IOO 103 SUNU 5

SİNİR SİSTEMİ
Yrd. Doç. Dr. Gülşah SEZEN VEKLİ
Sinir Sistemi
 Vücudu oluşturan kalp, akciğer, kas, böbrek, mide… gibi
organlar ile bazı organların oluşturduğu dolaşım, boşaltım,
solunum, sindirim… gibi sistemlerin birbirine bağlı,
koordineli ve ahenkli çalışmasını sağlayan, yöneten sisteme
sinir sistemi denir.
İleri derecede farklılaşmış sinir dokusu
 Nöron
 Nöroglia
Nöroglia Hücreleri:(glia)
 Sinir sisteminde nöronlardan daha fazla sayıda
bulunan yardımcı hücrelere denir.Bu hücrelerin
görevleri şunlardır.
1. Sinir hücrelerinin beslenmesi.
2. Sinir hücrelerinin desteklenmesi.
3. Sinir hücrelerinin iyon konsantrasyonunu düzenleme .
4. Sinir hücrelerinin metabolizmasını ve faaliyetlerini
düzenleme
5. Sinir sisteminin toksin ve mikro organizmalara karşı
koruma .
6. Schwan hücreleri de bir nevi nöroglia hücresidir.
Nöron (Sinir Hücresi)
Sinir hücreleri
 Uyarılma özelliğine sahip
 Bölünme yeteneğini kaybetmişlerdir
 Tek tek ya da grup halinde (ganglion) bulunabilir
Dış görünüşlerine göre sinirler;
Çok kutuplu sinirler:(Multi polar) Dendritler çok
sayıdadır ve genellikle akson bir tanedir.Sinir
sisteminin çoğu hücreleri böyledir.
2. İki kutuplu nöronlar:(Bipolar) Bir dendrit ve
akson bulunur.Bu çıkıntılar hücre gövdesinin
karşılıklı kutuplarından çıkar.Kulakta (korti
organında) duyma, burunda koklama,retinada ve
sinir merkezinde görülür.
3. Tek kutuplu nöronlar:(Uni polar) Bir tane uzantı
vardır.Omurgasız hayvanların motor nöronları tek
kutupludur.
1.
Görevlerine göre sinirler;
Motor nöronlar( götürücü nöronlar):Merkezi sinir
sisteminden aldığı emirleri salgı bezi ve kas gibi yapılara
götürür buradaki organların faaliyete geçmesini sağlar.
2. Duyu nöronları( alıcı-getirici):Duyu reseptörlerinden
aldığı uyarıları merkezi sinir sistemine ileten
nöronlardır.(beyin-omurilik)
3. Ara nöronlar( iletken-bağlayıcı):Merkezi sinir sistemindeki
nöronlardır.Duyu nöronları ile motor nöronları arasındaki
bağlantıyı sağlayan bilgilerin değerlendirilmesinde görev
alan nöronlardır.
1.
Örnek…
Sinaps
 İki sinir hücresinin
uzantıları arasındaki
açıklığa denir
 Nöronlar birinin
dentritleri birinin
akson uçları uç uca
gelecek şekilde
birleşirler.
 Aksondan dentrite
İmpuls
 Canlılarda iç ve dış çevreden gelen uyarılar, nöronda impuls adı




verilen elektriksel ve kimyasal değişiklikler oluşturur.
Canlıda herhangi bir impulsun oluşabilmesi için uyartı şiddetinin
belirli bir şiddeti geçmesi lazım
Uyarılabilen en az şiddete eşik şiddeti denir.
Sinir hücresi bu şiddet aşılmadığı sürece tepki vermez ve uyartı
oluşturmaz.
Eşik değer ve eşik değerin üzerindeki uyarılara ise maksimum
tepki verir. Bu olaya ya hep yada hiç prensibi denir.
İmpuls
Sinir Hücresi Uyarıldığında,
 O2 tüketimi artar.
 Glikoz tüketimi artar.
 CO2 artar.
 Isı artar.
 Na iyonları hücre içerisine alınır.
 ATP tüketimi artar.
 K iyonları hücre dışına çıkar.
 İnorganik fosfat sayısı artar.
 İstirahat halinde zarın iki yüzü arasında 60-70 mV kadar
negatif potansiyel farkı vardır.
 Dış yüzde sodyum, kalsiyum ve klor fazladır.
 İç yüzde potasyum ve negatif yüklü büyük moleküller
yoğundur.
 Sinir hücrelerinde hücre içi ve hücre dışı madde
yoğunluğundan kaynaklanan bir kutuplaşma vardır. Sinir
hücrelerinde dış taraf (+) iç taraf ise (—) yüke sahiptir.
 Bu yük dağılımını ayarlayan yapıya sodyum-potasyum
pompası denir.Bu sodyum potasyum pompası, dinlenme
halinde sodyumu içten dışa, potasyum iyonu ise dıştan içe
doğru pompalanır. Nöronların dinlenme durumunda dışının
pozitif(+) içinin negatif( -)elektrik ile yüklü olmasına
polarizasyon denir.
 Hücre zarında Na+ dışarıdan içeriye alınması ve K+
iyonlarının dışarıya vermesi olayına da depolarizasyon
denir.
Nöronlarda uyartının iletim yönü her zaman:
Dendrit
Hücre gövdesi
Akson
Sinaps
yönündedir.
Dendirt
Sinir sistemi
Merkezi sinir sistemi
Çevresel sinir sistemi
Merkezi Sinir Sistemi




