Yeraltı Madenlerinde Nakliyat

Yeraltı Madenlerinde Nakliyat
- Ayaktan taban yoluna nakliyat (0o – 40o)
- Taban yolundan ana nakliyat galerisine nakliyat (0o – 10o)
- Katlar arası nakliyat (40o – 90o)
- Ana nakliyat galerisinden yeryüzüne nakliyat (0o – 90o)
Ayaktan taban yoluna nakliyat (0o – 40o)
• Zincirli konveyör (AFC = armoured flexible conveyor)
• Sabit oluk
• Dolgu veya taban taşı üzerinden kaydırarak
Taban yolundan ana nakliyat galerisine
nakliyat (0o – 10o)
• Bantlı konveyör
• Sallantılı oluk
Katlar arası nakliyat
• Helezoni oluk
• Nakliye bacaları
• Platformlu sistemler
• Kör kuyu
(40o – 90o)
Ana nakliyat galerisinden yeryüzüne
nakliyat (0o – 90o)
• Yatay galeri (vagon veya bantlı konveyör)
• Desandre (vinç veya bantlı konveyör )
• Kuyu (dik veya eğik kuyuda kafes veya skip ile taşıma)
• Rampa (eğimli yolda kamyon ile taşıma)
Bant Nakliyatı
Bant ile eğim yukarı nakliyat maksimum 18o eğimde gerçekleşebileceğinden,
bu eğimde bir desandrenin açılması gerekir. Desandre, yeryüzü ile (+810)
cevherin üretileceği taban kotu (+380) arasında sürülmelidir. +380 kotunun
üzerindeki katlardan üretilen cevher taban kotuna indirilip burada kırıldıktan
sonra bantlı konveyör üzerine beslenecektir.
Nakliyatta katedilecek kot farkı 810 – 380 = 430 m
sin 18o = 430/x  x = 1391.5 m (bandın yeryüzünde diğer bir nakliyat
ekipmanına kadar kısa bir mesafe devam edeceği kabuluyle toplam bant
uzunluğu 1400 m alınabilir.)
Yıllık üretim (dolayısıyla nakliyat) kapasitesi = 528.150 t/a
Yıllık çalışma süresi 280 gün/yıl * 2 vardiya/gün * 7 saat/vardiya (efektif) = 3920
saat olacağına göre saatlik nakliyat kapasitesi; 528.150 / 3920 = 134.7 t/h
olacaktır.
Cevherin yerinden kazıldıktan ve kırıldıktan sonra % 35 kabaracağı varsayılırsa
yığın yoğunluğu 4.2 t/m3 / 1.35 = 3.1 t/m3 olur.
Buradan gerekli nakliyat debisi 134.7 t/h / 3.1 t/m3 = 43.5 m3/h olur.
Yan rulo eğimleri 20o olan üçlü üst rulo takımı, bant üzerindeki malzeme şev
açısı 10o, bant hızı 0.9 m/sn alındığında, efektif malzeme yığını genişliği;
V = b22 (245 + 840 tgφ) f2 v (m3 gevşek/h)
Bant eğimi
f2 faktörü
0o-10o 12o
1
0.97
16o 20o
0.92 0.85
Buradan doğru orantı kurarak 18o için f2 faktörü 0.885 bulunur.
43.5 m3/h = b22 (245 + 840 tg10o) 0.885 x 0.9
b2 = (43.5 / 313.11)1/2 b2 = 0.38 m
B < 2000 mm olan bantlarda b2 = 0.9 b1 – 0.05 (m) olduğundan;
b1 = (b2 + 0.05) / 0.9  b1 = 0.48 ≈ 0.50 m bant genişliği
Tahrik tamburu genişliği B < 1000 mm için bT = b1 + 50 (mm)
Dolayısıyla bT = 55 cm bulunur.
Dokuma karkaslı bant kullanılacağını varsayarsak tabaka sayısı şöyle bulunur;
b1 (mm)
Tabaka sayısı (z)
300 - 400
3-4
500 - 600
4-5
700 - 800
4-6
900
4-7
1000 - 1200
4-9
Bu tablodan 500 mm bant genişliği için yüksek güvenlik katsayısıyla tabaka
sayısı 5 alınır. Tahrik tamburu çapı tabaka sayısına bağlı olarak şöyle bulunur;
DT = (125 ~ 190) z (mm) Buradan tahrik tamburu çapı 95 cm bulunur. Bant
üzerindeki gerilme dağılımının uygunluğu nedeniyle baştan tek tahrik kabul
edildiğinde, tahrik tamburu desandre ağzında, yani yeryüzünde yer alacak,
desandre dibinde ise geri dönüş tamburu olacaktır. Geri dönüş tamburu çapı
olarak tahrik tamburunun % 80’i alınırsa DGD = 76 cm olur.
