Azattıq Radiyosı jäne oğan Türkiyadan barıp qizmet istegen şığıs türkistandıq qazaqtar 1953 jılı qurılğan Azattıq Radıyosında düniyejüzilik II soğısta nemisterge tutqınğa tüsken sovettik türkistandıqtar yağnıy ortalıq aziya halıqtarı ökilderinen quralğan Türkistan Redaksıyasına Asan Qayğı atımen tanılğan qazaq ziyalısı Mävlekeş Qaybaldın basşılıq etip, 6 jılday tınbay iri eñbekter siñirdi. Odan soñ 60.jıldardıñ ayaqşenine deyin Väliy Zunnun (negizgi atı Abdulla Tölagan, kezinde Qızıl Özbekistan Gäzetinde istegen) atındağı özbek ziyalısı jağınan basqarılğan Türkistan redaktsıyası, Türikistan-1,Türkistan-2 jäne Türkistan3 dep üşke bölindi. Qazaq jäne qırğızdardan quralğan Türkistan-3 bölimin, Dävlet Kerey Tağberli men onıñ orınbasarı qırğız- Tölemiş Yakupulı 1975 jılğa deyin basqardı. Sol 1975 jıldıñ jazında, Evropanıñ Qavipsizdigi men Intımaqtastığı Konferansiyası tuvralı Fiynlandiya astanası Helsiynkiyde qol jetilgen kelisim şartınan keyin, Radıyonıñ sayasatında iri özgerister bolıp, sonıñ nätiyjesinde Türkistan redaktsiyaları tarqatılıp Qazaq, Qırğız, Özbek, Türkmen jäne Täjik bolıp 5 jeke ulttıq bölim qurıldı. Türkistan Redaksıyası 1969. jıl Soldan oñğa, arttağılar: marqum Murat Taşmurat (türkmen), marqum Ziyauddin Babakurban (özbek), marqum Polat Turfani (şığıs türkistandıq uyğır), Mehmet Mir (täcik- Münchende turadı), marqum Settar Makbulçoban (şığıs türkistandıq uyğır), marqum Abdulla Dusufoğlu (qazaq), marqum Hüseyin İkram (özbek). Otırğandar: marqum Hasan Oraltay, marqum Väli Zunnun (özbek), marqum Tölemiş Yakupoğlu (qırqız), Talat Koçyiğit – Münchende turadı. 1972. jılına deyin AQŞ-tıñ Ortalıq Barlav Ägenttigi (CIA) jağınan qarjılandırılğan Azattıq Radiyosı, munan soñ, dälirek aytqanda 1974 jılı, ağılşın tilinde qısqaşa Biy.Ay.Biy (BIB) dep atalatın Board for International Broadcasting yağniy Halıqaralıq Qabartaratuv Basqarmalığınıñ baqılavına ötti. Qurama Ştattarı Kongresi jağınan qarjılandırılğan bul basqarmalıq, 1976 jılı eki radiyonı biriktirip, onıñ quramına sonday-aq, 3 Baltıq eliniñ radıyo-habarların da engizedi. Burınğı Keñes Odağınıñ quramındağı respubliykalar men Varşava Şartına müşe şığış evropalıq elderge habartaratqan (RFE/RL –Radio Free Europe/Radio Liberty) Azattıq jäne Azat Evropa Radıyolarına jäne qizmetkerlerine qaratılğan türli şpiyondıq, qastandıq, adam alıp qaşuv, tipti adam öltirüv siyaqtı is-qıymıldar, 40 şaqtı jıldarğa sozılğan qırğiy qabaq soğısı kezinde, tınbay üdevmen boldı. 21.02.1981 küni jasalınğan bombalıq şabuvıl esten şıqpas bir oqıyğa. Bükil München qalasında estilgen tüngi jarılıstıñ saldarınan tört radıyo qizmetkeri jäne töñirektegi ğıymarat terezeleriniñ qıyravı natiyjesinde eki qarapayım adam avır jaralandı. Radıyo ğıymaratına tiygen zaqım-zarar iri boldı. Eki radıyonıñ qavipsizdik böliminiñ burınğı bastığı Riyçırd Kammiyñs (Richard Cummings) qırğiy qabaq soğısı kezindegi onday şpiyondıq äreketter tuvralı 2007 jılı iri maqala-meteriyal jarıyaladı. Ağılşınşa atı: The Best Spy Stories of Cold War. 1986 jılı halıqaralıq kölemde bolğan 3 qayğılı oqıyğa, äli keşegidey köz aldımda. 