1
1. GİRİŞ
Günümüzde var olan sınırlı üretim kaynaklarına rağmen, tüketim ihtiyaçları gün
geçtikçe artmakta ve insanoğlunun talebinin karşılanması zorlaşmaktadır. Bu problemi
ortadan kaldırabilmek için insanlar ellerindeki kıt kaynaklarla artan tüketimi
karşılayabilmek amacıyla, daha fazla üretim yapabilmenin yollarını aramaktadırlar.
Günümüz koşullarında ülkemiz tarım arazilerinin genişletilmesi söz konusu
olamayacağından, kaliteli tohumluk kullanılması, bilinçli tarımsal mücadele, gübreleme
ve etkili toprak işleme yanı sıra, bilinçli ve tekniğine uygun sulama yapılarak tarımsal
üretimin arttırılması mümkün olacaktır.
Ülkemizde sulamaya ayrılabilecek yer altı ve yerüstü su kaynakları potansiyeli
toplam 105x106 m3/yıl’ dır. Mevcut tarım alanının 28x106 ha olmasına karşın, yaklaşık
4,5x106 ha alan sulanabilmektedir. Ayrıca Türkiye’de %6 eğimi aşamayan 13,6x106 ha
alanın, günümüz koşullarında ekonomik olarak sulanabileceği yaklaşımı yapılmakta,
ancak kullanılan sulama teknolojileri göz önüne alındığında mevcut su kaynakları ile
8,5x106 ha alanın sulanabileceği hesaplanmaktadır (Yüksel,1993).
Mevcut su kaynakları ile daha geniş alanların sulanabilmesi için, en önemli
koşullardan ilki mevcut sulama teknolojilerinin geliştirilmesi, toprak, bitki, su kaynağı,
ekonomi gibi faktörler göz önüne alınarak en uygun sulama yönteminin seçilmesi,
yöntemin gerektirdiği sulama sisteminin kurulması ve uygun biçimde işletilmesidir
(Tekinel, 1973). Bunun yanında özellikle su kaynaklarının kısıtlı olduğu bölgelerde, su
kaynaklarından optimum biçimde yararlanmak için bitki büyüme mevsimi boyunca ya
da topraktaki nem eksikliğine dayanıklı olduğu periyotlarda su ihtiyacını tam karşılama
yerine eksik karşılayarak sulama suyundan tasarruf sağlanabilir. Bu koşulda, verimde
azalma olmasına karşın mevcut su kaynağı ile daha geniş alanlar sulanabilir ve toplam
sulanan alandan daha fazla ürün elde edilebilir. Ancak bunun için yetiştirilen bitkinin
su-verim ilişkilerinin, başka bir deyişle su ihtiyacının tam ve eksik karşılandığı
koşullarda bitki su tüketimine bağlı verim değerlerinin bilinmesi gerekir (Doorenbos ve
Kassam, 1979).
Bitki gelişimini olumsuz yönde etkileyen başlıca faktörler, yüksek sıcaklık, su
noksanlığı, donma, hava kirliliği, oksijen noksanlığı ve tuz zararı olarak kabul
edilmektedir. Bu faktörler içersinde verimi belki de en fazla etkileyen ve en önemli
2
olanı su noksanlığıdır. Çünkü yaprak büyümesi, stomaların açılıp kapanması ve
fotosentez gibi birçok önemli fizyolojik olaylar su potansiyelindeki değişimle doğrudan
etkilenebilmektedirler (Özer ve ark.,1997).
Halihazırda dünya topraklarının %43’ ünde, tarım alanlarının büyük bir
kısmında yağışın az olması nedeni ile kuraklık problemi yaşanmaktadır. Kuraklık bu
alanlarla sınırlı değildir. Yağışlı yerlerde dahi yağışın yıl içerisindeki dağılışının
düzensizliğinden dolayı da bitki gelişmesi engellenebilmektedir. Sulama ile kuraklık
problemi bir dereceye kadar azaltılabilmektedir (Özer ve ark., 1997).
Ülkemizin kurak ve yarı kurak iklim kuşağı içersinde yer alması, sulamanın
önemini bir kat daha artırmaktadır. Özellikle Trakya Bölgesi gibi su kaynakları sınırlı
bölgelerde suyun ekonomik olarak kullanılması gerekmektedir. Herhangi bir nedenle
kök bölgesindeki nem düzeyi, optimum gelişme için istenenden az olursa üretimde bir
azalma beklenebilir. Bu durumda sulama programı yapılırken su ve tarımsal alana göre
karar vermek en önemli yaklaşımdır. Suyun pahalı olduğu yerlerde birim sudan,
tarımsal alanın sınırlı olduğu yerlerde ise birim alandan en çok ürün alınmasını
amaçlayan programlar yapılmalıdır (Korukçu ve Kanber, 1981).
Sulama, yalnız kurak bölgelerde değil, yağışlı bölgelerde de tarımsal üretimde
diğer üretim girdilerinin de etkinliğini artırarak karlılık sağlayan önemli bir üretim
unsurudur (Güngör ve Yıldırım, 1989).
Sulama, modern tarımın ayrılmaz bir parçasıdır ve bitkisel üretimde en önemli
tarımsal girdilerden birini oluşturmaktadır. Ancak, sulamadan beklenen yararın elde
edilebilmesi için, koşullara en uygun sulama yöntemlerinin seçilmesi, bu yöntemlerin
gerektirdiği sulama sisteminin kurulması ve bitkinin ihtiyaç duyduğu su miktarının
zamanında uygulanması gerekmektedir (Yıldırım, 1993).
Su kaynağının, sulanması düşünülen alan için yeterli olmadığında veya su
artırımı yoluyla daha fazla alanın sulamaya açılmasının planlandığı durumlarda, kısıntılı
sulama işletmeciliği söz konusu olabilir ve sulama programları değiştirilerek bitki su
tüketimlerinde azalmalar sağlanabilir (Kara, 1995). Şöyle ki, bitki gelişme dönemi
süresince veya suya karşı hassas olmadığı dönemler boyunca su eksikliği ile karşı
karşıya bırakılabilir ve verimde önemli düşüşler olmaksızın, sulama suyu tasarrufu
sağlanabilir. Ancak, değinilen uygulamanın başarısı, uygulanan su ile verim arasındaki
3
ilişkileri ortaya koyan su-üretim fonksiyonlarının tam ve doğru olarak belirlenmesine
dayanır (Kanber ve ark., 1990).
Sulanmayan alanlarda yetiştirilen bitki türlerinin oldukça sınırlı kalması, bu
bitkilerin sulanması ile verim artışı sağlanması, bunun yanında sulanmayan alanlarda
diğer tarımsal girdilerin de kısıtlanması sulamanın önemini vurgulayan konulardır
(Güngör ve Yıldırım, 1989).
Tüm dünyada kültür bitkileri içerisinde en çok üretimi yapılan sebzelerin
başında domates gelmektedir. Anavatanı Güney Amerika veya Peru olarak bilinir.
Avrupa’da ilk kez İtalya’ya getirilen domates meyveleri buradan Kuzey Avrupa’ya ve
öteki ülkelere yayılmıştır. Avrupa’da uzun süre zehirlidir diye çekinilen domates daha
sonra kültür bitkisi olarak benimsenmiştir. (Kütevin ve Türkeş, 1987). Domates bol
miktarda çeşitli vitamin, niacin, protein, yağ, karbonhidrat, kalsiyum, fosfor ve demir
içermektedir. Yemeklerin çeşnisi ve renk kaynağı, sofraların birincil salatası, çerezi ve
garnitürü olan domatesin salça, domates suyu, ketçap, turşu ve daha birçok şekilde
bütün yıl boyunca bol miktarda kullanılması, bu değerli sebzenin tarımının günden güne
değer kazanıp gelişmesine neden olmaktadır (İstanbulluoğlu ve Kocaman, 1996).
Domates bitkisi, yetiştirme ortamına (açıkta-serada), boylanmasına (bodursırık), değerlendirme şekline (sofralık-sanayi) ve mahalline (yerli-yabancı) göre çok
geniş çeşitlilik içerir. Bugün dünyada 1500’ü aşkın domates çeşidi bulunmakta ve son
yıllarda yapılan ıslah çalışmaları sonucu elde edilen melez çeşitlerle bu rakam sürekli
artmaktadır (İstanbulluoğlu ve Kocaman, 1996).
Bir çok ülkede yetiştirilen domatesin 2005 yılı FAO istatistiklerine göre dünyada
ekim alanı yaklaşık 4,6 milyon ha’ dır. Bu alandan elde edilen ürün miktarı ise 125
milyon tonun üzerindedir. Yine aynı istatistiklere göre Türkiye’de 0,26 milyon ha
alandan 9,7 milyon ton ürün elde edilmektedir (www.fao.org).
Domates üretimi ayçiçeği-buğday tarımının yoğun olduğu Trakya bölgesinde
yeni alternatif olarak günden güne artış göstermektedir. Domates topraktaki nem
eksikliğine duyarlı bir bitkidir. Özellikle sofralık çeşitlerde uygun bir sulama programı
ile verimde önemli düzeyde artış sağlanabilir. Yüksek bağıl nem koşullarında
yaygınlaşan hastalıklara duyarlı olduğundan karık ve damla sulama sistemlerinin
uygulanması önerilir.
4
Bitkiler yetişme devreleri boyunca normal gelişme gösterebilmeleri için gerekli
olan su ve besin maddelerini kökleri ile topraktan alırlar. Topraktaki su miktarının
azalması, bitkinin suyu almasını güçleştirir ve gelişmesine olumsuz yönde etki yapar.
Bitkilerin normal gelişmelerini sağlamak için, toprakta sürekli olarak gelişmeyi
engellemeyecek düzeyde suyun bulundurulması gerekmektedir. Bitki kök bölgesinde
bitkinin normal gelişmesi için gerekli olan suyun doğal yağışlarla karşılanmaması
durumunda sulama yapılmaktadır (Kodal, 1982).
Bu araştırmada, Trakya bölgesinde özellikle Tekirdağ koşullarında damla
sulama yöntemiyle sulanan domates (Lycopersicon esculentum L.) bitkisinin su-üretim
fonksiyonları belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca domates tarımı yapılan ve özellikle su
kaynağının kısıtlı olduğu işletmelerde optimum su kullanımının belirlenmesi ve bu yolla
planlayıcı ve üreticilere karar vermede yardımcı olabilecek verilerin elde edilmesi,
kısıtlı sulama uygulamasında verim azalmasını en az düzeyde tutabilecek sulama
programlarının oluşturulmasında gerekli bilgilerin elde edilmesi amaçlanmıştır. Yapılan
arazi çalışmalarıyla domatesin toplam büyüme mevsimi boyunca bitki su ihtiyacı tam,
fazla ya da bitki su tüketimi açığı oluşturacak biçimde karşılanmış ve bu koşullarda
verim ile bitki su tüketimi değerleri elde edilerek su-üretim fonksiyonları belirlenmiştir.
Bunun yanında dikkate alınan sulama uygulamalarının meyve verimi, meyve sayıları,
kuru madde miktarı, asitlik değerlerine etkisi araştırılmıştır.
5
2. KAYNAK ARAŞTIRMASI
Toprakta tutulan suyun bitkiye yararlılığı konusu iki değişik kuram ile
açıklanmıştır. Bunlardan birincisi, Weihmayer ve Hendrickson’un savunduğu bitkilerin
kullanılabilir suyun her düzeyinden eşit olarak yararlanmalarıdır. Buna karşın birçok
araştırmacı, bunun fiziksel ve fizyolojik yönden olanaksız olduğunu gösteren çalışmalar
yapmışlardır. İkinci kuram ise, Stewart ve arkadaşları tarafından ortaya atılan, bitkilerin
kullanılabilir suyun değişik düzeylerinden farklı biçimde yararlandıkları ve büyüme hızı
ile verimin nem düzeyine bağlı olarak değiştiğidir (Korukçu ve Kanber, 1981).
Bu ikinci kuramın sonucunda suya karşı verimi ölçecek, iklim, su, toprak ve
bitkiye ilişkin bilgileri gerektiren, belirli hata sınırları içerisinde geniş bir uygulama
alanı bulan ve uygulanabilir araştırmalara olanak sağlayan bir su – verim ilişkisi
yöntemi ortaya çıkmıştır (Doorenbos ve Kassam, 1979).
Bitkilerde su yetersizliği ve bunun sebep olduğu su stresi, bitki su tüketimi ve
verimi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bitkideki su stresi, maksimum bitki su
tüketimi (ETm) ile gerçek bitki su tüketimi (ETa) arasındaki ilişki ile belirlenebilir.
Mevcut su kaynağının bitki su ihtiyacını tamamen karşıladığı koşulda gerçek
bitki su tüketimi maksimum bitki su tüketimine eşit olmaktadır (ETa=ETm veya
ETa/ETm =1). Kısıtlı su koşullarında ise bitkinin gerçek bitki su tüketimi (ETa),
maksimum bitki su tüketiminin altına düşmektedir (ETa<ETm veya ETa/ETm<1). Bu
durumda bitkide su açığı, bitki gelişimini ve verimini etkileyecek bir noktayı geçmiş
bulunmaktadır.
Ekonomik koşulların bitkisel üretimi etkilemediği, çevre koşullarının sınırlayıcı
etki göstermediği ve bitkinin su ihtiyacının tamamının karşılanmadığı durumda
