YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA AYAKKABI SEKTÖRÜNÜN ve TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ İLE YÖNETİLMESİ Bitirme Projesi Emine Özlem BİNGÖL 131101023 Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Yrd. Doç. Dr. Asuman KARAMAN Şubat, 2014 YENİ YÜZYIL ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA AYAKKABI SEKTÖRÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ ve TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ İLE YÖNETİLMESİ Bitirme Projesi Emine Özlem BİNGÖL 131101023 Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği Danışman Yrd. Doç. Dr. Asuman KARAMAN Şubat, 2014 ii Özgünlük Bildirisi 1. Bu çalışmada, başka kaynaklardan yapılan tüm alıntıların, ilgili kaynaklar referans gösterilerek açıkça belirtildiğini, 2. Alıntılar dışındaki bölümlerin, özellikle projenin ana konusunu oluşturan teorik çalışmaların ve yazılım/donanımın benim tarafımdan yapıldığını 3. Tüm akademik ve etik kurallara bağlı kalınarak yapıldığını 4. Araştırma ve/veya anket çalışmaları için “etik kurul onay” yazısı alındığını bildiririm. İstanbul, Şubat 2014 Emine Özlem BİNGÖL i 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU KAPSAMINDA AYAKKABI İŞLEME SEKTÖRÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ ve TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ İLE YÖNETİLMESİ ÖZET Toplam Kalite Yönetimi anlayışıyla sıfır hata hedeflenmesi halinde; işyerlerinde olabilecek kaza ve etkilerden korunmak ve işveren ile işçi için daha iyi çalışma ortamı sağlamak mümkün olacak, sistemli bir şekilde tehlike ve risklere yönelik önlemler alınabilecektir. Kuruluşlarda karşılaşılan en önemli insan kaynakları sorunlarından biri, çalışanların emniyetli ve sağlıklı bir çalışma ortamına sahip olmamalarıdır. Kuruluşların günümüzün rekabet ortamlarında ayakta kalabilmesi ve işlerliğini devam ettirebilmesi için çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusunda planlı ve sistemli çalışmalar yürütmeleri gerekmektedir. Toplam Kalite Yönetim sistemi bu planı oluşturmada hatta hedefe yani sıfır hataya ulaşmada etkili olacak yegâne sistemdir. Günümüz şartlarında ise, ülkemizin kaybettiği ekonomik kayıpların ciddi rakamlara ulaşması yanında insanımızın da çektiği acıların dindirilmesi de, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin düzenlemelerinin sağlanmasının önemini artırmaktadır. Anahtar Kelimeler: Toplam Kalite Yönetimi, İş Sağlığı ve Güvenliği, Ayakkabı Sektörü 1 EVALUATION OF SHOES PROCESSING SECTOR REGARDING THE NUMBERED 6331 OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY LAW AND MANAGING WITH THE TOTAL QUALITY MANAGEMENT SUMMARY Total Quality Management’s approach is in targeting zero defects, workplace accidents and to protect from possible employers and the workers will be able to provide a better working environment, hazard and risk measures can be taken in a systematic way. One of the most important problems of human resources in organizations, employees not have sufficient safe and healthy working environment. Organizations to survive in today's competitive environment in order to ensure the survival and functioning of occupational health and safety of employees required to carry out a planned and systematic studies. Total Quality Management system to create the plan that will be effective in achieving zero defects or even the only system that is the target. In today's conditions, the country has lost a serious economic losses to reach the numbers next to the relief of the suffering of our people in the business increases the importance of the provision of health and safety regulations. Key Words: Total Quality Management, Occupational Health And Safety Management, Shoes Proccessing Industry 2 İÇİNDEKİLER Özgünlük Bildirisi .................................................................................................................. i ÖZET .................................................................................................................................... 