HASTA BAKIMI ve HEMŞİRELİK SÜRECİ İLE İLGİLİ GENEL STANDARTLAR El Yıkama Hasta Kabulü ve Oryantasyon Hastanın Genel Sağlık Durumunun Değerlendirilmesi Hemşirelik Bakım Süreci Hasta Transferi Nöbet Değişim ve Hasta Teslimi Terapötik/Hasta Yararına İletişim Kurma Hastanın Taburcu Edilmesi El Yıkama AMAÇ Sağlık hizmetiyle ilişkili enfeksiyonların ve çapraz bulaşmaların önlenmesi amacıyla sağlık çalışanları için uygun el hijyeni yöntemlerini belirlemektir. TEMEL İLKELER Tanımlar Sosyal El Yıkama: Ellerin sabun ve su ile mekanik hareketler (ovma) yaparak yıkanmasıdır. Hasta, hasta yakını, ziyaretçiler ve personel yemekhane ve tuvaletleri sosyal el yıkama alanları olarak değerlendirilir. Amaç geçici floranın ortadan kaldırılmasıdır. Rutin el yıkamada medikal olmayan sıvı sabunlar kullanılır. El Antisepsisi: Hijyenik (antiseptik kullanarak) el yıkama ve el ovmayı kapsar. Hijyenik (antiseptik kullanılarak) El Yıkama: El hijyeni uygulamaları için hastaların muayene, tetkik, tedavi ve bakım hizmeti aldığı alanlarda, her hasta için ve aynı hastada farklı bölge ve farklı işlemler için tekrarı yapılan el temizliğidir. Sıvı sabun yerine antiseptikli sıvı sabun kullanılır. Kalıcı florayı etkilemekle birlikte esas amaç geçici floranın daha etkin ve kısa sürede ortadan kaldırılmasıdır. Hijyenik El Ovalama: İşlemin hijyenik el yıkamadan farkı, görülür ya da hissedilir organik kirlenmeye maruz kalmamış eller için uygulanması, daha hızlı ve etkin bir yöntem olmasıdır. El antisepsisi için hastaların muayene, tetkik, tedavi ve bakım hizmeti aldığı alanlarda, her hasta için ve aynı hastada farklı bölge ve farklı işlemler için tekrarlanmalıdır. Cerrahi El Yıkama/Ovalama: Cerrahi personel tarafından operasyon öncesinde geçici florayı elimine etmek ve kalıcı florayı azaltmak üzere yapılan el yıkama ve/veya el ovmayı tanımlar. 5 AN: Hijyenik el yıkamanın uygulanması gereken durumları gösteren 5 durumu ifade eder (Bkz. Şekil 1). Hijyenik El Yıkama, El Antisepsisi, Cerrahi El Antisepsisi ve Eldiven Kullanımı Endikasyonları: Hijyenik el yıkama, el antisepsisi, cerrahi el antisepsisi ve eldiven kullanımı endikasyonları tabloda belirtilmiştir (Bkz. Tablo 1) . 2 El Yıkama Hasta Bakımı ile İlgili El Yıkama Endikasyonları: • Hastaya temas önce, • Hastaya temas sonrası (ateş, nabız, tansiyon ölçümleri sonrası, hastayı taşıma sonrası), • Eldiven giymeden önce ve eldiven çıkarıldıktan sonra, • Üriner kateter, periferal venöz kateter veya diğer invaziv aletlerin uygulanması öncesinde, EL HİJYEN İÇİN 5 AN 1 Hasta ile temastan önce Hasta ile temastan önce ellerinizi yıkayınız. 2 Aseptik görevlerden önce Herhangi bir aseptik işlemden hemen önceellerinizi yıkayınız. Vücut sıvılarının bulaşma riskinden sonra Vücut sıvılarının bulaşma riskinden sonra ellerinizi yıkayınız. (ve eldivenleri çıkardıktan sonra). 3 4 5 Hasta ile temastan sonra Hasta ile temastan sonra ellerinizi yıkayınız. Hasta çevresi ile temastan sonra Hastanın odasında kullandığı herhangi bir eşye-objeye temas olmuşsa ellerinizi yıkayınız. Hatta temas olmamışsa bile yıkayınız. Şekil 1. El Hijyeni İçin 5 An 3 Hemşirelik Bakım Standartları Tablo 1: Hijyenik El Yıkama, El Antisepsisi, Cerrahi El Antisepsisi ve Eldiven Kullanımı Endikasyonları (6) El Antisepsisi Klinik çalışmalara başlarken ve bitiminde Eller gözle görülür şekilde kirlendiğinde Bir hastadan diğerine geçerken Eller kan, dışkı, idrar ve diğer vücut sıvıları ile kontamine olduktan hemen sonra Eller kan, dışkı, idrar ve diğer vücut sıvıları ile kontaminasyon olasılığı öncesinde İmmun sistem yetmezliği (YBÜ, nötropenik, yeni doğan) olan hastalara temastan önce Eller