28.01.1986 küni Ameriykanıñ Floriyda ştatındağı Kennediy ğarış aylağınan uşırılğan Çälinjer (Challenger) atındağı ğarıştıq kemeniñ 73 siykunttan keyin aspanda jarılıp apatqa uşıravı jäne 7 astronauttıñ qaza boluvı. Ekinşi vaqiyğa, 26.04.1986 küni Ukraynadağı Çernobıl atomdıq elektir beketinde bolğan jarılıs pen onıñ adamzatqa, sonday-aq, töñirekke tiygizgen kesiri. Al, oqıygalardıñ üşinşisi jäne bükil iysi qazaqtar üşin eñ mañızdı da qayğılısı, Almatıdağı “Jeltoqsan köterilisi” edi. Radiyomızdıñ kündelikti bağdarlamalarında, Keñes Odağınıñ ıdırap tarqavına uyıtqı bolğan sol qazaq jastarınıñ köterilisin, sonday-aq oğan türtki bolğan sebepterdi qatañ qadağalap, taldap, burmalamay ol tuvralı jan-jaqtı mälimetter berip turdıq. 1990 jılğı Qazan ayında Qazaqstannıñ Keñes Odağı quramında egemendigin jariyalavı, şetelderdegi qazaqtarmen birge radiyodağı bizderdi de qattı quvantsa da, biraq biz tolıq tävelsizdikke qol jetilevin armandap Allağa minajat ettik. Derlik bir jıldan keyin yağnıy 1991 jıldıñ Tamız ayında Mäskevde bolğan töñkeristik äreketten soñ köptegen sovettik respubliykalar tolıq tävelsizdikterin jariyalap jatqanda, Qazaqstannıñ jaltaqtap Kremildiñ ıqpalınan şığa-almavı, batıs elderindegi qazaqtardı qattı aşuvlandırıp zığırdanın qaynattı. Tipti olar, Almatıdağı Qazaq Joğarğı Keñesi men ükimettiñ batıl qadam jasap tävelsizdik jariyalavı tuvralı baspasöz arqılı ündevler de tastadı. Qudayğa şükir, aqırında kişireygen Keñes Odağındağı qubılıstar basqaşa betalğannan soñ Qazaqstan, 1991 jıldıñ 16 Jeltoqsanında tävelsizdigin jariyalap, odaqtı barsa kelmeske jiberdi. Söytip bükil qazaq halqınıñ ğasırlar boyı añsağan armanı şındıqqa aynaldı. Soldan oñğa: Nurkemal Pınar, redaksıya bastağı Hasen Oraltay (1988-1995), Talat Koçyiğit, Abdulvahap Kara, Alihan Canaltay. Burınğı sovet preziydenti Miyhayl Gorbaşev jağınan engizilgen “jariyalılıq jäne qaytaquruv” sayasatı arqasında Qazaqstanda, qazaq halqınıñ basınan keşken nävbetterdiñ kün betine şıqqanı, naqaq ayıptalıp öltirilgen jäne quvdalanğan Alaş orda basşıları men ziyalılardıñ aqtalğanı, burmalanğan qazaq tariyhınıñ durıstalıp jazıla bastağanı, tävelsizdikten keyin de bul protsestiñ odan äri jalğasa tüskeni, İsläm dininiñ künsayın küşeyip kelejatqanı, sonday-aq, memlekettik til atağın alğan- qazaqşanıñ damımay meşev qalğanı, bükil älemge belgili şındıq. Azattıq Radıyosı, mine osı tariyhiy jäne aşsı şındıqtardı “qırğy qabaq soğısı” kezinde “tunşıqtıruvlarğa” qaramastan, öz tıñdarmandarına jetkizip, bildirip turuvdı maqsat etti. Osı sebepti, kommuniystik qazaq baspasöz betterinde biz qazaq redaktsıya qızmetkerleri “satqın, opasız, şpıyon” retinde qatañ ayıptaluvmen boldıq. Biraq jasqanbadıq, jalıqpadıq jäne miyssiyamızdan da bastartpadıq. Azattıq Radiyosınıñ qurıluvınıñ 40 jıldığına qatıstı resepsiyağa şaqıruv. Al, 1993 jılı Azattıq Radıyosınıñ qurıluvınıñ 