek üzere "köşeyi dönmek"te olduğu nu h a b e r v e r e n l e r o k u n u p d a ö d ü l l e n d i r i l d i mi a c a b a ? B u i k i s o r u y a y a n ı t o l s u n d i y e 17 yıl ö n c e t i r a j ı - g ü n l ü k t i r a j ı - 4 0 0 . 0 0 0 olan bir g a z e t e d e y a y ı n l a n m ı ş " Ç e v r e h a k k ı n d a d e d i k o d u " başlıklı yazımı aktarıyor, esenlikler diliyor ve "her ne d e m e k s e " y a r ı ş m a c ı a r k a d a ş l a r a b a ş a r ı l a r d i l i y o r u m . . . 1976 yılında yayınlanan m a k a l e m . . . Duydun mu, dün gece rüzgar yapraklarla muş... Gelecek ilkbahar yine buluşalım fısıldaşlyormı diyormuş rüzgar yapraklara. Sen neden söz ediyorsun? Çevremizde değil yapraklı a ğ a ç l a r , cılız a ğ a ç l a r bile y o k . Nasıl f ı s ı l d a ş ı r m ı ş y a p r a k la r ü z g a r ? Dün s a b a h , erken saatlerde kuşlar ötmüş çevremizde... Duyanlar olmuş... Nasıl olur? Kuş, konacak dal arar. Evlerimizin bir tek ağaç bile yok. Senin d u y d u ğ u n ses kuş gibi öten kapı ziliydi herhalde.- etrafında komşumuzun Dün gece kulağıma gelen sesler yaz g e c e l e r i n i n kurbağa dolu ırmak kenarlarını hatırlatıyordu... Ne ı r m a ğ ı n d a n s ö z e d i y o r s u n ? O n l a r t r a f i k s e l i n i n i ç i n d e a c a y i p sesler çıkarmak için a r a b a l a r a konan k l a k s o n l a r ı n vrak-vrak diye ötüşü. Gidenler söyledi, plajlar açılmış. Denize girenler olmuş. Manzarayı çok seven biri anlattı... Deniz dalgaları tatlı tatlı yalıyormuş sahilleri. Yalıyor değil, yağlıyorlardır olsa olsa... Deniz üzerine d ö k ü l m ü ş o pis k a t r a n b i r i k i n t i l e r i y l e . İnsaf! "Yalıyor"la "Yağlıyor"u birbirinden ayırt e d e m e y e c e k miyiz artık? Darılma kardeş. Kabahat senin değil... Şehrin g ü r ü l t ü s ü n d e n k u l a k mı k a l d ı b i z d e ? A v r u p a ' d a g ü r ü l t ü y ü ölçen " D e s i b e l " aygıtı v a r m ı ş . Ama derdini bu g ü r ü l t ü d e ? kime Bağırıyoruz, dinleteceksin bağırıyoruz İstanbul'un yetkilileri yüzümüze boş gözlerle D u y d u n mu g ü n e ş s o n d e r e c e s i n i r l i y m i ş s o n da bakıyorlar. zamanlar da... Eee? Sen bana kirli ve pis mi d e m e k istiyorsun diye çekip gitmiş. Geçen akşam yağmur bulutları uzun süredir yağmur damlalarını bırakmak için aradığı yeşil alan b u l m u ş olmalı ki u y k u m u n arasında, bardaktan boşalırcasına, sesi duydum. yağmur N e r e d e e e ! Y a ğ m u r ç e k e n y e ş i l bir alan b u l a m a y a n b u l u t lar vızır duyduğun vızır üzerimizde o ses, komşumuzun dolanıp musluktan gidiyorlar. terkos açık bıraktığı v a n a d a n suyu Senin beklerken boşalan suyun evi sele boğuşuydu... Sana, çevreyle ilgili olarak d u y d u ğ u m son dedikoduyu aktarayım... "Ben, kendimi tertemiz aynada seyredecek bir d e n i z ; ışınlarımı s o n s u z d a n tel tel saç gibi yayacak temiz dünyaya hava isterim" diye, Güneş, yüzyıllardır s e v d a l ı olduğu İ s t a n b u l ' u m u z u terk edip bir "Yabancıya kaçmayı düşünüyormuş! Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Düşen Görevler Nelerdir? Konulu, Basın İşkolunda Çalışan Herkese Açık İnceleme Yarışması Eser S a h i b i : Ayfer Eser Adı Arslan : Atmosferde Çöplük Yok ATMOSFERDE ÇÖPLÜK YOK!... İlk ç a ğ l a r d a n g ü n ü m ü z e a s ı r l a r g e ç t i . İ n s a n o ğ l u i l k ö n c e ateşi buldu. Daha sonra yeteneklerini kolaylaştıracak yenilikleri keşfetti. kullanarak Fakat yaşamını bu t a r i h i gelişim sürecinde birşeyi unuttu: Çevreyi. Yarı çıplak bedeniyle zamanlar kucak kucağa yaşadığı doğaya nankörlük ilk ederek tahribatına göz y u m d u . Çevreyi korumak insanoğlunun aklına ancak 20. yüzyılda geldi. Kaynaklar giderek tükenmeye tahribatı gözardı edilemeyecek yanlışlığın dünya boyutlara farkına varıldı. Gelecek bırakmak amacıyla başlayıp çevrenin ulaşınca yapılan nesile yaşanabilir geç de o l s a , 1970'li bir yıllarda yediden yetmişe herkes çevrecilik harekatına soyundu. Türkiye de son yıllarda bu akımdan etkilenerek çevresever ülkeler arasına katıldı. Dernekler, partiler, hatta bu k o n u d a b i r d e B a k a n l ı k k u r u l d u . H a l k d e y i ş i y l e , " a ş k ı n s e v giye d ö n ü ş e m e m e s i " yüzünden, çevre sadece kağıt kurtarıldı. Çevre kilenmeyen bugüne kirliliğinin getirdiği olumsuzluklardan bir avuç azınlık z ü m r e n i n kadar üzerinde ağaç dikmekten başka kurduğu dernekler birşey yapmadı. Y ö n e t i c i l e r i n f a a l i y e t l e r i de b u n d a n f a r k l ı d e ğ i l d i . Çevrecilik a d ı n a b i r i k i g ü z e l laf e z b e r l e y i p s e ç i m m e y d a n l a r ı n d a atanların tek düşüncesi seçilme et kaygısıdır. nutuk Söylediklerine i n a n d ı k l a r ı için d e ğ i l , m o d a y a uymak a m a c ı y l a " y e ş i l i koru" şarkısını s ö y l ü y o r l a r ! Ülkemizi bütün d ü n y a y a rezil eden ve o n l a r c a insanın ölümüne yol açan Ü m r a n i y e ' d e k i çöp faciası bu a ş k ı n d o ğ u r d u ğ u ö l ü bir b e b e k t i r . B u r a d a k i o l a s ı b i r f e l a k e t konusunda basm daha önce yetkili makamlara uyarıları yapmıştı. Ancak hem yerel hem merkezi gerekli yöneticiler olaya gerekli hassasiyeti göstermemiş. Daha sonra öldükten sonra çöp fabrikası kurulması için insanlar çalışmalara başlamışlardır. Aslında iğneyi kendimize çuvaldızı başkasına batırmak g e r e k i r s e bu k o n u d a bizim de s o r u m l u l u ğ u m u z v a r . Eğe r h a l a defalarca uyarmamıza zamanında r a ğ m e n yerel ve m e r k e z i gerekli tedbirleri almıyorlar ise, bunun sadece onlar değil, biraz da bizleriz...Toplumu görevimizi tam olarak yerine yöneticiler suçlusu bilinçlendirme getirebilseydik, toplumun b a s k ı s ı ile y ö n e t i c i l e r h e m e n h a r e k e t e g e ç e r l e r d i . D e m e k k i , çevre kirliliğinin önlenmesinde basınımıza da büyük görevler d ü ş ü y o r . Bu ö n e m l i g ö r e v i n b i l i n c i n d e o l a r a k h a r e k e t e t m e m i z gerekir. Çevre kirliliğinin önlenmesinde basma düşen ayrıntılı olarak incelemeden önce görevleri ülkemizde çevre tahribatının boyutlarını araştırmakta yarar var. ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN BOYUTLARI Su, hava, toprak olarak özetlenen çevreyi tehdit eden kirlilik boyutları hakkındakısaca bilgi v e r m e k i s t i y o r u m . HAVA KİRLİLİĞİ: Kalitesiz kömürlerin evsel ısıtmada kullanılması, özellikle büyük kentlerde yoğun hava kirliliğine yol açıyor. Evsel ısıtma dışında e n d ü s t r i y e l tesisler ve motor lu t a ş ı t l a r d a n kaynaklanan emisyonlar hava kirliliğinin b a ş l ı c a n e d e n l e r i arasında yer alıyor. Hava kirliliği kış aylarında ulaşıyor. büyük şehirlerimizde tehlikeli özellikle boyutlara Havanın taşıdığı kirleticiler solunum yollarını kileyerek kronik b r o n ş i t ve a n f i z e m gibi et rahatsızlıkların meydana gelmesine sebep oluyor. Hava temizliğe kirliliğini önlemeye çalışırken de d i k k a t e t m e m i z g e r e k i y o r . atmosferdeki Kirli bir atmosferin k a p l a d ı ğ ı t e m i z bir d ü n y a hiçbir işe y a r a m a z . O t o l a r d a n ç ı k a n egzoz gazları, yoğunlaştıkça Dünyadan zehirli atmosfere atmosfere dönecektir. gaz gidecek, giden Sonuçta çıkaran herşey dçğanın kömür kullanımı kaybolmayacaktır. asit yağmuru giderek ile ölümüne o l a c a k t ı r . A y r ı c a ozon tabakasının d e l i n m e s i de geri sebep mevsimleri değiştirecektir. S U K İ R L İ L İ Ğ İ : S u k i r l i l i ğ i ev v e e n d ü s t r i y e l a t ı k l a r ı n s u kaynaklarına artırma arıtılmaksızın amacıyla ortamlarına Ülkemizde a l t y a p ı ve kullanılan taşınmaları evsel ve boşaltılmaları, tarımda d o ğ a l ve y a p a y gibi maddelerin nedenlerle endüstriyel kaynaklar arıtma sistemlerinin kaynakları giderek kirlenmektedir. verimi su oluşmaktadır. üzerinde olmaması yeterli sebebiyle Bilinçsiz gübre su kullanımı ve z i r a i m ü c a d e l e d e k u l l a n ı l a n i l a ç l a r su k a y n a k l a r ı m ı z ı k i r l e t mektedir. Düzensiz ve yoğun yapılaşma da su kaynaklarımızın çevresini önemli baskı altında tutmaktadır. KATI ATIKLAR : Evsel ve e n d ü s t r i y e l kaynaklı çöp diğer tehlikeli atıkların usulüne uygun toplanıp bertaraf memesi, çevre üzerindeki olumsuz etkilerini Bugün pekçok yerleşim merkezinde ve edil sürdürmektedir. katı atıklar uygun k o ş u l l a r a l t ı n d a b i r i k t i r i l m e m e k t e ve t o p l a n a n a t ı k l a r denilen yerlerde kendi hallerinde bırakılmaktadır. kentlerimizde çöpler denize dökülmektedir. çöplük Bazı zahıl Katı atıkların t o p l a m a ö n c e s i ve s o n r a s ı d e p o l a n m a l a r ı s ı r a s ı n d a y a n g ı n ve p a t l a m a t e h l i k e s i de o l d u k ç a y ü k s e k t i r . N i t e k i m Ümraniye'de y a ş a n a n ç ö p f a c i a s ı d a b u n u n ç o k a c ı bir ö r n e ğ i d i r . GÜRÜLTÜ göre boyutu da KİRLİLİĞİ: Ülkelerin gelişmişlik düzeyine d e ğ i ş e n gürültü kirliliği T ü r k i y e ' d e ö n e m l i bir çevre sorunudur. İnsanları etkileyen 5 çeşit gürültü kaynağı vardır : a) U l a ş ı m g ü r ü l t ü s ü k a y n a k l a r ı : K a r a y o l u , d e m i r y o l u ve hava ulaşımı b) Endüstrü gürültüsü kaynakları : Gürültü üreten m e k a n i k , e l e k t r i k , y a n m a l ı her t ü r l ü araç g e r e ç , m a k i n a donatımın ve i ş l e m l e r i n i n yarattığı açık ve k a p a l ı ve üretim alanları c) Ş a n t i y e g ü r ü l t ü s ü k a y n a k l a r ı : Y o l , k ö p r ü v e k o n u t v b . inşaatında çevreye yayılan gürültüler. d) R e k r e a s y o n eğlence ve sportif gürültüsü kaynakları amaçlı etkinlikler : Açık ve kullanılan alanlarda araçlar, insan sesleri. e) T i c a r i amaçlı gürültü kaynakları: Yükseltilmiş sesli yayın ve r e k l a m y a p a n sabit ve h a r e k e t l i satış y e r l e r i . S u , h a v a , g ü r ü l t ü , katı atık k i r l i l i ğ i n i n y a n ı s ı r a ü l k e m i z d e deniz kirliliği s o r u n u da önemli b o y u t l a r d a d ı r . Ö z e l l i k l e İzmir, İzmit Körfezleri, Marmara Denizi'nde kirlilik biraz daha düzeydedir. ileri ö t e yandan ülkemizde görülen toprak erozyonu dönümlük verimli arazilerin çölleşmesine Verimli çevre arazilerin tarım dışı amaçlarla sorunu olarak devam neden binlerce olmaktadır. kullanımı önemli etmektedir. Ülkemizin o l d u ğ u z e n g i n bitki ve h a y v a n t ü r l e r i g i d e r e k bir sahip azalmaktadır. KİRLİLİK NASIL ÖNLENİR? Dünyadaki çevre akımından etkilenen ülkemizde kurulan Çevre Bakanlığı'nın yaptığı çalışmalar henüz edici değildir. Ayrıca halkımız da çevre k o n u s u n d a bilinçlenmemiştir. yeni tatmin yeterince Çevre kirliliği sadece yönetenleri değil, toplumun bütün katmanlarını ilgilendirir. Çünkü dünyanın hale gelmesinde ,sigarasını atan, göstermeyen erkek, hepimiz evine suçluyuz. gösterdiği , kükürt oranı yüksek yaşlı genç herkes Sokağa titizliği kömür suçlu. Öyleyse bu tükürüp çevresine kullanan çevre kadın kirliliğini önlemenin tek yolu toplumu bilinçlendirmek, insanlara sosyal sorumluluk anlayışını aşılamak gerekiyor. İşte bilinçlendirme konusunda basına büyük görevler toplumu düşüyor. BASINA DÜŞEN GÖREVLER Çevre kirliliğinin ö n l e n m e s i n d e basına d ü ş e n en görev toplumu bilinçlendirmektir. anlatabildiğimiz kolay varırız. dokunmayan toplum takdirde sorunların çözümüne İnsanlarımızdaki "adam karşımıza çıkar. Bilinçli sorunlarına bir halk de o sendecilik", y ı l a n b i n yıl y a ş a s ı n " g i b i ç a ğ d ı ş ı değiştirebilirsek bir Olayın ciddiyetini sahip halka kadar "bana zihniyetleri çıkan, kitlesiyle büyük bilinçli karşılaşan y ö n e t i c i l e r de p r o b l e m l e r e çözüm b u l m a d a d a h a hızlı h a r e k e t e d e r l e r . P a m u k k a l e , basının ç e v r e y e olan e t k i s i n i n g ü z e l bir ö r n e ğ i d i r . T ü r k i y e ' n i n en g ü z e l d o ğ a p a r ç a l a r ı n d a n biri Pamukkale çevre bilinci yerleşmemiş kişiler ve olan yöneticiler yüzünden kirlenmiş, beyazı karaya dönüşmüştür. Olaya has sasiyet gösteren yöneticiler kale yazılı ve Pamukkale'ye örneğinde sözlü basının sahip çıkmışlardır. gösterdiği hassasiyeti çabaları