TÜRK BASININDA ETİK ve ÖZDENETİM İbrahim Sena Arvas İstanbul, 2014 Yay›n No İletişim Dizisi : 3085 : 109 1. Baskı - Mart 2014 – İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 333 - 112 - 4 Copyright© Bu kitab›n bu bas›s›n›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Ya y›m Da€›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço€alt›lamaz, da€›t›lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas›m A.fi. Baskı - Cilt : Net K›rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo€urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo€lu/‹STANBUL (Sertifika No: 13723) Tel: (0-212 249 40 60) Kapak Tasar›m : Müge Mete Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi. (Sertifika no. 16136) Narl›bahçe Sokak Damga Binas› No: 11 Ca€alo€lu - ‹STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com Babama ÖNSÖZ Basın, toplumu etkilemedeki gücü, yöneten erki denetleme görevi, toplumsal çıkarları savunma özellikleri ile bilimsel çalışmalarda sürekli inceleme konusu olmuştur. Gelişmiş çağdaş toplumlarda çok önemli bir role sahip olan basının günümüzde hedef kitlesine, devlete ve temsil ettiği gazetecilik mesleğine karşı çeşitli sorumlulukları bulunmaktadır. Çalışmamızın amacı da, basının söz konusu sorumluluklarını belirlemek, bunların yerine getirilebilmesi için gerekli olan özdenetim olgusunu tanımlayarak özdenetim uygulamalarının dünyadaki ve Türkiye’deki gelişimini araştırmak, bu çerçevede ülkemizdeki tek özdenetim mekanizması olan Basın Konseyi’nin tarihini, işleyişini ve çalışmalarını incelemektir. Bu amaçlar doğrultusunda çalışmanın, geçmişte söz konusu konularla ilgili yapılan araştırmaları toparlayıcı bir özellik taşıması ve gelecekteki örneklerine kaynak teşkil etmesi benim için gurur kaynağı olacaktır. Bu çalışma 2010 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı Doktora Programı bünyesinde tarafımdan savunulan “Cumhuriyet Döneminde Basında Etik Bağlamda Ortaya Konulan Uygulamalar ve Bir Meslek Örgütü: Basın Konseyi” başlıklı tezden güncellenerek uyarlanmıştır. Çalışmamın oluşmasında; konunun seçimi aşamasından kaynaklara ulaşmamda, yazım dilimin ve şeklinin düzeltilmesinden imla hatalarımın belirlenmesine kadar, her aşamada yakın ilgisini hiçbir zaman esirgemeyen değerli hocam sayın Prof. Dr. Murat Özgen’e şükranlarımı sunarım. VI Son olarak akademik hayatın ilk basamağından beri elimi hiç bırakmayan Prof. Dr. Atilla Girgin’e, tüm yaşamım boyunca her konuda bana sabırla destek olan ve inanan sevgili annem Vildan ve babam Mehmet Sıddık Arvas’a, en içten minnet ve şükranlarımı sunarım. İbrahim Sena ARVAS Maltepe, Temmuz 2013 İÇİNDEKİLER Önsöz............................................................................................... V Tablolar..........................................................................................XI Kısaltmalar................................................................................. XIII GİRİŞ............................................................................................... 1 1. BASINDA ÖZDENETİMİN OLUŞMASI VE KURUMSALLAŞMASI........................................................... 5 1.1. Mesleki Etik ve Basın Özgürlüğü.....................................6 1.1.1. Temel Kuramlar Bağlamında Basın Özgürlüğü............................................................ 11 1.1.1.1. Otoriter Kuram..................................... 16 1.1.1.2. Liberal Kuram...................................... 19 1.1.1.3. Sovyet Sosyalist Kuram....................... 23 1.1.1.4. Sosyal (Toplumsal) Sorumluluk Kuramı................................................. 27 1.1.1.4.1. Hutchins Komisyonu Raporu............................. 32 1.1.1.4.2. Sosyal Sorumluk Anlayışı ve Özdenetim Kavramı... 36 1.2. Basında Özdenetimin Kurumsallaşması.......................... 40 1.2.1. Yapıları Bakımından Basında Denetim Mekanizmaları..................................................... 43 1.2.1.1. Yasal Temele Dayanan Denetim Uygulamaları....................................... 44 VIII 1.2.1.2. Gönüllülük Temelli Denetim (Özdenetim) Uygulamaları.................. 46 1.2.1.2.1. Ulusal ve Uluslararası Boyutta Basın Ahlak Kuralları.......................... 49 1.2.1.2.2. Konseyler........................ 60 1.2.1.2.3. Kurumsal Özdenetim (Kurum İçi Denetim)....... 70 1.2.1.2.4. Okur Temsilcisi (Ombudsman)................. 72 1.2.1.2.5. Yurttaş Gazeteciliği......... 81 2. CUMHURİYET DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DEKİ SİYASAL DEĞİŞİMLER BAĞLAMINDA BASINDA DENETİM VE ÖZDENETİM .............................................. 85 2.1. Tek Partili Dönemde Basın Rejimi ve Denetimi............. 85 2.1.1. İstanbul Matbuat Cemiyeti.................................. 90 2.1.2. Türk Gazeteciler Birliği......................................91 2.1.3. Birinci Türk Basın Kurultayı............................... 