Dosyayı İndir

KİŞİLİK VE KİŞİLİĞİN ÖRGÜTSEL DAVRANIŞTAKİ YERİ
Ali Can GÖZCÜ
Atılım Üniversitesi, Siyasi ve Ekonomik Araştırmalar Laboratuvarı
Örgütler, rekabet ortamında varlıklarını sürdürebilmek ve örgütsel hedeflerine, amaçlarına
ulaşabilmek için kaynaklara ihtiyaç duyarlar. Bu kaynakların temini ise tek başına yeterli değildir.
Temin edilen kaynakların verimli kullanımı örgütsel amaçların gerçekleştirilmesinin önemli şartıdır.
Örgütün sahip olduğu kaynaklar arasında insan kaynağı söz konusu verimlilik ve etkililiğin önkoşulları
arasında yer alır ve son derece kritik öneme sahiptir.
Kişilik, bir bütünün en küçük parçası olan bireyin sahip olduğu ve ona ait olan özelliklerin tümüdür
diyebiliriz. Bütün olarak tanımlayabileceğimiz, çalışma grupları, şirketler, örgütler insan kaynağı
açısından ele alındığında, farklı kişilik tipleri özelliklerine sahip bireylerin bir arada olduğu, ortak
örgütsel hedeflere ulaşma amacı olan yapılardır. Bu yapılar içerisinde farklı kişilikleri birer renk ve
örgütsel yapıyı da bir resim olarak düşünürsek, farklı renkler o resmi zenginleştireceği ve örgüt
içerisinde çeşitliliği sağlayacağı gibi, uyumsuz olan renkler (kişilikler) o resmin beklendiği derecede
güzel olmamasına (örgüt uyumunun sağlanamamasına) neden olabilir. Bu yazıda, kişilik ve kişilik
olgusunun örgütsel hayatta yerine dair genel değerlendirmelere yer verilmektedir.
Erdem (2012,s.153), kişilik kavramını “bir bireyin diğer bireylere tepki göstermek veya onlarla
etkileşime girmek için kullandığı yolların tamamı” olarak tanımlamaktadır. Kişilik psikolojisinin
evrimsel olarak geçmişten günümüze değerlendirmesini ve ileriye dair araştırmalarda izlenebilecek
hususlar göz önünde bulundurulduğunda, psikoanalitik paradigma, özellik paradigması, davranışçı
paradigma ve hümanist paradigmalar arasındaki temel farklılıklar üzerinde incelemek olanaklıdır
(Funder, 2001). Ancak yine de, yeni paradigmalar arasında yer alabilecek sosyal-bilimsel, biyolojik ve
evrimsel paradigmalara dikkati çekmekte gerekmektedir. Kelime anlamı ile kişilik ilk olarak “Person Şahıs - Kişi”, “Personal - Şahsi - Kişisel”, “Personality - Şahsiyet - Kişisellik” olarak bir evrilme sürecini
ifade etmektedir. “Aynı zamanda “oyun maskesi” anlamına gelen “persona” sözcüğünden
türetilmiştir” (Benson, 2012). Psikoloji kitaplarında yer alan birkaç tanımda ise kişiliğe farklı açılardan
yaklaşılsa da, kendimce tanımladığım şekli ile; “bireye özgü ve bireyi oluşturan davranış şekillerinin
tamamı” olma itibari ile ortak bir ifade de birleşilmiştir. “Kişilik, bir insanı başkalarından ayıran duyuş,
düşünüş ve davranışların bütünüdür. Kişiliğin ahlaktaki anlamı etki almayan şaşmaz ve çevresine etkili
olan bir benliktir. Sanat alanında da yalnızca kendine özgü sanat anlayışı olanda kişilikten söz
edilebilir”(Gürtürk) Kişilik, aslında bir bakıma hayata(örgüt yapısına) farklı pencerelerden bakan ve
kendi bakış açılarıyla anlayıp, anlamlandıran ve yorumlayan dinamik bir yapıdır. Aynı pencereden
bakılsa bile her kişilik, kendi kişilik yapısı ve özellikleri paralelinde baktığı şeyi farklı algılayabilmekte
ve bunun sonucunda farklı davranış şekli geliştirebilmektedir.
Psikologların bir kısmı, genel kişilik “tipleri” üzerinde durmuştur. “Örneğin, C. G. Jung’un İçedönüklük
ve Dışadönüklük kavramlarını alan Hans Eysenck, Nevrotik –Kararlı eksen üzerinde kendi geliştirdiği
soru formlarını (EPI, EPQ) kullanarak Jung’un kavramlarını geliştirmiştir. Eysenck, kişilik tiplerinin
esasen doğuştan geldiğini iddia etmiştir. İyi bilinen bir başka “tip” teorisi ise, Friedman ve
Rosenman’a (1959) aittir. Bu teoriye göre, A tipi kişiler rekabetçi, sabırsız, huzursuz, ve kalp
hastalıkları, kanser vb. hastalıklara yatkın kişilerken, kişiliği B tipi olanlar değildir. Kişilik özellikleri
teorisi konusunda, bazı Psikologlar da, kişinin ayırt edici özelliklerini, yani “kişilik özelliklerini”
belirleme yoluna gitmiştir; örneğin Casttell’in 16 Kişilik Etkeni (kendi geliştirdiği “16PF” kişilik
envanteriyle ölçtüğü), uysal-baskın, güven duyan- şüpheci, pratik-hayalci vb. özellikler içerir. Bu tür
envanterler, kişiliğin niceliksel ölçümüyle uğraşan psikometrinin temelini oluşturur” (Benson, 2012).