(ETa<ETm) bitkinin gerçek verimi (Ya), aynı koşullarda ve bitki su ihtiyacının
tamamının karşılandığı durumda elde edilecek olan maksimum verim (Ym) değerinin
altına düşmektedir(Ya<Ym).
Bitki su açığının, bitki gelişmesi ve verimini etkilemediği nokta, bitki türüne ve
bitki gelişme aşamalarına göre değişir. Bitkide ortaya çıkan su açığının verim üzerine
etkisinin belirlenebilmesi için farklı su uygulamalarına karşılık gelen verim değerlerinin
tarla koşullarında belirlenmesi gerekir (Doorenbos ve Kassam, 1979).
6
Bu nedenle, domates bitkisinin su-verim ilişkileri, bitki su tüketimi, sulama suyu
ihtiyacı ve sulama zamanı planlaması konularında yapılan çalışmalar gözden geçirilmiş
ve bazıları aşağıda özetlenmiştir.
Doorenbos ve Kassam (1979), domates bitkisinin toplam su ihtiyacının 400 600 mm arasında değiştiğini ve etkili kök bölgesinde kullanılabilir su tutma
kapasitesinin %30 -40’ı tüketildiğinde sulamaya başlanırsa yüksek verim elde
edilebileceğini ve damla sulama yönteminin domates yetiştiriciliği için en uygun sulama
yöntemi olduğunu belirtmişlerdir.
Güçer (1985), Ankara koşullarında, domates sulama aralıklarının iklim
koşullarına bağlı olarak 10-15 gün olabileceğini, mevsimlik sulama suyu gereksinimin
1220 mm, bir sulamada ortalama 100 mm su verilebileceğini, su tüketiminin ise 1376
mm ve günlük su tüketiminin Temmuz ayında 15.5 mm olduğunu belirtmiştir.
Selenay (1986), damla sulama yöntemi ile sulanan domates bitkisinin uygun
sulama aralığı ve uygulanacak su miktarının belirlenmesi amacıyla yürüttüğü çalışmada,
deneme konularını; 1, 2 ve 4 gün sulama aralığı ve A sınıfı buharlaşma kabından
ölçülen buharlaşma miktarının %60, 80 ve 100’ ü kadar sulama suyu uygulanması
şeklinde oluşturmuşdur. Sonuçta, Ankara koşullarında, domates yetiştiriciliğinde damla
sulama yönteminin uygulanması durumunda, sulama zamanı planlaması amacıyla A
sınıfı kaptan ölçülen buharlaşma miktarının %60’ ı kadar sulama suyu miktarının 4 gün
ara ile uygulanması önerilmiştir.
Judah (1987), damla sulama yöntemi ile sulanan domateste gelişme döneminin
ilk üç ayında sabit, bundan sonraki dönemde ise 2, 4, ve 7 günlük sulama aralıklarına
göre uygulanan sulama suyu miktarını sırasıyla 980 mm, 1000 mm ve 976 mm olarak
belirlemiştir. Sonuçta, sulama aralığındaki değişimin gerek uygulanan toplam sulama
suyunda, gerekse verimde önemli farklılıklar yaratmadığını açıklamıştır.
Sipahi (1987), Harran ovası koşullarında domates bitkisini dört farklı sulama
programı altında yetiştirmişdir. Araştırma sonucunda, 90 cm toprak derinliğindeki
kullanılabilir su tutma kapasitesinin %30’ u tüketildiğinde mevcut nemi tarla
kapasitesine getirecek sulama konusu önerilmiştir. Adı geçen sulama konusuna, tüm
yetiştirme sezonu boyunca 1670 mm sulama suyu uygulanmış ve 1670 mm su tüketimi
ölçülmüştür.
7
Kadam (1993), 1988 –1990 yıllarında yürüttüğü araştırmada, domates bitkisi,
damla, yağmurlama ve karık sulama olmak üzere üç farklı sulama yöntemi altında
yetiştirilmiştir. Araştırma sonucunda en yüksek verimin damla sulama yöntemi ile elde
edildiği belirlenmiştir.
Özkara (1993), Balıkesir yöresinde yürüttüğü bir araştırmada, 6, 10, 14 ve 18
gün sulama aralığında, kök bölgesindeki mevcut nemi tarla kapasitesine getirecek kadar
sulama suyu uygulamış ve en yüksek verimi 9015.1 kg/da ile 10 gün sulama
aralığındaki uygulamadan elde etmiştir.
Evren ve İstanbulluoğlu (1995), Iğdır Ovası koşullarında U.C.156 domates
çeşidini kullanarak yaptıkları araştırmada, dört farklı sulama konusunu gözönüne
almışlardır. Sonuçta, 0-90 cm toprak derinliğinde kullanılabilir su tutma kapasitesinin
%30’ u tüketildiğinde mevcut nemi tarla kapasitesine getiren deneme konusunu
önermişlerdir. Ayrıca, önerilen deneme konusuna 628 mm sulama suyu uygulanmış ve
802 mm bitki su tüketimi ölçülmüştür.
Kodal ve ark. (1995), farklı sulama uygulamalarının domates verimine etkilerini
belirlemek amacıyla Ankara’da iki yıl süren bir çalışma yapmışlardır. Araştırmada dört
sulama konusu ele alınmış ve her iki yılda da; IRSIS bilgisayar paket programı
yardımıyla, bitki yetiştirme dönemi boyunca günlük olarak ölçülen iklim faktörleri ve
günlük ölçülen yağış değerlerinden yararlanılarak Penman (FAO) Modifikasyonu
yöntemiyle hesaplanan bitki su tüketimi ve sabit sulama suyu miktarına göre bulunan
sulama tarihlerine göre sulama yapılan konuya diğer konulara nazaran daha az su
uygulanmıştır. Konular arasında domates verimi farklılığı önemsiz bulunmuştur.
Araştırma sonucuna göre, domates bitkisi sulama zamanı planlaması yapılırken, bitki su
tüketimi tahmininde Penman (FAO) Modifikasyonu yönteminin seçilmesi ve gerçek
zamanlı planlama uygulaması durumunda IRSIS bilgisayar paket programının
kullanılması önerilmektedir.
Mendez (1995), İspanya’da yürüttüğü araştırmada, domates bitkisini karık
sulama yöntemi altında 4, 8, 12 ve 16 gün aralıklarla sulamıştır. Araştırma sonucunda
en yüksek domates veriminin 8 gün sulama aralığı ile Roma V.D. çeşidinden 12.17 t/ha
ve Caribe çeşidinden 14.98 t/ha olarak elde edildiği belirtilmişdir.
İstanbulluoğlu ve Kocaman (1996), 1994 ve 1995 yıllarında Tekirdağ’da
yürüttükleri tarla denemesinde, domatesi 14, 21 ve 28 gün aralıklar ile sulamışlardır.
8
Araştırma sonucunda, domatesin Tekirdağ koşullarında mevsimlik bitki su tüketimini
668 mm olarak belirlemişlerdir. Ayrıca, en yüksek domates veriminin 28 gün ara
sulanan deneme konusundan 7.6 t/ha ile elde edildiği belirtilmiştir.
Locassio ve Smajstrla (1996), Amerika – Florida’ da, domates bitkisini, damla
sulama yöntemi ile A sınıfı buharlşam kabından ölçülen buharlaşma miktarının % 0, 25,
50, 75 ve 1.00 kadar sulama suyu uygulanması koşulunda yetiştirmişlerdir. Araştırma
sonucunda, en yüksek domates verimi 87 t/ha ile 1.00 pan katsayısından ve 79.3 t/ha ile
0.75 pan katsayısından, en düşük domates verimi ise 30.7 t/ha ile susuz konudan elde
edildiği belirtilmiştir.
Orta ve ark. (1996), Trakya koşullarında serada yetiştirilen domatesin sulama
zamanı belirlemesine yönelik yaptıkları çalışmada, 2 ve 4 gün ara ile A sınıfı
buharlaşma kabından ölçülen buharlaşma miktarının %50, %100 ve %150’ sini
uygulamışlar, sonuçlara göre sulama aralıkları ve sulama suyu miktarlarının verim
üzerindeki etkisinin %1 düzeyinde önemli olduğunu bulmuşlardır. Ayrıca, deneme
konularının meyve ağırlığı ve çapı üzerine istatistiksel açıdan önemli bir etkisinin
bulunmadığını, en yüksek verimin ölçülen buharlaşma miktarının %50’ si kadar sulama
suyunun 2 gün ara ile uygulandığı konudan elde etmişlerdir.
Yohannes ve Tadesse (1998), Etopya’da yürüttükleri çalışmada, farklı bitki sıra
aralığının (35, 50 ve 70 cm) ve farklı sulama yönteminin (damla ve karık sulama)
domates verimine olan etkilerini araştırmışlardır. Araştırmanın yürütüldüğü her iki yılda
da en yüksek domates verimi ve su kullanım randımanı damla sulama yöntemi altında
elde edilmiştir. Ayrıca, bitki sıra aralığının istatistiksel açıdan domates verimi üzerinde
etkisi olmadığı belirtilmiştir.
Yazgan ve ark. (2000), Bursa koşullarında sanayi domatesinin su verim
ilişkilerini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmada en yüksek verimi hiç su kısıdının
oluşturulmadığı konuda elde etmişler ve mevsimlik sulama suyu gereksinimi ise 289.3
mm – 436.9 mm arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Ayrıca, tüm konularda sulama
suyu ile verim arasındaki doğrusal bir ilişki elde edilmiştir.
Alizadeh ve ark. (2001), damla ve karık sulama yöntemlerinin domatesin su
kullanım özelliklerine olan etkisini belirlemek amacıyla İran’da yürüttükleri
araştırmada, deneme konuları her iki sulama yöntemi altında A sınıfı buharlaşma
kabından ölçülen buharlaşma miktarının %50, 75 ve 100’ ün uygulanması şeklinde
9
oluşturmuşlardır. Araştırma sonunda, en yüksek domates verimi 51 t/ha damla sulama
yöntemi ile A sınıfı buharlaşma kabından ölçülen buharlaşma miktarının %100’ ün
uygulandığı deneme konusundan elde edildiği belirtilmiştir. Ayrıca, damla sulama
yöntemi ile su kullanım randımları ise karık sulama yöntemi göre iki kat daha fazla
hesaplanmıştır.
Çetin ve ark. (2002), 1998 ve 2000 yıllarında Eskişehir’de yürütülen
araştırmada, domates damla sulama yöntemi altında dört farklı A sınıfı kap
buharlaşması katsayısı (kpc= 0.50, 0.75, 1.00 ve 1.25) ve üç farklı sulama aralığı (2, 4
ve 6 gün) koşullarında yetiştirilmiştir. Araştırma sonunda, en yüksek domates verimi 4
gün sulama aralığı ile A sınıfı kabından ölçülen buharlaşma miktarının %100’ ün
uygulandığı deneme konusundan elde edildiği açıklanmıştır. Ayrıca, adı geçen deneme
konusuna tüm yetiştirme sezonu boyunca 602 mm sulama suyu uygulanmış, 710 mm
bitki su tüketimi ölçülmüş ve su kullanım randımanı 23.8 kg/m3 olarak hesaplanmıştır.
Singandhupe ve ark. (2003), Hindistan’da 1995 ve 1996 yıllarında yürüttükleri
çalışmada, domates bitkisi damla ve karık sulama yöntemleri altında farklı azot
düzeylerinde yetiştirmişlerdir. Araştırma sonucunda, damla sulama yöntemi ile birlikte
karık sulamaya göre %31-37 arasında su tasarrufu ve %3.7 ile 12.5 arasında ise verim
artışı elde ettiklerini belirtmişlerdir.
Hanson ve May (2004), Kalifornia’da yaptıkları araştırmada damla ve
yağmurlama sulama yönteminin domates verimi ve gelişimine olan etkilerini
araştırmışlardır. Araştırma sonucunda; damla sulama yöntemi ile yağmurlama sulama
yöntemine göre 12.90 ile 22.62 t/ha arasında verim artışı olduğu belirtilmiştir.
Bahadur ve Singh (2005), 2002 ve 2003 yıllarında Hindistan’ da yürüttükleri
araştırmada, damla sulama yöntemi altında yetiştirilen domates bitkisinin farklı dikim
ve sulama aralıklarına karşı gösterdiği tepkiyi belirlemeye çalışmışlardır. Araştırmada,
60x40, 60x50 ve 60x60 cm dikim aralıkları ile, 1, 2 ve 3 gün olmak üzere üç farklı
sulama aralığı dikkate alınmıştır. Ayrıca, karşılaştırma amacıyla bir deneme konusuda
yüzey sulama yöntemi ile sulanmıştır. Araştırma sonucunda, en yüksek domates verimi
60x30 cm sıra aralığında ve 1 günlük sulama aralığındaki deneme konusundan 114.93
t/ha ile elde edildiği, ayrıca, verim ve gelişim açısından da damla sulama yöntemi ile
yüzey sulama yöntemine göre önemli farklar elde edildiği belirtilmiştir.
10
Qinli ve ark. (2005), 2003 yılında Ligeer-85 domates çeşidini, beş farklı sulama
programı altında (1, 2, 3, 4 ve 5 kez sulama) Çin koşullarında yetiştirmişlerdir.
Araştırma sonucunda, uygulanan sulama suyu ile birlikte verimde önemli artışlar elde
etmişler ve tüm sezon boyunca 4 ve 5 kez sulama yapılmasını önermişlerdir.
Rana ve Nandal (2006), Hindistan’da 2002 ve 2003 yıllarında domatesin su
