PHARYNX (yutak) Hazırlayan Prof.Dr.Orhan TACAR Dersin amacı • Pharynx’in anatomisinin öğrenilmesi Öğrenim hedefleri • Pharynx’in yeri • Pharynx’in komşulukları • Pharynx’in bölümleri ve buralarda bulunan yapılar • Pharynx’in yapısı • Pharynx’in damar ve sinirleri • Yutma fonksiyonun mekanizması • Sindirim sisteminde ağız boşluğundan • • sonra gelen bölümdür. Solunum sisteminde üst solunum yolları içinde nasopharynx ve oropharynx denilen bölümleri yer alır. Hem sindirim ve hem de solunum ile ilgilidir. • Dikey konumlu bir organ olup, 12-14 cm’ dir. • Columna vertebralisin önünde, kafatası • • • • tabanından başlar, cartilago cricoidea’nın altında(C6 seviyesi) oesophagus ile devam eder. Huni şeklindedir. kafa tabanında 5 cm, oesophagus ile birleşme yerinde 1.5 cm’dir. Pharynx’in genişliği özellikle konstriktör kasların tonusuna bağlı olarak sürekli değişir. İstirahatte pharnyngo-oesophageal birleşme kapalıdır. Uyku sırasında kas tonusu düşük ve pharynx’in boyutlarında belirgin azalma söz konusudur. Bu da horlama ve uyku apnesine neden olabilir. • Pharynx ağız, burun ve laryngeal boşluklarla irtibat halinde olup, bu yapıların arkasında yer alır. • Pharynx’in yan ve arka duvarları tam, ön duvarları tam olmayıp ağız, burun ve larynx boşluklarına açılırlar. • Pharynx yukarıda corpus • sphenoidalis ve occipital kemiğin pars basilaris ile sınırlanır.Aşağıda oesophagus ile devam eder. pharynx’in arkasında columna vertebralis’in cervical parçası üzerinde yeralan m.longus capitis ve colli’nin üzerini örten fascia prevertebralis bulunur.Pharynx arka duvarı ile fascia arasında spatium retropaharngeum ve bu boşlukta gevşek bağ dokusu bulunur. • Pharynx’in yapışma • • • • • • • yerleri Lamina medialis proc.pterygoidei Raphe pterygomandibularis Mandibula Dil Hyoid kemik Cartilago thyroidea Cartilago cricoidea • Angulus mandibulae’den geçirilen düzlem ile baş ve boyun kısmı komşulukları olarak incelenir. Pharynx’in komşuluğu • Baş kısmı • Arka yüzde ---yukarıda os occipitale’in pars • basilaris’i,prevertebral kaslar ve lamina prevertebralis(lamina prevertebralis ile pharynx arka duvarı arasında gevşek bağ dokunun olduğu spatium retropharyngeum vardır) Yan yüzde----spatium parapharyngeum içinde gl.parotidea,a.carotis interna,v.jugularis interna,9,10,11,12.kafa sinirleri ile lenf düğümleri yer alır. BAŞ BÖLÜMÜNÜN KOMŞULUKLARI • Boyun parçasında • Arka yüzde---prevertebral kaslar ve lamina • • prevertebralis, spatium retropharyngeum Yan yüzlerde---cartilago thyroidea’nın üst kenarı üzerinde a.carotis externa ve interna, a.thyroidea superior, a.lingualis, a.pharyngea ascendens, v.jugularis interna, n.vagus, m.stylohyoideus, m.digastricus ve gl.submandibularis Cartilago thyroidea’nın üst kenarının altında a.carotis communis, v.jugularis interna,n.vagus, gl.thyroidea’nın yan loblarının iç yüzü ile komşuluk yapar • • • • • • • N.glossopharyngeus (IX) N.vagus (X) N.accessorius (XI) N.hypoglossus (XII) A. carotis communis(CC) V. jugularis interna (IJ) Vagina carotica (CS) Pharynx’in bölümleri pars nasalis pharyngis pars oralis pharyngis pars laryngea pharyngis pars nasalis pharyngis(Nasopharynx) • Kafa tabanından palatum