1 SUMMARY .......................................................................................................................... 2 Kısaltmalar ve Semboller .................................................................................................. 6 Tablolar, Grafikler ve Şekiller ...................................................................................... 7 GİRİŞ .................................................................................................................................... 8 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ .................................................................................. 10 1.1.İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları .......................................................................... 11 1.1.1. İşyeri ................................................................................................................ 12 1.1.2. İşveren .............................................................................................................. 12 1.1.3. İşçi .................................................................................................................... 12 1.1.4. İş ....................................................................................................................... 13 1.1.5. Sağlık ................................................................................................................ 13 1.1.6. İş Sağlığı ........................................................................................................... 13 1.1.7. İş Hekimliği ...................................................................................................... 13 1.1.8. İş Hijyeni .......................................................................................................... 13 1.1.9. İş Sağlığı ve Güvenliği ..................................................................................... 14 1.1.10. İş Kazası .......................................................................................................... 14 1.1.11. Meslek Hastalığı ............................................................................................. 14 1.1.12. İş Sağlığının Gelişim Süreci ........................................................................... 15 1.2.Avrupa Ülkelerinde İş sağlığı ve Güvenliğinin Gelişim Süreci ............................... 17 1.2.1. İngiltere ............................................................................................................ 17 1.2.2. Fransa ............................................................................................................... 18 1.2.3. Amerika Birleşik Devletleri ............................................................................. 18 1.2.4. Almanya ............................................................................................................ 18 1.3. Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği Gelişimi .......................................................... 19 1.3.1. Tanzimat Öncesi Dönem .................................................................................. 19 1.3.2. Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemi ...................................................................... 20 1.3.3. Cumhuriyet Dönemi ......................................................................................... 21 1.4. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temel Amaçları ........................................................... 