Mamlara
et$i'n Dergisi,
Safr5, Ocok tg%
FRANSIZ SINEMASINDA YENI DALGA*
Ar$. Gbr. Battal ODABAg
MARMARA UMVERSITESI
lleti$im Fakulresi
Giriq
"BaIi oglum, madem bu kadar Eok $cy biliyorsun. nedcn kerdin oturup bir film gekmiyorsun ?"1 Kayrnpederi Morgenstem'in bi. t0r meydan
okumasr, iinlii yonetmen Frangois Truftaut'yu nlm yapmaya yoneltmeseydi,
sanLnm Yeni Dalga'nn diger yajnetmenleri film yapmaya girilmeyecekler
ve biz de donemini sarsan filmlerden yoksun kalacalit i. Bir zamallar sert bi.r
eleltirmen olamt tan rar Truffhut. 1959 Cannes Film $enlili'ni "a,{u ve
saygrszca" yazlar yazdr!r gerekqesiyle izleme hakl0ndan yoksun bralill-
m$tr.
Bdyle kiqiler ve onlarnr kigisel gabalanyla baflayan. bazllanna giire
bir saman alevi gibi parlaylp sonen. baalanna gtire de sinemayl buyuk OlgUde eftileyen tx yeni sinema hareketi. giinumuzde bile. hah tanrErlan iizerinde tek bir gdrii$ birlilirre vanlamayan bir olgudur.
tr. Diinya
Savagr Sonrasr
IL Diinya Sava$'ndan sonra dtnya sinemasl bir aray{ igine girmiEti.
Savaftan, yenen devletler de. yenilen devletler de zaradr grtimlEla.rd. EkonG
miler samlm$, yatam koqullan dayanrlmaz hale gelmi$ti. Bu durum iilkelerin sinemalanm da etliilemekte gecikmedi. Sinemacrlar toplumsal sorunlara
daha ge4ekgi bir bigimde yalila$r ar. Savagan yenik gftan ltatya'da '.Fran-
z8r
"lngiliz Belge-Film Okulu"
(gerEekEilik)
"verismo"
akrmrmn uy gulanmasryla
ve ltalyan edebiyatrndaki
yine toplumsal
gilitr.
lngiltere'de
alilmr
sinema
Gergekgilik"
ortaya..Yeni
bir sinema akrdiye
Sinema"
"6zgii'r
kuqa$r
bir
sinemacrlar
konulan iqleyen
"Yeni
hareketi
Dalga"
da
Fransa'da
igerisiltde
Bu
ortam
koydular.
mr ortaya
srz Dogacilrgl", "sovyet Toplumcu Sinemasr",
ortaya grktr.
Yeni Dalga'nrn KaYnaklarl
Bu hareketin ilh iiriinlerine gelinceye de$in. toplumsal ve sanatsal orgegitli
etliiler altrnda yolrulmuq ve o durumu almrqtf. Bu etkiler, IDtam
HEC, Cahier du Cin6ma, Fransz Sinematek'i, Yardtm Yasast ve o giinlerin
siyasal oluqumlan oldulunu gbriiriiz.
IDHEC ( Institut de Hautes Etudes Cin6matographiques), bugiin bile
onemiDi koruyan ve dunyadalii onemli sinema okullanndan birisidir. 1943
yrhnda Marcel L'Herbier tarafindan kurulmasndan sonra bir gok genci sinemaya kazandrm$tr. Burada verilen elitim, yonetmenleri ne yaptlgilu bilerek film yapmaya yOneltti. Bu okuldan yetipn geng sinemacrlar, "alayll'diyebilecepimiz y6netmenlere oranla yeniliklere daha agrk ve bunlan uygulamakta daha cesurdular. Yeni Dalga bu yOnetmenlere gok py borqludur.
