Evkaf-1 Hümayun
Nezaretinin
Kuruluş Tarihi
ve
Nazırlarının Hal Tercümeleri
( 0
Sadeleştirerek Nesre
İbn'ül-emin Mahmut K E M A L Hüseyin H Ü S A M E T D İ N
K
üslüman Vakıfları ve bu yolla tesis edilen
hayrat binaların, ilmî yönleri ve tarihleri
ne aıi Dır kitap hazırlamak üzere, Evkâf-ı Hümayun
Na/ın'mn başkanlığında, bazı kişilerden oluşan
ıııut K E M A L Bey ile Tarihce-i Nezaret Komisyonu
bnusından sonra üyeleri arasında Vakfın tarihi,
Ahkâm-i Evkâf, Vakıf yoluyla tesis edilen binalar.
Nezaretin kuruluşu ve Nazırların hâl tercümeleri
nin hazırlanması konularında görev bölümü yap
mıştır. Evkâf-ı Hümayun Nezareti'nin tarihçesi ve
^4ezaretin kuKriuşundan itibaren Nazır olarak
görev yapan kişilerin hâl tercümelerinin hazırlan
ması görevi. Hâl Tercümesi Encümeni'ne veril
miştir.
Hâl Tercümesi Encümeni'ne başkanlık eden
Vakıf İslâm Eserieri Müzesi İdare Meclisi üyesi
ve Vilâyet özel Kalem Müdürü İbn'ül-Emin Mahbir komisyon kurulmuştur. Komisyon, ilk topüyelerinden. Vakıf kayıtları arapça mütercimi
Hüseyin H Ü S A M E T D İ N Efendi tarafından hazır
lanan kitap, (Allah'ın yardımı ile) tab' ve neşredilmiştir.c)
Hayır dileyerek, Allah'ın Yüce adıyla baş
larım.
İnsanlığı yüksek ahlâka ve hakiki medeniyete
davet eden İslâm Dini, kişilerin Hakka ve topluma
karşı, ferdî ve içtima! vazifesi bulunduğunu gös
termiştir.
Hazırlayan
Nazif Ö Z T Ü R K
"İyilik ve takvada yardımlaşınız" (Kur'ân-ı
Kerim 5,2) Ayet-i Kerime'si ile toplumu görevlerin
en yücesine sevkeden İslâmiyet, sosyal dayanış
mayı, güzel ahlâkın bir parçası saymış, imkânı
olanları, dünya ve ahiret saadetini sağlayacak
(')
Metin
içerisinde
de anlatıldığı
tarihi, kurutuşu, mevzuatı
len
hayratın
lamak
bilimsel yönlen
üzere
komisyon
Evkaf
Hazırlanacak
kitabın
"Nezâretin
malarını
edi
hazır
altında bir
gems
kapsamlı
olması
alt
komisyonlardan
ve
"Nazırların
Kurulusu"
HAl
görevli k o m i s y o n
çalış
bitirmiştir.
"Evkâf-ı
harflere
Hâl
bölümler
halinde
fadesine
sunmaya
"Evkâf-ı
Teşkilâtı
çevirip
Hümayun
Nâzırlann
ısmı,
başkanlığı
verilen
hazırlamakla
Bugünkü
ve
Vakıfların
ile ilgili bir k i t a p
Nâzın'nın
d a , görev
Tercumelerr'nı
de
91Bİ,
y o l u y l a tesis
kurulmuştur.
amaçıanmışsa
sadece,
ve vakıf
"Vakıflar
Nezâreti'nın
Tercümeleri"
yayınlayarak
Hümayun
buişenzadebaşi.
H.1335/M.1919'da
altında,
okuyucuların
kitabın
Tarihçe-ı
Ahvâli"dır.
islâmıye
neşredilmiştir.
isti
orijinal
Nezârelı'nin
Terâcim-ı
Evkafı
Tarihi
baslığı
çalıştığımız
ve Nuzzarın
Oergisı"n-
Kuruluş
istan-
Matbaası'nda
Kitabın
tamamı,
251 + V sayfadan ibarettir.
Kitabın
lesnııs
sadeıeştırıimesınde,
terkıplen
ye ö z e n
ilgili
yeretme
gösterilmiştir.
Osmanlıca
uc
vakıfla
ve d i p n o t l a r ı a y n e n m u h a f a z a
dilin
lerı
seçilerek
den
Bir tanesi
ortadadır.
ikazlarını
ç o k lyı bilindiği
hazırlanan
ile i f â d e
Bu
konuda,
metinleri,
etmeye
sadece
çalışmanın
okuyucuların
gibi,
kelime,
bu
diller
zorluğu
hosgoru
ve
bekliyoruz.
Vakıflar
nın
Dergilerde
lik
olmadığı
olacaktır
uzmanlarınca
( T u r k c e , A r a p ç a , Farsça) e n ağırlıklı
Genel
MüdiHluğü'nce
neşredilmesi
takdirde
(N.O.).
3-5
kitabın
tamamı
plânlanmıştır.
Bir
sayıda
bitirilmiş
kitap
aksi
90
NAZİF ÖZTORK
o b n böyle, kujtsal bir vazife ile yükümlü tutmuş-
Şam'da Emeviyye Camiini inşa ettirmiş ve bu
camiin giderlerini karşılamak üzere, "vakf-ı irsadi"
Müslüman toplumlarda, sosyal dayanışmayı
olarak köy ve arazi vakfetmiştirc s >.
sağtoyan dinî kurallardan biri " V a k ı f t ı r . Vakfın
Velki bir Abdulmelik tarafından vakfedilen
nasıl tesb edilip, kiare edileceği, "islâm Huku-
camii ve bu camiin gklerlerini karşılamak üzere
ku"nda geniş bir şekilde anlatılmıştır.
vakıflaştırılan köy ve araziyi idare etmek üzere,
Vakıf lügatta, birşeyi daima durdurmak(i),
H.88/M.706 senesinde ilk defa " N â z ı r " olarak
hukuken bir malı miMkiyetten çıkararak, gelirini
tayin
belirli kurallaria, sürekli bir hayır yoluna tahsis
el-Kureyşi'dir(g).
edip saklamaktır(2). Vakıf yapan kimseye "vâkıf",
vjdcfedilen mala " m e v k u f , tahsis edilen gayeye de
"mevkufun aleyh" denir.
Efendimiz, ilk dört halife ve
(sjn.)
diğer ashabın ileri gelenleri (ra.) tarafından fiili
H.133/M.7S0
senesinde,
Abbasi
Vakid
Hükümeti
Komutanı Abdullah bin A l i , sözkonusu Camii,
M.1517'de Yavuz Sultan Selim Cami'e büyük ilgi
ve saygı göstererek
"İnsanların
en hayırlısı, d i - '
"Omeyye C a m i i " ile ilgili
meşhur vakfiyesini tanzim ettirmiştin l o ) .
uygulaması başlatılan o ) bir sünnet olmuştur.
Müslümanlar,
şahıs, Emevi tabiyetinden
Emevilere rağmen 70 gün ahır yapmıştır. H.923/
Vakıf, hayıî ve malî bir ibadettir. Bu neden
le. Peygamber
edilen
İslâm âleminde ilk defa medrese bina eden
Türk
Emirlerinden Nisabur Hakimi Emir Nasr
ğer insanlara faydalı olandır" hükmüne muha
bm Sebuk Tekin'dir. Bu zat H.420/M.1029 tari-
tap olmak
hinde(ii)
larak
için, her vesileyle bu sünnete sarı
İslâm Medeniyeti'ni
den dile
dolaşan
yükseltmişler ve dil
bu güzel davranışlarını son-
suzlaşdrmışlardır.
Nisibur'da ilk defa Nâsırriye Medre
sesini inşa ettirmiş ve bu medresenin giderlerini
karşılamak üzere çok miktarda emlâki
vakfet-
miştirdz).
Allah'a bağlı ve iyilik sever insanların tesb
ettiği vakıflarla, sayılan çoğalan müslüman vakıf
1.
Kamus
larının verimli ve iyi bir şekilde yönetilmesi mü
2.
Fıkıh kitaplarından Bedayi'
him dinî konular arasında yer almıştır. Bu bakım
3.
Fıkıh kitaplarından Bedayi'
dan, vakıfların yöneticilerine "Nâzır" denmiştir.
4.
İ $ b a h ve Nezair^i V a k f i y e
5.
H z . Ömer ( r . a j ı n kendi vakfma nâzırlık yaptığı
" B e d a y i ' 'Me k a y ı t l ı d ı r , i l k ne$redilen k i t a p l a r d a
z i k r e d i l d i ğ i üzere 'Asr-ı i s l â m " d a i l k defa arazi
vakfeden kişi H z . Ömer (r.a.)dır. Hicretin 1 3 /
M . 6 3 4 Onca senesinde H a l i f e o l m u ş . H . 2 3 / M . 6 4 3
senesinde 6 3 yaşında şehit o l m u ş t u r .
6.
" F e d e k " bahçesi, Medine-i Miinevvere'de, R a v z a - i
m u d a h h a r e civarında i d i . B u . P e y g a m b e r (s.a.)
sadakasını, H z . E b u B e k r v e Ö m e r E f e n d i l e r i m i z
( r j . ) gOzel b i r ş e k i M e m u h a f a z a e t m i ş l e r v e y ı l l ı k
gelirini muhtaçlara d a ğ ı t m ı ş l a r d ı r . "t}evlet-i B e n i
O m e y y e " devrinde Mervan b i n H a k e m e v l â d ı P e y
gamberimizin (s.a.) v a k f ı n ı m ü l k i y e t i n e geçirereR
mirasına k a t m ı ş t ı r . " C a m i ' u d - O ü v e l ' '
7.
" I k d ' ü l - C a m â n " d a k a y d e d i l d i ğ i üzere, H z . E b u
B e k r - i S ı d d i k ( r j . ) H . 1 1 / M . 6 3 2 senesinde h a l i f e
o l m u ş , H . 1 3 / M . 6 3 4 senesinde vefat e t m i ş t i r .
8.
Ikd'OI-COmân'da b u c a m i i n i n o t u r d u ğ u a l a n ı n
genişliği, binanın ö z e l l i k l e r i v e y a p ı l m a s ı i ç i n h a r
canan paranın m i k t a r ı h a k k ı n d a geniş bilgi v a r d ı r .
C a m i , Müslüman H ü k ü m d a r l a r t a r a f ı n d a n sürekli
t a m i r e d i l m i ş t i r . H . 1 3 1 3 / M . 1 8 9 5 senesi b a ş l a r ı n d a
y a n m ı ş , fakat bilâhare y e n i d e n restore e d i l m i ş t i r .
9.
I k d ' ü l - C ü m â n ' d a zikreditdiği üzere, V a k i d e l - K u r e y ş i .
bu C a m i i Ş e r i f i n bina e m i n i ve inşaatın b i t i m i n d e n
sonra d a n â z ı n olarak görev y a p m ı ş t ı r . H i ş a m b i n
A b d ü l m e l i k devrinde, H . 1 2 1 / M . 7 3 8 t a r i h i n d e vefat
etmiştir.
10.
Y a v u z S u l t a n S e l i m ' i n vakfiyesi,' t a m metin T ü r k ç e ye çevrilerek yayınlanmıştır. Y e n i d e n neşrinde
fayda görmediğimiz için, tercüme etmedik ( N . ö . ) A T E S i b r a h i m . V a k ı f l a r Dergisi, C . X I I . s . 4 1 - 9 0 1978.
11.
Medrese-i
miştir.
1?.
B u vakıâ, Taceddin Abdulvehhâb Sebki'nin " T a b a kât'ül-fukaha"smda zikredilmiştir. "Cami'ud-DUvel"de b e y a n o l u n d u ğ u üzere, " N a s r bin S e b u k t e k i n " ,
biraderi S u l t a n Mahmut b i n S e b u k t e k i n t a r a f ı n d a n
H.389/M.998'de
Nişâbur'a hakim olarak a t a n d ı .
H . 4 2 1 / M . 1 0 3 0 tarihinden sonra vefat e t t i .
Lüğatta nazır, bir şeye dikkatle bakıp tetkik
etmek, gerekli tedbirieri almak; hukuken birşey
üzerinde velâyet
yoluyla hukuku tasarruflarda
bulunarak, o işi en iyi bir şekilde yönetmektir.
Buna "Nezâret" de denir.
İslâm Hukuku lisanında "Nezâret" iki kısım
dır. Birisi "Nezâret-i amme"dir. B u , halkın önemli
işlerini düzene sokmaya, hükümleri icra etmeye
ve kazai
karariarı
uygulamaya yetkili
kişilere
yani Devlet Başkanına ait bir haktır.
Diğeri "Nezâren" hassa"dır. öksüz çocukların
mallarını ve müslümanlara ait vakıfların işlerini,
belirli kurallara göre yürütme görevi verilen kimse
lerin yapmış'olduğu işlerdir.
Bundan dolayı, bir veya birden çok vakfı
idare eden mütevellilere "Nâzır" denmiştir(4).