kullanım özelliklerinin belirlenmesi
amacıyla yürüttükleri araştırma sonucunda, en
yüksek verimin 10 gün sulama aralığında ve her sulamada 50 mm sulama uygulanan
deneme konusundan elde edildiğini bildirmişlerdir.
Sezen ve ark. (2006), Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsünde plastik
serada domateste farklı yetiştirme ortamlarında (volkanik tüf, torf ve volkanik tüf +torf
(1:1) ) en uygun sulama programını belirlemek amacıyla yürütükleri araştırmada, damla
sulama yöntemi altında deneme konularını, iki farklı sulama aralığında (günde bir kez
ve iki kez sulama), 4 farklı sulama düzeyi (yığışımlı buharlaşma değerinin WL1=%75’i,
WL2 = %100’ü, WL3 = %125’i ve WL4 = %150’si) şeklinde oluşturmuşlardır.
Araştırma sonunda, en yüksek verim ve meyve sayısı volkanik tüf+torf (1:1)
ortamından günde bir sulama ve WL4 konusundan alınırken, günde iki sulama
aralığında da volkanik tüf+torf (1:1) ortamından WL3 ve WL4 sulama düzeylerinden
benzer sonuçlar alınmıştır. Ayrıca, meyvede çözünebilir kuru madde değerleri artan
sulama suyu miktarları ile azalmıştır. En yüksek WUE değeri ise 67.5 kg m-3 ile WL1
sulama düzeyinden volkanik tüf+torf (1:1) ortamından alınmıştır.
11
3. MATERYAL ve YÖNTEM
Bu bölümde, araştırmada kullanılan materyal ile arazi, laboratuar ve büro
çalışmalarında uygulanan yöntemler açıklanmıştır.
3.1. Materyal
3.1.1. Araştırma alanının yeri
Bu araştırma, Tekirdağ Merkeze bağlı Köseilyas Köyünde çiftçi arazisinde
yürütülmüştür. Araştırma alanının deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 5 m olup,
40059’ kuzey enlemi ile 27029’doğu boylamında yer almaktadır.
3.1.2. İklim özellikleri
Yıllık ortalama sıcaklığı 13,8 ºC olan araştırma alanı yarı kurak iklim kuşağı
içerisinde yer almaktadır. Aylık sıcaklık ortalaması açısından en soğuk ay 4,5 ºC ile
Ocak, en sıcak ay ise 23,3 ºC ile Temmuzdur. Yıllık ortalama yağış miktarı 575,4 mm
olmasına karşın, bunun büyük bir kısmı Ekim ile Şubat ayları arasındaki dönemde
gerçekleşmektedir. Alanda ortalama son don tarihi 21 Mart, ilk don tarihi ise 7 Aralıktır.
Yıllık ortalama bağıl nem %76 olup, bu değer Temmuz ayında %68’e düşmekte ve
Aralık ayında %82’ye yükselmektedir. Yıllık ortalama rüzgar hızının 2 m yükseklikteki
değeri 3,1 m/s’ dir (Anonymous, 1974).
Araştırmanın yürütüldüğü 2001 yılındaki bazı iklim elemanlarının değerleri
Çizelge 3.1’de verilmiştir. Çizelgedeki yağış ve buharlaşma değerleri deneme alanında
bulunan plüviyometre ve A sınıfı buharlaşma kabından, diğer değerler ise Tekirdağ
Meteoroloji İstasyonundan alınmıştır
Çizelge 3.1. Araştırma alanının 2001 yılına ilişkin bazı iklim değerleri
Aylar
Maksimum
sıcaklık
(ºC)
Ortalama
sıcaklık
(ºC)
Minimum
sıcaklık
(ºC)
Nisan
16,80
12,40
6,90
Mayıs
25,40
16,90
12,70
Haziran
26,50
21,30
17,20
Temmuz
29,16
25,65
21,03
Ağustos
27,80
25,20
21,70
Eylül
23,60
21,10
13,40
* : 2 m yükseklikte ölçülen değerlerdir.
Maksimum
bağıl nem
(%)
Minimum
bağıl nem
(%)
76,50
67,00
61,50
75,20
67,00
71,30
35,00
34,00
27,00
54,66
38,00
37,00
Ortalama
rüzgar
hızı
(m/s) *
2,40
2,30
2,30
2,39
2,70
2,30
Güneşlenme
süresi
(h)
Yağış
(mm)
5,60
8,30
10,00
10,61
9,50
8,60
68,60
44,00
5,00
9,50
8,60
51,10
12
3.1.3. Toprak özellikleri ve topoğrafya
Deneme alanı toprakları killi bünyeye sahip olup organik madde içeriği düşük,
potasyumca zengindir. Ayrıca, araştırmanın yürütüldüğü alanda taban suyu, tuzluluk ve
sodyumluluk gibi sorunlar bulunmamaktadır. Araştırmanın yürütüldüğü arazinin eğimi
%0,5 civarındadır.
3.1.4. Su kaynağı ve sulama suyunun sağlanması
Araştırma alanında, gerekli olan sulama suyu, tarla başında bulunan kaynak
suyunun toplandığı 50 m3’ lük depolama havuzundan, 10 L/s debideki suyu 26 m
yüksekliğe basabilen ve benzinli motor ile çalışan santrifüj pompa ile alınmış ve
deneme parsellerine iletilmiştir.
3.1.5. Sulama sistemi
Deneme parselleri su denetiminin sağlıklı yapılabilmesi için damla sulama
yöntemi ile sulanmıştır. Yapılan toprak analizleri ve infiltirasyon testi sonucuna göre
damlatıcı debisi ve aralığı seçilmiştir. Kontrol birimi 10 L/s kapasiteli kombine bir elek
filtre (filtre+hidrosiklon), sistemde oluşan basıncı kontrol etmek ve düzenlemek
amacıyla basınç regülatörü ile birim unsurlarının giriş ve çıkışlarına yerleştirilen
manometrelerden oluşturulmuştur.
Kontrol biriminden alınan su, 6 atm işletme basınçlı, 63 mm dış çaplı polietilen
borulardan oluşan ana boru hattı ile alana iletilmiş ve her deneme parselinin başına
laterallerin bağlandığı manifold boru hatları, ana boru ile manifold boru hatları arasına
ise 20 mm sert polietilen küresel vanalar yerleştirilmiştir. Manifold boru hatları 4 atm
işletme basınçlı, 20 mm dış çaplı yumuşak polietilen borulardan oluşturulmuştur
(Şekil 3.1).
Deneme parselleri içinde su dağıtımı, üzerinde 4 L/h debili in-line tipi
damlatıcıların yer aldığı 16 mm dış çaplı, 4 atm işletme basınçlı, yumuşak polietilen
borular ile yapılmıştır (Şekil 3.2).
3.1.6. Nötronmetre
Denemede toprak nemi nötronmetre aracı ile izlenmiştir. Bu amaçla nötron
kaynağı olarak Berilyum 241 elementini içeren nötronmetre kullanılmıştır.
13
Depolama
Havuzu
Pompa Birimi
Vana
Manometreler
Kombine Elek
Filtre
Basınç
Regülatörü
Ana boru hattı
Lateral boru hattı
Manifold boru hattı
Şekil 3.1. Denemede kullanılan sulama sistemi unsurları.
14
Ф20 PE manifold
boru hattı
Ф20 PE küresel
vana
0.20 m
Ф20 PE Lateral
boru hattı
Alüminyum
ölçüm tüpü
3.20 m
4.00 m
Bitki Sırası
Hasat parseli
Ф63 Sert PE
ana boru hattı
Damlatıcı
0.55 m 0.50 m
1.1 m
3.20 m
4.80 m
Şekil 3.2. Bir deneme parselinin ayrıntısı
Toprak nemini belirleyebilmek için her parsele et kalınlığı 3,54 mm ve dış çapı
55 mm olan alüminyum ölçüm tüpleri çakılmıştır. Çalışmaya başlamadan önce arazi
koşullarında aracın kalibrasyonu yapılmış ve her bir 30 cm’lik toprak katmanı için
kalibrasyon denklemleri elde edilmiştir. (Evett ve ark., 1993).
Değişik katmanlar için hazırlanan kalibrasyon eğrilerine ilişkin denklemler
Yurtsever (1984) tarafından verilen esaslara göre test edilerek homojen oldukları
belirlenmiştir.
3.1.7. Kullanılan domates çeşidinin özellikleri
Araştırmada, Zeraim-Gedera firması tarafından üretilen Elif 190 hibrit sırık
domates çeşidi kullanılmıştır. Kullanılan çeşit, yöre koşullarına iyi adapte olmuş,
yüksek verimli ve sofralık kalitesi yüksek, depolama ve nakliyeye dayanıklı, üniform
meyveler veren bir çeşittir.
15
3.1.8. Kullanılan bilgisayar paket programları
Araştırmada istatistiksel analizlerin yapılmasında ve çeşitli denklemlerin elde
edilmesinde TOPRAK (kalibrasyon ve istatistik analizleri bilgisayar programı),
MSTAT, TARİST, SPSS ve EXCEL paket programları kullanılmıştır.
16
3.2. Yöntem
Bu bölümde, deneme düzeni ve konuları hakkında bilgiler verilmiş arazi,
laboratuar ve büro çalışmalarında uygulanan yöntemler açıklanmıştır.
3.2.1. Deneme düzeni ve araştırma konuları
Araştırma, tesadüf blokları deneme deseninde üç tekrarlı olarak yürütülmüş ve
deneme konuları rastgele dağıtılmıştır (Şekil 3,4) (Yurtsever, 1984). Deneme alanı
20,40 x 28,00 m boyutlarında olup toplam 571 m2’dir. Her bir blokta 5 parsel yer
almaktadır. Bir deneme parseli 4,00 x 4,80 m boyutlarında olup, toplam alanı 19,20
m2’dir. Her bir parselde 6 adet bitki sırası yeralmaktadır. Bitki yakın sıra aralığı 0,50 m,
uzak sıra aralığı ise 1,10 m sıra üzeri ise 0,40 m’dir. Tüm kenarlardaki birer bitki sırası,
kenar etkisi göz önüne alınarak hasat parseli dışında bırakılmıştır. Böylece hasat parseli
boyutları 3,20 x 3,20 m, alanı ise 10,24 m2 olmuştur. Her bir deneme parselindeki bitki
sayısı 60, hasat parselinde ise 32 adettir. Sulama sonrasında sızma yoluyla oluşabilecek
yan etkileri önlemek amacıyla parseller arasında 2,00 m, bloklar arasında ise 3,00 m
boşluklar bırakılmıştır.
Araştırmada deneme konuları, tüm büyüme mevsimi boyunca bitki su
ihtiyacının tam, fazla veya eksik karşılanması esasına göre düzenlenmiştir. Buna göre
konular;
S0 konusu: S3 konusuna uygulanan suyun %0’ı kadar sulama suyu uygulanan
konu (susuz),
S1 konusu: S3 konusuna uygulanan suyun 1/3’ü kadar sulama suyu uygulanan
konu,
S2 konusu: S3 konusuna uygulanan suyun 2/3’ü kadar sulama suyu uygulanan
konu,
S3 konusu: 90 cm etkili kök derinliğinde toprak neminin yaklaşık %50’si
tüketildiğinde, mevcut nemi tarla kapasitesine çıkaracak kadar sulama suyu uygulanan
konu,
S4 konusu: S3 konusuna uygulanan suyun 4/3’ü kadar sulama suyu uygulanan
konu biçimindedir.
17
Depolama
Havuzu
Pompa Birimi
Küresel Vana
Manometreler
Kombine Elek
Filtre
Basınç
Regülatörü
Ana boru hattı
Manifold boru hattı
S3
S0
S2
S4
S1
S3
S2
S3
S4
S1
S4
S1
S0
S2
S0
Şekil 3.3. Deneme deseni
18
3.2.2. Arazi çalışmalarında uygulanan yöntemler
3.2.2.1. Toprak ve su örneklerinin alınması
Denemelere başlamadan önce, araştırma alanı topraklarının fiziksel özellikleri
ve verimlilik değerlerini belirlemek amacıyla 2 farklı noktada 120 cm derinliğe kadar
toprak profilleri açılarak 0-30, 30-60, 60-90 ve 90-120 cm toprak katmanlarından
bozulmuş ve bozulmamış toprak örnekleri alınmıştır. Bozulmamış toprak örneklerinden
hacim ağırlığı ve tarla kapasitesi, bozulmuş toprak örneklerinden ise solma noktası ve
bünye sınıfı değerleri belirlenmiştir (Blake 1965, Benami ve Diskin, 1965). Araştırma
alanı topraklarının verimlilik analizleri için ise 0-20 ve 20-40 cm derinlikten bozulmuş
toprak örnekleri alınmıştır.
Araştırmada kullanılan sulama suyu özelliklerini belirlemek amacıyla su örneği
alınmıştır (Ayyıldız, 1990).
3.2.2.2. Toprağın su alma hızının ölçülmesi
Toprağın su alma hızının saptanmasında, gerek uygulama kolaylığı gerekse kısa
sürede sonuç vermesi nedeniyle çift silindirli infiltrometre yöntemi uygulanmıştır.
Yöntemin uygulanmasında Yıldırım’da (1993) belirtilen ilkelere uygun biçimde
ölçmeler yapılmış ve değerlendirilmiştir.
3.2.2.3. Tarım tekniği
Deneme alanı buğday hasadından sonra pulluk ile derin sürülerek, ilkbaharda da
toprak tavda iken çizel pulluk ve yaylı tırmık ile işlenerek fide dikimi için
hazırlanmıştır.
Fidelerin yetiştirilmesi: Fide harcı 2:2:1 oranı göz önüne alınarak (2 birim
yanmış elenmiş hayvan gübresi, 2 birim tarla toprağı, 1 birim elenmiş ince kum)
hazırlanıp 12,5 x 15 cm ebadındaki siyah fide yetiştirme torbalarına, üstten 2 cm çanak
kalacak şekilde, elle orta sertlikte doldurulmuştur. Fide torbası alt köşelerinden dren
deliği açılmıştır. Bu şekilde hazırlanan fide torbalarına parmakla bir boğum olacak
şekilde 2-2,5 cm tohum yatağı açılıp, tohum atılarak normal sıkılıkta kapatılmıştır.
19
Daha sonra sulanan fidelerin üzerleri 0,35 mm kalınlığında PE örtü ile 60 cm
