Prof. Dr. Murat TOPBAŞ

Prof. Dr. Murat TOPBAŞ
Karadeniz Teknik Üniversitesi
Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
1
El Yıkamak

Kişinin kendi sağlığı için
 Günlük yaşamda
 Çalışma yaşamında
 Diğer yaşam ortamlarında önemli

Ancak diğer kişilerin sağlığı için de önemli bir
hijyen aktivitesi
2
El Yıkamak
Başta sağlık sektörü olmak üzere birçok iş
kolunda, çalışanların el yıkamasındaki
eksiklikler, toplumu tehdit eden ciddi sağlık
sorunlarına yol açabilmektedir
 Elleri yıkamak ile patojen
mikroorganizmaların bulaşmasını önlemek
mümkün

3
Tanımlar

El yıkama
 Düz veya antimiktobiyal sabun ve su ile ellerin yıkanması

El dezenfeksiyonu
 Antiseptik el yıkama, antiseptik el ovma, el
antisepsi/dekontaminasyon/bakterilerden arındırma,
antimokrobiyal sabun ve suyla el yıkama, hijyenik el
antisepsi veya hijyenik el ovma
4
Tanımlar

Düz sabun
 Anti-mikrobiyal ajanlar içermeyen veya sadece koruyucu
olarak etkili olan anti-mikrobiyal ajanların düşük
konsantrasyonda bulunduğu deterjanlar

Anti-mikrobiyal (ilaçlı) sabun
 Mikroorganizmaların oluşmasını yavaşlatmaya veya
azaltmaya yetecek yoğunlukta bir antiseptik ajan içeren
sabun
5

Antiseptik ajan
Tanımlar
 Canlı dokularda mikroorganizmaların oluşmasını
yavaşlatan veya azaltan antimokrobiyal madde
 Alkoller, klorheksidin glukonat, klor türevleri, iyot,
kloroxylenol (PCMX), triklosan

Susuz antiseptik ajan
 Dışarıdan su kullanımı gerektirmeyen antiseptik ajanlar
 Uygulama sonrasında birey ajan kuruyana kadar ellerini
ovar (sıvı formülasyonlar, jeller, köpükler)

Alkol bazlı (el) ovucu
 Mikroorganizmaların oluşmasını azaltmak için ellere
uygulanmak üzere hazırlanmış alkollü preparat
6
El Hijyeni

Dünyada ölüme yol açan hastalık yükleri:
1. Alt solunum yolu enfeksiyonları
2. Diyare

DSÖ’ye göre “hijyen eğitimi ve el yıkamanın
geliştirilmesi”


Diyare olgularını %45
Solunum yolu ile bulaşan hastalıkları % 6 – 44
azaltmakta
7
Din
El hijyeni açısından
belirli göstergeler
Alkol bazlı el
ovucu
kullanımını
etkileyebilecek
alkol yasagı
Budizm
• Yemeklerden sonra (Hijyen)
• Ölen kişilerin ellerinin yıkanması
(sembolik)
• Yeni yılda gençler, yaslıların ellerine su
döker (sembolik)
Var, ancak sağlık
söz konusu
olduğunda uygun
kabul ediliyor
Hinduzim
• Tapınma sırasında (puja) (Rituel)
• Dua sonunda (Rituel)
• Tuvalet gibi kirletici bir eylemde
bulunduktan sonra (Hijyen)
Var, ama cilt
temizliğinde yok
Sihizm
• İbadet öncesinde (Rituel)
• Sabah erken (Hijyen)
• Yemek pişirmeden veya topluca yemek
yenen bir yere girmeden önce (Hijyen)
• Yemeklerden sonra (Hijyen)
• Ayakkabı giyip çıkardıktan sonra (Hijyen)
Var
8
Din
El hijyeni açısından
belirli göstergeler
Alkol bazlı el
ovucu
kullanımını
etkileyebilecek
alkol yasagı
İslamiyet
• Abdest alırken elleri en az 3 defa yıkamak
(günde 5 defa) (Rituel)
• Yemeklerden önce ve sonra (Hijyen)
• Tuvaletten sonra (Hijyen)
• Bir köpeğe, ayakkabıya ya da bir cesede
dokununca (Hijyen)
• Kirli herhangi bir şeye dokununca (Hijyen)
Var, ancak sağlık
söz konusu
olduğunda uygun
kabul ediliyor
Katolikler
• Ekmek ve sarabın oldugu takdis töreninden Yok
önce (Rituel)
• Kutsal Yag’a dokununca (Hijyen)
Musevilik
•
•
•
•
•
İbadet öncesinde (Rituel)
Shabbat’ın başlamasından önce (Rituel)
Sabah uyanır uyanmaz (Hijyen)
Yemeklerden önce ve sonra (Hijyen)
Tuvalete girince (Hijyen)
Yok
9
10
11
Cizreli Eb-Ül-İz Cezeri
(1136-1206)
Otomatik El Yıkama
12
makinesi
Hasta birisine dokunduktan
sonra ellerinizi yıkamayı
unutmayın.
“Kitab Tedbir el-Sıhhat"

