BALKANLARDA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Dr. M. Sadi BİLGİÇ Dr. Salih AKYÜREK RAPOR NO: 49 HAZİRAN 2012 BALKANLARDA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Anket ve Ölçek Tasarımı: Dr. Salih Akyürek Alan Uygulama: Doç. Dr. Fehmi Ağca Veri Girişi: Müstecep DİLBER Veri Analizi ve Teknik Raporlama: Dr. Salih Akyürek, Serhat Sağır, Mehmet Ali YILMAZ Literatür Çalışması: Dilara Ünal Grafik ve Tablo Tasarımı: Mehmet Ali YILMAZ Kapak Tasarımı: Kaan TUĞCUOĞLU BİLGESAM YAYINLARI RAPOR NO: 49 Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi Wise Men Center For Strategic Studies Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat:9 Daire:36 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye Tel: +90 212 217 65 91 Faks: +90 212 217 65 93 www.bilgesam.org [email protected] Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6 A.Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye Tel : +90 312 425 32 90 Faks: +90 312 425 32 90 Copyright © BİLGESAM Haziran 2012 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayın Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz. İÇİNDEKİLER Giriş _____________________________________________________________ 1 1. Balkan Ülkeleri İle İlgili Temel Bilgiler _______________________________ 3 2. Araştırma Metodolojisi __________________________________________ 8 3. Örneklemin Temel Özellikleri _____________________________________ 10 4. Arnavutluk’ta Türkiye ve Türk Algısı _______________________________ 11 5. Bosna Hersek’te Türkiye ve Türk Algısı _____________________________ 21 6. Bulgaristan’da Türkiye ve Türk Algısı _______________________________ 28 7. Hırvatistan’da Türkiye ve Türk Algısı _______________________________ 35 8. Karadağ’da Türkiye ve Türk Algısı _________________________________ 42 9. Kosova’da Türkiye ve Türk Algısı __________________________________ 52 10. Makedonya’da Türkiye ve Türk Algısı ______________________________ 59 11. Sırbistan’da Türkiye ve Türk Algısı_________________________________ 69 12. Türkiye ve Türk Algısının Ülkeler Arasında Karşılaştırılması _____________ 79 Bulguların Özetı ve Sonuç Yerıne _____________________________________ 90 Ek: Uygulanan Anket Formu _________________________________________ 95 SUNUŞ Dünya’daki ve yurt içindeki gelişmeleri takip ederek geleceğe yönelik öngörülerde bulunmak; Türkiye’nin ikili ve çok taraflı uluslararası ilişkilerine ve güvenlik stratejilerine, yurt içindeki siyasi, ekonomik, teknolojik, çevresel ve sosyo-kültürel problemlerine yönelik bilimsel araştırmalar yapmak; karar alıcılara milli menfaatler doğrultusunda gerçekçi çözüm önerileri, karar seçenekleri ve politikalar sunmak Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM)’nin kuruluş amaçları arasında yer almaktadır. BİLGESAM, Bilge Adamlar Kurulu’nun ilk toplantısında alınan kararlar doğrultusunda, yukarıda aktarılan amaçları gerçekleştirmek üzere, çeşitli konularda raporlar hazırlamaktadır. Farklı toplumların gözünde Türkiye ve Türk algısı konusunda yapılmış çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu eksikliği gidermek maksadıyla BİLGESAM, komşu ve kültürel bağlar bulunan bölge ve ülkelerden başlamak üzere 11 bölge ve 51 ülkeyi kapsayan ‘‘Dünyada Türkiye Algısı’’ adıyla bir seri araştırma başlatmıştır. Bu araştırmalardan olan Balkanlar çalışması, sekiz ülkeyi kapsayan alan uygulamasıyla, tarihi ve kültürel bağlarımız bulunan bu bölgedeki Türkiye ve Türk algısı konusunda merak edilen pek çok konuya ışık tutacak veriler içermektedir. BİLGESAM tarafından gerçekleştirilen bu niceliksel çalışma raporu http://www.bilgesam.org/tr adresinde yayımlanmıştır. Raporun bu alanda çalışma yapan akademisyenler, araştırmacılara ve Türkiye’nin dış politika stratejilerine katkı sağlaması temennisiyle, raporu hazırlayan Dr. Salih Akyürek’e ve destek sağlayan BİLGESAM personeline teşekkür ederim. Doç. Dr. Atilla SANDIKLI BİLGESAM Başkanı Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı GİRİŞ Sosyal psikoloji literatüründe ilk defa Lipman tarafından kullanılan ‘’stereotip’’ kavramı (stereotype) "bir grup kişiye (etnik, cinsiyet, mesleki gruplar) atfedilen özellikler bütünü" olarak tanımlanmaktadır. Türkçeye, ‘’Basmakalıp Yargı’’ ve ‘’Klişe Yargı’’ gibi kavramlarla da aktarılan stereotip, benzer gruplara, algı, bellek ve temsilleri etkileyen bir bakış çerçevesi sunmaktadır. Bu anlamda stereotip, önyargılar için zemin hazırlama işlevi görmektedir. Kişiler, olayları, toplumları ve insanları, onların kendilerine ait doğrularından ziyade, daha kolay bir şekilde, kategorilerin tanımladığı gibi algılama eğilimindedir. Bu noktada, toplumlar ve kültürlerin diğer toplum ve kültürler hakkında sahip oldukları klişe görüş/yargılar önemli ve belirleyici faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Etnisite temeli yanında sosyal ve kültürel temelde de ortaya çıkan bu klişe görüşlerin, olumlu olduğundan daha çok olumsuz yargılar içerdiğinin ve gerçeklik temelinden uzak olduğunun da özellikle vurgulanması gerekmektedir. Etnik ve kültür merkezli, yanlı bakış açılarının sebep olduğu olumsuz nitelikteki klişe görüş ve yargılar bu güne kadar pek çok bilimsel çalışmanın konusu olmuştur. Uluslararası ilişkilerde, ülkelerin pozisyonunu belirlemede siyasi, askeri ve ekonomik güç hiç şüphesiz en önemli belirleyici faktördür. Ancak ülkelerin diğer toplumların kamuoyları nezdindeki imaj ve algıları pek çok konuda Siyasi, askeri ve ekonomik güçten daha fazla avantaj sağlayabilmektedir. Ülkelerle ilgili sempati ve olumlu yargılar, uluslararası pazarlarda rekabet anlamında, siyasi faktörlerden daha fazla öne çıkabilmekte, olumsuz yargılar ise bunun tam tersi olarak engeller yaratabilmektedir. Pek çok ülke ve özellikle ABD, kendi dünya siyasetine de yön verecek şekilde, ilgi alanındaki toplumlarda, ülke ve ülke politikaları hakkındaki görüşleri ortaya koyacak kamuoyu araştırmaları yaptırmakta ve örtülü veya açık her türlü faaliyette bu araştırma verilerini kullanmaktadır. Bu noktadan hareketle, bölgesel ve küresel politikalarda etkili olmak isteyen ülkelerin ilgi ve etki alanlarında yer alan toplumlarda kamuoyu araştırmaları yapmasının öneminin özellikle vurgulanması gerekmektedir. Son yıllarda küreselleşmenin de etkisiyle tüm dünyada, dış ticarette pazar geliştirme arayışlarını ve ataklarını artıran, ekonomik ve siyasi bir bölgesel güç ve lider olma yolunda önemli sıçramalar yapan Türkiye’nin, farklı toplumlara ait kamuoyları nezdinde avantaj veya dezavantaj yaratan klişe yargı ve önyargıları ölçmesi ve yönetmesi kaçınılmaz bir gerekliliktir. Bu noktada Türkiye’nin kendi menfaatlerine dönük olarak üreteceği stratejiler için Türkiye orijinli çalışmalara şiddetle ihtiyacı olmakla birlikte bu konuda yapılan çalışma yok denecek kadar azdır. Farklı toplumlardaki Türkiye algısının ortaya konulması, bu klişe yargılarla 1 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı mücadele edilmesi yanında; bu ülkelerle kurulacak sosyal, ekonomik ve kültürel ilişkilere yönelik strateji ve taktiklerin belirlenmesi noktasında da önem taşımaktadır. Bu noktadan hareketle, BİLGESAM tarafından dünyada 11 farklı bölgede 51 ülkede Türk ve Türkiye algısının ölçülmesi yönünde bir proje başlatılmıştır. Bu projenin amacı ve öneminin vurgulanması açısından çalışma hedefleri şu şekilde özetlenebilir: Diğer ülkelerle mukayeseli olarak olumlu-olumsuz Türkiye algısını ölçmek. Bu algıların kaynak ve nedenlerini analiz etmek. Dinamik dış politika kapsamında Türkiye’nin siyasi ve ekonomik açılımlarına veri sağlamak. Türkiye tarafından pek çok ülkede yürütülen yardım faaliyetleri konusundaki toplumsal farkındalığı ve bu faaliyetlere dönük algıları ortaya koymak. Uluslararası antlaşmalar, işbirlikleri ve organizasyonlardaki, devlet ve hükümetler düzeyindeki işbirliği veya anlaşmazlıkların temelinde yer alan kamuoyu yargı ve düşüncelerini tahmin edecek verileri sağlamak ve bu konuda yapılacak lobi ve kamuoyu çalışmalarına ışık tutmak. Türkiye’nin uluslararası tanıtım ve kültürel projelerine yönelik veri sağlamak. Türkiye’nin turizm/ticaret proje ve yatırımlarına yönelik kararları için uluslararası rekabet pozisyonunu ortaya koymak. Küresel ve bölgesel güç durumundaki ülkelerin diğer ülke ve bölgelerdeki etkilerini ve bu etkilerin nedenlerini araştırmak. Proje kapsamında hazırlanan soru kâğıdı, Türkiye’nin yakın çevresinden başlamak üzere; Balkanlar, Kafkaslar, Orta Asya ve Afrika Kıtasında planlanan ülkelerden 21’inde, seçilen üniversitelerde, üniversite öğrencileri ve akademisyenler ağırlıklı olarak 2010-2012 yıllarında uygulanmıştır. Uygulama yapılan ülkelerden Mısır-Fas-Senegal-Tanzanya, Ermenistan, Kırgızistan ve Kazakistan verileri raporlaştırılarak 2011 ve 2012 yılı içinde yayımlanmıştır. Bu araştırmalardan bir diğeri olan ve sekiz ülkeden oluşan Balkanlar çalışması ise analiz edilmiş ve BİLGESAM Raporu olarak yayımlanmıştır. 2 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 1. BALKAN ÜLKELERİ İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER Kısa Tarihçe Adını Türkçeden alan1 Balkan Yarımadası, Güney Avrupa’daki üç yarımadadan birisidir. Bölge; Yunanistan, Slovenya, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Makedonya, Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ, Kosova, Bulgaristan, Romanya ve Moldova’dan oluşmaktadır. Batı’da Adriyatik ve İyonya Denizleri, güneyde Ege Denizi, doğuda Marmara ve Karadeniz ile çevrilidir. Türklerin Balkanlara ilgisi, Osmanlı İmparatorluğunun 14. Yüzyılda bu bölgedeki hakimiyeti ile başlamıştır. İmparatorluğun Balkanlardaki hakimiyeti beş yüz yıl sürmüştür. 1878 OsmanlıRus Savaşı sonrası imzalanan Berlin Anlaşması ile Balkan topraklarında sınırlar yeniden çizilmeye başlamıştır. Bu dönemde Osmanlı’nın çöküş içinde olması ve Fransız Devrimi, milliyetçilik akımlarının filizlenmesine neden olmuş, 1878 yılında Sırbistan ve Romanya bağımsızlıklarını kazanmış ve özerk statüde Bulgar Prensliği kurulmuştur. Birinci Dünya Savaşı sonunda, Slovenler, Hırvatlar, Boşnaklar ve Sırplar birleşerek ‘Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı’nı kurmuşlardır. Daha sonra ise bu krallığın ismi "Yugoslavya Krallığı" şeklinde değiştirilmiştir.2 Yugoslavya, Güney Slavları anlamına gelmektedir.3 Bugün bağımsız 11 balkan ülkesinden yedisi eski Yugoslavya toprakları içinde yer almıştır. Bu nedenle Yugoslavya’nın tarihi, Balkanların yakın dönem tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. 1939 yılında Hitler’in Polonya’yı işgali ile II. Dünya Savaşı başlamıştır. İtalya’nın ‘Büyük İtalya’ amacına dönük olarak Arnavutluk’u ele geçirmesinin ardından savaş Balkanlarda da yayılmıştır. 1941 yılında Yugoslavya Krallığı, Alman işgaline uğramıştır. Ülke içinde gerilla savaşları devam ederken 29 Kasım 1943 tarihinde, Bosna’nın Yayçe (Jajce) kasabasında Josep Broz Tito’nun başkanlığında AVNOJ (Yugoslavya Antifaşist Ulusal Kurtuluş Konseyi) toplanmış ve bu konseyin karaları ülkenin federal bir temel üzerinde yeniden yapılandırılmasının temellerini atmıştır.4 Ülkenin adı 1943 yılında Demokratik Federal Yugoslavya, 1946'da Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti ve 1963 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti olarak değişmiştir. Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ve Arnavutluk devletleri, kurulduktan bir süre sonra Sovyetler Birliği ile görüş ayrılığı başlamıştır. Yugoslavya, 1979 yılında Batı İttifakı ve 1 Balkan kelimesi, sarp ve ormanlık sıradağ anlamına gelmektedir. Türk Dil Kurumu Güncel Sözlük, Erişim 27 Nisan 2012, http://www.tdk.gov.tr 2 Giray Saynur Bozkurt, “Tito Sonrası Dönemde Eski Yugoslavya Bölgesindeki Türkler ve Müslümanlar”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Kış 2010, 51-95. 3 Center for European Studies (UNC), “What Happened to Yugoslavia? The War, The Peace and The Future”, Fall 2004, Erişim 15 Mayıs 2012, http://www.unc.edu/depts/europe/teachingresources/balkan-crisis.pdf 4 Bozkurt, agm, 54 3 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Doğu Bloğundan ayrı durmayı amaçlayan ve 118 ülkeden oluşan Bağlantısızlar Hareketine5 katılmıştır. 1980li yıllarda Sovyetlerde Gorbaçov’un etkisiyle başlayan Glasnost ve Perestroyka (Açıklık ve Yeniden Yapılanma) Politikaları Yugoslavya’yı da etkilemiştir. 1980 yılında Tito’nun ölümünden sonra bir türlü toparlanamayan ülke 1990'da çok partili düzene geçilmesinin ardından, 1991'de başlayan iç savaş sonucu aynı yılın sonlarında parçalanmıştır. 23 Aralık 1990’da Slovenya, Ocak 1991’de Makedonya, 25 Haziran 1991’de Hırvatistan, Mart 1992 de Bosna-Hersek bağımsızlığını ilan etmiştir. Karadağ ve Sırbistan ise birleşerek Yeni Yugoslavya Federal Cumhuriyetini kurmuştur. Voyvodina ve Kosova özerk bölgeleri de bu federasyon içinde kalmıştır. Ancak Karadağ 21 Mayıs 2006 tarihinde referanduma giderek 3 Haziran 2006’da bağımsızlığını ilan etmiştir. Kosova ise 17 Şubat 2008’de Sırbistan’ın karşı çıkmasına rağmen tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmiş ve Yugoslavya’nın dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan son ülke olmuştur.6 Yugoslavya’nın parçalanma sürecinde büyük acıyı kuşkusuz Bosnalılar yaşamıştır. Bosna Hersek 1992 yılında referanduma giderek %99,7 evet oyuyla Yugoslavya’dan ayrılma kararı almıştır. Kararı boykot eden Bosnalı Sırpların çabaları sonuçsuz kalmış ve 1992 yılında BosnaHersek bağımsızlığını ilan etmiştir. Büyük Sırbistan hayallerinin etkisiyle Sırplar, Bosna Hersek sınırları içinde Sırp Cumhuriyeti’ni kurduklarını ilan etmiş ve bu bölgede yaşayan Boşnaklar (Müslüman) ve Hırvatları (Katolikler) uzaklaştırmak için insanlık dışı uygulamalara başlamışlardır.7 İç savaş olarak başlayan olaylar, zamanla Sırpların Boşnaklara uyguladığı bir soykırım haline gelmiştir. 1993 yılında BM tarafından güvenli bölge olarak ilan edildikten iki yıl sonra Srebrenitza’da yaşayan Müslümanlar, bölge BM askerlerinin kontrolünde olmasına rağmen, II. Dünya Savaşı’ndan sonra meydana gelen en büyük soykırıma uğramıştır. 1992-1995 arasında Uluslararası Kızılhaç Örgütü verilerine göre Bosna-Hersek'te 312.000 kişi hayatını kaybetmiştir. 14 Aralık 1995’te imzalanan Dayton Barış Antlaşması ile savaş sona ermiştir. Bosna-Hersek Cumhuriyeti, Bosna-Hersek Federasyonu (Federasyon da kendi içinde 10 Kantona ayrılmıştır) ve Sırp Cumhuriyeti (Republika Srpska-RS) olarak iki birime (devletçiğe) ve bir küçük özerk bölgeye (Brcko) bölünmüştür. Yani Sırbistan dışında Bosna Hersek sınırları içinde de bir Sırp Cumhuriyeti bulunmaktadır. Boşnak, Hırvat ve Sırp nüfusu barındıran bu parçalanmış yapıdan oluşan Bosna Hersek 1995 yılından itibaren Üçlü Başkanlık Sistemi ile yönetilmeye başlamıştır. 5 Bağlantısızlar Hareketi Hakkında Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz; Vikipedia, Erişim 27 Nisan 2012, http://tr.wikipedia.org/wiki/Ba%C4%9Flant%C4%B1s%C4%B1zlar_Hareketi 6 Bozkurt, agm, 55 7 Wikipedia, “Bosna Soykırımı”, Erişim 18 Mayıs 2012, http://tr.wikipedia.org/wiki/Bosna_Soyk%C4%B1r%C4% B1m%C4%B1#Soyk.C4.B1r.C4.B1m_.C3.96ncesi, 2012 4 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Balkan ülkelerinin 2012 yılı itibariyle temel istatistiki verileri ve AB - NATO üyelik durumları aşağıda tablo olarak verilmiştir: Ülke Arnavutluk Bosna-Hersek Bulgaristan Hırvatistan Karadağ Kosova Makedonya Romanya Sırbistan Yunanistan Başkent Tiran Saraybosna Sofya Zagreb Podgorica Priştine Üsküp Bükreş Belgrad Atina Yüzölçümü (km2) 28,748 51,197 110,879 56,594 13,812 10,887 25,713 238,391 77,474 131,957 Nüfus GSMH (Kişi Başı) AB Üyeliği NATO Üyeliği 3,002,859 4,622,292 7,037,935 4,480,043 657,394 1,836,529 2,082,370 21,848,504 7,276,604 10,767,827 7,800 8,000 13,500 18,300 11,220 6,500 10,400 10,152 10,700 27,600 aday Üye değil üye aday Üye değil Üye değil Üye değil Üye Üye değil Üye üye Üye değil üye üye Üye değil Üye değil Üye değil Üye Üye değil Üye Nüfus Yapısı Balkanlar, tarih boyunca Avrupa kıtasının etnik gruplar bakımından en zengin bölgesi olmuştur. Roma öncesi dönemde Traklar, Daçyalılar, Dorlar ve İlirler gibi pek çok kabile ve grup bölgeye akın etmiştir. Bölgeye yerleşen Hunlar ve Slavların ardından, 14. Yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğunun bölgedeki hakimiyeti başlamıştır. Bu dönemde bölgedeki Müslüman nüfus oranı yükselmiştir. Balkanlar Türkiye için sadece bir ekonomik ilişki alanı değildir. XIV. yüzyıldan itibaren Türkler ve Müslümanlar Balkanlara yerleşmeye başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğunun son döneminde tersine bir göç yaşanmış olsa da bugün bölgede önemli bir Türk nüfus yaşamaktadır. Bulgaristan nüfusunun yüzde 10'luk kesimini oluşturan Türkler, siyasi partileri "Hak ve Özgürlükler Hareketi" ile Bulgaristan siyasetinde faal görev almaktadır. Ancak Türkler diğer Balkan ülkelerinde siyasette bu kadar etkili değildirler. 150 bin kadar Batı Trakya Türkü'nün yaşadığı Yunanistan'da bağımsız adaylar için getirilen yüzde 3'lük baraj yüzünden Türklerin mecliste temsil edilmeleri zorlaşmıştır. Çeşitli partilerden siyasete giren Türklerden bugün sadece iki milletvekili ve birkaç belediye başkanı Yunanistan’da aktif siyasette yer almaktadır. 80.000 Türkün yaşadığı Makedonya'da ise Türkler "Türk Demokratik Partisi" çatısı altında siyasi faaliyetlerini sürdürmektedir ve 120 sandalyeli Makedon meclisinde 2 üyeyle temsil edilmektedirler. Türk yatırımcıların önemli ölçüde bulunduğu Romanya'da ise Türk nüfusu 70 bin kişi düzeyindedir. "Demokratik Türk Birliği Partisi" olarak siyasi arenada yer alan Türk partisi 332 sandalyeli Romanya parlamentosunda yalnızca 1 üyeye sahiptir. Kosova'da ise iki milyonluk nüfusun yüzde 1'lik kesimini oluşturan Türkler "Kosova Demokratik Türk Partisi" ile 120 sandalyeli mecliste 3 üyeyle temsil edilmektedirler. Bütün bunların dışında Sırbistan'ın Sancak bölgesinde yaşayan Türkler olmakla birlikte sayıları 5 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı hakkında kesin bir bilgi yoktur. 1953 yılındaki nüfus sayımında bölgedeki Türk nüfusu 14.000 olarak tespit edilmiştir. Bu kişiler kendilerini Boşnak veya Müslüman olarak tanımlamaktadırlar. Toplam bazda bakıldığında Balkanlarda 11,5 milyon civarında Türk nüfusu yaşamaktadır.8 Müslüman nüfusa bakıldığında ise, resmi rakamlara göre günümüzde Balkanlarda yaşayan Müslümanların toplam sayısı yaklaşık 8 milyon civarındadır. Bu rakam, bölgenin toplam nüfusunun yüzde 12’sine karşılık gelmektedir. Oysa 19. yüzyılın ikinci yarısında Müslümanların Balkanlar’daki nüfusa oranı yüzde 40’lar düzeyindedir.9 Balkan ülkelerinde nüfusun etnik yapısı aşağıda tablo olarak verilmiştir:10 Ülke Nüfusun Etnik Yapısı (%) Arnavutluk Bosna-Hersek Bulgaristan Hırvatistan Karadağ Kosova Makedonya Yunanistan Sırbistan Romanya Arnavutluk %95 Boşnak %48 Bulgar %89,3 Hırvat %89,6 Karadağlı %43 Arnavut %92 Makedon % 64,2 Yunan %93 Sırp %82,9 Rumen %89,5 Yunan %3 Sırp %37 Türk %9,4 Sırp %4,5 Sırp %32 Türk %1 Arnavut %25,2 Diğer %7 Macar %3,9 Macar %6,6 Diğer %2 Hırvat %14,3 Diğer %1,3 Diğer %5,9 Boşnak %8 Diğer %8 Türk %3,9 Boşnak %1,8 Ukraynalı %0,3 Diğer %0,7 Arnavut %5 Diğer %12 Sırp %1,8 Diğer %4,9 Karadağlı %0,9 Alman %0,3 Diğer %10,5 Diğer %3,3 Balkan ülkelerinde nüfusun dini ve mezhepsel yapısı aşağıda tablo olarak verilmiştir:11 Ülke Bulgaristan Hırvatistan Arnavutluk Karadağ Makedonya Sırbistan Kosova Bosna-Hersek Yunanistan Romanya Müslüman % Ortodoks % Katolik % Protestan % Diğer % 12,2 1,3 70 17,7 33,3 3,2 90 40 1,3 82,6 4,4 20 74,2 64,7 85 6 31 98 1,2 87,8 10 3,5 0,4 5,5 3 15 - 0,4 1 - 4 6,1 - 86,8 4,7 7,5 1 4,6 1,6 7,3 14 0,7 8 Balkan Pazar, “Balkanlardaki Türk Nüfus”, Erişim 27 Nisan 2012, http://www.balkanpazar.org/haberler122. asp?id=460 9 Erhan Türbedar, “Balkanlarda Nüfus Sayımları ve Türklük Tartışması”, Tepav Değerlendirme Notu Mart 2011, Erişim: 18 Mayıs 2012, http://www.tepav.org.tr/upload/files/13003572136.Balkanlar_da_Nufus_Sayimlari _ve_Kimlik_Tartismasi.pdf s.6 10 CIA Factbook ve Wikipedia sayfalarından derlenerek oluşturulmuştur, Erişim 14 Nisan 2012, https://cia.gov/library/publications/the-world-factbook; http://tr.wikipedia.org 11 CIA Factbook ve Wikipedia sayfalarından derlenerek oluşturulmuştur, Erişim 14 Nisan 2012, https://cia.gov/library/publications/the-world-factbook; http://tr.wikipedia.org 6 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Türkiye’nin Balkan Politikası ve Balkan Devletleri ile İlişkileri 1923 yılında Türkiye Cumhuriyetinin ilanı ve Lozan Antlaşması’nın ardından Türkiye, Balkan devletleriyle olan ilişkilerinde barışçıl bir politika izlemiştir. Türkiye’nin statükoyu koruma anlayışı Balkan politikasına da yansımıştır. 