Çalışanların Bireysel Özelliklerinin İş Tatmini Üzerindeki Etkileri: Bir Kamu Bankası Örneği The Effects of Employees’ Individual Characteristics on Job Satisfaction: A Public Bank Case Mehmet Merve ÖZAYDIN Ömer ÖZDEMİR Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ankara, Türkiye [email protected] TCZB Müfettişi, Marmara Üniversitesi Uluslararası İktisat Bölümü İstanbul, Türkiye [email protected] Özet Günümüz üretim ilişkilerinde rekabetin çalışanlar boyutunda artan önemi, çalışan ve iş arasındaki uyumun daha da önem kazanmasına neden olmuştur. Çalışanın yaptığı işten duyduğu memnuniyeti ifade eden iş tatmini, çalışanın iş ortamında maddi ve manevi doyumunu sağlayarak hem kendisi hem de örgütü için bir hedef haline gelmiştir. İnsan kaynaklarının en önemli girdi ve belirleyici olduğu hizmetler sektöründe, işin özellikleri ile çalışanın bilgi, beceri ve yetenekleri arasında tatmine dayalı bir ilişkinin kurulması, bireysel ve organizasyonel başarının belirleyicisi durumundadır. İleri teknoloji kullanımı, kaliteli hizmet üretme ihtiyacı ve rekabet boyutuyla hizmetler sektörünün önemli bir üyesi olan bankacılık sektöründe çalışanların tatmini büyük önem kazanmaktadır. Bu araştırmada, banka çalışanlarının sahip olduğu (yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim düzeyi, şubede/genel müdürlük biriminde çalışma durumu, unvan, hizmet süresi, ailede başka bankacı olup olmaması durumu, geleceğe dair beklentilerden oluşan) bireysel faktörlerin iş tatminine etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Bir kamu bankası özelinde yapılan alan araştırması sonucunda; banka personelinin tatmin düzeyinin çeşitli bireysel faktörlerden etkilenerek değiştiği belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: İş tatmini, Bankacılık, Minnesota İş Tatmini Ölçeği Abstract The raising importance of rivalry between the employees in the relations of production nowadays, makes the adaptation between worker and work more substantial. The job satisfaction which expresses the employee’s contentment about his/her job becomes a target for the employee and also for the firm based on the provided material/ moral satiety. In the services sector which consists of human resources as itsmost leading and determinant input, building a relationship between the Bu makale Ömer Özdemir tarafından Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim dalında, Yrd.Doç.Dr.Mehmet Merve ÖZAYDIN danışmanlığında hazırlanan “Kamu Bankası Çalışanlarının İş Tatmin Düzeyinin Ölçümü: T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Örneği” isimli yüksek lisans tezinden yaralanılarak hazırlanmıştır. M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 specialties of work and intelligence, skills and abilities of workers depending on job satisfaction is decisive for individual and organizational success also. In the banking sector which is a crucial member of services sector because of the dimensions of the usage of high technology, the need of quality services production and the competition, satisfaction of employees becomes significant. This study aims to investigate the effects of individual factors (age, gender, marital status, education level, operating status of branch/operating status of head office, title, service time, the existence or nonexistence of other bankers in the family, expectations for the future) on job satisfaction. In the consequence of a field work about a public bank, it’s found out that the level of bank personnel’s job satisfaction is changed by the effect of individual factors. Key Words: JobSatisfaction, Banking, Minnesota Satisfaction Questionaire (MSQ) 1. Giriş Çalışma hayatı bireylerin genellikle çalışan rolleriyle dahil oldukları, zihinsel ve bedensel etkinliklerini gerçekleştirdikleri sosyal bir ortamdır. Çalışma eylemi, gerek içinde geçirilen zamanın insan hayatındaki göreli ağırlığı, gerekse de yaşamını sürdürecek geliri elde ettiği bir alan olması nedeniyle birey ve içinde bulunduğu toplum için büyük önem taşır. Bireyin bilgi, beceri ve yetenekleri ile üretken bir yapıya dönüştüğü bu alan, birey, iş organizasyonları ve toplum üzerinde önemli ekonomik ve sosyal etkilere sahiptir. Sanayi toplumunun geleneksel örgüt kuramı içinde insanı makinanın bir parçası olarak gören ceza, otorite, denetim, disiplin ve hiyerarşi gibi yönetim uygulamaları, bilgi toplumu dinamikleri içinde geçerliliklerini önemli ölçüde kaybetmiştir. Bilgi toplumunda işin yaratıcılığı, yenilikçiliği, çalışanı işe motive eden, sorumluluk veren ve çalışanın kendisini gerçekleştirmesine önem veren bir yönetim anlayışının önem kazandığı görülmektedir(Zencirkıran,2005:22). Dünya üzerinde büyük fabrikalara dayalı üretimin, ağır sanayinin hâkimiyetindeki sermaye hareketinin giderek hizmetlere dayalı ekonomiye ve daha sonra da bilgiye dayalı ekonomiye geçmesi, post-endüstriyel döneme geçisin ifadesidir. Teknolojinin pek çok işin yapılış şeklini değiştirmesi, kendisini yeniliklere uyduran ve geliştiren işgücünün önem kazanmasına neden olmuştur(Keser,2003:38). Sundukları hızlı, güvenilir ve kaliteli hizmetler ile piyasalar nezdinde marka değerleri yükselen bankaların, karlılıklarını ve itibarlarını arttırabilmeleri, müşterilere genellikle yüz yüze hizmet veren çalışanlarının iş tatminiyle doğrudan ilgidir. Her geçen gün etkisini daha da arttırdığı kabul edilen teknoloji ve internet devrimiyle birlikte insanoğlunun bilgiye ulaşımı kolaylaşmış, dolayısıyla da özünde kurumsal kredi müesseseleri olan bankaların kredi ve diğer hizmetlerinin çeşitliliği, kalitesi ve fiyatları arasında müşterilerin kıyaslama yapabilme imkanı oldukça genişlemiştir. Bu süreçte iş tatmin düzeyi yüksek olan çalışanların, müşterilere daha ilgili davranacakları ve daha kaliteli hizmet sunabileceği kabul edildiğinde, iş tatminiyle ilgili hususların banka yönetimlerince göz ardı edilmemesi gerektiği aşikârdır. Bu çalışmada bir kamu bankası personelinin sahip olduğu bireysel faktörlerin iş tatmin düzeyi üzerindeki etkisinin ölçülmesi amaçlanmıştır. 2. Kavramsal Çerçeve Günümüz bilgi toplumuna damgasını vuran değişme ve gelişmelerin en önemlisi, toplumsal ve siyasal yaşamda olduğu gibi, ekonomi ve yönetim alanında da insan faktörünün ön plana geçmesidir. Bilginin oluşumu ve kullanımının çok önem kazandığı günümüzde tüm çalışanların aynı amaca yönelmesi, hedefin çalışan (iç İşletme Araştırmaları Dergisi 252 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 müşteri) ve müşteri (dış müşteri) tatmini olması gerekliliği işletmeleri yeniden yapılanmaya zorlamaktadır. Çalışanların ve müşterilerin tatmini üzerine kurulmuş misyonların ve buna bağlı geliştirilmiş stratejilerin işletmelerin yaşamını sürdürmesinde elzem olduğu artık anlaşılmakta ve bu nedenle tüm çalışanların yönetim süreçlerine katılmaları teşvik edilmektedir(Akıncı, 2002:2). Bu yönetim tekniklerinden biri olan iş tatmini, temelini güdülenme araştırmalarının oluşturduğu ve motivasyon, performans, örgüt bağlılığı ve yaşam doyumu üzerindeki etkileri ile birçok yönetsel alanı doğrudan etkileyen özelliklere sahiptir. Bu bölümde iş tatminine ilişkin kavramsal çerçeve ve iş tatminini etkileyen faktörler üzerinde durulacaktır. 2.1. İş Tatmini Hizmet işletmelerinin en önemli girdilerinden birisi, insan kaynaklarıdır. İnsan kaynakları, örgütte istihdam edilen ve örgütsel hedefler yönünde bilgi ve becerilerini kullanan kişilerden oluşmaktadır. Gerek işgücü maliyetlerinin büyüklüğü, gerekse de çalışanların örgütsel etkinlik açısından oynadıkları rollerin önemi, yöneticileri, çalışan tatmini konusuna daha duyarlı hale getirmiştir. İşletmelerin sahip oldukları üretim yapısı, teknoloji kullanım düzeyi, biçimi ve mülkiyeti ne olursa olsun; çalışanların örgütün amaçları yönünde hareket ettirememesi, başarısızlığı beraberinde getirecektir. İnsan kaynakları, tüm örgütlerin temel ve belirleyici girdisidir. Bir işletmenin başarısı, mevcut insan kaynaklarını amaçlar yönünde, istekli biçimde harekete geçirmesine bağlıdır(Tengilimoğlu, 2005:29). Batı dillerinde “yeterli” anlamındaki Latince “satis” sözcüğünden gelen sözcüklerle ifade edilen “tatmin” kavramı, sözlük anlamı itibariyle “istenen bir şeyin gerçekleşmesini sağlama, gönül doygunluğuna erme, doyum” olarak tanımlanabilmektedir(TDK, 2012). İş ile insan arasındaki ilişkiden doğan “iş tatmini” (veya iş doyumu) kavramıyla ilgili olarak da literatürde çok sayıda ve farklı açılardan yapılmış tanımlar bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı aşağıda yer almaktadır: İş tatmini, işgörenlerin işlerinden duydukları hoşnutluktur. İş tatmini, işin özellikleriyle işgörenlerin istekleri birbirine uyduğu zaman gerçekleşen ve işgörenin işinden hoşnutluk duymasını belirleyen bir olgudur(Akıncı, 2002:2-3). İş tatmini, bireyin, işi olumlu ve zevk veren bir duygu olarak değerlendirmesinin bir sonucudur (Davis, 1988:96). İş tatmini, “bir bireyin bilinçli veya bilinçsiz olarak elde etmek istediği şey” olarak tanımlanan “değer”lerinin bir fonksiyonudur. İş hayatında doyurulan/elde edilen “değerlerin önem derecesi” ne kadar yüksekse iş tatmini de o kadar yüksek olacaktır (Wagner, Hollenbeck, 2010:138). Dolayısıyla işletmenin en önemli kaynağı haline gelmeye başlayan personelin motivasyonunun ve iş tatmin düzeyinin yüksek tutulması hususu, çağdaş yönetim tarzını benimseyen işletmelerin İnsan Kaynakları departmanlarının asli görevleri arasında bulunmaktadır. İş tatmini, bireysel açıdan içsel ve dışsal doyum olmak üzere iki şekilde ortaya çıkmaktadır. Ücret; ekonomik ödüller gibi çalışmanın sonucunda elde edilen doyum “dışsal doyum”; başarma duygusu gibi çalışma sırasında hissedilen doyum ise “içsel doyum” olarak ifade edilmektedir(Deniz, 2005:311). İş tatmini kişiden kişiye değişen bir özellik gösterir. Bu da kişinin değerlerine ve değerlerinin önem derecesine göre değişir. Örneğin bir kişi için yükselme olanakları birinci planda doyum sağlarken diğer bir kişi için ücret birinci planda olabilmektedir. İş yaşamında istediği işi yapan, ihtiyaçlarını karşılayacak ücreti alan, istediği olanak ve koşulları kısmen de olsa bulan, gereksinimlerinin çoğunu karşılayan bir işgörenin kuşkusuz maddi ve manevi doyumu İşletme Araştırmaları Dergisi 253 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 yakaladığı için gerek iş gerekse iş dışı yaşamında huzurlu olacağı söylenebilmektedir. Oysa istediği bir işi yapmayan, isteklerinin sürekli göz ardı edildiği bir ortamda çalışan, gereksinimlerini karşılayamayan bir birey olumsuz tutumlar içerisine gireceğinden iş ve iş dışı yaşamı da bu durumdan olumsuz yönde etkilenecektir(Örücü v.d, 2006:40). İş tatminiyle ilgili çalışmaların kökeninde ise güdülenme ile ilgili yapılan araştırmalar bulunmaktadır. Bireylerin güdülenmesine yönelik ilk bulguların ise, kaynağını FrederickWinslowTaylor’un ve Henry Fayol’un 1900’lü yılların başlarında ortaya attığı bilimsel çalışmalardan aldığı bilinmektedir. Taylor; işgörenlerin ekonomik faktörlerle güdülendiklerini savunmuştur. Ekonomik faktörler dışında insan davranışlarının sosyal boyutu üzerinde duran EltonMayo’nun Chigaco Western Elektrik İşletmesi’nde yürüttüğü Hawthorne Araştırmalarıyla ise yönetici davranışlarının ve iş arkadaşlarıyla iyi ilişkilerin bireyleri etkilediği ortaya çıkarılmıştır. Modern yaklaşımda ise; iyi ve anlamlı bir işin çalışanı motive ettiği vurgulanmıştır. Örgütsel davranış çalışmaları içerisinde yer alan iş tatmini kavramı, motivasyon kuramlarıyla literatüre girmiş; 1930’lardan bu yana bir çok araştırmaya konu olmuştur. Tüm araştırmaların ortak noktası ise; örgütteki performans ve verimliliği arttırmanın, insan öğesine gerekli önemin verilmesiyle sağlanabileceği hususudur. İşgörene maliyet gözüyle bakılması görüşü, günümüzde onların organizasyonun en değerli varlığı olmasıyla yer değiştirmektedir. Bu nedenle doğru işe doğru eleman alma, oryantasyon, eğitim, ücret ve ödüllendirme sistemi, kariyer planlama ve işgöreni elde tutma gibi faaliyetlerle organizasyonlardaki İnsan Kaynakları departmanları gittikçe önem kazanmaktadır (Aykaç, 2010:8-9). 