40 jıldığı toylanğanda, Keñes Odağı men kommyniyzim joyılğandıqtan, tävelsizdikke qol jetilgen burınğı sovettik respubliykalarda demokratya güldenip, adam huqıqtarı jağdayı da durıstalıp jatqandıqtan, Radiyonı birjolata jabuv nemese qısqartıp basqa jaqqa köşirüv tuvralı Vaşiyñtonda mäsele köterilip, talqılavlar jürip jatqanı habarlandı. Aqırında kelesi jılı, radiyonı Pragağa köşirüv jöninde qarar qabıldandı. Biraq biz qazaq böliminiñ qizmetkerleri, negizgi miyssiyanıñ ayaqtalğanın, täytäyläp kelejatqan Qazaqstan Respubliykasınıñ jalpı sayasatın sınap, oğan aralasuvdıñ negizgi priyntsiypterimizge säykes kelmeytinin uyğarıp, Pragağa baruv jönindegi usınıstı qabıldamay keri qaqtıq. Jaña redaksiyağa Qazaqstannan tañdanılğan äriptesterimiz, radiyo 1995 jıldıñ jazında Çekhiyağa köşpes aldın, Münchende jumıstarımızpen tanıstırılıp, birqanşa ay jattıqtırıldı. Söytip biz, jaña äriptesterimizge sättilik pen tabıs tilep, uzaq jıldar boyı jalıqpay tıñdap kelgen tıñdarman qavımımızben qoştasıp Münchende qala berdik. Azattıq Radıyosı, biz üşin rasında da bir akademiya, iri zerttev ortalığı ispetti edi. Türli salada jetisken mamandar, beytaraptılıqtı obektiyvtilikti priyntsiyp tutınğan ağa jurnaliystter, radiyo jurnaliyzimniñ diyktor, rejiysser ispetti mamandarı bar edi. Tilegen taqırıpta zerttelingen, taldanılğan maqala-materiyaldar dayındalıp aldımızda turatın-dı. Meniñ qazaq redaksiyasında jetisip tärbiyelenüvimde, bölim bastığı Jäken Babiş (1975-1988) (Qızılordanıñ Qarmaqşı avdanınan), kömekşisi Abdulla Düsipulı (Şığıs Qazaqstannıñ Katon Qarağay avdanınan), jäne 1960.jıldardıñ ayaqşenimen 1970. jıldardıñ basşeninde Türkiyadan alğaş barğan, sonday-aq, ol kezdegi redaksiya bastığı Dävlet Kerey Tağberli (qazaqstandıq) jağınan jetistirilgen Talğat Koçyiğit (26.10.1967), Hasan Oraltay (29.10.1967) jäne Muhabay Engin (16.02.1973) ağaylardıñ eñbekteri zor. Ärdayım olarğa alğısımmen riyzalığımdı bildirem. Soldan oñğa: Talat Koçyiğit, Muhabay Engin, Çağatay Koçar (özbek), Yasin Arslan (azeri), Enver Hocaoğlu (özbek) Men 1978 jıldıñ 7. Qırküyeginde osı ağalardıñ qatarına qosıldım. Menen keyin 1980. jıldan bastap kezekpen qazaq bölimine kelgender: Abdulkayyum Kesici (09.01.80), kezinde Sovet Odağınan quvğın körip aqırında batısqa şığuvğa mäjbür bolğan alğaşqı qazaq diyssiydenti Mahmet Qulmağambetov (1980 jazğı turum), Nurkemal Pınar, İsmet Biçer, Abdulvahap Kara, Ömürhan Altın, Gülhan Gayretullah, Suat Temiz. Bulardıñ sırtında qazır Istanbul qalasında ömir süretin II düniyejüzi soğısınan qalğan sonday-aq, marqum Mustafa Şokay atamızğa ävlet bolğan Alim Almatı aqsaqalımız Mavsım 1975- Mavsım 1978 jıldar aralığında, Meryem Hakim karındasımız da 1980. jıldardıñ ortaşeninde aldımen Azattıq Radiyosınıñ Analiyz böliminde keyin Qazaq böliminde birşama jıl qizmet atqardı. Türkiyadan kelgen tağı bir qazaq jiğiti- Layik Altınmakas ta 1987-1995 jıldar aralığında Analiyz böliminde jumıs istedi. qurmetpen Alihan Canaltay
© Copyright 2024 Paperzz