Gelelim Cahier du Cin6ma dergisine. Bu dergi Yeni Dalga'nm do!maslna neden olan kuramsal ve eylemsel gahqmalan baglanr. Andre Bazin'in
onciilii$iinde, bir Eok yetenekli geng kendi goriiq ve diigiincelerini sergileme
fnsatr yalialadrlu vebizzal kendileri film yaparak bu savlannt hayata gegir-
meye gahqtrlar. Bazilan bagardr banlan da eleqtirdikleri noktalafl kendileri
de yinelemek zorunda kaldrlar. $unu da belidmekte yarar oldulu kansmdayrm: Bu yonetmenlerin "Cahier du Cin6ma" dergisinde yazmalitan baqka ortah noktalan oldukga azdr. Hepsi sinemayt seviyordu ama uygulayrm bigimleri bagka bagkaydr. Bazftu-t bir akademizme ba$h kahyor, baalan insanlann ruhsal durumlannr irdeliyor, bazrlan entelektiializmi benimsiyordu. Bazrlan ise siyasal gOriiglerini filmlerine yansrttyordu.
Ancak, bu yOnetrnenlerin hepsi de geng, ateqli, bir geyler yapmak isteyen, bunun igin de daraile gevresi iginde, tanmmamry oyuncular, kendi yazd*lan senaryolar ve elde tafman ahcr aygrflarla kiigiik biitgeli ama biiyiik
savh filmler gergekleqtiren geng sinemacrlardr. onlann bu ozelli$i ozgiir ve
istedikleri bigimde filmler yapmalanna olanali salhyordu. Tecimsel sinemadan ne kadar uzak kalrlarsa o olgiide odilrsiiz sinema yapma olana$ bulu-
282
yorlardl. Yeni dalga yonetmenlerinin golu elegtirmenlik ve kuramcrlfttan
gelmiqlerse de tecimsel sinema alanrndan gelenler de yok delildir. Bunlar
asistanhktan, diizeltmenlikten ve sinemanrn Eeqitli alanlamdan sryrrlarali
yOnetmenlife baElamrqlardr.
1936'da Henli Langlois taratindan kurulan Fransrz Sinematek'i. yeni Dalga yonetmenlerinin yetigmesinde ayn bir etmendir. Qiinkii bu titiz sinema tutkunu Henri Langlois'nrn sayesinde kaybolmaktan kufiulan bir gok
film. Sinematek'te seyircilere gdsterilmig ve bu filmlerin baq izleyicileri de
Yeni Dalga'nm bu geng sinema adamlan olmugtu. Burada gosterilen ttim
filmleri izlemeleri, onlara yeni diinyalar sunmu$ ve gOriig alanlanm derinleqtirmelerine neden olmuqtur. Eski filmlerin yanr srra yeni filmler de burada
gosterilmb ve Ozellikle Amerikan sinemasr onlan triiyiilemigti. Amerikan
gangster filmleri ve Hitchcock sinemau bu yduetmenleri derinden etliilemigti. Oyleki, 1955'te Jean-Pierre Melville, Bob, Le Flambeur (Kumarbaz
Bob) adh filminde Amerikanvari bir gangster filmi gergekle$tirmi$tir. Bu
film. Yeni Dalga'nrn habercilerindendir. Melville daha sonra da bu tiir 6rnekler vermeyi stirdUrecektir. Yalruzca Melville de$il. Jean-Luc Godard'da
da bu etki vardr. Onun Serseri Agrklar (A Bout De Soufle) tilmi bu tiirdendir. Diler yonetmenler de bu tiirden filmler yapmrqlardrr.
Alfred Hitchcock ise dzellikle Frangois Truffaut'yu ve Claude Chab-
rol'u etkilemittir.
Yeni Dalga hareketinin ofiaya gilu$rm hazrlayan olgulardan birisi de
Kiiltiir Bakanr Unlii yazar Andr6 Malraux'nun sayesinde kabul
edilen "Yardrm Yasasr"dr. Her yrl en iyi krsa filme verilen Odiiliin gekicilili
genq yonetmenlerin bu alana yOnelmelerine neden oluyordu. Stiidyolarda
film yapma olana$r bulamayan geng yonetmenler. devletin sinemaya bakrgrnr degigtirmesi sayesinde her tiirden krsa tilm ve belgesel iirettiler. Devletilt
destegi Fransrz sinemasna yeni ydnetmenler kazandrrdr.