2.2. İş Tatminini Belirleyen Faktörler Çalışanların iş tatmin düzeyini etkileyen birçok faktörden söz edilebilse de literatürde bireysel ve örgütsel faktörler olarak iki grup altında toplamak mümkündür(Sabuncuoğlu ve Tüz, 2005:323). Bireysel faktörler ya da kişisel faktörler, bireylerin farklı düzeyde doyum elde etmelerini sağlayan etkenlerdir. Yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim düzeyi, mesleki konum ve kıdem, kişilik, zekâ, hizmet süresi ve benzeri etkenlerdir. Örgütsel faktörler ise işin niteliği, yönetim tarzı ve denetim biçimi, güvenlik duygusu, iletişim, ücret, gelişme ve yükselme imkânları, rekabet, çalışma şartları, birlikte çalışan kişiler ve örgütsel ortam olarak gruplandırılmaktadır(Akıncı, 2002:6). Şekil 1: İş Tatmini İle İlgili Neden-Sonuç İlişkisi (Akıncı, 2002:6) İşletme Araştırmaları Dergisi 254 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 2.3. İş Tatminini Etkileyen Bireysel Faktörler İş tatmininin düzeyini belirleyen kişisel faktörler, çalışanın fiziksel ve duygusal alanına karşılık gelen özellikleridir. Bunlar arasında yaş, cinsiyet, medeni durum, statü, eğitim düzeyi ve çalışma sürelerini sayabilmek mümkündür. Genç çalışanların yaşlılara oranla daha düşük iş tatmin düzeyine sahip olduğu bulgusuna sahip olan pek çok araştırma mevcuttur. Genç yaşlarda deneyimsizlik, uzmanlık alanının oluşmaması, aşırı beklentiler vb. dolayısıyla doyumsuz olabilme oranları yüksektir(Karkın, 2004:91). Herzberg, iş tatmini ile yaş arasındaki ilişkiyi U şeklindeki bir eğri ile açıklamıştır. Çalışma yaşamına erken başlayan kişilerde iş tatmini yüksek olurken, 30 yaşına doğru düşmeye başlamakta, yaş ilerledikçe ve çalışma yaşamının sonuna doğru ise tekrar yükselmektedir. Ancak bu ilişkinin araştırmanın yapıldığı nesil için geçerli olduğu da belirtilmiştir(Uyargil, 1988:22). Saleh ve Otis ise, bu U çizgisinin her zaman doğru olmadığını ileri sürmüşler, örneğin bir yöneticinin iş tatmininin 60’lı yaşlarına kadar arttığını ancak emekliliğe yaklaştıkça azaldığını belirtmişlerdir(Dikmen, 1987:58-59). İş tatmini ile cinsiyet arasındaki ilişkilerle ilgili çalışmaların birbiriyle tutarlı sonuçlar doğurmadığı görülmektedir. İş tatmini ile cinsiyet arasındaki ilişkilerle ilgili olarak yapılan çalışmalarda erkek ve kadınlar için ortaya çıkan iş tatmini düzey farklılığının birçok başka faktörle de ilişkisi olabileceği hususunun göz ardı edilmemesinin yerinde olacağı düşünülmektedir. Çalışanların iş tatminiyle ilgili olarak yapılan bir çalışmada, kamu iktisadi teşebbüslerinin merkez örgütlerinde çalışan kadın ve erkeklerin iş tatmin düzeyleri arasındaki farklılığın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı sonucuna ulaşılmıştır(İncir, 1990:52). Kadın ve erkeklerin motivasyon unsurlarının farklılık gösterebileceğini ortaya koyan araştırmalar da mevcuttur. Kadın ve erkekler aynı işin özelliklerini eşit derecede çekici bulabilmekte, ancak kadınlar erkeklere göre aynı işten daha az şey bekleyebilmektedirler. Bunun sonucu olarak da kadınlar aynı işten erkeklere göre daha fazla iş tatmini elde edebilmektedirler(Kırel, 1999:117-118). Evli ya da bekâr olma ile iş tatmini arasındaki ilişkiler incelendiğinde genellikle evlilerin bekârlara göre iş tatminlerinin daha yüksek olduğu yönünde bulgular dikkat çekmektedir. Evlilerin daha doyumlu olmalarının nedeni aile yaşamındaki doyumun işe yaygınlaştırılmasından olabilmekte ya da evliliğin çalışanların işle ilgili beklentilerini değiştirmesinden kaynaklanabilmektedir(Telman ve Ünsal, 2004:59). Özkalp ve Kırel’e göre de, evli olan çalışanlar daha az devamsızlık göstermekte, daha az işten ayrılma eğilimine sahip olmakta ve bekâr olanlara kıyasla daha çok tatminkârlardır(Özkalp ve Kırel, 1996:149). Kişinin örgüt hiyerarşisi içindeki yerini, mesleğinin sağladığı prestiji ifade eden statü, iş ve iş dışı yaşam alanı üzerinde etkili olan önemli bir unsurdur. Yapılan araştırmalarda iş tatmini ile statü arasında güçlü bir ilişkinin olduğu ortaya çıkmıştır. Yöneticiler arasında yapılan araştırmaların sonucu, üst yönetim kademesinde bulunan kişilerin iş tatminlerinin daha yüksek olduğunu göstermektedir(Uyargil, 1988:26). Çalışanların işte kalma süresinin uzunluğu, yaşla yakından ilgilidir. Yaşı ilerledikçe aynı işte kalmaya devam eden çalışanların iş doyumu yükselmektedir. Sürekli olarak iş değiştirme arzusu ise iş doyumsuzluğunun en önemli belirtisidir(Aktaş ve Aktaş, 1991:78). İşletme Araştırmaları Dergisi 255 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 İş tatminini etkileyen en önemli bireysel faktörlerden biri de eğitimdir. Burada önemli olan, bilgi birikimi, çalışma değerleri, özlem düzeyleri, örgütsel beklentileri gibi faktörlerle yapılan işin sağladığı ortam ve olanaklar arasında bir dengenin bulunmasıdır. Örneğin, bazı işlerde, yüksek öğrenim görmüş çalışanların, orta-lise ve ilkokul düzeyinde eğitim almış çalışanlardan daha az doyumlu oldukları bilinmektedir(İncir, 1990:53). 2.4. İş Tatminini Etkileyen Örgütsel Faktörler Örgütlerin varlık nedenleri insanların ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ve hizmet üreterek kar elde etmek ve bu sayede yaşamını devam ettirmektir. Bu süreçte insan kaynağına ihtiyaç duyarlar. Örgütlerin bu amaçları karşılayabilme veya bu amaçlara hizmet edebilme yeteneği ve kapasitesi örgütsel bağlılığı etkiler. Örgüt yaşamında kişisel beklentilerle örgütsel beklentilerin uyumu önemlidir. Çalışanların örgütsel hedef, misyon ve değerleri içselleştirmesi, bunları kendi değerleriyle özdeşleştirip örgüte bağlanabilmesi için iş beklentileriyle kişisel beklentilerin birbirini tamamlaması gerekir(İnce ve Gül, 2005:60). İş tatminini belirleyen önemli bir örgütsel faktör, “işin özelliği”dir. Hackman ve Oldman (1975)’ın İş Özellikleri Kuramı, işin özelliğine ilişkin en temel kuramlardan birisidir. İşin özelliklerini oluşturan unsurlar; “İşin gerektirdiği beceri çeşitliliği”, “İşle özdeşleşme”, “İşin anlamı”, “İşin yapılırken çalışana tanıdığı özerklik” ve “Performans hakkında alınan geribildirim”dir(Keser, 2009:104). İşin niteliği çalışanın tatmini açısından büyük önem taşır. Bireyin çalışırken sahip olduğu serbestlik, yaptığı işin ilgi çekiciliği, işin tekrar eden sıkıcı bir yapıda olmaması ve statü sağlaması gibi faktörler çalışanın tatmin duygusunu olumlu yönde etkilemektedir(Özkalp ve Kırel, 1996:131). Çalışanın işyerinde mutluluğunda yani tatmininde etkili bir diğer unsur yöneticilerle çalışanın arasındaki ilişkidir. Özellikle içine kapanık çalışanlarla iletişimde yöneticilere çok önemli roller düşeceği için, yöneticinin çalışanına ulaşabilmesi önemlidir. Çalışanı ile mesafeli diyalog kuran yönetici, çalışanın dünyasını anlamakta zorluk çekecek, çalışanın da gereken zamanlarda yöneticisine ulaşması zorlaşacaktır. Gerek otoriter yaklaşım gerek mesafeli yaklaşım, çalışanı yöneticisinden uzaklaştıracaktır. Yöneticinin davranışlarının ve tavırlarının gündelik değişmemesi gerekmektedir. Çalışanlar davranışları sürekli değişen yöneticiyle iletişim kurmakta zorluk çekeceklerdir(Keser, 2009:110). Çalışanların içinde bulunduğu çalışma ortamı ve onu etkileyen fiziksel koşullar verimliliği etkileyen önemli faktörler arasında sayılabilir. Bu koşulların en uygun düzeye ulaşması çalışanın moral yapısını etkileyebileceği gibi kurumla bütünleşmesini ve dolayısıyla iş tatminini de kolaylaştıracaktır. Dolayısıyla çalışma koşullarının iyileştirilmesi iş görenlerin iş tatminini artırmaktadır(Gözener ve Sayın, 2007:3). Birey yaşamını idame ettirebileceği asgari yaşam standardına karşılık gelen bir gelire ihtiyaç duyar. Bu nedenle, “ücret” bireyin en temel çalışma amaçları arasında yer almaktadır(Keser, 2009:102). Maslow’un teorisinde en alt basamakta yer alan temel fizyolojik ihtiyaçlar ücret ile karşılanmakta olup, ayrıca çalışanlar, ücreti güvenlik ve statü sembolü ve yöneticinin kişiye verdiği değerin karşılığı olarak da görmekte; bu durum ise kişide başarılı olma duygusunu doğurmaktadır(Telman, 1988:105). Ancak çok önemli olmakla birlikte paranın güdülemedeki önemi sınırlıdır.Hatta Herzberg parayı sağlık etmenleri içinde sayarak güdüleyici etkisinin bulunmadığını belirtir(Can v.d.,, 1991:154). İşletme Araştırmaları Dergisi 256 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 İş tatmin düzeyi üzerinde olumlu etkilere sahip olan en önemli örgütsel faktörlerden biri de ücret düzeyidir. Motivasyon üzerindeki güçlü etkileri bilinen ücret düzeyinin, çalışanlar açısından yönetsel değerlendirme sürecinin bir aracı olarak görülmektedir. Çalışan açısından iyi bir ücret, işverenin kendisinden memnuniyetini, düşük ücret ise memnuniyetsizliğini ifade eden birer göstergedir. Bireyin ücretin yanında elde ettiği ek gelirler de önem taşımakla birlikte bunlar ücret kadar önemli değildir(Özkalp ve Kırel, 1996:131). İnsanların her zaman daha iyiyi arama isteğinin ve gelişme ihtiyacının bir sonucu olarak, çalışanlar islerinde başarılı olmak, belli bir sure sonunda da sergiledikleri performans karşılığında bir üst göreve terfi etmek isterler. Çünkü işleri iyice öğrenip tecrübe kazandıkça, iş sıradanlaşacak, bulundukları mevkideki yetkilerini ve sorumluluklarını yetersiz bulacaklardır(Keser, 2006:169). Yapılan araştırmalarda istenilen terfinin zamanında yapılmamasının iş tatminini olumsuz yönde etkilediği ortaya çıkmıştır. Terfi almayı hak ettiğine inanan çalışanların terfi edememeleri nedeniyle iş tatminlerinin azaldığı ve devamsızlık yaptıkları görülmüştür. Ayrıca yükselme olanağı; elde edilen maddi geliri ve kişinin sosyal statüsünü de yükseltmekte toplum içindeki rolünü olumlu yönde değiştirmektedir. Her düzeydeki çalışanın başarılı olması halinde yükselme imkânı bulması yaptığı