molle’nin serbest olan arka • • • • kenarı arasında yer alan bölümdür. Palatum molle dışında hareketsiz bölümdür. Bu bölümün boşluğu hiç kapanmaz. Solunum ve işitme fonksiyonunu destekleyen bölümdür. En geniş bölümdür. Palatum molle arka kenarı ile pharynx arka duvarı arasındaki açıklık isthmus pharyngis denir. Yutma esnasında bu açıklık kapanır. Sıvı ve besin maddelerinin burun boşluğuna kaçması önlenir. Komşulukları ön, arka, yan duvarları ile tavan ve tabanı vardır. • Tavanını---corpus ossis sphenoidalis ve os occipitale’nin pars basilaris’i yapar. • Tabanını---- palatum molle’nin üst yüzü oluşturur. • Ön duvarında-----choana delikleriyle burun boşluğuna açılır. • Yan duvarlarında---ostium pharyngeum tubae auditivae denilen delik vardır. (östaki borusunun farinkse açılma deliğidir).Bu deliğin; -Üst ve arka kısmında torus tubarius denilen kabartı vardır. -Torus tubarius mukozasının içinde tonsilla tubaria(Gerlach bademciği) denilen lenfoid doku bulunur.Çocuklarda büyümesi sağırlığa neden olur. -Torus tubarius’un önünden (plica salpingopalatina) ve alt kısmından(plica salpingopharyngea) başlayan plikalar vardır.Bu plikalar içinde aynı isimli kaslar olan m.salpingoplatina ve m.salpingopharnygeus bulunur. -Ostium pharyngeum tubae auditivae(tuba auditiva;Pharyngotympanic Tube) arkasında bulunan çukura recessus pharyngeus (Rosenmüller çukuru) denir. • Arka duvarı---tavanın devamı şeklindedir. Arka duvarın üst ucunda fornix pharyngis denilen çıkmazın mukozasının içinde tonsilla pharyngealis bulunur. Bu lenfoid oluşum 6-7 yaşlarına kadar büyür, daha sonra atrofi olmaya başlar ve puberteden sonra gittikçe küçülür.ENFEKSİYONUNDA ADENOİD MEYDANA GELİR. Conchae nasopharynx’in arkadan görünümü. Tonsilla pharyngealis, choana, conchae, palatum molle, uvula, septum nasi pars oralis pharyngis(Oropharynx) • Palatum molle hizasından epiglottisin üst • kenarına kadar uzanır. Hem solunum hem de besin maddelerinin geçtiği ortak yoldur.sindirim ve solunum yolunun kesiştiği bölümdür. Komşulukları ön, arka, yan duvarları ile tavan ve tabanı vardır. • Ön duvarında ----isthmus faucium ile ağız boşluğuna açılır. • Arka duvarında--- 2. ve 3. boyun omurların cisimleri vardır. • Yan duvarlarında--- ağız boşluğunda bakıldığında önde (arcus palatoglossus) ve arkada (arcus palatopharyngeus) kemerler bulunur. Arcus palatoglossus m.palatoglossus’un üzerini örten mukozanın oluşturduğu kabartıdır. Arcus palatopharyngeus m.palatopharyngeus’un üzerini örten mukozanın oluşturduğu kabartıdır. Kemerler arasında fossa tonsillaris denilen çukur bulunur. Fossa tonsillaris’te tonsilla palatina denilen bademcikler yer alır. • Tavanını--- palatum molle’nin alt yüzü oluşturur. • Tabanını--- dilin 1/3 lük arka kısmı ile epiglottisin ön yüzü arasındadır. Bu alanda tonsilla lingualis olan lenfoid dokunun bulunduğu pürtüklü kısım görülür. Dil mukozası epiglottisin ön yüzüne atlarken ortada (plica glossoepiglottica mediana) ve yanlarda (plica glossoepigllotica lateralis) olmak üzere 3 plika oluşturur. Bu plikalar arasında, diğer bir ifade ile plica glossoepiglottica mediana’nın iki yanında bulunan çukurlara vallecula epiglottica denir. Palatum molle Arcus