Basın, çevre ile Pamuk ile ilgili her konuda göstermelidir. Toplumu bilinçlendirme k o n u s u n d a eğitim ve öğretimin önemi büyük. İlkokuldan başlayarak verilecek çevre g ö r s e l v e y a z ı l ı b a s ı n ı n k a t k ı l a r ı ile d e s t e k l e n e b i l i r . görsel basın çevre eğitimi Okuyucu sayısının az Özellikle konusunda daha etkili olduğu ülkemizde eğitimi olabilir. televizyon k a n a l l a r ı n ı n i z l e n m e o r a n ı d a h a y ü k s e k t i r . Bu y ü z d e n çevre ile i l g i l i v e r i l m e k i s t e n e n m e s a j l a r k ı s a s ü r e d e 6 0 m i l y o n i n sana aynı anda ulaşabilir. Yazılı ve sözlü basında yayınlanan haberler, araştırmalar röportajlar, ile k o n u g ü n d e m d e t u t u l u p h a l k a ç e v r e bilinci aşılanabilir. Böylece çevre konusunda haber bombardımanına tutulan halk konuya ilişkin olaylarda daha duyarlı olur. Ç e v r e h a b e r l e r i n i takip e t m e k özel bir bilgi b i r i k i m i tecrübe gerektirir. muhabirliği yaratılabilir. de e k l e n e r e k Böylece eden gazetecilerin gazeteciler Bu y ü z d e n m u h a b i r l i k yetişir. bu k o n u d a konularına ihtisaslaşma polis, adliye, sağlık Konusunda uzmanlaşan çevre imkanı haberlerini y a n ı s ı r a ç e v r e h a b e r l e r i ile d e ve takip ilgilenen gazetecilerin sorunları kamuoyuna duyurmada daha etkin olacağı herkesin k a b u l e d e c e ğ i bir g e r ç e k olsa g e r e k . gazeteciler yetişir. Konusunda uzmanlaşan gazetecilerin sorunları kamuoyuna duyurmada daha etkin olacağı herkesin kabul e d e c e ğ i bir g e r ç e k olsa g e r e k . K a m u o y u n u a y d ı n l a t m a k ve b i l g i l e n d i r m e k l e g ö r e v l i o l a n basın çevrenin korunmasında hükümet ve yerel yönetimler üzerinde bir baskı unsuru oluşturabilir. Ç e v r e n i n tahribatına kulak asmayan, görevlerini yerine getirmeyen y a y ı n l a r ı ile d o ğ r u y a k l a ş ı m l a r a Radyo, televizyon yöneticileri yöneltebilir. ve g a z e t e l e r çevre ile i l g i l i kon f e r a n s l a r , açık o t u r u m l a r ve s o h b e t t o p l a n t ı l a r ı d ü z e n l e y e r e k gelişmelerden halkı haberdar Çevreye yönelik araştırılmasında görevler kumoyunu problem üniversitelerin düşüyor. araştırmalar edebilirler. Yazılı ile ç e v r e aydınlatıp, ve ve çözüm yollarının yanısıra basına da sözlü kirliliğinin basın yapacakları boyutları çözüm yollarına büyük ilişkin konusunda önerilerde bulunabilir. Basın ilan kaygısı t a ş ı m a d a n çevreyi kirleten s a n a y i c i l e r i c e s u r bir ş e k i l d e k a m u o y u n a b i l d i r m e l i d i r . "İlan g e l i r i m azalır" korkusuna kapılmadan, çevreyi kirleten h a l k a ve y ö n e t i c i l e r e d u y u r m a k t a n kim o l u r s a olsun, çekinmemelidir. Y a z ı l ı v e s ö z l ü b a s m y a y ı n l a r ı ile g ö n ü l l ü ç e v r e d e r n e k lerinin çalışmalarını destekleyebilir. Hatta gazeteler ve televizyonlar reklamlarında çevre unsurunu kullanarak, çevre kirliliğinin önlenmesi için halka d ü ş e n g ö r e v l e r konusunda u y a r ı l a r d a b u l u n a b i l i r . A y r ı c a ç e v r e ile i l g i l i i l a n v e r e k l a m l a r g a z e t e ve t e l e v i z y o n k a n a l l a r ı n d a ücretsiz Basın yediden yetmişe toplumu yayınlanabilir. bütün katmanlarına çevre bilincini aşılamak, çevreyi sevdirmek amacıyla çeşitli y a r ı ş m a l a r d ü z e n l e y e b i l i r . A v r u p a ü l k e l e r i n d e k a m u ve özel s e k t ö r d e k i b a z ı k u r u l u ş l a r bu t i p y a r ı ş m a l a r ı s ı k s ı k y a p ı y o r lar. Örneğin, çiçeklerle balkon en g ü z e l yarışması süsleyenlere düzenleyip çeşitli balkonunu ödüller veriyorlar. Basınımız da buna benzer yarışmaların öncülüğünü yapabilir. İlk, orta ve yüksek öğretim s e v i y e s i n d e k i kompozisyon gençlere yönelik y a r ı ş m a l a r ı , a r a ş t ı r m a ve i n c e l e m e y e dönük yarışmalar, amatör fotoğraf yarışmaları açabilir. Yazılı ve s ö z l ü basın ç e v r e y i k o r u m a k l a g ö r e v l i ve yerel yöneticilerin etkinliklerini onlar üzerinde denetleyici görevini Öte yandan çevrenin izleyip, merkezi değerlendirerek üstlenebilir. korunmasında basın doğrudan olduğu gibi dolaylı yollardan da etkili olabilir. Çevre kirliliğini önlemeye yönelik geçirilmesi yapabilir. mayan bazı fikirleri için yöneticiler Planında binalara kamuoyuna sağlanabilir. kamuoyuna üzerinde yayarak yayınları hayata ile kapalı çöp deposu, yeşil alanı inşaat ruhsatı verilmemesi mal edilip, yöneticiler tarafından gibi baskı bulun öneriler yasallaşması KAYNAKLAR Türkiye'nin Çevre Sorunları ' 9 1 , Türkiye Çevre Sorunları Vakfı, Ankara, 1991. Çevre Bakanlığı Basın B ü r o s u . E k o n o m i k B ü y ü m e ve Ç e v r e K o r u m a s ı , Y A S E D , İ s t a n b u l , 1991. İ s t a n b u l ' u n Ç e v r e S o r u n l a r ı ve Ç ö z ü m Y o l l a r ı , İstanbul Ticaret Odası, İstanbul, 1991. Çevre Sorunlarına Stratejik Bir Y a k l a ş ı m , İstanbul, 1993. Çevre Kurulu Rapor, TOBB, Ankara, 1993. TÜGİAD, Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Görevler Nelerdir? Konulu, Basın İşkolunda Çalışan Herkese Açık Yarışması Eser Sahibi : Erdoğan Aktaş Düşen İnceleme Bir s ü r e öncesine kadar, çevre kirliliğinden söz eder lerken, 'insanın sağlığını tehdit' ettiğinden dem vuruldu. Oysa artık 'insan yaşamını tehdit' etmesinden söz ediliyor. Bu z a m a n a k a d a r y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r , e d i n i l e n ve o l u ş t u r u l a n bilgiler istatistikler, çevre kirliliğinin her g e ç e n gün d a h a d a a r t t ı ğ ı n ı ve d ü n y a m ı z ı n e k o l o j i k d e n g e s i n i n t a m a m e n sarsılmaya başladığını kanıtlıyor. 