işteki tatminini artıracaktır. İşgörenlerin eşit bir sistem ile ödüllendirilmesi iş tatminini olumlu yönde etkiler(Türk, 2007:77-78). Çalışanlar için yaptıkları işin karşılığı olarak elde ettikleri maddi kazançlar ile birlikte iş güvencesi de önemlidir. Yaşlılık, işsizlik, sakatlık gibi durumlarda güvenlik duygusu iş tatmini açısından ayrı bir faktördür. Güven kavramı, “Bir kişinin başka kişi ile kendisine yarardan çok zarar verebilecek nitelikteki bir ilişkiye girdiğinde, o kişi tarafından istismar edilmeme beklentisidir. Kişinin istismar edilmeme beklentisi, karşısındakinin gerektiğinde güvenilir ve gerektiğinde o kişinin hakkını arayacak nitelikte biri olduğu inancına bağlıdır(Beceren, 2000:70). Bir işletmede; çalışanın işten çıkarılma korkusu olmadan uzun yıllar işletmede kalabileceğini bilmesi geleceğe yönelik belirsizlik ve korkulardan arınmış olmasına, işi hakkında olumlu duygular içinde olmasına ve dolayısıyla iş tatmininin artmasına yol açar. Bununla birlikte bir işletmede, birlikte çalışmak zorunda olan insanlar birbirlerine güveniyorlarsa, o işi yürütmenin maliyeti daha az olacaktır(Börü, 2001:189). Bireyin çalıştığı örgütün iklimi, çalışanın tatmini açısından önemlidir. Özellikle algılanan olumlu örgütsel iklim, bireyin işyerine daha fazla bağlanmasını ve ileri düzeyde örgütsel vatandaşlık duygusu hissetmesini sağlayacaktır. Örgüt iklimi genel anlamıyla; örgüt üyeleri tarafından yaygın biçimde paylaşılan, örgüt özelliklerine ilişkin kalıcı algılardır. Gerçekleştirilen çalışmalarda, örgüt ikliminin pozitif olarak algılanmasının, çalışanın tatmin düzeyinin yüksek çıkması ile ilişkisi olduğu bulunmuştur(Telman ve Ünsal, 2004:52). Bireyin, birlikte olduğu grubun yapısı veya doğası da iş tatmininde önemli bir etkendir. Arkadaş canlısı, birbirlerini destekleyen bir iş grubunun, çalışanların tatmini üzerinde orta düzeyde bir etkisi vardır. Bireyin içinde bulunduğu grup çalışana bir destek, rahatlama, tavsiye ve iş konusunda çeşitli yardımlarda bulunuyorsa bu tür bir ortam iş tatminini olumlu yönde etkiler. Birey işini sevmese bile, arkadaşları nedeniyle işinden mutluluk duyar. İyi bir iş grubu, çalışma yaşamını daha zevk alınır bir hale getirebilir. Eğer çalışanlar böyle bir iş grubundan yoksun iseler bu durumda iş tatmini olumsuz yönde etkilenir(Özkalp ve Kırel, 1996:132). İşletme Araştırmaları Dergisi 257 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 3. Araştırmanın Yöntemi 3.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi Yapılan araştırmanın amacı, bir kamu bankasında çalışanların sahip olduğu bireysel faktörler itibariyle iş tatmin düzeylerinin ölçülerek aralarındaki ilişkinin istatistiksel olarak ortaya konulmasıdır. Bu yönüyle araştırmanın modeli, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma tarama modelidir. Araştırma konusu yapılan kamu bankasının ülkemizin bankacılık sektörüne yön veren önemli bir aktör olması, bankacılık sektöründe yüksek temsil kapasitesine sahip olan bir analizin ortaya konulmasını sağlamaktadır. Farklı coğrafi bölgelerde çalışanların sahip olduğu bireysel faktörler itibariyle iş tatmin düzeyinin ölçülmesinin, önümüzdeki dönemde (gerek ele alınan kamu bankası personeli hakkında, gerek diğer kurumların/şirketlerin personeli hakkında) iş tatminiyle ilgili yapılacak araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bununla birlikte çalışmanın, banka üst yönetimleri ile bankacılık mesleğini tercih etmeyi düşünen genç bankacı adaylarına yol göstereceği düşünülmektedir. Türkiye’nin en büyük kamu bankalarının birinde iş görenlerinin sahip oldukları bireysel faktörler (yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim düzeyi, unvan, çalışılan birim, toplam çalışma süresi, ailede başka bankacı olup olmaması durumu ve çalışma koşulları hakkında gelecekteki beklentiler) ile iş tatmini düzeyi arasında anlamlı bir farklılığın varlığı araştırmanın problemini oluşturmaktadır. Bu noktada, bireysel faktörler bağımsız değişken, iş tatmini ise bağımlı değişken durumundadır. Araştırmanın sıfır hipotezi, “H0: Banka personelinin sahip olduğu bireysel faktörler ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur.” olarak belirlenmiştir. Araştırmada test edilecek alternatif hipotez ise “Haj: İlgili bireysel faktör ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık vardır” şeklindedir. Alternatif hipotezde yer alan alt indis j yaş aralığı, medeni durum, eğitim durumu gibi bireysel faktörleri göstermektedir. Tüm faktörler açısından boş hipotezler aşağıdaki gibi ifade edilebilir. Ha1: Bulunulan yaş aralığı ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. Ha2: Cinsiyet ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. Ha3: Medeni durum ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. Ha4: Eğitim durumu ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. Ha5: Çalışılan birim ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. Ha6: Unvan ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. Ha7: Çalışma süresi ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. Ha8: Ailede başka bankacı olması ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki yoktur. İşletme Araştırmaları Dergisi 258 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 Ha9: Çalışma koşullarının gelecekte nasıl olacağıyla ilgili beklenti ile iş tatmini puanı ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur. 3.2. Araştırmanın Evren ve Örneklemi Araştırmanın evrenini, anketin yapıldığı (04 - 08 Haziran 2012) tarih aralığında, Türkiye’nin kamu sermayeli üç bankasından biri olan ilgili Banka’nın “Bankacılık Unvan Grubu” içerisinde belirtilen Servis Görevlisi, Servis Yetkilisi, Uzman Yardımcısı, Yönetmen Yardımcısı, Uzman, Yönetmen ve Müdür unvanıyla çalışan personel oluşturmaktadır. Örneklem ise, tesadüfi (random) olarak seçilen Ankara’dan 5, İstanbul’dan 4, Bursa’dan 3, Hatay’dan 3, Diyarbakır’dan 2, Antalya’dan 1, İzmir’den 1, Manisa’dan 1, Aydın’dan 1, Erzurum’dan 1, Trabzon’dan 1, Sinop’tan 1, Ordu’dan 1, Edirne’den 1 olmak üzere toplam 26 farklı Şube/Bölge biriminde ve Genel Müdürlük birimlerinde çalışan personelden oluşmaktadır. Bankanın tüm personelinin 2011 yılsonu itibariyle Şube/Bölge ve Genel Müdürlük birimleri arasındaki dağılımı aşağıdaki Tablo 1’de belirtildiği şekildedir. Burada önemli bir sorun ise şudur: Anketin yapıldığı tarihteki (unvanlar itibariyle) kesin personel sayısı bilgisine ulaşılamamış olması nedeniyle, evren büyüklüğü 2011 yılsonu verileri üzerinden hesaplanmıştır. Tablo 1: Banka’nın Çalışan Sayısı ve Araştırmanın Örneklem Büyüklüğü Personel Personel Sayısı Dağılımı Minimum Örneklem Büyüklüğü Ankete Katılan Sayısı Katılan Personelin Dağılımı Şube/Bölge 21.449 88,0% 215 277 81,0% Gen. Müd. Birimleri 2.925 12,0% 29 65 19,0% TOPLAM 24.374 100,0% 244 342 100,0% Minimum örneklem büyüklüğü 244 kişiden oluşması planlanan araştırmamızda katılımı sağlanacak personel tabakalı örneklem yöntemi kullanılarak Şube/Bölge ve Genel Müdürlük birimlerinde çalışma durumlarına göre ikiye bölünerek tesadüfi olarak belirlenmiştir. Tabakalı Örneklem Yöntemi sınırları belirlenmiş bir evrende alt tabakalar veya alt birim gruplarının var olduğu durumlarda kullanılır. Burada önemli olan, evren içindeki alt tabakaların varlığından yola çıkarak evren üzerinde çalışmaktır. Bu şekilde toplam örneklem içinde her tabaka eşit düzeyde veya evrendeki oranı ölçüsünde temsil edilebilir. Böylelikle, elde edilecek bulguların evreni temsil etme gücü de o ölçüde artar(Yıldırım ve Şimşek,2005). Ancak Tabakalı Örneklem Yönteminin sakıncalarından biri olan örneklem büyüklüğünün küçük kalması sorununun yol açacağı yanlış bilgiye ulaşma durumunu ortadan kaldırmak için Genel Müdürlük birimlerinde çalışan katılımcı personel sayısı daha yüksek tutulmuştur. Bu durum ise, örneklem içerisindeki Genel Müdürlük personelinin oranının evrendeki orana göre yüksek olmasına neden olmuştur. Toplanan verilerle ilgili analizler SPSS (Statistical Packet for the Social Sciences - Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paketi) for Windows sürüm 17.0 paket programı ile yapılmış ve bulgular araştırmanın amaçlarına uygun olarak çizelgeler halinde sunulmuştur. İşletme Araştırmaları Dergisi 259 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 3.3. Araştırmanın Veri Toplama Tekniği Araştırmada veri toplama süreci “anket yöntemi” ile gerçekleştirilmiştir. Anketin gönderileceği Şubenin/Birimin Yöneticileriyle telefonla veya yüz yüze görüşülerek anketin içeriği hakkında bilgi verildikten sonra anket formları katılımcılara mail yoluyla iletilmiştir. Katılımcılara gönderilen 719 adet anketin, 342 adedi katılımcılarca eksiksiz bir şekilde cevaplanarak tarafımıza mail yoluyla iade edilmiştir. Anketlerin eksiksiz bir şekilde doldurularak tarafımıza iade edilme oranı %48’dir. 26 farklı şubede çalışan 677 personele gönderilen anketlerin 277’si cevaplanırken, Genel Müdürlük birimlerinde çalışan 75 personele gönderilen anketlerin 65’i cevaplanmıştır. Dolayısıyla Şube personeli arasında geri dönüş oranı %43 iken, Genel Müdürlük personeli için geri dönüş oranı %87 olmuştur. İki bölümden oluşan anket formunun, katılımcıların sosyo-demografik özelliklerini belirlemek üzere tarafımızca hazırlanan birinci bölümünde 9 adet soru bulunmaktadır. Anket formunun ikinci bölümündeyse, 20 sorudan oluşan MSQ (The Minnesota SatisfactionQestionnaire) İş Tatmin Ölçeği bulunmaktadır. Minnesota İş Tatmini Ölçeği’nin orijinali D.J. Weiss, R.V. Davis, G.W. England ve L.H. Lofquist tarafından 1967 yılında 100 madde olarak geliştirilmiş, Türkçe’ye tercümesi Deniz ve Güliz Gökçora tarafından yapılmıştır. Bu ölçekte, “iş tatmini” iç ve dış faktörler olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmada iç faktörler Hezberg’in güdüleyici faktörlerini, dış faktörler ise hijyen faktörlerini temsil etmektedir. Ölçeğin toplam 20 sorudan oluşan kısa formunda, 12 soru ile iç faktörler, 8 soru ile de dış faktörler değerlendirilebilmektedir. Bu ölçek, ülkemizde ilk defa bir lisansüstü çalışmada Boğaziçi Üniversitesinden Aslı Baycan tarafından 1985 yılında kullanılmıştır(Öztürk, 2007:114). MSQ İş Tatmin Ölçeği; anlaşılır olduğu, iş tatminini iç ve dış faktörler olarak sınıflandırdığı ve değerlendirmesi kolay olduğu için tercih edilmiştir. Bu sınıflandırmada iç faktörler Hezberg’in güdüleyici faktörlerini, dış faktörler ise hijyen faktörlerini temsil etmektedir. 