yüksekliğinde yarım daire oluşturacak şekilde kapatılmıştır. Tohum çıkışı sağlandıktan
sonra, örtü gündüzleri iki ucundan açılarak, fazla ısıdan dolayı yanma riski ortadan
kaldırılıp, fideler havalandırılmıştır. Fide torbalarında çıkan otlar elle ayıklanıp,
sulamaları gerektiği şekilde yapılmış 6 Mayıs 2001 tarihi itibariyle 12-15 cm fide boyu
elde edilmiştir. Bu tarih itibariyle bölgenin ilkbahar geç donları tehlikesinin tamamen
ortadan kalktığı düşünülerek fide dikimi yapılmıştır.
Verimlilik analizi sonuçlarına göre, ekim öncesi 20 kg/da (20.20.0) kompoze
gübre toprağa karıştırılmıştır. Bitkiler 30-35 cm olduğunda sıra araları çapa
makinasıyla, sıra üzerleri ise elle çapalanarak yabancı ot mücadelesi yapılmıştır. Daha
sonra parsel başlarına 2,20 m uzunluğunda kazıklar çakılarak, üç sıra tel çekilip (yerden
0,60-1,20-1,80 m yüksekliklere) gerdirilmiştir. Bitkilerin bağlanacağı PE ipler bitki
kökünden itibaren boğmayacak şekilde bağlanıp sırasıyla tellere bağlanmıştır. Bitki
büyüdükçe bu ip etrafında döndürülerek dik durması sağlanmıştır. Ayrıca bitki
koltukları 5-7 cm boylarında iken alınıp tek gövde korunmuştur.
Hasat işlemi; meyveler hasat olgunluğuna geldikçe yaklaşık haftada bir olmak
üzere toplam 16 hasat yapılmıştır. Hasat sırasında her parselden alınana meyve adedi,
çapı, ağırlığı ölçülmüştür. Kuru madde oranı tayini ve titre edilebilir asitliğin
belirlenmesi 8 Ağustos’ta yapılan hasattan elde edilen meyvelerden yapılmıştır.
3.2.2.4. Sulama
Deneme parsellerine sulama suyu, damla sulama sistemi ile uygulanmıştır.
Lateraller her bir bitki sırasına bir adet gelecek biçimde yerleştirilmiştir. Sistemde,
infiltrasyon ve toprak bünye sınıfına göre seçilen 4 L/h debili in-line damlatıcılar 0,40
m ara ile kullanılmıştır.
Her sulamada uygulanacak sulama suyunun belirlenmesi için, toplam büyüme
mevsimi boyunca bitki su ihtiyacının tam olarak karşılandığı S3 konusundaki mevcut
nem devamlı olarak izlenmiştir. Bu konuda, kullanılabilir su tutma kapasitesinin
yaklaşık olarak %50’si tüketildiğinde sulamalara başlanmış ve 90 cm toprak
derinliğindeki nemi tarla kapasitesine çıkaracak kadar sulama suyu uygulanmıştır
(Doorenbos ve Pruitt, 1977). Diğer parsellerdeki sulamalar, deneme konularının
20
gerektirdiği biçimde yürütülmüş ve uygulanacak sulama suyunun belirlenmesinde ise S3
konusundaki ölçümler dikkate alınmıştır.
3.2.2.5. Topraktaki nem miktarının belirlenmesi
Toprak nemini belirlemek amacıyla nötronmetre kullanılmıştır. Denemelere
başlamadan önce aletin kalibrasyon eğrileri hazırlanmıştır. Bu amaçla, deneme alanında
2 x 2 m boyutlarında kenarı seddelerle çevrilmiş, tabanı eğimsiz bir havuz
oluşturulmuştur (Şekil 3.5). Havuzun içerisine iki adet alüminyum tüp 120 cm derinliğe
kadar çakılmıştır. Havuza doygun hale gelinceye kadar su uygulanmış ve yüzey
buharlaşmasını engellemek için üzeri naylon örtü ile kaplanmıştır. Üç gün sonra toprak
yaklaşık tarla kapasitesi civarında iken havuzdan toprak burgusu ile her bir 30 cm lik
katmandan örnekler alınırken aynı anda örneklerin alındığı derinliklerde nötronmetre
okumaları yapılmıştır. Bu okumalar 20 gün süreyle havuz içerisindeki toprak yaklaşık
olarak solma noktası değerine yaklaşıncaya kadar devam etmiştir. Alınan örneklerden
gravimetrik yöntemle belirlenen nem değerleri ve nötronmetre okumalarından
yararlanarak kalibrasyon eğrileri hazırlanmıştır (Şekil 3.6, 3.7, 3.8).
Topraktaki mevcut nem miktarı, 30-120 cm derinlikte her bir 30 cm toprak
katmanı için nötronmetre ile belirlenmiştir. Bunun için her bir deneme parseline 120 cm
derinliğe kadar alüminyum ölçüm tüpleri çakılmış ve alet bu tüplerin üzerine
yerleştirilerek her bir 30 cm’lik toprak katmanı için okumalar yapılmış, kalibrasyon
eğrilerinden yararlanarak nem değerleri elde edilmiştir. Ancak, 0-30 cm lik üst toprak
katmanında toprak yüzeyine olan radyoaktif sızıntı nedeniyle sağlıklı sonuçlar
alınamadığından, bu katmandaki nem değerleri gravimetrik yöntemle belirlenmiştir.
1m
0,75m
0,50m
0,75m
1m
Şekil 3.4. Nötronmetre kalibrasyon havuzu
Kuru ağırlık yüzdesi cinsinden nem değeri
(%)
21
28,00
26,00
24,00
22,00
20,00
PW = 75,58CR - 22,24
18,00
R 2 = 0,55*
16,00
14,00
12,00
10,00
0,56
0,58
0,60
0,62
0,64
0,66
Gerçek okum a/standart okum a
Şekil 3.5. Nötronmetrenin 30-60 cm toprak derinliği için elde edilen kalibrasyon eğrisi ve
Kuru ağırlık yüzdesi cinsinden nem değeri (%)
eşitliği
28,00
26,00
24,00
22,00
20,00
PW = 66,676CR- 17,213
R2 = 0,48**
18,00
16,00
14,00
12,00
10,00
0,56
0,57
0,58
0,59
0,60
0,61
0,62
0,63
0,64
0,65
Gerçek okuma/standart okuma
Şekil 3.6. Nötronmetrenin 60-90 cm toprak derinliği için
elde edilen kalibrasyon eğrisi ve eşitliği
Kuru ağırlık yüzdesi cinsinden nem değeri
(%)
22
28,00
26,00
24,00
22,00
20,00
18,00
16,00
PW = 77,127CR- 24,231
R2 = 0,58*
14,00
12,00
10,00
0,57
0,58
0,59
0,60
0,61
0,62
0,63
0,64
0,65
Gerçek okuma /standart okuma
Şekil 3.7. Nötronmetrenin 90-120 cm toprak derinliği için
elde edilen kalibrasyon eğrisi ve eşitliği
Farklı katmanlar için elde edilen kalibrasyon eğrileri homojen olmadığı için her
bir katman için farklı eğri kullanılmıştır. Elde edilen toprak nem değerlerinin 0–90 cm’
deki değerleri uygulanacak sulama suyu miktarının belirlenmesinde, 0-120 cm’ deki
değerleri ise bitki su tüketiminin belirlenmesinde kullanılmıştır.
3.2.3. Laboratuar çalışmalarında uygulanan yöntemler
Toprağın sulama uygulamalarında kullanılacak fiziksel özelliklerini saptamak
amacıyla 0 – 30, 30 – 60, 60 – 90, 90 – 120 cm toprak derinliklerinden alınan bozulmuş
toprak örneklerinde, toprak bünyesi, hidrometre metodu ile bünye sınıflandırma
üçgeninden yararlanılarak belirlenmiştir (Bouyoucous, 1951, Millar ve ark., 1966).
Solma noktası değerleri ise membranlı basınç aleti kullanılarak saptanmıştır.
Bozulmamış toprak örneklerinden toprağın hacim ağırlığı ve tarla kapasitesi değerleri
belirlenmiştir (Sönmez ve Ayyıldız,1964).
Toprağın verimlilik analizlerini saptamak amacıyla 0 – 20 ve 20 – 40 cm toprak
katmanlarından alınan bozulmuş toprak örnekleri analiz edilmiştir (Sönmez ve Ayyıldız
1964, Güngör ve Yıldırım, 1989).
23
Sulama suyu kalite analizleri ise Ayyıldız (1990) da ayrıntıları ile verilen
esaslara göre yapılmıştır.
Nötronmetre kalibrasyon havuzundan toprak burgusuyla alınan toprak
örneklerinin nem değerleri gravimetrik yöntemle belirlenmiş ve aynı derinliklerde
yapılan nötronmetre okumaları ile elde edilen nem değerleri kullanılarak, 30 cm’ lik
toprak katmanları için nötronmetre kalibrasyon eğrileri hazırlanmıştır.
3.2.3.1. Verim ve verim öğelerinin belirlenmesi
Her bir deneme parselinde kenar etkileri bırakılarak hasat parseli içerisinde
kalan meyveler hasat olgunluğunda toplanmıştır. Meyveler Anonymous (1969)’da
belirtildiği şekilde çaplarına göre ayrılmış ve hangi çapta kaç meyve hasat edildiği tesbit
edilmiştir. Meyve suyunda eriyebilir kuru madde miktarı refraktometre aracı ile
Anonymous (1989)’da belirtilen esaslara göre, titre edilebilir asitlik miktarı ise Karaçalı
(1990)’ da belirtilen esaslara göre saptanmıştır.
3.2.4. Büro çalışmalarında uygulanan yöntemler
3.2.4.1.Damla sulama sisteminde damlatıcı aralığının saptanması
Lateral boru hattı boyunca damlatıcı aralığı;
Sd = 0,9
q
I
(3.1)
eşitliği ile belirlenmiştir (Papazafiriou, 1980). Eşitlikte;
Sd: Damlatıcı Aralığı, m,
q: Damlatıcı debisi, L/h,
I: Toprağın su alma hızı, mm/h’tir.
3.2.4.2. Sulama zamanı, uygulanacak sulama suyu miktarı ve sulama süresinin
saptanması
Sulama zamanın belirlenmesinde topraktaki nem miktarı değişimi esas
alınmıştır. S3 konusunda sulamada ıslatılacak toprak derinliği olarak, domates bitkisinin
etkili kök derinliği olan 90 cm’ lik katman alınmıştır. Anılan konuda etkili kök
24
derinliğinde kullanılabilir su tutma kapasitesinin yaklaşık %50 si tüketildiğinde
sulamalara başlanmıştır.
Toprak nemi ölçmeleri ekim ile başlamış ve tüm büyüme periyodunca devam
etmiştir.
Her sulamada uygulanacak net sulama suyu miktarı ;
dn =
(TK − MN)
.γ t .D.P
100
(3.2)
eşitliği ile hesaplanmıştır (Güngör ve Yıldırım, 1989). Eşitlikte;
dn: Her sulamada uygulanacak net sulama suyu miktarı, mm,
TK: Tarla kapasitesi, %,
MN: Mevcut nem, %,
γ t : Toprağın hacim ağırlığı, g/cm3,
D: Etkili kök derinliği, mm,
P: Islatılan alan yüzdesi, %
değerlerini göstermektedir. Eşitlikte yer alan ıslatılan alan yüzdesi ise;
P=
2S d
.100
S sd + S sg
(3.3)
biçiminde hesaplanmıştır (Güngör ve Yıldırım, 1989). Eşitlikte;
P: Islatılan alan yüzdesi, %,
Sd: Damlatıcı Aralığı, m,
Ssd: Dar lateral aralığı, m,
Ssg: Geniş lateral aralığı, m,
değerlerini göstermektedir.
Damlatıcı aralığı (Sd), damlatıcı debisi (q = 4 L/h) ve toprağın su alma hızı
(I = 20 mm/h) değerlerinin 3.1 no’lu eşitlikte kullanılmasıyla 0.40 m olarak
hesaplanmıştır. Bu koşullarda, Güngör ve Yıldırım (1989)’ ın belirttiği üzere bitki sıra
aralığı (0.50 m), damlatıcı aralığından (0.40 m) büyük olduğundan her bitki sırasına bir
25
lateral döşenmiş ve yakın sıra lateral aralığı (0.50 m), uzak sıra lateral aralığı (1.10 m)
olmuştur. Bu koşullarda ıslatılan alan yüzdesi 3.3 nolu eşitlik yardımıyla P = %50
olarak bulunmuştur.
Damla sulama yöntemi ile sulanan parsellerde mm cinsinden hesaplanan net
sulama suyu miktarı sulama süresine çevrilmiştir. Sulama süresinin hesaplanmasında;
T=
A.d n
q.N
(3.4)
eşitliği kullanılmıştır. Eşitlikte;
T: Sulama süresi, h,
dn: Her sulamada uygulanacak net sulama suyu miktarı, mm,
A: Sulanacak parselin alanı, m2,
q: Damlatıcı debisi, L/h,
N: Parseldeki damlatıcı sayısı, adet
değerlerini göstermektedir.
Bitki su tüketimi 120 cm toprak derinliğindeki su dengesi esasına göre;
ET = d1 +P+I-d2
(3.5)
eşitliği ile hesaplanmıştır. Eşitlikte;
ET: Bitki su tüketimi (mm),
d1: Periyot başlangıcındaki toprak nemi (mm/120 cm),
P: Periyot boyunca düşen yağış miktarı (mm),
I : Periyot boyunca uygulanan sulama suyu miktarı (mm),
d2: Periyot sonundaki toprak nemi (mm/120cm)
değerlerini göstermektedir.
Elde edilen bu değerler, dikkate alınan periyodun gün sayısına bölünerek günlük
ortalama bitki su tüketimi değerleri bulunmuştur.
26
3.2.4.3. Su- verim ilişkileri
Araştırmada deneme konularından elde edilen verim ve su tüketimleri arasındaki
ilişkiler, ikinci bölümde ayrıntısı ile açıklanan Stewart modeli esas alınarak
belirlenmiştir. Su stresinin verim üzerindeki etkisini belirleyebilmek için, oransal su
tüketimi açığı ile oransal verim azalması arasındaki ilişkiyi gösteren su-verim ilişkisi
yöntemi, aşağıdaki eşitlik ile açıklanabilir (Doorenbos ve Kassam 1979, Korukçu ve
Kanber 1981, Delibaş 1994).