Daha sonra Hükümdariar tarafından bir vakfı
idare
etmeye
memur
edilen Nâzır'lara
"müta-
velli-i vakıf" denmiş, nâzır genel mânâda kullanıl
maya
başlanmıştır.
mütevellilerin
Böylece
dummunu
"Nâzır"
ifadesi,
ve müslümanlara ait
vakıfların genel yönetimlerini denetleyen kişilere
verilen isim olmuştur.
Vakıf
yapanlardan
kendi vakfına
ilk defa
bizzat nezâret eden kişi, Hz. Ömer (r.a)dır(5).
Hz.
Muhammed
leri " F e d e k " ( 6 )
( s a . ) Efendimizin
vakfettik
bahçesine, genel olarak nezaret
edenlerin ilki de, Hz. Ebu Bekir ( r a . ) d ı r ( 7 ) .
H.88/M.7()6 senesinde Velld bin Abdulmelik
Nizamiye,
H.4S8/M.loe5'de
inşa
edil
E V K A F I HÜMAYUN NEZARETİNİN
Çeşitli
ülkelerde,
müslümanlar
tarafından
Sadr-ı Ali nezâreti, Sadr-ı A'zamların nezâre
hükümetler kuruldukça, vakıf yoluyla tesis edilen
tine şart
hayır müesseseleri
demektir.
ve medreselerin sayısı
çoğal
mıştır. B u vakıfların nâzırlığı, âlimlerden birisine
verilmeye,
nazırların
denetlenmesi
de şer'i hâ
kimler tarafından yapılmaya başlanmıştır.
H.648/M.1250'de
karrâbin
Mısır'da
et Türkmâni"nin
kurulan
Türk Hükümeti zamanında dört mezhepten birer
ve
sonra
"Nâzır'ul-Ahkâm'üş-Şer'iyye"
adiyk; umumi bir nâzır tâyin edilmiş ve bütün
vakıfların
nezareti
verilmiştir.
B u "Nâzır-ul-Ahkâm"ın
sadece
hükümet
bu
kimselerin
merkezi
olan
Sadrn Ali mensupları tarafından tanzim edi
iş
hacmi
genişlemiştir.
Kütub"
olan
13.
Dort
mezhebden
merkez
Teracumü
edilmiş
cim
lerine de birer " N â z ı r ' u l - A h k â m " U y i n
Ahvâli",
Emeviyye
dan
Celâletdin
Evkaf
es-Seyyid
Şerif
rer'il
genişlemesinden
de
16.
vefat
etti.
"Kuyudu
ve zaviye
M. 1358'de
vakıflarının
Veziriik
Paşa'ya vermiştir.
görevinde
bulunan
17.
vakıflar
müfettişi"
ve nâzıHann
tâyin
denetimi,
tarafından yapılmıştırt ı s >.
18.
teftişe
"Sınan
19.
bağlı
ısmı,
Sınan'ıl-I^ılle"
Muslıhıddin
imzası
ve tescil
eden
Ramazan
Fatih'in
İlk
Mahmut
defa
Pasa,
neslen
azledildi.
bakmış-
tır(19).
H.855/M.145Tde tahta
"Oaıreı
tan-ı
İlen
Deryalığa
gelen
ishak
vezır-ı
Mehmet İsunbul'da bina ve tesis ettiği vakıfların
İshak Paşa{2i)'ya vermiştir. Böylece "Sadri Ali
nezâreti" bu urihten itibaren başlamıştır.
elbin
Paşa"
vakfiyelerde,
atandı.
âzam
Osma
yazmıştır.
Alı
defterlerinde
payitaht
Hümayun
hırvattır.
yapıldıktan
Nâzın"
Müslüman
eğitilerek
getirildi
olan
olduktan
H.8S7/
ve
H.872/
H.873/M. 1468'de
ise K a p -
H.878/M. 1473'de
olduruldu.
ilk v e z i n
âzam
Paşa'dır.
Amasya'lı
Bey'ın
bin eş-
Devâtdâr
oğludur.
11
oldu.
(Eczacı)
İstanbul'un
ıncı
vezir,
Paşazade
fethinde
vezir,
H.872/M.1467'0e
H.876/M. 147rde
azledildi, i n o -
goı'de emekli olarak o t u ı m a k t a iken H . 8 9 3 / M . 1487'de vefat
nezâretini, H.868/M.1463'de Vezir-i A'zam Mah
mut Paşa(20)'ya, H.872/M.1467'de Vezir-i A'zam
Sınan
Muhammed
Azamiığa
H.870/M.1465'de
Fatih Sultan
Yusuf
bin el-Hac Mec-
vezirlerdendi. Kölelerden
Pasa
ibrahim
çıkan
Musa
Humayun"da
olan kışı M a h m u t
21.
vakfiyesin
ve " e t - D ı n
Sadr-ı
"Evkâf-ı
M.1467'de
bu kişi
ve
"ei-Vezır'uı-Kebır,
istanbul
Vezır-ı
nezâretine
bil-
tetkik
"Hakım'ul-Hukkâm'ıl
ve
üzere,
M.1453'de
umumi
Vakfiyeleri
Cemaleddın
Efendi
vakfiyesinde
olduğu
sonra.
Mevlâna Cemaletdin Muhammed tayin edilmiş ve
illerin
"el-Mufettış
görülmektedir.
n i y e " unvanını tasdik yerine
ünvanı ile
şehirlerin
diğer
K e m a l D a n ı ş m e n d ı v a k f i y e s i n i H . 8 2 1 / M . 1 4 1 8 ' d e tas
Seyh
bakmak
Devleti'nin
büyük
geçmektedir.
sonra
vakıfların
şahsiyet
Vakfiyelerin
I. S u l t a n B a y e z i d d e v r i n d e t a s d i k e d i l e n
dik
20.
gibi
alâ ısmıhuS-Şerıf
bütün
üzere, "Hâkim-ül-Hükkâm'il-Osmaniye"
ve ed-Oü-
H.742/M.1314'meşhur
olarak
unvaniyle.
İsa el-Galıb
beyan
nâzırlığına
olan
H/luhammed'iı
bulunmayan
memur
Çelebi Sultan Mehmet l'in, salUnatı döneminde,
hâkim"lerin
zamanında
Osmanlı
Bursa
Paşa"nm
bu müfettişlerin
H.816/M.1413'de U h u çıkan Fatih'in babası
"Şer'i
yüksek,
30
açan
etmişlerdir.
olarak
edilmiş,
bu müfettişler
üzere
ve
meşhur
bin
üzere,
itibaren
kendilerine
duddın
Böylece, Sinan Paşa Osmanlı
şer'iyye
lâkabiyle
idaresinde bulunan
anlaşıldığı
es-Sadr'iı-Kebir
H.793/M.1390'da tahta çıkan S u l u n YiWirim
"Ahkâm-ı
bin Teviktâb'ın
Maneviyatı
Emır'ul-Hatır
Sinan
Bayezid Han'ın saltanat devrinde her vilâyete bir
olan
devri
S u l t a n O r h a n G a z ı . H . 7 6 0 / M . 1 3 5 8 tarihli
de
H.760/
Devletinde ilk defa Evkaf N â z ı n olmuşturd 7 ) .
olan
bir adalet
zikredildiği
evkâfir-Rumiye"
imza
nezâretini
tarihli
yazılmış
Hükümdarı
"A'bri"
Vakfiye"
Vakıflarını
ve müfettişler tâyin olunmuştur(ie).
cami
devrinde
oldu. (Tabkât-il-üsteva
Kâmine)de
tetkikinden
fazla önem verilerek, nâzır
ettirdiği
ümera
lerden idi.
bu vakıfların
G a z i , Bursa'da inşa
bah
dibacesinin
H.651/M.1253
U'beydullah
Aieviy'iı-Bulugâni
kadıları,
Orhan
tera-
Abdul
yukarıda
Vakfiye
Kmım'da
Nâzın
vakıflar
Sultan
Nuzzârin
gibi
kayıtlıdır.
Kırım
H a n bin Tuğrul
Kırım
kuruluşundan
oklukça
ait
Selçuklu
ederek
fethedilen şehirierde Osmanlılar tarafından birçok
yönetimine
bulunan,
Karatay'ın
gibi
hükümet
OZI}ek
sonra, Osmanlı idaresine dahil olan İslâm Belde
O dönemde
sureti
Camiine
H.727/M.1326'da
yıl
zır'ul-Evkâf' ünvanı ile anılmıştır(is).
kurulmuştur.
ve
Ayrıca
görülmektedir.
15.
Abdullah'il-Abri, " N â -
Daha sonra
Kudât
vardır.
ayrıca
nasbedil-
vesikalarda Kadi-asker olan kişilerin teftiş v e tasdiki
H.730/M.1329 tarihinde Kırım Evkaf Nezâ
sayımı yapılmıştır.
edildiği,
Sultan İzzetdin Keykâvus'un t^.616/M.^219,
vakfiyeleri
leri Vakıflarının
»e
bilgi
h a t i m e s i n d e de b u bilgiler
14.
tayın
••et-Oürer'ül-Kâmıne"
genıs
bin Yunus'da
sedilen
olmuştum 3 ) .
Selçuklu Hükümetleri zamanında. Vakıfların
teftiş ve denetlenmesini Kadi-asker olan kişiler
yapmıştır(i4).
kadı
ve " N a z i r ' u l - A h k â m "
••lkd"ül-Cumân"da
kitaplarında
kâdir
bin Y u n u s el-Hanefı H.923/
M.1517'de Yavuz Sultan Selim'in ilti^dına mazhar
bir
Dar'ül-A'dI"
diği
tir. Şam'da en son "Nâzır-ul-Ahkâm" olan Muh-
Osmanlı Devletinin kurulup
idare
uhdelerine
memuriyeti,
değildi. Ş a m , Kudüs, Haleb gibi eyâtet
Eş-Şerif
"Reis'ül-
Nezâret
II. S u l u n Murat ve II. Mehmet Han'ın sal-
"Kadi
aunan
Bu nedenle,
tarafından
unat zamanlarında, her vilâyet için birer "Müfet-
mahsus
retine
kişiler
edilmeye başlanmıştır(22).
Mısır'a
ykldin Abdulkâdir
olan vakıfların genel idaresi
len vakıfların nâzırlığının, Sadr-ı A'zam olanlara
"kadiy'ül-Kudat" ve bunların üzerine "Kadi Dar'ulA'dl"
kılınmış
şart ve tahsis edilmesinden dolayı, bu nezâretin
"el-Melik'ul Mu-
yardımiyle
91
KURULUŞU.
etmiştir.
H.891/M.1486
tarihli
vakfiyesi ta
rihi v e s i k a l a r d a n s a y ı l m a k t a d u .
22.
Daha
meşrut
sonra
olan
tılarak idare
Reıs'ui-Kuttab
vakıflar
oıan
da "Sadr-ı
edilmişlerdir.
elcndılcre
nc/aıctı
Ah Nezâıetı"nf
kj
92
NAZİF ÖZTÜRK
liş-i Evkâf-ı R u m i y e " t â y i n edilmekle beraber,
Muharreminde kurulmuş, hukuki bir memuriyet
genel olarak
tir.
bütün
vakıfların nâzırlığının kadi-
asker olan âlimler tarafından idare edildiği, vakfi
Sultan
Bayezid, İstanbul ve diğer vilâ
yetlerde tesis e t t i ğ i vakıflarının nezâretini, H.912/
M.1506
tarihinde
Efendi'ye
Şeyh'ül-islâm
vermiştir.
Böylece,
bütün
rını teftiş etmekte i d i . Seçkin Müderrislerden olan
yelerde görülen tasdiklerden anlaşılmaktadır.
II.
Harameyn vakıfları ile birlikte diğer
vakıfların hukuki mes'elelerini ve işleyiş tarzla
Alaeddin
Amasya'lı
2.
Ali
"Şeyh'ül-İslâm"
Mehmet
Efendi, ilk
defa
Harameyn
Vakıfları müfettişi o l m u ş t u r ( 2 6 ) .
Evkâf-ı Harameyn Muhasebeciliği: Dar'üs-
Saade ağalarının gözetimi altında bulunan
tüm
vakıfların vakfiye ve tesis gayelerini tescil eden,
nezâreti de bu tarihte başlamıştır(2 3 ) .
Şeyh'ül-islâm nezâreti, İstanbul'da müftülerin
başı bulunan Şeyh'ül-İslâm'ın denetimine tahsis
vakıfları vakfiye şartlarına göre yöneten ve muha
sebelerini tutan önemli bir memuriyet i d i .
3.
edilen vakıfların genel nezâreti demektir.
Bütün ulema ve şeyhler ile bunlara mensup
Evkâf-ı
Harameyn Mukataacılığı: Hara
meyn Vakıflarından mukataaya bağlanan bütün
kişilerin tesis e t t i ğ i vakıfların nâzırlığının Şeyh'ül-
vakıf
İslâm olan zata şart ve tahsis edilmesi sonucu çok
vergi ve diğer gelirlerinin toplanması, ferağ ve i n
genişlemiştir. Bu nedenle Şeyh'ül-İslâm nezâreti,
tikallerinin sağlanması ile görevli b u l u n u y o r d u .