1952 yrhnda,
Yeni Dalga sinemacilan, savag sonra$ krsa film gelenelinden yararlanmrqlar ve kendileri de krsa filmler gerEekleqtirmiqlerdir. Bdylece uzun
metrajh film yapmah igin gerekli deneyim, bilgi ve beceriyi sa$lamah istemig
olmalan olasrdr. Krsa filrn ustau George Franju, Alain Resnais, Chris Marker ve etnolog Jean Rouch gibi ydnetmenleri g0riiyoruz. Krsa filmlerle deneyim kazanan bu yOnetmenlerin bazrlan, daha sonra Yeni Dalga hareketinin
ilk Omeklerini vereceklerdi. Bu ydnetmenler, sinemaun bir anlatrm yolu olabilecepini gOsterdiler.
283
Yeni Dalga Ne Getirdi?
Yeni Dalga, yeni qeyler gettuiyordu. Cahier du Cin€ma dergisinin sa-
vundulu "Mise-en-Scdne" (Sahneye Koyma) ve "Politique des Auleurs"
(Yazadann Politikasr) filmloe uygulanmaya gahgrhyordu. Alexandre Astruc. sinemamn bir dil oldugunun farklna varm$ ve Alu-Kalem (k Cam€raStylo) adh Luamlm geli$timi$ti. Boylece Astruc, sinemayr bir aznrhgrn ve
bu azrnh! r golunluga kabul ettirdigi belli kahplann. kli$ele$m\ anlahmlann tekeli[den g ianp bir -kalem ozgiidugune". "diiliincenin her kesimini ortaya koyabilen ga$daf bir dile" donii$tiigiinii savunuyordu. Yonetmer, ahcl
aygltr tlph bir yazann kalemi gibi kullanacaktr. Sinema' yazlh anlatlmdan
daha yumuqali ve ustaca anlatrm yoluydu. Boylece y6netme[, yazar statiisiine gidyordu. AsEuc'ii[ yeni dalga sinemac anna getirdigi bir yenilikti bu.
Bu tutum, dUnya sinemacrlan talafrndan da benimsendi ve bir "Yaratrc ar
Sinemasf'doldu.
Bununla birlikte bu kuram bug0n af mrftr. Ancali. art i tek bfu sinedelil, sinemalardarr sdz edilmesi gerektigi goriilu geqertitigini korumalitadr. Sinema bir dildir ve diiSiincenin her alanr aE*lsmalita ycterlidir.
madan
Yeter ki iyi
kullan abilsin.
Yeni Datga'c ann etkilcldigi kuramlardan biri olan Mise-en-Scdne
(Sahncye Koyma) ise bu donem sinemacrlannn srk bagvurduklan bir yontem oldu. Ciinl(ii iqe dii,rliikliigiin ve Qevrenin yaratmrnda en iyi yoldur. Geng
sinemacrlar, bu kuram sayesinde eslii ahlkanhklara bof verdiler ve ahcr ayg
yerleqimine, devinimlerine ve oyunculann yOnlerine. devilimin Mbitleltirilmesine bagh olarak filmlerini gergeklegtirdiler.
Yeni Dalga hareketinin kuramcrlan. bir baqka kuram daha geliStirmislerdi: "Yazadann Politikasl' (Politique des Auteurs). Bunu' dzellikle
1955'te bir yazrsrnda Fralgois Truffaut belfutmi$i. Bunu' krsaca. kompozisyoD ugruna k1rgu estetiklerini reddetme olarali ifade edebiliriz. Trutfaut, bazr Fransrz yonetmenlere sdze dayah film yapt dafl igin kar$l Eftar.
Amerikah yazar Andrew Sarris, Cahiers yazarlanmn yaklaqrmrm benimser fakat "Yazarlarrn Politikasl'm "Yaratrcrlar Kuraml' olarali deliEtirir. Nedeni de filmin tiimiiyle kigisel sanat anlayrgrna dayall olmasrdrr. Ona
g6re bUyiik filmler, yonetmenlerinin imzaslyla tannr. Sanis. burada, y6netmeni lilmin tek sahibi yapmaldadr. Gergeklen de oyledir' Coriintii yonefineninin. oyuncunun da filme katkrlan vardrr ama yine de o film o yonetmenin-
dir.