Y
1 − a
 Ym


ETa
 = k y .1 −

 ETm



Eşitlikte;
Ya: Gerçek verim (kg/da),
Ym: Maksimum verim (kg/da),
Ya
: Oransal verim,
Ym
 Ya 
1 −
 : oransal verim azalması,
 Ym 
ky: Su - verim ilişkisi faktörü,
ETa: Gerçek bitki su tüketimi (mm),
ETm: Maksimum bitki su tüketimi (mm),
ETa
: Oransal bitki su tüketimi,
ETm
 ETa 
1 −
 : Oransal bitki su tüketimi açığı
 ETm 
değerlerini göstermektedir.
(3.6)
27
3.2.4.4. Su kullanım randımanlarının saptanması
Deneme konularına göre sulama suyu kullanım ve su kullanım randımanları
aşağıdaki eşitlikler yardımıyla saptanmıştır (Orta ve ark.,2002).
IWUE =
WUE =
Yi − Yni
I
Y
ET
(3.7)
(3.8)
Eşitliklerde ;
IWUE : Sulama suyu kullanım randımanı ( kg/m3),
WUE : Su kullanım randımanı ( kg/m3),
Yi : Sulanan konudan elde edilen meyve verimi (kg/da),
Yni : Sulama suyu uygulanmayan konudan elde edilen meyve verimi (kg/da),
I : Uygulanan toplam sulama suyu miktarı (mm),
Y : Meyve verimi (kg/da),
ET : Ölçülen mevsimlik bitki su tüketimi (mm) dir
3.2.4.5. İstatistiksel analizler
Deneme konularında elde edilen, meyve verimi, meyve çapı, meyve adedi, kuru
madde oranı, asitlik değerleri arasıdaki farklılıklar varyans analizi ile, konuların
sınıflandırılması LSD testiyle, sulama suyu ve bitki su tüketimi ile meyve verimi
arasındaki ilişkiler regresyon eşitlikleri ile belirlenmeye çalışılmıştır (Yurtsever 1984,
Düzgüneş ve ark., 1987).
28
4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI ve TARTIŞMA
Bu bölümde, araştırma alanı topraklarının fiziksel ve kimyasal özelliklerine
ilişkin sonuçlar, sulama suyu kalite analiz sonuçları, uygulanan sulama suyu miktarları
ve ölçülen bitki su tüketimi sonuçları, deneme konularından elde edilen verim ve verim
öğelerine ilişkin sonuçlar ile ky su verim ilişkisi faktörüne ilişkin sonuçlar verilmiş ve
değerlendirilmiştir.
4.1. Toprak ve Su Örnekleri Analiz Sonuçları
4.1.1.Toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri
Deneme alanı toprağına ilişkin bünye sınıfı, hacim ağırlığı, tarla kapasitesi,
solma noktası ve kullanılabilir su tutma kapasitesi değerleri Çizelge 4.1’de, kimyasal
özelliklere ilişkin su ile doygunluk, toplam tuz, pH, kireç yüzdesi, fosfor ve potasyum
miktarı ile organik madde sonuçları Çizelge 4.2’de verilmiştir.
Çizelge 4.1. Deneme alanı topraklarının fiziksel özellikleri
Profil
Bünye
Hacim
Derinliği
Sınıfı
Ağırlığı
(g/cm3)
(cm)
Tarla Kapasitesi
Solma Noktası
KSTK
(%)
(mm)
(%)
(mm)
(%)
(mm)
0-30
C
1,47
28,69
126,52
16,91
74,57
11,78
51,95
30-60
C
1,57
28,16
132,63
17,41
82,00
10,75
50,63
60-90
C
1,59
28,72
136,99
18,26
87,10
10,46
49,89
90-120
C
1,60
28,49
136,75
18,46
88,61
10,03
48,14
0-90
396,14
243,67
152,47
0-120
532,89
332,28
200,61
29
Çizelge 4.2. Deneme alanı topraklarının kimyasal özellikleri
Profil
Su ile
Toplam
Derinliği
Doygunluk
Tuz
(cm)
(%)
(%)
0 - 20
59
0,081
20 - 40
59
0,090
Kireç
Fosfor
Potasyum
Organik
CaCO3
P2O5
K2O
Madde
(%)
(kg/da)
(kg/da)
(%)
7,7
3,30
4,50
78,4
1,46
7,7
3,40
3,68
60,8
1,26
pH
Çizelge 4.1’den izleneceği gibi tüm katmanlardaki toprak bünye sınıfı kildir.
Deneme alanında 120 cm toprak derinliğinde tarla kapasitesi değerleri %28,16 - %28,72
solma noktası değerleri %16,91 - %18,46 arasında değişmiştir. Kullanılabilir su tutma
kapasitesi 152,47 mm/90 cm olarak hesaplanmıştır.
Toprakların verimlilik analizi sonucunda, deneme alanında 40 cm toprak
derinliğinde toplam tuz %0,081 – 0,090, pH 7,7, kireç %3,3 – 3,4 olarak bulunmuştur.
Elde edilen sonuçlardan da anlaşılacağı gibi, deneme alanındaki topraklar fiziksel ve
kimyasal özellikleri açısından sorunsuz topraklardır.
4.1.2. Sulama suyu analizi
Yapılan analizler sonucunca denemede kullanılan sulama suyuna ilişkin kalite
sınıfı T3S1 olarak elde edilmiş ve fizyolojik kuraklık oluşturabilecek düzeyde bir sorun
görülmemiştir.
4.2. Uygulanan sulama suyu miktarları ve ölçülen bitki su tüketimi sonuçları
Deneme konularına uygulanacak sulama suyu miktarının belirlenmesinde,
yöntem kısmında açıklandığı gibi bitki su ihtiyacının tam olarak karşılandığı S3
konusunda mevcut nem devamlı olarak izlenmiş ve kullanılabilir su tutma kapasitesinin
yaklaşık olarak %50’si tüketildiği zaman sulamalara başlanmıştır. Sulamalar 90 cm
etkili kök derinliğindeki nem değerini tarla kapasitesine çıkaracak biçimde yapılmıştır.
30
Diğer konulara verilen sulama suyu miktarları S3 konusuna uygulanan sulama suyu
miktarı dikkate alınarak hesaplanmış ve parsellere uygulanmıştır.
Bitki su ihtiyacının tam olarak karşılandığı S3 konusunda 90 cm toprak
katmanında ölçülen mevcut nem değerleri ve bu değerlere göre uygulanan sulama suyu
miktarları Çizelge 4.4’te verilmiştir. Çizelgeden de izlenebileceği gibi, adı geçen
deneme konusuna 43.83 – 68.76 mm arasında değişen 13 adet sulama ile toplam 554.82
mm, S1, S2 ve S4 deneme konularına ise sırasıyla toplam 185.68, 363.66 ve 727.32 mm
sulama suyu uygulanmıştır.
Ayrıca, her bir deneme konusu için sulama öncesi ölçülen nem değerleri,
uygulanan sulama zamanını gösteren grafikler Şekil 4.1, 4.2, 4.3, 4.4 ve 4.5’ te
verilmiştir.
Şekiller
incelendiğinde;
adı
geçen
konularda,
istenilen
büyüme
periyotlarında bitkinin su stresine girdiği görülebilir. Bitkinin büyüme periyodunun son
aşamalarında, toprak neminin solma noktasının altına düşmesine karşın yaşam
fonksiyonlarını devam ettirmesi, bitkinin derin köklü olmasına ve su stresine
dayanıklılığına bağlanabilir.
31
Çizelge 4.3. S3 konusunda uygulanan sulama suyu miktarları (mm)
Sulama
no
Sulama tarihi
Sulama
öncesindeki
toprak nemi
(mm/90cm)
1
17.05.2001
334.04
6.25
3.13
2
28.05.2001
319.37
76.77
38.39
3
08.06.2001
302.99
93.15
46.58
4
15.06.2001
325.44
70.70
35.35
5
25.06.2001
286.12
110.02
55.01
6
01.07.2001
324.12
72.03
36.02
7
09.07.2001
326.01
70.13
35.07
8
16.07.2001
311.01
85.03
42.52
9
23.07.2001
310.77
85.37
42.69
10
30.07.2001
294.73
101.41
50.71
11
05.08.2001
316.89
79.25
39.63
12
14.08.2001
302.17
93.97
46.99
13
20.08.2001
311.21
84.93
42.47
14
29.08.2001
316.89
79.25
39.63
1108.26
554.82
Toplam
Uygulanan sulama
suyu miktarı
(mm)
Islatılan alan
yüzdesine göre
uygulanan sulama
suyu miktarı (mm)
(mm/90cm)
425
400
375
350
325
300
275
250
225
200
175
17 Mayıs
28 Mayıs
8 Haziran
15 Haziran
25 Haziran
Sulamalar
1 Temmuz
9 Temmuz
16 Temmuz
32
23 Temmuz
30 Temmuz
5 Ağustos
14 Ağustos
20 Ağustos
29 Ağustos
15 Ekim
23 Ekim
Mevcut nem
2 Ekim
TK
24 Eylül
SN
11 Eylül
Ry=0,50
23 Ekim
150
15 Ekim
Şekil 4.1. Tüm büyüme mevsimi boyunca su kısıdı yapılmayan S3 konusunda sulama
başlangıcındaki nem değişimleri
2 Ekim
425
24 Eylül
400
11 Eylül
375
29 Ağustos
350
20 Ağustos
325
14 Ağustos
Mevcut nem(mm/90cm)
(mm/90cm)
300
5 Ağustos
275
30 Temmuz
250
23 Temmuz
225
16 Temmuz
200
9 Temmuz
Mevcut nem
1 Temmuz
TK
25 Haziran
SN
15 Haziran
Ry=0,50
8 Haziran
175
28 Mayıs
150
17 Mayıs
125
100
75
50
25
0
Şekil 4.2. Tüm büyüme mevsimi boyunca sulama yapılmayan S0 konusunda nem değişimleri
Mevcut nem(mm/90cm)
Mevcut nem(mm/90cm)
(mm/90cm)
425
400
375
350
325
300
275
250
225
200
175
150
125
100
17 Mayıs
28 Mayıs
Mevcut nem
25 Haziran
TK
15 Haziran
SN
8 Haziran
Ry=0,50
1 Temmuz
9 Temmuz
16 Temmuz
23 Temmuz
30 Temmuz
5 Ağustos
5 Ağustos
14 Ağustos
14 Ağustos
20 Ağustos
20 Ağustos
29 Ağustos
29 Ağustos
11 Eylül
11 Eylül
24 Eylül
24 Eylül
2 Ekim
2 Ekim
15 Ekim
15 Ekim
23 Ekim
23 Ekim
33
Şekil 4.3. S1 konusundaki nem değişimleri
425
400
375
350
325
30 Temmuz
300
23 Temmuz
275
16 Temmuz
250
9 Temmuz
Mevcut nem
1 Temmuz
TK
25 Haziran
SN
15 Haziran
Ry=0,50
8 Haziran
225
28 Mayıs
200
175
150
125
100
Şekil 4.4. S2 konusundaki nem değişimleri
17 Mayıs
Mevcut nem(mm/90cm)
(mm/90cm)
(mm/90cm)
34
425
400
375
350
Mevcut nem(mm/90cm)
325
300
275
250
225
200
Mevcut nem
175
TK
150
SN
125
Ry=0,50
23 Ekim
15 Ekim
2 Ekim
24 Eylül
11 Eylül
29 Ağustos
20 Ağustos
14 Ağustos
5 Ağustos
30 Temmuz
23 Temmuz
16 Temmuz
9 Temmuz
1 Temmuz
25 Haziran
15 Haziran
8 Haziran
28 Mayıs
17 Mayıs
100
Şekil 4.5. S4 konusundaki nem değişimleri
Deneme konularından; tüm büyüme mevsimi boyunca 120 cm toprak
derinliğinde ölçülen nem değerleri, ölçülen yağış değerleri, uygulanan sulama suyu
miktarları ve bu değerlere göre hesaplanan bitki su tüketimi değerleri Çizelge 4.5, 4.6,
4.7, 4.8 ve 4.9’da verilmiştir. Bitki su tüketimi hesaplarında etkili kök bölgesi altına
sızabilecek su miktarını da değerlendirebilmek için 120 cm toprak katmanında ölçülen
nem değerleri dikkate alınmıştır. Ayrıca, deneme süresince düşen yağışın tamamı etkili
yağış olarak alınmıştır. Çizelgeler incelendiğinde, bitki su ihtiyacının tamamının
karşılandığı S3 deneme konusunda bitki tüm büyüme mevsimi boyunca toplam 715.84
mm su tüketmiştir. Bu değer, Trakya Bölgesinde ve ülkemizde daha önce yapılmış olan
çalışmalar ile paralellik göstermektedir. İstanbulluoğlu ve Kocaman(1996), Tekirdağ
koşullarında yürüttüğü çalışmada, domatesin mevsimlik bitki su tüketimini 668 – 766
mm arasında ölçmüştür.
35
Çizelge 4.4. S3 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
17.05.2001
28.05.2001
08.06.2001
15.06.2001
25.06.2001
01.07.2001
09.07.2001
16.07.2001
23.07.2001
30.07.2001
05.08.2001
14.08.2001
20.08.2001
29.08.2001
11.9.2001
24.09.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
-
3.13
17.80
1.62
-
38.39
47.36
4.31
-
46.58
27.84
3.98
4.5
35.35
69.17
6.92
-
55.01
33.31
5.55
9.5
36.02
43.52
5.44
-
35.07
40.08
5.72
-
42.52
43.12
6.16
-
42.69
58.73
8.39
-
50.71
24.85
4.14
-
39.63
58.05
6.45
-
46.99
37.95
6.33
-
42.47
46.79
5.20
2.3
39.63
65.23
5.02
13.7
-
39.40
3.03
30.0
-
33.35
4.17
447.26
432.59
423.62
442.36
413.04
434.74
436.74
431.73
431.40
415.36
441.22
422.80
431.84
427.52
404.22
378.52
36
Çizelge 4.4 (Devam). S3 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
02.10.2001
15.10.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
-
-
21.00
1.62
-
-
8.29
1.04
60.00
554.82
715.84
375.17
354.17
23.10.2001
345.88
Toplam
101.38
37
Çizelge 4.5. S0 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
17.05.2001
28.05.2001
08.06.2001
15.06.2001
25.06.2001
01.07.2001
09.07.2001