"tezkereci"
denilen
görevliler
urafından
arazi ve binaların
4.
idare
kayıtlarının
tutulması,
Dar'üs-saade yazıcılığı: Dar'üs-saade ağala
rının yazışmaları bu büro tarafından yürütülüyor
edilmişlerdir.
Kanuni Sultan Süleyman'ın eşi Haseki Sul-
d u . Burada çalışan görevliler, Dar'üs-saade ağaları
tan'ın İstanbul'da yaptırdığı Cami, Medrese, İmâ-
nın bütün sırlarını bildikleri için geniş bir nüfuza
ret gibi vakıf hayratının nezâretini Kapı Ağası
sahip idiler.
H.952/
Bu dört memuriyet tarafından t u t u l m u ş b u
M.1545 tarihlerinden sonra Kapı Ağası Nezâreti
lunan defterler, yazı türü olarak siyakatlerin en
ortaya ç ı k m ı ş t ı r ( 2 4 ) .
güzeli; kapsam olarak, tarihi vesikaların en m ü k e m
Hadim
Mehmet
Kapı
Ağası
Ağa'ya
şart
Nezâreti,
etmekle,
İstanbul'da
Hümayun Kapı Ağalarına - b u n l a r
Saray-ı
Bab'üs-Saade
Ağalan ismiyle meşhurdurlar- nezâreti
meşrut
olan vakıfların genel idaresi demektir.
meli sayılabilir.
Daha sonra, İstanbul, Galata, Üsküdar, Eyüp
kadılarının, bunlara ilâveten Kaptan Paşa ile Y e n i
çeri
Ağalannın,
Sekbanbaşı,
Bostancıbaşıların
Haram-ı Hümayun'da, tahtta oturan sultanlar
ve sultan kadınlar ile Kapı Ağaları ve mensupları,
23.
vakıflarının nezâretini Kapı Ağalarına şart etmiş
olan
Habeşi
"irade-i
seniyye"
ile
ilk
defa,
Ali Efendi, Amasya'n
masta'fi
Cemalzade
Kemâlet-
iken
H.908/M.1502'de
5eyh'ül-i slâm
vefat etti. A l i m l e r i n
Haseki Sultan'ın vakfiyesi bu şartı ihtiva e t m e k t e d i r .
Bab'üs-saade
gayet
hanımlarının
N â z ı n " olmuştur. Böylece "Harameyn Nezâreti"
idi.
Mehmet
25.
Harameyn N e z â r e t i " ; gelirlerinden
ağalan
nüfuzlu
M.1586 senesi Muharreminde "Evkâf-ı Harameyn
"Evkâf-ı
uyesı
vekâleti"
en değerlilerinden idi.
24.
H.995/
bu tarihte b a ş l a m ı ş t ı r ( 2 5 ) .
öğretim
Çelebi'nin oğludur. A m a s y a Müftülüğün
oldu. Zilhicce H.931/M.1524'de
A ğ a , Bab'üs-Saade Ağalarının üzerinde bir nüfuz
olduğu
vakıflar] için
olunmaktaki'.
istanbul'daki Medresesine
Ahmet
den
Mehmet
ve iktidara sahip olduğundan neşrine muvaffak
beyan
kişilere n e z â r e t i şart e t m e k l e , " d e r s
Alaeddin
din
olan
istanbul'da
vakfiyesinde
ortaya çıkmıştır.
Halifesi" olan kişiler idare etmişlerdir.
Ağası
Bayezid'in
ettirdiği
Vakfiyede,
genişlemiştir. Bu nedenle Nezâreti, " K a p ı
Dar'üs-Saade
n e z â r e t , II.
tanzim
lerdir. Böylece Kapı Ağası Nezâretinin iş hacmi
çok
Bu
H.990/M.1582
olduklarından,
vakıflarına
Ağa,
kapı
ağalarının
Tunayalısında "ismail
hakkında,
M.
Murat
nâzır
Geçidi"
Han
Ağası Habeşi Mehmet
tarihine
Osmanlı
olmuşlardır.
en
adlı
kadar
Sultan
ve
Hadim
nüfuzlularından
mevkiin
Hazretlerinin
temliki
Dar'us-saade
A ğ a ' y a ihsan b u y u r d u ğ u E v a -
bir kısmını yahut da esas amacın ortadan kalkması
sıtımuharrem
nedeniyle
suretinde "Evkâf-ı H a r a m e y n Nezareti"nin, k u r u l u ş u
hasılatını
Harameyn
(Mekke-Medine)
ve
tevcihi
fakirlerine şart edilen vakıfların genel yönetimini
Ağası
sağlayan bir kuruluştur.
gelirlerini
lüğü,
lacak
lı Padişahları, Sultan kadınlar ve paşa vakıfları ile
Dar'us-Saade
Ağaları
nezâretleriyle
çok
önem
1.
Evkâf-ı
Harameyn
Müfettişliği:
vakıf müfettişlerinden ayrı olarak H.995/M.1586
beliren
Haram-ı
dürüst
d i n d a r l ı ğ ı ve d i r a y e t i s a
H ü m a y u n u m d a ovgu
hizmetleri geçmiştir. Bu alanda
ile
anı
hizmeti,
dün
esirgemeyip,
güzle işler y a p m a k üzere M e h m e t
Harameyn-i
Şerifeyn
(Allah
onları
Aga,
şereflendirsin
nâzıı tâ
yin edilmiştir.
26.
Mehmet
meşhur
Diğer
t o p l a m a d a gösterdiği d o ğ r u l u k ve
ve y u c e l t s i n ) e b a ğ l ı d i ğ e r v a k ı f l a r a d a f a h t t
iş hacmi genişlemiştir. Bu birleşmenin sağlanmassından sonra, "Evkâf-ı Hümayun Nezâreti" dört
"...Dür'üs-saade
A ğ a (yüceliği daim o l s u n ) ' m n D e v l e t
yaratılışında
Yüce
âli
y a d e v l e t i n i n s e r m a y e s i v e a h ı r e t i z z e t i n i n süsü b i l d i
kazanmış,
memuriyetle yönetilmeye başlanmıştır.
anlatılmaktadır:
ferman-ı
ğ i n d e n gece ve gündüz e t e ğ i n i s ı v a y a r a k e l d e n g e l e n i
ve mensupları vakıflarının
birleşerek
şöyle
Mehmet
yesinde.
Bu Nezâret, kuruluş tarihinden sonra, Osman
H . 9 9 8 / M . 1 5 9 8 9 • tarihli
nin
Efendi,
olan
Amasya'lı
Memik
ülemadan Muhyiddin
Çelebi
demekle
Mehmet
Efendi'-
oğludur. B u bakımdan kendisine
denirdi.
H.1009/M. 1600
"Menıikzade"
Ziikaadesinde
tir. O ğ l u S e y h ' ü l - i s l â m M u s t a f a
vefat
Efendi'dir.
etmiş
EVKAF-I H Ü M A Y U N NEZARETİNİN KURULUŞU...
nezâretleri kurularak, İstanbul'da E v k a f Nezâre
tinin sayısı, onikiye ulaşmıştır(2 7 ) .
Bu
oniki
Nezâretin
en
büyüğü,
"Evkâf-ı
Harameyn Nezâreti" i d i . Fakat Ağalardan bazı
larının hırs ve i h m â l i , yazıcıların
tamahkârlığı
yüzünden, vakıf muamelelerinde yolsuzluklar ya
pılmakta i d i .
Dar'üs-Saade Ağaları arasında I inci Hacı Beşir
Üçüncüsü, Ruznâmçe k â t i p l i ğ i d i r . V a k f ı n
günlük masraflarını yapmak, vekilharcın muame
lelerini k o n t r o l etmekle vazifeli b u l u n u y o r d u .
Bu bağımsız y ö n e t i m i n kurulmasından sonra,
i l k defa Hamidiye Vakıfları mütevelli kaimmakamlığına Mir-âhur Şelıriyarı el-Hac Mustafa A ğ a o d ) ,
27.
Ağa gibi, âlim, dürüst, görüşlerine i t i m a t edilen o l
gun kişiler bulunmakla beraber, akılsızlar, cahiller,
H.n65/
11 nci Beşir A ğ a , Şaban
M.1751'de a'zl ve k a t i , yerine geçen 111 üncü Beşir
Ağa Zilkaade H.1167/M.1753'de
28.
Sami, vâsıf
Sultan
a'zl ve Mısır'a
ettiği
sürgün, bunun yerine geçen Ebu Kavf A h m e t Ağa
Safer H.1171/M.1757'de
emanete
a'zl ve sürgün e d i l m i ş ,
Cemezielula H.1167/M.1753'de
Cevher
Ağa
ile
Zilhicce
H.IIS?/
M.1773'de Ağalığa tayin edilen V inci Beşir A ğ a ,
çok hırslı ve saf olduklarından, yazıcıları İ z m i r ' l i
es-Seyyid Ahmet E f e n d i , Ağaların b u d u r u m u n u
fırsat
bilerek, yolsuzluğa
tevessül
nedenle Cevher Ağa Zilhicce
etmiştir.
Bu
H.1187/M.1773'de
Mısır'a; Ahmet Efendi Şavvel H.1 nS/M.1774'de
İzmir'e sürüldüler. Beşir Ağa da Recep
H.1193/
M.1779'da Medine-i Münevvere'ye g ö n d e r i l d i ( 2 9 ) .
Halbuki,
Dar'üs-Saade
melhuza-tahmini
tarafından
gelir"
Ağalarının,
denilen
sürekli hediye edilen
ve
gelirleri, haksız yollardan kazanç sağlamaya gerek
sofya
I.
bu
Abdulhamid,
senıyyeyı
Cevhef
makamlığıdır.
Bu
kişi,
Hamidiye
yönetiminde
bağımsız
sahipti.
memuriyetin
Bu
hareket
yetkisine
bağımsızlığına
k!
tahiı
tafa
Aga,
Kel-
H.1181,
Nâzın
izzet
olniListuı"
ııı.
fvUjsta-
es-5eyyid
goz
ve
ı'ıaı
Abdulhaı-^ıd'e
Böylece
lâym
yazıcı
ikna
Sultan
sağlamısın.
Ahmcî
dıkeıek,
Aca'yı
1,
kendısınm
edilmesi
tezkeıeyt
yazdığı
Laleli
lan
nakkmda,
Cevher
Aga'ya
evkafı
olup.
na;;.'
.-e
c>larl
ve
tavın
H-lazıeîleıının
C V K H ' - I
ve
-.e
lu'VLİ
umul
vak-ı
setin
yedinde
ıDka
ka:e:-ıe
kayıd
sen-'
tnmaye
u/eıe
mubaet:negın
ıta.itı
'iıakıuıı
e.,vjle-
talınt
k'
ve
ve
ııt-al
,us . . n ; n ı İr •.-h
ı; u ı 111 a k a 11 n m
fı';.-ta:.m^
iı-.-,ı'i«.t
satt'yi-.
eyleyı.ti,
ht.-ıv.'.l-ı
es-bevvıd
tudu'
mektur-
ve
kjumma-
ka:Mv-wak.ım
i '.ma
ısbu
r-.a^;t^-ı
n
Silendi
!ı::l-^n
ol-Linn.al-.
ıiLivktn
sente
eııunr.ıak
uzete
riLjmayun
ı,e-t-t.suluı
Bey
mektun
makıun
olunn.atnn
V'.ıtıJıında
izzei
vai-ı'
:v,an-, aı te y h
olunrnutîuı.
kuiiı
vakıiı
s a l t a n a î I a n n d a , rı aiL
m'ye'ı cun
emi;
etend.-ı
bı n a b u y u ı d ı . k hayıalı
ta\-ın
itaat-
'.'us-
istanbulve
daıeııdc-ı
na'n
si.it.'.;i
'^Tucıomce
\elh
olan
Sultan
k a i n ı n l a k a ı ' i iı g ı
sa'î-ı
^e
olu.
Hudav-^n-
cevamı
I-'ehme;
defa
'dale
;-'Umayun
SCfefn.-i
oıan
asn
Na.-uı
bu
evkaftan
raıceddedcn
Sen-
inha
Hazıeîlennm
îevlıyat
Amite
mecCe
m^gfuıunıeh
haztetlennın
Efendi
emn
olan
mulhekatı
ut^Hııunu
At-ımeî
tek
ve
soyıcdn:
Haıameyn-ı
da:v,ı
Seıan
yakınında
seni
Daıbhanc-ı
ve
Tabe
aynen
halen
Efendi
merhum
Gazı
cesme
Camii
tezkere
velâyan
nezâ ı el ım izde
sabık
Han-ı
cu.-'ı
ıdan
, i:-,..l, n
x-r;^(n
niektubur.u.zvı
-ne
t;.'fia
a-- İl
..ılasız.
dair
,"4
"İrade-i seniyye" dahi ç ı k a r t ı l m ı ş t ı n 3 3 ) .