1 992 yılında, Brezilya'nın başkenti Rio'da yapılan ' Y e r y ü z ü Z i r v e s i ' n d e , ç e v r e kirliliği her y ö n ü y l e t a r t ı ş ı l d ı ve doğal dengenin yitip gittiği nasıl sarsıldığı, kaynakların göre a y r ı c a , son 20 yıl içinde d ü n y a m ı z ı n ne d e r e c e k i r l e n d i ğ i d e , s a y ı s a l v e r i l e r l e ortaya konuldu. konuşuldu. Zirvede göz göre İşte son 20 yılda d ü n y a m ı z ı n geçirdiği kirlilik ev rimi... - 1972 yılında 3.84 milyar olan toplam nüfus, 1 992 yılında 5.47 milyara çıktı. Bu r a k a m l a r a her g e ç e n g ü n i n s a n , h e r yıl i s e 95 m i l y o n k i ş i n i n e k l e n d i ğ i binlerce belirtiliyor. - Son 20 yılda nükleer r e a k t ö r l e r i n sayısı 1 0 0 ' d e n 4 2 8 ' e çıktı. - 1972 yılında sayısı 250 milyon olan kara taşıtı sayısı, 1992 yılında 680 milyona ulaştı. - 1972'de bırakılırken, atmosferde 16 m i l y o n 1992 yılına kadar ton bu m i k t a r 23 karbondioksit milyona Orman yangınları, çimento fabrikaları, egzoz gazları menin başlıca sorumluları. çıktı. kirlen - Antarktika'da 1972 yılında ozon deliği bilinmiyordu. Ş i m d i A n t a r k t i k a ' d a , h e r yıl b i r o z o n d e l i ğ i a ç a c a k k a d a r k i r l i hava var. - 1 9 7 2 y ı l ı n d a n ü f u s u 10 m i l y o n u n ü z e r i n d e 3 b ü y ü k k e n t v a r k e n , ş i m d i bu rakam 13'e çıktı. D ü n y a n ü f u s u n u n kentlerde %46'sı yaşıyor. - H e r yıl y o k o l a n t r o p i k y a ğ m u r o r m a n l a r ı n ı n m i k t a r ı , s o n 2 0 y ı l d a 100 b i n m e t r e k a r e d e n , 170 b i n m e t r e k a r e y e f ı r l a d ı . - Son yirmi yılda onlarca hayvan türü yok oldu. Afrika fillerinin sayısı 2 milyondan 600 bine d ü ş t ü . Yılda y a k a l a n a n balık miktarı i s e , 56 milyon t o n d a n , 90 milyon tona çjktı. Birçok balık türü yokolma tehlikesiyle karşı karşıya. Çevre kirliliği esasen bir ç e v r e sorunudur. Çünkü dünyanın neresinde olursa olsun kirlenen hava, kirlenen su ve s a r s ı l a n d o ğ a l d e n g e , d ü n y a n ı n d i ğ e r u c u n d a k i i n s a n ı et kileyecektir. Bu n e d e n l e s o r u n a , pratik ve acil çözümcü mantıkla bakmak gerekiyor. TÜRK HALKI DUYARSIZ DEĞİL Türkiye'de .yapılan yöneltilen bir a r a ş t ı r m a d a , çevre konusuna sorulara verilen yanıtlar, Türk toplumunun bu k o n u y a k a r ş ı ne k a d a r d u y a r l ı o l d u ğ u n u o r t a y a k o y d u . T ü r k i y e Genç İşadamları Derneği (TÜGİAD)'nin yaptırdığı a r a ş t ı r m a n ı n s o n u ç l a r ı g e r ç e k t e n i l g i n ç . (1) - Eğer çevre kirlenmesini önlemek için h a r c a n a c a ğ ı n d a n e m i n o l s a m , g e l i r i m i n b i r k ı s m ı n ı bu iş içiri a y ı r a b i l i r i m : % 8 3 . 5 - Çevre kirlenmesini önlemek için daha fazla vergi meyi kabul edebilirim: ver ,1 - Devlet çevre kirliliğini a z a l t m a l ı . A n c a k bu işi y a p a r k e n bana mali külfet y ü k l e n m e m e l i : %44.2 - İşsizlik problemini çözmek istiyorsak, çevre kirliliğini olduğu gibi kabul etmek zorundayız: %44.2 - Ç e v r e k i r l i l i ğ i k o n u s u n d a g e r e ğ i n d e n f a z l a laf e d i l i y o r : %21.2 - Çevre kirliliği ve çevre korunması s ö y l e n d i ğ i kadar acil sorunlar değildir: %25.7 Uluslararası bir enstitü tarafından 1992 yılında ' G e z e g e n i n S a ğ l ı ğ ı ' adı altında yapılan ç a l ı ş m a d a d a , toplumunun çevre konusundaki düşünceleri Türk araştırılarak ç e ş i t l i b u l g u l a r elde e d i l m i ş . A r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı ş ö y l e : (2) - Çevrenin korunmasını ekonomik gelişmeye tercih eden ler: %43 - Çevrenin korunması amacıyla, satın alacakları mal ve hizmetlere daha fazla para ödemeyi benimseyenler: %44 - Çevrenin korunmasının sorumluluğunun . Hüküme-te ait o l d u ğ u n u d ü ş ü n e n l e r : %49 . T o p l u m a ait o l d u ğ u n u d ü ş ü n e n l e r : %25 . İş a l e m i n e ait o l d u ğ u n u d ü ş ü n e n l e r : % 2 3 - T ü r k i y e ' d e ve bazı ü l k e l e r d e çevre k o r u m a d a t o p l u m u n ö n e m l i rol oynadığını d ü ş ü n e n l e r : . Türkiye: %51 . Hollanda: %17 . Almanya: %13 . Japonya: %11 A r a ş t ı r m a l a r d a n ortaya çıkan sonuca g ö r e , büyük bir kesim, çevre korumada toplumun ülkemizdeki önemli bir rol oynadığını düşünüyor. Ancak buna karşılık, toplumun oldukça az bir s o r u m l u l u k edinilen almasını istiyor. Fakat ş u g e r ç e ğ i de u n u t m a m a k araştırmalardan ve göz ardı g e r e k i r k i , en a z ı n d a n T ü r k t o p l u m u ç e v r e k i r l i l i ğ i bir r a h a t s ı z l ı ğ ı her z a m a n etmemek konusunda hissediyor. ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN SORUMLUSU KİM? Çevre kirliliğinin gerçek nedeni olarak birçok sanayileşmeyi gösteriyor. Yani ve onun çevre ardından kirliliğinin gelen hızlı uzman, gelişmeyi birinci s a n ı ğ ı , bu görüşe göre 'sanayi devrimi' olarak görülüyor. Yapılan araştırmalara göre de, atmosferdeki karbondiok sit oranı s a n a y i d e v r i m i n e o r a n l a yüzde y ü z y i r m i a l t ı durumda. İnsanlar çoğalmaya nüfus artmaya başladıkça, g e r e k s i n i m l e r de h ı z l a a r t m ı ş , d o ğ a l o l a r a k b u n u n l a üretim de artmıştır. artmış Özellikle sanayi devriminden birlikte bu yana, ü r e t i m d a h a h ı z l a n m ı ş ve g e l i ş e n t e k n o l o j i y l e b i r l i k t e , i n s a n a yanıt verebilmek için o l a ğ a n ü s t ü bir ivme k a z a n m ı ş . Tüm bunların s o n u c u olarak da, gerek ü r e t i m , g e r e k s e de t ü k e t i m aşamasında, çevre, gelişmelerden nasibini teknolojik ivmeye paralel, aynı derecede Ancak burada dikkat almış ve kirlenmiştir. edilmesi gereken bir konu var. G ü n ü m ü z d ü n y a s ı n d a tüm ileri ülkeler, s a n a y i l e r i n i de en ileri d u r u m a g e t i r m i ş k e n v e g e l i ş m e k t e o l a n ü l k e l e r d e bu y a r ı ş t a yer e d i n m e y e çalışırken, tüm bacaları s ö n d ü r m e y i önermek, mantıklı bir g i r i ş i m o l a m a z . Sanayisiz bir düşünülemeyeceğine ülke ve s a n a y i s iz bir ekonomi göre, gerekli önlemlerin zamanında a l ı n m a s ı , ç e v r e k i r l i l i ğ i n i de e t k i l e r i n i m ü m k ü n o l d u ğ u kadar d ü ş ü k k ı l ı n m a s ı , y a p ı l a c a k tek ve b a ş l ı c a g ö r e v d i r . Esasen Toplumun çevreyi kesimleri toplumsal d