Oysa hekimler bu öneriyi
birkaç yüzyıl çok ciddiye
almadılar.
Musa Ibn-i Meymun
(Moses ben Maimon- 1135-1204)
13

1822 yılında bir Fransız eczacı Labarrque
 klorlu kireç solüsyonlarının kötü kokuları giderici
olduğunu, dezenfektan ve antiseptik olarak
kullanılabileceğini göstermiş

1843 yılında Oliver Wendel Holmes
 puerperal ateşin sağlık personeli elleri ile yayıldığını
bildirmiş
14

1846 yılında kadın hastalıkları ve doğum
uzmanı olan Ignaz Semmelweis
 puerperal sepsis ve ona bağlı mortalitenin önlenmesinde
el yıkamanın önemine dikkat çekilmiştir
15
Puerperal fever mortality rates for the First and Second Clinics at
the Vienna General Hospital 1841–1846.
16
El Hijyeni

Semmelweis otopsiden sonra ve doğumdan
önce doktorların el yıkamasını şart koşuyor
17
El Hijyeni
Anne Ölüm Hızı (%)
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
1841 1842 1843 1844 1845 1946 1847 1848 1849 1850
MDs
Midwives
18
El Hijyeni
19
El Hijyeni
20
El Hijyeni
21
El Hijyeni
El Yıkama alışkanlığımız çok iyi değil….
22
El Hijyeni
T.C. Sağlık Bakanlığı - “Türkiye El Yıkama Araştırması – 2012”
23
El Hijyeni
T.C. Sağlık Bakanlığı - “Türkiye El Yıkama Araştırması – 2012”
24
El Hijyeninde Yetersizlik Nedenleri
Genellikle aşırı yoğunluk, zaman yetersiz
 Yorgunluk, tembellik, unutkanlık, düşünmeme
 Erkek cinsiyet
 El yıkama ajanlarının irritasyon ve kuruluk yapması
 Sabun, kağıt mendil, havlu eksikliği
 Eldiven kullanımı, bunun el hijyeni ihtiyacını ortadan
kaldırdığı inancı
 Kılavuzları veya protokolleri bilmemek
 Diğerlerinin de yapmaması / rol model eksikliği
 Önerilere katılmama / kulak asmama

25
El Hijyeni
Yetersiz hijyenin
 Her zaman hastalığa yol açmaması
 Olumsuz sonuçlarının gecikerek ortaya
çıkabilmesi
 Olumsuz sonuçlar hakkında farkındalığın
olmaması
 Olumsuz sonuçlar ile yetersiz hijyen
arasındaki ilişkinin kurulamaması
 Bireylerin koruyucu davranışlarda duyarsız
davranmalarına neden olabilmektedir
26
El Hijyeni
Elleri temizlemek için 3 ml yerine 1 ml sıvı
sabun veya alkol bazlı el ovucu kullanmanın
ellerde daha çok sayıda bakteri kalmasına
sebep olmaktadır
 Bazı sağlık çalışanları ellerini yıkamak için 0.4
ml gibi az bir miktarda sabun
kullanmaktadırlar

Larson EL et al. Quantity of soap as a variable in handwashing.
27
Infection Control, 1987, 8:371-375.
El Hijyeni
Cerrahi yoğun bakım ünitesinde yapılan bir
çalışmada
 «Yüzük takmanın potansiyel nozokomiyal
patojenlerin elleri kontamine etme sıklığını
artırmaktadır»