palatoglossus Arcus palatopharyngeus Uvula Tonsilla palatina Pharynx’in arka duvarı • plica glossoepiglottica • mediana plica glossoepigllotica lateralis • vallecula epiglottica Tonsilla lingualis Tonsilla palatina(Bademcik) • Her bademcik orofarenksin lateral duvarında yer alan lenfoid dokunun oval kitlesidir. Boyutu (bademcikler hipertrofik veya iltihaplı olabilir) yaşa, bireye ve patolojik durumuna göre değişir. Bu nedenle bademciğin normal görünümünü tanımlamak zordur. Yaşamın ilk 5 veya 6 yıl içinde bademciklerin boyutu hızla artar. Genellikle pubertede maksimum boyuta ulaşır, dikeyde ortalama 20-25 mm, transvers çapı 10-15 mm olur. Tonsiller involusyonu ergenlikte başlar ve yaşlılıkta sadece küçük lenfoid doku şeklinde kalır. • Tonsilla palatina arcus palatoglossus ve • • • arcus palatopharngeus arasında bulunan fossa tonsillaris’e yerleşmiştir. Normal boyutlarda fossa tonsillaris’i tamamen doldurmaz. Özellikle üst tarafta fossa supratonsillaris denilen çukur kalır. İzdüşümü angulus mandibulae’ya uyar. İç yüz veya medial yüzü serbest olup düz veya kabarıklık yapar. Fossulae tonsillae denilen 10-20 arasında çukurlar, tonsilla’nın derinine doğru uzanan girintiler olan cryptae tonsillae şekillenir. komşuluğu • İç yan yüzü ağız boşluğuna bakar. • Dış yan yüzü capsula tonsillaris denilen fibröz kapsüle • • • yapışıktır. Bu kapsülün dışında gevşek bağdokusu, daha dışta m.constrictor pharyngis sup. ve m.palatopharyngeus bulunur. Bu bölgede a.facialis’in dalı olan a.tonsillaris m.cons.phar.sup. deler ve veni de eşlik eder. V.paratonsillaris veya v.palatina externa pharynx’e yumuşak damaktan aşağıya iner. Ön kenarı arcus palatoglossus, arka kenarı arcus palatopharyngeus ile komşudur. Üst ucu palatum molle, alt ucu dilin 1/3 lük alt kısmı ile komşudur. A.carotis interna tonsilla’nın 2.5 cm posterolateralinde seyreder. Arterleri, venleri, lenf damarları sinirleri • Tonsilla’nın afferent lenfatikleri • A.carotis externa’dan gelir. a.tonsillaris(a.facialis) A.dorsalis linguae(a.lingualis) a.pharyngea ascendens A.palatina descendens v.palatina externa—plexus pterygoideus—v.facialis • yoktur. Bu yüzden lenf nodu gibi fonksiyon görmez. Nodi lymphatici cervicales profundi superiores ve nodolus jugulodigastricus (angulus mandibula altı ve arkasındadır) • Sinirleri:Sensitifleri n.palatinus • minor (N.maxillaris) ve n.tympanicus (N.glossopharyngeus) gelir. Akut tonsillitte orta kulakta ağrı duyulmasının sebebi n.tympanicus’un orta kulak mukozasından sensitif duyuyu taşımasıdır. Tonsilla palatina(Bademcik) TONSİLLEKTOMİ WALDEYER’İN LENFATİK HALKASI • Waldeyer’in lenfatik halkası sindirim ve solunum yolları içindeki açıklıkları çevreleyen lenfoid doku ilişkili mukozanın circumpharyngeal bir halkasıdır.Önde ve aşağıda tonsilla lingualis, yanda üstte tonsilla tubaria, yanda aşağıda tonsilla palatina, yukarıda ve arkada tonsilla pharyngealis bu halkayı oluşturur. (Adenoids) Pars laryngea pharyngis(Laryngopharynx) • Epiglottis’in üst kenarından cartilago cricoidea’nın alt kenarına kadar uzanan bu bölüm gırtlağın arkasında kalan bölümdür.Aşağıda oesophagus ile devam eder. Komşulukları Ön, arka ve yan duvarları vardır. • Ön duvarında--- epiglottis ve plica aryepiglottica ile • sınırlandırılan aditus laryngis ile komşudur. Aditus laryngis’in her iki yanında larynx ve laryngopharynx arasında recessus piriformis denilen çıkmazlar bulunur.