Bu ge$Uilili, sinemanrn geliqmesine olumlu katkrlar salhyordu. yeli
Iga sinemacrlan oyktiy0 ilk plinda dul0nmiiyorlardr. Olaylar konolojili
bir sra izlemek zorunda degitdi onlam gore. Nasrt ki giinliik yaFm mant ih
bil sra izlemiyor ve bcklenmetlik olaylarla doluysa filmler de aynr yaprda ol-
D
mahydl. Yeni Dalga tilmlcrinde insntann ig di.inyasrnr irdelemeye genel bir
elilim vardr. Oz ya$amsal tilmler oldukga fazladr. Olaylann kurgusu mallrkl bil srra izlememektedf. Geleneksel ve allg mU kugudan uzakla$mr! ve
yeni bigimler dencrniqlerdir. Elips duzeltme yontemine sdqa bagvuruyorlardr: Seyircinin bilincinde goriintiiler yaratmali igin oldugu kadar oyuncu ve
kamemman hatalamu da dnmekte srgrayarali kesme yiintemini geniri bigimde kullanmrqlardrr. Kesik kesik, beklenmedik, qarprct gekimleri seviyorlardr. lzleyicide bir film izledili kansrnr uyandracali bozucu diizeltmiler ve
ahcr aygrt kullanma bigimi deniyortardl. Ycni Dalga filmleri. bize, siirekti
olarak, seyrettigimizin bir tilm oldulunu vurgularken filmin beuedigi gergekleri anrmsatmrdan. onun yara(rgr yapay dolaya ve filmcilige dikkat
Qekerekarrmsatrr. Dcnenen bu ydntemler kiqiliklerden ve canlarrdnlacak rollerdcn daha Onem kazanr.
lqcrik olar;* da bclgesclden kaynaklanmalitadr. Oyktiler yerine gergek olaylann kaydr ve giislerimi benimsenmiftir. Godard ise sinemayr toplumsal ve ideolojik alanda kullanmak igin bu yonteme bawurarali Oyki.i iqe-
rikli sinemadan
uzaklaqtr.
Yeni Dalga bigemde de kendine dzgii kurallar ve yontemler belimsetmi$dr. Stiidyo sistemirrin yapay diinyasrndan grkarali sokaklarda filmler gergeklelririldrl" Elde taqrnan ahcr ile kaydedilen goriintiiler. stiidyo iqerisinde
kaydedilen Eoriintiilerden daha akrcr ve izleyiciyi daha biytileyici oluyordu.
Yeni Dalga'crlar, kurguyu bir gdsteri ya da yorum amcr olarali degil anlaln l
yiikiinti azaltmak igin kullanryorlrrdr. ozc[ikle anlalrma dayaft daha hrzfi bir
kurgu gergekleqtirdiler. Fitrnin plan sayrsl artrrarak tempoyu yiikselttiler
ve bdylece lilm hilelerini de maskelediler. Uyguladlilan teknikler ise zoom,
gOriinfii iisriinde durma, kaydfmalar ve uzat m{ gevrinmeler. allcl aygltm
titremesi gibi tekniklerdir.
Sinemacrlann genellikle kendi yag gruplanmn sorunlannl ele almalan, bu sorunlan daha garprcr bir bigimde sergilemelerine olumlu bir katkr sa!ladr. Genglili ve cinsellik var olan bir gok tabuyu yfttrlar. Onlara kadar gegen
ddnem igerisinde, kendilerinden 0ncekilerin iglemeye yanaqmadgl konulara
el ata.rak bunlan gOzler Oniitle serdiler.