22 1.4.1. Çalışanların Korunması .................................................................................... 22 1.4.2. Üretim Güvenliğinin Sağlanması ...................................................................... 23 3 1.4.3. İşletme Güvenliğinin Sağlanması ..................................................................... 23 1.5.1. İş Hukunun Konuları ........................................................................................ 23 1.5.2. İş Hukukunun Kaynakları ................................................................................. 24 1.5.3. Kanunlarda İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ........................................................... 25 1.5.4. İş Sağlığı ve güvenliği Konusunda taraflara Yüklenen Görevler ..................... 27 1.5.5. Yaptırımlar ........................................................................................................ 29 1.6. 6331 Sayılı İş Kanunu .............................................................................................. 31 2. TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ ............................................................................... 32 2.1.Toplam Kalite Kavramı ............................................................................................ 33 2.2.Toplam Kalite Kavramının Gelişimi ........................................................................ 33 2.3.Toplam Kalite Yönetimi ........................................................................................... 34 2.4.Kalite Geliştirme Araçları ve Teknikleri .................................................................. 34 2.4.1. Beyin Fırtınası ................................................................................................. 35 2.4.2. Pareto Analizi .................................................................................................. 35 2.4.3. Dağılım Diyagramı .......................................................................................... 36 2.4.4. Kontrol Çizelgeleri .......................................................................................... 37 2.4.5. Neden Sonuç Diyagramı .................................................................................. 37 2.4.6. Poke Yoke (Hatadan Sakınma Analizi) ........................................................... 37 2.5.Toplam Kalite Yönetiminin Ögeleri ......................................................................... 37 2.5.1. Liderlik ............................................................................................................ 38 2.5.2. Müşteri Odaklılık ............................................................................................. 38 2.5.3. Çalışanların Eğitimi ......................................................................................... 39 2.5.4. Takım Çalışması .............................................................................................. 39 2.5.5. Sürekli Geliştirme ve İyileştirme ..................................................................... 40 3. TÜRKİYE AYAKKABI İŞLEME SEKTÖRÜNDE ÖRNEK UYGULAMALAR ve ........................................................................................................................................ 41 YURTDIŞI FİRMALARIN İNCELENMESİ ................................................................ 41 3.1. Toplam Kalite Yaklaşımı İle Potansiyel Tehliklerin En Aza ........................... 41 3.1.1. İşletme Geneli İş Kazaları Pareto Analizi Örneği ............................................ 41 3.1.2. Balık Kılçığı Yöntemiyle Kesilme Kazaları Önleme Çalışmaları ................... 47 3.1.3. Poka Yoke Metodu ile Delik Delme Prosesi Tehliklerini Önleme .................. 