Rulo seçimi için aşağıdaki tablodan yararlanılır:
Bant eni
(mm)
Rulo çapı
(mm)
Dönüş makarası
Üçlü grup
İkili grup
Uzunluk
(mm)
Ağırlık
(kg)
Uzunluk
(mm)
Ağırlık (kg)
Uzunluk
(mm)
Ağırlık (kg)
300
99
100
125
125
6.1
7.0
380
380
4.6
5.8
200
200
5.0
6.5
400
89
108
160
160
8.3
8.4
500
500
5.4
6.7
250
250
6.0
7.6
500
99
108
200
200
7.5
9.8
600
600
6.4
7.8
315
315
7.2
9.2
650
89
108
113
250
250
250
9.0
11.4
15.8
750
750
750
8.0
9.6
12.7
800
108
133
315
315
13.8
18.6
950
950
12.0
16.0
1000
133
315
21.6
1150
19.0
1200
133
465
25.4
1400
23.0
1400
133
530
28.3
1600
26.0
Rulolar arası mesafe için de aşağıdaki tablodan yararlanılır.
Rulo
cinsi
Taşıyıcı
rulo
Dönüş
rulosu
Taşınan
malzemenin
yoğunluğu
(kg/m3)
500
600
800
900
1000
1200
1500
800
1.5
1.4
1.3
1.2
1.1
1.1
1.1
1200
1.4
1.3
1.2
1.2
1.1
1.1
1.0
1600
1.3
1.2
1.2
1.0
0.9
0.9
0.9
2400
1.2
1.2
1.1
0.9
0.9
0.9
0.8
2800
1.1
1.1
1.0
0.9
0.9
0.8
0.8
3200
1.0
1.0
0.9
0.9
0.8
0.8
0.7
Her cins
3
3
3
3
3
3
3
Bant genişliği (mm)
Bu tablolardan 500 mm bant genişliği için üst rulo L=200 mm, d=108 mm, q=9,8
kg, alt rulo L=600 mm, d=108 mm, q=7,8 kg bulunur. Ayrıca 3,1 t/m3 yığın
yoğunluğu için üst rulolar arası mesafe 1,05 m, alt rulolar arası mesafe de 3 m
seçilir.
Üst rulo birim ağırlığı  9,8 kg / 1,05 m = 9,33 kg/m
Alt rulo birim ağırlığı  7,8 kg / 3 m
= 2,6 kg/m
11,93 kg/m
Motor gücü hesabı (harekete geçecek bant için)
P2=PW PH+PB
P2=μ’(GF+GB)cosα
GF=0.9γFL
GB=qL
GB’=0.9GB b=0.4 m/sn2
GFsinα+(GF+GB’)b/g
P2= 0.1 (0.9x3.1x0.0208x1400 + 11.93x1400) cos18o + 81.25xsin18o + (81.25 +
15031.8)0.4/9.81
P2=2237,5 kg
N2=P2V/102η 2237,5x0,9/102x0,85= 23,22 ≈ 25 kW
Hareketli bant için;
P1=PW PH  μ(GF+GB)cosα+GFsinα 
0,05(81,25+16702)cos18o+81,25sin18o
P1= 823,2 kg
N1=P1v/102η  823,2 x 0,9 /102x0,85 = 8,55 ≈ 10 kW
Bant üzerindeki malzeme kesit alanları (m2)
İki üst rulolu bant
Bant eni
(m)
Üç üst rulolu bant
Düz bant
15o
20o
20o
30o
0,5
0,0106
0,02
0,0222
0,0208
0,0242
0,65
0,0192
0,0358
0,0397
0,0375
0,0433
0,8
0,0300
0,0586
0,0686
1,0
0,0481
0,0944
0,1106
1,2
0,0708
0,1383
0,1625
1,4
0,0975
0,1911
0,2244
1,6
0,1292
0,2522
0,2972
1,8
0,1644
0,3222
2,0
0,2042
0,4014
2,25
Beş üst rulolu bant
45o
60o
0,3778
0,4000
0,4389
0,4694
0,5056
0,5472
0,2594
0,5972
0,6556
0,7000
2,5
0,3222
0,7417
0,7917
0,8778
2,75
0,3883
0,8917
0,9528
1,0778
3,0
0,4675
1,0750
1,1611
1,2778
Desandrede vinç nakliyatı
Vincin içinde çalışacağı desandrenin bantta olduğu gibi +810 ile +380 kotları
arasında açılacağı, desandre eğiminin 25o, vincin dolu çıkış hızının 2 m/sn, boş
iniş hızının ise 3.1 m/sn olacağı varsayımlarıyla;
Desandre uzunluğu = 430 / sin25o = 1017.5 m + 12.5 m yeryüzünde ≈ 1030 m
Nakliyat kapasitesi : 134,7 t/h
Döngü süresi  t = vagoneti doldurma (kancalama)+dolu çıkış+vagoneti
boşaltma (kancalama)+boş iniş = 30 sn + 515 sn + 30 sn + 332 sn =
907 sn/sefer
3600 sn / 907 sn = 3,97 ≈ 4 sefer/saat
134,7 t/h / 4 sefer/saat = 33,675 t/sefer cevher taşıması gerekir.