1980’li yılların sonlarında Yugoslavya'nın parçalanmaması için Türkiye; Önce "toprak bütünlüğü" ilkesini savunmuştur. Parçalanmanın kaçınılmaz hale gelmesi ve Eylül 1991'de Slovenya’nın bağımsızlık ilan etmesiyle başlayan süreçte Türkiye bağımsızlığını ilan eden Slovenya, Makedonya, Hırvatistan ve Bosna-Hersek’i 1992 yılında tanımıştır.12 Balkan ülkeleri ile İkili ilişkilere bakıldığında; Yunanistan’la yaşanan kıta sahanlığı ve Kıbrıs konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle iki ülke arasındaki ilişkiler çoğu zaman gergin olmuştur. Bulgaristan’da Sovyet döneminde Bulgar Türklerine yönelik gerçekleşen baskı ve insan hakları ihlalleri 1990’lı yıllarda ortadan kalkmış ve iki ülke arasındaki ilişkiler normalleşmiştir. 1992-1995 yılları arasında gerçekleşen Bosna iç savaşında Türkiye konuyu uluslararası örgütler aracılığıyla gündeme getirmiş ve Sırp saldırılarının önlenmesi için çaba göstermiştir. Sovyetler Birliğinin dağılmasının ardından, Türkiye Orta Asya ile birlikte Balkanlarda da dış politika ve iyi ilişkiler geliştirilmesi konusunda önemli adımlar atmıştır. 1992 yılında kurulan Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA)’nın örgüt yapısında pek çok Balkan ülkesinin masasının bulunması ve Ajansın bu ülkelerde faaliyette bulunması bu yöndeki olumlu politikaların önemli bir göstergesidir.13 Türkiye, Yugoslavya’nın dağılması ile bağımsızlıklarını ilan eden devletlerin uluslararası örgütlere üyeliklerini de bugüne kadar desteklemiştir. 12 Baskın Oran, “Türkiye’nin Balkan ve Kafkas Politikası” (Paris'deki Instltut de Relatlons Intun.tlon.leı et Strateglques'de verilen konferansın Türkçe metnidir, 24 Kasım 1994), Erişim 16 Mayıs 2012, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/ 42/468/5401.pdf 13 İrfan Kaya Ülger, “Balkan Gelişmeleri ve Türkiye: 1990’lı Yıllar”, 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, Editör: İdris Bal, (Ankara Global Araştırmalar Merkezi 206), 249. 7 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 2. ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ Özgün ölçeklerle taslak olarak geliştirilen anket formu, 2010 yılı içerisinde Türkiye’de bulunan 240 yabancı uyruklu öğrenciye uygulanmıştır. Ayrıca, siyaset, uluslararası ilişkiler ve sosyal psikoloji alanında çalışmaları bulunan beş akademisyenden anketin geliştirilmesine dönük eleştiri ve geri bildirim alınmıştır. Yapılan uygulama ve alınan geri bildirimlerden hareketle anket yeniden tasarlanmış ve Ek’teki nihai şekline ulaşılmıştır. Ek’te Türkçe olarak verilen anket formu İngilizce, Fransızca, Arapça, Rusça, İspanyolca gibi yaygın diller yanında uygulama yapılan ülkeye göre Sırpça, Boşnakça, Arnavutça gibi dillere de çevrilmiştir. Bu çalışmada, Bulgaristan’da İngilizce olarak uygulanan anket diğer yedi ülkede ülkenin resmi dilinde uygulanmıştır. Araştırmada; bütçe sınırlılığı, uygulama kolaylığı, üniversitelerin ülkelerin farklı bölge ve gruplarından öğrenci barındırması ve dünya ile iletişime daha açık bir kitle olması nedenleriyle, evren ve uygulama alanı olarak üniversiteler seçilmiştir. Ek’teki anket formu (Türkçe), akademisyenler tarafından aşağıda verilen üniversitelerde öğrenci, akademisyen ve diğer üniversite çalışanlarına uygulanmıştır: Ülke Anket Uygulanan Üniversite Kosova Priştine Üniversitesi Makedonya Tetova Devlet Üniversitesi (State University of Tetova) Uluslararası Balkan Üniversitesi (International Balkan University) Kiril Metodi Üniversitesi (Cyril and Methodius University) USHT – Üsküp Üniversitesi (USHT Shkup University) Bulgaristan Sofya Üniversitesi (Sofia University) Ulusal ve Dünya Ekonomi Üniversitesi (University of National and World Economy) Arnavutluk Epoka Üniversitesi (Epoka University) Tiran Üniversitesi (University of Tirana) Sırbistan Yeni Pazar Üniversitesi (University of Novi Pazar) Bosna Hersek Uluslararası Burç Üniversitesi (International Burch University) Uluslararası Saray Bosna Üniversitesi (International University of Sarajevo) Hırvatistan Split Üniversitesi (University of Split) Karadağ Karadağ Üniversitesi (University of Motenegro) Anketler yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Örneklemin seçiminde irtibat kurulan akademisyenlerin ve anketör olarak seçilen öğrencilerin uygun örneklem (convenience sampling) yöntemiyle, kazara (accidental) ulaştığı kişilere uygulama yapılmıştır. 8 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Uygulamanın sadece üniversitelerde yapılmış olması ve örneklem seçiminde olasılıklı olmayan bir yöntemin kullanılmış olması nedeniyle; çalışma, bulguları itibariyle uygulama yapılan ülkelerin halklarının görüşlerini tam olarak temsil etme iddiasında olmamakla birlikte; daha eğitimli, dünyaya daha açık ve tüm ülkeden insanların bir araya geldiği üniversite ortamının evren olarak belirlenmesinin çalışma bulguları temelinde yarattığı avantajın da vurgulanması gerekmektedir. Bu anlamda, araştırmanın eğitimli ve göreceli daha genç bir kuşağın düşünceleri konusunda önemli fikirler verdiği söylenebilir. Veri Analizi Anket ile elde edilen veriler istatistiki analiz programına (PASW 18.0) aktarılmak suretiyle analiz edilmiştir. Veri analizi, soruların ortalama değerleri ve bazı ülkelerde bu ortalamaların Müslüman ve Hristiyan dini grupları temelinde farklılaşmasının ortaya konulmasına dayanmaktadır. Uygulama aşamasındaki tedbir ve kontrollere rağmen, bazı anketlerin korku veya diğer nedenlerle tutarsız doldurulmuş olabileceği ihtimalinden hareketle, 2316 kişiye ait anket verileri; analiz öncesi, bir diğeri ile algı ve olgu temelinde çelişki teşkil eden 17 soru çifti ile kontrol edilmiştir. Kontrol sonucunda, en az iki soru çiftinde çelişkili bulunan 189 anket formu çalışmanın veri temizliği aşamasında silinmiştir. Veri temizliği sonrası sekiz ülkeye ait anketlerin analizleri 2127 kişi üzerinden gerçekleştirilmiştir. Algı ve eğilimleri ortaya koyan soruların tamamı 11’li ölçekle 0-10 aralığında bir değerlendirme sunmakla birlikte, bu değerler tablolaştırılırken yüze tahvil edilmiştir. Bu nedene de bağlı olarak, tablolardaki soru değerleri (örnek %81), sorulara katılım yüzdelerini değil, soru ifadelerine ortalama katılım düzeylerini göstermektedir. Soruların ortalama değerlerinin farklılaşma analizleri, tek yönlü varyans analiz yöntemi (Anova ve Post-Hock Tukey) ile gerçekleştirilmiş, bu analiz sonuçları tablo yorumlarına yansıtılmış ancak, rapordaki tablo metinlerine ortalamalar dışındaki istatistiki anlamlılık değerleri konulmamıştır. 9 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 3. ÖRNEKLEMİN TEMEL ÖZELLİKLERİ Sekiz ülkede geçekleştirilen anket uygulamasında ulaşılan ve verileri analiz edilen örneklemin ülkelere dağılımı aşağıda verilmiştir. Ülkelere Göre Anket Sayı ve Yüzdeleri Ülke Anket Sayısı % Arnavutluk 235 11,0 Bosna Hersek 200 9,4 Bulgaristan 353 16,6 Hırvatistan 292 13,7 Karadağ 235 11,0 Kosova 196 9,2 Makedonya 307 14,4 Sırbistan 309 14,5 Toplam 2127 100 2127 kişiden oluşan örneklemin yaklaşık %49’u erkeklerden %51’i kadınlardan oluşmaktadır. Örneklemin yaklaşık %75’i üniversite öğrencilerinden, %9’u akademisyenlerden ve %16’sı diğer üniversite çalışanlarından oluşmaktadır. Kişilerin mensup olduğu dini inanca göre örneklemin dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Örneklemin Sahip Olunan Dine Göre Dağılımı Din Ülke Müslüman Hıristiyan Ateist Bilinmiyor Toplam 177 182 22 3 4 5 32 10 235 200 Bulgaristan 2 300 13 38 353 Hırvatistan 0 256 1 35 292 Karadağ 118 110 0 7 235 Kosova 190 0 0 6 196 Makedonya 218 76 0 13 307 Sırbistan 147 140 3 19 309 1034 907 26 160 2127 Arnavutluk Bosna Hersek Toplam 10 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4. ARNAVUTLUK’TA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Arnavutluk’ta hem Müslümanları ve hem de Hristiyanları kapsayan bir örnekleme ulaşılmıştır. Bu ülkeye ait analizler de bu ikili ayrıma göre yapılarak tablolara yansıtılmıştır. 4.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Arnavutluk halkının Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Bulgular, Arnavut halkının diğer toplumlara sempati düzeyinde dinin önemli ve temel belirleyici olduğunu göstermektedir. Müslüman Arnavut vatandaşları arasında en yüksek sempati düzeyi %78,5 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben sırasıyla %62,7 ile Almanlar, %60,8 ile Amerikalılar ve %59,2 ile İngilizler gelmektedir. En düşük sempati ise %37,7 ile İranlılara ve %34,6 ile Ruslara yöneliktir. Hristiyan Arnavutlar arasında en yüksek sempati düzeyi %82 ile İngilizlere ve %80,9 ile Amerikalılara yönelik iken, Türklere duyulan sempati %55,7 ile Avrupalılardan daha düşük ancak Araplar, İranlılar, Çinliler ve Ruslardan daha yüksektir. Arnavutluk Vatandaşlarının Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi (%) 55,7 Türklere sempati Almanlara sempati 78,5 77,6 62,7 Amerikalılara sempati 80,9 60,8 İngilizlere sempati 59,2 İtalyanlara sempati 58,9 35,9 Araplara sempati 82,0 70,0 57,9 İspanyollara sempati 77,6 54,7 Fransızlara sempati 47,7 Japonlara sempati 46,8 Çinlilere sempati 43,1 31,3 İranlılara sempati Ruslara sempati 20 Hristiyan 57,1 54,2 37,7 34,6 0 66,2 40 52,9 60 80 100 İslam 11 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Arnavutluk halkının Türkiye ile ilgili demokrasi algısı Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşma göstermektedir. Müslüman Arnavut vatandaşları arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %71-80 aralığında oldukça olumlu olmakla birlikte, Hristiyan Arnavutlar arasında bu algılar %48-64 aralığında orta düzeyde olumludur. Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili en olumlu algı %64 ile “Farklı din, kültür ve kimliklere saygı” konusunda, en olumsuz algı ise %48,4 ile “fikir özgürlüğü” konusundadır. Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Demokrasi Algısı (%) 64,0 Türkiye'de farklı dinkültürkimliklere saygı çok iyidir 79,2 60,0 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 77,7 48,4 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 74,8 55,0 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 0 Hristiyan 20 İslam 40 71,6 60 80 100 Arnavutluk halkının Türkiye’deki yaşam ile ilgili algıları da diğer algılar gibi Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli farklılaşma göstermektedir. Türkiye’deki yaşam ile ilgili algılar hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısına ait yukarıda verilen değerlerden genel olarak daha olumsuzdur. Müslüman Arnavut vatandaşları arasında Türkiye’deki yaşam ile ilgili algılar %67-74 aralığında olumludur. Hristiyan Arnavutlar arasında bu algılar %43-60 aralığındadır. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye’de can güvenliği ve yaşam standardı konularındaki algılar, Türkiye’nin modern ve bir ülke olması konusundaki algılardan daha olumludur. Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Yaşam Algısı (%) 60,0 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 73,6 64,3 72,4 Türkiye'de yaşam standardıkalitesi çok iyidir 43,3 Türkiye modern bir ülkedir 0 Hristiyan 20 40 66,8 60 80 100 İslam 12 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Arnavutluk halkı içinde Müslüman olanlar Türklerin kişilik özellikleri konusunda Hristiyanlara göre daha olumlu algılara sahiptir. Ancak, Hristiyanlar da Türkleri farklı boyutlarda %50-75 aralığında olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirmektedir. Arnavutluk Vatandaşlarına Göre Türklerin Kişilik Özellikleri (%) 75,0 84,4 Türkler misafirperverdir 62,0 Türkler yardımseverdir 82,1 88,0 80,1 Türkler dindardır 58,5 Türkler hoşgörülüdür 78,3 54,0 Türkler dürüsttür 76,6 Türkler çalışkanüretkendir 66,5 74,2 Türkler kurallara uyar 69,5 72,9 61,1 70,3 Türkler zamana uyar 55,0 Türkler muhafazakargelenekçidir 68,0 Türkler alçak gönüllüdür 49,1 Türkler rasyonelakılcıdır 50,0 60,2 Türkler kadercidir 49,9 61,3 76,8 40,0 35,2 Türkler kabadır 32,6 26,1 Türkler agresiftir Türkler zalimacımasızdır 19,6 Türkler ırkçıfaşisttir 17,8 0 20 Hristiyan 36,3 30,5 40 60 80 100 İslam 13 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4.4 Türkiye’nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Arnavutluk halkı içinde Müslümanlar daha olumlu düşünmekle birlikte hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar, “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşüne oldukça yüksek oranda (%80,8 ve %73,8) katılmaktadır. Müslümanlar Türkiye’yi balkanlarda %73 düzeyinde etkin görürken, Hristiyanlar arasında bu oran %37’lere düşmektedir. Müslümanlar Türkiye’nin balkanlarda yüksek algıladıkları etkinliğini yeterli görürken, Hristiyanlar düşük algıladıkları bu etkinliği daha yüksek görmek istemektedir. 100 80 60 40 20 0 Arnavutluk Vatandaşlarına Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) 80,8 73,8 73,9 73,3 49,2 36,9 Türkiye Müslüman Ülkeler Türkiye Balkanlarda etkin bir Türkiye Balkanlarda daha için bir modeldir role sahiptir. etkin rol almalıdır. İslam Hristiyan Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Arnavutluk vatandaşı Hristiyanlar %57,3 oranında destek olurken, bu oran Müslümanlar arasında %77,1’e ulaşmaktadır. Bu oranlar, Müslümanların destekleri yanında, ülkedeki Hristiyanların Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği konusunda olumsuz düşünmediğini göstermesi açısından oldukça önemli. Müslümanlar, “Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır” görüşünü %68,4 oranında ve Avrupa Birliği üyeliğine göre daha düşük oranda desteklerken, Hristiyanlar aynı görüşü %76,3 ile daha yüksek oranda desteklemektedir. 100 80 60 Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 77,1 68,4 57,3 76,3 40 20 0 Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. İslam Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. Hristiyan 14 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye’nin bölgesinde, Orta Doğu’da, Kafkaslarda ve Orta Asya’daki gücü ve rolü konusundaki algılar Müslümanlar arasında %65-72 aralığında olumludur. Aynı bölgelerde Türkiye’nin daha etkin rol alması görüşlerine destek de %69-74 aralığında olumludur ve mevcut güç algısı ile fazla farklılaşmamaktadır. Yani, balkanlarda olduğu gibi diğer bölgelerde de Türkiye’nin daha etkin rol alması yönünde bir beklentinin olmadığı görülmektedir. Bu durum, Türkiye’nin söz konusu bölgelerde %70’ler düzeyindeki mevcut güç algısının yeterli olduğu ve artması yönünde bir beklentinin olmadığı şeklinde de yorumlanabilir. Hristiyanların söz konusu bölgelerde Türkiye ile ilgili güç algısının beklendiği şekilde daha olumsuz olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Hristiyanlar arasında, Türkiye’nin bölgesinde ve Orta Doğu’daki güç algısının (%58,6-%67,3) Kafkaslar (%50,8)ve Orta Asya’ya (%36,9) göre daha yüksek algılandığı görülmektedir. Bunun yanında, Türkiye’nin Kafkaslar ve Orta Asya’da daha etkin rol alması desteklenmezken, Orta Asya’da daha etkin rol alması mevcut güç algısı ile kıyaslandığında daha fazla desteklenmektedir. Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 58,6 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 72,7 67,3 71,0 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 43,6 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 74,2 50,8 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 65,6 43,3 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 68,8 36,9 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 68,0 58,6 0 20 Hristiyan İslam 40 60 70,2 80 100 15 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Müslüman Arnavut vatandaşları Türkleri %50 ile ağırlıklı olarak Orta Doğu kültürüne daha yakın görürken, %22,3’ü Asya Kültürüne ve %28’i Avrupa Kültürüne yakın görmektedir. Hristiyanlar arasında ise Türkleri Orta Doğu kültürüne yakın görenlerin oranı (%54,5) daha yüksektir. Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Arnavutluk-Müslümanlar) Ortadoğu Kültürü; 49,7 Asya Kültürü; 22,3 Avrupa Kültürü; 28,0 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Arnavutluk-Hristiyanlar) Ortadoğu Kültürü; 54,5 Asya Kültürü; 22,7 Avrupa Kültürü; 22,7 16 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4.7 Arnavutluk Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği Arnavut vatandaşlarının Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruda da Müslümanların yakınlık isteği Hristiyanlara göre ortalama %10 daha yüksektir. Her iki kesimde de Türkiye’yi ziyaret etme, Türkiye’de öğrenim görme, bir Türk ile arkadaş/komşu olma ve Türkiye’de çalışma isteği daha fazla öne çıkmaktadır. Arnavutluk Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği (%) 76,7 Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 86,5 51,0 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 69,9 57,1 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 68,0 53,7 Türkiye'de çalışmayı isterim 63,9 54,2 Bir Türk komşum olmasını isterim 63,4 47,5 Bir Türk öğrenci ile aynı eviodayı paylaşmayı isterim 57,2 39,0 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 53,1 32,4 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 51,6 0 20 Hristiyan 40 60 80 100 İslam 17 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4.8 Arnavutluk Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı Arnavut vatandaşlarının Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında turistik tesisler ve Türk mutfağı konusundaki görüşler en olumlu görüşlerdir. Bu iki konuya olumlu bakış %80-85’ler düzeyindedir ve Müslümanlar ile Hristiyanlar arasında farklılaşmamaktadır. Diğer ürünlere bakış Müslümanlar arasında Hristiyanlara göre daha olumludur. Tekstil, elektronik/beyaz eşya ve alkollü içecekler kalite ve tanınırlık açısından göreceli olarak her iki kesimde de daha olumsuz algıya sahiptir. Arnavutluk Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı (%) 86,5 85,3 Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 78,1 82,1 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir 54,0 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 71,2 64,4 69,4 Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 49,4 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 63,9 47,0 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 59,4 Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 36,1 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 30,0 35,0 55,2 0 20 Hristiyan 40 60 80 100 İslam 18 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Arnavutluk Vatandaşları Nerede Yaşamak İster Müslüman Arnavutluk vatandaşları arasında ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %32,1 ile Türkiye’dir. Müteakiben Kosova, ABD, İngiltere, İtalya ve Almanya gelmektedir. Hristiyan Arnavutluk vatandaşları arasında ise ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %21,1 ile İngiltere iken, müteakiben Almanya, ABD, İtalya ve Türkiye gelmektedir. İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Arnavutluk-Müslümanlar) Avustralya Fransa; 2,1 ; 1,4 Hollanda; 1,4 İspanya; 1,4 Diğer; 5,1 Almanya; 7,9 Türkiye; 32,1 İtalya; 9,3 İngiltere; 12,1 Kosava; 14,3 ABD; 12,9 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Arnavutluk-Hristiyanlar) Jamaika; 5,3 Kosova; 5,3 İsveç; 5,3 Hollanda; 5,3 İngiltere; 21,1 Fransa; 5,3 Almanya; 15,8 Avustralya; 5,3 Türkiye; 10,5 İtalya; 10,5 ABD; 10,5 19 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 4.10 Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Müslüman ve Hristiyan Arnavutluk vatandaşları arasında Türkiye ile ilgili algı kaynakları benzeşmektedir. Tanınan ve gözlemlenen Türkler en etkili algı kaynağı, ülkedeki genel yargı ikinci en önemli algı kaynağı durumundadır. Her iki kesim için de medya en az etkili algı kaynağıdır. Arnavutluk Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) 77,1 Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığım gözlemlediğim Türkler etkili oldu 75,0 62,0 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 65,6 56,3 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 60,3 57,5 Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzik spor vb.) etkili oldu 54,9 42,5 Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 53,8 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 20 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 5. BOSNA HERSEK’TE TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Bosna Hersek örnekleminin tamamı Müslüman Boşnaklardan oluşmaktadır. Anket uygulamasının Hırvatistan ve Sırbistan’da da yapılmış olması ve diğer nedenlerden dolayı Bosna Hersek’te ana etnik gruplardan olan Hırvatlar ve Sırplar uygulamaya dahil edilmemiştir. 