Trick WE et al. Impact of ring wearing on hand
contamination and comparison of hand hygiene agents in a
hospital. Clinical Infectious Diseases, 2003, 36:1383-1390.
28
El Hijyeni
Yalnızca su kullanarak 5 saniye el yıkamanın
kontaminasyonda hiçbir değişiklik
yapmamakta
 organizmaların ellerden uzaklaşması için en
az 30 saniye boyunca sabunla yıkamak gerekir

Noskin GA et al. Recovery of vancomycin-resistant enterococci
on fingertips and environmental surfaces. Infection Control
and Hospital Epidemiology, 1995, 16:577-81.
29
El Hijyeni
T.C. Sağlık Bakanlığı - “Türkiye El Yıkama Araştırması – 2012”
30
31
32
33
34
35
36
37
38
Antibakteriyel Sabun ve El
Dezenfektanlarının Kullanımı

Triclosan ve triclocarban

Triclosan
 Bakteriyel içeriği azaltmak, bakteriyel bulaşı önlemek
için 1960 yılından beri kullanılan bir ürün
 Giysilerde, mutfak aletlerinde, oyuncaklarda
 Antibakteriyel sabun, vücut, şampuanı, diş macunu ve
bazı kozmetik ürünlerde yer almakta
39
Antibakteriyel Sabun ve El
Dezenfektanlarının Kullanımı
Triclosan




MRSA infeksiyonlarının azalmasına neden
olmakta
Ancak triclosan içeren antibakteriyel sabunlarla
triclosan içermeyenler karşılaştırıldığında deride
fayda sağlamadığı görülmüştür
Stafilokok ve Psödomanas bakterilerinde
antibiyotik direnci gelişimi gösterilmiş
E.Coli bakterisinde Fab1 gen mutasyonu
saptanmış
40
Antibakteriyel Sabun ve El
Dezenfektanlarının Kullanımı

1999 yılında ABD’de yapılan bir çalışmada
Uzun süreli antibakteriyel sabun kullanımının
 güneş ışığı ile maruziyet sonrası
 serbest radikal oluşumuna neden olup,

 melanosit hasarı ile melanoma gelişimine yol açtığı
hipotezi ortaya atılmış
41
Antibakteriyel Sabun ve El
Dezenfektanlarının Kullanımı
1980-2006 yılları arası yapılan 27 çalışma
incelenmiş
 triclosan içeren antibakteriyel sabunlarla
diğer sabunlar arasında enfeksiyon
hastalıkları semptomlarını önleme ve ellerde
bakteri sayısını azaltma bakımından fark
olmadığı
 Ayrıca benzer şekilde triclosanın bakterilerde
antibiyotik direnci oluşturduğu görülmüş

42
Sonuç

El hijyeni bulaşıcı hastalıkları önlemede en
etkili ve en önemli yollardan birisidir

Özellikle sağlık, gıda, hizmet sektörü gibi
alanlarda çalışanlarda el hijyeni ve
dezenfeksiyonu toplum sağlığının korunması
için vazgeçilmez uygulamalardır

Toplumsal yaşamda da el yıkama gerekli ve
önemli bir uygulama
43
Sonuç
Ancak

Antibakteriyel sabunların ve el
dezenfektanlarının toplumda yaygın
kullanımındaki yarar ve zarar dengesi
açısından tartışmalıyız
44
Sonuç
Ürünlerin etkisini belirleyen faktörler
 Ürünlerin kalitesi
 Saklama koşulları
 Kullanma koşulları
 Kullanım teknikleri
Bu koşullar antibakteriyel sabun ve el
dezenfektanlarından beklenen etkinin
sağlanamamasına neden olabilmektedir
45
Sonuç

Topluma




doğru zamanda
doğru süre ile
doğru teknik ile
doğru ürünlerle (su ve sabun)

El yıkama alışkanlığı kazandırılmalı

Kullanılan ürünlerin hijyen, saklanma
koşulları, kullanım ilkeleri üzerinde durulmalı
46
Teşekkür Ederim…
47