49 3.2. Yurtdışı Ayakkabı İşleme Sektöründeki İŞ Sağlığı ve Güvenliği İstatistikleri ve Bir İnceleme .............................................................................................................. 51 4 3.2.1. İngiltere İş Sağlığı ve Güvenliği Müdürlüğü Verilerinin İncelelenmesi 51 3.2.2. AGC Ayakkabı Fabrikası İş Sağlığı ve Güvenliği Yapısı ............................... 53 4. SONUÇ ......................................................................................................................... 56 5. KAYNAKLAR .............................................................................................................. 59 5 Kısaltmalar ve Semboller İSG İş Sağlığı ve Güvenliği WHO World Health Organization – (Dünya Sağlık Örgütü) BK Borçlar Kanunu ILO International Labour Organization – (Uluslararası Çalışma Örgütü) TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi İK İş Kanunu EOQ European Organization for Quality – Avrupa Kalite Örgütü TKK Toplam Kalite Kontrol TKY Toplam Kalite Yönetimi AGC Asahi Glass Company Tablolar, Grafikler ve Şekiller Tablo 1 – Kasalardan Ayakkabı alıp koyarken meydana gelen kazalar Tablo 2 – Makinelerde çalışma esnasında meydana gelen kazalar Sayfa No: 36 36 Tablo 3 – Ayakkabı toplama esnasında meydana gelen kazalar 37 Tablo 4 – Çarpma ya da çarptırma sonucu meydana gelen kazalar 38 Tablo 5 – Falçata kullanımı sırasında meydana gelen kazalar 38 Tablo 6- Ayakkabıların hurdaya atılması sırasında meydana gelen kazalar 39 Tablo 7– Ayak kesilmesi sonucu meydana gelen kazalar 39 6 Grafik 1 – 2013 Yılı İş Kazaları Dağılımı 35 Grafik 2 – Kesilme Kazası Sebepleri 40 Grafik 3 – Poke Yoke Uygulaması Öncesi ve Sonrası Fotoğrafları 43 – İngiltere Ayakkabı Sanayiinde Karşılaşılan Kaza Tipleri Grafik 4 Dağılımı 45 Şekil 1 – Ayakkabı Kesiği Kazaları Balık Kılçığı 41 Şekil 2 – AGC Grup İş Sağlığı ve Güvenliği Organizasyon Yapısı 47 7 GİRİŞ İş sağlığı ve güvenliği, günümüz modern toplumlarında insana verilen değerin ve önemin bir sonucu olarak her zaman gelişmeye açık bir bilim dalı olmuştur. “İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının amacı, iş kazaları ve meslek hastalıklarından çalışanları korumak ve daha sağlıklı bir ortamda çalışmalarını sağlamaktır.”1 Ancak yaşadığımız ülkede ve yaşadığımız dünyada bu pek mümkün olamamaktadır. Öyle ki, dünyada her yıl yaklaşık 160 milyon çalışan, iş kazası ve meslek hastalıkları dolayısıyla yaralanmakta ve hastalanmaktadır. Ülkemizde, iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda meydana gelen maddi ve manevi kayıplar, ülke ekonomisi açısından oldukça büyük boyutlara ulaşmaktadır. Bu nedenle ülkemizde iş sağlığı ve iş güvenliği için ciddi tedbirlerin alınması zorunludur. Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği konusunda pek çok mevzuat olmasına rağmen; bu mevzuatlar dağınık halde bulunmaktadır. Ayrıca mevzuatları denetleyecek etkili bir devlet denetim mekanizması mevcut değildir. Dikkate alınmayan Anayasa maddeleri, uygulanmayan yasal düzenlemeler, tüzük ve yönetmelikler varken sosyal hukuk devletinin yeterince uygulanmadığı söylenilebilir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve kurumlarının işlevlerini yerine getiremediği, denetim ve yönlendirme görevini yapamadığı, yapılan denetimlerinde yeterli düzeyde olmadığı görülmekte, çeşitli iş kollarında, her geçen gün can kayıplarıyla sonuçlanan iş kazaları ve meslek hastalıklarıyla karşılaşılmaktadır. Ülkemizde meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıklarının önemli sebeplerinden birisi de tarafların eğitimsizliğidir. Taraflar gerek mevzuatlar konusunda gerekse bilgi ve donanım bakımından yetersizdirler. Bu eksiklik ile sağlıklı bir çalışma ortamı sağlanamamaktadır. İş sağlığı ve iş güvenliği sorunları tarafların konu hakkında bilinçlendirilmesi ve Toplam Kalite Yönetimi anlayışı ile mümkün olabilir. Toplam Kalite Yönetimi anlayışı, sıfır hata ve etkin bir denetim mekanizması ile iş kazalarının büyük çoğunluğu önlenebilir. 