5.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Boşnakların Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Bulgular, Müslüman Boşnakların diğer toplumlara sempati düzeyinde dinin ve kültürel bağların önemli bir belirleyici olduğunu göstermektedir. Müslüman Boşnaklar arasında en yüksek sempati düzeyi %72,5 ile Türklere yöneliktir. Araplara sempati %68,4 ile ikinci sırada, Almanlara sempati %56,9 ile üçüncü sırada ve İranlılara sempati %51,9 ile dördüncü sırada yer almaktadır. Müslüman Boşnaklar arasında en düşük sempati %36,6 ile Amerikalılara ve %29,2 ile Ruslara yöneliktir. Bosna Hersek'te Müslümanların Türklere Sempati Düzeyi (%) Türklere sempati 72,8 Araplara sempati 68,4 Almanlara sempati 56,9 İranlılara sempati 51,9 İspanyollara sempati 50,8 İtalyanlara sempati 50,5 Japonlara sempati 49,8 İngilizlere sempati 46,1 Fransızlara sempati 43 Çinlilere sempati 42,1 Amerikalılara sempati 36,6 Ruslara sempati 29,2 0 20 40 60 80 100 21 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 5.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Boşnakların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %60-72 aralığında orta düzeyde olumludur. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %72,4 ile “farklı din, kültür ve kimliklere saygı” konusunda iken, göreceli en olumsuz algı %60,1 ile “fikir özgürlüğü” konusundadır. Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı dinkültürkimliklere saygı çok iyidir 72,4 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 65,1 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 63 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 60,1 0 20 40 60 80 100 Boşnakların Türkiye ile ilgili yaşam algısı da demokrasi algısında olduğu gibi %65-72 aralığında orta düzeyde olumludur. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %72,3 ile yaşam standardı/kalitesi ve %70,3 ile Türkiye’nin modern bir ülke olduğu konusundadır. Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye'de yaşam standardıkalitesi çok iyidir 72,3 Türkiye modern bir ülkedir 70,3 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 65,4 0 20 40 60 80 100 22 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 5.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Boşnaklar Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile %60-74 oranında eşleştirmektedir, Türkleri gelenekçi olarak tanımlama oranı %78,1, dindar olarak tanımlama oranı ise %75,9’dur. Türkleri olumsuz kişilik özellikleri ile tanımlama düzeyi ise %24-44 aralığındadır. Bosna Hersek'te Müslümanlara Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler muhafazakargelenekçidir 78,1 Türkler dindardır 75,9 Türkler yardımseverdir 73,6 Türkler dürüsttür 67,9 Türkler çalışkanüretkendir 67,4 Türkler rasyonelakılcıdır 65,0 Türkler misafirperverdir 63,5 Türkler hoşgörülüdür 60,9 Türkler alçak gönüllüdür 59,0 Türkler kurallara uyar 57,4 Türkler kadercidir 50,3 Türkler zamana uyar 50,3 Türkler kabadır 44,4 Türkler agresiftir 41,8 Türkler zalimacımasızdır 27,9 Türkler ırkçıfaşisttir 24,2 0 20 40 60 80 100 23 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 5.4 Türkiye’nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Boşnaklar, “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşüne %61,7 oranında katılmaktadır. Boşnaklar Türkiye’yi Balkanlarda %75,4 ile yüksek sayılacak bir düzeyde etkin görürken, Türkiye’nin Balkanlardaki etkinliğinin daha yüksek olması yönünde bir beklenti içinde değillerdir. 100 Bosna Hersek'te Müslümanlara Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) 77,3 75,4 80 61,7 60 40 20 0 Türkiye Müslüman Ülkeler Türkiye Balkanlarda etkin Türkiye Balkanlarda daha için bir modeldir bir role sahiptir. etkin rol almalıdır. Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Boşnaklar %58,2 oranında destek olurken, “Türkiye AB dışında ittifaklar aramalıdır” görüşüne destek %74,9 gibi çok daha yüksek bir düzeye çıkmaktadır. Bu bulguların, Boşnakların Avrupalı halklara sempati ve bakışındaki olumsuzluğu bir oranda yansıttığı söylenebilir. 100 Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 74,9 80 60 58,2 40 20 0 Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. 24 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 5.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye’nin bölgesinde, Orta Doğu’da, Kafkaslarda ve Orta Asya’daki gücü ve rolü konusundaki algılar Boşnaklar arasında %62-74 aralığında olumlu iken, aynı bölgelerde Türkiye’nin daha etkin rol alması görüşlerine destek de %66-77 aralığında biraz daha yüksektir. Türkiye’nin daha etkin rol alması görüşlerine destek, algılanan mevcut etkinliğe göre biraz daha yüksek olmakla birlikte bu konuda yüksek bir beklentinin olmadığı da görülmektedir. Bu durum, Türkiye’nin söz konusu bölgelerde %70’ler düzeyine yaklaşan mevcut etkinliğinin yeterli algılandığı ve artması yönünde bir beklentinin olmadığı şeklinde de yorumlanabilir. Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 74,1 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 71,3 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 77,3 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 62,2 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 66,3 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 63,6 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 66,0 0 5.6 20 40 60 80 100 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Bosna Hersek-Müslümanlar) Asya Kültürü; 18,5 Ortadoğu Kültürü; 50,3 Boşnaklar Türkleri %50 oranında Orta Doğu kültürüne daha yakın görürken, Asya kültürüne yakın görenlerin oranı %18,5 ve Avrupa Kültürüne yakın görenlerin oranı %31,2’dir. Avrupa Kültürü; 31,2 25 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 5.7 Boşnakların Türklere Yakınlık İsteği Bosna Hersek'te Müslümanların Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 90,8 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 75,6 66,2 Türkiye'de çalışmayı isterim 64,6 Bir Türk komşum olmasını isterim 63,9 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 50,3 Bir Türk öğrenci ile aynı evi odayı paylaşmayı isterim 45,6 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 34,2 0 5.8 20 40 60 80 100 Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruya katılım düzeyleri grafikte verilmiştir. Boşnakların Türklere yakınlık isteği; Türkiye’yi ziyaret etme konusunda üst düzeyde bir talebe dönüşürken, bir Türk ile arkadaş/komşu olma düşüncesi %75,6 düzeyinde destek bulmaktadır. Türkiye’de öğrenim görme, Türkiye’de çalışma ve bir Türk komşu sahibi olma görüşleri de yakınlaşma isteği noktasında %64-66 düzeyinde destek bulmaktadır. Boşnakların Türk Ürünlerine Bakışı Bosna Hersek'te Müslümanların Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir Türk malı makine teçhizat kalitelidir Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 81,5 77,6 67,6 66,3 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 66,2 Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir Boşnakların Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında turistik tesisler ve Türk mutfağı en olumlu bakılan (%81,5 ve %77,6) konulardır. Diğer ürünlere bakış %60-68 aralığında olumlu iken, en olumsuz bakış %46,3 ile Türk malı alkollü içeceklere yöneliktir. 65,8 59,4 46,3 0 20 40 60 80 100 26 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 5.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Boşnaklar Nerede Yaşamak İster İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Bosna Hersek-Müslümanlar) BAE; Norveç; 1,4 2,1 Yeni Zellanda; 2,1 İspanya; Katar; 1,4 1,4 Rusya İtalya; Federasy 1,4 onu; 1,4 Kanada; 2,1 İsviçre; 2,8 İngiltere; 3,5 Bosna Hersek; 28,2 Avustraly a; 4,2 ABD; 4,2 Diğer; 17 Türkiye; 26,8 ülkenin girmiş olması da insanların yorumlanabilir. Bu soru “ikinci bir vatan seçmeniz gerekse” şeklinde sorulmuş olmasına rağmen, Boşnakların %28,2’si soruyu Bosna Hersek olarak cevaplamışlardır. İkinci bir vatan alternatifini düşünmek bile istemeyen bu insanların düşünce yapısının şekillenmesine 1990’lı yıllarda yaşanan iç savaşta yaşananların önemli etkisinin olduğu değerlendirilmektedir. Bosna Hersek cevabı dikkate alınmadığında, en çok yaşanmak istenen ülke %40’lara yaklaşan oranıyla Türkiye’dir. Burada en çarpıcı sonuç; ABD ve Avrupa ülkelerinin hiç birisinin %5’lik bir oranı bile yakalayamamış olmasıdır. Çalışmada %1’in altında kalan 20 civarındaki ülkenin grafikte “diğer” sınıflaması içinde yer alması ve tercihler içerisine 40 kadar yaşadığı belirsizlik ve güvensizlik anlamında 5.10 Boşnakların Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Bosna Hersek'te Müslümanların Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığım gözlemlediğim Türkler etkili oldu 88,4 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 59,7 Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzikspor vb.) etkili oldu 49,0 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 45,3 Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 43,9 0 20 40 60 80 100 Boşnaklar arasında tanınan ve gözlemlenen Türkler %88,4 ile en etkili algı kaynağı, ülkedeki genel yargı %59,7 ile ikinci en önemli algı kaynağı durumundadır. Kitaplar ve medya ise algıların oluşmasında en az etkili algı kaynağı durumundadır. 27 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 6. BULGARİSTAN’DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Bulgaristan örnekleminin tamamı Hristiyan Bulgar kökenli kişilerden oluşmaktadır. 6.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Bulgarların Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Bulgarlar arasında en yüksek sempati düzeyi %67 ile İspanyollara, %65,9 ile İngilizlere, %64,8 ile İtalyanlara ve %64,6 ile Almanlara yöneliktir. Amerikalılara sempati düzeyi ise %53,7 ile Avrupa kültürüne dahil toplumlar içinde en düşük düzeydedir. Türkler ise %40,1 ile, Araplar (%32,3) ve İranlılarla (%31,8) birlikte en düşük sempati düzeyine sahip son üç ülke içinde yer almaktadır. Bulgaristan'da Hristiyanların Türklere Sempati Düzeyi (%) İspanyollara sempati 67,0 İngilizlere sempati 65,9 İtalyanlara sempati 64,8 Almanlara sempati 64,6 Fransızlara sempati 60,5 Ruslara sempati 59,7 Japonlara sempati 57,7 Amerikalılara sempati 53,7 Çinlilere sempati 49,6 Türklere sempati 40,1 Araplara sempati 32,3 İranlılara sempati 31,8 0 20 40 60 80 100 28 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 6.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Bulgarların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %32-38 aralığındadır ve sorgulanan dört farklı konuda da oldukça olumsuzdur. Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı dinkültür kimliklere saygı çok iyidir 38,3 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 37,8 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 35,4 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 32,9 0 20 40 60 80 100 Bulgarların Türkiye ile ilgili yaşam algısı ise demokrasi algısından biraz daha yüksek olmakla birlikte %46-54 aralığında çok da olumlu sayılamayacak düzeydedir. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %53,7 ile yaşam standardı/kalitesi konusundadır. Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye'de yaşam standardıkalitesi çok iyidir 53,7 Türkiye modern bir ülkedir 47,4 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 46,8 0 20 40 60 80 100 29 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 6.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Bulgarlar Türkleri %85,7 oranında dindar ve %80,7 oranında muhafazakar/gelenekçi olarak tanımlamaktadır. Bulgarların Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirme düzeyi, iki özellik dışında %48-63 aralığında orta derecede olumludur. Türklerle en çok özdeşleştirilen olumlu kişilik özelliği %62,8 ile “misafirperverlik” ve %61,1 ile “çalışkanlık” iken, en az özdeşleştirilen olumlu kişilik özelliği %41,8 ile “alçak gönüllülük ve %41,4 ile “hoşgörü” dür. Türkleri olumsuz kişilik özellikleri ile tanımlama düzeyi ise %30-37 aralığında ve oldukça düşüktür. Bulgaristan'da Hristiyanlara Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler dindardır 85,7 Türkler muhafazakargelenekçidir 80,7 Türkler misafirperverdir 62,8 Türkler çalışkanüretkendir 61,1 Türkler kadercidir 58,9 Türkler kurallara uyar 57,3 Türkler yardımseverdir 56,7 Türkler dürüsttür 52,1 Türkler rasyonelakılcıdır 49,5 Türkler zamana uyar 48,6 Türkler agresiftir 43,7 Türkler alçak gönüllüdür 41,8 Türkler hoşgörülüdür 41,4 Türkler ırkçıfaşisttir 37,1 Türkler zalimacımasızdır 35,3 Türkler kabadır 30,7 0 20 40 60 80 100 30 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 6.4 Türkiye’nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Bulgarlar, “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşüne %62,8 oranında katılmaktadır. Bulgarlar Türkiye’yi Balkanlarda %56,7 ile orta düzeyde etkin görürken, Türkiye’nin Balkanlardaki etkinliğinin daha düşük olması gerektiğine inanmaktadırlar. 100 Bulgaristan'da Hristiyanlara Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) 80 62,8 56,7 60 41,6 40 20 0 Türkiye Müslüman Ülkeler Türkiye Balkanlarda etkin Türkiye Balkanlarda daha için bir modeldir bir role sahiptir. etkin rol almalıdır. Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Bulgarlar %34,4 oranında oldukça düşük düzeyde destek olurken, “Türkiye AB dışında ittifaklar aramalıdır” görüşü %48,1 düzeyinde destek bulmaktadır. 100 Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 80 60 40 48,1 34,4 20 0 Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. 31 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 6.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Bulgarlar tarafından Türkiye’nin bölgesinde ve Orta Doğu’daki etkinliği ve rolü %63-64 ile orta düzeyde, Kafkaslarda ve Orta Asya’daki gücü ve rolü ise %48-49 ile daha düşük düzeyde algılanmaktadır. Türkiye’nin bu bölgelerde daha etkin rol alması görüşlerine destek ise algılanan mevcut güç ile aynı düzeydedir. Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 62,9 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 64,4 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 62,7 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 49,5 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 45,6 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 48,5 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 48,5 0 6.6 20 40 60 80 100 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Bulgaristan-Hristiyan) Asya Kültürü; 21,2 Ortadoğu Kültürü; 59,6 Bulgarlar Türkleri %59,6 oranında Orta Doğu kültürüne daha yakın görmektedir. Asya Kültürüne yakın görenlerin oranı %21,2 ve Avrupa kültürüne yakın görenlerin oranı %19,2’dir. Avrupa Kültürü; 19,2 32 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 6.7 Bulgarların Türklere Yakınlık İsteği Bulgarların Türklere yakınlık isteği; Türkiye’yi ziyaret etme konusunda %77,9 ile en üst düzeydedir. Bir Türk ile arkadaş (%57,5) ve komşu olma (%45,9) düşüncesi de orta düzeyde olmakla birlikte yakınlaşma isteği olarak ikinci ve üçüncü sırada yer almaktadır. Bulgaristan'da Hristiyanların Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 77,9 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 57,5 Bir Türk komşum olmasını isterim 45,9 Bir Türk öğrenci ile aynı eviodayı paylaşmayı isterim Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 31,6 27,5 Türkiye'de çalışmayı isterim 25,6 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 17,6 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 16,5 0 6.8 20 40 60 80 100 Bulgarların Türk Ürünlerine Bakışı Bulgaristan'da Hristiyanların Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 78,7 67,1 61,9 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 54,8 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 53,5 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 47,5 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 46,8 40,0 0 20 40 60 80 100 Bulgarların Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında turistik tesisler ve Türk mutfağı konusundaki görüşler %78,7 ve %67,1 düzeyinde en olumlu görüşlerdir. Diğer ürünlere bakış %40-61 aralığında olumlu iken, en olumsuz bakış %40 ile Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyaya yöneliktir. 33 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 6.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Bulgarlar Nerede Yaşamak İster Bulgarlar ikinci bir vatan seçmeleri gerekmesi durumunda ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerini tercih edeceklerini ifade etmektedir. En çok yaşanmak istenen ülke %14,3 ile İngiltere iken, öne çıkan diğer ülkeler sırasıyla İspanya, ABD, İtalya, Almanya ve Fransa’dır. İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Bulgaristan-Hristiyan) Avustralya; 2,5 Norveç; 1,9 İsveç; 1,6 Belçika; 1,2 Rusya Kanada; 2,2 Federasyonu; 3,4 İsviçre; 3,4 İngiltere; 14,3 Hollanda; 4 İspanya; 12,5 Fransa; 8,7 Diğer; 11,3 Almanya; 10,6 İtalya; 11,2 ABD; 11,2 6.10 Bulgarların Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Bulgarlar arasında medya %64,5 ile en etkili algı kaynağıdır. Tanınan ve gözlemlenen Türkler %57,6 ile ve ülkedeki genel yargı %56 ile ikinci ve üçüncü sıradaki algı kaynağı durumundadır. Bulgaristan'da Hristiyanların Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 64,5 Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığımgözlemlediğim Türkler etkili oldu 57,6 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 56,0 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 53,6 Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzikspor vb.) etkili oldu 45,0 0 20 40 60 80 100 34 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 7. HIRVATİSTAN’DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Hırvatistan örnekleminin tamamı Hırvat kökenli Hristiyanlardan oluşmaktadır. 