temiz görünse bile hastalara fiziksel temas sonrasında Elektif aseptik uygulamalardan önce ve sonra (küçük girişimler, pansuman, kan, BOS kültür örneği alma, invaziv girişimler vs) Acil aseptik girişimlerden önce Acil aseptik girişimlerden sonra Cerrahi operasyon öncesi Yemekten ve yemek servisinden önce-sonra Tuvalete girmeden önce ve çıktıktan sonra Hijyenik El Yıkama * Cerrahi El Hijyenik El Antisepsisi Ovalama * Eldiven Kullanımı * * * * ** * * * * * * ** * * ** * * * * * * Her seçenek birbirinin alternatifidir, birini uygulamanız yeterlidir. ** Her hastanın klinik örneği bulaşıcı kabul edilmeli, örnek alırken ve çalışırken mutlaka eldiven kullanılmalıdır. 4 ** El Yıkama • Vücut sıvıları, mukoz membranlar, bütünlüğü bozulmuş deriye temas sonrası ve yara bakımı sonrası, • Hasta bakımı sırasında kontamine bölgeden temiz bölgeye geçerken, • Hasta yakınında bulunan malzemelere temas sonrası. Dikkat Edilecek Noktalar • Hijyenik el ovalama, el yıkamanın yerini almamalıdır. Ellerde vücut sıvı veya salgılarıyla gözle görülür kirlenme olduğunda alkol bazlı el antiseptiği kullanılmamalı, eller mutlaka su ve sıvı sabun ile yıkanmalı, kağıt havlu ile kurulanmalıdır. • Aynı hasta üzerinde kirli bir bölgeden temiz bir bölgeye geçilmeden önce eldiven çıkarılarak eller yıkanmalı, sonrasında gerekiyorsa yeniden eldiven giyilmelidir. • İlaçların hazırlanmasına (parenteral karışımların hazırlanması dahil) başlamadan önce eller yıkanmalıdır. • Eldiven çıkarıldıktan sonra eller yıkanmalıdır. • Dermatit riskini artırabileceği için sıcak su kullanımından kaçınılmalıdır. • Rutin el yıkamada medikal olmayan sıvı sabunlar kullanılmalıdır. • Salgın durumunda ya da VRE, MRSA, çoklu dirençli bakteri infeksiyonları varlığında antiseptik madde içeren sıvı sabunlar kullanılmalıdır. • Hasta ile her temas öncesinde ve sonrasında eller yıkanmalıdır. Bu kurala eldiven kullanılan durumlarda da uyulmalı, temas öncesinde eldiven giyilmeden eller yıkanmalı, temas sonrasında eldiven çıkarılarak yeniden eller yıkanmalıdır. • Hastayla doğrudan teması olan kişiler yapay tırnak veya uzatıcı kullanmamalı, tırnaklar tırnak etini geçmeyecek uzunlukta olmalıdır. • Kontaminasyon riski nedeni ile yarım sıvı sabun kabının üzerine sabun eklenmemelidir. Sıvı sabunların yeniden doldurulduğu kaplar, doldurulmadan önce mutlaka temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. • Katı sabun ve kumaş havlu kullanılmamalıdır. • Cilt bakımı için irritan kontakt dermatit gelişme riskini azaltacak losyon veya krem kullanılması önerilir. İŞLEM BASAMAKLARI Not: İşlem sırasında kullanılacak malzemelere kitap sonu Ek-1’de yer verilmiştir. Sosyal El Yıkama: 1. Eller su ile ıslatılır, sıvı sabun avuca alınır. 2. En az 30 saniye süre ile avuç içleri ve parmak araları başta olmak üzere eller tüm yüzey ve parmakları kapsayacak şekilde kuvvetlice ovuşturulur. 5 Hemşirelik Bakım Standartları 3. Eller su ile iyice durulanır, durulama parmak uçlarından dirseklere doğru yapılır, parmaklar yukarı gelecek şekilde tutularak, kontamine suyun dirsekten ele doğru akışı önlenir. 4. Lif bırakmayan kağıt havlu ile kurulanır, musluk kağıt havlu kullanılarak kapatılır. 5. Hasta temasları arasındaki tekrar yıkamalarda 15 saniye süre yeterlidir. Hijyenik El Yıkama (Bkz. Şekil 2) 1. Eller su ile ıslatılır. 2. Bir miktar çözelti (üretici firma önerileri dikkate alınmalı) avuç içine alınarak en az 15 saniye süreyle tüm yüzeyler ve parmaklar ovulmalıdır. 3. Eller iyice durulanmalıdır. 4. Durulama sonrası kağıt havlu ile kurulanmalıdır. 5. Çevirmeli bir musluk kullanılıyor ise eller yıkandıktan sonra musluk kağıt havlu ile kapatılmalıdır. 