1 Ali KOCAER. C Sınıfı İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi Ders Kitabı: T.C. Aydın Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi. İstanbul, 2012 s.3 8 İş kazaları ve meslek hastalıklarının işletmelere yüklediği maliyetin, zamanında alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemlerinin işyerine getireceği maliyetten çok daha yüksek olacağı unutulmamalıdır. İş kazaları ve meslek hastalıkları maliyetleri hesaplanırken bu maliyetlere ayrıca dolaylı maliyetlerde eklenmelidir. Ülkelerin zenginliği açısından kaynakları daha etkin şekilde değerlendirmek, iş sağlığı ve iş güvenliğine bağlıdır. İş kazaları ve meslek hastalıklarını önleyebilmek için işyerlerinde “Önce insan, önce sağlık, önce iş güvenliği” anlayışı yerleştirilmeli, tüm süreçlerde öncelik, iş sağlığı ve güvenliği olmalıdır. Bu projede, ilk olarak İş Sağlığı ve Güvenliğinin, İş Sağlığı ve Güvenliği temel kavramlarının ve projem içerisinde yer alan genel tanımların ve iş sağlığı ve güvenliğinin genel gelişim süreçlerinin ve Dünya genelinde, İngiltere, Fransa, Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya gibi Avrupa ve Dünya’nın önde gelen sanayi ülkelerindeki İş Sağlığı ve Güvenliği yaklaşımlarının Türkiye ile birlikte incelenmesine yer verilmiştir. İlk bölümde incelenen bir diğer konu da İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temel amaçlarıdır. Son olarak ilk bölümde incelenen konu, Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarında İş Güvenliği ve İş Hukuku, Genel Yaptırımlar konusudur. Projenin ikinci bölümünde ise, Toplam Kalite Yönetimi konusu ele alınmıştır. Toplam Kalite Yönetimi anlayışı, kavramı ve gelişimi hakkında incelemelerde bulunulmuştur. Kalite Geliştirme Araçları ve Tekniklerinden beyin fırtınası, pareto analizi, dağılım diyagramı, kontrol çizelgeleri, neden sonuç diyagramı ve hatadan sakınma analizi incelenmiştir. Projenin üçüncü bölümünde, Türkiye Ayakkabı Sektöründe bulunan bir firmanın iş sağlığı ve güvenliği konusunu toplam kalite yönetimiyle ele alış şekli incelenmiştir. İşletme geneli iş kazaları pareto analiziyle sınıflandırılmış, balık kılçığı yöntemiyle en sık görülen iş kazasının kök nedeni bulunmuştur. İşletmede bulunan bir bölümde rastlanan iş kazasının önüne geçebilmek için örnek bir poke yoke metodu kullanılmıştır. Bu bölümde son olarak Yurtdışı Ayakkabı sanayii sektörünün iş sağlığı ve güvenliği konusundaki çalışmaları araştırılmış ve bir Ayakkabı üreticisi firmanın iş sağlığı ve güvenliği konusundaki çalışmalarına yer verilmiştir. 9 1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Günümüzde, insan sağlığı artık yaşanılan çevrenin sağlığı ile birlikte anılmaktadır. Yaşanılan ortamda bulunan çok sayıdaki endüstriyel ve tarımsal kimyasallar, ve bunlara maruz kalma sonucunda organizmadaki hormonlar ile etkileşime girmekte ve onların etkilerini taklit ederek veya yapısını bozarak insan sağlığını olumsuz yönde etkiliyor. İçinde bulunulan durum ise tehlikenin boyutlarını ortaya koymaktadır. 1947’de üye oldugumuz Dünya Sağlık Örgütü’nün anayasasına göre; • En iyi derece sağlıklı olmak; ırk, din, dil, politik inanç, ekonomik ve sosyal koşullar farketmeksizin herkesin en temel haklarından biridir. • Hükümetler , sağlık ve sosyal önlemler alarak halkının sağılıgından sorumludur. • Halkın, halk sağlıgı ile ilgili aydınlatılması ve işbirliği içinde olması, halk sağlıgının geliştirilmesinde önemli yer oynar. • Tüm ulusların sağlığı, barış ve emniyet içerisinde yaşamak için en önemli faktördür, bireylerin ve devletlerin düzenli işbirliğine dayanır. İş sağlığı, çalışanların fizyolojik,psikolojik ve sosyal durumlarını en yüksek seviyeye taşımak, çalışanları becerilerine uygun işlerde çalışmasını sağlayarak ,işi insana-insanı işine uyarlamayı amaçlayan tıp dalıdır. Çalışanların korunması, üretimin ve iş yerinin güvenliğinin sağlanması ; iş güvenliğinin amacıdır. İş yerlerinde oluşabilecek tehlikelerden ve sağlığı etkileyecek durumlardan korunmak için yapılan çalışmalara iş güvenliği denir. Daha iyi bir çalışma ortamı yaratmak amaçlanır. 