16.07.2001
23.07.2001
30.07.2001
05.08.2001
14.08.2001
20.08.2001
29.08.2001
11.9.2001
24.09.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
-
3.13
17.80
1.62
-
-
13.74
1.25
-
-
22.50
3.21
4.5
-
35.57
3.56
-
-
27.85
4.64
9.5
-
32.62
4.08
-
-
22.97
3.28
-
-
24.68
3.53
-
-
17.87
2.55
-
-
16.65
2.78
-
-
12.39
1.38
-
-
9.27
1.55
-
-
10.24
1.14
2.3
-
11.84
0.91
13.7
-
11.93
0.92
30.0
-
22.72
2.84
447.26
432.59
418.85
396.35
365.28
337.43
314.31
291.34
266.66
248.79
232.14
219.75
210.48
200.24
190.70
192.47
38
Çizelge 4.5 (Devam). S0 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
02.10.2001
15.10.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
-
-
9.05
0.70
-
-
8.29
1.04
60.00
3.13
327.98
199.75
190.70
23.10.2001
182.41
Toplam
264.85
39
Çizelge 4.6. S1 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
17.05.2001
28.05.2001
08.06.2001
15.06.2001
25.06.2001
01.07.2001
09.07.2001
16.07.2001
23.07.2001
30.07.2001
05.08.2001
14.08.2001
20.08.2001
29.08.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
-
3.13
17.80
1.62
-
12.66
23.19
2.10
-
15.37
22.54
3.22
4.5
11.67
36.01
3.60
-
18.15
37.54
6.25
9.5
11.88
51.79
6.47
-
11.57
36.83
5.26
-
14.03
31.12
4.45
-
14.09
25.82
3.68
-
16.73
18.92
3.15
-
13.08
20.82
2.31
-
15.51
16.31
2.71
-
14.01
20.96
2.33
2.3
13.08
15.76
1.21
447.26
432.59
422.06
414.89
395.05
375.66
345.25
319.99
302.90
291.77
288.98
281.24
280.44
273.49
40
Çizelge 4.6 (Devam). S1 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
11.9.2001
24.09.2001
02.10.2001
15.10.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
13.7
-
16.59
1.28
30.0
-
19.74
2.47
-
-
13.19
1.01
-
-
14.00
1.75
60.00
185.68
438.93
273.11
270.22
280.48
267.29
23.10.2001
253.29
Toplam
193.97
41
Çizelge 4.7. S2 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
17.05.2001
28.05.2001
08.06.2001
15.06.2001
25.06.2001
01.07.2001
09.07.2001
16.07.2001
23.07.2001
30.07.2001
05.08.2001
14.08.2001
20.08.2001
29.08.2001
11.9.2001
24.09.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
-
3.13
17.80
1.62
-
25.33
37.57
3.42
-
30.73
36.65
5.24
4.5
23.33
53.35
5.34
-
36.31
36.19
6.03
9.5
23.77
52.54
6.57
-
23.14
56.49
8.07
-
28.06
46.67
6.67
-
28.18
35.13
5.02
-
33.47
29.55
4.93
-
26.15
42.34
4.70
-
31.01
11.18
1.86
-
28.03
26.28
2.92
2.3
26.15
35.61
2.74
13.7
-
35.82
2.76
30
-
30.82
3.85
447.26
432.59
420.35
414.43
388.91
389.03
369.76
336.41
317.80
310.85
314.77
298.58
318.41
320.16
313.00
290.88
42
Çizelge 4.7 (Devam). S2 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
02.10.2001
15.10.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
-
-
14.52
1.12
-
-
7.07
0.88
60.00
363.66
605.58
290.06
275.54
23.10.2001
268.47
Toplam
178.79
43
Çizelge 4.8. S4 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
17.05.2001
28.05.2001
08.06.2001
15.06.2001
25.06.2001
01.07.2001
09.07.2001
16.07.2001
23.07.2001
30.07.2001
05.08.2001
14.08.2001
20.08.2001
29.08.2001
11.9.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
-
3.13
17.80
1.62
-
50.66
59.43
5.40
-
61.46
47.24
6.75
4.5
46.66
74.83
7.48
-
72.62
57.54
9.59
9.5
47.54
71.24
8.91
-
46.28
74.89
10.70
-
56.12
68.53
9.79
-
56.36
47.96
6.85
-
66.94
46.92
7.82
-
52.30
71.46
7.94
-
62.02
40.64
6.77
-
56.06
48.49
5.39
2.3
52.30
54.97
4.23
13.7
-
45.02
3.46
447.26
432.59
423.82
438.04
414.37
429.45
415.25
386.64
374.23
382.61
402.63
383.47
404.85
412.42
412.05
44
Çizelge 4.8 (Devam). S4 deneme konusunda ölçülen bitki su tüketimi değerleri.
Tarih
24.09.2001
02.10.2001
15.10.2001
Mevcut nem
Yağış
Uygulanan
Sulama Suyu
(mm)
Bitki su
tüketimi
(mm/dönem)
Günlük bitki
su tüketimi
(mm/gün)
(mm/120cm)
(mm)
30
-
38.31
4.79
-
-
14.69
1.13
-
-
7.44
0.93
60.00
727.32
887.40
380.73
372.42
357.73
23.10.2001
350.29
Toplam
96.97
Diğer deneme konularında ölçülen bitki su tüketimleri ise uygulanan sulama
suyu miktarlarına göre değişmiştir. S3 deneme konusuna uygulanan suyun 1/3’ünün
uygulandığı S1 deneme konusunda bitki su tüketimi 438.93 mm, 2/3’ ünün uygulandığı
S2 deneme konusunda 605.58 mm, 4/3’ ünün uygulandığı S4 deneme konusunda 887.40
mm ve %0’ ının uygulandığı S0 konusunda 327.98 mm olarak ölçülmüştür.
Deneme konuları için tüm büyüme mevsimi boyunca 10’ ar günlük periyotlara
göre düzenlenmiş günlük bitki su tüketimleri Çizelge 4.9’ da ve bu değerler
grafiklendirilerek Şekil 4.6’ de gösterilmiştir. Çizelge 4.9 ve Şekil 4.6 incelendiğinde,
toplam büyüme mevsimi boyunca su ihtiyacının tam olarak karşılandığı S3 deneme
konusunda günlük ortalama bitki su tüketimi değerleri 1.62 ile 7.21 mm/gün arasında
değişmiştir. Diğer deneme konularında ise uygulanan sulama suyu miktarlarına göre S3
konusundan düşük veya yüksek olmuştur.
45
Çizelge 4.9. Tüm deneme konularında ölçülen ortalama günlük bitki su tüketimi
değerleri (mm/gün)
Deneme konuları
Periyot
S0
S1
S2
S3
S4
17-20/5
1.62
1.62
1.62
1.62
1.62
21-31/5
1.49
1.79
2.27
2.60
2.99
1-10/6
1.84
2.44
3.97
4.21
5.81
11-20/6
3.42
3.45
5.30
5.74
7.19
21-30/6
4.21
5.19
5.75
6.10
8.70
1-10/07
3.92
6.23
6.87
5.53
9.27
11-20/7
3.41
4.86
7.37
5.94
10.25
21-31/7
2.77
3.72
5.30
7.21
7.56
1-10/8
1.94
2.65
4.79
5.53
7.89
11-20/8
1.46
2.55
2.82
6.25
6.98
21-31/8
1.08
2.23
2.87
5.15
5.07
1-10/9
0.91
1.21
2.74
5.02
4.23
11-20/9
0.92
1.28
2.76
3.03
3.46
21-30/9
2.26
2.11
3.52
3.84
4.39
1-10/10
0.91
1.16
1.39
1.88
1.50
11-20/10
0.90
1.45
0.98
1.27
1.09
21-23/10
1.04
1.75
0.88
1.04
0.93
46
Ortalam a günlük bitki su tüketim i
(m m /gün)
12
10
8
S0
S1
6
S2
S3
4
S4
2
20-23/10
11-20/10
1-10/10
21-30/9
11-20/9
1-10/9
21-31/8
11-20/8
1-10/8
21-31/7
11-20/7
1-10/7
21-30/6
11-20/6
1-10/6
21-31/5
17-20/5
0
Büyüme mevsimi
Şekil 4.6. Deneme konularında ölçülen ortalama günlük bitki su tüketimi değişimleri
4.3. Domates meyve verim ve kalite özelliklerine ilişkin sonuçlar
4.3.1. Domates verimine ilişkin sonuçlar
Araştırmanın yürütüldüğü 2001 yılında deneme konularında elde edilen domates
meyve verimleri Çizelge 4.10’da verilmiştir. Çizelgeden izleneceği gibi, sulanan
deneme konularında ( S1, S2, S3, S4) 6414 – 10471 kg/da arasında değişen domates
verimi, sulama suyu uygulanmayan S0 konusunda 3438 kg/da olmuştur. Ayrıca deneme
konularından elde edilen meyve verimleri, bitki su ihtiyacının tamamının karşılandığı S3
konusuna göre değerlendirildiğinde, S2 konusunda %8’lik, S1 konusunda %33’lük,
susuz S0 konusunda %64’lük bir azalma görülürken, S4 konusunda ise %10’luk bir artış
görülmüştür. S4 konusunda ihtiyaç duyulan suyun %33 fazlası uygulanmasına karşın,
verimin sabit kalmaması veya azalmaması sulama yönteminin damla olması, alanın
%50’sinin ıslatılması dolayısıyla ıslak bölgeden kuru bölgeye hızlı bir nem transferinin
olmasına ve kök bölgesinde hava nem dengesinin hava aleyhine bozulmamasına
bağlanabilir.
47
Deneme konuları arasında farklılığı belirleyebilmek için yapılan varyans analizi
sonuçları Çizelge 4.11 ve LSD testi sonuçları ise Çizelge 4.12’de verilmiştir. Çizelgeler
incelendiğinde varyans analizi sonuçlarına göre denemede bloklar arasında fark
olmamasına karşın deneme konuları arasında istatistiksel açıdan p<0,01 önemlilik
düzeyinde fark olduğu görülebilir. Bu farklılığı belirleyebilmek için yapılan LSD testi
sonuçlarına göre, yeterli ve aşırı sulama suyunun uygulandığı S3 ve S4 deneme konuları
en yüksek grubu oluştururken, sulama suyu uygulanmayan S0 konusu en düşük grupta
kalmıştır.
Çizelge 4.10. Deneme konulara ilişkin domates meyve verimleri (kg/da)
Bloklar
Deneme
Konuları
Ortalama
I
II
III
S0
3360
3552
3401
3438
S1
4912
7558
6773
6414
S2
9097
9002
8230
8776
S3
9542
10323
8694
9520
S4
10241
11135
10038
10471
Çizelge 4.11. Verim değerlerine ilişkin varyans analizi sonuçları
Varyasyon
Serbestlik
Kareler
Kareler
kaynakları
derecesi
toplamı
ortalaması
Bloklar
2
Konular
4
Hata
8
3563199.600
445399.950
Genel
14
102077789.733
7291270.695
**P<0.01
2611955.733
1305977.867
959022634.400 23975658.600
F
2.932
53.830**
48
Çizelge 4.12. Verim değerlerine ilişkin LSD testi sonuçları
LSD grubu
Deneme konuları
Meyve verimi (kg/da)
P = %5
P = %1
S4
10471
A
A
S3
9520
A
A
S2
8776
A
AB
S1
6414
B
B
S0
3438
C
C
S3 konusundan elde edilen 9520 kg/da’lık domates meyve verimi değeri daha
önce yapılan çalışmalar ile paralellik göstermiştir.
4.3.2. Toplam meyve sayısına ilişkin sonuçlar
Deneme konularından tüm hasatlar boyunca elde edilen meyve sayıları
Çizelge 4.13’ de ve bu değerlere ilişkin varyans analizi sonuçları Çizelge 4.14’de
verilmiştir.
Bu çizelgelerden izleneceği gibi deneme konuları arasında en fazla toplam
meyve sayısı S3 konusundan, en düşük meyve sayısı ise sulama suyu uygulanmayan S0
konusundan elde edilmiştir. Bu değerlere göre yapılan varyans analizi sonucunda
istatistiksel açıdan önemli bir farklılığın olmadığı görülmüştür. Deneme konularında
elde edilen toplam meyve sayılarının çaplara göre dağılımı ise Çizelge 4.15’ de
verilmiştir.
Çizelge 4.13. Deneme konularında elde edilen meyve sayıları (adet)
Deneme
Konuları
Bloklar
Ortalama
I
II
III
S0
662
709
468
613
S1
724
958
806
829
S2
852
712
913
826
S3
811
934
770
838
S4
703
947
831
827
49
Çizelge 4.14. Meyve sayılarına ilişkin varyans analizi sonuçları
Varyasyon
Serbestlik
Kareler
Kareler
F
kaynakları
derecesi
toplamı
ortalaması
Bloklar
2
32142.933
16071.467
1.364
Konular
4
113393.333
28348.333
2.405
Hata
8
94295.067
11786.883
Genel
14
239831.333
17130.810
Çizelge 4.15. Deneme konularından elde edilen toplam meyve sayılarının çaplara göre
dağılımı (adet)
Deneme
konuları
S0
S1
S2
S3
S4
Çap (mm)
I. blok
II. blok
III. blok
Ortalama
Σ
35-46
47-56
57-66
67-76
77-86
35-46
47-56
57-66
67-76
77-86
35-46
47-56
57-66
67-76
77-86
35-46
47-56
57-66
67-76
77-86
35-46
47-56
57-66
67-76
77-86
545
101
16
537
155
17
279
183
6
506
117
13
613
255
364
102
3
254
507
190
7
180
403
222
1
230
425
171
4
87
316
389
60
106
329
254
23
51
233
410
117
61
239
567
67
120
335
396
33
1
47
195
441
87
98
300
291
39
1
53
222
473
90
52
162
366
119
2
53
236
521
133
2
68
210
461
91
1
58
203
449
114
2
829
826
838
827
50