12 soru ile iç faktörler, 8 soru ile de dış faktörler değerlendirilebilmektedir. Ölçeğin; iç kaynaklı (intrinsic) tatmini (Soru 1, 2, 3, 4, 7, 8, 9, 10, 11, 15, 19, 20) ve dış kaynaklı (extrinsic) tatmini (Soru 5, 6, 12, 13, 14, 16, 17, 18) ölçen iki alt boyutu bulunmaktadır. İç kaynaklı tatmini ölçmeye yönelik sorular çalışanların işin kendisi ile ilgili neler hissettiklerini, dış kaynaklı tatmini ölçmeye yönelik sorular ise çalışanların işletme ile ilgili neler hissettiklerini yansıtır. Banka personelinin iş tatminini ölçmeye yönelik kullanılan sorularda 5 Düzeyli Likert Tipi Ölçek kullanılmıştır. Ölçekteki cevap seçenekleri ve seçeneklerin puan değerleri şu şekildedir. “Hiç Memnun Değilim” (1 Puan), “Memnun Değilim” (2 Puan), “Orta” (3 Puan), “Memnunum” (4 Puan), “Çok Memnunum” (5 Puan). Ölçekten sağlanacak en yüksek puan 100, en düşük puan 20’dir. Ölçekte alınan yüksek ortalama, personelin iş tatmininin yüksek olduğu şeklinde yorumlanmıştır. Bu durumda genel tatmin puanı 20– 100 arasında, iç kaynaklı tatmin puanı 12–60 arasında ve dış kaynaklı tatmin puanı da 8–40 arasında değişmektedir. İç kaynaklı ve dış kaynaklı tatmin ile ilgili açıklamalar Tablo 2’de iki sütun halinde özetlenmiştir(Öztürk, 2007:114-116). İşletme Araştırmaları Dergisi 260 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 Tablo 2: İç ve Dış Kaynaklı Tatmin Boyutları İç Faktörler Dış Faktörler S.1. Aktivite (Activity): Her zaman S.5. Yönetim (Supervision): Yöneticinin meşgul olabilme çalışanları yönetim biçimi S.6. Teknik-Yönetim (SupervisionS.2. Serbestlik (Independence): Yalnız Technical): Yöneticinin karar verme başına çalışma şansı. yeteneği. S.12. Şirket Politikaları ve Uygulamaları S.3. Değişiklik (Variety): Zaman zaman (CompanyPoliciesandPractices): Şirket değişik şeyler yapabilme. politikalarının ve alınan kararların uygulanmaya konuş şekli. S.4. Sosyal Statü (Socialstatus): S.13. Ücret (Compensation): İş karşılığında Toplumda saygın bir kişi olma şansı. alınan bedel. S.7. Ahlaki Değerler (Moral values): S.14. İlerleme (Advancement): İşinde İşin vicdana uygun olması. ilerleyebilme şansı. S.16. Çalışma Şartları S.8. Güvence (SteadyEmployment): (WorkingConditions): Çalışma şartlarının Kişinin garantili bir geleceğinin olması. uygunluğu. S.9. Sosyal Hizmet (Social Service): S.17. Çalışma Arkadaşları (Co-workers): Başkaları için bir şeyler yapabilme Çalışanların birbirleriyle anlaşmaları. şansı. S.10. Otorite (Authority): Kişileri S.18. Takdir Edilme (Praise): Çalışanların yönlendirme şansı. iyi bir iş yapılması sonucu takdir görmesi. S.11. Yeteneklerini Kullanma (AbilityUtilization): Yetenekleriyle bir şeyler yapabilme şansı. S.15. Sorumluluk (Responsibility): Kendi fikir ve kanaatlerini rahatça kullanma serbestliği vermesi. S.19. Başarı (Achievement): Yaptığı işinden başarı hissi duyması S.20. Yaratıcılık (Creativity): Kendi yöntemlerini kullanma şansı. 3.4. Verilerin Analizinde Kullanılan İstatistiksel Teknikler Elde edilen verilerin istatistiksel çözümlemeleri SPSS programında gerçekleştirilmiştir. Verilerin çözümlenmesi sürecinde öncelikle Kişisel Bilgiler Formu değerlendirilerek bireysel özelliklerin betimsel analizleri yapılmıştır. Bu aşamada, araştırma grubunu oluşturan personelin bireysel özelliklerini betimleyici frekans ve yüzde dağılımları çıkarılmıştır. Hipotezleri test etmek için; 1) Katılımcıların iş tatmin düzeylerinin cinsiyet, medeni durum, çalıştığı birim ve ailede başka bankacı olup olmaması durumu değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla bağımsız örneklem t-testi analizi yapılmıştır. 2) Katılımcıların iş tatmin düzeylerinin yaş, eğitim düzeyi, unvan, bankadaki çalışma süresi ve gelecekte çalışma koşulları hakkındaki beklentileri değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla tek yönlü varyans analizi (ANOVA) yapılmıştır. İş tatmini düzeyine ilişkin olarak ilk aşamada normal İşletme Araştırmaları Dergisi 261 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 dağılım sınaması için Kolmogorov – Simirnov testine bakılmıştır. Buna göre P = 0.00 < α = 0.05 olduğu için bu değişken normal dağılmaktadır sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle ANOVA testi seçilmiştir. Yapılan Anova Analizi sonucu iş tatmin düzeyleri arasında ortaya çıkan farklılığın değişkenlerdeki hangi kategoriler arasındaki anlamlı farklılıktan kaynaklandığını belirlemek için Post Hoc (Çoklu Karşılaştırma) analizlerinden varyanslar homojen fakat gözlem sayıları eşit olmadığı için Scheffe yöntemi kullanılmıştır. Akademi çalışmalarda sıklıkla kullanılan Minnesota İş Tatmini Ölçeğinin geçerlik ve güvenilirliği, birçok araştırmada doğrulanmıştır. Araştırmamıza ait veriler itibariyle ölçeğin güvenilirliği için her bir boyuta ilişkin ve testin geneline ilişkin olarak belirlenen maddelerin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayıları incelenmiştir. Bu katsayı, tüm sorular dikkate alınarak hesaplandığından, testin genel güvenirlik yapısını diğer katsayılara göre en iyi yansıtan katsayıdır(Özdamar, 2004). Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayıları “iç kaynaklı” tatmin boyutu için 0.91 olarak, “dış kaynaklı” tatmin boyutu için 0.86 olarak ve ölçeğin geneli için 0.94 olarak ölçülmüştür. Bu durum ölçeğin her bir boyutu ve geneli için kabul edilebilir düzeyde iç tutarlılığa sahip olduğunu göstermektedir. Ölçeğin alt boyutları bazında ve geneli itibariyle yüksek düzeyde güvenilirliğe sahip olduğu görülmektedir. . İşletme Araştırmaları Dergisi 262 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 4. Araştırma Bulguları 4.1. Demografik Değişkenlere Ait Bulgular Katılımcıların cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, medeni durum, unvan, bankadaki çalışma süresi, çalıştığı birimi ve ailede başka bankacı olup olmama durumu gibi demografik özelliklerine ilişkin dağılım Tablo 3’te verilmiştir. Tablo 3: Katılımcıların Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı DEĞİŞKEN Cinsiyet Yaş Eğitim Düzeyi Medeni Durum Unvan Bankadaki Çalışma Süresi Çalışılan Birim Ailede Başka Bankacı Olup Olmama Durumu Gelecekteki Çalışma Koşulları Hakkındaki Beklentiler KATEGORİ Kadın Erkek 25 veya Altı 26-30 31-40 41-50 51 veya Üstü Lise Yüksek Okul (2 Yıllık) Lisans (4 Yıllık) Master/Doktora Bekâr/Dul Evli Servis Görevlisi Servis Yetkilisi Uzman Yardımcısı Yönetmen Yardımcısı Uzman Yönetmen Müdür 1 Yıl Altı 1-3 Yıl Arası 4-9 Yıl Arası 10-20 Yıl Arası 20 Yıl Üstü Şube/Bölge Genel Müdürlük Evet Hayır Çok iyi olacaktır İyi olacaktır Değişmeyecektir Kötüye gidecektir Çok kötüye gidecektir TOPLAM F % 140 202 34 105 104 65 34 30 34 230 48 145 197 108 97 21 43 23 31 19 22 88 81 77 74 277 65 94 248 16 129 95 81 21 342 40,9 59,1 9,9 30,7 30,4 19,0 9,9 8,8 9,9 67,3 14,0 42,4 57,6 31,6 28,4 6,1 12,6 6,7 9,1 5,6 6,4 25,7 23,7 22,5 21,6 81,0 19,0 27,5 72,5 4,7 37,7 27,8 23,7 6,1 100,0 Katılımcıların demografik özelliklerine ilişkin frekans ve yüzde dağılımlarının ayrıntısına bakıldığında; Katılımcıların cinsiyetler itibariyle dağılımına göre, %40,9’luk oranının 140 kadın personelden oluştuğu ve %59,1’lik oranının 202 erkek personelden oluştuğu, Katılımcıların yaş itibariyle dağılımına göre, “25 veya altı” yaş aralığında bulunan 34 (%9,9), “26-30” yaş aralığında bulunan 105 (%30,7), “31-40” yaş aralığında bulunan 104 (%30,4), ”41-50” yaş aralığında bulunan 65 (%19,0) ve “51 veya üstü” yaş aralığında bulunan 34 (%9,9) personelin olduğu, Katılımcıların eğitim düzeyleri İşletme Araştırmaları Dergisi 263 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 itibariyle dağılımına göre; “Lise” mezunu olan 30 (%8,8), “Yüksek Okul (2 Yıllık)” mezunu olan 34 (%9,9), “Lisans” mezunu olan 230 (%67,3) ve “Master/Doktora” mezunu olan 48 (%14,0) personelin bulunduğu, Katılımcıların medeni durumları itibariyle dağılımına göre; “Bekar/Dul” olan 145 (%42,4) ve “Evli” olan 197 (%57,6) personelin bulunduğu, Katılımcıların unvanları itibariyle dağılımına göre; “Servis Görevlisi” unvanında olan 108 (%31,6), “Servis Yetkilisi” unvanında olan 97 (%28,4), “Uzman Yardımcısı” unvanında olan 21 (%6,1), “Yönetmen Yardımcısı” unvanında olan 43 (%12,6), “Uzman” unvanında olan 23 (%6,7), “Yönetmen” unvanında olan 31 (%9,1) ve “Müdür” unvanında olan 19 (%5,6) kişinin bulunduğu, Katılımcıların bankadaki çalışma süreleri itibariyle dağılımına göre; “1 yıl altı” aralığında olan 22 (%6,4), “1-3” yıl aralığında olan 88 (%25,7), “4-9” yıl aralığında olan 81 (%23,7), “1020” yıl aralığında olan 77 (%22,5) ve “20 yıl üstü” yıl aralığında olan 74 (%21,6) kişinin bulunduğu, Katılımcıların bankadaki çalışma süreleri itibariyle dağılımına göre; şube/bölge bünyesinde çalışan 277 (%81,0) ve Genel Müdürlük bünyesinde çalışan 65 (%19,0) kişinin bulunduğu, Katılımcıların ailesinde başka bankacı olup olmama durumu itibariyle dağılımına göre; ailesinde başka bankacı olan 94 (%22,5) ve ailesinde başka bankacı olmayan 248 (%72,5) kişinin bulunduğu görülmektedir. 4.2. İş Tatmininin Ölçülmesine Dair Bulgular ve Yorumlar Banka personelinin cinsiyetlerine göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; kadın ve erkek personelin iç ve dış kaynaklı tatmin düzeylerinde anlamlı bir farklılığın oluşmadığı görülmektedir. Tablo 4: Banka Personelinin Cinsiyet Durumlarına Göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin Alt Boyutları ve Geneline İlişkin Tatmin Düzeyleri Arasındaki Farklılığa Ait Bağımsız Örneklem t-Testi Sonuçları ve Temel İstatistik Değerleri İç Kaynaklı Tatmin Dış Kaynaklı Tatmin Ölçeğin Geneli N X s.s. Kadın Erkek Kadın Erkek 140 202 140 202 40,60 39,82 25,39 24,91 9,17 9,66 6,23 6,53 Kadın 140 65,99 14,69 Erkek 202 64,72 15,13 t s.d. p 0,75 340 0,452 0,68 340 0,496 0,77 340 0,443 *p<α = 0,05 Banka personelinin cinsiyetlerine göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; “İç Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda kadın banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =40,60) ile erkek banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =39,82) arasında t(340)= 0,75, p> 0,05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. “Dış Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda kadın banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =25,39) ile erkek banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =24,91) arasında t(340)= 0,68, p>0,05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. İşletme Araştırmaları Dergisi 264 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 İş tatmin ölçeğinin geneli incelendiğinde kadın banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =65,99) ile erkek banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =64,72) arasında t(340)= 0,77, p> 0,05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. Tablo 5: Banka Personelinin Yaşlarına Göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin Alt Boyutları ve Geneline İlişkin Tatmin Düzeyleri Arasındaki Farklılığa Ait Tek Yönlü Anova Sonuçları ve Temel İstatistik Değerleri Yaş İç Kaynaklı Tatmin Dış Kaynaklı Tatmin Ölçeğin Geneli N X s.s. 25 veya Altı 34 37,15 9,146 26-30 105 37,49 9,576 31-40 104 39,87 9,267 41-50 65 43,32 8,057 51 veya Üstü 34 46,06 8,356 25 veya Altı 34 24,56 5,790 26-30 105 24,50 6,411 31-40 104 24,63 6,673 41-50 65 25,28 5,880 51 veya Üstü 34 28,65 6,247 25 veya Altı 34 61,71 14,467 26-30 105 61,98 15,255 