7.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Hırvatların Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Hırvatlar arasında en yüksek sempati düzeyi %65 ile İspanyollara, %58,6 ile Almanlara ve %54,2 ile İtalyanlara yöneliktir. Genel olarak bakıldığında, Hırvatların diğer Avrupalı toplumlara sempati düzeyinin yüksek olmadığını söylemek gerekmektedir. Bunun yanında Hırvatların Amerikalılara sempatisi %45 ve Ruslara sempati %43’ler gibi düşük bir düzeydedir. Türkler ise %37,4 ile Araplar (%29,1) ve İranlılarla (%31,4) birlikte en düşük sempati düzeyine sahip son üç ülke içinde yer almaktadır. Hırvatistan'da Hristiyanların Türklere Sempati Düzeyi (%) İspanyollara sempati 65,8 Almanlara sempati 58,6 İtalyanlara sempati 54,4 Japonlara sempati 52,1 Fransızlara sempati 50,4 İngilizlere sempati 46,0 Amerikalılara sempati 45,4 Ruslara sempati 43,4 Çinlilere sempati 42,3 Türklere sempati 37,4 İranlılara sempati 31,4 Araplara sempati 29,1 0 20 40 60 80 100 35 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 7.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Hırvatların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %33-40 aralığındadır ve sorgulanan dört farklı konuda da oldukça olumsuzdur. Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı dinkültürkimliklere saygı çok iyidir 40,5 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 40,2 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 40,2 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 33,6 0 20 40 60 80 100 Hırvatların Türkiye ile ilgili yaşam algısı ise demokrasi algısından biraz daha yüksek olmakla birlikte %35-47 aralığında olumsuz sayılabilecek düzeydedir. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %46,7 ile yaşam standardı/kalitesi konusundadır. Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye'de yaşam standardıkalitesi çok iyidir 46,7 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 38,3 Türkiye modern bir ülkedir 35,8 0 20 40 60 80 100 36 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 7.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Hırvatlar, Türkleri %73,1 oranında dindar ve %72,4 oranında muhafazakar/gelenekçi olarak tanımlamaktadır. Hırvatların Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirme düzeyi, iki özellik dışında %49-57 aralığında orta derecede olumludur. Türklerle en çok özdeşleştirilen olumlu kişilik özelliği %57,8 ile “misafirperverlik” ve %67,3 ile “çalışkanlık” iken, en az özdeşleştirilen olumlu kişilik özelliği %41,8 ile “alçak gönüllülük ve %40,1 ile “hoşgörü” dür. Türkleri olumsuz kişilik özellikleri ile tanımlama düzeyi ise %44-50 aralığındadır düşüktür. Bu bulgular temelinde, Hırvatların Türklerin kişilik özellikleri konusunda bir önceki başlıkta incelenen Bulgarlarla benzer görüşlere sahip oldukları görülmektedir. Hırvatistan'da Hristiyanlara Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler dindardır 73,1 Türkler muhafazakargelenekçidir 72,4 Türkler misafirperverdir 57,8 Türkler çalışkanüretkendir 57,3 Türkler yardımseverdir 53,0 Türkler kadercidir 52,0 Türkler zalimacımasızdır 50,1 Türkler rasyonelakılcıdır 49,7 Türkler dürüsttür 49,1 Türkler ırkçıfaşisttir 49,1 Türkler kabadır 48,1 Türkler kurallara uyar 47,8 Türkler zamana uyar 46,2 Türkler agresiftir 44,7 Türkler alçak gönüllüdür 41,8 Türkler hoşgörülüdür 40,1 0 20 40 60 80 100 37 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 7.4 Türkiye’nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Hırvatlar, “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşüne %62,3 oranında katılmaktadır. Hırvatlar Türkiye’yi Balkanlarda %46,5 ile çok fazla etkin görmemekle birlikte, Türkiye’nin Balkanlardaki etkinliğinin daha düşük olması gerektiğine inanmaktadırlar. Hırvatistan'da Hristiyanlara Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) 100 80 62,3 60 46,5 38,5 40 20 0 Türkiye Müslüman Ülkeler Türkiye Balkanlarda etkin Türkiye Balkanlarda daha için bir modeldir bir role sahiptir. etkin rol almalıdır. Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Hırvatlar %40,7 oranında oldukça düşük düzeyde destek olurken, “Türkiye AB dışında ittifaklar aramalıdır” görüşü %45,9 düzeyinde destek bulmaktadır. 100 Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 80 60 40,7 45,9 40 20 0 Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. 38 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 7.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Hırvatlar tarafından Türkiye sadece Orta Doğu’da orta düzeyde (%61,7) etkinliğe sahip olarak görülmektedir. Türkiye’nin bölgesinde, Kafkaslarda ve Orta Asya’daki gücü ve rolü ise %41-47 aralığında daha düşük düzeyde algılanmaktadır. Türkiye’nin bu bölgelerde daha etkin rol alması görüşleri ise mevcut güç algısından daha düşük düzeyde destek bulmaktadır. Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 40,7 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 61,7 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 53,0 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 47,0 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 45,5 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 41,0 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 43,5 0 7.6 20 40 60 80 100 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Hırvatistan-Hristiyan) Asya Kültürü; 14,2 Avrupa Kültürü; 13,5 Hırvatlar, Türkleri %72,2 oranında Orta Doğu kültürüne daha yakın görürken, Asya Kültürüne yakın görenlerin oranı %14,2 ve Avrupa kültürüne yakın görenlerin oranı %13,5 düzeyinde kalmaktadır. Ortadoğu Kültürü; 72,2 39 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 7.7 Hırvatların Türklere Yakınlık İsteği Hırvatlar Türkiye’yi ziyaret etme konusunda %66,2 düzeyinde bir talebi ortaya koyarken, Türklere yakınlık isteğine dönük diğer yedi önermeye oldukça olumsuz yaklaşmışlardır. Hırvatistan'da Hristiyanların Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 66,2 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 36,0 Bir Türk komşum olmasını isterim 25,8 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 21,7 Türkiye'de çalışmayı isterim 17,8 Bir Türk öğrenci ile aynı eviodayı paylaşmayı isterim 14,5 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 12,7 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 11,1 0 7.8 20 40 60 80 100 Hırvatların Türk Ürünlerine Bakışı Hırvatların Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında cam ve porselen ürünler, turistik tesisler ve Türk mutfağı konusundaki görüşler %54-58 aralığında nispi olarak daha olumludur. Diğer ürünlere bakış %37-49 aralığında olmakla birlikte en olumsuz bakış %37,1 ile Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyaya yöneliktir. Hırvatistan'da Hristiyanların Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 57,7 Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 55,1 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir 54,1 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 49,9 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 47,7 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 42,3 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 38,6 Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 37,1 0 20 40 60 80 100 40 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 7.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Hırvatlar Nerede Yaşamak İster Hırvatlar ikinci bir vatan seçmeleri gerekmesi durumunda ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerini tercih etmektedirler. En çok yaşanmak istenen ülke %14,1 Almanya iken, öne çıkan diğer ülkeler sırasıyla İspanya, İtalya, Avustralya, ABD, Fransa ve İngiltere’dir. İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Hırvatistan-Hristiyan) Türkiye; 1,1 İsviçre; 2,2 Brezilya; 1,1 İrlanda; 2,2 Hırvatistan; 1,1 Kanada; 1,1 Diğer; 3,5 Sırbistan; 3,8 Almanya; 14,1 İngiltere; 7 İspanya; 14,1 Fransa; 9,2 İtalya; 14,1 ABD; 12,4 Avustralya; 13 7.10 Hırvatların Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Hırvatlar arasında medya %62,4 ile en etkili algı kaynağı olarak ortaya çıkarken, tanınan ve gözlemlenen Türkler %28,2 ile en az etkili algı kaynağıdır. Hırvatistan'da Hristiyanların Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 62,4 Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzikspor vb.) etkili oldu 43,3 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 43,2 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 32,6 Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığımgözlemlediğim Türkler etkili oldu 28,2 0 20 40 60 80 100 41 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8. KARADAĞ’DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Karadağ’da hem Müslümanları ve hem de Hristiyanları kapsayan bir örnekleme ulaşılmıştır. Bu ülkeye ait analizler de bu ikili ayrıma göre yapılarak tablolara yansıtılmıştır. 8.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Karadağ halkının Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Karadağ halkının Müslüman toplumlara sempati düzeyinde ve bakışında, ait olunan din temel belirleyici iken, Avrupalı toplumlara sempati düzeyinde din çok da belirleyici değildir. Müslüman Karadağlılar arasında en yüksek sempati düzeyi %77,5 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben sırasıyla %72,3 ile Araplar, %58,2 ile İranlılar, %53,1 ile İngilizler, %51,3 ile Almanlar gelmektedir. Müslümanlar arasında en düşük sempati ise %28,8 ile Ruslara yöneliktir. Bulgular, Hristiyan Karadağlıların ise Avrupalılar da dahil tüm toplumlara karşı düşük düzeyde sempati beslediğini göstermektedir. Hristiyanlar arasında en yüksek sempati düzeyi %53,2 ile İspanyollara, en düşük sempati ise %29,4 ile Amerikalılara yöneliktir. Hristiyanlar arasında Türkler sempati ise %41,5 ile diğer toplumlarla yaklaşık olarak aynı düzeydedir. Karadağ Vatandaşlarının Türklere Sempati Düzeyi (%) 41,5 Türklere sempati Araplara sempati 38,9 İranlılara sempati 38,3 72,3 58,2 44,0 İngilizlere sempati 39,9 Almanlara sempati 77,5 53,1 51,3 Fransızlara sempati 53,2 50,8 46,2 49,6 İtalyanlara sempati 46,9 48,4 İspanyollara sempati 40,1 41,0 Çinlilere sempati 29,4 Amerikalılara sempati 39,5 34,9 36,0 Japonlara sempati Ruslara sempati 43,4 28,8 0 20 40 Hristiyan 60 80 100 İslam 42 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Karadağ halkının Türkiye ile ilgili demokrasi algısı Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşma göstermektedir. Müslüman Karadağlılar arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %72-74 aralığında olumlu olmakla birlikte, Hristiyan Karadağlılar arasında bu algılar %46-52 aralığındadır. Karadağ Vatandaşlarının Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) 52,1 Türkiye'de farklı dinkültürkimliklere saygı çok iyidir 73,8 55,9 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 73,2 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 45,9 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 46,6 72,3 72,2 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam Karadağ halkının Türkiye’deki yaşam ile ilgili algıları da diğer algılar gibi Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli farklılaşma göstermektedir. Türkiye’deki yaşam ile ilgili algılar hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısına ait yukarıda verilen bulgularla benzeşmektedir. Müslüman Karadağlılar arasında Türkiye’deki yaşam ile ilgili algılar %65-77 aralığında olumlu iken, Hristiyan Karadağlılar arasında bu algılar %44-56 aralığındadır. Karadağ Vatandaşlarının Türkiye'de Yaşam Algısı (%) 50,9 Türkiye modern bir ülkedir 77,4 55,9 Türkiye'de yaşam standardıkalitesi çok iyidir 70,1 48,5 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 0 Hristiyan 65,8 20 İslam 40 60 80 100 43 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Karadağ halkı içinde Müslümanlar, Türklerin kişilik özellikleri konusunda Hristiyanlara göre daha olumlu algılara sahiptir. Müslümanlar Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile genelde %70 ve üzerinde özdeşleştirirken, aynı oran Hristiyanlar arasında %45-55 düzeyindedir. Karadağ Vatandaşlarına Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) 55,2 Türkler dürüsttür 79,6 53,4 Türkler çalışkanüretkendir Türkler rasyonelakılcıdır 48,6 Türkler yardımseverdir 48,8 Türkler kurallara uyar 50,0 Türkler zamana uyar 50,1 Türkler muhafazakargelenekçidir 51,3 78,3 77,2 77,0 75,4 73,0 72,0 45,6 Türkler hoşgörülüdür 71,7 56,6 Türkler dindardır 45,2 Türkler misafirperverdir Türkler alçak gönüllüdür 42,5 Türkler kadercidir 42,5 37,8 Türkler agresiftir 40,0 35,3 28,5 Türkler ırkçıfaşisttir 20 Hristiyan 59,7 58,5 47,9 42,3 24,6 0 63,6 48,3 Türkler kabadır Türkler zalimacımasızdır 71,4 40 60 80 100 İslam 44 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8.4 Türkiye’nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Karadağ halkı içinde Müslümanlar daha olumlu düşünmekle birlikte hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar, “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşüne orta düzeyin üzerinde (%81 ve %61) katılmaktadır. Müslümanlar Türkiye’yi Balkanlarda %78,7 düzeyinde etkin görürken, Hristiyanlar arasında bu oran %55’lere düşmektedir. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar Türkiye’nin Balkanlardaki etkinlik düzeyini yeterli görmektedir. Karadağ Vatandaşlarına Göre Türkiye'nin Model Özelliği ve Balkanlardaki Rolü (%) 100 80 81,0 79,5 78,7 61,0 55,0 60 52,6 40 20 0 Türkiye Müslüman Ülkeler Türkiye Balkanlarda etkin bir Türkiye Balkanlarda daha için bir modeldir role sahiptir. etkin rol almalıdır. İslam Hristiyan Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Karadağlı Hristiyanlar %56,7 oranında destek olurken, bu oran Müslümanlar arasında %78,9’a ulaşmaktadır. Bu oranlar, Müslümanların destekleri yanında, ülkedeki Hristiyanların Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği konusunda olumsuz düşünmediğini göstermesi açısından oldukça önemli. Müslümanlar, “Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır” görüşünü %77,6 ile AB üyeliği ile aynı düzeyde, Hristiyanlar ise aynı görüşü %51,7 oranında desteklemektedir. Karadağ Vatandaşlarının Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 100 80 60 78,9 77,6 56,7 51,7 40 20 0 Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. İslam Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. Hristiyan 45 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye’nin bölgesinde, Orta Doğu’da, Kafkaslarda ve Orta Asya’daki gücü ve rolü konusundaki algılar Müslümanlar arasında %63-73 aralığında olumludur. Aynı bölgelerde Türkiye’nin daha etkin rol alması görüşlerine destek %69-75 ile daha yüksektir. Hristiyanların söz konusu bölgelerde Türkiye ile ilgili güç algısının beklendiği şekilde çok daha olumsuz olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Hristiyanlar arasında, Türkiye’nin Orta Doğu’daki güç algısı (%55,7), kendi bölgesine (%46,5), Kafkaslara (%47,4) ve Orta Asya’ya (%51) göre göreceli olarak daha yüksek algılanmaktadır. Bunun yanında, Türkiye’nin bu bölgelerde daha etkin rol alması görüşleri de mevcut güç algısı ile aynı düzeyinde destek bulmaktadır. Karadağ Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 46,5 73,1 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 55,7 73,8 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 56,0 75,5 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 47,4 63,5 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 48,0 69,4 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 51,0 68,6 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 48,8 75,2 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 46 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Müslüman Karadağlılar, Türkleri %59 ile ağırlıklı olarak Avrupa kültürüne daha yakın görürken, %12,3 ile Asya Kültürüne ve %28,1 ile Orta Doğu Kültürüne yakın görmektedir. Hristiyanlar arasında da Türkleri Avrupa kültürüne yakın görenlerin oranı (%49,5) daha yüksektir. Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Karadağ-Müslümanlar) Ortadoğu Kültürü; 28,1 Asya Kültürü; 12,3 Avrupa Kültürü; 59,6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Karadağ-Hristiyanlar) Ortadoğu Kültürü; 31,4 Asya Kültürü; 19 Avrupa Kültürü; 49,5 47 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8.7 Karadağ Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği Karadağ vatandaşlarının Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruda da Müslümanların yakınlık isteği Hristiyanlara göre çok daha yüksektir. Müslümanlar arasında Türkiye’yi ziyaret etme isteği %91 ile öne çıkarken, müteakiben sırayla Türkiye’de öğrenim görme (%83,2), bir Türk ile arkadaş olma (%78,5) ve Türkiye’de çalışma isteği (%75,2) gelmektedir. Hristiyanlar arasında ise %61,6 ile Türkiye’yi ziyaret etme isteği daha fazla öne çıkmaktadır. Karadağ Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği (%) 61,6 Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 91,0 47,4 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 83,2 47,0 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 78,5 45,7 Türkiye'de çalışmayı isterim 75,2 42,8 Bir Türk komşum olmasını isterim 72,9 41,8 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 68,6 37,4 Bir Türk öğrenci ile aynı eviodayı paylaşmayı isterim 66,4 38,0 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 59,6 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 48 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8.8 Karadağ Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı Karadağ vatandaşlarının Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde Müslümanlar ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşmanın olduğu görülmektedir. Müslümanlar arasında turistik tesislerin kalitesi konusundaki görüşler %82,8 ile en olumlu görüşler olmakla birlikte, alkollü içecekler dışındaki diğer altı ürün de %70-79 aralığında yüksek kalite algısına sahiptir. Hristiyanlar arasında ise kalite noktasında Türk ürünlerine bakış %48-58 aralığında orta düzeyde olumludur. Karadağ Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı (%) 58,2 Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 82,8 55,8 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 78,9 53,4 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir 78,1 51,1 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 73,6 54,0 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 72,6 55,4 Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 71,7 52,8 Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 69,4 48,4 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 57,2 0 20 Hristiyan 40 60 80 100 İslam 49 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Karadağ Vatandaşları Nerede Yaşamak İster Müslüman Karadağlılarda ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %56,6 ile ve büyük farkla Türkiye iken, müteakiben %8,4 ile Almanya ve İspanya gelmektedir. Hristiyan Karadağlılar arasında ise ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %26,8 ile Sırbistan’dır. Müteakiben sırasıyla Türkiye (%12,7), İtalya (%11,3) ve ABD (%9,9) gelmektedir. İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Karadağ-Müslümanlar) İran; 1,2 İzlanda; 1,2 Irak; 1,2 İsviçre; 2,4 Kosava; 1,2 Makedonya ; 1,2 İtalya; 4,8 ABD; 6 Diğer; 7,4 Türkiye; 56,6 İspanya; 8,4 Almanya; 8,4 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Karadağ-Hristiyanlar) Rusya Federasyonu; 4,2 Avustralya; 1,4 Hollanda; 1,4 İngiltere; 4,2 Fransa; 4,2 Diğer; 6,9 Sırbistan; 26,8 İspanya; 8,5 Türkiye; 12,7 Almanya; 8,5 ABD; 9,9 İtalya; 11,3 50 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 8.10 Karadağ Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Hristiyan Karadağlılar arasında Türkiye ile ilgili algı kaynakları aynı düzeyde (%43-46) etkili olarak görülmektedir. Bunun yanında Müslüman Karadağlılar arasında Türkiye ile ilgili algı kaynaklarından “ortak aktiviteler”, “tanınan/gözlemlenen Türkler” ve “ülkedeki genel yargı” daha etkili olarak görülmektedir. Karadağ Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak aktiviteler (müzikspor vb.) etkili oldu 43,8 Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığım gözlemlediğim Türkler etkili oldu 42,7 65,2 64,4 46,1 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 64,4 43,8 Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 58,4 43,8 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 58,0 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 51 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 9. KOSOVA’DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Kosova örnekleminin tamamı Müslümanlardan oluşmaktadır. 