4.3.3. Titre edilebilir asitlik miktarına ilişkin sonuçlar
Deneme konularından ölçülen titre edilebilir asit miktarları Çizelge 4.16’ da ve
bu değerlere ilişkin varyans analizi sonuçları Çizelge 4.17’ de ve LSD test sonuçları
Çizelge 4.18’ de verilmiştir.
Çizelgeler incelendiğinde deneme konularından elde edilen titre edilebilen asit
miktarlarında uygulanan sulama suyu ile birlikte ters orantılı bir değişimin olduğu
gözlenmiştir. Bu değerlere göre yapılan LSD testi sonuçlarına göre sulama suyu
uygulanmayan S0 deneme konusu en yüksek grubu oluştururken, S3 deneme konusu ise
en düşük grubu oluşturmuştur.
Çizelge 4.16. Deneme konularına ilişkin titre edilebilir asit miktarları (%)
Bloklar
Deneme
Konuları
Ortalama
I
II
III
S0
5.8
4.5
5.0
5.1
S1
4.7
4.1
4.1
4.3
S2
3.8
3.3
3.6
3.6
S3
3.4
3.0
3.2
3.2
S4
4.5
3.8
3.1
3.4
Çizelge 4.17. Titre edilebilir asit miktarlarına ilişkin varyans analizi sonuçları
Varyasyon
Serbestlik
Kareler
Kareler
kaynakları
derecesi
toplamı
ortalaması
Bloklar
2
0.684
0.342
3.147
Konular
4
7.251
1.813
16.681**
Hata
8
0.869
0.109
Genel
14
8.804
0.629
**P<0.01
F
51
4.3.4. Suda eriyebilir kuru madde miktarına ilişkin sonuçlar
Deneme konularından ölçülen suda eriyebilir kuru madde miktarları Çizelge
4.19’ da ve bu değerlere ilişkin varyans analizi sonuçları Çizelge 4.20’ de ve LSD test
sonuçları Çizelge 4.21’ de verilmiştir.
Çizelgeler incelendiğinde deneme konularından elde edilen suda eriyebilir kuru
madde miktarları uygulanan sulama suyu ile birlikte ters orantılı bir değişimin olduğu
gözlenmiştir. Bu değerlere göre yapılan LSD testi sonuçlarına göre sulama suyu
uygulanmayan S0 deneme konusu en yüksek grubu oluştururken, S4 deneme konusu ise
en düşük grubu oluşturmuştur.
Çizelge 4.18. Titre edilebilir asit miktarlarına ilişkin LSD testi sonuçları
Deneme konuları
LSD grubu
Titre edilebilir asit
miktarı (%)
P = %5
P = %1
S0
5.1
A
A
S1
4.3
B
AB
S2
3.6
C
BC
S4
3.4
C
BC
S3
3.2
C
C
Çizelge 4.19. Deneme konularında suda eriyebilir kuru madde miktarları (%)
Deneme
Konuları
Bloklar
Ortalama
I
II
III
S0
6.2
7.0
5.1
6.1
S1
6.0
5.4
5.2
5.5
S2
5.2
5.0
5.3
5.2
S3
4.2
4.0
4.4
4.2
S4
3.6
4.2
4.4
4.1
52
Çizelge 4.20. Suda eriyebilir kuru madde miktarlarına ilişkin varyans analizi sonuçları
Varyasyon
Serbestlik
Kareler
Kareler
F
kaynakları
derecesi
toplamı
ortalaması
Bloklar
2
0.149
0.075
0.240
Konular
4
9.097
2.274
7.305**
Hata
8
2.491
0.311
Genel
14
11.737
0.838
**P<0.01
Çizelge 4.21. Suda eriyebilir kuru madde miktarına ilişkin LSD testi sonuçları
Suda eriyebilir kuru
Deneme konuları
LSD grubu
madde miktarları
(%)
P = %5
P = %1
S0
6.1
A
A
S1
5.5
A
AB
S2
5.2
AB
AB
S3
4.2
BC
B
S4
4.1
C
B
53
4.4. Su-Verim İlişkisi Sonuçları
Su- verim ilişkisi çalışmalarında, gerek ülkemizde gerekse diğer ülkelerde
yapılan araştırmalar sonucunda oransal bitki su tüketimi açığına karşın elde edilen
verim azalması değerlerinin grafiklenmesinde, doğruların bazen sıfır noktasına
bağlandığı bazen de bağlanmadığı görülmektedir (Doorenbos ve Kassam 1979, Baştuğ
ve Tekinel 1989, Yıldırım ve ark. 1994, Köksal 1995, İstanbulluoğlu ve Kocaman 1996,
Gençoğlan ve Yazar 1999, Erdem 2000). Söz konusu doğruların sıfıra bağlanmadığı
koşulda, korelasyon katsayısının (r) biraz daha yükselmesine karşın su-verim ilişkileri
eşitliği de değişmekte ve genel biçiminden uzaklaşmaktadır.
Yukarıda değinilen nedenlerle, bu çalışmada elde edilen ilişki sıfıra bağlanmış
ve su-verim ilişkisi faktörü belirlenmiştir.
4.4.1. Mevsimlik Su-Verim İlişkileri
Toplam büyüme mevsimi boyunca deneme konularına uygulanan toplam sulama
suyu miktarları ve bu deneme konularından elde edilen domates verimleri arasındaki
ilişki Şekil 4.7’de gösterilmiştir. Şekilden de izlenebileceği gibi domates bitkisine
toplam büyüme mevsimi boyunca uygulanan sulama suyu miktarıyla meyve verimleri
arasında istatistiksel açıdan %1 önemlilik düzeyinde parabolik bir ilişki bulunduğu
belirlenmiştir.
Benzer değerlendirme tüm deneme koşulları için toplam büyüme mevsimi
boyunca ölçülen mevsimlik bitki su tüketimi ile domates verimleri arasında
yapıldığında istatistiksel açıdan %1 önem düzeyinde parabolik bir ilişki bulunmuştur
(Şekil 4.8). Elde edilen eğri tipik bir su – üretim eğrisi niteliğindedir.
54
12000
Domates verimi (kg/da)
10000
8000
2
6000
Y= -0,0124 I + 18,486 I + 3420,2
2
R = 0,99**
4000
2000
0
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Uygulanan sulama suyu miktarı (mm)
Şekil 4.7. Deneme konularında tüm büyüme mevsimi boyunca farklı
miktarda sulama suyu miktarlarına karşılık gelen domates
verimleri
12000
Domates verimi (kg/da)
10000
8000
2
Y = -0,0227ET + 39,596 ET - 6918,7
6000
2
R = 0,99**
4000
2000
0
200
300
400
500
600
700
800
900
Bitki su tüketimi (mm/gün)
Şekil 4.8. Deneme konularında toplam büyüme mevsimi boyunca
ölçülen mevsimlik bitki su tüketimi ile meyve verimleri
1000
55
Bölüm 2.1’ de ayrıntılarıyla açıklanan boyutsuz su-verim ilişkisine ait toplam
büyüme mevsimi için su-verim ilişkisi faktörünü (ky) belirleyebilmek için gerekli
oransal bitki su tüketimi açığı ve oransal verim azalması değerleri Çizelge 4.22’de
verilmiştir. Ayrıca, bu verilere göre hazırlanan su-verim ilişkisi grafiği şekil 4.9’da
görülmektedir.
Şekil 4.9’da görülebileceği gibi domates bitkisinin mevsimlik su-verim ilişkisi
faktörü (ky) 1.04 olarak elde edilmiştir. Bu değer Doorenbos ve Kassam (1979)
tarafından 1.05 olarak belirtilmiştir.
Çizelge 4.22. Büyüme mevsimi boyunca belirli oranlarda su kısıtı yapılan deneme
konularında oransal su tüketimi açığına karşılık oransal verim azalması
değerleri
Deneme
konusu
S3
S0
S1
S2
Ym
(kg/da)
9520
Ya
(kg/da)
ETm
(mm)
715.84
3438
6414
8776
ETa
(mm)
1-(Ya/Ym)
1-(ETa/ETm)
327.98
438.93
605.58
0.64
0.33
0.08
0.54
0.39
0.15
1-(ET a/ET m)
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
0
0,1
0,2
0,4
0,5
1-(Ya/Ym) = 1,0431(1-ET a/ET m)
ky=1,04
ky=1.04
2
R2 =R0,9293
=0.93**
0,6
0,7
Şekil 4.9. Mevsimlik su-verim ilişkisi faktörü (ky)
1-(Ya/Ym)
0,3
56
4.5. Su Kullanım Randımanları
Deneme konularına göre sulama suyu kullanım randımanları, Çizelge 4.10’de
verilen birim alan verim değerleri ve uygulanan toplam sulama suyu miktarları eşitlik
3.6’ da yerine konularak, su kullanım randımanları ise; yine çizelge 4.10’ de yer alan
birim alan verim değerleri ve mevsimlik su tüketimi değerleri eşitlik 3.7’ de kullanılarak
elde edilmiş ve hesaplanan değerler Çizelge 4.23’de verilmiştir. Çizelgeden görüldüğü
gibi en yüksek sulama suyu kullanım randımanı 16.03 kg/m3 ile S1 konusunda elde
edilmiştir. Su kullanım randımanları açısından bakıldığında S1 ve S2 konuları
birbirlerine oldukça yakın sonuçlar vermiştir. Bu verilere göre, sulanan konular
içerisinde en etkin su kullanımının S1 konusunda olduğu rahatlıkla söylenebilir.
Çizelge 4.23. Su kullanım randımanları
Deneme
Meyve
Uygulanan
Ölçülen
Su kullanım
su tüketimi
Sulama suyu
kullanım
randımanı
(IWUE)
konusu
verimi
toplam
mevsimlik bitki
sulama suyu
(kg/da)
(mm)
(mm)
(kg/m3)
(kg/m3)
S0
3438
-
327.98
-
10.48
S1
6414
185.68
438.93
16.03
14.61
S2
8776
363.66
605.58
14.68
14.49
S3
9520
554.82
715.84
10.96
13.30
S4
10471
727.32
887.40
9.66
11.80
randımanı
(WUE)
57
4.6. Sonuç ve Öneriler
Tekirdağ koşullarında damla sulama yöntemiyle sulanan domates bitkisinin
su – üretim fonksiyonlarının belirlenmesi amacıyla yürütülen araştırmada aşağıdaki
sonuçlar elde edilmiştir
Denemede su ihtiyacının tamamının karşılandığı koşullarda bitkiye toplam
554.82 mm sulama suyu uygulanmış ve bitkinin mevsimlik su tüketimi 715.84 mm
olmuştur. Bu koşulda elde edilen birim alan verim değeri 9520 kg/da’ dır. Susuz konuda
ise bitki toplam 327.98 mm su tüketmiş, bunun karşılığında 3438 kg/da ürün vermiştir.
Uygulanan sulama suyu miktarı arttıkça verimin arttığı gözlenmiş ve iki
parametre arasında istatistiksel açıdan %1 düzeyinde parabolik bir ilişki bulunmuştur.
Oysaki, tipik bir su üretim eğrisine göre, fazla su uygulaması koşullarında verimin bir
noktadan sonra azalması beklenmektedir. Araştırmada bu azalmanın elde edilememesi,
sulama yöntemi olarak damla yönteminin kullanılması ve alanın %50’ sinin
ıslatılmasına bağlanabilir.
Deneme konularından elde edilen meyve verimleri arasında da istatistiksel
açıdan önemli farklılıklar bulunmuş ve beklenildiği gibi, bitki su ihtiyacının tam ve
fazla olarak karşılandığı koşullarda elde edilen verim değerleri ön plana çıkmıştır.
Bunun yanı sıra, tüm hasatlar sonucunda elde edilen toplam meyve sayıları arasında
fark bulunmamıştır. Fakat, meyve sayıları, çaplara göre değerlendirildiğinde, uygulanan
sulama suyu ile birlikte çapların da arttığı gözlenmiştir.
Kalite özelliklerinin belirlenmesinde dikkate alınanan suda eriyebilir kuru
madde ve titre edilebilir asit miktarının uygulanan sulama suyu ile birlikte azaldığı
görülmüştür.
Bitkilerin suya karşı tepkisini gösterecek ve üreticilere uygulamada karar verme
kolaylığını sağlayacak su-verim ilişkisi değeri deneme konuları dikkate alınarak 1.04
olarak hesaplanmıştır. Bu değer; bitkinin tüm büyüme mevsimi boyunca topraktaki nem
eksikliğine duyarlı bir bitki olduğunu göstermekte ve özellikle öncelikli olarak
sulanacak bitkinin seçiminde ön plana çıkmaktadır.
Su kaynaklarının kısıtlı olduğu ve tarım arazilerinin gün geçtikçe azaldığı
tarımsal bölgelerde, yetiştirilecek bitkinin ve uygulanacak sulama suyu miktarının
belirlenmesinde önemli bir kriter olan su kullanım randımanı değerleri, sulanan konular
arasında, uygulanan sulama suyu ile birlikte bir azalma göstermiştir. En yüksek su
58
kullanım randımanı bitki su ihtiyacının % 33’ ünün sulandığı deneme konusunda elde
edilmiştir.
Bu sonuç göstermektedir ki, bölge koşullarında su kaynağının yeterli olması
durumunda bitki su ihtiyacının tamamının karşılanması, kısıtlı olduğu koşullarda bitki
su ihtiyacının % 33’ ünün uygulanması ile de rantabl bir domates yetiştiriciliği
yapılabilir.
59
KAYNAKLAR
Alizadeh, A., Ghorbani, A.G. and Hanghnia, G.H., 2001. Comparison of yields and
quality of tomato under two irrigation methods (drip and furrow). Journal of