31-40 104 64,49 14,920 41-50 65 68,60 12,718 51 veya Üstü 34 74,71 13,921 p Post Hoc (Scheffe) 8,86 0,000* 1-4 2-4 1-5 2-5 3-5 3,14 0,015* 2-5 3-5 6,40 0,000* 1-5 2-5 3-5 F *p<0,05 Kategoriler: “25 yaş ve altı=1”, “26-30=2”, “31 – 40=3”, “41 – 50=4” ve “51 veya üstü=5” Banka personelinin yaşlarına göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; “İç Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin yaşlarına göre iş tatmin düzeyleri arasında P =0,000< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “25 veya altı” yaşa sahip olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =37,15) ve “26-30” yaşa sahip olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =37,49), “41-50” yaş aralığında olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinden ( X =43,32) küçük olmasından; “25 ve altı” yaşa sahip olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =37,15), “26-30” yaşa sahip olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =37,49) ve “31-40” yaşa sahip olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =39,87), “51 veya üstü” yaşa sahip olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinden ( X =46,06) küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin yaş düzeyleri arttıkça, iç kaynaklı İşletme Araştırmaları Dergisi 265 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. “Dış Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin yaşlarına göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,015< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “26-30” yaş aralığında olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =24,50) ve “31-40” yaş aralığında olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =24,63), “51 veya üstü” yaşa sahip olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinden ( X =28,65) küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin yaş düzeyleri arttıkça dış kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. İş tatmin ölçeğinin geneline bakıldığında banka personelinin yaşlarına göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,000< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “25 veya altı” yaşa sahip olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =61,71), “26-30” yaş aralığında olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =61,98) ve “31-40” yaş aralığında olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinin ( X =64,49), “51 veya üstü” yaşa sahip olan banka personelinin bu boyuttaki iş tatmin düzeylerinden ( X =74,71) küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin yaş düzeyleri arttıkça iş tatmin ölçeğinin geneline ait iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. Tablo 6: Banka Personelinin Medeni Durumlarına Göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin Alt Boyutları ve Geneline İlişkin Tatmin Düzeyleri Arasındaki Farklılığa Ait Bağımsız Örneklem T-Testi Sonuçları ve Temel İstatistik Değerleri İç Kaynaklı Tatmin Dış Kaynaklı Tatmin Ölçeğin Geneli N X s.s. Bekâr Evli Bekâr Evli Bekâr 145 197 145 197 145 38,86 41,08 25,03 25,16 63,88 9,22 9,54 5,91 6,75 14,33 Evli 197 66,24 15,34 t s.d. p -2,16 340 0,031* -0,19 340 0,853 -1,44 340 0,150 *p<α = 0,05 Banka personelinin medeni durumlarına göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; “İç Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda bekâr olan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =38,86) ile evli olan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =41,08) arasında p=0,031< α = 0,05’e göre anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; evli olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatminlerinin, bekâr olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatminlerinden yüksek olması şeklinde tezahür etmiştir. İşletme Araştırmaları Dergisi 266 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 “Dış Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda bekâr olan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =25,03) ile evli olan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =25,16) arasında p= 0,853> α = 0.05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. İş tatmin ölçeğinin geneline bakıldığında bekâr olan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =63,88) ile evli olan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =66,24) arasında p= 0,150> α = 0.05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. Ölçeğin Geneli Dış Kaynaklı Tatmin İç Kaynaklı Tatmin Tablo 7: Banka Personelinin Eğitim Düzeylerine Göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin Alt Boyutları ve Geneline İlişkin Düzeyleri Arasındaki Farklılığa Ait Tek Yönlü Anova Sonuçları ve Temel İstatistik Değerleri Eğitim Düzeyleri N X s.s. Lise 30 44,80 8,727 Yüksek Okul (2 Yıllık) 34 45,56 7,488 Lisans (4 Yıllık) 230 39,20 9,120 Master/Doktora 48 37,88 10,614 Lise 30 26,60 6,061 Yüksek Okul (2 Yıllık) 34 28,18 6,002 Lisans (4 Yıllık) 230 24,50 6,310 Master/Doktora Lise 48 30 24,85 71,40 6,722 13,766 Yüksek Okul (2 Yıllık) 34 73,74 12,793 Lisans (4 Yıllık) 230 63,70 14,450 Master/Doktora 48 62,73 16,642 p Post Hoc (Scheffe) 8,33 0,000* 1-3 1-4 2-3 2-4 3,96 0,010* 2-3 6,97 0,000* 1-3 2-3 2-4 F *p< 0,05 Kategoriler: “Lise=1”, “Yüksek Okul (2 Yıllık)=2”, “Lisans=3” ve “Master/Doktora=4” Banka personelinin eğitim düzeylerine göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; “İç Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin eğitim düzeylerine göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,000< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “Lise” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =44,80), “Yüksek Okul (2 Yıllık)” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =45,56), “Lisans” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =39,20) büyük olmasından; “Lise” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =44,80), “Yüksek Okul (2 Yıllık)” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =45,56), “Master/Doktora” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =37,88) büyük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin eğitim düzeyleri arttıkça, iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede düşüş görüldüğü söylenebilmektedir. İşletme Araştırmaları Dergisi 267 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 “Dış Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin eğitim düzeylerine göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,01< α = 0.05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “Yüksek Okul (2 Yıllık)” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =28,18), “Lisans” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =24,50) büyük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin eğitim düzeyleri arttıkça dış kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede düşüş görüldüğü söylenebilmektedir. İş tatmin ölçeğinin geneline ilişkin banka personelinin eğitim düzeylerine göre iş tatmin düzeyleri arasında p< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; ; “Lise” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =71,40), “Yüksek Okul (2 Yıllık)” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =73,74), “Lisans” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =63,70) büyük olmasından; “Yüksek Okul (2 Yıllık)” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =73,74), “Master/Doktora” mezunu olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =62,73) büyük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin eğitim düzeyleri arttıkça iş tatmin ölçeğinin geneline ait iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede düşüş görüldüğü söylenebilmektedir. Tablo8: Banka Personelinin Unvanlarına Göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin Alt Boyutları ve Geneline İlişkin Tatmin Düzeyleri Arasındaki Farklılığa Ait Tek Yönlü Anova Sonuçları Post Hoc X Unvan N s.s. F p (Scheffe) İç Kaynaklı Tatmin Dış Kaynaklı Tatmin Ölçeğin Geneli Servis Görevlisi Servis Yetkilisi Uzman Yardımcısı Yönetmen Yardımcısı Uzman Yönetmen Müdür Servis Görevlisi Servis Yetkilisi Uzman Yardımcısı Yönetmen Yardımcısı Uzman Yönetmen Müdür Servis Görevlisi Servis Yetkilisi Uzman Yardımcısı Yönetmen Yardımcısı Uzman Yönetmen Müdür 108 97 21 43 23 31 19 108 97 21 43 23 31 19 108 97 21 43 23 31 19 38,09 40,04 38,05 41,98 40,04 42,42 46,79 24,70 24,27 25,10 26,14 24,83 26,00 28,16 62,80 64,31 63,14 68,12 64,87 68,42 74,95 9,018 9,519 12,444 10,103 8,957 6,966 6,696 5,968 6,667 8,318 6,689 6,300 4,796 6,371 14,261 15,011 20,118 15,981 14,092 10,648 12,686 3,28 0,004* 1,37 0,225 2,52 0,021* 1-7 3-7 1-7 *p<α = 0,05 Kategoriler: “Servis Görevlisi=1”, “Servis Yetkilisi=2”, “Uzman Yardımcısı=3”, “Yönetmen=4”, “Uzman=5”, “Yönetmen=6”, “Müdür=7” İşletme Araştırmaları Dergisi 268 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 Banka personelinin unvanlarına göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; “İç Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin unvanlarına göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,004< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “Servis Görevlisi” unvanına sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinin ( X =38,09) ve “Uzman Yardımcısı” unvanına sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinin ( X =38,05), “Müdür” unvanına sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinden ( X =46,79) küçük olmasından kaynaklanmaktadır. “Dış Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin unvanlarına göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,225> α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olmadığı görülmektedir. İş tatmin ölçeğinin geneli incelendiğinde; banka personelinin unvanlarına göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,021< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “Servis Görevlisi” unvanına sahip olan banka personelinin ölçeğin geneline ait iş tatmin düzeyinin ( X =62,80), “Müdür” unvanına sahip olan banka personelinin ölçeğin geneline ait iş tatmin düzeyinden ( X =74,95) küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Tablo 9: Banka Personelinin Bankadaki Çalışma Süresine Göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin Alt Boyutları ve Geneline İlişkin Tatmin Düzeyleri Arasındaki Farklılığa Ait Tek Yönlü Anova Sonuçları ve Temel İstatistik Değerleri İç Kaynaklı Tatmin Dış Kaynaklı Tatmin Ölçeğin Geneli Çalışma Süresi N X s.s. 1 Yıl Altı 22 38,36 8,098 1-3 Yıl Arası 88 36,91 10,332 4-9 Yıl Arası 81 38,27 8,936 10-20 Yıl Arası 77 41,58 8,523 20 Yıl Üstü 74 45,04 8,042 1 Yıl Altı 22 25,55 5,226 1-3 Yıl Arası 88 24,23 6,610 4-9 Yıl Arası 81 23,84 6,210 10-20 Yıl Arası 77 25,48 6,644 20 Yıl Üstü 74 27,00 6,055 1 Yıl Altı 22 63,91 12,787 1-3 Yıl Arası 88 61,14 16,303 4-9 Yıl Arası 81 62,11 14,174 10-20 Yıl Arası 77 67,06 14,052 20 Yıl Üstü 74 