Vagonet hacmi : 1000 litre
Vagonet boş ağırlığı (Wb) : 720 kg
Vagonet başına cevher ağırlığı (Wt) : 1700 kg
33675 kg/sefer / 1700 kg/vagonet = 19,8 ≈ 20 vagonet/sefer
Burada saptanması gereken en önemli iki parametre halat çapı ve vinç tahrik
gücüdür.
Toplam statik yük  ΣW= ΣWb+ ΣWt= 20x1700+20x720 = 48400 kg
Hareket yönündeki bileşen Wx= Wsinα= 48400xsin250 = 20454,7 kg
Harekete dik yöndeki bileşen  Wy= Wcosα= 48400xcos250 = 43865,3 kg
Vagonetin traksiyon katsayısı  T=10 kg/ton alındığında, sürtünme kuvveti ;
Fs=TWy=10 kg/tx 43,8653 t = 438,7 kg
Halata gelen toplam kuvvet; ΣF=Wx+Fs= 20454,7 + 438,7 = 20893,4 kg
Halat kırılmasında (kopmasında) emniyet faktörü n=5 alındığında halat kopma
yükü; Fkırılma=nF=5x 20893,4 = 104467 kg
Halat çapı hesabı;
n(F+(0,0056d2L))g/1000=0,85d25(20893.4+(0,0056d2x1030))9,81/1000=0,85d2
d=42,5 mm (eğer piyasada üretimi yoksa bir üst çap alınır).
Tambur seçimi;
Tambur çapı / Halat çapı = 100 ~115  4,5 m çaplı tambur yeterlidir.
Halat uzunluğu  1030 m + tambur üzerinde 4 ölü sarım (56,55 m)=1086,55 m
Tambur üzerinde halat sarım sayısı  z = L / πD  1086,55 /π4,5 ≈ 77 sarım
Halat tambur üzerine sarılırken bir sarımın işgal edeceği genişlik 1,05xhalat
çapı olarak hesaplanır.
1,05x77x42,5 = 3436 mm ≈ 3,5 m tambur genişliği (genişlik çok fazla çıksaydı
tambur üzerine katlı sarım yapmak gerekirdi.)
Motor gücü hesabı;
F=halata gelen toplam yük ; q=halatın birim ağırlığı ; L=desandre uzunluğu ;
μ=halat ile yol üzerindeki küçük makaralar arasındaki sürtünme katsayısı ise;
ΣF=F+qLsinα+qLcosαμ= 20893,4+6,24x1030xsin25o+6,24x1030xcos25ox0,3
ΣF= 25357 kg
N=ΣFv/102η = 25357x2/102x0,8 = 621,5 ≈ 625 kW
Düşey kuyu nakliyatı
Düşey ihraç derinliği = 430+5+5=440 m (skibi yeraltında doldurabilmek için
taban kotunun 5 m altına, boşaltmak için yeryüzünde yüzey kotunun 5 m
üzerine kadar ihraç yapılacağı kabuluyle)
Kuyuda karşılıklı iki skip değil de tek skip çalıştığını varsayalım ;
134.7 t/saat / 7 t/skip = 19.2 ≈ 20 sefer/saat
3600/40=90sn/bir çıkış veya iniş
Vmax=7 m/sn olsun; tamburlu ihraç sistemleri için izin verilen maksimum ivme
amax=0,915 m/sn2’dir.