Vücudumuzun
yönetimini ve denetimini
merkezî sinir sistemi
sağlar.
4 kısımdan oluşur.
Beyin
Beyincik
Omurilik Soğanı
Omurilik
Beyin
 Erkeklerde ort. 1200-1350 gr
 Kadınlarda ort. 1000-1250 gr
 Yüzeyi 2000-2100 cm3
Dorsal
Lateral
Ventral
Medial
 Boz madde; nöronların esas gövde kısmı
 Ak madde; buradan ayrılıp organlara giden aksonlardan
meydana gelmiştir.
Liquor-cereprospinalis=Beyin Omirilik
Sıvısı=BOS
 İnce zar ile örümceksi zar arasında bulunan sıvı
Görevleri;
 Beyni vurma, çarpma ve fiziksel etkilere karşı
korumak
 Sinir hücreleri ile kan hücreleri arasında madde
alışverişi yapmak
 İyon konsantrasyonunun dengede kalmasını
sağlamak
Ön beyin (Prosencephalon)
 Beynin en hacimli kısmı
 Önden arkaya doğru derin bir yarıkla ikiye ayrılmış
 Bu iki yarımküre üstte nasırlı cisim (corpus-collosum)
altta da beyin üçgeni (fornix-cerebri)ile birbirine
bağlanmıştır.
 Nasırlı cisim ve beyin üçgeni ak maddeden
oluşmaktadır
Ön beyin (Prosencephalon)
 Beyin yarıküreleri, dış yüzeylerindeki küçük ve büyük
yarıklarla
1. Alın (ön) lobu
2. Yan kafa (parietal) lobu
3. Şakak (temporal) lobu
4. Art kafa (oksipital) lobu olmak üzere dört loba
ayrılmıştır.


Bu lopların üzerinde de bir takım kıvrımlar (gyrus)
vardır.
Sulcus(Sylvius) ve rolanda yarıkları beynin
üzerindeki en derin yarıklardır.
Ara Beyin (Diencephalon)
 Bu bölgede hipotolomus, epitalamus (epifiz ), talamus ve
hipofiz bezinin arka bölgesi bulunur.
 Talamus: Koku duyusu hariç, bütün duyuların toplanma ve
dağılma merkezidir. Duyular burada değerlendirilerek
beynin kabuğuna gönderilir. ( örn: kasları ayarlamak ).
Canlının uyku halinde beyin kabuğu ve talamus işlev yapmaz.
 Hipotalamus: İç organ ve dokuların otomatik kontrol
merkezidir. Hipofiz bezinin çalışmasını kontrol eder. (Rf)
ayrıca iştah, vücut ısısı, korku, heyecan, uyku, kan basıncı,
KH ve yağ metabolizmasını kontrol eder. Homeostasiyi
ayarlar. ( iç denge )
Orta Beyin(Mesencephalon)
 Ara beyin ile beyincik arasında bulunur. Beyincik,ön
beyin, pons, omurilik soğanı ve omurilik arasında
bağlantıyı kuran sinir telciklerinin geçiş yeridir.
 Kulak ve gözden gelen uyartıların değerlendirildiği
merkezler vardır.
Beynin görevleri
 İsteğimize bağlı olrak yapılan hareketlerin tümü beyin
tarafından yönetilir
 Zeka merkezleri
 Duyu merkezleri
 Hareket merkezleri
Beyincik (Cerebellum)
 Beyin gibi, üç zarla (sert, örümceksi ve ince)
örtülüdür.
 Dışta 1,5 mm kalınlığında boz madde, içte de ak
madde bulunur
 Ak madde içinde boz madde çekirdeklerine de
rastlanır.
 Ayrıca ak madde boz maddenin lop ve lopçuklarına
doğru dal ve dalcıklar şeklinde uzantılar gönderirir.
(hayat ağacı)
 Pons, ön beyin, beyincik ve omurilik soğanı arasında yer alan
bu yapı enine sinir tellerinden oluşur. Varol köprüsü de
denilen bu yapı beyinciğin iki yarım küresi arasındaki impuls
iletimini sağlar.
Beyinciğin görevleri
 Beyincik denge organımızdır, aynı zamanda kas hareketleri arasında