72,04 13,105 p Post Hoc (Scheffe) 9,90 0,000* 1-5 2-5 3-5 2-4 2,99 0,019* 2-5 7,20 0,000* 2-5 3-5 F *p< α = 0,05 Kategoriler: “1 Yıl Altı=1”, “1-3 Yıl Arası=2”, “4-9 Yıl Arası=3”, “10-20 Yıl Arası=4” ve “20 Yıl Üstü=5” İşletme Araştırmaları Dergisi 269 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 Banka personelinin çalışma süresine göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; “İç Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin çalışma süresine göre iş tatmin düzeyleri arasında p= 0,000< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “1 Yıl Altı” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinin ( X =38,36), “1-3 Yıl Arası” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinin ( X =36,91) ve “4-9 Yıl Arası” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinin ( X =38,27), “20 Yıl Üstü” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinden ( X =45,04) küçük olmasından; “1-3 Yıl Arası” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinin ( X =36,91), “10-20 Yıl Arası” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinden ( X =41,58) küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin çalışma süresi arttıkça, iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. “Dış Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin çalışma süresine göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,019< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “1-3 Yıl Arası” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinin ( X =24,23), “20 Yıl Üstü” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinden ( X =27,00) küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin çalışma süresi arttıkça dış kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. İş tatmin ölçeğinin geneline ait banka personelinin çalışma süresine göre iş tatmin düzeyleri arasında p= 0,019< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “1-3 Yıl Arası” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinin ( X =61,14) ve “4-9 Yıl Arası” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinin ( X =62,11), “20 Yıl Üstü” çalışma süresine sahip olan banka personelinin iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeyinden ( X =72,04) küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin çalışma süresi arttıkça iş tatmin ölçeğinin geneline ait iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. İşletme Araştırmaları Dergisi 270 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 Tablo 10: Banka Personelinin Çalıştığı Birime Göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin Alt Boyutları ve Geneline İlişkin Tatmin Düzeyleri Arasındaki Farklılığa Ait Bağımsız Örneklem T-Testi Sonuçları Çalışılan Birim İç Kaynaklı Tatmin Dış Kaynaklı Tatmin Ölçeğin Geneli N X s.s. Şube 277 40,01 9,67 Gen. Müd. Şube Gen. Müd. Şube Gen. Müd. 65 277 65 277 65 40,68 24,88 26,06 64,89 66,74 8,56 6,57 5,57 15,28 13,42 t p -0,51 0,610 -1,34 0,180 -0,90 0,370 *p<α = 0,05 Banka personelinin çalıştığı birime göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; “İç Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda şubede çalışan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =40,01) ile genel müdürlük bünyesinde çalışan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =41,68) arasında p=0,610> α = 0,05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. “Dış Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda şube de çalışan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =24,88) ile genel müdürlük bünyesinde çalışan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =26,06) arasında p=0,180>α = 0,05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. İş tatmin ölçeğinin geneline ait şube de çalışan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =64,89) ile genel müdürlük bünyesinde çalışan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =66,74) arasında p=0,370> α = 0,05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. İş tatmin ölçeğinin alt boyutları ve geneli incelendiğinde banka personelinin çalıştığı birime göre iş tatminleri arasında anlamlı bir farklılık olmamasına rağmen, şube bünyesinde çalışan personelin iş tatminleri genel müdürlük bünyesinde çalışan banka personelinin iş tatminlerine göre daha düşük olduğu görülmektedir. Tablo 11: Banka Personelinin Ailede Başka Bankacı Olup Olmama Durumuna Göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin Alt Boyutları ve Geneline İlişkin Tatmin Düzeyleri Arasındaki Farklılığa Ait Bağımsız Örneklem T-Testi Sonuçları Ailede Bankacı İç Kaynaklı Tatmin Dış Kaynaklı Tatmin Ölçeğin Geneli Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır N X s.s. 94 248 94 248 94 248 41,96 39,45 25,55 24,93 67,51 64,38 9,22 9,47 6,43 6,40 14,50 15,05 t p 2,20 0,028* 0,80 0,423 1,74 0,084 *p<α = 0,05 İşletme Araştırmaları Dergisi 271 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 Banka personelinin ailede başka bankacı olup olmama durumuna göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; “İç Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda ailesinde başka bankacı olan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =41,96) ile ailesinde başka bankacı olmayan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =39,45) arasında p=0,028< α = 0,05’e göre anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; ailesinde başka bankacı olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin, ailesinde başka bankacı olmayan banka personelinin iş tatmin düzeyinden büyük olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Banka personelinin ailesinde başka bankacı bulunması halinde, iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. “Dış Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda ailesinde başka bankacı olan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =25,55) ile ailesinde başka bankacı olmayan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =24,93) arasında p=0,423> α = 0,05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. İş tatmin ölçeğinin geneline ait ailesinde başka bankacı olan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =67,51) ile ailesinde başka bankacı olmayan banka personelinin iş tatmin düzeyi ( X =64,38) arasında p=0,084> α = 0,05’e göre anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. Tablo 12: Banka Personelinin Bankadaki Gelecekte Çalışma Koşulları Hakkındaki Beklentilerine Göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin Alt Boyutları ve Geneline İlişkin Tatmin Düzeyleri Arasındaki Farklılığa Ait Tek Yönlü Anova Sonuçları ve Temel İstatistik Değerleri İç Kaynaklı Tatmin Dış Kaynaklı Tatmin Çalışma Koşulları N X s.s. Çok Kötüye Gidecektir 16 50,38 7,745 Kötüye Gidecektir 129 43,68 6,862 Değişmeyecektir 95 39,78 8,934 İyi Olacaktır 81 35,90 9,418 Çok İyi Olacaktır 21 28,52 8,310 Çok Kötüye Gidecektir 16 33,69 4,715 Kötüye Gidecektir 129 27,19 5,211 Değişmeyecektir 95 24,78 5,763 İyi Olacaktır 81 22,95 5,336 İşletme Araştırmaları Dergisi 272 F 27,94 34,41 p Post Hoc (Scheffe) 0,000* 1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5 0,000* 1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 Ölçeğin Geneli F N X s.s. Çok İyi Olacaktır 21 15,52 5,955 4-5 Çok Kötüye Gidecektir 16 84,06 12,168 Kötüye Gidecektir 129 70,87 10,885 Değişmeyecektir 95 64,56 13,907 İyi Olacaktır 81 58,85 13,657 Çok İyi Olacaktır 21 44,05 12,532 1-2 1-3 1-4 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5 35,40 p Post Hoc (Scheffe) Çalışma Koşulları 0,000* *p< 0,05 Kategoriler: “Çok İyi Olacaktır=1”, “İyi Olacaktır=2”, “Değişmeyecektir=3”, “Kötüye Gidecektir=4” ve “Çok Kötüye Gidecektir = 5” Banka personelinin gelecekteki çalışma koşulları hakkındaki beklentilerine göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; “İç Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin gelecekteki çalışma koşulları hakkındaki beklentilerine göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0.000<0.05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “Çok iyi olacaktır” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =50,38), “İyi olacaktır” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =43,68), “Değişmeyecektir” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =39,78), “Kötüye Gidecektir” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =35,90) ve “Çok kötüye gidecektir” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =28,52) büyük olmasından kaynaklanmaktadır. Her bir kategori iç kaynaklı tatmin boyutuna ait iş tatminlerinin birebir karşılaştırmalarda, banka personellerinin beklenti düzeyleri düştükçe iş tatmin düzeylerinde düşüş görülmektedir, bu durum da anlamlı farklılık yaratmaktadır. “Dış Kaynaklı Tatmin” alt boyutunda banka personelinin gelecekteki çalışma koşulları hakkındaki beklentilerine göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,000< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “Çok iyi olacaktır” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =33,69), “İyi olacaktır” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =27,19), “Değişmeyecektir” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =24,78), “Kötüye Gidecektir” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =22,95) ve “Çok kötüye gidecektir” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =15,52) büyük olmasından kaynaklanmaktadır. Her bir kategoride dış kaynaklı tatmin boyutuna ait iş tatminlerinin birebir karşılaştırmalarda, banka personellerinin beklenti düzeyleri düştükçe iş tatmin düzeylerinde düşüş görülmektedir, bu durum da anlamlı farklılık yaratmaktadır. İşletme Araştırmaları Dergisi 273 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 İş tatmin ölçeğinin geneline ilişkin banka personelinin gelecekteki çalışma koşulları hakkındaki beklentilerine göre iş tatmin düzeyleri arasında p=0,000< α = 0,05’e göre anlamlı farklılık olduğu görülmektedir. Bu anlamlı fark; “Çok iyi olacaktır” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinin ( X =84,06), “İyi olacaktır” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =70,87), “Değişmeyecektir” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =64,56), “Kötüye Gidecektir” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =58,85) ve “Çok kötüye gidecektir” düşüncesine sahip olan banka personelinin iş tatmin düzeyinden ( X =44,05) büyük olmasından kaynaklanmaktadır. Her bir kategoride iş tatmin ölçeğinin geneline ilişkin iş tatminlerinin birebir karşılaştırmalarda, banka personellerinin beklenti düzeyleri düştükçe iş tatmin düzeylerinde düşüş görülmektedir, bu durum da anlamlı farklılık yaratmaktadır. 