Yeni Dalga yonetmenlerinin gok ayrt unsurlardan oluqmuq olmast'
olumlu bir bigimde. birbirine benzer konulara sahip filmlerin ortaya Erlimasna engel olmu$tu. Qolunun kiigiik burjuva kokenli olmasr toplumsal konulara ei atmalartnr engelleyetr nedenlerden birisidir. Bu ybuetmenlerin biiyiik
gengli$in
diirtiilerine gos-
anarEik
Eo$unlu$unun kariyerleri sa$lamlaqtrkga,
tecimsel kaygilar a$r
gostermig
ve
filmlerinde
terdikteri yakrn ilgi de azalma
siirdiiren y6varhlilannt
iEinde
Dalga
hareketi
basnrqtr. Ama yine de, Yeni
yonetmenlerin
son filmlekopan
hareketinden
netmenler vardg. Yeni Dalga
olayontemlere
rastlamali
kullandrklan
rinde yine de bu hareket igindeyken
stdrr.
Senaryolann. filmi yapan kigiye ait olmasr anlatrlmak istenen qeyin
daha iyi anlattlmast igin firsat yalatmaktadrr. Ustelik senaryolantt ayaklan
yere basmaktaydr. Yani giincel olaylardan ahnmalitaydr. Yagayan gergeli
yakalamaya galEryorlardr. Ozellikle Chabrol. Truffaut 66yle EaltEmqfir.
Godard ise militan silemanrrr temsilcili$ini si.irdtirmiiqtiir. Kendi filmlerine
yazdrklan dr;urda, diler yonetmenler igin de senaryolar yazmtglardlr. Senaryolafln golunun yazrnsal bir deleri de vardr. Alain-Robbe Grillet. Marguerite Duras gibi romancrlardan yararlaltmrylar ve bu romancrlar da daha soma
sinema yapmaya baqlamr;lardr. Boylece "Yeni Roman" aktmilltn onctileri
"Yeni Dalga"da buluquyorlardr.
Fotogratide ise daha Eok gri bir resim aradrlar ve az gok bir.bclgesel bigim getiqtirdiler. Boylelikle sinema daha Eok giinliik olaylann kaydutt tutan
bir televizyon izlencesine benzedi.
Yiinetmenlerin Amerika'Yr Keqfi
Yrllar geEip toplumsal ve siyasal olaylar bagka bir boyut aldktan sonra Yeni Dalga'nm ategli sinemacrlan bu duruma dayanamadrlar ve goztilmeler bag gosterdi. Bazr Yeni Dalga yonetmenleri Fransa'yr terliederek Amerika Birleqik Devletleri'nde Eahqma yollan aradrlar ve burada bir Eok film yaptrlar. Bu ve di$er Yeni Dalga "kagkrnlan" daha sonra kendileriyle yaplan 16portajlada lru hareket igindc yaptrklan filmlerinin bir gengtik baEkaldmst oldugunu, ashnda bir denizin oldulunu ama bir dalgadan sozetmenin yanhE
olaialrm vurgulamrylardg. Ancali bu y6netmenlerin balrmsrz Ealqmalan,
basit konular tizerine ucuz filmler gevirmeleri ve ilgi de gflrmeleri iizerine tecimsel baganya da sahip oldular. Yaprmcrlar da bu konuya ilgisiz kalmaya286
rak bu geng yOnetmenlere finans salladrlar.
Yonetmenlerin sinemaya bir sanat olarak balimalan ve ona duyduklan biiyi.ik sevgi. bu slnat dahnrn daha da geliEmesine buyiik katlu saglirnr;tr.
oykii gelenelinin souuca ulaqmada yetersiz kaldr$rnr grirmtigler ve
eski sinema geleneklerini yrkrp yerine yenilerini oluqturarak bir gorseiiqitsel
dil yaratmrglardn.
Sonug
Gii'ahryla sevabryla. Yeni Dalga, Fransrz ve diinya sirremasrndaki tarihsel misyonunu tamamlayarah yerini yeni alumlara. yeni arayrqlara bmkh.