92 2.1.4. Türk Basın Birliği................................................ 95 2.2. Çok Partili Dönemde Basın Rejimi ve Özdenetim.......... 99 2.2.1. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ve 1946–1960 Dönemi.............................................................. 103 2.2.2. Basın Ahlak Yasası, Basın Şeref Divanı (1960–1980 Dönemi)........................................ 117 2.2.3. 1968 İstanbul Toplantısı.................................... 124 2.2.4. 1971 Ankara Toplantısı ve 12 Mart 1971 Muhtırası........................................................... 126 2.2.5. Basın ve Basının Karşılaştığı Sorunlar Semineri ve Gazetecilerin Basın Ahlak Kuralları Belgesi.. 129 IX 2.2.6. İkinci Türk Basın Kongresi............................... 131 2.3. 1980’li Yıllarda Basın Rejimi ve Özdenetim................ 134 2.3.1. Dünyada Basının Kendi Kendini Kontrol Sistemleri ve Uygulamaları Semineri................ 140 2.3.2. Türk Basınının Sorunları Sempozyumu............ 143 2.3.3. Basın Konseyi ve Basının Sorunları Oturumu.. 144 2.4. 1990 Sonrası Basın Rejimi ve Özdenetim..................... 147 2.4.1. Basın İlan Kurumu Basın Ahlak Esasları.......... 151 2.4.2. Um:ag (Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı) ................................................................ 155 2.4.3. Gazeteciler Meclisi Girişimi............................. 156 2.4.4. Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi........................................................... 160 2.4.5. Bazı Tematik Basın Meslek Örgütlerinin ve Basın Kuruluşlarının Özdenetim Çabaları (Kurumsal Ahlak Kuralları).............................. 160 3. ÖZDENETİM MEKANİZMASI OLARAK BASIN KONSEYİ.............................................................................. 167 3.1. Basın Konseyi’nin Kuruluşuna Zemin Hazırlayan Olaylar ve Kuruluş Çalışmaları..................................... 169 3.1.1. Basın Konseyi’nin Kuruluşu............................. 174 3.2. Basın Meslek İlkeleri....................................................178 3.3. Basın Konseyi’nin Amaçları......................................... 183 3.4. Basın Konseyi’nin Yapısı.............................................. 185 3.5. Basın Konseyi’ne Üyelik............................................... 193 3.6. Basın Konseyi’ne Başvuru (Şikayet Etme) Yöntemleri.194 3.7. Basın Konseyi Kararları................................................ 200 3.7.1. Konseyin 1988-20012 Kararları ve Son Dönem Gelişmeler......................................................... 201 X 3.7.1.1. Basın Konseyi 2009 Yılı Kararları.... 205 3.7.1.2. Basın Konseyi 2010 Yılı Kararları.... 208 3.7.1.3. Basın Konseyi 2011 Yılı Kararları.... 210 3.7.1.4. Basın Konseyi 2012 Yılı Kararları.... 212 3.7.1.5. 2009 Yılı Sonrası Basın Konseyi’nde Yaşanan Gelişmeler........................... 213 3.8. Basın Konseyi’nin Diğer Faaliyetleri............................ 214 3.8.1. Türk Basınında Uzlaşma Deklarasyonu............ 217 3.8.2. Basın Konseyi ve WAPC................................... 222 SONUÇ......................................................................................... 229 EKLER........................................................................................237 TABLOLAR Tablo I : Basının Dört Teorisi.......................................................15 Tablo II : 1988-2009 Yılları Arasında Basın Konseyi Kararları...201 Tablo III : Basın Konseyi 2009 Yılı Kararları...............................206 Tablo IV: Basın Konseyi 2010 Yılı Kararları...............................208 Tablo V : Basın Konseyi 2011 Yılı Kararları...............................210 Tablo VI: Basın Konseyi 2012 Yılı Kararları...............................212 KISALTMALAR a.e. : aynı eser a.g.e. : adı geçen eser a.g.m. : adı geçen makale a.m. : aynı makale ASNE : American Society of Newspaper Editors BBC : British Broadcasting Corporation BKÜK : Basın Konseyi Üyeler Kurulu BKYK : Basın Konseyi Yüksek Kurulu Bkz. : Bakınız BM : Birleşmiş Milletler CAJ : Confederation of Asean Journalists Çev. :Çeviren Der. : Derleyen DMG : Doğan Medya Grubu EMD : Ekonomi Muhabirleri Derneği FAJ : Federation of Arab Journalists IFJ : International Federation of Journalists IOJ : International Organization of Journalists IPI : International Press Institute XIV IUPA : International Union of Press Associations MBK : Milli Birlik Komitesi ONO : Organization of News Ombudsmen RTÜK : Radyo ve Televizyon Üst Kurulu SPJ : The Society of Professional Journalists SSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği TGC : Türkiye Gazeteciler Cemiyeti UAJ : Union of African Journalists UCIP : International Catholic Union of the Press UNESCO : United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization WAPC : World Association of Press Councils YEHİD : Yeni Evrensel Habercilik ve İletişim Düzeni
© Copyright 2024 Paperzz