a v r a n m ı ş o l s a , en a z ı n d a n ç e v r e k i r l i l i ğ i m i n i m u m düzeyde kadar, yeteri görevdir. duyarlı Bu z a m a n a soruna bir kadar tutulur. tüm korumak yasalarla bir t a k ı m alınmaya çalışılmışsa da, sonuç olarak pratikte önlemler geçerliliğini kaybetmiştir. Oysa yabancı ülkelerde, sadece çevreyi 'radikal' önlemler alınıyor. Örneğin koruma Singapur'da, adına devlet çıkardığı bir y a s a y l a , ç e v r e y i k i r l e t e n l e r e , 30 m i l y o n lira p a r a c e z a s ı y a d a 1 yıl h a p i s c e z a s ı v e r i l m e y e başlandı. y e r l e r e s a k ı z v e k a ğ ı t a t a n l a r i ç i n de u y g u l a n a c a k . Ceza, ÇEVRE KİRLENİRKEN BASIN Ümraniye'deki çöp faciası meydana g e l m e d e n önce, b i r ç o k g a z e t e f a c i a y ı g ö r m ü ş ve y e t k i l i l e r i u y a r m a k a m a c ı y l a , s a y f a l a r ı n d a haberlere yer verdiler. Ü m r a n i y e f a c i a s ı s a d e c e bir ö r n e k . Bunun yanısıra basın, çevrenin tüm unsurlarıyla ilgili s ü r e k l i haberler y a p a r a k hem halkı, hem de y e t k i l i l e r i her zaman uyarmaya çalıştı, çalışıyor da. Eğer ç e v r e k i r l i l i ğ i n i ö n l e m e d e b a s ı n a d ü ş e n en ö n e m l i g ö r e v , haber y a p a r a k halkı uyarmak ve b i l i n ç l e n d i r m e k ise, h e r k e s k a b u l e t m e l i k i , bir t a k ı m e k s i k l i k l e r i y l e b i r l i k t e b a s ı n , üzerine düşen çalışmaktadır. bu g ö r e v i Sadece her z a m a n Mart ayı i t i b a r i y l e yerine bakılacak ç e v r e k i r l i l i ğ i ile i l g i l i o l a r a k M i l l i y e t G a z e t e s i Gazetesi 17 v e Sabah Gazetesi getirmeye 12, 19 h a b e r e olursa, Hürriyet yer verdi sayfalarında. Ancak bununla birlikte ülkemizde hiçbir basın kuruluşu bu z a m a n a k a r d a r , ç e v r e k i r l i l i ğ i ile i l g i l i o l a r a k s i s t e m l i kampanya ve o r g a n i z a s y o n yapmadı. Oysa, bir gazetelerin b a ş l a t t ı ğ ı her türden k a m p a n y a , halk t a r a f ı n d a n b e n i m s e n m i ş ve b ü y ü k katılımlar s a ğ l a n m ı ş t ı r . Ö r n e ğ i n bir çok g a z e t e TV kanalının her yıl o r g a n i z e ettiği güzellik ve yarışmalarına o l a ğ a n ü s t ü ilgi g ö s t e r i l m i ş t i r . Kampanyalar, aynı zamanda düzenleyen kuruluşun tanıtımı açısından önemli bir o r g a n i z a s y o n d u r . Ç ü n k ü bu tip organizeler, görür. aynı zamanda doğrudan Bu n e d e n l e d ü z e n l e n e c e k gerektiği ilgiyi görecektir. halka indiği için ilgi çevreci kampanyalar da ATIK KAĞIT VE KATI ATIK SORUNU Ö z e l l i k l e b ü y ü k k e n t l e r i n en b ü y ü k s o r u n l a r ı n d a n b i r i d e , katı atık s o r u n u d u r . gerekse sorun de b e l l i yaratır. Çünkü katı atık, g e r e k yok bir y e r d e t o p l a n a b i l m e s i O y s a t u t a r l ı bir ç e v r e c i edilmesi, açısından politikayla, büyük katı atık s o r u n u en a z a i n d i r i l e b i l i r . TÜGİAD'ın İstanbul'un yaptığı bir katı atıklarının araştırmaya yaz aylarında göre, sadece %19'unu, kış a y l a r ı n d a da % 1 4 ' ü n ü kağıt ve karton o l u ş t u r u y o r . O y s a , atık kağıt, tekrar kullanım amacıyla toplanabilmiş olsa, hem s o r u n u n a bir d e r e c e ç ö z ü m g e t i r i l i r , hem de kağıt değerlendirilmiş çöp yeniden olur. İleri ülkelerde geri kazanım yoluyla elde kağıtlardan, tekrar edilen kullanım için a z ı m s a n m a y a c a k atık oranda kağıt üretiliyor. Oysa ülkemizde, kimi zaman hurda kağıt ithal e d i l m e k z o r u n d a kalınıyor. A n c a k ülke g e n e l i n d e y a p ı l a c a k bir araştırmayla kullanım kirliliğini ve iyi bir o r g a n i z e y l e , amacıyla önlemede geri atık kağıtlar toplanabilmiş olsa, hem b ü y ü k bir adım atılır, hem de tekrar çevre toplanan kağıtlar tekrar kullanım için i ş l e n e c e ğ i n d e n , e k o n o m i k o l a r a k b ü y ü k k a z a n ç l a r elde edilir. Fakat bu z a m a n a k a d a r ancak, p i y a s a y a s ü r ü l e n k a ğ ı d ı n % 3 1 . 2 ' s i t o p l a n a b i l i y o r . (3) Kağıt tekrar çevre kirliliğinin kullanım amacıyla geri toplandığı yanısıra, ülke ekonomisine de zaman, yararlı olacaktır. Kağıdı kağıttan elde etmek, yani kağıdın h a m m a d desini gene kağıt olarak g e l i ş t i r m e k , % 2 0 - 4 0 o r a n ı n d a enerji tasarrufu sağlarken, aynı zamanda hammadde kullanan ülkelerin dışa bağımlılığını da azaltır. Öte y a n d a n petrol ve diğer enerji kaynaklarının t ü k e n m e hızını y a v a ş l a t ı r . Araştırmalara yılda 500 bin önlenmesi için ton göre, ülkemizin verimli ormansızlık toprağı i s e , her yıl 3 0 0 bin akıp yüzünden gidiyor. hektarlık Bunun bir alanın ağaçlandırılması gerekiyor. Ayrıca gene araştırmalara göre bir ton beyaz kağıdın ü r e t i l m e s i için, o r t a l a m a 4 ağacın k e s i l mesi gerekiyor. (4) D a ğ a l o l a r a k kağıdın g e r i toplanması, o r m a n l a r ı koruma açısından da büyük önem taşıyor. kağıdın hammaddesini, tekrar üretiminin en ö n e m l i Çünkü kağıt olarak s a ğ l a m a k , hammaddesi olan ağaçların, kağıt yani o r m a n l a r ı n k o r u n m a s ı a ç ı s ı n d a n ö n e m l i d i r . Bu ş e k i l d e a y r ı c a hava kirliliği % 7 4 , su kirliliği % 3 5 , yapım s ı r a s ı n d a da su kullanımı %58 oranında azalır. S E K A ' n ı n h a m m a d d e t ü k e t i m i 1991 yılı i t i b a r i y l e ş ö y l e : ( 5 ) ( O d u n u n b i r i m m i k t a r ı bin m e t r e k ü p , d i ğ e r l e r i n i n ise t o n d u r ) Odun S.Saman A.Kağıt G.Kamışı Kendir H.