ZilkaaOı
i 'dafui-ıhaa
1 1 . 1 1 E 7 . ! , M V 73
vl-Hae
kt<f,-'.et
I ) I
İkincisi, evkâf k â t i p l i ğ i d i r . V a k f ı n tüm gelir
ve giderlerinin hesabını t u t m a k , cabilerin muhase
da
ntapsayan
Aga'nın
ke:5betımı.-de
vakıflarınm
etme
^ya-
SLiitan
Sultan
yazıcı
Cevher
muhasebecisi...
halde.bu şartı, sonradan d e ğ i ş t i r m i ş t i r ( 3 2 ) .
miştir. Üç memuriyetten birincisi, Mütevelli kaim-
ıncı
c ı k a i t ı ı ı - " ıs
Arr-ııte
733'de
gecen
" K u d r e t ' I l.emacız
feyn
kamlıüı
kurarak, bu göreve güöen d u y d u ğ u kimseleri getir
II
H.I174,
yazdı I mistir.
uhdesinde
rumlu üç memurdan oluşan bağımsız bir y ö n e t i m
H.1İ73
kaımmakan-ı
sonra,
intikâlini
velli-i kaimmakamlığmı da yazıcılara şart e t t i ğ i
itibaren, so
111. ' . H i s -
(Saıayın
Tahn
kaimmakamhgına
zâretini, baştan Dar'üs-Saade Ağalarına ve müte-
Zilkaadesinden
sanı
Darbhane-i
tahta
n-tusaı u n ı l e y h
timi için imareti civarında yaptırdığı, idare binasın
Sultan
Zilhicce
vazgeçilen
Mehmet
olduğuna
sanelen.
da H.1188/M.1774
naklinden
muîeveuı-i
yeni
"Hamidiye" ismiyle meşhur olan vakıflarının ne
I. Abdulhamid, Hamidiye Vakıflarının yöne
kn^ıse
H. 1 1 7 5 , . M . 1 7 ö 1'de,
kanr.makamiıga
iT.esıut
ırade-ı
bu
oiunuı..."
Hümayundan
H.118 7/M.l
bu
mütevelli
olgun
vc
baatı.
Cemaziyelâhne
Safcı
otumunden
durumun
satııbı,
tecrübeli
Deften)
Zilkaade
diaâr-ı
Dar'üs-Saade Ağaları ve m u k t u p c u l a r ı n m
Aga,
H^zir^Q
fa'nın
lara
Aga,
başiaıında
(Laleli
8
Ali
Bey
tâyıtı
dayanılarak
Enderun-u
fvlehmet
Bv;
mütevelli
"Rey
diyanetine
sanıbı.
olarak
Mır-âhurOu
es-Seyyıd
M.1767
akıl
ve
zamanında
tevliyetine
hudası
din
fıkıaya
İ l k defa
ibrahim
nuı
kalmayacak kadar fazla i d i o i ) .
nedeniyle,
olan
ederek,
kuruşoo)
işlerinde
saltanatı
M.i760'da
deftcıındekı
vakıf
tanınan,
muduıu)
Vezirler
yıllık 183.000, ve diğer vakıf gelirlerinden 319.000
tutumları
ahır
Laleli
doğru,
İlişkin
M.1 759'da
bıien
kaımmakanıiıijinj
soylcdıı:
Bu
şarta
ısior.nı
saitetmıstıı.
fıkıa
kaimmakam
tafa'nın
vakıf
mütevelli
tedbnlı,
ile
da.
tesis
aoaianna,
istemiştir.
mütevelli
"a'vâid-i
başka, Hazine-i Harameyn'den ve mukataalarmdan
olumsuz
karsı
yarıcıiıomın
Daı'us-saadc
ilgili
sahibi,
Efendi,
ödeneklerinden
kuruş olmak üzere, toplam 502,000
etmelerini
doğruluğu
Dar'üs-Saade
vakfın
kaımmakamla
aaı-yl_
ı'ûıdır.
vakfiyesinde,
kımseleıe
111. M u s t a f a ' n ı n
ehıiyet
Rebi'ul-evvelde çağrılarak k a t l e d i l m i ş t i r ( 2 8 ) .
tanınan
yakıcıların
mudaiıale
ve
nezâıetını
ile
ağası
anladığından,
kaımn^akamııgmı
dürüstlüğü
-yeni
Hamılet-ui-Kebır.
Daı'us-saade
iyi
vakıflarının
suretle
M udu r Iuy un ae
Başkanlığı— dufterlcrı
Taıihlen:
çok
mütevelli
ve
Kjy.tljr
Daire
Ilı.Mustafa,
Sultan
Ağası olan
Vûkıl
ve Y a y ı n
durumunu
Vakıf işlerinde yolsuzluk yapan Dar'üs-Saade
Ağalarından
BuulOMü,
Arsıv
29.
dürüst olmayan kimseler de m e v c u t t u .
93
L .İleli
Kuıus.
o
zamanın
belerini gözetmek ve varidatı tahsil, masarıfları
kuuoa
idare etmekle görevli i d i .
ıtıatası, o z a r t a n ı n
lıuj.
KaıS'iık
mezkul
nıyıtı
1 dnhen,
A ' î j
I -a.-in.. 1 n
İtin
u.-en
tıkeı
ınımu',
.;o a k e e s ı , y a n ı
[laıanııı
t > \ —.<
.ı-,;.:d'-
tnitdn-.ı
l.'-o
ı.-tı..',
nn.n.
1 . , m ı ı - n . - ,n
j
.-.u
1 cîn
u. la.
.
.''.1 O O . O f l d
NAZİF OZTÜRK
94
vakfın kâtipliğine, Maliye Ruznamçecisi Hocegândan es-Seyyid Şerif Mehmet E f e n d i o s ) ,
Ruznamçe kâtipliğine, Muhasebe-i Harameyn
kesedarı Hocegândan es-Seyyid Reşit Ahmet
Efendi a t a n m ı ş t ı r o o ) .
Daha sonra anlatılacağı üzere, I. Sultan
Abdulhamid'in kendi vakfı hakkında tesis ettiği
teşkilât, "Evkaf ı Hümayun Nezâreti"nin kurulu
şuna başlangıç teşkil etmiştir. Bu nedenle. Nezâ
retin ilk kumcusu. Sultan Abdulhamid sayılmıştır.
Mütevelli kaimmakamların tâyinleriyle yürütü
len Hamidiye Vakıflarında işlerin Dar'üs-Saade
Ağalarının teklifi ile yürütülmesi ve muamelelerin
Harameyn Muhasebecileri tarafından kayıt edilme
si nedenleriyle, daha sonra Evkâf-ı Hamidiye
Kaimmakamlığı, Harameyn Nezâretinin özel bir
şubesi haline gelmiştir.
Zamanla vakıf yönetiminde edinilen tecrübe
sonucu. Sultan Abdulhamid'in hükümdarlık döne
minde, Haramı Hümayun Kadıları vakıfları ile
Bostancı Abdullah Ağa, Hoce-i Şehriyari Hafiz
Mustafa Efendi gibi bazı kimselerin vakıflarının
yönetimi de Hamidiye Vakıfları Kaimmakamlığına
bağlanmıştır. Bu gelişmeler üzerine, Hamidiye
Vakıfları Nezâreti, "Evkâf-ı Hamidiye ve Mülha
k a t ı " idaresi hüviyetini kazanmıştır.
Hamidiye Vakıfları Mütevelli Kaimmakamı
el-Hac Mustafa Ağa, 22 Rebi'ul-âhir H.1191/
M.1777'de vezâretle Aydın Valisi olmuş, yerine
kaimmakamlığa Darbhane-i âmire Nazırı Hafız
Mustafa E f e n d i o ? ) , bunun 3 Recep H.1194/
M.1780'de vefatı ile yerine Darbhane Nâzın
Çelebi Mehmet Efendi tâyin e d i l m i ş t i r o s ) .
Çelebi Mehmet Efendi, Esma Sultanın vefatı
üzerine Zilkaade H.1202/M.1787'de a'zl ve tevkif
edilmiştir. Kâtib-i masraf Şehriyari Mehmet
Efendi, Hamidiye ve buraya bağlı diğer vakıfların
kaimmakam mütevellisi o l m u ş t u r o g ) .
n Receb H.1203/M.1788'de I. Sultan Abdul
hamid'in vefatından sonra, Dar'üs-Saade Ağası
İdris A ğ a , Padişahın vakfiyede yaptığı değişikliğe
dayanarak, Kaimmakam Mehmet Efendi'yi a'zl
ederek, kendi yazıcısı ve Laleli Vakıflarının Kaim
makam Mütevellisi olan Arnavut Mehmet Efen-
yola
çıkarılmasında
5.000,
Harameyn
namiyle
28.000
kuruştur.
kuruş
Burıun
uzeı-
kurusu
lardan
Vakıfları
başka.
Mısır
75.000,
Evkâf-t
mukataacılıgından
Galata
Valisi
tarafından
50.500
kuruş
ödenmekte
Söz
şart,
iken,
üzere
I.
vakfın
ve
Kai'ateyn
Mısu
Amueden
319.000
Abdulhamid'in
kuruş
Bu
değişikliğini
19
Şehriyari
Zilkaade
Mustafa
Ağa
yapılan
şart
vakfiyede
göstermektedir,
seniyye-ı
hamidiye"
yazılmıştır:
mütevelli
olunmamak
"Vakfı
tâyinleri
ve
olunmadıkça
olan
vakfiyesinde
kaimmakamlığım,
durum,
vermiştir.
sadır
voyvodalığından
toplam
ya
len
il
9.500
Darbhane-i
Mir-âhur
"irade-ı
mukataacıh-
katmmakamliqi
ev v e r g i s i o l a ı a k ,
85.500,
H.1188/M.1774'de
şeyle
vekilliği
ku.
ıdı. Bun
idi.
konusu
mevcut
183.000
odennu-kte
yeni
kuruş
olmak
alayında
kalennyo
toplaır,
5anııye
10.500,
1.000
serif
r.ı.ırt, 1 0 5 . 0 0 0
voyvodalığından
voyvodalığından
33.
olmak
87.000
baslarında
40.000,
32.
mevlid-i
mukataasından
ruşu da M u h a r r e m i n
gından
arzi
olup,
kâimmal<anı
kaleminden
hattı
Hazine
mezkurden
başkalarına
mütevelli
tezkiresi
hümayun
deftennae
meydana
ge
itibar
arzıie
tayin
verilmemek
üzere
mektup
defterine
kayıt
olunmuştur."
34.
el-Hac
Mustafa
vezirlerden
olmuş,
Ağa,
babası
Paşa"dır.
Hanya'ya,
olmuştur.
vefat
aga
"Mustafa
sonra
Valisi
etmiştir.
demekle
önce
oradan
da
H.1192/M.1778
Dürüst
biı
meşhut
Aydın'a
vezir
Hüdavendıgâr
senesi
sonunda
Mezarı
Buısa'da-
Amasya
Nakıb'ul-
insandı.
dır.
35.
es-Seyyid
Eşref
Mehmet
Mehmet
Ağa'nın
Efendi'nin
oğludur.
terfien
M.1802'de
(Mevleviyet
Zana'lızade
mahdumu
Maliyede
bir
Zaım
Vezirlikle
Unvanla
Cidde
ve
es-Seyyı
ı
jiı
kâtiplıgınücn
Habeş
Nihat
Bab-ı
Recep
H. 1 2 1 8 / M . 1803'de
bir insandı. Şair
merte
es-SeyyKi
yetişerek
yükseldi. Hamidiye
önemli
Cemâzielâhire
ve dürüst
Mevalı
âltnı)den
kalem efendiliğine
sonra
Efendi,
olan
yükselmiş
Şerif
Ali
Şerif
Kaimmakamı
besine
oldu.
etti.
Sadık
büyük
baba
vefat
Bey'in
H.1217,
valisi
sıdır.
36.
es-Seyyid
Reşit
larak, hocegân
M.1799'da
37.
Ahmet
Mustafa
rında
sakin,
zade
Ahmet
Efendi,
dergah-ı
Aga
istanbul'da
âli
bin
kâtibi
revli
iken
Maliyede
tur,
H.l 188/M,1774'de
ve
imareti
olarak
Aga'nın
Celebi
oğlu
Mehmet
ve
Esma
Lala
Sultan
Hümayun
kam
ları
Efendi,
Kethüdası,
ile
itibardan
Rıkâb-ı
Hümayun
Mehmet
Efendi
gân
oldu.
Darbhane
Yahyi
Nâzın
de
vefat
etti.
Dür'üst
bir
kaimma
iftira
zaman
tâyin
Feyzuılah
son
yeniden
edilmiş
Efendi'nin
terbiye
ve
görerek
oğ
Hoce
ve
Anadolu
Muhasebeciliği,
Aga
yazıcılığı
gibi
görev y a p t ı k t a n sonra, Cemazielula
larının uhdelerine tevcih e d i l d i ( 4 2 ) .
ve
etmiştir.