Kendi hayatımızda çevremizdeki insanlara dair gözlemde bulunduğumuz zamanda yine benzer şeyleri
görmemiz muhtemeldir. Örneğin sabırsız, huzursuz, pimpirikli bir yapıya sahip olan kişi, yani A tipi
kişilik özelliklerine sahip olan biri gözlemlediğimizde genel olarak bazı hastalıkları da daha çok taşıyan
ve -neden bunlar benim başıma geliyor- diye bunu sorgulayan ve huzursuzluk durumu devam eden
kişilerdir. B tipi kişilik olarak tarif edilen bireylerde ise, olayı akışına bırakma, sabır ve rahatlık ile
durumları bekleme, bunun paralelinde stresten ve çeşitli sağlık problemlerinden görece daha uzak
kişiler olduğunu görmekteyiz. Aslında bu gözlemi çevremizdeki insanlar geneline de yayıp bu tespitleri
toplum içerisinde direk olarak gözlemleyebiliriz.
Günümüzde kişilik üzerinde düşünülüp, örgütsel yapılar içerisinde kişilik tipleri üzerinde tanımlama ve
sınıflandırma yaparken birçok farklı yöntemin varlığını görürüz. Bu yöntem ve modellerin en baskın
olanlarından ikisi, Myers-Briggs Tipi Gösterge ve Büyük Beş Kişilik Modeli’dir.
Kişilik Tipi
Özellikleri
Dışa dönük (D) ya da Dışadönük bireyler sempatik, sosyal ve kendini ifade edebilen kişilerdir. İçedönükler
İçedönük (İ)
sessiz ve utangaçtırlar.
Algısal (A)
Sezgisel (S)
ya
da Algısal tipler pratiktirler ve günlük işler ve düzeni tercih ederler. Detaylar üzerinde
yoğunlaşırlar. Sezgiseller bilinç dışı süreçlere itimat ederler ve “büyük resim”e
bakarlar.
Düşünen (Ü) ya da Düşünen tipler problemlerle ilgilenirken düşünce ve mantığı kullanırlar. Hisseden
Hisseden (H)
tipler kişisel değerlerine ve duygularına itimat ederler.
Yargılayan (Y) ya da Yargılayan tipler kontrol isterler ve dünyalarının düzenli ve yapılandırılmış olmasını
Kabullenen (K)
tercih ederler. Kabul eden tipler esnek ve içlerinden geldiği gibi davranırlar.
Kaynak; İnci Erdem, (2012), Myers-Briggs Tipi Gösterge (Myres-Briggs Type Indicator-MBTG)
Bir diğer model olan ve beş temel boyutu kapsayan Büyük Beş Kişilik Modeli, literatürde kabulü olan
ve doğruluğu çeşitli tezlerle de desteklenen bir başka kişilik değerlendirme modelidir. Büyük Beş
Kişilik Modelinde beş etken tanımlanmıştır. Bunlar; Duygusal Kararlılık, Dışadönüklük, Açıklık,
Uyumluluk, Sorumluluk olarak sınıflandırılmıştır. Örneğin, Sorumluluk özelliğine sahip bir kişilik tipi,
örgüt içerisinde; daha fazla çaba ve sebat, daha fazla güdü ve disiplin, daha düzenli ve planlı olma
durumunun, daha yüksek performans, geliştirilmiş liderlik, daha uzun ömürlülük (şirkete bağlılık)
durumunu etkilediği tespit edilmiştir. Kişiliği belirleyen faktörler değerlendirildiğinde oldukça eski bir
tartışma olan kalıtım-çevre tartışmasında kendimizi bulabiliriz. Her iki bakış açısıda önemli kabul
edilmekle birlikte araştırmalar kalıtıma daha fazla pay vermektedir (Erdem, 2012). Günümüzde
şirketler, çalışanlarını seçerken kişilik tiplerine ve örgüt yapısı ile uyumuna dikkat ederek ve bir
öngörüde bulunarak, hatta çeşitli kişilik testleri uygulayarak personellerini seçmektedir. Çünkü kişilik
iş yaşamı ilişkisi oldukça önemlidir. Yazının daha sonra yayımlanacak olan ikinci bölümünde kişilik-iş
yaşamı ilişkisinde değinilmiştir.
Kaynaklar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Cüceloğlu. D., (2012). İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları.
Kowalski. R., (2010). Drew Westen, Psychology.
Littaver. F., (1995). Kişiliğinizi Tanıyın.
Benson. N. C. , (2012). Psikoloji.
Topsever. Y., (1996). VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları.
Güntürk. S. Psikoloji Özeti.
Köknel. Ö. Kaygıdan Mutluluğa Kişilik.
Dökmen. Ü., (2008). İletişim Çatışmaları ve Empati.
Carnegie. D., (2010). İşten ve Yaşamdan Zevk Almanın Yolları.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Freud. (2000). Psikanaliz Üzerine.
Karakaç. S., (1988). Bilimsel Psikoloji Temel İlkeler.
Yelboğa. A., (2006). Kişilik Özellikleri ve İş Performansı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi.
Özsoy. E. ve Yıldız. G. , (2013). Kişilik Kavramının Örgütler Açısından Önemi; Bir Literatür Taraması.
Erdem. İ., (2012). Örgütsel Davranış.
Göbekçin. T. Psikolojinin Temel Dinamikleri.
Tunç. M. Ş., (1928). Psikoloji.
Türk Psikologlar Derneği., (1996). IX. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmalar

Download Report