Çuval 1.439 30.824 56.485 35.173 3.761 2.550 G ö r ü l d ü ğ ü gibi, SEKA'nın kağıt elde e d i l m e s i n d e madde olarak büyük oranda odun kullanılmaktadır. ü l k e m i z d e , atık kağıdın geri d ö n d ü r ü l e b i l m e s i çalışmalar sağlanacaktır. yapılsa, ekonomik olarak için büyük ham Oysa gerekli kazanç KAĞIDI GERİ KAZANMADA GAZETELERİN ÖNEMİ Sürekli tiraj düşüklüğünün nedenleri tartışılan ü l k e m i z d e , 100 binin ü z e r i n d e tirajı olan g a z e t e l e r i n günlük n e t s a t ı ş l a r ı ş ö y l e : (6) MİLLİYET 1.053.276 SABAH 970.736 HÜRRİYET 826.239 TÜRKİYE 291.804 MEYDAN 214.981 ZAMAN 127.000 BUGÜN 105.820 G a z e t e l e r i n s a t ı ş l a r ı n d a k i a r t ı ş a en b ü y ü k etkenlerden birinin p r o m o s y o n l a r olduğu bilinen bir g e r ç e k . Ö z e l l i k l e büyük gazetenin yaptıkları promosyon uygulamalarıyla üç bir l i k t e , g ü n l ü k s a t ı ş l a r ı bir m i l y o n u n ü z e r i n e ç ı k m ı ş t ı r . T i r a j ı en f a z l a o l a n üç g a z e t e n i n i s e , 3 0 k u p o n k a r ş ı l ı ğ ı o k u y u c u l a r ı n a verdikleri ansiklopedi sayısı (tahmini olarak) şu kadardır. MİLLİYET 1.000.000 SABAH 900.000 HÜRRİYET 800.000 TOPLAM 2.700.000 B u v e r i l e r e g ö r e , üç b ü y ü k g a z e t e ayda ortalama 81 milyon gazeteyi ansiklopedi alan o k u y u c u s u n a satıyor. G a z e t e l e r i n t a m a m ı ithal k a ğ ı t t a n ve 24 s a y f a olarak y a p ı l d ı ğ ı d ü ş ü n ü l e c e k o l u r s a , bir g a z e t e o r t a l a m a o l a r a k 1 2 9 g r a m g e l i r . 81 m i l y o n g a z e t e i s e , 1 0 . 4 4 9 . 0 0 0 k i l o g r a m , y a n i 10.449 ton edör. Bir b a ş k a d e y i ş l e , her ay 10.449 ton g a z e t e y i , 30 k u p o n b i r i k t i r e n o k u y u c u kitlesi a l m a k t a d ı r . Gazetelerin b ü y ü k bir b ö l ü m ü o k u n d u k t a n sonra, a t ı l m a k t a d ı r . İşte hedef, a y d a 10.449 t o n , yılda ise çöpe 185.388 ton kağıdı geri kazanmaktır. Eğer gazeteler, organize bir kam p a n y a y l a 30 k u p o n a değil d e , 30 g a z e t e y e a n s i k l o p e d i v e r m i ş olsa, yılda yüzbinlerce ton kağıt geri kazanılmış olur. '30 gazeteye p r o m o s y o n ' kampanyası pratiğe olsa, kazanç Milliyet SEKA sadece Gazetesi kağıdın geri kazanılmasıyla işletme servisinin verdiği iade gazeteyi kilosu 2850 aktarılmış liradan d u r u m a g ö r e , üç b ü y ü k g a z e t e n i n kalmıyor. bilgiye geri göre, alıyor. s a t t ı ğ ı 81 m i l y o n Bu adet g a z e t e g e r i t o p l a n a b i l m i ş o l s a ve b u n l a r S E K A ' y a v e r i l e b i l s e , h e r ay 2 9 . 7 7 9 . 6 5 0 l i r a d a g e r i k a z a n ı m s a ğ l a n m ı ş Verilen tahmini ansiklopedi miktarı olur. göz önüne a l ı n d ı ğ ı n d a ise a y d a MİLLİYET : 1 1.029.500 lira SABAH : HÜRRİYET 9.926.550 lira : 8.823.600 lira geri kazanım o l a c a k t ı r . A y r ı c a her g a z e t e n i n 24 s a y f a d a n f a z l a sağlanmış çıkarıldığı g ö z ö n ü n e a l ı n ı r s a , bu r a k a m l a r ç o k d a h a f a z l a a r t a c a k t ı r . KAMPANYANIN GETİRECEĞİ SORUNLAR 30 g a z e t e k a r ş ı l ı ğ ı y a p ı l a c a k p r o m o s y o n u y g u l a m a s ı , e l b e t t e b e r a b e r i n d e bir t a k ı m s o r u n l a r ı d a g e t i r e c e k t i r . İ l k ö n c e o k u y u c u , 30 kupon t a ş ı m a kolaylığı v a r k e n , 30 taşıma zorunluğuna tepki gösterebilir. a m a c ı o l m a y a n ve b ü t ü n ü y l e tutulmasını hedefleyen Ancak yaşadığımız bir k a m p a n y a gazeteyi ortada çevrenin kar temiz sözkonusudur. Bu n e d e n l e , ç e v r e s o r u n u o k u y u c u y a en iyi ş e k i l d e a k t a r ı l ı r ve hedeflenen amaç b e l i r t i l i r s e , h a l k d a bu konuya duyarlılık Öte y a n d a n , kampanya başlatılırken, gerek hükümet, gösterecektir. g e r e k S E K A y e t k i l i l e r i , g e r e k s e de ç e v r e d e r n e k l e r i kam p a n y a d a n h a b e r d a r e d i l e n ve o r g a n i z e n i n bir p a r ç a s ı o l m a l a r ı sağlanırsa, uygulamanın pratiğe aktarılmasında başarı s a ğ l a n m a s ı kaçınılmaz olur. Ayrıca kampanyanın uygulamaya sokulmasından sonra o r t a y a ç ı k a c a k en b ü y ü k s o r u n , d e p o l a m a s o r u n u d u r . Her g ü n ansiklopedi dağıtılan noktalarda binlerce gazete birikeceği i ç i n , b u n l a r ı n k o r u n m a s ı ve s e v k i y a t ı s o r u n y a r a t a b i l i r . A n c a k S E K A y e t k i l i l e r i y l e y a p ı l a c a k g ö r ü ş m e l e r , bu s o r u n a çözüm getirecektir. SEKA'nın Sistemi 1992 yılında geliştirdiği (AKTS) önümüzdeki Kağıt Toplama yıllarda, atık kağıt toplama o r a n ı n ı n a r t t ı r ı l m a s ı i ç i n bir d i z i f a a l i y e t Atık öngörülüyor. O l u ş t u r u l a n s i s t e m d e , atık kağıt t o p l a n a n belli m e r k e z l e r saptanmış v e bu m e r k e z l e r d e toplanan kağıtların sevkiyatı planlanmış. Bü p l a n l a m a y a göre SEKA, g a n i z a s y o n l a , atık kağıtların b i r i k t i r i l e c e ğ i yapacağı okullara or haftada b i r , r e s m i k u r u l u ş l a r a d a iki h a f t a d a bir g i d i l e r e k , a t ı k k a ğ ı t l a r bu m e r k e z l e r d e n t o p l a n a c a k . Ayrıca m a h a l l e ve e v l e r d e n d e , 7 temsilcilik açılarak, bu t e m s i l c i l i k l e r aracılığıyla atık kağıtlar t o p l a n a c a k . Öte y a n d a n diğer k a y n a k l a r o l a r a k belir tilen sanayi k u r u l u ş l a r ı ve t i c a r e t h a n e l e r d e n de kağıtların t o p l a n a b i l m e s i için (Bu tip y e r l e r d e n t o p l a n ı l m a s ı h e d e f l e n e n miktar yılda 4000 ton) gerekli donanım yapılması ve g e r e k l i araçların alınması planlanmaya başlandı. S E K A a t ı k k a ğ ı t l a r ı n t o p l a n a b i l m e s i i ç i n b u d e n l i b i r or ganizasyon planlarken, her ay binlerce fon kağıdın t o p l a n a c a ğ ı g a z e t e l e r v e b a y i l e r d e n d e bu k a ğ ı d ı a l m a k için her türlü f e d a k a r l ı ğ ı y a p a c a k t ı r . Bu k a m p a n y a ile t o p l a n a c a k y ü z b i n l e r c e t o n a t ı k k a ğ ı d ı n , tekrar kağıt h a m m a d d e s i olarak kullanılması halinde ise, hem ağaç kesimleri sağlanacaktır. önlenecek, Ayrıca, hem ekonomik çalışmaların başarılı kazanç olarak s ü r d ü r ü l m e s i h a l i n d e h e m e k o n o m i m i z bir n e b z e r a h a t n e f e s a l a c a k , hem de i n s a n l a r biraz d a h a temiz h a v a s o l u y a b i l e c e k ler. YARARLANILAN KAYNAKLAR T Ü G İ A D - N İ S A N - 1 993 Küreselleşme Sürecinde Çevre S o r u n l a r ı n a S t r a t e j i k Bir Y a k a ş ı m S a y f a . 