Hümayunda
Harameyn
Buyuk
Rikab-ı
kimselerin
kısa
Kethüdalıgına
Emaneti,
Efendi'nin
ayrılarak
Nüfuzlu
Dıvrigili
ludur. Enderun-u
hizmetle
olmadığı anlaşılarak
vefat
Müte
Zelzeleden
biraderidir,
Darbhane
doğru
H.1214/M.1799'da
39.
.Ahsahalı
düşmüş, ancak
ra, s ö y l e n e n l e r i n
ve
emıniı-
Vakıfları
Verimli
Efendi'nin
olmuştur.
bina
olmuştur.
Kethudalığından
mütevelli
gö
olmuş
Nâznlıgına
edilmiştir.
etmiştir.
Mustafa
oğludur,
tesbitle
Camii
Hamidiye
tâyin
civa
Teihıs-
hocegândan
Darbhane
riyle. Padişahın gözdelerinden
38.
ayarlaıını
Beylerbeyi
vefat
Dede
Mustafa
ilerleyerek
ile
Toklu
basılarından
paraların
Kaimmakamlığına
müteessir
ayrı
H.1214/
kapıcı
H.1191/M.1777'de
velli
âliden
etti.
Efendi,
Darbhane
ğine,
Bâb-ı
rütbesine yükseldi. Z i l k a a d e
vefat
Hafız
Hamidiye
d i ' y i ( 4 0 ) tâyin etmiştir(41).
Bu tarihten sonra Laleli ve Mülhakatı vakıfları
ile Hamidiye vakıfları ve bunlara bağlı diğer vakıf
lar birleştirildi. Arnavut Mehmet Ağa'dan sonra,
bu vakıfların kaimmakam mütevelliliği, Ağa yazıcı
10.000,
vakıfları
unvanlarla
H.1210/M.1795'-
kimselerdendi.
"Defter-i
Vak
fiye"
kurusiıır.
Bu
13.944.50
Osmanlı
çarık
Osmanlı
ıııkuııın
ijr,,
lirasıdır
lirası d ü ş e r .
(Bu
yuzsokizden
kı
her
ı esaplamalar
basıldığı H. 1 3 3 5 / M . 1 9 1 9 yılınd.ı yapılmıştır.
31.
17
Harameyn
Ahkam
"12&0-1254"
üzere, Dar'üs-saade A ğ a l a r ı n a ,
Harameynden
yıllık,
namiyle
h a r r e m i y e n a m i y l e 6 0 . 0 0 0 , Surre-i
1170
kitabın
N.ö.)
Defterinde
kayıtlı olduğu
martiye
değeri
aylığa
Hazine-i
50.000,
Hümayun
Mu-
alayının
40.
Arnavut
Aga
Mehmet
yazıcılığı
zaman
haseki
Ağa'nın
münden
tekrar
ve
arpa
Efendi,
kaleminde
olmuştur.
tevcihine
sonra
"iade-i
emini
vefat e t t i . Hayır
Sonra
mazhar
mevkiini
ikbal"
İskodra
edip
olmuştur.
ehalisindendir.
yetiştikten
oldu
Ağa
ise
sonia,
yazıcısı
de,
yitirmiştir.
Harameyn
Ağanın
Daha
idrıs
ölü
sonra
Muhasebecisi
H.121 l / M . 1796
sahiplerindendi.
uzun
ve
yılında
EVKAF I HÜMAYUN NEZARETİNİN KURULUŞU.
Arnavut Mehmet E f e n d i , İdris Ağa'nın güve
nine
mazhar
Camiinin
olarak,
Zeyrek
bina emaneti
Şeb
Sefa
ile Anadolu
95
Bu tarihe kadar Hamidiye ve Mahmudi>e va-
Kadm
kıllarına katılan evkafın sayısı elliye ulaşmış, bu
Muhasebeci
nedenle sözkonusu vakıfların Kaimmakam Müte-
vekâletine t a y i n i n i sağladı ise de, yolsuzluğu anla
vclliliği Nezâretin büyük bir şubesi haline gelmiş
şıldığından
tir. Bu gelişmeler üzerine vakfın yönetimi ekseri
H.1204/M.1789
senesi ortasında a'zl
ve tevkif, efendisi İdris Ağa da aynı nedenlerle
yetle
a'zl ve sürgün e d i l d i ( 4 3 ) .
verilmiştir.
Bu
Bilal
gelişmeler
Ağa,
üzerine, Hazinedar
D.ır'üs-Saade
Ağa'sı
Şehriyarı
ve
Harame>n
Darbhane-i
Muharrem
durrahman
Amire
Nezâreti'nin
idaresine
H.1231/M.1815'de es-Seyyid Ab
Fevzi
Bey(50),
Zilkaade
H.1234/
N â z ı n ; Enderun-u Hümayunda k a l n c c i başı olan
Mahmut Efendi de Ağa y a z ı n s ı , Laleli ve Hamidi
ye Vakıfları Kaimmakam mütevellisi oldu(-: j ) .
41.
i,lııs
A g j
Kd-n
mütevelli
toıafından
Divriği'li
Hajmc
Mehmet E f e n d i , H.1208/M.1793 başlarında Gürcü
Nâ-Ti'ı
Mehmet
!\ukLii'Metı
Yine
H.1205/M.1790
Efendi,
Ammizade
Safer
Rebi'ul-evvel
İsmail
H.1210/M.1795
sonlarında
Kâmil
de
Divriği'li
H.1212/M.1797'de
yazıcısı,
ayrıca
Efendi(45),
Laleli
Ahmet
Mustafa
ve
Efendi,
Ağa
H.1213/M.1798'de
Halid
Ağa
H.1215/M.1800'de
Safer H.1216/M.1801'de
Mehmet
bu
42.
"Laleli
43.
"Sanı
ve H a z i n e
zade".
Osman
44.
Mahmut
Kethüdası
meşhur
Yusuf A ğ a , Şevval H.1216/M.1801'de
Giritli
Valisi
Yenicen
dahilinde
gândan
Hacı Mustafa Efendinin uhdesinde yalnız yazıcılık
H.1221/M.1806'da
Kamil
ibrani"!
goıdu.
lie
ayrılıp
47.
es-Seyyıd
Yazıcı
Vakrıyesı'idv
.aııd
ma
duıhamıo
latı
Mjn
umum
ye
49.
Efendi'nin
vefatından
Mehmet
sonra, ağa
Tahir
Hamidiye
kaimmakam
Mustafa
ve
mütevelli
Efendi'nin
Mahmudiye
uyin
kâtipliğinden
vakıflarına
olunmuştur.
Hafu
Safer H.1229;M.1813'de
ve
fat etmesi üzerine yerine Darbhane-i Amire N â z ı n
es-Seyyid İbrahim Sâram Efendi a t a n m ı ş l ı r ( 4 9 ) .
ıievhın
vakfı
: ı • . ! • . • . • - . 11
ıs
'M
bundan
ola.
bu
vakfı
seli'ım
Suil.ın
anine
dahil
ve
mütevelli
dahi
mezburemın
dahi
soma
vazıfe-ı
meı küme
D a i ' u s - s a a d e t ' u s ^ s e ı ı fe
nazn
-lay-
edılıııi'^tıı .
heıkım
vak'ı
Ap-
isl.ımbıl'do
Vak'ı
Aejaian
o l u p hepsi n e z a r e t u n m
doğru
"
ibiahım
fv'ustafa
Saram
Efendi.
Efendi'nin
Darphane
Hümayun
bina
vel sahibi
es-Seyyıd
ennnı
hali
İle
H.1223/
Defteıdan,
H.)227,'
H. 1 2 3 1, M, 18 1 i ' d e
oldu.
etti.
Hanfesı
kfalikiiane
hocegam
Emmi.
vefat
.•ımmet
oqiudui.
Hümayun
1
Gayet
C e m a z i e l a h 11
zeıuun
ve
Se ı -
Veznieıdıiı
Se-
ıdı.
Abdurrahman
es-Seyyıd
H.1234/r.f
sonra
Fevzi
t.'.usta'a
1818'de
idam
Bey.
Pasa'nm
Sadaitt
laımduka'ya
H . 1 230,-f.'. 1 B 1 9 ' d a
ıdı.
sonm
H.1227
seuf.me
Rıkabı
9un
olmuş,
"i S bu
seııfleı.ne
ıs»;.
Kf.lBOS'de
17
Hacı
oğludur.
olmustuı.
ımaıet-ı
lutbe-ı
kaade
halife
seılfılıe
ayrılaıak
amkıı
H.123/
Amasya'ı
mahmıye-1
vaki
vakfı
•...ııuııu.
H. 1 2 3 2 , M. 18 IG'de
1)0.
hocegam
ve ı n a ' f u ı u n l e h
feliğinden
Sarayı
Hümayunda
Ağa'nın
bas
meZkLidııı;
ve h u s u s u n a
M.1812'de
azlolunmuş bulunan Hafız Mustafa E f e n d i , kaydı
hayatla
azle
Cocukla-
Ramazan
noceaandan
celılı.lı-iı
cs-Seyvıd
el-Hac
H.1225/M.1810'da
Kazım
rutbe-ı
ederek
H a z r e t l e r ıh m
mutasarrıf
y a p a la I
Tahir E f e n d i ' y i atamıştır.
Zilhicce
etti.
Endeıun-u
meılıum
vakfı n-.ezbuuma
kaim
Mehmet
vefat
Abdullah
dahilinde
Sjııe-ı
kaimmakam.
iki vakfı bir
Cezbedarzade
Mehmet
etnustn .
SOyıe
Kaimi.,akam
Sultan
Mahmut, tesis e t t i ğ i vakıflarını babası I. A b d u l -
mütevelliliğine,
Eızuıum
vakıflarının
H. 12 1 2 / M . 1 797'de
vjtıseitk,
dj
ceddim
Musaıun
makam
cttı.
Cam"
Efendi.
es.Seyyıd
d.rli.1 s o n r a
kam mütevelli olmuşlardır.
vakıfların
hoce-
unvanlarda
etti.
k.İlen.inde
ıcı
Bahcekjpısı
olan
vefat
yazıcılığından
Abdulvehhab
Saade Ağası k â t i b i Hafız Mustafa E f e n d i , kaimma
Birleştirilmiş
Enderun-u
degisık
Meızıfonlu
rııenasıp
t.ı.l S 1 2'üe vtfaf
48.
Şemsettin B e y , Hamidiye Vakıflarına da Dar'üs-
leştirmiştir.
esbak
biraderidir.
yazıcılığında
Koyu
Efendi.
r.v ] 6 2 1 ' d c v e f a t
evvel H.1222/M.1807'de Y u s u f Ağa'nın idam edil
hamid Han'ın vakıflarına k a t a r a k ( 4 8 )
Aga
zamanda
Aga
devn
ya.
11.
Pasa'nm
etmiştir.
bm
teıbıye
Ahmet Efendi vekil t â y i n edilmiş ise de Rebi'ul-
H.1224/M.1809'da
Yenice'n
ve
koyundendn.
goıup
Efendi,
eı-Hac
VehhaDzade
Rebiul'âhir
Ahmet
Yenice
olduğu
Nazırı
Dn ade ı z a d e s i
o a l u d u i . Zilhicce
larak Bursa'ya g ö n d e r i l m i ş t i r . A y n ı gün Kethüdası
mesi üzerine, Laleli Vakıflarına Mir-âhur-u evvel
'•SıcHi-ı
I ma "Kâmılzadelc 1 " den ıı.
4G.
Valide Sul-
tan'ın vefatı üzerine Y u s u f A ğ a ' n ı n ikbali son bu
ismail
dilmiş
kalmıştır.
Cema^ielâhir
teıtıbı
tanhien.
Memunyette
iken
Efendi'nin
Hamidiye vakıflarına k a i m m a k a m mütevelli o l m u ş .
ımaıet
Tophane
H.1223/M.1808'de
Deflerdau
Laleli ve
tasdikti
&eıh v e ı h d ı .
Pasa"
Yemce
teıbıye
oldu.
yükseldi.
45.
KatıtDı
oKınmustLu .
olan
M. 1 2 0 3 / M . ] 7 8 8
olduğuna
Esbak
vakfiyesini tanzim
Sultan
Recep
Efendi'nin
Hümayunda
atandılar.
Agası
vaiıt
Defteıien"
Efendi,
Amasya
el-Hac Mustafa Efendi^
kaımmakamhk
tâyin
defterinin
"Cevdet
Ahmet
Van
Efendi,
goru-
r"
Haf.z
Dar'üs-SaadeAğası ve kaimmakam mütevelli olarak
Valide
21
harıne
kısmının zeylinde kayıtlı
di ( 4 6 ) , H.1214/M.1799'da es-Seyyid Abdulvehhab
Efendi(47),
usluplan
15
vaki!
muhasebesi
goıc
taıafından
Amn--
olup,
Daı'uS-Saade
kaimmakam
Narın
emil
tanhmde
nın vefatından sonra Küçük Bilal Ağanın Dar'üsSaade Ağası olması üzerine, el-Hac İbrahim Efen
vaki:
mektup
Vakıfları
kaimmakam mütevellisi oldular.