10 İSG (İş Sağlığı ve Güvenliği) nasıl kullanılır? sorusuna cevap olarak, şirketlerde İSG’ nin nasıl kullanıldığına dair tanımlar yapılmıştır. Sağlık ve güvenlik kişi İSG faaliyetlerini birliklerine ve eğitim programlarına katılan bir çok spesifik olarak tanımlayabilmektedirler. cevaplayamayan kişiler ise sistematik yaklaşım açısından; ‘sorumluluk zinciri, düzenli kontrol, prosedürler ve Diğer problem tespiti’ gibi ve sıradan yaklaşım açısından da; ‘soruları cevaplama, binaları dolanma’ gibi kavramları içeren tanımlamalar yapmaktadırlar. Aslında İSG kavramının anlamının oturması da eğitim desteği gerektirmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği,sağlıgı etkileyebilecek kazalardan korunmak ve daha güvenli bir çalışma ortamı yaratmak amacı ile yapılan bilimsel çalışmalardır. Günde ortalama 8 saatin geçirildiği işyerlerinde daha güvenli bir şekilde çalışılabilmesi için gerekli önlemlerin alınmasında tüm çalışanların ve yöneticilerin sorumlulugu vardır. Güvenli çalışma ortamını sağlayabilmek için bu sorumlulukların herkes tarafından yaşam tarzı olarak benimsenmelidir. 1.1.İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları İnsanlık tarihinde bireysel yaşamdan toplu yaşam sürecine geçişte artan ihtiyaçlar doğrultusunda toplum hem iş bölümü yapmaya hem de daha organize bir hale gelmeye başlamıştır. Bu gelişim içerisinde, üretim yaparken bazı kazalar olmakta ve işçiler hastalanmaktadır. Böyle olumsuz durumlarla karşılaşmamak adına zaman içerisinde bilimsel çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. İş sağlıgı ve güvenliği kavramı günümüze gelene kadar birçok evreden geçmiştir. Önceleri üretim odaklı ilerleyen kabuller zaman içerisinde sistem kurmaya yöneltmiştir. İş sağlığı ve güvenliği kavramı 20. Yuzyılda ortaya çıkmaya başlamıştır, bu kavram ortaya cıkmadan önce de calışanların yakalandıgı bazı iş hastalıkları tanımlanmıştır. 11 1.1.1. İşyeri İşyeri, belli bir teknik amaç için kurulan , süreklilik gösteren organize bir yapıdır. Diğer bir tabirle, işyeri işin yapıldıgı yerdir. İşyerinin olumlu ya da olumsuz tüm çalışma şartları işçiyi direkt olarak etkilemektedir. Çalışanın verimi, doğrudan işyerinin ve çalışma şartlarının çalışan üzerinde yarattıgı yüklenmeye bağlanabilir.İş kazaları ve meslek hastalıkları işyerinin çalışma koşulları ile ilgilidir. Kötü çalışma ortamından etkilenen çalışan , hem kendini hem de işin verimini etkiler. Bunun sonucunda oluşan hukuki sonuçlar işvereni etkiler. 1.1.2. İşveren İşveren, sözleşme karşılıgında işçi çalıştıran kişidir. “Gerçek kişi” ve “Tüzel kişi” olmak üzere iki tür kişilik tanımlanır. Hukuki olarak birden fazla kişi ya da malın toplulugundan oluşan ve tek kişi sayılan varlıga tüzel kişi denir. Doğumdan ölüme kadar süreçte hukuken “gerçek kişi” kavramı kullanılır. 1.1.3. İşçi İşverenin emrinde belirli bir ücret karşılığında çalışan kişiye işçi denir.2 Üretimin olmazsa olmazıdır.Vardiya süresinde yüklenmeler sonucunda işçi ruhsal ve fiziksel tepki verebilir. Bunun sonucunda iş kazaları ya da meslek hastalıkları gibi olumsuzluklar oluşabilir. 2 4857 Sayılı İş Kanunu, İş Kanunu www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1243.html 20 Mart 2013 Genel Tanımları, 2003, 12 1.1.4. İş Mal veya hizmet üretimi için yapılan eylemlere iş denir, işin yapılma kuralları hizmet sozleşmesi ile belirlenmiştir. Üretimin olabilmesi için işçiler vardiya süresince birbirinden farklı birçok iş yapmaktadır. 