Sinema sanatrna yaptrlr katkrlar kanrmrzca olumludur. Bir ekol olmasmr bilemedi, evet, ama bir grup sinema tutkununa film yapma olanalr salladr ve
dugiincelerine yeni boyutlar ekledi. savaq sonrasr duralanhlrnr yrliarak dinarnik bir sinema yarattr. ustetit bu hareketten etkilenen iigiirlcii diinya sinemalan da kendi ozgiin sinemalannr yamtma yoluna gittiler. yeni Dalga sinemacrlarr, bunlar iEin iyi bir 0gretmen oldular. Ozellikle Jean-Luc Godard bu
grup fizerinde daha etkili oldu. cezayir sava$I,
Qin Hindi'ndeki gatrgmalar
gibi olaylar iisti.ine lilmler yaprldr. Al'rika kabilelerinin gelenek ve gOrenekleri belgesel olarali saptandr. Sinemayr. kadrnlardan ve paradan qok sevdi bu
yOnetmenler... vc 1968 riizgdn her birini bir yana savurdu.
Sonug olarali diyebiliriz ki, iyi bir sinema yapmati igin iyi bir elitim
(her tiirlti) gereklidir. Eler bu yoksa yaprlan iq pek de doyurucu olmaz. yeni
Dalga'mn sinemacrlan buna ek olarak bir iqi yapmali igin o iqi sevmenin gerekli oldulunu bize g6stermiE oldular. Tutlukran yot ilina ediciydi gideiek
kalabalftlaqtrlar ve sayrlan yiizleri aqtr. Bdyle bir sinemaci toplululunun aynr anda o(aya gilmasl savag soffasmur en onemli sinema olaylarurdan birisini oluqturmuqtur.
*Fransrz sinemasrnda Tartrgmah Bir
Hareket yeni Dalga adh l9g7 yrhnda kabul edilmiq Yiiksek Lisans tez gal4mamrn sonug bOliimiinden
bazr yerleri degigtirilerek ahnmrgtrr. B.O.
DIPNOTLAR
l Noktu, "sinema
Dolu Bir yagam',, Sayr 36,
287
19g4.
KAYNAKQA
BAZIN, Andr6, Qu'esl{e Que Le Cindma?, (4 Cilt). Etlitions du Cerf' Paris, (t.
Cilt 1958.I1.
1959,
III. 196l.IV'
1962).
BOUNOURE. Gaston. Alain R€snais, Editions Seghers' Paris' 1974'
BRAUCOURT, Guy. Claude Chabrol, Editions Seghers' Paris' l97l'
BRINION, Cmner CHRISTOPHER. John B.; LEE WOLFF' Robert'
(3 Cilt)' Qev'
1453'ten [ugiine Dnnya Tarihi Ve QaSda5 Uygarhk
Mele Tuncay. Cem Yayrnevi. Istanbul. 1982'
CASTEX. P.-G.; SilRER. P.' Manuel Des Etude Littdraires Frangaises'
X*
Si&le, Librairie Hachette' Paris, 1967.
Histoire Du Cin6ma Frangais Cont€mporain (1945Charles,
FORD,
l9?7), Editions France-Empire. Paris. 1977.
FRYDLAND, Maurice. Roger Vadin, Editions Seghers' Paris, 1963'
GARDIES. Andr€, Alain Robbe'Grillet, Editions Seghers' Paris' 1972'
GUIDEZ, Guylaine, Claude Lelouche, Editions Seghers' Paris, 1972'
HENNEBELLE, Guy, Quinze Ans De Cindma Mondial (f960-1975)' Editions du Cerf, Paris, 1975.
(Articles' Es'
NARBONI, Jean, J€an-Luc Godard Par Jean-Luc Godard
1968'
Paris.
$is, Entretiens)' Edilions Piene Belfond'
ONARAN:Alim $erif. hof. Dr.' Sinemaya Giri$, Filiz Kitabevi, lsanbul,
1986.
ORESTE DE FORNARI.I Film Di Frangois Truffaut, Gremese Editore'
Rom& 1986.
OzdN, Nl.iai. sinema (Uygulayrmr-sanatr'Tarihi)' Hil Yayrn. lstanbul,
r985.
SADOUL, Georges. l,e Cin6ma Frangais (1890-1962)' Flammarion, 1962'
288
© Copyright 2024 Paperzz