Rebi'ul-evvel
Anılan
sutetıdn.
Daibtiane-i
h«-sahı u z e i o
rcm
Edendi
"Hamidiye
uhdesinde
saıtianna
yuıutmek
Mehmet
Efendi,
Hamidiye
Va!-.ı'ın
ısiei'nı
kâıuınıa-
dûn
vesikanın
soma
Etendının
ve y e v m i y e
lecekîn.
Şevval
lastlanan
Dundan
r^'ehnıel
L I e n d ı'ıı ı n
oluıldugunü
Defte'i"nde
•'Kam.m.lKanılık.
H.1209/M.1794
Mehmet
tüym
Kcthudası
gündemdi.
edildi.
ogıuduı
/ n
oldu.
! < . . b ı ' u n vv -
Dikkatsiz
ve
ı-ıhnlı
NAZİF ÖZTÜRK
96
M.1818'de
hane-i
es-Seyyid
Amire
Hayrullah
Efendi, Darb-
Nazırı, Hamidiye ve Mahmudiye
Muharrem H.1234/M.1818'de ricalden Hüse
Hüsnü
B e y , ' Zilkaade
latı yapmak ve muhasebe kayıtlarını k o n t r o l et
mekle görevli i d i . İ l k defa Zimmet Halifesi olan
Val<ıfları kaimmakam mütevellisi oldular.
yin
yüriitmek, kira mukavelelerini düzenlemek, tahsi
Mehmet A r i f Efendi'dir(54).
Sergi Halifeliği, Evkâf-ı Hümayun
H.1239/M.1923'de
es-SeyVid Ahmet Efendi, Cemazielâhire H.1240/
hazinesine gelen
M.1824'de
bütçesini
elhac Yusuf Efendi, Zilkaadede es-
paraları
hazırlamak
Nezâreti
almak, vakfiye
ve vakrf
gider
bütçesine
göre
Seyyid Mehmet Sait Efendi Darbhane emanetiy-
günlük harcamaları yapmakla vazifeli i d i . İ l k defa
le
Sergi Halifeliğine tâyin edilen k i ş i . Zimmet H a l i
birlikte
vakfın
mütevelli
kaimmakamlığında
da bulunmuşlardır(sı).
fesinin kardeşi Ahmet İzzet Efendi'dir.
Kesedar'a 1000, Zimmet Halifesine 8 0 , Sergi
Bu tarihe kadar Mahmudiye vakıfları, buraya
bağlanan diğer
vakıflarla birlikte sayıları 50'yi
Halifesine 500 kuruş maaş verilmekte i d i . İşlerin
aşan b i r vakıf topluluğu haline gelmiştir. Böylece,
yürütülmesinde
Mahmudiye vakıfları topluluğu iş hacmi ve bağlı
birinci, ikinci maiyet ünvanlariyle ikişer, üçer yüz
bulunan vakıf sayısı bakımından önemli bir nokta
kuruş
ya ulaşmıştır. H.1241/M.1825
yamaklar tâyin edildi.
Şavvalinde, Yeni
çeriliğin kaldırılması üzerine, buranın nâzırlıkları,
bunlara
maaşlı ikişer
yardımcı
kâtip
olmak
üzere,
ve yeterince
ücretli
Mahlulâtm ferağ ve i n t i k a l i , mukataanın i l t i
Yeniçeri ve Sekbanbaşı Ağalarına meşruta olan
zamı,
diğer vakıfların yönetimi de Mahmudiye vakıfları
cihet hardan belirli nisbetlerde vakıf memurlarına
Kaimmakam
aidat olarak yansıdığından memurların maaşları,
gelişmeler
Mütevelliliğine
üzerine
devredilmiştir. Bu
Mahmudiye vakıf
yönetiminin
gelirlerinintoplanması,
% 5 tevcihi
topluluğu
esas maaşlarının i k i üç katına ulaşıyor, maiyetle
topluluğu
denk oluyordu.
daha da önem kazanmıştır.
Mahmudiye
kira
rinde çalışanların aidatları da bunların yarısına
ve Hamidiye
Vakıf
Darbhane-i Amire Nezâretiyle
Şevvâl H.1243/M.1827'de Bab'üs-Saade Ağası
bir
leştirilmesi ile topluluğun yönetiminde güçlükler
meydana
gelmiştir.
M.1826'da
12 Rebi'ulevvel
çıkartılan bir fermanla(52)
H.1242/
Darbha
51.
kişilerin
ne Nezâretinden ayrı olarak " E V K A F I HÜMA
Yusuf Efendi Nâzırlığa getirilmiş
tir.
Hümayun
ve tâyin
beri
mütevelli
Emanetine
tarihleri
I
inci
"Defier-j
es-Seyyid
Nâzırlıkları Dar'üs-Saade
seyin
Hüseyin
Hüsnü
Hüsnü
Paşazade
B e y . Kaptan-ı
Abdullah
Derya H ü
Bey'in
oğludur.
Maliyede yetiştikten sonra naklen Defterdar,
Nezâreti"nin
Defterdarı,
Sultan
fiilen
I. Abdulhamid
değişikliğe
ve Sultan
Nâzın
uğramıştır.
Ç a v u ş b a ş ı , H.1243/M.1827'de
oldu.
Cemaziel-ulâ
H.1244/IVI.1828'de
I I . Mahmut
es-Seyyid el-Hac
tipliğinden
Ahmet
yetişip
Darbhane ve bilâhare T o p h a n e
rinde gösterilmiştir.
M.1830'da vefat etti. Dürüsttü.
es-Seyyid
da
Nezâreti, i l k kurulduğu
Yusuf
terbiye
Rıza
gördü.
Şehremini,
Efendi,
Şehzade
Hazine
ve
Humbarahane
Nâzın oldu.
Enderun-u
Harameyn
Surre
liği unvanları ile üç daireden oluşuyordu. Bunların
Şaban H . 1 2 4 3 / M . 1 8 2 7 ' d e vefat etti.
52.
Darbhane
H.1242/M.1826
kadar
"Evkâf-ı
re i d a r e s i , m u k t e z a y ı
şahi
defa Hocegândan Küçük Kal'a tezkerecisi Eğinli
nin H . 1 2 4 2 / M . 1 8 2 6
es-Seyyid
günlerinde k u r u l d u ğ u
taalarını,
53.
sarraflardan
kefalete bağlı borç tahvilleri ile ilgili işlemleri
7
olan
oldu.
11 inci
gününe
Kaimmakamlığı
irade-i
seniyye-i
Rebi'ul-evvelin
Hazreti
Nezareti"-
12 veya
es-Seyyid
D a r b h a n e d e sahib-i a'yar
14 uncu
Mehmet
olduğundan
yerine e s - S e y y i d M e h m e t Şerif B e yK e s e d a r
54.
Padı-
zikredil
anlaşılmaktadır.
H.1246/M.1830'da
Efendi,
iken
"binnezâ-
Evkâf-ı Hümayun N e z â r e t i " diye
Zilkaade
Şevki
mukaalınacak
KUtevelli
meye başlandığından, "Evkâf-ı H ü m a y u n
Mehmet Şevki Efendi tâyin edilmiş-
zabıtnamelerini,
Emini
R e b i ' u l - e v v e l i n 14 ü n c ü g ü n ü n d e n i t i b a r e n
işleri yürütmekle görevli i d i . Bu memuriyete i l k
Halifeliği, anılan vakıfların
Arpa
Rebi'ul-evvelin
Hümayun
kıfların i'lamiarına, takrirlerine ve inhalarına ait
Zimmet
Nâzın,
ayrılarak
Muhasebecisi,
u n v a n ı " bütün defter ve v a k f i y e l e r d e g e ç m e k t e
Kesedarlık İdaresi, Nezârete bağlı bütün va
tir(53).
Hümayun
B u Irade-i s e n i y y e n i n sureti v e t a r i h i g ö r ü l e m e d i . F a
kat
lanmıştı.
Emini,
sonra
H.1246/
tevliyetinden
zaman, kesedarlık, zimmet halifeliği, sergi halife
âmiri bulunan Nâzır'a 10.000 kuruş maaş bağ
vefat
E f e n d i , T o p arabacıları k â
terfi e d e r e k
Dar'üs-Saade Ağası Uzun Abdullah Ağa'nın üze
Hümayun
Ordu
Mukataat
etti. U y a n ı k v eahlâk sahibi i d i .
Han'ın vakıfları nezâretleri, mülhakatı il6 birlikte
Evkâf-ı
Reis-ül-
Küttab, Darbhane E m i n i , Tersane E m i n i , sonra
kurulması ile vâkıfların (vakıf ya
şartları
edilen
mevcuttur.
Ağalarına şart kılındığından, "Evkâf-ı Hümayun
panların)
kaim-
nasp
es-Seyyid Hayrullah Efendi, Hızırzadelikle ma'ruftur. Çavuşbaşı Surre
Emini,
sonra
Esma
Sultan
Kethüdası
oldu.
1 Recep
1248/l\/1.1832'de
vefat
etti.
ve Esbak Darbhane Nâzın ve Mütevelli Kaimma
Evkâf-ı
tarihinden
ve D a r b h a n e
isimleri
Ahkâm"da
Y U N N E Z A R E T İ " ismiyle b i r nezâret kurulmuş
kam ı el-Hac
H.1229/M.1813
makamlığına
oldu.
Mehmet Arif Efendi'nin muhasebe kayıtlarında ve
diğer işlerinde yolsuzluk yapması üzerine 12 C e m a z ı elâhir H . 1 2 4 9 / M . 1 8 3 3 ' d e K ü t a h y a ' y a sürgüne g ö n d e
rildi v e k a r d e ş i Sergi H a l i f e s i A h m e t i z z e t E f e n d i d e
a'ziedildi.
EVKAF-I HÜMAYUN NEZARETİNİN KURULUŞU.
Osman
Ağa'nın
ra(55),
vakıflarm
sürgüne
gönderilmesinden son-
bir kısmının
Kapı
Ağalarına
işlerini
yürütmek
97
üzere
1 Muharrem
H.1249/
M.1833'de Haseki Başı es-Seyyid Mehmet Emin
bağlı olma keyfiyetine son verildi. Böylece kapı
Ağa,
Ağaları nezaretine
edilerek Harameyn vakıflarının yeniden düzenlen
çoğunun
bağlı
yönetimi,
bulunan vakıfların bir
tedricen
Recep
H.1246/
nezâreti
altında
bulunan
ve Nezâretin
Kaimmakamı
tâyin
mesi çalışmalarına başlanduss).
M.1830 tarihinden itibaren Bostancı Başı, Hazine
dar Başı, Kilerci Başı, Saray-ı Cedit
muavin
12 Cemazielâhir H.1249/M.1833'de
Zimmet
Ağalarının
ve Sergi Halifelerinin azlinden sonra, Sergi Halife
vakıflarla b i r l i k t e Ev-
liğine t â y i n olunan Şakir Bey'in maaşı 1000 k u m -
k â f n Hümayun Nezâretine bağlanmıştır.
şa yükseltildi. Bu arada Zimmet Kaleminde görevli
Bu vakıfların Nezâretin yönetimine katılma
bazı kâtiplerin maaşlarında da artışlar yapıldı.
sından sonra, Evkâf-ı Hümayun Nezâreti'nin iş
Harameyni Şerifeyn Evkâfı Nezâretinde y u
hacmi oldukça genişlemiştir. Genişleyen Nezâret
karıda yazıldığı gibi Dar'üs-Saade Ağaları görevli
işlerinin
bulunduğu
i y i bir şekilde yürütülmesini
amaciyle
evkaf
memurlarına
sağlamak
zam yapılmış ve
Nezâret
halde. Ağaların diğer meşguliyetleri.
hizmetlerinin
i y i bir şekilde yürütülme
bu zamların uygulamaya konulmasına ait Padişah
sine
fermanı
Dâr ü^-SaadeAğasının uhdesinde kalmak kaydı ile
çıkartılmıştır.
Bu düzenlemeden
sonra,
engel
olduğundan, yalnız
Nezâret
ünvanı
Nâzır'ın maaşı 15.000, Kesedar'm maaşı 1.200,
H.1250/M.1834
Zimmet
meyni Şerifeyn Hazinesinde işler tefrik edilerek,
Halifesi'nin
maaşı
1 0 0 0 , Sergi
Halife-
si'nin maaşı 650 kuruşa yükseltilmiştir.
Rebi'ul-evvel
H.1247/M.1831'de
şıkkı evvel, Reis'ül-küttab
Muharreminden
itibaren
Hara
bir müdüriyet tesis edildi ve bu müdüriyete Hara
Defterdar-ı
ve İstanbul, Galata,
E y ü p , Üsküdar Kadıları ve Harameyn
meyn Muhasebecisi Mehmet Nazif Efendi t â y i n
olundu.