1.1.5. Sağlık Hem fizyolojik hem psikolojik olarak tam bir iyilik halini sağlıklı olmak olarak tanımlayabiliriz. Toplumların gelişim evresi içinde daha önce sadece fizyolojik olarak bir rahatsızlıgının bulunmaması sağlıklı olmak olarak kabul edilirken, toplumların gelişim evresi içinde ruhsal iyilik hali de bu tanımın içine girmiştir.3 1.1.6. İş Sağlığı Tüm çalışanların fizyolojik ve psikolojik olarak sağlıklarının en iyi seviyede tutulması için yapılan çalışmalardır. 1.1.7. İş Hekimliği Meslek hastalıklarının ve çalışanların sağlık sorunlarının tanısı, tedavisi ve korunması hususundaki etkinliklerdir. 1.1.8. İş Hijyeni Diğer bir tabirle endüstriyel hijyen, çalışma alanlarındaki sağlıgı tehdit eden risklerin belirlenmesi ve önlenmesi konusunda çalışmalar yapan bilim dalıdır.4 3 4 FİŞEK N. Modern Yönetim Semineri: Türk-İş Yayınları No:144, İstanbul, 1982 6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 2012, www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120630- 1. htm , 11 Mart 2013 13 1.1.9. İş Sağlığı ve Güvenliği Tüm çalışanların sağlıklarının en iyi seviyede olmasını, çalışma şartlarının sağlıklı ve güvenli olmasını sağlamak için kurulan bilim dalına iş sağlıgı ve güvenliği denir. Tıbbi, ekonomik ve hukuki yönleri bulunur. 1.1.10. İş Kazası WHO’ya göre “beklenmedik bir olay sonucunda sakatlanmaya ve zarara neden olan duruma”5 iş kazası denir. Ülkemiz 5510 sayılı yasa 13.Maddeye göre iş kazası; “sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak bir başka yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, emziren kadın sigortalının iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş-gelişi esnasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen yada ruhen özüre uğratan olaydır.”6 1.1.11. Meslek Hastalığı 5510 sayılı yasanın 14.Maddesine göre meslek hastalığı; “sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir.” 3 İş sebebiyle meydana gelen hastalıklar halen ülkemiz mevzuaatında net olarak belirtilmemiştir. 5 World Health Organization, 2008, http://www.who.int/about/en/ 20 Mart 2013 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/06/20060616-1.htm 20 Mart 20013 6 2006, 14 1.1.12. İş Sağlığının Gelişim Süreci İş sağlılı kavramı, işçi sınıfı kavramı ile aynı zamanda açığa çıkmıştır. Fakat, M.Ö yıllardan beri işçi sağlının korunması ile ilgili çalışmalar yapılmştır. İlk çağlar, taş ocakları, madenler,endüstri devrimi ardından günümüz şartları olarak bu çalışmaları sıralayabiliriz. Hammurabi kanunlarında iş sağlıgı ile ilgili aşağıdaki maddeler bulunmaktaydı:7 • Bina sahibi müteahhidin dayanıklı yapmadıgı binanın yıkılması sonucunda ölürse, o binanın müteahhidi ölüm cezası alır. • Bina sahibinin oğlu ölürse, müteahhidin oğlu ölüm cezası alır. • Bina sahibinin kölesi ölmüşse, müteahhid aynı değerde köleyi bina sahibine verir. Bina sahibinin malları müteahhidin binayı sağlam yapmamasından • dolayı çöktüğünde zarar görmüşse, müteahhid binayı tekrar yapar ve bina sahibinin tüm zararını giderecektir. • Binanın yapı kurallarına dikkat edilmeden yapılan duvarı çökerse, müteahhit tüm masrafları karşılayarak o duvarı onarmak durumundadır. Milattan önce 1500lü yıllarda, piramitlerin inşaatı için yeterli iş gücünün sağlanması için sağlık servisleri kurulmuştur.8 Platon (Eflatun) koşullarından • kaynaklanan • Aristo (M.Ö.428-348); dile sorunları (M.Ö. 384-322); zanaatkarların Gladyatör diyetini çalışma getirmiştir. açıklamıştır. 