thızlanma= tyavaşlama=10 sn olursa;
a = v / t = 7/10=0,7 m/sn2 (sınır dahilindedir)
Hızlanma+yavaşlama sırasında alınan yol  S=at2/2=0,7x102/2=35x2=70 m
Sabit hızla gidilen yol ve süre = 440 – 70 = 370 m / 7 m/sn ≈ 53 sn
Skip toplam döngü süresi = Skibin doldurulması + hızlanma + sabit hızla gidiş +
yavaşlama + skibin boşaltılması = (1 sn + 1 sn/t) + 10 sn + 53 sn + 10 sn +
(1 sn + 1 sn/t) = 85 sn (yukarıda bulunan bir sefer için gerekli süreye uygun,
kaldı ki boş dönüş daha da kısa sürecek (73 sn))
Motor gücü = hız x g x yük / verim (kafes nakliyatında % 50, skipte % 60 alınır)
= 7 x 9,81 x (7 + 1 ton (ölü ağırlık)) / 0,6 = 915 kW
Halat ve tambur hesabı vinçteki gibidir.
Kamyon ile nakliyat
Yeraltından yeryüzüne kamyon ile nakliyat ancak sabit eğimli bir helezoni
rampa ile mümkün olabilir. Bu amaçla açılan rampaların eğimi genelde % 10’u
aşmaz (~ 5,7o). Diğer yöntemlere göre kamyonla taşımanın avantajları, esneklik
ve rampanın henüz işletmenin başında cevherin taban kotuna kadar
açılmasının gerekmemesidir (yatırım maliyeti !).
Kamyon kasa kapasitesi = 30 t
Kamyon manevra süresi = 55 sn
Kamyon boşaltma süresi = 60 sn
Kamyon dolu gidiş hızı = 12 km/saat (rampa yukarı)
Kamyon boş dönüş hızı = 25 km/saat (rampa aşağı)
Rampa uzunluğu = (820-500) x %10 = 3200 m
Kamyon döngü süresi = 55 sn (manevra) + 680 sn (doldurma) + 960 sn (dolu
gidiş) + 60 sn (boşaltma) + 461 sn (boş dönüş) = 2216 sn
Kamyon saatlik kapasitesi ;
Qk = 3600 x Kasa kapasitesi x İş yeri verimi x Makine verimi / Döngü süresi
Qk = 3600 x 30 x 0,75 x 0,8 / 2216 = 29.25 t/saat
Bir kamyonun yıllık iş miktarı = 29.25 ton/saat x 14 saat/gün x 280 gün/yıl =
114660 ton/yıl
Gerekli kamyon sayısı = 528150 t/yıl / 114660 t/yıl = 4.6 + %20 yedek ≈ 6
Bu hesaplamanın cevher üretim kotu değiştikçe (yani nakliyat mesafesi arttıça)
yeniden yapılması gerekir. Böylece +380 kotunda gerekli kamyon sayısı 7 olarak
bulunur.
Rampa genişliği sadece bir kamyonun geçişine izin verecek boyutlarda olur (rampa
açma ve duraylı olarak tutma maliyetleri !). Rampa boyunca belli aralıklarla, yukarı
çıkan ve aşağıya inen iki kamyon karşılaştığında boş kamyonun dolu kamyona
geçiş hakkı sağlayabileceği ceplerin yapılması gerekir. Bu cepler genelde her 100
metre rampa uzunluğunda bir cep olacak şekilde açılır. Ayrıca rampa boyunca boş
kamyonun zamanında cebe girmesini sağlayacak sinyalizasyon sisteminin de
olması gerekir.
Boş kamyonun dolu kamyonun geçmesini beklerken geçen süre döngü süresini
artıracaktır. Bu süre kamyon sayısı hesabında eklenen % 20’lik fazlalık
tarafından karşılanır.
The transport of ore, waste rock and back-fill on level and steep ramps
Taşıma kapasitesi
Araç ağırlığı
Silme kasa hacmi
Yığma kasa hacmi
Uzunluk
Genişlik
Maks. boşaltma açısı
18 t
Dönme yarıçapı
3910 mm (iç)
17 t
6500 mm (dış)
8,0 m3
Motor gücü
236 HP
9,3 m3
Şanzıman
4 hızlı otoma.
7670 mm
Hidrolik deposu
212 lt
2285 mm
Yakıt deposu
227 lt
65o
Boşaltma sırasında gerekli yükseklik 3910 mm