7 0 TÜGİAD-NİSAN-1993 Küreselleşme Sürecinde Çevre S o r u n l a r m a S t r a t e j i k Bir Y a k l a ş ı m S a y f a . 7 0 SEKA-1992 Atık Kağıt T o p l a m a S i s t e m i (AKTA) Bölümü CUIVIHURİYET G A Z E T E S İ - 17.4.1993 S a y f a . 9 DÜNYA GAZETESİ - 24.12.1992 Sayfa.3 MİLLİYET GAZETESİ - 3.5.1993 Sayfa.5 Giriş Çövre Kirliliğini Önlemede Basına Görevler Nelerdir? konulu, Basm Çalışan Herkese Açık İnceleme E s e r S a h i b i : M. Ü m i t Eser Adı : Kıyamet Uzmay Kapımızda Düşen İşkolunda Yarışması KIYAMET KAPIMIZDA Homo s a p i e n s , ortaya çıkar çıkmaz d o ğ a y l a büyük bir v a r o l m a s a v a ş ı n a girmiştir. Doğanın ona v e r d i ğ i z i h i n s e l ve bedensel yeteneklerini doğaya karşı son derece acımasızca k u l l a n m ı ş , k e n d i s i n i n d o ğ a n ı n bir p a r ç a s ı o l d u ğ u n u ve varlık nedenini özetlemiştir. Bu varolduğundan miştir. "Doğaya süreç, egemen insanoğlunu şeklinde yeryüzünde beri en kritik k a r a r ı v e r m e n i n e ş i ğ i n e Vereceği bu k a r a r l a ya değiştirerek yok olup gidecektir. kadar da doğanın ya y e r y ü z ü n d e k i sürdürecek bugüne olmak" unutmuş insanlık, dengesini varlığını kendi aleyhine Ancak görünen yeryüzünde getir yaşamını odur ki, sürdürme k o n u s u n d a bir karar v e r e m e m i ş t i r . " E v r i m s e l Bilgi T e o r i s i " adlı ç a l ı ş m a s ı y l a 1973 yılı N o b e l biyoloji ödülünü alan Kodrad Lorenz, insanların tıpkı h a y v a n lar g i b i d ü n y a y ı k a v r a m a k t a y e t e r s i z o l d u k l a r ı n ı anlatıyor. Lorenz, "İnsanın aklıyla bilgisayar yapabildiğini, radyasyon ve k i m y a s a l z e h i r l e r gibi t e h l i k e l e r i algılayalbildiği bunların ortaya çıkardığı tehlikelerin bilincine varamadığını, bu y ü z d e n d e r a d y a s y o n a a l d ı r m a d ı ğ ı n ı v e o z o n çok sivrisinek halde deliğinden ısırığından korktuğunu" söylüyor (1). Dünyanın i ç i n d e b u l u n d u ğ u d u r u m a b a k ı n c a , b i y o l o g ve d a v r a n ı ş b i l i m c i Lorenz'in fikirlerine katılmamak imkansız görünüyor. Bu büyük ekolojik krizden kurtulmak için, öncelikle tüm insanlığı içinde bulunduğu bugüne kadar durumdan haberdar alışageldiğimiz kalıplarımızı sorgulamak gerekiyor. etmek, davranış 'İletişim dolayısıyla ve tüketim çağı' diye de a d l a n d ı r ı l a n ç a ğ ı m ı z d a , insanlığın yok o l m a t e h l i k e s i ile k a r ş ı karşıya olduğu gerçeğini akıllara kazımada ve a l ı ş k a n l ı k l a r ı m ı z ı s o r g u l a m a d a en ö n e m l i g ö r e v tüketim medyalara d ü ş ü y o r . P e k i m e d y a l a r , ü z e r l e r i n e d ü ş e n b u h a y a t i g ö r e v i ne ölçüde yerine getiriyorlar? Batıda 70'li yılların başından beri m e d y a n ı n y ü r ü t t ü ğ ü k a m p a n y a l a r l a ç e v r e y e d u y a r l ı , neyi ve nasıl t ü k e t t i ğ i n i s o r g u l a y a n bir insan tipi y a r a t ı l d ı . Böylece b a t ı , 2 0 0 0 ' l i yıllara umutla b a k a b i l i y o r . 2010 yılı için y a p ı l a n bir p r o j e k s i y o n d a " İ k t i s a d i B ü y ü m e " k a v r a m ı y e r i n e Büyüme" kavramı geliştirilmiş. Bu kavram, "Kalifiye "Bir ülke e k o n o m i s i n i ç e v r e y i m ü m k ü n o l d u ğ u n c a az z o r l a y a r a k , o g ü n e kadar g e l d i ğ i d ü z e y i n altına d ü ş m e d e n , g e r e k l i mal ve h i z m e t ler üretimini doğrultusunda öngörülüyor. sürdürmesini" anlatıyor. Bu ü r e t i m ve t ü k e t i m kalıplarının d a "20. Yüzyılda fonksiyonlarının bir ürünün arzında, kavram değişeceği kalitesi r a k i p l e r i n e g ö r e ü s t ü n l ü ğ ü en ö n e m l i ve yön i k e n ş i m d i m e n e c e r l e r i , r e k l a m a j a n s l a r ı n ı ve t ü k e t i c i l e r i i l gilendiren en ö n e m l i sorun bir ürünün çevreye ek bir yük g e t i r m e d e n üretilip ü r e t i l m e d i ğ i . . . "Bu p r o j e k s i y o n u n g e r ç e k ç i olduğunun belirtileri şimdiden görülmeye başlandı. Procter Gamble'ın diyor. Avrupa "Bugün başarılarından merkezi bir yöneticisi işletmenin Hans Merkle saygınlığını çok, d a h a f a z l a çevre ve i n s a n ı n şöyle iktisadi korunması yolundaki katkıları belirliyor" (2). Batıda bu o l u m l u g e l i ş m e l e r s ü r e r k e n , aynı batı d ü n y a n ı n bir b ü t ü n o l d u ğ u n u k o l a y c a u n u t u y o r , d o ğ a n ı n e k o n o m i k sosyolojik sınırları tanımadığını göz ardı ediyor. ve Dünya Bankası tarafından hazırlanan bir r a p o r d a , t e m i z bir çevre t a l e b i n i n hayat süresinin uzun olduğu ülkeler için bir anlam taşıdığı b e l i r t i l i y o r . İnsan sağlığı için b ü y ü k t e h d i t zehirli atıkların yoksul üçüncü dünya ülkelerine oluşturan nakledilerek d e p o l a n m a s ı e k o n o m i k bir m a n t ı ğ a d a y a n d ı r ı l ı y o r . "sözgelimi çevre kirlenmesinin prostat Raporda, kanseri riskini a r t ı r m a s ı g i b i bir e n d i ş e , a n c a k i n s a n l a r ı n bu h a s t a l ı k t a n m u z darip olabilecek kadar uzun yaşama şanslarının olduğu ü l k e l e r d e s ö z k o n u s u d u r . H e r bir ç o c u k t a n 2 0 0 ' ü n ü n d a h a 5 yaşına gelmeden öldüğü ülkelerde prostat kanseri riskinin a r t m a s ı e n d i ş e s i n i n d a h a az o l m a s ı m a n t ı k l ı d ı r . " d e n i y o r . ( 3 ) . Dünya Bankası'nm raporunda dile getirilen ve insanı, d o ğ a y ı h i ç e s a y a n bu t u h a f m a n t ı k ne y a z ı k ki ü l k e m i z d e d e taraftar bulabilmekte. Bir ö n c e k i h ü k ü m e t i n Enerji ve Kaynaklar Bakanı Fahrettin Kurt, Aliağa'da yapılmak Tabii istenen t e r m i k s a n t r a l i s a v u n m a k i ç i n b e n z e r bir m a n t ı k l a , " E n çevre mutsuz, işsiz insanların olduğu çevredir. Doğal ondan sonra gelir. Santrale çevre karşı çıkan arkadaşlarımız kadar yeşile meraklılarsa ormana gitsinler" dedi (4). y ö r e h a l k ı n ı n , b i l i n ç l i b a s ı n ı n d e s t e ğ i ile y ü r ü t t ü ğ ü sayesinde Aliğa Termik Santrali'nin Gökova'da termik panyalara karşın önleyemeyen santral kötü kurulması kurulmasını, yürüttüğü o Ancak kampanya engellendi. tüm kam basın Aliağa'da önemli bir b a ş a r ı k a z a n d ı . Bu t ü r b a ş a r ı l ı k a m p a n y a l a r ı n i l k i 1 9 8 8 y ı l ı n d a Nokta Dergisi tarafından başlatıldı. 