Çıkmaz içte plica aryepiglottica, dışta cartilago thyroidea ve membrana thyroidea ile sınırlanır. Recessus piriformis’i örten mukozanın altında n.laryngeus superior’un ramus internus’u yer alır. Bu yapının mukoza üzerinde oluşturduğu kalınlaşmaya plica nervi laryngei denir. • Arka duvarında--- mukozanın altında m.constrictor pharyngis medius ve inferior bulunur. • Dış yan duvarında--- cartilago thyroidea ve membrana thyroidea yer alır. Pharynx’in duvar yapısı • İçten dışa doğru tunica mucosa, tunica fibrosa, tunica muscularis ve tunica adventitia olmak üzere 4 tabakada incelenir. • Tunica mucosa:Nasopharynx solunum epiteli, oropharynx ve laryngopharynx sindirim epiteli ile örtülüdür. • Tunica fibrosa; Elastik liflerin oluşturduğu bu tabakada bir zar bulunur, membrana fibroelastica denilen bu zar yukarı doğru çıkıldıkça kalınlaşan bu kısım pharynx’in üst konstriktör kasın üst kenarı ile kafa tabanı arasındaki açıklığı kapatır, buna fascia pharyngobasilaris denir. Aşağıya inildikçe kalınlığı azalan bu fasya orta hatta kalınlaşarak raphe pharyngis’i oluşturur ve pharynx kaslarının sonlandığı bir yapıdır. • Tunica muscularis; • Pharynx’in en önemli kısmını oluşturur. • Çizgili kaslardan oluşur, istemli çalışırlar. Ayrıca otonom sinirleri ile de kontrolleri vardır. Hareket refleks olarak istemli olarak başlar,sonra otamatik olarak devam eder. Konstrüktör ve levator kaslar olmak üzere iki grupta incelenir. • 3 tane konstrüktör kas vardır. Biri içine geçmiş külah şekilinde olan kaslardır. Bu kaslar başladığı yerlere göre bölümlere ayrılır. Tüm konstrüktör kaslar raphe pharyngis’te sonlanır. • M.constrictor pharyngis superior En üstte ve içte yer alır. Başladığı yere göre 4 bölümde incelenir. -Pars pterygopharyngea -Pars buccopharyngea -Pars mylopharyngea -Pars glossopharyngea Yutma esnasında bu kasın üst kenarının yaptığı kabartı passavant kabartısı olarak ifade edilir. • M.constrictor pharyngis medius: Ters V harfi şeklindekibu kasın 2 bölümü vardır. -Pars condropharyngea -Pars ceratopharyngea • M.constrictor pharyngis inferior: En kalın ve en dışta yer alan kastır. Kasın 2 bölümü vardır. -Pars thyropharyngea -Pars cricopharyngea • Kasın üst lifleri yukarı ve içe doğru uzanarak raphe pharngis’te sonlanırken,kasın alt lifleri yüzük şeklinde olup raphe yapısı yoktur. Bu bölge zayıf olup killian açıklığı denir. Pars cricopharyngea lifleri yutma dışında kapalıdır. Hava yutulmasını önler ve endoskopi uygulanırken buranın rezistanı ile karşılaşılır. • Bütün konsrüktör kaslar kasıldığında pharynx’i büzer. • Levator kaslar 3 tanedir. • M.stylopharyngeus: proc.styloideus’dan başlayan kas • m.constrictor pharyngeus superior ile medius arasından geçerek tunica mucosa’da dağılır. Yutma esnasında pharynx’i kaldırır ve genişletir. En güçlü kastır. M.salpingopharyngeus:Tuba auditivae deliği yakından başlar, plica salpingopharyngea içinde uzanarak m.palatopharyngeus arka liflerine karışarak sonlanır. Pharynx’in