Evkâf-ı
Müfettişi
Harameyn
Nâzın
ünvanı
üzerinde
Dar-üs-Saade
Ağası
Uzun
Abdullah
yan gelirleri
Harameyn
ile Saray Ağası Nezâretlerinde bulunan 6 3 2 adet
bırakılan
vakıf ile Recep H.1247/M.1831'de
Kaptan Paşa
Ağa'ya,
maaş
ve Çavuşbaşı, Zilkaade H.1247/M.1831'de Sadrıâli
vakıfları
hazinesine
Nezâretlerine bağlı bulunan vakıfların y ö n e t i m i ,
aylık 15.000 kuruş maaş bağlandus?).
Evkâf-ı Hümayun Nezâretine bağlanmış, böylece
Nezâretin işleri fevkalâde genişlemiştir.
ve diğer
irad
kaydedilmek
kaydiyle,
Nezâret ve Müdüriyet görevinin başka başka
kişiler üzerinde bulunması, Nezâret işlerinin ka
Vakıf İşlerinin süratli b i r şekilde yürütülmesi
rışmasına yol açıyor, Nazif Efendi'nin aczinden
ne, yukarıda açıklanan üç dairenin memurları yet
dolayı işler bir türlü yoluna g i r m i y o r d u . Bu ne
mediğinden, Zilkaade H.1246/M.1831'de Tahrirat
denle,
Başkâtibi, Mülhakat Gedikleri K â t i p l i ğ i , Ruzname-
Müdürlük
cilik ünvanlariyle üç memuriyet daha ihdas edil
yeniden her i k i vazife birleştirildi.
miş,
bunlardan kâtiplere 750 şer, Ruznameciye
Çalışan
Nezâret
için
Ağası
görevden
de kaldırılarak,
eskiden
alındı ve
olduğu
gibi
"Harameyni
Şerifeyn Evkâfı Nezareti" ismiyle yeniden düzen
lenen
700 kuruş maaş tahsis edilmiştir.
Dar'üs-Saade
Nezârete,
Defterdar
Emini
Hacı
Etlıcm
personel
sayısının
artması
üzerine.
E f e n d i ( 5 8 ) atandı ve Harame>ni Şerifeyne hiir-
büyük
bir idare
binasına
ihtiyaç
meten bu nezâret, "rütbc-i sâlise" ricalinin iisıüııc
hasıl olmuştur. Eski darbhane civarında hasırcı
ve doğramacı koğuşları yıkılarak, yerine 17 odalı
55.
bir daire inşaasına başlanmış ve inşaat 28 Cemazielu'la H.1248/M.1832'de
bitirilerek daire döşen
Osman
A g a , Arnavut
müteakiben
fiye defterlerinde
56.
es-Seyyıd
man
miş ve Recep ayında Nezâret yeni binasına taşın
mıştır.
Yeni memuriyetlerden Başkâtiplik yazışmala
rı yapmak, Kesedar'a yardımcı o l m a k , ferağ ve in
vakıfları
tmdcn
ların
surece
12.500
kaade
H.12 5 0 r.l.l33-V;'ı
yürütmek; Gedikler
ettııılO'gı
Kâtip
liği, bütün vakıf gediklerin mukataalarını tahsil et
ye"
mek, mahlulatın ferağ ve i n t i k â l i n i kayıt ve tahrir
ile Zimmet Halifesine yardımcı olmak; Ruzname-
a\Tica
cilik ise, bütün cami ve imaret gibi hayratm tamir
"17.
\c tefrişlerini sağlamak ve bu iş için gerekli öde
meleri yapmakla görevlendirildiler. Bunlarm büro
larına 3 er adet yardımcı personel verildi.
Evkâf-ı Harameyn
Nâzın olan Dar'üs-Saade
Ağası Uzun Abdullah Ağa'y;ı niyabeten Nezâretin
5000
5o.
dam
sırada.
Abdullah
kurns
maaş
^.ÜıUS. E v k a i
E'-.ncn.
oidı..
'.jUmaıak,
r-,12-'..''
*.*.İD27'dc
t^U;n,undLn
Inı.hanc
Kaının'.al-a-
r\). . - . . - i ^ -
trayatt.:
OICLJ:;U
ar .-e d ı i r - ı ı v v-, 7 . . " n -
cıkaı'.ı
a n '•MJOI/ I
KaOaı
t) u ı k n .,...
.MjaiMi
V^'i'ik
sn,-.-
a ı a c a t i..i ı
I-j.OOO
ı'-'-'nan
!• i r ^ O - l . ' l - ^
'^•.rtctdaı
t-.:.-ı
r.'
soma
r-.;^ ,• .M
V ,! H.
ı-^. a iı n , ı
t a',:j'_ k-ı ••
182'.'-.n
atandı
vı
.-.•.n,
•! & . 8 ' '
ı. .jyııla-
di.anda
'. ı. \ : i
ı-..:ı')
ı l.i' •
t > ı t . . ı : . . ; ı IVI-.M
1 n ı
.-ı
A-;..ı'.j d a
H a . ' ı n c S ı n 0._ • ı n a.ıs h a - . ! . İ l l i -
inceqaridan
E'uiuli'nın
da
ı-i.].''-'n
y a n I;L1III-.I t a î ı a k
kı;'iasından
Haı.,n,^yı,
Etlıcm
ta--
oldu.
Atıa'>'a
HunıaŞ'Un
Andın
^ f ^ n a ' - ı ^ •> n
talısısı
Znkaa'.l..-.e
Hazıne-ı
^
Ayaso^•>'.'. H . 1 ; : 1
mütevellisi
vı. Dntakm-ı
Zilkaade
D^'îıTı
el-Hac
ra^.
nıaas
gereğince
odenmıs,
a'.-i.
Agast
f^as',
Nc.-arctı
Evka'-ı
tikâl kayıtlarını t u t m a k ve yeni zabtolunan vakıf
muhasebelerini
Haseki
Harameyn
Ağalarına
dolayı
Dar'us-Saade
H . 1 25OT.1.1 S3-5'de
Halep
Dar'uS-saade
niLip
s u i q u n c d ı ı d ı en , a*^-
A g a , Ci-Seyyıd
sonra
Evkâf-ı
fvİLiharrem
rv".1835'de
57.
Enim
ogluduı.
yetiştikten
M,lS33'de
mı,
îaıaflanna
kayıtlıdır.
Mehmet
Efendi'nin
iresinde
binbaşılarından
Işkodura
Ir.n;::!.:-
nnl-.;^
\ >'
NAZİFÖZTORK
98
çıUrtıtdı. Teveihâtı Hümayun ve Teşrifat Def
Nâzın Ali Behcet Ağa a'zledilerek. Su Nezâreti,
terlerine bu şektlde yazılmasına dair 12 Cemazi^-
Evkâf-ı Hümayun- Nezâreti'ne bağlanmış, 5.000
clula H.1252/M.1836'da "irade-i seniyye" sadır
kuruş maaş ile Ebniye-i Hassa Müdürü Hüsamed-
OİdU(59).
din Efendi, Su Nazırlığına tâyin edilmiştir(e4).
Nazırlığı Şeyh'ül-İslâmların üzerinde bulunan
Boğaziçi ile Haliç'de seyrü sefer etmek üzere,
vakıfların yönetiminin de bu Nezârete verilmesi
Evkâf-ı Hünayun Nczâreti'nin muhtelif iskelelerde
üzerine Nâzır
Ethem
Efendi'ye 10.000 kuruş
lonra
maaş bağlandı.
buradan
Sancakların
Harameyni
Mehmet
Şerifeyn vakıfları Müdürlüğünün
vermek
Harameyn Muhasebicilikleri ile Harameyn Muka-
de
sanisi
itibariyle
"vakıf
gönderildi.
verildi.
12.
Eyalet
Mısır
sozkonusu
Şerifeyn
malların
karar
anlamak
"Lütfi
H.1248/M.1832'-
Müteakiben
Efendi
Padişah
nisanı
azalığına
ayrıldı.
Maliye Nezâreti'nin
mazielula
atandı.
Hazâini
yapılan
Meclisi
Hayriye
Hümayun
Vâlâ
icabınca
Maliyenin
işleri
yeni
rak
Recep
tılması
yin
edildi.
Ethem
Şurayı
görevden
ayrılması
tâyin
sonucu
22 Ce
edildi.
Maliye
ile
Defter
14 Zilkaade H . 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' naklolundu.
hazineler
fazlalaştığından
Muhasebe-i
bu
bir d ü z e n l e m e
mevcut
Meclisi
nedeniyle, Evkâf-ı Harameyn Nezâreti.
sonra
ikiye
Azalığına
Nczâreti'nin vasıta kılınmasına dair ferman çıkar
12
Daha
Bu
katılarak
Amire Defterdarlığına
darlık kaldınidığından
da
atandı.
Nezâretine
H.1255/M.1839'da
Nezâretinde
beraber, Hükümdarlık Makamına doğrudan yapı
Nezâretine
H.1254/M.1838"de Darı
Babıâli
ilâve
H.a252/M.I836'da
b u göreve getirilmesi üzerine,
Rebi'ulewel
teşkil olunan
Evkâf-ı Harameyn Nezâreti, bağımsız olmakla
Evkafı
Hümayun
ve
Valisi
mali konularda
Cemazielula
Evkâf-ı
Hasjp Paşa'nın
Recep H.1252/M.1836'daçıkmıştır(6i).
Evkâf-ı
Mısır'a
Nezâretin
Nazif Efendi'nin atanmasına dair irade-i seniye
halline,
ile
tahsiline ve diğer
Harameyni
işlerinde
dirayet s a h i b i " ( 6 0 ) olan Harameyn eski Müdürü
müracaatların
beyan
ederek
ve politikaca, bazı k o n u l a n
olarak
tecrübeli, uygulaması bulunan, dinen dürüst ve
lan
Pasa'ya
bağlanan
tespit
verildi. H . 1 2 4 9 / M . 1 8 3 3 ' d e D e f t e r d a r E m a n e t i ,
Muhasebeciliği adı verilmiştir. Bu göreve rütbe-i
sınıfı
Mısır'a
Tarihi, C . I V , s.21-memuriyetiyte
taacılığının birleştirilmesi uygun görülerek. Evkaf
saniye
Ali
taksitlerinin
Nezârete dönüştürülmesi üzerine Anadolu, Küçük
ayrıldı.
mal varlığını
Tanzimat!
birleştirilerek.
Maliye
Maliye adiyle
Dairesinde
bir meclis
H.1256/M.1840'da müşarun
Zilkaade
kurula
ileyh
H.1256/M.1840'da
tâ
"irade-i
Evkâf-ı Hümayun Nczâreti'nin bir şubesi durumu
s e n i y y e " sadır o l d u . R e c e p H . 1 2 5 7 / M . 1 8 4 1 ' d e i k i n c i
t>a siraıiştir.
Masarifât
defa Meclisi V â l â a z a l ı ğ ı n a , S a f e r H . 1 2 S 8 / M . 1 8 4 2 ' d e
Nezâretine
M.1845'de
Evkâf-ı Harameyn ile Evkâf-ı Hümayun'un
Reisi
ikinci
oldu.
atandı.
defa
Zilkaade
Meclisi
Rebi'ulewel
H.1262/
Muhasebe-i
teftişi, bu zamana kadar Harameyn Müfettişlerinin
rıldı. M u h a r r e m H . 1 2 6 8 / M . 1 8 5 1 ' d e rUtbe-i
üzerinde
iken, 10
H.1269/M.1852'de
tarihinde
buradan
Müfettişliği
imamzade
Rebi'ulâhir
ayrılarak
Şeyh'ul-Haram
H.1250/M.1834
Evkâf-ı
Hümayun
tir(62).
hacdan
sonra
vefat etti. İ h t i y a r
liğinde
Muharrem
Trabzon
Takvimi Vakayi* 1 Cemaziyelâhire
60.
Nazif E f e n d i , iki a y evvel " a c z i n d e n d o l a y ı "
H.1252/M.1836.
lükten ayrıldığı halde, m ü t e a k i b e n v u k u f u ,
Sadrı Rumeli, Sadrı Anadolu, İmamı evvel
ve
dirayetinden
bahisle Muhasebeciliğe
tâyin
61.
Takvimi Vakayi'
62.
Mehmet Esat Efendi, Zeyrek Camii İ m a m ı ve
lı
zâretine bağlanmıştır.
Hasan
olarak
Rumeli ve
yun
mayun
ğına
Harameyn
Nezâretleri
senelerce
Müfettişi
den muvazzaf birar vakıflar Müdürü tâyin edilmiş
etti.
dur.
63.
Nâzın"
aldı.
vakıflarının
30.000,
olan
Kesedar'm maaşı 3.000, Zimmet
maaşı
Hali-
64.
Hüseyin
Efendi'nin oğludur.
Paşa'nın
2.000 kuruşa yükseltilmiştir.