uyumu ve dengeyi sağlar.
Bebeklerde beyincik gelişmeden çocuk oturamaz, ayakta duramaz
yürüyemez. İnsanda beyincik zedelenince denge ve kas hareketleri
bozulur.
İç kulaktaki yarım daire kanalları ve gözden gelen uyartılarla birlikte
vücudun dengesini sağlar.
Görme, işitme ve kas hareketleri arasında koordinasyonu sağlar. İskelet
kaslarının çalışmasını koordine eder.
İstemli hareketlerin düzenlenmesinde beyin yarım küreleri ile birlikte
çalışır.
Örneğin beyincik zarar görürse, yürümede bozukluk, titreme ve denge
kaybı ortaya çıkar.
Yapılan deneylerde beyinciği çıkarılan kuşun uçamadığı, köpeğin
yürüyemediği gözlenmiştir.
Omurilik Soğanı(Medulla oblangata)
 Yapısı omuriliğe benzer ve son beyin olarak adlandırılır.
 Beyinciğin altında omurilik ile pons arasındadır.
 İç kısım boz maddeden dış kısım ak maddeden oluşur.
 Beyinden gelen sinirler omurilik soğanından çapraz olarak
geçer. Örneğin beynin sağ tarafından çıkan sinirler, omurilik
soğanında çapraz yaparak vücudun sol tarafını kontrol eder.
Omurilik soğanına hayat düğümü de denir. Eğer çarpma
ve yaralanmalarda omurilik soğanı zedelenirse canlı hayatını
kaybeder.
 S:Hayat düğümü denmesinin bir diğer nedeni nedir?
Omurilik soğanının görevleri
 Omurilik soğanı, istemsiz çalışan iç organların kontrol
merkezidir. Solunum, sindirim, hapşırma, kusma, yutma,
çiğneme, idrar yapma gibi refleksleri kontrol eder.
 Beyni çıkarılan bir hayvan omurilik soğanı sağlam kaldığı
takdirde bu merkezler sayesinde hayatını devam ettirebilir.
Omurilik
 Beyin gibi üç zarla çevrilidir.
 Beynin aksine dışta ak madde içte de boz madde bulunur.
 Omuriliğin ön köklerinden hareket arka köklerinden de




duyusal sinirler ayrılır.
Ön ve arka köklerden çıkan sinirler omurgayı terk etmeden
önce birleşerek karma bir sinir haline gelerek tek bir kök
halinde omurlar arasındaki deliklerden çıkarlar
Omurilikten 31 çift sinir ayrılır (spinal sinirler)
Omuriliğin boz maddesi bir merkez gibi çalışarak refleks
hareketlerini idare eder.
Ak maddesi ise iletkenlik görevi yapar.
Omurilik
Omuriliğin görevleri
 1)Beyine gelen ve beyinden çıkan uyartılar
(impulsları) iletmek
 2)Beyni ilgilendirmeyen belirli refleksleri kontrol
etmek
Refleks hareketleri üç çeşittir. Bunlar ;
Kalıtsal refleksler: Yeni doğan çocukların meme
emmesi, göz kırpması ışıkla göz bebeklerinin küçülmesi,
eline iğne batınca çekmesi, peristaltik hareket, hapşırma ve
solunum hareketleri kalıtsal refleks hareketleridir.
2. Şartlı (koşullu) refleksler: Kalıtsal bazı reflekslerin
değişmesiyle oluşur.Bunu Rus bilgin Ivan Pavlov
incelemiştir örn:Zil sesini duyan köpeğin salyasının akması,
zil sesini duyan öğrencinin derse veya teneffüse çıkma
hazırlığı yapması v.b olaylardır.
3. Alışkanlıklar: Beynin öğrendiği ve sıksık yaptığı işleri
omuriliğe yüklemesidir. Örn: Dans etme, araba kullanma
yürüme vb. olaylardır.
1.
Refleks yayı:
 Bir refleksin oluşumunda impulsların izlediği yol olarak
1.
2.
3.
4.
5.
adlandırılır. Bir refleks yayında, iki ya da daha fazla nöron
kullanılır. Yanan bir nesneye elimizle dokunduğumuzda hiç
düşünmeden hemen elimizi çekmemizi sağlayan bu refleks
yayı aşağıdaki olaylar sırasına göre işlemektedir
Derideki reseptör, mum ısısı ile uyarılır.
Reseptör duyu nöronunda impuls başlatır. Bu nöron oluşan impulsu
omuriliğe taşır.
Duyu nöronu impulsu omurilik içindeki ara nörona aktarır. Olay
burada değerlen-dirilir. Oluşan tepki ara nöron ile motor nörona
iletir.
Motor nöron impulsu kol kaslarında taşır. Motor nöronla gelen
impulslar el ve kolumuzu hızlı bir şekilde hareket ettirmemizi sağlar.
Bu refleks hareketi, impuls beyne ulaşmadan
S: Elimize iğne battığında elimizi hızlı bir şekilde çekeriz ancak
kolumuzdan kan alınırken kolumuzu çekmez acı hissetsek bile
bekleriz. NEDEN?
 Omuriliğin çalışması beyin tarafından kontrol edilir.
 Bu durumlarda devreye beyin girer, beyin yorumları yaparak,
refleks hareketini baskılayarak istemli hareket etmemizi
sağlar.
Çevresel Sinir Sistemi
 Çevresel sinir sistemi (ÇSS), beyin ve omurilik haricindeki
sinirler ve gangliyondan oluşur.
 ÇSS'nin ana işlevi,merkezi sinir sistemi (MSS)
ile organ ve uzuvlar arasındaki iletişimi (bağlantıyı) sağlamaktır.
 Omurga ve kafatası gibi kemiklerle veya kan-beyin bariyeri ile
korunan MSS'nin aksine ÇSS'nin koruması yoktur.Bu
yüzden toksinler ve mekaniksel hasarlara maruz kalabilir.
 Çevresel sinir sistemi, somatik sinir sistemi ve otonom sinir
sistemine ayrılır.
Somatik sinir sistemi
 Motor ve duyu nöronları ile donatılmıştır. Bu nöronların hücre gövdeleri