Science and Technology of Agriculture and Naturel Resources 4(4):1-9.
Ayyıldız, M., 1990. Sulama suyu kalitesi ve tuzluluk problemleri. Ankara Üniv. Zir.
Fak. Yayınları No: 1196, Ankara.
Anonymous, 1969. TS 794. Türk Standartları Enstitüsü Yayınları, Ankara.
Anonymous, 1974. Meteoroloji Bülteni. T.C. Devlet Meteoroloji İşleri Yayınları,
Ankara.
Anonymous, 1989 Gıda Maddeleri Muayene ve Analiz Metodları. Tarım Orman ve
Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara.
Bahadur, A. and Singh,K.P.,2005. Optimization of spacing and drip irrigation
scheduling in indeterminate tomato (Lycopersicon esculentum). Indian Journal
of agricultural Sciences 75(9):563-565.
Baştuğ, R. ve Tekinel, O., 1989. Kısıtlı sulama koşullarında pamuk su-verim
fonksiyonları. Doğa Türk tarım ve ormancılık dergisi, 9(1): 132-142, Ankara.
Benami, A. and Diskin, M.H., 1965. design of sprinkling irrigation. Israel institute of
technology, Lowdermilk of agricultural engineering publications, 23, 143 s,
Haifa.
Blake, G.R., 1965. Bulk density methods of soil analysis. Am. Soc. Agron. No: 9,
Wisconsin, USA.
Bouyoucous, G.J., 1951. A Recslibration of the hidrometer methods for the making
mecanical analysis of soils. Argonomy Journal, No: 43, 434-438.
Çetin, O., Uygan, D., Boyacı, H. ve Yıldırım, O., 2002. Eskişehir Koşullarında Damla
Sulama ile Sulanan Tarla Domatesinde Farklı Sulama Uygulamalarının Verim
ve Kaliteye Etkisi, IV. Sebze Tarımı Sempozyumu, 2002, Bursa.
Delibaş, L., 1994. Bitki-su ilişkileri. Trakya Üniv. Zir. Fak. Yayınları No:220, 89 s,
Tekirdağ.
Doorenbos, J. and Pruitt, W.O., 1977. Guidelines for Predicting Crop Water
Requirements. FAO Irrigation and drainage paper No:24, 114 p, Rome.
60
Doorenbos, J. and Kassam, A.H., 1979. Yield Response to Water. FAO Irrigation and
drainage paper No:33, 193 pp, Rome.
Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O. ve Gürbüz, F., 1987. Araştırma ve deneme
metodları (İstatistik metodları II). Anakara Üniv. Zir. Fak. Yayınları No: 1021,
214 s, Ankara.
Erdem, T., 2000. Tekirdağ koşullarında ayçiçeğinin (Helianthus annuus L.) su-verim
ilişkileri. Trakya Üniv. Fen bilimleri Enst. Doktora tezi, Tekirdağ.
Evett, S.,Howell, T.A., Steiner, J.L. and Cresap, J.L., 1993. Management of irrigation
and drainage systems. Sponsored by the irrigation drainage Div./ASCe, Utah.
Evren, S. ve İstanbulluoğlu, A., 1995. Iğdır Ovasında Domates Su Gereksinimi. Köy
Hizmetleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 41(37), Erzurum.
Gençoğlan, C. ve Yazar, A., 1999. Kısıtlı su uygulamalarının mısır verimine ve su
kullanım randımanına etkileri. Türk tarım ve ormancılık dergisi, 23(2), 233-243,
Ankara.
Güçer, A., 1985. Ankara Koşullarında Domatesin Azot-Su İlişkileri ve Su Tüketimi.
Köy Hizmetleri Ankara Araştırma Enst. Müdürlüğü Genel Yayın No.125,
Ankara.
Güngör, Y. ve Yıldırım, O., 1989. Tarla Sulama Sistemleri. Ankara Üniv. Zir Fak.
Yayınları No: 1155, 369s, Ankara.
Hanson, B.R.and May, D.M., 2004. Effect of subsurface drip irrigation on processing
tomato yield, water table depth, soil salinity, and profitability. Agricultural
Water Management 68(1):1-17.
İstanbulluoğlu, A. ve Kocaman, İ., 1996. Tekirdağ koşullarında domates su tüketimi.
Trakya Üniv. Tekirdağ Zir. Fak. Yayınları, Genel Yayın No: 243, Araştırma
Yayın No: 1991, Tekirdağ.
Judah, D.M., 1987. Drip Irrigation of Tomato and Measurement of Soil Moisture by
Neutron Method. Hort. Sci., Vol. 57, Jordan.
Kadam, J.R., 1993. Evaluation of differnt irrigation methods for growth and yield of
tomato. Annals of plant physiology 7(1): 78-84.
61
Kanber, R., Yazar, A. ve Eylen, M., 1990. Çukurova Koşullarında Buğdaydan Sonra
Yetiştirilen İkinci Ürün Mısırın Su-Verim İlişkisi. Köy Hizmetleri Tarsus
Araştırma Enstitüsü Yayınları, Genel Yayın No:173; Rapor Seri No:108, 77s,
Tarsus.
Kara, C., 1995. Bitki-Su Üretim Fonksiyonlarının Eldesinde Kullanılan Nokta ve Çizgi
Kaynaklı Yağmurlama Tekniklerinin Karşılaştırılması. Çukurova Üniv. Fen
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,115s, Adana.
Karaçalı, İ, 1990. Bahçe Ürünlerinin Muhafazası ve Pazarlaması. İzmir.
Kodal, S., 1982. İç Anadolu da Bitki Su Tüketiminin Saptanması İçin Uygun Yöntemin
Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Kültürteknik Bölümü Doktora Tezi, Ankara.
Korukçu, A.ve Kanber, R., 1981. Su-Verim İlişkileri. TOPRAKSU Araştırma Ana
Projesi, 435-1, 49s, Tarsus.
Köksal, H., 1995. Çukurova koşullarında ikinci ürün mısır bitkisi su-verim ilişkileri ve
Ceres-Maize bitki büyüme modelinin yöreye uygunluğunun saptanması.
Çukurova Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktara Tezi (basılmamış),196s.
Adana.
Kütevin, Z. ve Türkeş, T., 1987. Sebzecilik. İnkılap Kitabevi. İstanbul.
Locassio, S.J. and Smajstrla, A.G., 1996. Water application scheduling by pan
evaporation for drip-irrigated tomatoes. Journal of the American Society for
Horticultural Science, 121(1), 63-68.
Mendez, F.J. 1995. Effect of four irrigation frequencies on the performance of the
tomato varieties in an Aridisol soil. Agronomia Tropical (Maracay) 45(4):571594.
Millar, C.E., Turk, L.M. and Foth, L.D., 1966. Fundemantal of soil science fourt
edition. John Willey and Sons Inc., New York.
Orta, A.H., Erdem, T., Erdem, Y ve Cinkılıç, L., 1997. Sera Koşullarında Damla
Sulama Yöntemiyle Sulanan Domatesin Sulama Zamanın Planlanması. 6. Ulusal
Kültürteknik Kongresi, 293-300, Bursa.
Orta, A.H., Şehirali, S., Başer, İ., Erdem, T., Erdem, Y. and Yorgancılar, Ö., 2002.
Water yield Relation and water-use efficiency of winter wheat in western
Turkey.Cereal Research Communications. Vol. 30,3-4.
62
Özer, H., Karadoğan, T. ve Oral, E., 1997. Atatürk Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi 28(3):
488-495, Erzurum.
Özkara, M.M., 1993. Balıkesir Yöresinde Farklı Sulama Programlarının Sanayi
Domatesinin Verim ve Bazı Kalite Özelliklerine Etkileri. Köy Hizmetleri Genel
Müdürlüğü, Menemen Araştırma Enst. Md., Genel Yayın No:194, Menemen.
Papazafiriou, Z.G., 1980. A Compact Procedure for Trickle Irrigation System Design.
ICID Bulletin 19(1), 28 - 45.
QinLi, W., ChunHui, Z., TingKe, B. and LiFeng, E., 2005. A study on irrigation
scheduling for processing tomato in Zhangye City in Gansu province. Water
saving irrigation No (2): 31-32.
Rana, R.S. and Nandal, T.R., 2006. Response of irrigation on summer tomato crop
under low hills sub-tropical conditions of Himachal Pradesh.Crop Research
(hisar) 31(1): 93-94.
Selenay, M.F., 1986. Damla Sulama Yöntemi ile Domates Bitkisinin Uygun Sulama
Aralığı ve Uygulanacak Su Miktarının Saptanması. Doktora Tezi, Ankara Üniv.
Fen bilimleri Enstitüsü Yayınları, Ankara.
Sezen, S.M., Çelikel, G., Yazar, A., Mendi, Y.Y., Şahinler, S., Tekin, S. ve Gencel, B.,
2006. Effects of drip irrigation management and different soilless culture on
yield and quality of tomato grown in a plastic house. Pakistan Journal of
Biological Sciences 9(4): 776-771.
Singandhupe, R.B., Rao G.G.S.N., Patil, N.G. and Brahmanand, P.S., 2003. Fertigation
studies and irrigation scheduling in drip irrigation system in tomato crop
(Lycopersicon esculentum L.). Europ. J. Agronomy 19: 327-34.
Sipahi, N., 1987. Harran Ovasında Domates Su Tüketimi. Köy Hizmetleri Araştırma
Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, 43. Şanlıurfa.
Sönmez, N. ve Ayyıldız, M., 1964. Tuzlu ve sodyumlu toprakların teşhis ve ıslahı.
Anakara Üniv. Zir. Fak. Yayınları No: 229, Ankara.
Tekinel, O., 1973. Tarımda Uygun Sulama Metodunun Seçimi. Ankara Üniv. Zir. Fak.
Yayınları 61, 30s, Ankara.
Yazgan, S., Değirmenci, H. ve Demirtaş, Ç., 2000. Bursa koşullarında sanayi domatesi
su verim ilişkilerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Akdeniz Üni. Ziraat
Fakültesi Dergisi 13(1), Antalya.
63
Yıldırım, O., 1993. Bahçe Bitkileri Sulama Tekniği. Ankara Üniv. Zir. Fak. Yayınları
No:1281, Ders Kitabı: 367-214s, Ankara.
Yıldırım, O., Erözel, Z., Tokgöz, M.A., Öztürk, F. ve Yıldırım, Y.E., 1994. Yeterli ve
kısıtlı sulamanın fasülye verimine etkileri. Ankara Üniv. Zir. Fak. Yayınları
No:1340, 64s, Ankara.
Yohannes, F. and Tadesse, T. 1997. Effect of drip irrigation and plant spacing on yield
of tomato at Dire Dawa. Alemaya University of Agriculture, P.O. Box 138. Dire
Dawa Ethiopia.
Yurtsever, N., 1984. Deneysel istatistik metodları. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Yayınları No: 121, 624 s, Ankara.
Yüksel, A.N., 1993. Kültürteknik. Trakya Üniv. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Yayınları
182, 189s, Tekirdağ.
http://faostat.fao.org/
64
ÖZGEÇMİŞ
Tekirdağ’ da, 1974 yılında doğdu. Orta öğrenimini 50. Yıl Ortaokulunda liseyi
ise Tekirdağ Endüstri Meslek Lisesi’ nde tamamladı. Trakya Üniversitesi Tekirdağ
Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümünde, 1996 yılında, Lisans eğitimine
başladı, 2000 yılında mezun oldu. Aynı yıl Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim
Dalında yüksek lisans eğitimine başladı. Yüksek lisans eğitimine 2002 - 2005 yılları
arasında ara verdikten sonra, 2005 Eylül ayından bu yana tez çalışması ile eğitimine
devam etmektedir.

Organik Tarım Programı

Simülasyon ve Simülasyon Tabanlı Ürün Geliştirme Sempozyumu

Genel Kurul Bilgilendirme Dokümanıİndir

BAHÇE BİTKİLERİ ANA BİLİM DALI BİTKİ KORUMA ANA BİLİM

power filtre

20.03.2014 • PROF. DR. VEYSEL EROĞLU

Hekimoğlu Damla Sulama Sistemleri

MASRAF UNSURLARI (TL/da) DAĞILIM (%) Tarla Kirası 90,00 11

Engel Tanımayanlara

İklim Metaveri - Meteoroloji Genel Müdürlüğü

ÖZGEÇMİŞ Mehmet TAŞAN

20.12.2014 / cumartesi geçerli nöbet listesi

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/21) Akreditasyon Kapsamı

Yüksek - Pioneer

(PDF)... - DergiPark

tc balıkesir üniversitesi fen bilimleri enstitüsü biyoloji anabilim dalı

7 ağustos 2014 - Ekonomi Gazetesi

Eylül 2014 - Iğdır Üniversitesi

sözleşmeli subay başvuru ve seçme sınavları kılavuzu 2014

Untitled - Eğitim Fakültesi