yükselmesine yardımcı olur. • M.palatopharyngeus: Arcus palatopharngeus ooluşturan bu kas yumuşak damaktan başlar, cartilago thyroidea’nın arka kenarında sonlanır. Palatum molle’yi aşağı çekerken, pharynx’i yukarı kaldırır. • ***M.stylopharyngeus N.glossopharyngeus tarafından innerve olur. Pharynx’in diğer tüm kasları plexus pharyngeus tarafından innerve edilir. • Tunica adventitia: Gevşek bağ dokusundan yapılmış olup, m.buccinator’u örten fascia’dan başlayan fascia buccopharyngea arkada fascia prevertebralis’e dayanamış ve oesopgagus’u örten fascia’ya karışır. Fascia buccopharyngea’da sinir ve venlerin oluşturduğu plexus pharyngeus bulunur. Constrictor kaslar arasından geçen yapılar • M.constrictor pharyngis superior-kafa tabanı • • • • M.tensor veli palatini M.levator veli palatini Tuba auditiva M.cons.pharyngis sup. - m.con.phary.med. M.stylopharngeus ve n.glossopharyngeus M.cons.pharnygis.med.-m.cons.pharyngis inf. N.laryngeus superior’un R.internus’u ve a.v.laryngea superior’lar M.cons.pharyngis inf. Altından N.laryngeus inferior ve A.laryngea inferior • Pharynx’in damar ve sinirleri • Arterleri A.pharyngea ascendens, A.palatina ascendens, A.palatina major’durr. • Venleri V.facialis ve V.jugularis interna’ya açılır. • Lenfatikleri Nodi lymphatici submandibulares Nodi lymphatici retropharyngeales Nodi lymphatici cervicales profundi’ ye açılır. Sinirleri • Motor ve sensitif sinirlerin çoğu plexus pharyngeus’tan gelir. Plexus pharyngeus N.glossopharyngeus ve N.vagus’un pharyngeal dalları ile ganglion cervicale superius’tan gelen sempatik liflerle oluşur. • Pharynx’in sensitif lifleri nasopharynx’e n.maxillaris, oropharynx’e n.glossopharngeus, laryngopharynx’e n.vagus’tan gelir. • Pharynx’in bezlerine gelen sekretomotor parasempatik lifleri n.vagus ile gelir. • Pharynx kasları m.stylopharyngeus(n.glossopharyngeus) dışında plexus pharyngeus tarafından innerve edilir. Plexus pharyngeus N.glossopharyngeus. N.vagus ve N.accessorius cranial parçası(N.vagus’un içinde seyreder) ve sempatiklerin oluşturduğu sinir ağıdır. yutma • • • • • 1. evre(istemli) Dilin ön kısmının yukarı kalkması(dilin intrinsik kasları) Yumuşak damağın aşağı inmesi(m.palatoglossus) Hyoid kemiğinin ön ve yukarı hareketi(genio, mylo,stylohyoideusdigastric) Dilin arka bölümünün yukarı ve arkaya doğru hareketi • 2.evre(istemsiz) • Yumuşak damağın gerilmesi ve yukarı hareketi(m.levator-tensor • • • • veli palatini) İsthmus pharyngeus kapanması (m.cons.ph.sup) Larynx ve pharynx’in yukarı hareketi ( pharynx levator kasları, m.thyrohyoideus) Larynx girişinin kapatılması (m.aryepiglotticus) M.cons.pharyngis sup ve medius, m.palatopharngeus’un kontraksiyonu ve yerçekimi • 3.evre(istemsiz) • M.constrictor pharyngis inferior’un kontraksiyonu KLİNİK • Killian alanı –paryngeangeal divertiküllerin geliştiği • • • • • alan(M.C.P.İ parçaları arasında) Tonsilla tubaria büyümesi Adenoid(tonsilla pharyngea’nın büyümesi) Malign tümörler Yabancı cisimler N.laryngeus sup.r.internus’u zedeleyebilir. Endoskopi’de M.C.P.İ. Pars cricopharyngea’sı(hava yutmayı önler) resistans nedenidir.sadece yutmanın başlangıcında gevşer. tonsilit
© Copyright 2024 Paperzz