5. Sonuç ve Değerlendirme Çalışanların işlerinden duydukları hoşnutluk olarak tanımlanabilecek olan “iş tatmini” kavramı, son yüzyılda insan kaynağının önem kazanmasıyla paralel bir gelişme göstermiştir. Yaşanılan teknolojik gelişimle birlikte bilginin paylaşımının kolaylaştığı günümüzde hem çalışanlar açısından hem de kaliteli hizmet/ürün sunmak isteyen işletmeler açısından iş tatmininin arttırılması hususu önem kazanmıştır. Hizmetler sektöründe faaliyet gösteren bankaların da çalışanlarıyla ilgili olarak böyle bir hassasiyetten uzak kalmaları mümkün değildir. Zira, sundukları hızlı, güvenilir ve kaliteli hizmetler nispetinde piyasalar nezdinde marka değerleri yükselen bankaların karlılıklarını ve itibarlarını arttırabilmeleri, müşterilere genellikle yüz yüze hizmet veren çalışanların iş tatminiyle doğrudan ilgidir. Araştırma sonuçları incelendiğinde, beş bireysel değişkenin iş tatmini üzerinde etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bunlar; yaş, çalışma süresi, unvan, eğitim ve beklenti düzeyidir. Çalışmamızda ortaya çıkan söz konusu ilk 4 değişkene ait sonuçların aynı bankanın Bursa ilinde bulunan şubelerinde yaptığı çalışmanın sonuçları ile uyumlu olduğu görülmektedir. Banka personelinin cinsiyetlerine göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; hem ölçeğin alt boyutları itibariyle hem de ölçeğin genel boyutu itibariyle anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. Bu sonucun, medeni durumun iş tatminini etkilediği yönünde sonuçları bulunan araştırmaları desteklemediği, öte yandan İncir (1990) tarafından kamu iktisadi teşebbüslerinin merkez örgütlerinde yapılan araştırmada kadın ve erkek işgörenlerin iş tatmini düzeyleri arasındaki farklılığın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı sonucuyla ise örtüştüğü anlaşılmıştır. Bankacılık sektöründe işlerin standartlaştırılmış biçimleri kadın ve erkek çalışanlar açısından anlamlı istatistiki farklılıklar oluşturmamıştır. Banka personelinin yaşlarına göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; personelin yaş düzeyleri arttıkça, iç kaynaklı, dış kaynaklı ve genel tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. Bu durum, genç iş görenlerin yaşlı iş görenlere oranla daha düşük iş tatmin düzeyine sahip olduğunu belirten pek çok çalışma sonucuyla da uyumludur. Ancak, bu İşletme Araştırmaları Dergisi 274 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 çalışmadaki sonuçlar itibariyle Herzberg’in iş tatmini ile yaş arasında var olduğunu belirttiği U şeklindeki bir ilişki eğrisinin geçerli olmadığı görülmektedir. Dolayısıyla, bu U çizgisinin her zaman doğru olmadığını ileri süren Saleh ve Otis’in değerlendirmelerinin, araştırmamızın sonuçlarıyla örtüştüğü anlaşılmıştır. Bunun nedeninin, bankaya yeni başlayan personelin önemli bir kısmının uzman yardımcısı veya servis görevlisi unvanıyla başlamış olması, bu unvanlara kıyasla iş/gelecek hedeflerinin yüksek olması ve çabuk yükselme isteklerine karşın Banka politikası gereği bir üst unvana geçebilmek için en az 3 yıl mevcut unvanda beklemek zorunda kalınmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayrıca işi öğrenme aşamasında olmaları nedeniyle (özellikle 1 yıl ve altı unvandaki) yeni personelin işin yapılışı ile ilgili güçlüklerle karşılaşmakta olmaları ve işe uyumsuzluk problemleri yaşayabilmeleri iş tatminini olumsuz etkilediği düşünülmektedir. Öte yandan, uzun yıllar bankada çalışmakta olan personelin işi içselleştirmiş olmaları, aldıkları unvan neticesinde elde ettikleri nispeten yüksek ücret nedeniyle genç personele kıyasla iş tatminlerinin yükseldiği düşünülmektedir. Banka personelinin eğitim düzeylerine göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; personelin eğitim düzeyleri arttıkça, iç kaynaklı, dış kaynaklı ve genel tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede düşüş görüldüğü söylenebilmektedir. Bu sonucun, iş tatmini ile eğitim düzeyi arasında negatif bir korelasyon olduğunu belirten çalışmalarla örtüşmektedir. Yüksek eğitim düzeyine sahip olan ancak kendine uygun pozisyon/görevde olmadığını düşünen personelin işin getirdiği monotonluk ve daha üst pozisyonlarda görev alınmasının kariyer planlama sistemi içinde bir sürece bağlı olması nedeniyle iş tatminlerinin düştüğü düşünülmektedir. Özellikle, bankaya uzman yardımcısı veya servis görevlisi unvanıyla başlayıp onuncu ila onbeşinci yılında Yönetmen veya Müdür pozisyonuna yükselen personelin bu unvandan sonra yükselmelerinin yavaşlamasının da iş tatmininin azalmasında etkili olduğu düşünülmektedir. Banka personelinin medeni durumlarına göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; iç kaynaklı tatmin boyutunda evlilerin iş tatmin düzeyi ile bekârların iş tatmin düzeyi arasında anlamlı bir farklılık olduğu, ancak dış kaynaklı ve ölçeğin geneli itibariyle iş tatmin düzeyinde anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Özkalp ve Kırel’in, evli olan çalışanların bekâr olanlara kıyasla daha çok tatminkâr olduğu yönündeki değerlendirmeleri ile bu çalışmanın sonuçları arasında kısmi bir örtüşme bulunmaktadır. Bankada evli personel ile bekâr personel olmanın; ücret, unvan ve diğer hususlar itibariyle avantaj veya dezavantaj sayılabilecek her hangi bir faktör olmaması nedeniyle dış kaynaklı tatmin açısından anlamlı bir farklılığın olmamasının tutarlı bir sonuç olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte iş ve aile yaşamı arasında sağlanan uzlaşının çalışanların iç kaynaklı tatminlerini olumlu etkilediği görülmüştür. Bekar olan çalışanların aile sorumluluklarının bulunmaması nedeniyle daha kolay iş değiştirebilmeleri de tatmin düzeyindeki düşüşün bir nedeni olarak ifade edilebilir. Banka personelinin unvanlarına göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; personelin unvanı arttıkça, iç kaynaklı ve genel tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. Unvan artışı ile dış kaynaklı tatmin boyutu arasında ise anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Unvan İşletme Araştırmaları Dergisi 275 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 artışının personele daha fazla serbestlik, becerilerini daha fazla kullanabilme, daha fazla otorite, daha fazla sosyal statü gibi içsel tatminine yönelik imkânlar sağlaması nedeniyle iç kaynaklı boyut itibariyle unvan artışının iş tatminini arttırdığı söylenebilir. Öte yandan personelde; unvan artışının ücrette, çalışma şartlarında istenilen iyileşmeyi sağlamadığı kanaatinin hakim olması nedeniyle dış kaynaklı boyut itibariyle unvan artışı ile iş tatmini arasında pozitif yönlü anlamlı bir farklılık bulunmamasına yol açtığı düşünülmektedir. Banka personelinin çalışma süresine göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; personelin çalışma süresi (kıdemi) arttıkça, iç kaynaklı, dış kaynaklı ve genel tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü söylenebilmektedir. Bu sonucun, Gilmer’in (1975) yaptığı araştırmadaki “ilk işe girişten sonra iş gören iş tatmininin yüksek olduğu, daha sonra ise bu düzeyin düştüğü” yönündeki sonuçla örtüşmediği anlaşılmıştır. Personelin çalışma süresi arttıkça ortaya çıkan unvan, ücret, sosyal statü, otorite ve benzeri hususlardaki artışın iş tatminini olumlu yönde etkilediği düşünülmektedir. Ayrıca, yıllar geçtikçe işin yapılışının öğrenilmesinin ve işe uyumun artmasının da iş tatminini olumlu yönde etkilediği de göz ardı edilmemelidir. Banka personelinin çalıştığı birime göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; iş tatmin ölçeğinin alt boyutları ve geneli incelendiğinde banka personelinin çalıştığı birime göre iş tatminleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Bununla birlikte, şube bünyesinde çalışan personelin iş tatminlerinin genel müdürlük bünyesinde çalışan banka personelinin iş tatminlerine göre daha düşük olması hususunun ise, şube personelinin hedef baskısı altında çalışmasından ve müşteriye hizmet vermesi sırasında yaşadığı sıkıntılardan kaynaklandığı düşünülebilir. Banka personelinin ailede başka bankacı olup olmama durumuna göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; iç kaynaklı tatmin boyutunda iş tatmin düzeylerinde anlamlı farklılık oluşturacak derecede artış görüldüğü ancak dış kaynaklı tatmin boyutunda ve ölçeğin geneli itibariyle iş tatmin düzeylerinde anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Başka araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda bu değişkenin iş tatminini etkileyip etkilemediği ile ilgili her hangi bir inceleme yapılmadığı tespit edilmiş, buna karşın bu değişkenin iş tatmini açısından etkili olabileceği düşünülerek bu araştırmada incelenmiştir. Ancak söz konusu değişken itibariyle yüksek bir anlamlı farklılık tespit edilememiştir. Banka personelinin gelecekteki çalışma koşulları hakkındaki beklentilerine göre Minnesota İş Tatmin Ölçeğinin alt boyutları ve genelindeki tatmin düzeyleri arasındaki farklılık incelendiğinde; banka personellerinin beklenti düzeyleri arttıkça iç kaynaklı, dış kaynaklı ve genel tatmin boyutuna ilişkin iş tatmin düzeylerinin arttığı söylenebilmektedir. Bu sonuç, konuyla ilgili yapılan çalışmalarda ortaya çıkan sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Çalışanların sahip oldukları bireysel özellikler hem kendi kariyerleri açısından hem de işletmeler açısından önemli belirleyicilerdir. Çalıştığı işi yüksek bir memnuniyetle sürdüren bireyin, yüksek bir motivasyonla işgörme ve çalıştığı işyerine en yüksek verimle hizmet durumu gerçekleşmiş olacaktır. Ürettikleri hizmet yönünden İşletme Araştırmaları Dergisi 276 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 müşterilerine en kaliteli hizmeti vermeyi amaçlayan banka çalışanlarının memnuniyet düzeyi aynı zamanda bu sektördeki rekabetin de önemli bir belirleyicisidir. Bu çalışmada ülkemizdeki kamu sermayeli üç adet bankadan biri olan ilgili bankada, çalışanların bireysel özelliklerinin iş tatmin düzeyleri üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar, araştırmanın istatistiki sınırlılıkları içinde bir değer ifade etmektedir. Kaynakça AKINCI, Z. (2002) “Turizm Sektöründe İşgören İş Tatminini Etkileyen Faktörler: Beş Yıldızlı Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama”, Akdeniz İİBF Dergisi, Sayı 4. AKTAŞ, R.; AKTAŞ, A. (1991) “Uzmanlaşma, Yazılı Kurallar ve Yerinden Yönetimin İş Doyumu Üzerinde Etkisi”, Verimlilik Dergisi, No:2, Ankara. AYKAÇ, A. (2010) “İş Doyumunun Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. BECEREN, E. (2000) “Güven”, Human Resources, Sayı 5, Eylül-Ekim. BÖRÜ, D. (2001) “Örgütlerde Güven Ortamının Yaratılmasında İlk Adım”, 9. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildirileri, Mayıs. CAN, H.; TUNCER D., AYHAN Y. (2009) Genel İşletmecilik Bilgileri, Adım Yayıncılık, 3. Baskı, Ankara, 1991. DAVİS, K. (1088), İşletmelerde İnsan Davranışı Örgütsel Davranış, Çev. Kemal TOSUN ve diğerleri, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Yayını, Yayın No 199. DENİZ, M. (2005) “Bir Tutum Çeşidi Olarak İş Doyumu”, Örgütsel Davranış Boyutlarından Seçmeler, Ed. Mehmet TİKİCİ, Ankara, Nobel Yayını. DİKMEN, H. (1987) “Çalışan Kişilerin İşlerinde Tatmin Olmalarına Etki Eden Faktörler”, Ev Ekonomisi Dergisi. GÖZENER, E.; SAYIN, S. (2007) “Devlet ve Özel Hastanelerdeki Hekimlerin İş Tatmin Düzeyinin Karşılaştırılması”, Eğitişim Dergisi, Sayı 16, Ağustos. İNCE, M., GÜL, H. (2005)Yönetimde Yeni Bir Paradigma Örgütsel Bağlılık, Çizgi Kitapevi, Konya, 2005. İNCİR, G. (1990) Çalışanların İş Doyumu Üzerine Bir İnceleme, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, Ankara. KARKIN, N. (2004) “Kamu ve Özel Sektör Yöneticilerinin Liderlik Davranışları”, Türk İdare Dergisi, 3. KESER, A. (2003) “Çalışmanın Anlamı, İnsan Yaşamındaki Yeri ve Yaşam Doyumu Üzerine Bir Uygulama”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa. KESER, A. (2006) Çalışma Yaşamında Motivasyon, Alfa Aktüel Yayınları, İstanbul. KESER, A. (2009) Çalışma Psikolojisi, Ekin Yayınevi, Bursa. İşletme Araştırmaları Dergisi 277 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 KIREL, Ç. (1999) “Esnek Çalışma Saatleri Uygulamasında Cinsiyet, İş Tatmini ve İş Bağlılığı İlişkisi”, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt 28, Sayı 2, İstanbul. ÖRÜCÜ, E., YUMUŞAK, S., BOZKIR, Y. (2006) “Kalite Yönetimi Çerçevesinde Bankalarda Çalışan Personelin İş Tatmini ve İş Tatminini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma”, Celal Bayar Üniversitesi İİBF Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt 13, Sayı 1. ÖZDAMAR, K. (2004) Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi I, Kaan Kitapevi, Eskişehir. ÖZKALP, Enver, KIREL, A.Ç. (1996) Örgütsel Davranış, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir. ÖZTÜRK, A. (2007) “Ortaöğretim Kimya Öğretmenlerinin İş Tatmini”, Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. SABUNCUOĞLU, Z., TÜZ, M. (2005) Örgütsel Psikoloji, Alfa Aktüel Basım Yayın, Bursa. TELMAN, N.; ÜNSAL, P. (2004) Çalışan Memnuniyeti, Epsilon Yayıncılık, İstanbul. TELMAN, N. (1988) Endüstride Görülen İş Tatminsizliği ve Bunun Yabancılaşmayla Olan İlişkisi, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları, İstanbul. TENGİLİMOĞLU, D. (2005) “Hizmet İşletmelerinde Liderlik Davranışları İle İş Doyumu Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 1. TETİK, S.; UÇAR, G.; YALÇIN, B. (2008) “Örgütlerde İş Tatminini Etkileyen Etmenler ve Emniyet Mensupları İle Yapılan Alan Araştırması”, Verimlilik Dergisi, No 1. TÜRK, M. S. (2007) Örgüt Kültürü ve İş Tatmini, Gazi Kitapevi, Ankara. Türk Dil Kurumu, (Erişim) http://www.tdk.gov.tr, 27 Nisan 2012. UYARGİL, C. (1988) İş Tatmini ve Bireysel Özellikler, Türkiye’de Özel Sektörde Yapılmış Bir İş Tatmini Araştırması, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Yayını, İstanbul. WAGNER, J.A., HOLLENBECK, J.R. (2010) OrganizationalBehavior: SecuringCompetitive Advantage, Routledge, New York. YILDIRIM, A.; ŞİMŞEK, H. (2005) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara. ZENCİRKIRAN M. (2005) Sanayi Toplumundan Enformasyon Toplumuna: Değişen Çalışma Hayatı ve Yeni Değerler, Çalışma Yaşamında Dönüşümler, Ed.AşkınKESER, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. İşletme Araştırmaları Dergisi 278 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 The Effects of Employees’ Individual Characteristics on Job Satisfaction: A Public Bank Case Mehmet Merve ÖZAYDIN Gazi University Faculty of Economics and Admisnistrative Sciences, Ankara, Turkey [email protected] Ömer ÖZDEMİR TCZB Inspector, Marmara University Department of International Economics İstanbul, Turkey [email protected] Extensive Summary The concept of job satisfaction which comes about the relationship between job and worker, is a contenment situation of job qualities and worker's expectations balance. Realization of job satisfaction has a double-sided effect as a better done job and worker's self motivation increase caused by satisfaction. Job satisfaction is examined in two groups as internal satisfaction and external satisfaction. While the emotional elements as achievement, responsibility and creativity constitute internal satisfaction, the material elements as wage, working conditions and career are subjects of external satisfaction. This double-sided specialty of job satisfaction which is suitable with individual's emotional and material space, causes different levels of satisfaction for every individual. The qualities and values that individuals have are the most significant determinants of satisfaction level. “Job” which infests a major time gap in a person's life, to be maintained in company with a high satisfaction level, matters much in terms of indiviual and societal moral values. It's possible for an individual to be happy and peaceful in his/her personal life out of work, when he/she is satisfied in his/her working life. From this aspect, job satisfaction is a significant constituent of family-life balance and also life satisfaction. It's possible to make reference to many variables which affect job satisfaction of workers. It's seen that these variables mainly examined in two groups as individual and organizational factors in literature. Individual or personal factors are the ones which provide different levels of satisfaction that individuals get. These are the factors of age, gender, marital status, education level, occupational position and seniority, personality, intelligence, service period and so on. Organizational factors are quality of job, management type and form of control, emotion of security, communication, wage, development and promotion possibilities, rivalry, working conditions, people who work together and organizational environment on the other hand. Individual factors that affect job satisfaction will be the subject of this study. The rapid growth of services sector is one of the most significant changes in the labor market formed by the effects of globalization. The rivalry insight which gains importance as a result of this growth caused the development of managerial techniques directed to workers in the services sector, because the element of “human being” has great importance in services sector due to the other sectors. One of these techniques İşletme Araştırmaları Dergisi 279 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 which intensified in the human resources management is the effort to determine and develop job satisfaction level. Because the service quality is very important to, banking sector is undoubtedly one the sectors that has an intense rivalry insight in services sector. Bank personnel's high level job satisfaction is very important because they target servicing their customers by high technology investments of hardware and software. Job satisfaction of public bank workers requires a different analysis because of the service's common quality, even if they compete private banks in similar circumstances. The differentiating specialty of public working as to the private sector rivalry circumstances can also effect the variables that affect job satisfaction. Although public banking working conditions come close with private sector working conditions in recent years, the effects of public bank workers' individual specialties on job satisfaction is still important to be able to assess these two different working regimes. Aim of this research is examining individual factors (age, gender, marital status, education level, working position due to the unit of head office or branch, title, service period, existence of another bank worker person in the family, expectations about future) that affect job satisfaction. A field research that held in a public bank, using a job satisfaction scale called Minnesota Satisfaction Questionnaire (MSQ) on workers is limited with 26 branch and head office unit personnel. Questionnaire data is processed in the 17.0 verison of SPSS programme and frequency distribution is made for all questions. 5 point likert scale is used for the questions which measure bank personnel’s job satisfaction level. Questionnaire's first part consists 9 questions and the second part consists MSQ job satisfaction scale made of 20 questions. The result of the research shows that there is a statistically substantive correlation between individual specialties of workers and job satisfaction. Accordingly, the raise of age causes a rise in job satisfaction also. This situation can be explained by the disappearance of job changing matter of fact in advanced ages as regards to the beginning career. A similar assesment could be also expressed for the relationship between service of period and job satisfaction. Strengthening institutional commitment, the rise in service period effects the job satisfaction level positively. Enquiry in regard to marital status shows that the married personnel’s internal satisfaction is high. It's seen that adaptation of work and family life effects the level of satisfaction positively. An inversely related situation is detected between education level and job satisfaction. Job satisfaction decreases while the workers' level of education increases. Rising education levels make expectations about job and career rise also and job satisfaction levels fall. Titles that the workers have rises internal job satisfaction. Managerial responsibilites seem to rise the internal satisfaction as they don't make a meaningful difference on external satisfaction. It's also seen that the existence of a bank worker in family causes a rise in internal satisfaction levels. Another prominent finding of this research is that the expectations of bank workers about future affect job satisfaction levels negatively. Seemingly some individual specialties of workers doesn't have a meaningful statistical effect on job satisfaction. Hereunder, it can be said that gender and working in branch or head office units doesn't have a meaningful statistical effect on job satisfaction. This study, which the effects of individual specialties that a public bank workers have on job satisfaction is statistically examined, presents that some characteristics of workers constitute meaningful results about job satisfaction. Defining the relationship İşletme Araştırmaları Dergisi 280 Journal of Business Research-Türk M. M. Özaydın – Ö. Özdemir 6/1 (2014) 251-281 between job satisfaction level and the factors affect that clearly, depends on the rise of the researches in this area. The rise of statistical data which determine the relationship between job satisfaction and workers' individual specialties, may have many positive effects just as reconstruction of work organization, enhancement of human resources implementations including recruitment and promotion processes and increase in organizational and individual success. İşletme Araştırmaları Dergisi 281 Journal of Business Research-Türk
© Copyright 2024 Paperzz