M.1837'de Su Nâzın
sular ekseriyetle hayır sever kimseler tarafından
"Derikna"
Nâzın,
Kömürlük
rütbe-i
ulâ
Efendi,
Seniyye
Emini,
ile
Azası,
Refia
Tuz
Ağnam,
Emini,
H.1253/
Tophane
H.1272/M.1855'de
rütbesini
olarak
m u ş a k h u y l u ve servet sahibi i d i .
lâ
bâlâ
Hu
H.1249/M. 1833'de
Rebi'ulewel
Şehremini
M.1880'de
Su
Mehmet
H.1269/H.1852'de
Evkâf-ı Hümayun Nezâreti'ne bağlanması zaruri
getirildiğinden.
Muhar
defâtir,
Müdürü,
görülmüş ve 16 Zilkaade H.1252/M.1836'da Su
ile
medfun-
memurları
Edirne'li
oldu. Sonra
M.1856'da
yolu
ve
Ebniye-i Hassa Müdürü,
Nezâretinin
vakıf
Azalı
adındaki
vakıf
H.1251/M.1835'de
H.1252/M.1836'da
Ebniye-i
sicillât
Muvazzaf
hazinedarlığından
Balıkhane
ve
Rumeli
Nezâret
Maliyeden tefeyyüz ederek
fesi'nin maaşı 2.500, Sergi Halifesi'nin maaşı da
İstanbul, Üsküdar, Galata beldelerine akan
Anadolu
Vâlâ
naziresinde
başlanıldığı
kayıtlıdır.
Hüsametdin
lusi
Meclisi
tahsisine H . 1 2 4 7 / M . 1 8 3 1
itibaren
nın tayini bu taritıtedir.
ibaret
ve
meşhurdur.
Taşra
vakfiyelerde
kuruştan
ünvanı
ve
Nazırlı
H . 1 2 6 7 / M . 1 8 5 0 ' d e ve
Camii
tezika, müstahdemler ve memurların maaşlarına
20.000
sonra
H.1265/M.1848'de
âlimlerdendi.
zam yapıldığı
Nâzır'ın
Mısır.
Hüma
olundu. H.1256/M.1840'da
Süleymaniye
reminden
sırada, Recep H.1248/M.1832'de
Kudüs,
dönüştürüldüğünden
Faziletli
eseri
1 Recep H.1251/M.1835'de Vakıflar İdare
etti.
kadısı ve E v k â f . ı
nakledildi. Cemazielulâ
fat
teşkilâtı da k u m l m u ş t u r ( 6 3 ) .
sinde vazife yapan bütün görevli personel, mür-
Adliye
payesini
Müdürlüğe
Müderris
oldu. H.1254/M.1838'de Edebiye
"Maarif-i
ğına
ve
Mekteplerinin açılmasından
Sadareti
tir. Böylece, bu tarihden itibaren vakıflann taşra
Halep
Konya
Oersiâm
tedrisi . u l u m
payesi ile t â y i n
"Muaccelât N â z ı n " unvanı ile vücuhu mahalliye-
oğludur.
Münewere,
irfaniye
tarafından
19 Recep H . 1 2 5 2 / M . 1 8 3 6 .
Efendi'nin
Medine-i
Anadolu vilâyetleri merkezlerinde, Evkâf-ı Hü
ve
olun
ması garibtir.
Zilhicce H.1250/M.1834'de Evkâf-ı Hümayun Ne
H.1251/M.1835'de
müdür
malumatı
leri altında bulunan beş vakfın yönetimi de, 18
Rebi'ulewel
idi.
Vali
bulunmuştur.
59-
şehriyarı, Davud Paşa naibi Efendilerin Nezâret
ay
vezâretlu
ve zengin
O ğ l u İ b r a h i m K a d r i B e y , u z u n zaman
kurulmuş, bu Müfettişliğe ilk defa
Mehmet Esat Efendi tayin edilmiş-
olarak,
Maliye
H.1265/M.1848'de
Sultan
vefat etti.
aldı.
Zilhicce
Sonra
Kethüdası
Reşit
Paşa'ya
H.1273/
Meclisi
oldu.
v â
H.1298/
mUntesip.
yu
E V K A F I HÜMAYUN NEZARETİNİN KURULUŞU.
99
yaptırdığı pazar kayıklarının çoğalması üzerine,
rete ilk defa Evkâf-ı Hümayun Müfettişliğlıulcıı
bunların idaresi için Zilhicce H.1253/M.1837'de
açıkta kalan, İmamzade es-Seyyid Mehmet Es'acl
Nezâret
Efendi, Anadolu Sadareti Payesi ile tâyin edil
merkezinde
Kayıkçılar
750
kuruş
maaş
Ketabeti ve 10 yerde de
ile
biı
Kayıkçılar
miştir.
Kethüdalığı ihdasedilmiştir(C5).
12 Cemazielula H.1255/M.1839'da es-Seyyid
20 Muharrem H.1254/M.1838'de Evkâf-ı Hü
mayun Nezâreti, Tophane-i Amire
Mehmet Hasip Paşa'nın görevden ayrılmasından
Nezâreti ile
sonra, Evkâf-ı Hümayun Nezâreti ile Darbhane
birleştirilerek, Hazine-i Hassa N â z ı r i ( 6 6 ) e s - s e y y i d
Emaneti'nin birlikte yönetilmesinden dolayı orta
Mehmet Hasip Paşa Nâzırlığa atanmış, 10 Rebi'ul-
ya çıkan zoriuklar nedeniyle, bu iki İdare birbi
ewel H.1254/M.1838'de Harameyn Evkâf Nezâ
rinden ayrılarak(7 2 ) , Evkâf-ı Hümayun Müsteşarı
reti de Evkâf-ı Hümayun Nezâreti'ne bağlanmış
es-Seyyid Mehmet Şevki Efendi, 30.000 kuruş
tır.
maaşla Evkâf-ı Hümayun Nâzırlığına atanmıştır.
Evkâf-ı Hümayun Nezâreti'nin Darbhane Ne
Eskidenberi, Ebâ Eyyubi Ensari (r.a.), Fatih
zâreti ile birleştirilmesi ve Harameyn vakıflarının
Sultan Mehmet, Sultan Bayezid, Sultan Selim,
da bu nezârete bağlanması sonucu, Evkâf-ı Hüma
Sultan Süleyman, Şehzade Sultan Ahmet; Cerrah
yun Nezâreti büyük bir önem kazanmıştır. Bu ge
paşa'da
lişmeler
Sultan,
Yeni
Darbhane-i Amire'de paraların değerini ölçmekle
Lâleli,
Hamidiye,
görevli es-Seyyid Mehmet Şevki Efendi 20.000 ku
Emetullah
Sultan,
ruş maaşla ilk defa Müsteşariiğa atanmıştır.
Beşiktaş'ta
Sinan Paşa, Tophane'de
üzerine bir
Müsteşariık ihdas edilerek,
Rebi'ulâhir H.1254/M.1838'de Nezâretin ku
Haseki Sultan; Üsküdar'da Atik Valide
Cami, Ayasofya, Nuruosmaniye,
yine
civarında Çağalzade
sedariık
büyük
Ketabetle
birleştirilerek.
Yazışma
Kalemi adiyle yeni bir daire kurulmuş ve bu da
defa Tahrirât
Kâtibi olarak
atanmıştırce?).
Zimmet,
hetleri
vakıfların
Sergi, Ruznameci, Gedikler Kera
bırakılarak,
bu
Ali
Rüstem Paşa vakıfları gibi
"Cabi
Odaları"
ismi
altında
Evkâf-ı Hümayun Nezâreti'nin kuruluşu ta
mamlandıkça
Cabi Odalarının devamına
kalmamış, vakıf
yerlerinde
Sultan,
Kılıç
idare merkezleri bulunuyordu.
irenin başına 8.000 kuruş maaşla Kesedar Ali
Şevki Efendi, ilk
Selimiye,
Mihrişah
Paşa; Kadırga'da Şehit Mehmet Paşa; Bab ı âli
ruluşu yeniden düzenlenmiş, bu düzenlemede KeBaş
Üsküdar'da
Eyup'da
gelirlerinin
lüzum
toplanması görevi,
Nezârette kurulan Tahsilât İdaresi'ne verilmiştir.
görevlilere
Bu gelişmeler üzerine, Gabilerden bazıları tahsil
5.000er kuruş maaş tahsis edilmiştir. Ayrıca bu
dar ünvanı ile Tahsilât Idaresi'nde istihdam edil
Kâtipliklere ilâveten 1.500 kuruş maaşla Tamirat
mişlerdir.
Müdürlüğü kurulmuştur.
bütün
Muharrem H.1252/M.1836'da 35.000 kuruşa
yükseltilen Nezâret maaşı, 25.000 kuruşa indiril
miştin e 8 ) .
6?!
Evkâf-ı Hümayun ile Evkâf-ı Harameyn Nezâ
G6.
fazla
miktarda
bulunması
uygun
müslümanların
yönetimi,
Nezâreti
Ceiılenın
Hayriye
bu
idaresinin
Vakfiye
diye
zamanlarda
Ali
İlk
Şevki
Efendi,
Kaleminde
Hasip
ayrılmasını
"Defter.1 V a k f i y e " .
Efendı'nın
Hümayun
68.
Hasip
Müfettişlerinin
Deftfidau
Kcscdai,
oldu.
a*ztedıidı.
verilen
aldığı
maasm
Bu
tarihte
Kesedai-
soma
Evkaf
Hasip
Soma
ı
Pasa'nm
vefat
cttı.
azaltılması, Darbhane
25.000
Musarunileyh'ın
yükselmiştir.
intisapla
vo H . 1 2 1 j 2 / M . 1 8 3 6 ' d a
Kâtibi
müteakip
Pasa'ya
diğinden,
Pasa'ya
ycıme
Tahsisat
Nezâretinden
ayrı ayrı ve birden fazla'bulunmasına gerek göriil-
kuruş
maaşı
ne
teijlı
50.000
dıgcıVekiller
edil
kurusa
45.000
ku
ruş a l n ı a k t a idiler.
69.
es-Seyyıd Mehmet
yun Müfettişliğine, ilk defa Harameyn payesi ile
Morali
es-Seyyid Mehmet Emin Arif Efendi tâyin edil-
Evkâf
Alı
M.1832'de
miştirıes).
Emin
Arif
Efendı'nın
uskudai
Müfettişi oldu.
Elendi, Tersane
ogludui.
Mudcıns
Emim
H.1248/
Mollası,
H.ias-J/M.lSaS'de
Zılkaade
H. 1 2 5 a / M . 1842'dc
vefat c t t t . A l ı m ve s a n ı d ı .
Hasip Paşa'nın ikinci defa Evkâf-ı Hümayun
Nezâreti'ne
tâyininden
Hassı
Vükelâya
sonra,
dahil
Evkâf
70.
Nazırları
edilmişlerdir(70).
Rüştiye Mektepleri'nin
işlemlerini
Rüşdiye Nezâreti"
üzere
kurulmuş(7i)
71.
Nezâ
Vakfiye
lerı
birkaç
bılâhaıc
defa V ü k e l â d a n
yine
Mecnsı
Vükelâ
defterlerinde kayıtlı olan
Rustıyc
Mektep
Nezareti,
ti'nin
sonıalaıı Maanl-ı
kuıuimasına neden
Evkâf-ı
Hümayun
başlangıcı s a y m a k
"Mektebi
ve bu
da,
ya dahil oımuslardıı.
sayısı çoğaldığından bu
yürütmek
Evkâf-ı Hümayun Nâzııian,
sayılmamısiarsa
EvkâfH Hümayun Nezareti tarafından açılan
okulların
dem
Darbhane Defterdan.
matyet-ı Evvel
birer Vakıflar Müdürü atanmıştır.
Meclisi
Si'i^^n
sağlamıştır,
Hazıne-ı Hassa N â z ı n d e m e k t i .
07.
ünvanı ile Vilâyetlerle önemli Sancak Merkezlerine
meyerek bunlar da birleştirilmiş, "Evkâf-ı Hüma
teşebbüsü,
Defterlerinde Darbnaneı Amire
yazılıdır. O
r\/\uhsın
Harameyn
faydalı
kurulmasını
bunlar da birleştirilmiş ve "Muaccelât Müdürü"
Hümayun ve Evkâf-ı
ettiği
Hümayun
lebilir.
görülmeyerck
Muaccelât Müdürlerinde olduğu gibi, Evkâf-ı
tesis
Evkâf-ı
Nezâretine bağlanmıştır.
retlerinin birleştirilmesinden dolayı, taşrada Ev
kâf-ı Hümayun ve Evkâf-ı Muaccclât Nâzırlaımın
Böylece,
vakıfların
72.
Unuımıyc
oımustuı
Nezaıetı'nı,
Bu
M.ı.ml
Nezâre
bakımdan,
Ncz.ııeirnııı
munıkunduı.
Darbhane Müdüriyetine,
An
Ntcı;ı ('asa ı.ıyın
ırm
mistir.
(l)i:V.\M
EOECKl
ı
© Copyright 2024 Paperzz