6. Fotoselli el kurutma makinası, kumaş havlu, katı sabun kullanılmamalıdır. Hijyenik El Ovalama 1. Ellere en az 3 ml çözelti alınarak elin tüm yüzeylerine dağıtılmalı. 2. Kuruyana kadar eller ovuşturulmalıdır. Cerrahi El Yıkama 1. Antiseptik özelliği olan sabun kullanılmalıdır. 2. Ellerin yıkanmasına parmak uçlarından başlanmalı ve dairesel hareketlerle parmak araları ve dirseklere kadar ön kollar yıkanmalıdır. 3. Günün ilk ameliyatında tırnakların altı yumuşak kılları olan steril fırça ile fırçalanmalıdır. 4. Eller ve kollar yıkandıktan sonra tek tek durulanmalı ve steril havlu ile kurulanmalıdır. Eller kurulandıktan sonra alkol içerikli antiseptik ile ovalama yapılabilir. 5. Cerrahi el yıkamada ideal süre 2- 6 dakikadır. Cerrahi El Ovalama 1. 15- 25 ml alkol avuç içine alınır, eller ve ön kol ovalanır. 2. Ellerin steril havlu ile kurulanmasına gerek yoktur. 3. Tırnak altlarının alkol içerikli dezenfektan ile fırçalanması etkinliği arttıracaktır. 4. Eldiven giymeden önce ellerin mutlaka kuruması beklenmelidir. 6 El Yıkama ELLERİNİZİ NASIL YIKAMALISINIZ? ELLERİ, YANLIZCA KİRLENDİĞİ GÖRÜNÜR HALE GELDİĞİNDE YIKAYINIZ. YOKSA ALKOL BAZLI DEZENFEKTANLARI KULLANINIZ Bu prosedürün süresi 40-60 sn 0 2 1 Ellerinizi su ile ıslatınız. 3 Sağ avuç içini sol el dışyüzeyi üzerinden hareket ettirerek parmakları birbirine geçir ve işlemi diğer el içinde uygula. 6 Avuç içine yeteri kadar sabun alınız. Avuç içini dairevi bir şekilde ovalayınız. 4 5 Elleri avuç avuç içine bakacak şekilde birbirine geçirip hareket ettiriniz. Şekilde gibi eli kilitleyin ve aşağı yukarı hareket ettirin. 7 8 Sol elin başparmağını diğer el Sol elin avuç içine sağ elin ile tutarak daireyi bir şekilde parmak uçlarını sürterek hareket ettirin ve diğer tarafı dairevi hareketlerle ovunuz. da aynı şekilde yapın. 9 10 Kağıt havlu ile kurulayın. Kağıt havlu ile musluğu kağattın. Elleri su ile durulayın. 11 ... ve elleriniz temiz. Şekil 2. Hijyenik El Yıkama 7 Hemşirelik Bakım Standartları Kaynaklar 1. Hastane İnfeksiyonları Dergisi (2003). 7 (3), s.118-130. 2. Hastane İnfeksiyonları Dergisi (2007). 11 (1), s. 54-59. 3. Hastane İnfeksiyonları Dergisi (2008). 12 (1), s. 3-29. 4. Hastane İnfeksiyonları Dergisi (2011). 5 (1), s. 110-112. 5. Sağlık Bakanlığı El Yıkama ve El Dezenfeksiyonu Rehberi. (2008). s. 13-16. 6. Türk Hastane Enfeksiyonları ve Kontrolü Derneği El Hijyeni Kılavuzu 2008. http://hastaneenfeksiyonlari.saglik.gov.tr/dosya/elhijyenikilavuz.pdf (Erişim Tarihi: 06.02.2014). Hazırlayanlar Hem. A.Ezel BAŞKANOĞLU (Bayındır DH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Leyla ÇETİN (İKÇÜ Atatürk EAH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Esin ERDOĞAN KORKMAZ (Selçuk DH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Perihan ERTUĞRUL (Tire DH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Neslihan GENÇ (Bozyaka EAH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Arzu GÖÇER ILGAZ (Çeşme DH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Bilge KARAKAYA (Güney Genel Sekreterliği Sağ. Bak. Hiz. Koor.) Hem. Alev KARAKOYUN(Torbalı DH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Gonca KAYA (Seferihisar DH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Yeliz ORUÇ (BUCH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Emel PERVANLAR (Ödemiş DH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Uzm. Hem. Emine PİŞMİŞOĞLU (İKÇÜ Atatürk EAH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Sevim UZUN (İKÇÜ Atatürk EAH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) Hem. Gülseren YILDIZ (Urla DH Enfeksiyon Kontrol Hemşiresi) 8