1964'te Batı ülkelerinde kullanılması y a s a k l a n a n DDB (dodesil benzin)li d e t e r j a n l a r ı n , ü l k e m i z d e de y a s a k l a n m a s ı i ç i n a ç ı l a n bu k a m p a n y a b a ş a r ı l ı o l d u . A n c a k , s u d a ç ö z ü n m e y e n ve k a n s e r o j e n DDB'li deterjanları kullandık. Çernobil "Radyasyonun duyarlılığın alıyorlar. olarak Nükleer ülkemizde etkisi ve 24 yıl d a h a Santralindeki azı faydalıdır" Kazadan çocukların batıdan diyen her z a m a n etkisi fazla süreyle kazadan yetkililer sonra, belki geç g e l m e s i n d e n b e l l i bir s ü r e s o n r a r a d y a s y o n u n altında kalan ailelerinin olan bölgelerde yaşadığı de güç yoğun artan lösemili trajedileri Milliyet Gazetesinin gündeme getirmesi, sorumluları Yüce Divan'a götürdü. Sonuçta, çocuklar, Çernobil kazasından Yatağan Termik Santrali'nin sonra artan lösemili kavurduğu topraklar, astımlı i n s a n l a r ve Y a k a c ı k ç ö p l ü ğ ü n ü n a l t ı n d a kalan ler, Türk ulusuna, çevreyi ihmal etmenin bebek nelere yol a ç a b i l e c e ğ i n i b i r p a r ç a g ö s t e r d i . B u n d a n b ö y l e ç e v r e ile i l g i l i basında yer alan haberlere "Sakallı çocuk doğdu, kıyamet k a p ı m ı z d a " haberi gibi bakılmayacaktır. G e r ç e k t e n de k ı y a m e t k a p ı m ı z d a v e b a s ı n b u n u en g e n i ş k i t l e l e r e d u y u r m a k z o r u n da. Basının görevi sadece çevre kirlenmesini duyurmak d e ğ i l , bu k i r l e n m e y i y a r a t a n f e l s e f e y i s o r g u l a m a k v e t e ş h i r etmek t i r . B ö y l e c e o l u ş a c a k b i l i n ç l i k a m u o y u ile ç e v r e n i n t a h r i p e d i l mesine i z i n v e r i l m e y e c e k ve t e m i z t e k n o l o j i l e r için kaynak y a r a t ı l a c a k t ı r . B a s ı n , d u y a r l ı ve b i l i n ç l i bir k a m u o y u y a r a t m a y ı b a ş a r ı r s a b e l k i b i z i m de 2 0 1 0 yılı p e r s p e k t i f i m i z y e ş i l bir T ü r k i y e olur. çöl değil, YARARLANILAN KAYNAKLAR - Hürriyet Gazetesi, 9.11.1988. - E . P a n o r a m a , s a y ı 8, s. 4 8 , 2 4 . 2 . 1 9 9 1 . - 2000'e Doğru, sayfa 45, 9.2.1992. - Cumlıuriyet Gazetesi, 23.11.1990 Çevre Kirliliğini Önlemede Basına Görevler Nelerdir? Konulu Basın Çalışan Herkese Açık İnceleme Eser Sahibi : Yüksel Eser Adı İşkolunda Yarışması Uysal : Çevre Kirliliğinde Düşen Düşen Görev Basına Ç E V R E K İ R L İ L İ Ğ İ N D E BASINA D Ü Ş E N GÖREV Basının, bir ülkede toplumun gözü, kulağı olduğu s ö y l e n i r . B a s m t o p l u m l a r ı iyi h e d e f l e r e d o ğ r u y ö n l e n d i r e n v e o n u e n az ç a b a ile u l a ş m a s ı n ı s a ğ l a y a n b i r u n s u r olmalıdır. Basın, y a s a m a , y ü r ü t m e ve yargının y a n ı n d a dördüncü k u v v e t olarak g ö r ü l m e k t e d i r . D ü n y a d a y a ş a n a n bir çok o l a y d a da basın d ö r d ü n c ü kuvvet olma özelliğini kanıtlamıştır. Water gate skandali ise basının ne kadar güçlü olduğunu kanıtlamşıtır. Ç a ğ ı m ı z d a hiç bir i k t i d a r b a s ı n ı g ö z a r d ı etmemektedir. Basın yoluyla halka şirin görünmeye çalışmaktadırlar. Çünkü basın basını i ç i n hiç bir s ı n ı r kalmamıştır. Diktatörler dahi kontrol altına alamamaktadır. BASININ ÇEVRE KONUSUNDAKİ ETKİNLİĞİ Basının çevre konusundaki etkinliği özellikle batıda artık tartışılmamaktadır. Çevre kirliliğine yol açacak bir yatırımı basın çok rahat engelleyebilmektedir. Yaptığı yayınlarla bin lerce kişiyi bir anda s o k a ğ a Basın çevre dökebilmektedir. konusunda ekonomik gelişmeyi kösteklemeyecek çevreyi koruyan haberler yapmalıdır. Çevre k o n u s u n d a bir haber h a z ı r l a r k e n , s a n s a s y o n y a r a t m a k y e r i n e , o l a y ı b ü t ü n b o y u t l a r ı ile a r a ş t ı r m a l ı v e o l a y ı t ü m g e r ç e k l i ğ i ile belgeleriyle birlikte ortaya koymalıdır. BASIN NE YAPMALIDIR Basın çevreye karşı duyarlı olmalıdır. Çevreyi k a t l e d e n leri e l e ş t i r m e l i , olayın harekete resmi makamları geçirmelidir. Çevre sadece üzerine giderek konusunda haberi yapan basın mensupları, bir k i ş i n i n g ö r ü ş ü n ü v e r m e k y e r i n e , bir çok görüşünü vererek konunun çözümüne yardımcı kişinin olmalıdır. V e r i l e c e k d o ğ r u bir haber t o p l u m u n bütün k e s i m l e r i n i etkiler. DOĞAYI KORUMAK EĞİTİM İŞİ D o ğ a l h a y a t ı k o r u m a k bir e ğ i t i m i ş i d i r . Bu e ğ i t i m a n n e b a b a ile o k u l d a ö ğ r e t m e n t o p l u m d a d a b a s ı n ailede yoluyla sağlanır. Bir çevreyi ürünü satmak koruyacak için reklam önlemleri almak ne k a d a r gerekli i ç i n de t ü m i ç i n d e y e r a l a c a ğ ı bir k a m p a n y a o d e r e c e ise, kesimlerin önemlidir. ÇEVREYİ NASIL KORURUZ Çevreyi korumak top yekûn bir seferberlik işidir. İşçisinden köylüsüne, sanayicisinden devlet başkanına kadar her k e s i m ü z e r i n e d ü ş e n g ö r e v i y a p m a k z o r u n d a d ı r . Ç ü n k ü bu dünya hepimizindir. Basın çevreyi korumak için, öncelikle çevreyi kirleten öğelerin b a ş ı n d a g e l e n , nüfus artışının ö n l e n m e s i için g e r e k l i uyarıları yapmalıdır. Çevre teknolojisinin yaygınlaştırılması i ç i n , g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e u y g u l a n a n u s u l l e r i s ı k sık d i l e g e t i r melidir. Çevreyi kirleten y a p a r k e n , olayın kişileri sık sık u y a r m a l ı , bu kanıksanmasına uyarısını yol açmamalıdır. Çünkü k a n ı k s a n a n bir olay t o p l u m d a tepki y a r a t m a z . Çevre korunmasını gerçekleştirmek, bir g ö r e v i d i r . B a s ı n ise bu g ö r e v i k a m u o y u n a d u y u r a c a k insanlık araçtır. A J A N S REJÜjyVICILIK MATBAACILIK FUAR HİZMETLERİ
© Copyright 2024 Paperzz