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
merkezi sinir sisteminde bulunur. Aksonları ise doğrudan iskelet kaslarına
girer ve isteğimizle çalışan organları idare eder. Örn: Şarkı söyleme, resim
yapma vb. olaylar.
Somatik sinir sisteminin özellikleri:
İstemli faaliyetlerin yürütülmesini sağlar.
Beyin ve omurilikten çıkan sinir çiftleridir.
Bunlar duyu ve motor nöronlarını taşırlar, bazı sinirlerde sadece motor bazısında
sadece duyu bazısında ise karma nöronlar taşınır.
Çapları büyüktür.
Miyelin kını taşırlar.
İletimleri hızlıdır.
İşlevlerini kaybettiklerinde ilgili kaslar görevlerini yapamaz ve kas kayıplarına uğrar.
(Körelirler.)
Merkezi sinir sistemi ile hedef organ arasında tek nöron bulunur.
İmpuls oluşumu ve engellenmesi merkezi sinir sistemi tarafından kontrol edilir.
Otonom sinir sistemi
 İsteğimiz dışında çalışan bütün iç organlara sinir gönderen
özel bir sinir sistemidir (kalp, bağırsak, akciğer, mide vb)
 Otonom sinir sistemi omurilik, omurilik soğanı ve
hipotalamusta bulunan merkezlerce kontrol edilir.
 Yalnızca miyelinsiz motor nöronlarından oluşmaktadır.
Otonom sinir sisteminin özellikleri:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
İstem dışı çalışan yapı ve iç organların denetimini sağlarlar.
Yalnız motor nöronlardan oluşur.
Merkezi sinir sistemi ile hedef organ arasında ganglionlarla
bağlantılı iki nöron görev alır.
İleti hızları azdır.
İşlevlerini kaybettiklerinde hedef yapı çalışmasını durdurmaz
ancak işlevlerin düzenlenmesinde bozukluklar görülür.
Otonom sistem hedef yapıya sempatik ve parasempatik olmak
üzere iki zıt özellikte sinir gönderir.
İmpuls oluşumu ve engellenmesi hem merkezi sinir sisteminde
hem de ara ganglionlarda gerçekleşir.
Otonom sinir sistemi
 Sempatik sistem: Organ, bez ve kasların hareketini
hızlandırıcı etkisi vardır. Organizma zor durumda kaldığı
zaman etkilidir.Örn: Hiddet , heyecan, kızma, stres
durumlarında bu sinir sisteminin aşırı çalışması ile ortaya
çıkar.
 Parasempatik sistem: Organ bez ve kasların faaliyetlerini
yavaşlatıcı etkisi vardır. Örn: Kan basıncının ayarlanması,
besinlerin bağırsaklardan iletimi, bezlerin çalışması
faaliyetleri bu sinir sistemi tarafından ayarlanır.
!!!! Beyin zarar görür, bilinç ortadan kalksa bile otonom sistemi
çalışıyorsa yaşam sürer. Bu durumda hiçbir bilinç hareket
yapılmaz ve bu durumda bitkisel hayat görülür.
 Bu iki sistemin birbirine zıt olarak çalışması homeostatik
dengenin sağlanmasını ve organların çalışmasının kontrol
edilmesinde önemli rol oynar.Bu sistemin birbirine zıt
çalışmasının nedeni sinirlerden farklı nörotransmitler
maddelerin salgılanmasındandır

Download Report