9.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Kosovalı Müslümanların Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Kosovalı Müslümanlar arasında en yüksek sempati düzeyi %70,5 ile Türklere yöneliktir. Araplara sempati %56,8 ile ikinci sırada, Almanlara sempati %50,2 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Batılı ve doğulu diğer toplumlara sempati çok daha düşük düzeydedir. Bosnalı Müslümanlar ile sempati algıları benzeşen Kosovalı Müslümanlar arasında en düşük sempati %14,2 ile Ruslara duyulan sempatidir. Kosova'da Müslümanların Türklere Sempati Düzeyi (%) Türklere sempati 70,5 Araplara sempati 56,8 Almanlara sempati 50,2 İngilizlere sempati 44,4 Amerikalılara sempati 42,9 İtalyanlara sempati 37,4 Fransızlara sempati 36,0 İranlılara sempati 28,2 İspanyollara sempati 26,0 Japonlara sempati 21,6 Çinlilere sempati 21,4 Ruslara sempati 14,2 0 20 40 60 80 100 52 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 9.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Kosovalı Müslümanların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %53-69 aralığında orta düzeyde olumludur. Türkiye ile ilgili en olumsuz algı %53,6 ile “fikir özgürlüğü” konusundadır. Kosova'da Müslümanların Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 68,9 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 64,7 Türkiye'de farklı dinkültürkimliklere saygı çok iyidir 60,4 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 53,6 0 20 40 60 80 100 Kosovalı Müslümanların Türkiye ile ilgili yaşam algısı da demokrasi algısına benzer şekilde %50-68 aralığında orta düzeyde olumludur. Türkiye ile ilgili en olumlu algı %68 ile Türkiye’nin modern bir ülke olduğu, en olumsuz algı ise %50 ile yaşam standardı/kalitesi konusundadır. Kosova'da Müslümanların Türkiye'de Yaşam Algısı (%) Türkiye modern bir ülkedir 68,0 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 53,0 Türkiye'de yaşam standardıkalitesi çok iyidir 50,0 0 20 40 60 80 100 53 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 9.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Kosovalı Müslümanlar Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile %47-70 oranında eşleştirirken, Türklerle ilgili daha fazla öne çıkan olumlu ilk üç özellik; çalışkanlık, misafirperverlik ve dürüstlüktür. Kosova'da Müslümanlara Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) Türkler çalışkanüretkendir 69,5 Türkler misafirperverdir 67,6 Türkler dürüsttür 66,7 Türkler zamana uyar 64,7 Türkler yardımseverdir 63,4 Türkler kadercidir 62,2 Türkler kurallara uyar 61,9 Türkler hoşgörülüdür 60,9 Türkler muhafazakargelenekçidir 54,8 Türkler rasyonelakılcıdır 52,6 Türkler dindardır 52,5 Türkler alçak gönüllüdür 47,6 Türkler agresiftir 41,1 Türkler kabadır 39,4 Türkler zalimacımasızdır 33,8 Türkler ırkçıfaşisttir 33,3 0 20 40 60 80 100 54 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 9.4 Türkiye’nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Kosovalı Müslümanlar, “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşüne %65,8 oranında katılmaktadır. Kosovalı Müslümanlar Türkiye’yi Balkanlarda %61,7 ile orta düzeyde etkin görürken, Türkiye’nin Balkanlardaki etkinliğinin daha yüksek olması yönündeki beklentiler mevcut etkinlik algısından biraz daha yüksektir. Kosova'da Müslümanlara Göre Türkiye'nin Balkanlar ve Müslüman Ülkeler İçin Model Alınması (%) 100 80 65,8 65,8 61,7 60 40 20 0 Türkiye Müslüman Ülkeler Türkiye Balkanlarda etkin bir Türkiye Balkanlarda daha için bir modeldir role sahiptir. etkin rol almalıdır. Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Kosovalı Müslümanlar %69 oranında destek olurken, “Türkiye AB dışında ittifaklar aramalıdır” görüşüne destek de %68,8 ile aynı düzeydedir. 100 80 Kosova'da Müslümanların Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 69,0 68,8 Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. 60 40 20 0 55 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 9.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye’nin bölgesinde, Orta Doğu’da, Kafkaslarda ve Orta Asya’daki gücü ve rolü konusundaki algılar Kosovalı Müslümanlar arasında %59-63 aralığında orta düzeyde iken aynı bölgelerde Türkiye’nin daha etkin rol alması görüşlerine destek de aynı düzeydedir. Bu bulgular, Türkiye’nin bu bölgelerde daha etkin rol alması yönünde Kosovalı Müslümanlar arasında mevcut etkinliğe göre daha yüksek bir beklentinin olmadığını da göstermektedir. Kosova'da Müslümanların Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 61,9 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 61,7 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 61,4 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 59,5 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 57,8 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 62,9 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 62,8 0 9.6 20 40 60 80 100 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Kosova-Müslüman) Ortadoğu Kültürü; 38 Asya Kültürü; 12,5 Kosovalı Müslümanlar Türkleri %49,5 oranında Avrupa kültürüne daha yakın görmektedir. Asya kültürüne yakın görenlerin oranı %12,5 ve Orta Doğu kültürüne yakın görenlerin oranı %38’dir. Avrupa Kültürü; 49,5 56 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 9.7 Kosovalıların Türklere Yakınlık İsteği Kosova'da Müslümanların Türklere Yakınlık İsteği (%) Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 81,4 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 76,1 Türkiye'de çalışmayı isterim 69,2 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 67,4 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 67,3 Bir Türk komşum olmasını isterim 65,7 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 55,3 Bir Türk öğrenci ile aynı eviodayı paylaşmayı isterim 52,7 0 9.8 20 40 60 80 Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruya katılım düzeyleri grafikte verilmiştir. Kosovalı Müslümanların Türklere yakınlık isteği; Türkiye’yi ziyaret etme konusunda üst düzeyde bir talebe dönüşürken, Türkiye’de öğrenim görme ve Türkiye’de çalışma talepleri diğer konulara göre biraz daha öne çıkmaktadır. 100 Kosovalıların Türk Ürünlerine Bakışı Kosova'da Müslümanların Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 75,9 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 74,5 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 70,7 66,8 62,7 61,7 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 57,3 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 53,2 0 20 40 60 80 100 Kosovalı Müslümanların Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz farklı ürün arasında turistik tesisler, makine/teçhizat ve Türk mutfağı konusundaki görüşler %70-76 düzeyinde en olumlu görüşlerdir. Diğer ürünlere bakış %53-67 aralığında olumlu iken, en olumsuz bakış %53,2 ile Türk malı alkollü içeceklere yöneliktir. 57 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 9.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Kosovalılar Nerede Yaşamak İster İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Kosova-Müslüman) İtalya; 2,3 İspanya; 1,2 BAE; 2,3 İsviçre; 3,5 İngiltere; 3,5 Arnavutlu k; 3,5 Finlandiya ; 1,2 Kosovalı Müslümanların, en çok yaşamak istediği ülke %47,1 oranıyla Türkiye’dir. Müteakiben en çok yaşanmak istenen ülke sırasıyla Almanya (%12,8), ABD (%11,6) ve Fransa (%7)’dır. Diğer; 4 Türkiye; 47,1 Fransa; 7 ABD; 11,6 Almanya; 12,8 9.10 Kosovalıların Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Kosovalı Müslümanlar arasında, ortak etkinlikler (müzik-spor), tanınan/gözlemlenen Türkler ve kitaplar en etkili algı kaynağı olarak ortaya çıkmaktadır. Kosova'da Müslümanların Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak (müzikspor vb.) etkili oldu 65,9 Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığım gözlemlediğim Türkler etkili oldu 63,6 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 62,3 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 59,5 Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 58,8 0 20 40 60 80 100 58 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10. MAKEDONYA’DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Makedonya’da hem Müslümanları ve hem de Hristiyanları kapsayan bir örnekleme ulaşılmıştır. Bu ülkeye ait analizler bu ikili ayrıma göre yapılarak tablolara yansıtılmıştır. 10.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Makedonya halkının Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Bulgular, Makedonya halkının diğer toplumlara sempati düzeyinde dinin önemli ve temel belirleyici olduğunu göstermektedir. Müslüman Makedonya vatandaşları arasında en yüksek sempati düzeyi %87,5 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben sırasıyla %74,7 ile Araplara ve %53,9 ile İranlılara sempati gelmektedir. Müslümanlar arasında batılı ve doğulu diğer toplumlara sempati %50 düzeyinin altında ve en düşük sempati düzeyi ise %18,5 ile Ruslara yöneliktir. Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında da en yüksek sempati düzeyi %73,2 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben %71,4 ile İtalyanlara, %68,2 ile İspanyollara ve %65,7 ile İngilizlere yöneliktir. Makedonya Vatandaşlarının Türklere Sempati Düzeyi (%) 73,2 Türklere sempati Araplara sempati 39,4 İranlılara sempati 39,9 Almanlara sempati 74,7 53,9 49,6 İtalyanlara sempati 56,1 71,4 47,3 İspanyollara sempati 68,2 44,9 İngilizlere sempati 65,7 43,3 Amerikalılara sempati 40,4 Japonlara sempati 36,5 Fransızlara sempati 35,5 Çinlilere sempati 30,8 Ruslara sempati 59,3 56,3 56,4 57,1 59,1 18,5 0 87,5 20 40 Hristiyan İslam 60 80 100 59 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Makedonya halkının Türkiye ile ilgili demokrasi algısı Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşma göstermektedir. Müslüman Makedonya vatandaşları arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %71-78 aralığında olumludur. Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında bu algılar %61-74 aralığında orta düzeyde olumludur ve Müslümanlara göre çok düşük de değildir. Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili en olumlu algı %74,9 ile “Farklı din, kültür ve kimliklere saygı”, en olumsuz algı ise %61,1 ile “fikir özgürlüğü” konusundadır. Makedonya Vatandaşlarının Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı dinkültürkimliklere saygı çok iyidir 74,9 77,6 65,8 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 74,3 69,8 74,1 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 61,1 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 0 20 Hristiyan 40 60 71,4 80 100 İslam Makedonya vatandaşlarının Türkiye’deki yaşam ile ilgili algıları da diğer algılar gibi Müslüman ve Hristiyanlar arasında, diğer ülkelerde olduğu gibi çok fazla farklılaşma göstermemektedir. Müslüman Makedonya vatandaşları arasında Türkiye’deki yaşam ile ilgili algılar %64-78 aralığında olumludur. Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında ise bu algılar %63-70 aralığındadır. Makedonya Vatandaşlarının Türkiye'de Yaşam Algısı (%) 70,0 Türkiye modern bir ülkedir 78,5 66,4 73,0 Türkiye'de yaşam standardıkalitesi çok iyidir 62,9 64,4 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 60 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Makedonya halkı içinde Müslüman ve Hristiyanlar arasında Türklerin kişilik özellikleri konusunda genel anlamda önemli bir kırılmanın olmadığı görülmektedir. Her iki kesimde de Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirme düzeyi %65-90 aralığındadır. Türklerle en yüksek oranda özdeşleştirilen kişilik özellikleri misafirperverlik ve yardımseverliktir. Makedonya Vatandaşlarına Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) 83,0 89,4 Türkler misafirperverdir 78,7 Türkler yardımseverdir 88,1 83,4 83,3 Türkler dindardır 69,7 Türkler çalışkanüretkendir 67,7 Türkler hoşgörülüdür 78,6 76,2 80,0 74,5 Türkler dürüsttür Türkler muhafazakargelenekçidir 70,5 Türkler zamana uyar 66,6 68,1 Türkler kurallara uyar 66,3 Türkler rasyonelakılcıdır 65,7 Türkler alçak gönüllüdür 64,4 36,4 Türkler kadercidir 23,3 Türkler agresiftir 80,8 74,4 76,8 81,3 55,1 34,7 31,9 30,2 Türkler kabadır Türkler zalimacımasızdır 23,6 17,5 Türkler ırkçıfaşisttir 22,3 14,9 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 61 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10.4 Türkiye’nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Makedonya halkı içinde Müslümanlar daha olumlu düşünmekle birlikte hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar, “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşüne oldukça yüksek oranda (%81,7 ve %67,5) katılmaktadır. Müslümanlar Türkiye’yi Balkanlarda %78,3 düzeyinde etkin görürken, Hristiyanlar arasında bu oran %64,4’tür. Hem Müslümanlar ve hem de Hristiyanlar arasında, Türkiye’nin Balkanlarda etkinliği konusunda mevcut algıları aşan bir beklentinin olmadığı söylenebilir. 100 80 Makedonya Vatandaşlarına Göre Türkiye'nin Balkanlar ve Müslüman Ülkeler İçin Model Alınması (%) 81,7 78,3 67,5 71,1 64,4 58,9 60 40 20 0 Türkiye Müslüman Ülkeler Türkiye Balkanlarda etkin bir Türkiye Balkanlarda daha için bir modeldir role sahiptir. etkin rol almalıdır. İslam Hristiyan Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Hristiyan Makedonya vatandaşları %77,8 oranında destek olurken, bu oran Müslümanlar arasında %76,3 ile aynı düzeydedir. Bu oranlar, Müslümanların destekleri yanında, ülkedeki Hristiyanların Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği konusundaki olumlu görüşlerini ortaya koyması açısından oldukça önemlidir. Müslümanlar, “Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır” görüşünü %80,4 ile AB üyeliğine göre daha fazla desteklerken, Hristiyanlar aynı görüşü %67,9 ile AB üyeliğine göre daha az desteklemektedir. 100 80 Makedonya Vatandaşlarının Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 76,3 77,8 80,4 67,9 60 40 20 0 Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. İslam Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar Hristiyan aramalıdır. 62 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye’nin bölgesinde, Orta Doğu’da, Kafkaslarda ve Orta Asya’daki gücü ve rolü konusundaki algılar Müslümanlar arasında %74-84 aralığında oldukça yüksektir. Aynı bölgelerde Türkiye’nin daha etkin rol alması görüşlerine destek de %71-81 aralığındadır. Bu durum diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye’nin bu bölgelerdeki etkinliğinin yeterli görüldüğü ve daha etkin rol alması yönünde bir beklentinin olmadığı şeklinde yorumlanabilir. Hristiyanların söz konusu bölgelerde Türkiye ile ilgili güç algısı Müslümanlardan göreceli olarak daha düşük olmakla birlikte olumsuz da değildir. Hristiyanlar arasında, Türkiye’nin bu bölgelerdeki güç algısı %54-%64 aralığında ve aynı bölgelerde Türkiye’nin daha etkin rol alması yönündeki beklentilerle aynı düzeydedir. Makedonya Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 63,4 83,6 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 63,9 75,0 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 62,3 80,7 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 54,5 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 53,2 74,4 71,8 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 58,5 83,0 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 63,4 80,2 0 20 Hristiyan 40 60 80 100 İslam 63 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Müslüman Makedonya vatandaşları Türkleri %52 ile ağırlıklı olarak Avrupa kültürüne daha yakın görürken, %26,1’i Orta Doğu kültürüne ve %21,3’ü Asya kültürüne yakın görmektedir. Hristiyanlar ise Türkleri ağırlıklı olarak (%58,9) Orta Doğu kültürüne yakın görmektedir. Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Makedonya-Müslümanlar) Ortadoğu Kültürü; 26,1 Asya Kültürü; 21,3 Avrupa Kültürü; 52,6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Makedonya-Hristiyanlar) Asya Kültürü; 11,0 Ortadoğu Kültürü; 58,9 Avrupa Kültürü; 30,1 64 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10.7 Makedonya Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği Makedonya vatandaşlarının Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruda da Müslümanların yakınlık isteği Hristiyanlara göre biraz daha yüksektir. Her iki kesimde de Türkiye’yi ziyaret etme, bir Türk ile arkadaş/komşu olma, Türkiye’de öğrenim görme ve Türkiye’de çalışma isteği daha fazla öne çıkmaktadır. Makedonya Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği (%) 92,3 94,8 Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 79,0 83,0 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 70,7 Bir Türk komşum olmasını isterim 81,7 67,7 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 76,2 63,1 Türkiye'de çalışmayı isterim 71,4 57,8 Bir Türk öğrenci ile aynı eviodayı paylaşmayı isterim 69,2 36,0 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 67,7 44,7 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 63,7 0 20 Hristiyan 40 60 80 100 İslam 65 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10.8 Makedonya Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı Makedonya vatandaşlarının Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde; sekiz üründe de Müslümanların kalite algıları Hristiyanlara göre daha yüksektir. Her iki kesimde de turistik tesisler ve Türk mutfağı konusundaki görüşler en olumlu görüşlerdir. Kalite algısında hazır gıdalar ve cam/porselen ürünler üçün ve dördüncü sırada gelmektedir. Tekstil, elektronik/beyaz eşya ve alkollü içecekler kalite ve tanınırlık açısından göreceli olarak her iki kesimde de daha olumsuz algıya sahiptir. Makedonya Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı (%) 79,4 Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 93,7 77,3 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir 91,0 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 66,2 Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 67,5 83,0 80,3 61,1 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 79,7 62,4 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 77,0 53,4 Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 74,1 59,2 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 45,2 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 66 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Makedonya Vatandaşları Nerede Yaşamak İster Müslüman Makedonya vatandaşları arasında ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %47,6 ile Türkiye’dir. Müteakiben sırasıyla Arnavutluk, ABD, Kosova ve İsviçre gelmektedir. Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında ise; ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke %17,2 ile İtalya, %15,6 ile ABD, %10,9 ile Almanya, %7,8 ile İspanya ve Sırbistan’dır. İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Makedonya-Müslümanlar) İngiltere; 1,6 Fransa; 1,6 Makedonya 2,2 Almanya; Norveç; 2,2 2,2 BAE; 3,2 Bosna Hersek; 1,6 Avustralya; 1,1 İsviçre; 4,9 Türkiye; 47,6 Kosava; 5,4 ABD; 5,4 Arnavutluk; 7 Diğer; 13,2 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Makedonya-Hristiyanlar) İsviçre; 3,1 Kanada; 3,1 Türkiye; 4,7 İngiltere; 6,3 İtalya; 17,2 Hırvatistan; 6,3 ABD; 15,6 Fransa; 6,3 Sırbistan; 7,8 İspanya; 7,8 Almanya; 10,9 Diğer; 10,9 67 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 10.10 Makedonya Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Müslüman ve Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında Türkiye ile ilgili algı kaynakları benzeşmektedir. Tanınan ve gözlemlenen Türkler en etkili algı kaynağıdır. Ortak etkinlikler (müzik ve spor gibi) ve medya ikinci ve üçüncü en önemli algı kaynağı durumundadır. Makedonya Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığım gözlemlediğim Türkler etkili oldu 77,5 78,2 Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak (müzikspor vb.) etkili oldu 63,1 Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 63,3 69,3 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 45,4 73,1 66,2 51,2 55,6 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 68 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11. SIRBİSTAN’DA TÜRKİYE VE TÜRK ALGISI Sırbistan’da hem Müslümanları ve hem de Hristiyanları kapsayan bir örnekleme ulaşılmıştır. Bu ülkeye ait analizler de bu ikili ayrıma göre yapılarak tablolara yansıtılmıştır. 11.1 Türklere ve Diğer Milletlere Sempati Düzeyi Sırbistan halkının Türklere ve diğer milletlere sempati düzeyi aşağıda grafik olarak verilmiştir. Sırbistan halkının Müslüman toplumlara sempati düzeyinde ve bakışında ait olunan din temel belirleyici iken, Avrupalı toplumlara sempati düzeyinde din çok da belirleyici değildir. Bu boyutu ile Sırbistan halkının sempati algısı Karadağ halkı ile benzerlik göstermektedir. Müslüman Sırbistan halkı arasında en yüksek sempati düzeyi %78,9 ile Türklere yöneliktir. Müteakiben sırasıyla %68,1 ile Araplar, %56,3 ile Almanlar ve %58,2 ile İranlılar gelmektedir. Müslümanlar arasında en düşük sempati ise %25,7 ile Ruslara yöneliktir. Bulgular, Hristiyan Sırbistan halkının Avrupalılar da dahil tüm toplumlara karşı düşük düzeyde sempati beslediğini göstermektedir. Hristiyanlar arasında en yüksek sempati düzeyi %50,5 ile Ruslara yönelik ve en düşük sempati %26,9 ile Çinlilere yöneliktir. Hristiyanlar arasında Türklere sempati ise %46 ile Avrupalı toplumlarla aynı düzeydedir. Sırbistan Vatandaşlarının Türklere Sempati Düzeyi (%) 46,0 Türklere sempati 78,9 34,7 Araplara sempati 68,1 48,7 Almanlara sempati 32,0 İranlılara sempati 56,7 53,7 49,6 49,6 İtalyanlara sempati 47,4 44,5 Fransızlara sempati 43,8 44,1 İngilizlere sempati İspanyollara sempati 41,0 Amerikalılara sempati 35,0 Japonlara sempati 27,8 Çinlilere sempati 26,9 Ruslara sempati 42,7 36,2 43,3 50,5 25,7 0 20 Hristiyan 47,8 40 60 80 100 İslam 69 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi ve Yaşam Algısı Sırbistan halkının Türkiye ile ilgili demokrasi algısı Müslüman ve Hristiyanlar arasında önemli bir farklılaşma göstermektedir. Müslüman Sırbistan halkı arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %70-78 aralığında olumlu olmakla birlikte, Hristiyanlar arasında bu algılar %46-53 aralığındadır. Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye'de Demokrasi Algısı (%) Türkiye'de farklı dinkültürkimliklere saygı çok iyidir 53,0 Türkiye'de insan hakları çok iyidir 46,3 Türkiye'de fikir özgürlüğü çok iyidir 45,6 77,3 73,1 48,9 Türkiye gelişmiş bir demokrasiye sahiptir 0 20 Hristiyan 78,1 40 60 70,5 80 100 İslam Türkiye’deki yaşam ile ilgili algılar hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısına ait yukarıda verilen bulgularla benzeşmektedir. Müslümanlar arasında Türkiye’deki yaşam ile ilgili algılar %68-81 aralığında olumlu iken, Hristiyanlar arasında bu algılar %47-60 aralığındar. Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye'de Yaşam Algısı (%) 53,3 Türkiye modern bir ülkedir 81,0 Türkiye'de yaşam standardıkalitesi çok iyidir 53,9 74,7 47,1 Türkiye'de can güvenliği çok iyidir 68,4 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 70 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11.3 Türklerin Kişilik Özellikleri Sırbistan halkı içinde Müslümanlar, Türklerin kişilik özellikleri konusunda Hristiyanlara göre daha olumlu algılara sahiptir. Müslümanlar Türkleri olumlu kişilik özellikleri ile genelde %6080 aralığında özdeşleştirirken, aynı oran Hristiyanlar arasında %51-62 düzeyindedir. Sırbistan Vatandaşlarına Göre Türklerin Kişilik Özellikleriyle Özdeşleştirilme Düzeyleri (%) 61,7 Türkler çalışkanüretkendir 79,8 57,7 Türkler yardımseverdir Türkler dürüsttür 51,8 Türkler hoşgörülüdür 51,0 76,5 73,0 71,1 52,8 Türkler rasyonelakılcıdır 69,7 60,3 Türkler dindardır 69,5 52,4 Türkler zamana uyar 69,4 60,3 Türkler muhafazakargelenekçidir Türkler kurallara uyar 52,9 Türkler misafirperverdir 52,1 Türkler alçak gönüllüdür 51,0 68,4 65,8 63,8 60,5 42,6 45,4 Türkler kadercidir Türkler kabadır 36,9 Türkler agresiftir 32,8 Türkler zalimacımasızdır 39,6 17,1 0 20 Hristiyan 45,5 43,4 24,9 Türkler ırkçıfaşisttir 46,9 40 60 80 100 İslam 71 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11.4 Türkiye’nin Balkanlardaki Rolü ve Avrupa Birliği Üyeliği Sırbistan halkı içinde Müslümanlar daha olumlu düşünmekle birlikte hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar, “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşüne %74,3 ve %58,7 düzeyinde katılmaktadır. Müslümanlar Türkiye’yi Balkanlarda %72,1 düzeyinde etkin görürken, Hristiyanlar arasında bu oran %50,4’e düşmektedir. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar Türkiye’nin Balkanlardaki etkinlik düzeyini yeterli görmektedir. Sırbistan Vatandaşlarına Göre Türkiye'nin Balkanlar ve Müslüman Ülkeler İçin Model Alınması (%) 80 60 74,3 72,1 58,7 71,4 50,4 48,8 40 20 0 Türkiye Müslüman Ülkeler Türkiye Balkanlarda etkin bir Türkiye Balkanlarda daha için bir modeldir role sahiptir. etkin rol almalıdır. İslam Hristiyan Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi düşüncesine Sırbistan halkından Hristiyanlar olanlar %59,2 oranında destek olurken, bu oran Müslümanlar arasında %85,6’ya ulaşmaktadır. Bu oranlar, Müslümanların destekleri yanında, ülkedeki Hristiyanların Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği konusunda olumsuz düşünmediğini göstermesi açısından oldukça önemli. Müslümanlar, “Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır” görüşünü %70,5 ile AB üyeliğine göre daha düşük düzeyde desteklemektedir. Hristiyanlar ise aynı görüşü %50 oranında desteklemektedir. 100 Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye'nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışı (%) 85,6 80 60 70,5 59,2 50,0 40 20 0 Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. İslam Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. Hristiyan 72 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11.5 Türkiye ile İlgili Güç Algısı Türkiye’nin, bölgesinde, Orta Doğu’da, Kafkaslarda ve Orta Asya’daki gücü ve rolü konusundaki algılar Müslümanlar arasında %71-86 aralığında olumludur. Aynı bölgelerde Türkiye’nin daha etkin rol alması görüşlerine destek ise %63-82 düzeyindedir. Müslümanlar arasında Türkiye’nin Orta Doğu’da daha etkin olması yönündeki beklentiler mevcut güç algısına göre daha yüksektir. Hristiyanların söz konusu bölgelerde Türkiye ile ilgili güç algısının beklendiği şekilde daha olumsuz olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Hristiyanlar arasında, Türkiye’nin Orta Doğu’daki güç algısı (%55,7), diğer bölgelere göre daha yüksek algılanmaktadır. Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Güç Algısı (%) Türkiye bölgesel büyük bir güçtür 52,6 81,5 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. 55,0 71,7 Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. 52,1 80,4 Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. 45,2 71,5 Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. 44,8 63,5 Türkiye Orta Asya'da etkin bir role sahiptir. 48,0 86,3 Türkiye Orta Asya'da daha etkin rol almalıdır. 57,8 82,4 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 73 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11.6 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Müslüman Sırbistan halkı Türkleri %62,9 ile ağırlıklı olarak Avrupa kültürüne daha yakın görmektedir. Asya kültürüne yakın görenlerin oranı %15, Orta Doğu kültürüne yakın görenlerin oranı ise %22,1’dir. Hristiyanlar arasında da Türkleri Avrupa kültürüne yakın görenlerin oranı (%48,1) daha yüksektir. Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Sırbistan-Müslümanlar) Ortadoğu Kültürü; 22,1 Asya Kültürü; 15 Avrupa Kültürü; 62,9 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür (Sırbistan-Hristiyanlar) Ortadoğu Kültürü; 36,1 Asya Kültürü; 15,8 Avrupa Kültürü; 48,1 74 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11.7 Sırbistan Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği Sırbistan halkının Türklere yakınlık isteği konusunda yöneltilen sekiz farklı soruda da Müslümanların yakınlık isteği Hristiyanlara göre çok daha yüksektir. Müslümanlar arasında Türkiye’yi ziyaret etme isteği %87,6 ile öne çıkmaktadır. Müteakiben sırayla bir Türk ile arkadaş/komşu olma (%77,1-73,7), Türkiye’de çalışma (%72) ve Türkiye’de öğrenim görme (%68,4) istekleri gelmektedir. Hristiyanlar arasında ise %60,5 ile Türkiye’yi ziyaret etme isteği daha fazla öne çıkmaktadır. Sırbistan Vatandaşlarının Türklere Yakınlık İsteği (%) 60,5 Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 87,6 45,2 Bir Türkle arkadaş olmayı isterim 77,1 34,3 Bir Türk komşum olmasını isterim 73,7 34,3 Türkiye'de çalışmayı isterim 72,0 34,7 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 68,4 25,0 Türkiye'ye yerleşmeyi isterim 66,0 25,1 Bir Türk öğrenci ile aynı eviodayı paylaşmayı isterim 57,2 19,8 Bir Türk ile evlenmeyi isterim 53,5 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 75 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11.8 Sırbistan Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı Sırbistan halkının Türk ürünlerine bakışı incelendiğinde Müslümanlar ve Hristiyanlar arasında diğer pek çok konuda olduğu gibi önemli bir farklılaşmanın olduğu görülmektedir. Müslümanlar arasında turistik tesislerin kalitesi konusundaki görüşler %88,5 ile en olumlu görüşler olmakla birlikte, alkollü içecekler dışındaki diğer altı ürün de %70-83 aralığında yüksek kalite algısına sahiptir. Hristiyanlar arasında ise kalite noktasında Türk ürünlerine bakış %43-60 aralığında orta düzeyde olumludur. Sırbistan Vatandaşlarının Türk Ürünlerine Bakışı (%) 66,0 Türkiye'deki konaklama ve turistik tesisler kalitelidir 88,5 59,2 Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir 83,0 45,5 Türk malı makine teçhizat kalitelidir 78,2 49,5 Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir 77,7 54,0 Türk tekstil ürünleri kalitelidir 74,7 47,8 Türk malı cam ve porselen ürünler kalitelidir 72,7 47,1 Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar kalitelidir 69,7 43,6 Türk malı alkollü içecekler (Şarap/Rakı) kalitelidir 56,3 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 76 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11.9 İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Sırbistan Vatandaşları Nerede Yaşamak İster Müslüman Sırbistan halkının ikinci bir vatan olarak en çok yaşamak istediği ülke %33,1 ile Türkiye’dir. Müteakiben %9,1 ile Almanya ve %6,6 ile İtalya ve İspanya gelmektedir. Hristiyanlar arasında ise ikinci bir vatan olarak en çok yaşanmak istenen ülke; %10,9 ile Sırbistan ve Rusya iken, müteakiben sırasıyla İsviçre, ABD, İtalya ve İspanya gelmektedir. İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Sırbistan-Müslümanlar) Fransa; 3,3 İsviçre; 3,3 BAE; 2,5 İngiltere; 4,1 Bosna Hersek; 4,1 İspanya; 5 Türkiye; 33,1 ABD; 5 İsveç; 5,8 Diğer; 11,5 Sırbistan; 6,6 İtalya; 6,6 Almanya; 9,1 İkinci Bir Vatan Seçmeniz Gerekse Hangi Ülkede Yaşamak İsterdiniz (%) (Sırbistan-Hristiyanlar) Türkiye; 3,6 İsveç; 3,6 Kanada; 3,6 Hırvatistan; 1,8 Diğer; 11 Yunanistan; 4,5 Fransa; 4,5 Sırbistan; 10,9 İngiltere; 5,5 Almanya; 6,4 İspanya; 8,2 Rusya Federasyonu; 10,9 İsviçre; 9,1 İtalya; 8,2 ABD; 8,2 77 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 11.10 Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Sırbistan halkından Hristiyanlar arasında Türkiye ile ilgili algı kaynakları aynı düzeyde (%3340) etkili olarak görülmektedir. Bunun yanında, Müslümanlar arasında Türkiye ile ilgili algı kaynaklarından; “tanınan/gözlemlenen Türkler”, “ortak aktiviteler” ve “ülkedeki genel yargı”nın daha etkili olduğu görülmektedir. Sırbistan Vatandaşlarının Türkiye İle İlgili Algı Kaynakları (%) 36,7 Türkiye ile ilgili yargılarımda tanıdığım gözlemlediğim Türkler etkili oldu 70,1 38,9 Türkiye ile ilgili yargılarımda ortak (müzik spor vb.) etkili oldu 65,7 39,9 Türkiye ile ilgili yargılarımda ülkemdeki genel yargı etkili oldu 64,2 33,0 Türkiye ile ilgili yargılarımda kitaplar etkili oldu 53,5 39,9 Türkiye ile ilgili yargılarımda medya etkili oldu 51,9 0 Hristiyan 20 40 60 80 100 İslam 78 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12. TÜRKİYE VE TÜRK ALGISININ ÜLKELER ARASINDA KARŞILAŞTIRILMASI 12.1 Türklere Sempati Düzeyinin Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Balkan toplumları içinde Müslüman olanların Türklere sempati düzeyi, beklendiği şekilde, Hristiyanlara göre çok daha yüksektir. Farklı ülkeler içindeki Müslüman toplumların Türklere sempati düzeyi %71-88 aralığında ve yüksek kabul edilebilecek bir düzeydedir. Türklere yönelik en yüksek sempati ise %87,5 ile Makedonya vatandaşı Müslümanlar arasındadır. Burada dikkati çeken nokta; Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında da Türklere sempati düzeyinin %73,2 ile diğer Müslüman topluluklar kadar yüksek olmasıdır. Hristiyanlar arasında, Makedonya vatandaşları dışında, en yüksek sempati düzeyi %55,7 ile Arnavutluk vatandaşları arasındadır. En düşük sempati düzeyi ise %37,4 ile Hırvatlar arasındadır. Bu tablo, Balkanlarda yaşayan Müslüman toplulukların Türklere ve Türkiye’ye sempatisinin yüksekliğini ortaya koymakla birlikte, bu ülkelerin Hristiyan vatandaşlarının Türklere sempatisinin çok olumsuz olmadığını da göstermektedir. Bu noktada; Hristiyanlar arasındaki olumsuz algılar yanında, Makedonya ve Arnavutluk’ta Hristiyanlar arasındaki olumlu Türk algısının nedenlerinin araştırılması da gerekmektedir. Türklere Sempati Düzeyi % Makedonya (Müslüman) 87,5 Sırbistan (Müslüman) 78,9 Arnavutluk (Müslüman) 78,5 Karadağ (Müslüman) 77,5 Makedonya (Hristiyan) 73,2 Bosna Hersek (Müslüman) 72,8 Kosova (Müslüman) 70,5 Arnavutluk (Hristiyan) 55,7 Sırbistan (Hristiyan) 46,0 Karadağ (Hristiyan) 41,5 Bulgaristan (Hristiyan) 40,1 Hırvatistan (Hristiyan) 37,4 0 20 40 60 80 100 79 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.2 Türkiye ile İlgili Demokrasi Algısının Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Raporun 4-11’inci bölümlerinde dört farklı soru ile ölçülen ve analiz edilen Türkiye ile ilgili demokrasi algısı, bu bölümde geçerliği ve güvenirliği olan bir boyut olarak analizlere dahil edilmiştir. Balkan toplumları içinde Müslüman olanların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı, sempati düzeyinde de olduğu gibi, Hristiyanlara göre çok daha yüksektir. Farklı ülkeler içindeki Müslüman toplumların Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %63-76 aralığındadır. Arnavutluk, Makedonya, Sırbistan ve Karadağ Müslümanları arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı daha yüksek (%74-76) ve olumlu iken, Bosna Hersek ve Kosova Müslümanları arasında bu algılar %63-66 düzeyinde ve göreceli olarak daha olumsuzdur. Türkiye ile ilgili demokrasi algısı, Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında (%71,4) sempati düzeyinde olduğu gibi diğer Hristiyan toplumlardan daha yüksektir. Hristiyanlar arasında, Makedonya vatandaşları dışında, en olumlu algılar %56,7 ile Arnavutluk, %50,5 ile Karadağ ve %49,3 ile Sırbistan’dadır. Türkiye ile ilgili en düşük demokrasi algısı ise Hırvatlar ve Bulgarlar arasındadır. Bulgular, Balkanlarda yaşayan Müslüman toplulukların Türkiye ile ilgili demokrasi algısının yüksekliğini ortaya koymakla birlikte, aynı konuda bu ülkelerin Hristiyan vatandaşlarının algılarının Hırvat ve Bulgarlar dışında olumsuz olmadığını da göstermektedir. Türkiye'de Demokrasi Düzeyi % Arnavutluk (Müslüman) 76,1 Makedonya (Müslüman) 74,8 Sırbistan (Müslüman) 74,7 Karadağ (Müslüman) 73,6 Makedonya (Hristiyan) 71,4 Bosna Hersek… 65,9 Kosova (Müslüman) 63,2 Arnavutluk (Hristiyan) 56,7 Karadağ (Hristiyan) 50,5 Sırbistan (Hristiyan) 49,3 Hırvatistan (Hristiyan) 37,8 Bulgaristan (Hristiyan) 35,9 0 20 40 60 80 100 80 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.3 Türkiye ile İlgili Yaşam Algısının Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Raporun 4-11’inci bölümlerinde üç farklı soru ile ölçülen ve analiz edilen Türkiye’de yaşam kalitesi konusundaki algılar, bu bölümde geçerliği ve güvenirliği olan bir boyut olarak analizlere dahil edilmiştir. Balkan toplumları içinde Müslüman olanların Türkiye’deki yaşam ile ilgili algıları, sempati düzeyi ve demokrasi algısında olduğu gibi, Hristiyanlara göre çok daha yüksektir. Farklı ülkeler içindeki Müslüman toplumların Türkiye ile ilgili yaşam algısı %57-76 aralığında değişmektedir. Sırbistan, Makedonya, Karadağ, Arnavutluk ve Bosna Hersek Müslümanları arasında Türkiye’deki yaşam ile ilgili algılar daha yüksek (%70-76) ve olumlu iken Kosovalı Müslümanların bu konudaki algıları %57 düzeyinde ve göreceli olarak daha olumsuzdur. Türkiye ile ilgili yaşam algısı, Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında (%66,8), sempati düzeyi ve demokrasi algısında olduğu gibi diğer Hristiyan toplumlardan daha yüksektir. Hristiyanlar arasında, Makedonya vatandaşları dışında, en olumlu algılar 56,1 ile Arnavutluk, %53 ile Sırbistan, %52 ile Karadağ ve %49,3 ile Bulgaristan’dadır. Türkiye’de yaşam ile ilgili en olumsuz algı ise yine Hırvatlar arasındadır. Bulgular, Balkan toplumlarının Türklerle ilgili sempati ve Türkiye ile ilgili demokrasi ve yaşam algılarının büyük oranda örtüştüğünü göstermektedir. Temel kırılma noktası dini mensubiyet olmakla birlikte, algıları belirleyen ana konunun tarihi ve kültürel değerler çerçevesinde oluşan Türkiye ile ilgili yargı ve önyargılar olduğunu söylemek gerekmektedir. Bu tespit her iki kesim içinde geçerlidir. Türkiye'de Yaşam Kalitesi (%) Sırbistan (Müslüman) 75,8 Makedonya (Müslüman) 72,4 Karadağ (Müslüman) 71,4 Arnavutluk (Müslüman) 71,3 Bosna Hersek (Müslüman) 69,7 Makedonya (Hristiyan) 66,8 Kosova (Müslüman) 57,7 Arnavutluk (Hristiyan) 56,1 Sırbistan (Hristiyan) 53,0 Karadağ (Hristiyan) 52,0 Bulgaristan (Hristiyan) 49,3 Hırvatistan (Hristiyan) 40,8 0 20 40 60 80 100 81 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.4 Türklerin Algılanan Kişilik Özelliklerinin Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Aşağıda tablo olarak verilen bulgular; Müslümanlar arasında genel olarak daha yüksek olmakla birlikte, Türklerin olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirilme düzeyinin orta düzey ve üzerinde olduğunu göstermektedir. Özellikle Makedonya ve Arnavutluk’un Hristiyan vatandaşları arasında olmakla birlikte, Türklerin olumlu kişilik özelliklerinin Hristiyanlar arasında da orta düzeyde kabul görmesi bulgulardan çıkarılabilecek en önemli sonuçlardan biridir. Bu noktadan hareketle; Türklerin kişilik özellikleri konusundaki algıların, mensup olunan dinin algılara etkisi noktasında, yukarıda incelenen ve karşılaştırılan üç konudan daha farklı bir resim ortaya koyduğunu vurgulamak gerekmektedir. Türklerle özdeşleştirilen kişilik özellikleri konusunda, Müslüman ve Hristiyan Balkan toplumları arasında farklılaşma olmakla birlikte, diğer konularda olduğu gibi keskin bir kırılmadan bahsetmek pek mümkün görülmemektedir. Balkan Halklarının Türkleri Farklı Kişilik Özellikleri ile Özdeşleştirme Düzeyi (%) Türkler Ülke / Din Misafir- YardımZalim / Irkçı / perverdir severdir Çalışkandır Dürüsttür acımasızdır faşisttir Makedonya (Müslüman) 89,4 88,1 78,6 74,5 17,5 14,9 Arnavutluk (Müslüman) 84,4 82,1 74,2 76,6 19,6 17,8 Makedonya (Hristiyan) 83,0 78,7 69,7 80,0 23,6 22,3 Arnavutluk (Hristiyan) 75,0 62,0 66,5 54,0 36,3 30,5 Kosova (Müslüman) 67,6 63,4 69,5 66,7 33,8 33,3 Sırbistan (Müslüman) 63,8 76,5 79,8 73,0 24,9 17,1 Karadağ (Müslüman) 63,6 77,0 78,3 79,6 28,5 24,6 Bosna Hersek (Müslüman) 63,5 73,6 67,4 67,9 27,9 24,2 Bulgaristan (Hristiyan) 62,8 56,7 61,1 52,1 35,3 37,1 Hırvatistan (Hristiyan) 57,8 53,0 57,3 49,1 50,1 49,1 Sırbistan (Hristiyan) 52,1 57,7 61,7 51,8 43,4 39,6 Karadağ (Hristiyan) 45,2 48,8 53,4 55,2 47,9 42,3 82 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.5 Türkiye’nin Müslüman Ülkeler İçin Model Görülmesinin Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Müslümanlar arasında genel olarak daha yüksek olmakla birlikte, araştırma kapsamındaki Balkan ülkelerinin tamamında Türkiye Müslüman ülkeler için model olarak görülmektedir. “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşü Makedonya, Karadağ, Arnavutluk ve Sırbistan vatandaşı Müslümanlar arasında %74-82 aralığında yüksek düzeyde kabul görürken, aynı görüş Kosova’da %65,8 ve Bosna Hersek’te %61,7 ile orta düzeyde kabul görmektedir. Balkan ülkelerinin Hristiyan vatandaşları arasında da; Makedonya ve Arnavutluk vatandaşları arasında biraz daha yüksek olmakla birlikte, “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşü %59-68 aralığında orta düzeyde kabul görmektedir. Bu görüşe en düşük destek ise %58,7 ile Sırplardan gelmektedir. Türkiye Müslüman Ülkeler için Modeldir (%) Makedonya (Müslüman) 81,7 Karadağ (Müslüman) 81,0 Arnavutluk (Müslüman) 80,8 Sırbistan (Müslüman) 74,3 Arnavutluk (Hristiyan) 73,8 Makedonya (Hristiyan) 67,5 Kosova (Müslüman) 65,8 Bulgaristan (Hristiyan) 62,8 Hırvatistan (Hristiyan) 62,3 Bosna Hersek (Müslüman) 61,7 Karadağ (Hristiyan) 61,0 Sırbistan (Hristiyan) 58,7 0 20 40 60 80 100 83 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.6 Türkiye’nin Avrupa Birliği Üyeliğine Bakışın Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi Müslümanlar arasında Hristiyanlara göre genel olarak daha yüksek desteklenmektedir. Türkiye’nin AB üyeliği Hırvatlar ve Bulgarlar dışında Balkanlarda yaşayan Müslüman ve Hristiyanlar tarafından %57 ve üzeri düzeyde desteklenmektedir. “Türkiye AB’ye girmelidir” görüşü Sırbistan, Karadağ, Makedonya ve Arnavutluk vatandaşı Müslümanlar arasında %76-86 aralığında yüksek düzeyde kabul görürken, aynı görüş “Türkiye Müslüman ülkeler için modeldir” görüşünde olduğu gibi, en düşük oranda %58,2 ile Bosna Hersek Müslümanları arasında destek bulmaktadır. “Türkiye AB’ye girmelidir” görüşü Balkan ülkelerinin Hristiyan vatandaşları arasında en yüksek desteği %77,8 ile Makedonya’da bulurken, en düşük destek %34 ile Bulgarlardan gelmektedir. Türkiye AB'ye Girmelidir (%) Sırbistan (Müslüman) 85,6 Karadağ (Müslüman) 78,9 Makedonya (Hristiyan) 77,8 Arnavutluk (Müslüman) 77,1 Makedonya (Müslüman) 76,3 Kosova (Müslüman) 69,0 Sırbistan (Hristiyan) 59,2 Bosna Hersek (Müslüman) 58,2 Arnavutluk (Hristiyan) 57,3 Karadağ (Hristiyan) 56,7 Hırvatistan (Hristiyan) 40,7 Bulgaristan (Hristiyan) 34,4 0 20 40 60 80 100 84 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.7 Türkiye’nin Balkanlardaki Rolü ve Etkinlik Algısının Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Türkiye’nin Balkanlardaki etkinliği ve rolü konusundaki algılar; Balkanlarda yaşayan Müslümanlar arasında, %62 olan Kosova dışında, %71-79 aralığında oldukça yüksektir. Hristiyanlar ise Türkiye’yi %37-64 aralığında değişen şekilde Balkanlarda etkin görmektedirler. Hristiyanlar arasında bu konudaki en olumlu görüş %64,4 ile Makedonya’da, en olumsuz görüş ise %36,9 ile Arnavutluk’tadır. Birinci soruyu tamamlayıcı olarak sorulan “Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır” sorusu ise ülkelerin tamamına yakınında birinci soru ile aynı düzeyde destek bulmuştur. Bu durum yorumlanacak olursa; Türkiye’nin Balkanlarda algılanan etkinliği hem Hristiyanlar hem de Müslümanlar arasında yeterli görülmekte ve her iki kesimde de Türkiye’nin Balkanlarda daha etkin olması yönünde bir beklenti bulunmamaktadır. Türkiye'nin Balkanlarda Algılanan Etkinliği (%) Karadağ (Müslüman) 78,7 79,5 Makedonya (Müslüman) 78,3 71,1 Bosna Hersek (Müslüman) 75,4 77,3 73,9 73,3 Arnavutluk (Müslüman) 72,1 71,4 Sırbistan (Müslüman) 64,4 58,9 Makedonya (Hristiyan) 61,7 65,8 Kosova (Müslüman) Bulgaristan (Hristiyan) 56,7 41,6 55,0 52,6 Karadağ (Hristiyan) 50,4 48,8 Sırbistan (Hristiyan) 46,5 38,5 Hırvatistan (Hristiyan) 36,9 Arnavutluk (Hristiyan) 0 20 40 49,2 60 80 100 Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir (%) Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır (%) 85 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.8 Balkan Halklarının Türklere Yakınlık İsteğinin Karşılaştırılması Aşağıda verilen dört farklı soruda da Müslümanların Türklere yakınlaşma isteği genel olarak Hristiyanlardan daha yüksektir. Tüm farklı gruplarda Türkiye’yi ziyaret etme isteği çok daha fazla öne çıkarken, bu isteği takiben bir Türk ile arkadaş olma, Türkiye’de öğrenim görme ve Türkiye’de çalışma talepleri gelmektedir. Balkan Halklarının Türklere Yakınlık İsteği (%) Ülke / Din Makedonya (Müslüman) Makedonya (Hristiyan) Karadağ (Müslüman) Sırbistan (Müslüman) Bosna Hersek (Müslüman) Arnavutluk (Müslüman) Kosova (Müslüman) Bulgaristan (Hristiyan) Arnavutluk (Hristiyan) Karadağ (Hristiyan) Sırbistan (Hristiyan) Hırvatistan (Hristiyan) Bir Türk ile arkadaş olmayı isterim 83,0 79,0 78,5 77,1 75,6 68,0 67,4 57,5 57,1 47,0 45,2 36,0 Türkiye'yi ziyaret etmeyi isterim 94,8 92,3 91,0 87,6 90,8 86,5 81,4 77,9 76,7 61,6 60,5 66,2 Türkiye'de öğrenim görmeyi isterim 76,2 67,7 83,2 68,4 66,2 69,9 76,1 27,5 51,0 47,4 34,7 21,7 Türkiye'de çalışmayı isterim 71,4 63,1 75,2 72,0 64,6 63,9 69,2 25,6 53,7 45,7 34,3 17,8 12.9 Türklerin Yakın Görüldüğü Kültürün Karşılaştırılması Balkanlarda yaşayan Hristiyan toplumlar, Türkleri genel olarak Orta Doğu kültürüne daha yakın görürken, Müslümanlar Türkleri Avrupa kültürüne daha yakın görmektedirler. Hristiyanlar içinde Sırplar ve Karadağlılar, diğerlerinden farklı olarak Türkleri Avrupa kültürüne daha yakın görmektedirler. Müslümanlar için de ise Boşnaklar ve Arnavutlar Türkleri Orta Doğu kültürüne Avrupa kültüründen daha yakın görmektedirler. Türklerin Yakın Görüldüğü Kültür Ülke / Din Sırbistan (Müslüman) Karadağ (Müslüman) Makedonya (Müslüman) Karadağ (Hristiyan) Kosova (Müslüman) Sırbistan (Hristiyan) Bosna Hersek (Müslüman) Makedonya (Hristiyan) Arnavutluk (Müslüman) Arnavutluk (Hristiyan) Bulgaristan (Hristiyan) Hırvatistan (Hristiyan) Avrupa Kültürü 62,9% 59,6% 52,6% 49,5% 49,5% 48,1% 31,2% 30,1% 28,0% 22,7% 19,2% 13,5% Ortadoğu Kültürü 22,1% 28,1% 26,1% 31,4% 38,0% 36,1% 50,3% 58,9% 49,7% 54,5% 59,6% 72,2% Asya Kültürü 15,0% 12,3% 21,3% 19,0% 12,5% 15,8% 18,5% 11,0% 22,3% 22,7% 21,2% 14,2% 86 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.10 Türk Ürünlerine Bakışın Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Bu bölümde daha önce sorgulanan yedi farklı Türk ürününde beşi ülke karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Balkanlarda yaşayan Hristiyan toplumların Türk ürünlerine bakışı genel olarak %50 ve üzerinde olumlu olmakla birlikte, bu algılar Müslümanlara göre göreceli daha olumsuzdur. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye’deki turistik tesisler ve müteakiben Türk mutfağı, en yüksek kalite algısına ve tanınmışlığa sahiptir. Kalite algısı noktasında, Müslümanlar arasında tekstil ürünleri, Hristiyanlar arasında ise ambalajlı hazır gıdalar, karşılaştırılan beş ürün arasında göreceli olarak en olumsuz algıya sahip ürünlerdir. Balkan Halklarının Türk Ürünlerine Bakışı (%) Türkiye'deki turistik tesisler kalitelidir Türk mutfağı ve yemekleri kalitelidir Türk malı cam/ porselen ürünler kalitelidir Türk tekstil ürünleri kalitelidir Türk malı ambalajlı hazır gıdalar kalitelidir Makedonya (Müslüman) 93,7 91,0 80,3 77,0 83,0 Sırbistan (Müslüman) 88,5 83,0 72,7 74,7 77,7 Arnavutluk (Hristiyan) 86,5 78,1 64,4 47,0 54,0 Arnavutluk (Müslüman) 85,3 82,1 69,4 59,4 71,2 Karadağ (Müslüman) 82,8 78,1 71,7 72,6 73,6 Bosna Hersek (Müslüman) 81,5 77,6 65,8 66,2 66,3 Makedonya (Hristiyan) 79,4 77,3 67,5 62,4 66,2 Bulgaristan (Hristiyan) 78,7 67,1 61,9 54,8 53,5 Kosova (Müslüman) 75,9 70,7 62,7 57,3 66,8 Sırbistan (Hristiyan) 66,0 59,2 47,8 54,0 49,5 Karadağ (Hristiyan) 58,2 53,4 55,4 54,0 51,1 Hırvatistan (Hristiyan) 55,1 54,1 57,7 47,7 38,6 Ülke / Din 87 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.11 İkinci Vatan Tercihinin Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Balkanlarda yaşayan Müslüman toplumların tamamında, Türkiye ikinci bir vatan seçilmesi gerektiği durumda en çok yaşanmak istenen ülke olarak görülmektedir. İkinci vatan olarak Türkiye’yi seçenlerin oranı %56,6 ile Karadağ Müslümanları arasında en yüksek düzeydeyken, Bosna Hersek’te %26,8 oranıyla en düşük düzeydedir. Müslümanların ikinci vatan tercihlerinde Türkiye’yi müteakip Almanya ve ABD gelmektedir. Hristiyan toplumlarda ise ikinci vatan tercihleri ülkelere göre çok daha fazla farklılaşmakla birlikte, genel olarak en çok öne çıkan ülkeler İtalya, Almanya, ABD, İspanya ve İngiltere’dir. Karadağ ve Arnavutluk vatandaşı Hristiyanlar arasında ise Türkiye yaklaşık %10’luk düzeyiyle en çok yaşanmak istenen ülkeler içerisinde yer almaktadır. Balkan Halkları İkinci Bir Vatan Seçmesi Gerekse Nerede Yaşamak İster (%) Ülke / Din Karadağ (Müslüman) Makedonya (Müslüman) Kosova (Müslüman) Sırbistan (Müslüman) Arnavutluk (Müslüman) Bosna Hersek (Müslüman) Karadağ (Hristiyan) Arnavutluk (Hristiyan) Makedonya (Hristiyan) Bulgaristan (Hristiyan) Hırvatistan (Hristiyan) Sırbistan (Hristiyan) En çok yaşanmak istenen ülkeler sıralaması Türkiye 56,6 Türkiye 47,6 Türkiye 47,1 Türkiye 33,1 Türkiye 32,1 Türkiye 26,8 Sırbistan 26,8 İngiltere 21,1 İtalya 17,2 İngiltere 14,3 Almanya 14,1 Rusya 10,9 Almanya 8,4 Arnavutluk 7,0 Almanya 12,8 Almanya 9,1 Kosova 14,3 ABD 4,2 Türkiye 12,7 Almanya 15,8 ABD 15,6 İspanya 12,5 İspanya 14,1 İsviçre 9,1 İspanya 8,4 ABD 5,4 ABD 11,6 İtalya 6,6 ABD 12,9 Avusturya 4,2 İtalya 11,3 ABD 10,5 ABD %6 Kosova 5,4 Fransa 7,0 İsveç 5,8 İngiltere 12,1 İngiltere 3,5 ABD 9,9 İtalya 10,5 İtalya 4,8 İsviçre 4,9 Arnavutluk İng.-İsviçre 3,5 ABD-İspanya 5,0 İtalya 9,3 İsviçre 2,8 Almanya-İspanya 8,5 Türkiye 10,5 Almanya 10,9 ABD 11,2 İtalya 14,1 ABD 8,2 İspanya 7,8 İtalya 11,2 Avustralya 13 İtalya 8,2 Sırbistan 7,8 Almanya 10,6 ABD 12,4 İspanya 8,2 88 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 12.12 Türkiye ile İlgili Algı Kaynaklarının Ülkeler Arasında Karşılaştırılması Bulgular, Balkanlarda yaşayan Müslüman toplumların, kültürel yakınlıklarının da etkisiyle, aşağıda tablo olarak verilen beş farklı algı kaynağından Hristiyanlar göre daha fazla etkilendiklerini göstermektedir. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında “tanınan/gözlemlenen Türkler” en çok etkilenilen algı kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Bunun yanında, Müslümanlar arasında “ülkedeki genel yargı” ve “ortak etkinlikler”, Hristiyanlar arsında ise Medya Türklerle ilgili yargıların oluşmasında en çok etkilenilen ikinci derecedeki algı kaynakları durumundadır. Kitaplar ise her iki toplum kesiminde de en az etkilenilen algı kaynağıdır. Balkan Halklarının Türkiye ile İlgili Algı Kaynakları Türkiye ile ilgili yargılarımda Tanıdığım / gözlemlediğim Türkler etkili oldu Ülkemdeki genel yargı etkili oldu Ortak Etkinlikler (müzik-spor vb.) etkili oldu Medya etkili oldu Kitaplar etkili oldu Bosna Hersek (Müslüman) 88,4 59,7 49,0 43,9 45,3 Makedonya (Müslüman) 78,2 66,2 73,1 69,3 55,6 Makedonya (Hristiyan) 77,5 45,4 63,1 63,3 51,2 Arnavutluk (Müslüman) 77,1 62,0 57,5 42,5 56,3 Arnavutluk (Hristiyan) 75,0 65,6 54,9 53,8 60,3 Sırbistan (Müslüman) 70,1 64,2 65,7 51,9 53,5 Karadağ (Müslüman) 64,4 64,4 65,2 58,4 58,0 Kosova (Müslüman) 63,6 59,5 65,9 58,8 62,3 Bulgaristan (Hristiyan) 57,6 56,0 45,0 64,5 53,6 Karadağ (Hristiyan) 42,7 46,1 43,8 43,8 43,8 Sırbistan (Hristiyan) 36,7 39,9 38,9 39,9 33,0 Hırvatistan (Hristiyan) 28,2 43,2 43,3 62,4 32,6 Ülke / Din 89 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı BULGULARIN ÖZETİ VE SONUÇ YERİNE Bulguların Özeti Bulgular, Müslüman Balkan toplumlarında Türklere sempati düzeyinin çok olumlu (%71-88 aralığında) olduğunu göstermektedir. Daha önemli olan nokta ise, Hristiyanlar Makedonya ve Arnavutluk vatandaşları arasında da Türklere sempatinin olumlu düzeyde olmasıdır. Diğer ülkelerin (Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan, Hırvatistan) Hristiyan vatandaşlarının Türklere sempatisinin %40’lar düzeyinde ve çok olumsuz olmaması da bir diğer önemli noktadır. Çalışmada ölçülen ikinci konu, Balkan toplumlarının Türkiye ile ilgili demokrasi algısıdır. Arnavutluk, Makedonya, Sırbistan ve Karadağ Müslümanları arasında Türkiye ile ilgili demokrasi algısı daha yüksek (%74-76) ve olumlu iken, Bosna Hersek ve Kosova Müslümanları arasında bu algılar %63-66 düzeyinde ve göreceli olarak daha olumsuzdur. Türkiye ile ilgili demokrasi algısı, Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında sempati düzeyinde olduğu gibi diğer Hristiyan toplumlardan daha yüksektir (%71,4). Hristiyanlar arasında, Makedonya, Arnavutluk ve Sırbistan vatandaşlarında da Türkiye ile ilgili demokrasi algısı %50’ler düzeyindedir. Türkiye ile ilgili en düşük demokrasi algısı ise %36-38 düzeyiyle Hırvatlar ve Bulgarlar arasındadır. Bulgular, Balkanlarda yaşayan Müslüman toplulukların Türkiye ile ilgili demokrasi algısının yüksekliğini ortaya koymakla birlikte, aynı konuda bu ülkelerin Hristiyan vatandaşlarının algılarının Hırvat ve Bulgarlar dışında olumsuz olmadığını da göstermektedir. Çalışmada ölçülen bir diğer konu olan Türkiye’deki yaşam ile ilgili algılar; Sırbistan, Makedonya, Karadağ, Arnavutluk ve Bosna Hersek Müslümanları arasında daha yüksek (%7076) ve olumlu iken Kosovalı Müslümanların bu konudaki algıları %57 düzeyinde ve göreceli olarak daha olumsuzdur. Türkiye ile ilgili yaşam algısı, Hristiyan Makedonya vatandaşları arasında (%66,8), sempati düzeyi ve demokrasi algısında olduğu gibi diğer Hristiyan toplumlardan daha yüksek olmakla birlikte; Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ ve Bulgaristan’da %50’ler düzeyindedir. Yukarıdaki üç konuya daha genel bakılacak olursa; Balkanlardaki Müslüman toplumlarda Türklere sempati ve Türkiye ile ilgili demokrasi ve yaşam algılarının oldukça olumlu olduğunu söylemek gerekmektedir. Hristiyan toplumları içinde ise en olumlu algı Makedonya vatandaşları arasında olmakla birlikte, Hristiyan olan diğer ülke vatandaşlarının algıları da genelde olumsuz değildir. Balkan toplumlarının bu üç konudaki algıları büyük oranda örtüşmekle birlikte, Hristiyan toplumların Türkiye ile ilgili demokrasi ve yaşam algılarının Türklere sempati düzeyinden çok daha olumlu olduğunun da vurgulanması gerekmektedir. 90 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Çalışmada araştırılan bir diğer konu ise Türklerin kişilik özellikleri konusundaki algılardır. Bulgular, Türklerin olumlu kişilik özellikleri ile özdeşleştirilmesini orta düzey ve üzerinde olduğunu göstermektedir. Özellikle Makedonya ve Arnavutluk’un Hristiyan vatandaşları arasında olmakla birlikte, Türklerin olumlu kişilik özellikleri Hristiyanlar arasında da orta düzeyde kabul görmektedir. Bu noktadan hareketle; Türklerin kişilik özellikleri konusundaki algıların, mensup olunan dinin algılara etkisi noktasında, yukarıda incelenen ve karşılaştırılan üç konudan daha farklı bir resim ortaya koyduğunu vurgulamak gerekmektedir. Türklerle özdeşleştirilen kişilik özellikleri konusunda, Müslüman ve Hristiyan Balkan toplumları arasında farklılaşma olmakla birlikte, diğer konularda olduğu gibi keskin bir kırılmadan bahsetmek daha zordur. Müslümanlar arasında genel olarak daha yüksek olmakla birlikte, araştırma kapsamındaki Balkan ülkelerinin tamamında, Hem Hristiyan ve hem de Müslümanlar arasında, Türkiye Müslüman ülkeler için model olarak görülmektedir. Türkiye’nin Avrupa Birliğine girmesi Müslümanlar arasında Hristiyanlara göre genel olarak daha yüksek desteklenmekle birlikte; bu destek, Hırvatlar ve Bulgarlar dışında, Balkanlarda yaşayan Müslüman ve Hristiyanlarda orta düzey ve üzerindedir. “Türkiye AB’ye girmelidir” görüşüne Balkan ülkelerinin Hristiyan vatandaşları arasında en düşük destek %34-40 düzeyi ile Bulgar ve Hırvatlardan gelmektedir. Türkiye’nin Balkanlardaki etkinliği ve rolü, çalışmada sorgulan bir diğer konu başlığıdır. Müslümanlar Türkiye’nin Balkanlardaki gücü ve rolünü oldukça yüksek algılamakla birlikte Hristiyanlar arasında bu konudaki algılar genelde %50 düzeyi ve üzerinde, orta düzeyde olumludur. Bu konudaki önemli bir diğer bulgu ise Türkiye’nin Balkanlarda algılanan etkinliğinin hem Hristiyanlar hem de Müslümanlar arasında yeterli görülmesi ve her iki kesimde de Türkiye’nin Balkanlarda daha etkin olması yönünde bir beklentinin olmamasıdır. Çalışmada farklı önermelerle insanların Türklere yakınlaşma isteği ölçülmeye çalışılmıştır. Türklere yakınlaşma isteği, diğer konularda olduğu gibi, Müslümanlar arasında Hristiyanlardan daha yüksektir. Tüm farklı gruplarda Türkiye’yi ziyaret etme isteği çok daha yüksek iken; bir Türk ile arkadaş olma, Türkiye’de öğrenim görme ve Türkiye’de çalışma talepleri de öne çıkan talepler olarak dikkat çekmektedir. Balkanlarda yaşayan Hristiyan toplumlar, Türkleri genel olarak Orta Doğu kültürüne daha yakın görürken, Müslümanlar Türkleri Avrupa kültürüne daha yakın görmektedirler. Hristiyanlar içinde Sırplar ve Karadağlılar, diğerlerinden farklı olarak Türkleri Avrupa kültürüne daha yakın görmektedirler. Müslümanlar için de ise Boşnaklar ve Arnavutlar Türkleri Orta Doğu kültürüne Avrupa kültüründen daha yakın görmektedirler. 91 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Balkanlarda yaşayan Hristiyan toplumların Türk ürünlerine bakışı genel olarak %50 ve üzerinde olumlu olmakla birlikte, bu algılar Müslümanlara göre göreceli daha olumsuzdur. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında Türkiye’deki turistik tesisler ve müteakiben Türk mutfağı, en yüksek kalite algısına ve tanınmışlığa sahiptir. Çalışmada, insanlara ikinci bir vatan seçmeleri gerektiği durumda nerede yaşamak isteyecekleri de sorulmuştur. Bulgular; Müslüman toplumların tamamında, ikinci bir vatan olarak Türkiye’nin en çok yaşanmak istenen ülke olduğunu göstermektedir. Müslümanların ikin vatan tercihlerinde müteakip Almanya ve ABD gelmektedir. Hristiyan toplumlarda ise ikinci vatan tercihleri ülkelere göre çok daha fazla farklılaşmakla birlikte, genel olarak en çok öne çıkan ülkeler İtalya, Almanya, ABD, İspanya ve İngiltere’dir. Karadağ ve Arnavutluk vatandaşı Hristiyanlar arasında ise Türkiye yaklaşık %10’luk düzeyiyle en çok yaşanmak istenen ülkeler içerisinde yer almaktadır. Çalışmada kişilerin mevcut algılarının kaynakları da sorgulanmıştır. Hem Müslümanlar hem de Hristiyanlar arasında “tanınan/gözlemlenen Türkler” en çok etkilenilen algı kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Bunun yanında, Müslümanlar arasında “ülkedeki genel yargı” ve “ortak etkinlikler”, Hristiyanlar arsında ise Medya Türklerle ilgili yargıların oluşmasında en çok etkilenilen ikinci derecedeki algı kaynağı durumundadır. Kitaplar ise her iki toplum kesiminde de en az etkilenilen algı kaynağıdır. Sonuç Yerine Aynı zamanda bir Balkan ülkesi olan Türkiye’nin bu bölgeye dönük aktif bir dış politika izlemeye başlaması 1980’ler ve sonrasına rastlamaktadır. Tarihi ve kültürel bağları bulunan bu bölgeye yönelik Türkiye’nin daha aktif bir dış politika çizgisine geçmesi; Bulgaristan’da 1980’li yıllarda Türk azınlığa yönelik olarak gerçekleşen olumsuz tutumlar ve sonrasında Yugoslavya’nın dağılmasıyla bölgeyi saran kanlı savaş ve çatışmalar sürecine denk gelmektedir. Türkiye bugün, İsrail ve Suriye gibi ülkelerle önemli problemler yaşasa da, Balkanlar, Kafkaslar ve Orta Doğuda, gerek komşularıyla gerekse ilgi ve etki alanındaki ülkelerle, pek çok konuda inisiyatif alarak daha aktif bir dış politika izleme ve yapıcı ilişkiler geliştirme kararlılığını sürdürmektedir. Balkanlardaki tüm ülkelerle bölgesel işbirliğini geliştirme çabasında olan Türkiye, sivil toplum örgütleri ve meslek kuruluşlarının da dahil olduğu çoklu ilişki ve diyalog ağıyla, hem ekonomik hem de kültürel alanda farklı platformlar oluşturarak veya bu oluşumlara katkı sağlayarak Balkanlardaki etkinliğini artırmaktadır. Bu çabalarda daha etkin olmak isteyen Türkiye’nin etnisite anlamında çok fazla çeşitlilik gösteren Balkanlarda üreteceği politikalar için risk teşkil eden algıları bilmesi ve yönetmesi kaçınılmaz bir zorunluluktur. Bu ihtiyaçtan 92 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı hareketle; bu çalışma, ortaya konan temel bulguları itibariyle Türkiye’nin bu bölge için geliştireceği politikalara katkı sağlayacak veriler sunmaktadır. Bu çerçevede çalışma bulgularına bakıldığında; Türklerle ve Türkiye ile ilgili algılardaki temel kırılma noktasının dini mensubiyet olduğu ve Müslümanların algılarının, beklendiği şekilde Hristiyanlardan daha olumlu olduğu görülmektedir. Makedonya ve Arnavutluk vatandaşı Hristiyanların Türkler ve Türkiye ile algılarının pek çok konuda Müslümanlar kadar olumlu olması ise dikkate değer bir konudur. Hemen hemen tüm konularda, Türkler ve Türkiye ile ilgili en olumsuz algı Hırvat ve Bulgarlarda olmakla birlikte, Hristiyanlar arasındaki algıların genel olarak orta düzeyde olumlu olması umut vericidir. Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliğinin Balkanlardaki ülkelerde Hristiyan ve Müslüman tüm toplum kesimlerince destekleniyor olması da söz konusu olumlu algıları teyit eder niteliktedir. Bu temel bulgular, Türkiye’nin Balkanlarda işbirliğine dönük daha aktif bir dış politika izlemesinin önünde, toplumsal algılara dönük çok önemli bir probleminin olmadığını göstermektedir. Ancak Balkan ülkelerinde Hristiyan nüfusta göreceli olarak daha düşük ve daha olumsuz olan Türk ve Türkiye algısının nedenlerinin tam olarak ortaya konulması ve bu algıların Türkiye lehine olarak geliştirilmesi ve yönetilmesi gerekmektedir. 93 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 94 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı EK: UYGULANAN ANKET FORMU 95 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 96 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Farklı toplumlardaki Türkiye ve Türk algısını ölçmek amacıyla Bilge Adamlar Stratejik Araştırma Merkezi (BİLGESAM) tarafından hazırlanan bu soru kâğıdı, dört sayfadan ve 29 soru/soru grubundan oluşmaktadır. Çalışmada, Türkler dışında 11 farklı ülke insanına yönelik sempati duyguları da ölçülmektedir. Projeyi, 51 ülkede uygulanması planlanan karşılaştırmalı bir kültür (cross cultural) araştırması olarak adlandırabiliriz. Araştırma sonuçları www.bilgesam.org adresinde yayımlanacaktır. Yaklaşık 20 dakikanızı alacak bu çalışmaya katılım ve katkılarınız nedeniyle teşekkür ederiz. BİLGESAM Mesleğiniz: Akademisyen Öğrenci Diğer 1 Anket Yapılan Ülke .......... 3 Yaş .......... 2 Milliyet .......... 4 Din .......... Mezhep .......... 4- A 5 Cinsiyet Kadın 6 Medeni Durum Bekar 7 Ailenin Aylık Toplam Net Geliri . . . . . . . . . …………………. 8 Öğrenim Görülen Üniversitenin Adı . . . . . . . . . …………………. 9 Öğrenim Görülen Bilim Dalı: Sosyal Bilimler Fen Bilimleri 10 Erkek Evli Sağlık Bilimleri Dul / Boşanmış (USD) Güzel Sanatlar Diğer……………. Aileniz yaşadığınız ülkede tahmini hangi ekonomik gelir kategorisinde yer almaktadır. Çok zengin Zengin Orta gelirli Fakir 11 İnternette geçirilen günlük ortalama süre : …………………….. saat 12 Yaşamınızın büyük bölümünü geçirdiğiniz yerleşim birimi: Kırsal Alan / Köy / Kasaba İl Çok Fakir / Muhtaç Büyük ölçekli il (Nüfusu bir milyon ve üzeri) 13 Bugüne kadar kaç defa yurtdışına / Avrupa / BDT dışına çıktınız: . . . …… . . . . . . 14 Bugüne kadar yurt dışında /Avrupa /BDT dışında geçirilen toplam süre: . . . …… defa Yıl ……… . . . ay ….. gün 15 Türkleri daha çok hangi kültüre yakın görüyorsunuz (Tek şık işaretleyiniz): Asya Avrupa Ortadoğu 16 İkinci bir vatan seçmeniz gerekse en çok hangi ülkede yaşamak isterdiniz? . . . . . . . . . …………………. 97 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 17. Aşağıdaki milletler hakkındaki duygularınız nedir işaretleyiniz (X veya O): Fikrim Yok 17.1 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6 17.7 17.8 17.9 17.10 17.11 17.12 RUSLAR AMERİKALILAR TÜRKLER İNGİLİZLER ALMANLAR FRANSIZLAR İTALYANLAR ÇİNLİLER İSPANYOLLAR JAPONLAR İRANLILAR ARAPLAR Hiç Sevmem 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Orta Derecede Severim 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 Çok Severim 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 18. Türkiye’yi aşağıdaki ifadelerle özdeşleştirme derecenizi işaretleyiniz (X veya O): TÜRKİYE 18.1 18.2 18.3 18.4 Fikrim Yok Bölgesel büyük bir güçtür. Modern bir ülkedir. Laik bir cumhuriyettir. Gelişmiş bir demokrasiye sahiptir. Hiç Katılmıyorum 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 3 3 3 3 Orta Derecede Katılıyorum 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 7 7 7 7 Tamamen Katılıyorum 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 19. Türkleri aşağıdaki kişilik özellikleri ile özdeşleştirme derecenizi işaretleyiniz (X veya O): 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5 19.6 19.7 19.8 19.9 19.10 19.11 19.12 19.13 19.14 19.15 19.16 TÜRKLER Agresif Alçak gönüllü Misafirperver Yardımsever Hoşgörülü Kaba Çalışkan / Üretken Rasyonel/Akılcı Kurallara uyan Zamana uyan / Dakik Muhafazakâr / Gelenekçi Kaderci Dindar Zalim / Acımasız Irkçı / Faşist Dürüst Fikrim Yok Hiç Özdeşleşmiyor 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 Orta Derecede Özdeşleşiyor 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Tamamen Özdeşleşiyor 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 98 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 20. Türklerle ilgili bu yargılarınız aşağıdaki kaynaklardan hangi ölçüde etkilenmiştir işaretleyiniz (X veya O): 20.1 20.2 20.3 20.4 20.5 Hiç Etkilemedi 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 Medya (gazete-dergi-Tv-radyo) Kitaplar Müzik, spor vb. ortak aktiviteler Ülkemdeki genel yargı Tanıdığım/gözlemlediğim Türkler 2 2 2 2 2 Orta derecede Etkiledi 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 3 3 3 3 3 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 Çok Etkiledi 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 Çok İyi 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 21. Aşağıdaki konularda Türkiye ile ilgili görüşlerinizi belirtiniz (X veya O): 21.1 21.2 21.3 21.4 21.5 TÜRKİYE’DE Yaşam standardı / kalitesi Can güvenliği Farklı din, kültür ve kimliklere saygı Fikir özgürlüğü İnsan hakları Fikrim Yok Çok Kötü 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 2 2 2 2 2 Ne İyi Ne Kötü 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 3 3 3 3 3 22. Aşağıdaki soruları evet/hayır şeklinde işaretleyiniz (X): Evet 22.1 22.2 22.3 22.4 22.5 22.6 Hayır Bu güne kadar tanıştığım Türkler oldu. Bu güne kadar Türk arkadaşım/arkadaşlarım oldu. Mahalle / Semtimizde Türk komşumuz oldu. Aynı dersi birlikte aldığım Türk öğrenci oldu. Türk öğrenciyle aynı evi/odayı paylaştım. Türkiye’yi en az bir kere ziyaret ettim. 23. Aşağıdaki ifadelere katılma derecenizi işaretleyiniz (X veya O): Fikrim Yok 23.1 23.2 23.3 23.4 23.5 23.6 23.7 23.8 Bir Türk ile arkadaş olmayı Bir Türk komşum olmasını Bir Türk öğrenciyle aynı evi/odayı paylaşmayı Bir Türk ile evlenmeyi Türkiye’yi ziyaret etmeyi Türkiye’de öğrenim görmeyi Türkiye’de çalışmayı Türkiye’ye yerleşmeyi Hiç İstemem 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 3 3 3 3 3 3 3 3 Orta derecede İsterim 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 Aşağıdaki soruları cevaplayınız (X): 24 Türkiye devleti tarafından ülkemde resmi olarak yürütülen ekonomik ve sosyal yardım faaliyetleri hakkında bilgim var. (Cevabınız ‘‘Hayır’’ ise 26. soruya geçiniz) 25 Bu faaliyetleri faydalı buluyorum. 7 7 7 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 8 8 8 Çok İsterim 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 Evet Hayır 99 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 26. Türkiye ile ilgili görüşlerinizi aşağıdaki ölçekte işaretleyiniz (X veya O): Fikrim Yok 26.1 26.2 26.3 26.4 26.5 26.6 26.7 26.8 26.9 26.10 26.11 Türkiye Orta Doğuda etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Doğuda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Müslüman Ülkeler için bir modeldir. Türkiye Balkanlarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Balkanlarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Kafkaslarda etkin bir role sahiptir. Türkiye Kafkaslarda daha etkin rol almalıdır. Türkiye Orta Asya’da etkin bir role sahiptir. Türkiye Orta Asya’da daha etkin rol almalıdır. Türkiye Avrupa Birliğine girmelidir. Türkiye Avrupa Birliği dışında ittifaklar aramalıdır. Hiç Katılmıyorum 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 0 1 2 Orta Derecede Katılıyorum 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Tamamen Katılıyorum 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 8 9 10 27. Türk ticaret malları ve ürünleri ile ilgili görüşlerinizi aşağıdaki ölçekte işaretleyiniz (X veya O): Çok Düşük Kalitede 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 Fikrim Yok 27.1 27.2 27.3 27.4 27.5 27.6 Türk tekstil ürünleri Türk malı elektronik ürünler ve beyaz eşyalar Türk malı ambalajlı hazır gıdalar Türk malı cam ve porselen ürünler Türkiye’deki konaklama ve turistik tesisler Makine ve teçhizat 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 Orta Düzey Kalitede 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 4 5 6 7 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 8 Çok Kaliteli 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 9 10 28. Kendinizi politik olarak sol-sağ ölçeğinde nerede görüyorsunuz? Aşırı Sol 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Aşırı sağ 10 29. Kendinizi dindarlık olarak nerede görüyorsunuz? Ateist 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Aşırı Dindar 10 100 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı BİLGESAM YAYINLARI Kitaplar Çin Yeni Süper Güç Olabilecek mi? Güç, Enerji ve Güvenlik Boyutları (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Değişen Dünyada Türkiye'nin Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye'nin Bugünü ve Yarını E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye Cumhuriyeti'nin Ortadoğu Politikası E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN Türkiye’nin Vizyonu: Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK IV. Ulusal Hidrojen Enerjisi Kongresi ve Sergisi Bildiri Kitabı Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Selected Articles of Hydrogen Phenomena Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Özgür, Demokratik ve Güvenli Seçim Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Terörle Mücadele Stratejisi (Bilge Adamlar Kurulu Raporu ) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Türkiye’de Kürtler ve Toplumsal Algılar Dr. Mehmet Sadi BİLGİÇ Dr. Salih AKYÜREK Teoriler Işığında Güvenlik, Savaş, Barış ve Çatışma Çözümleri (Ed.) Doç. Dr. Atilla SANDIKLI 101 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Raporlar Rapor 1: Küresel Gelişmeler ve Uluslararası Sistemin Özellikleri Prof. Dr. Ali KARAOSMANOĞLU Rapor 2: Değişen Güvenlik Anlayışları ve Türkiye’nin Güvenlik Stratejisi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 3: Avrupa Birliği ve Türkiye E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 4: Yakın Dönem Türk-Amerikan İlişkileri Prof. Dr. Ersin ONULDURAN Rapor 5: Türk-Rus İlişkileri Sorunlar-Fırsatlar Prof. Dr. İlter TURAN Rapor 6: Irak'ın Kuzeyindeki Gelişmelerin Türkiye'ye Etkileri E. Büyükelçi Sönmez KÖKSAL Rapor 7: Küreselleşen Dünyada Türkiye ve Demokratikleşme Prof. Dr. Fuat KEYMAN Rapor 8: Türkiye'de Bağımsızlık ve Milliyetçilik Anlayışı Doç. Dr. Ayşegül AYDINGÜN Rapor 9: Laiklik, Türkiye'deki Uygulamaları Avrupa ile Kıyaslamalar Politika Önerileri Prof. Dr. Hakan YILMAZ Rapor 10: Yargının İyileştirilmesi/Düzeltilmesi Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 11: Yeni Anayasa Türkiye’nin Bitmeyen Senfonisi Prof. Dr. Zühtü ARSLAN Rapor 12: Türkiye'nin 2013 Yılı Teknik Vizyonu Prof. Dr. M. Oktay ALNIAK Rapor 13: Türkiye-Ortadoğu İlişkileri E. Büyükelçi Güner ÖZTEK Rapor 14: Balkanlarda Siyasi İstikrar ve Geleceği Prof. Dr. Hasret ÇOMAK-Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER Rapor 15: Uluslararası Politikalar Ekseninde Kafkasya Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 16: Afrika Vizyon Belgesi Hasan ÖZTÜRK 102 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Rapor 17: Terör ve Terörle Mücadele M. Sadi BİLGİÇ Rapor 18: Küresel Isınma ve Türkiye'ye Etkileri Doç. Dr. İrfan Kaya ÜLGER Rapor 19: Güneydoğu Sorununun Sosyolojik Analizi M. Sadi BİLGİÇ, Dr. Salih AKYÜREK Doç. Dr. Mazhar BAĞLI, Müstecep DİLBER Onur OKYAR Rapor 20: Kürt Sorununun Çözümü İçin Demokratikleşme, Siyasi ve Sosyal Dayanışma Açılımı E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 21: Türk Dış Politikasının Bölgeselleşmesi E. Büyükelçi Özdem SANBERK Rapor 22: Alevi Açılımı, Türkiye’de Demokrasinin Derinleşmesi Doç. Dr. Bekir GÜNAY-Gökhan TÜRK Rapor 23: Cumhuriyet, Çağcıl Demokrasi ve Türkiye’nin Dönüşümü Prof. Dr. Sami SELÇUK Rapor 24: Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu Dr. Salih AKYÜREK Rapor 25: Türkiye-Ermenistan İlişkileri Bilge Adamlar Kurulu Raporu-Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBAY Rapor 26: Kürtler ve Zazalar Ne Düşünüyor? Ortak Değer ve Sembollere Bakış Dr. Salih AKYÜREK Rapor 27: Jeopolitik ve Türkiye: Riskler ve Fırsatlar Doç. Dr. Atilla SANDIKLI Rapor 28: Mısır’da Türkiye ve Türk Algısı M. Sadi BİLGİÇ-Dr. Salih AKYÜREK Rapor 29: ABD’nin Irak’tan Çekilmesi ve Türkiye’ye Etkileri Doç Dr. Cenap ÇAKMAK-Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 30: Demokratik Açılım ve Toplumsal Algılar (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Dr. Salih AKYÜREK Rapor 31: Ortadoğu’da Devrimler ve Türkiye Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK-Mustafa YETİM-Fadime Gözde ÇOLAK Rapor 32: Güvenli Seçim: Sorunlar ve Çözüm Önerileri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL 103 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Rapor 33: Silahlı Kuvvetler ve Demokrasi Prof. Dr. Ali L. KARAOSMANOĞLU Rapor 34: Terör Önleme Birimleri Kasım ESEN, Özdemir AKBAL Rapor 35: İran, Şii Hilali ve Arap Baharı Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Emin SALİHİ Rapor 36: Yeni Anayasadan Toplumsal Beklentiler BİLGESAM Rapor 37: Etnik Çatışma Teorileri Işığında Dağlık Karabağ Sorunu Yrd. Doç. Dr. Reha YILMAZ, Elnur İSMAYILOV Rapor 38: Çağcıl Hukuk Sistemlerinde ve Türkiye’de Tutuklama (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Rapor 39: Afrika’da Türkiye ve Türk Algısı Bilgesam Rapor 40: Kaos Senaryolarının Merkezinde İran Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER Rapor 41: Ermenistan’da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 42: Yasa dışı Göç ve Türkiye Emine AKÇADAĞ Rapor 43: Kırgızistan’da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 44: Kazakistan’da Türkiye ve Türk Algısı Dr. Salih AKYÜREK Rapor 45: Çatışma Çözümü ve Türkiye’de Kürt Meselesi Doç. Dr. Atilla SANDIKLI, Erdem KAYA Rapor 46: Afganistan’ da Sivil Ölümleri Dr. Salih AKYÜREK-Nursema KIBIRS-Dilara ÜNAL Rapor 47: İran Nükleer Krizinin Türkiye’ye Olası Etkileri (Bilge Adamlar Kurulu Raporu) Doç Dr. Atilla SANDIKLI, Bilgehan EMEKLİER Rapor 48: Çağcıl Hukuk Sistemleri ve Türkiye’de İşkence Erkam MALBELEĞİ Demokratikleşme ve Sosyal Dayanışma Açılımı Bilge Adamlar Kurulu Raporu 104 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2010) Sonuç Raporu BİLGESAM İleri Teknolojiler Çalıştayı ve Sergisi (İTÇ 2011) Sonuç Raporu BİLGESAM Dergiler Bilge Strateji Dergisi Cilt 1, Sayı 1, Güz 2009 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 2, Bahar 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 2, Sayı 3, Güz 2010 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 4, Bahar 2011 Bilge Strateji Dergisi Cilt 3, Sayı 5, Güz 2011 Bilge Strateji Dergisi Cilt 4, Sayı 6, Bahar 2012 Söyleşiler Bilge Söyleşi-1: Türkiye - Azerbaycan İlişkileri Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Elif KUTSAL Bilge Söyleşi-2: Nabucco Projesi Arzu Yorkan ile Söyleşi Elif KUTSAL-Eren OKUR Bilge Söyleşi-3: Nükleer İran E. Bakan-Büyükelçi İlter TÜRKMEN ile Söyleşi Elif KUTSAL Bilge Söyleşi-4: Avrupa Birliği Dr. Can BAYDAROL ile Söyleşi Eren OKUR Bilge Söyleşi-5: Anayasa Değişikliği Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-6: Son Dönem Türkiye-İsrail İlişkileri E. Büyükelçi Özdem SANBERK ile Söyleşi Merve Nur SÜRMELİ Bilge Söyleşi-7: BM Yaptırımları ve İran Doç. Dr. Abbas KARAAĞAÇLI ile Söyleşi Sina KISACIK Bilge Söyleşi-8: Füze Savunma Sistemleri ve Türkiye Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ile Söyleşi Eren OKUR 105 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı Bilge Söyleşi-9: Gelişen ve Değişen Türk Deniz Kuvvetleri’nin Bugünü ve Yarını E. Oramiral Salim DERVİŞOĞLU ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ Bilge Söyleşi-10: Soru ve Cevaplarla Yeni Anayasa Kasım ESEN ile Söyleşi Özdemir AKBAL Bilge Söyleşi-11: Türk Hava Kuvvetleri’nin Bugünü ve Yarını E. Hv. Korgeneral Şadi ERGÜVENÇ ile Söyleşi Emine AKÇADAĞ 106 Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı 107
© Copyright 2024 Paperzz