7 Hamurabi Kanunları, 2013, http://tr.wikipedia.org/wiki/Hammurabi_Kanunlar%C4%B1 27 Şubat 2013 8 Egyptian pyramids , 2013, http://travel.nationalgeographic.com/travel/egypt/pyramids-at-giza/ 27 Mart 2013 15 • Galen (M.S. II.Yüzyıl); hastalıklarda çevre faktörünü dile getirmiştir. • Paracelsus (1493-1541); “Bütün maddeler zehirdir. Zehir olmayan hiçbir madde yoktur. Uygun doz, zehir ve ilaç arasındaki farkı yaratır.” Demiş ve bu sözü tıp tarihine geçmiştir. • George Bauer; 1526’da Avrupa madenlerinde çalışan işçilerle ilgili “De Re Metalica” adlı eseri kaleme almıştır. • Italyan bilim adamı Bernardino Ramazzini endüstri sağlığının önemli kişileri arasında yer alır. 1713 yılında yayınladığı “De Morbis Artificum Diatriba” adlı yapıtında meslek hastalıkları ile ilgili önemli paylaşımlarda bulunmuştur. Meslektaşlarına “Hastanızın mesleğini mutlaka sorunuz” diye önemli bir öğüt vermiştir. Sanayileşme şu sorunlara yol açmıştır; • Kırsal alandan sanayileşen yerlere olan göçler • Göçler sebebiyle parçalanan aileler • Sağlıksız barınma • Yetersiz beslenmeme • Uzun çalışma saatleri • Halsizlik, bitkinlik • Salgın hastalıklar, çevre şartlarının bozulması • İş kazaları, meslek hastalıkları • İşçilerin bozulması şartlarda sağlıklarının 16 1.2.Avrupa Ülkelerinde İş sağlığı ve Güvenliğinin Gelişim Süreci Bu bölümde, Büyük Avrupa Ülkelerinde İş Sağlığı ve Güvenliğinin gelişim süreci incelenecektir. İngiltere, Almanya ve Fransa’daki süreç ve Avrupa ülkelerine ek olarak, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki İş Sağlığı ve Güvenliği gelişim süreci incelenecektir. 1.2.1. İngiltere Endüstri sağlığı meselelerinin devlet tarafından ele alınması, İngiltere’de sanayi devrimi haraketlerinin hızlanmaya başladığı devrelere rastlar. • Sir Percivale Pott 1776’da baca temizleyicilerinin testis kanserini tarif etmiştir. • Charle Turner Tacrach (1795-1852); çok etraflı bir meslek hastalıkları kitabı yazmıştır. Bu ülkede, XIX. Yüzyılın başlarında (1802) “Sağlık ve Ahlakın Korunması Kanunu” ve bunu izleyen (1833) “Fabrikalar Kanunu” yayınlanmıştır. Bu kanunlarda “İş Güvenliği öngörülmüştür.9 Müfettişliği” 1802 yılında, Çıraklık Kanunu kabul edilmiştir. Dünyada bir ilk olarak kabul • edilen bu kanuna göre, çalışma süresi 58 Saat/Hafta olmuştur.6 1833 yılında Fabrikalar Kanunu yürürlüğe girmiştir. En küçük çalışma yaşı • 10 yaş ve doktor raporu ile işe girme zorunlu olmuştur. • 9 1847 yılında işyeri denetimi ve iş müfettişliği kavramı ortaya çıkmıştır. KOCAER. A.g.e. s.10 17 1.2.2. Fransa Fransa’da 1810 yılında yayınlanan “İmparator Kararnamesi” yine aynı ülkede 1841 yılında yayınlanan “İş Mevzuatı” iş sağlığı ve güvenliği kavramının bu ülkedeki ilk ürünleridir. 1.2.3. Amerika Birleşik Devletleri Sanayileşme hareketlerinin çok hızlandığı XX. Yüzyılın başında atılım yapmıştır. • Cornell Üniversitesi iç hastalıkları Profesörü Gillmann Thomson Meslek hastalıkları (The Occupational Diseases) kitabını 1914 yılında yayınlamıştır. • 1913 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde Ulusal Güvenlik Konseyi kurulmuştur. • 1918 yılında, günde azami 8 saat çalışma kabul edilmiştir. • 1970 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde Mesleki Güvenlik ve Sağlık Kanunu (OSHA) çıkarıldı10 ve daha sonra Ulusal Mesleki Sağlık ve Güvenlik Enstitüsü (NIOSH) kurulmuştur. ve Amerikan Güvenlik Mühendisleri Derneği 11 1.2.4. Almanya Kronolojik olarak incelendiğinde; 10 OSHA 1970 Hareketi, 2013, http://www.osha.gov/pls/oshaweb/owasrch.search_form?p_doc_type=OSHACT , 23 Mart 2013 11 Ulusal Mesleki Sağlık Örgütü, 2013, http://www.cdc.gov/niosh/about.html , 23 Mart 2013 18 • 1972 yılında Dortmund’da İş Sağlığı ve Güvenliği ve Kaza Araştırma Merkezi (Bundesanstalt für Arbeitsschutz und Unfallforschung – BAU) kurulmuştur.12 • 1974 yılında, Vvuppertall’de İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili yüksek mühendislik bölümü açıldı. • 1980’li yıllardan itibaren ağırlıkla ele alınmaya başlanmış, 89/391/EEC sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği alanında çerçeve direktif olarak kabul edilmiş ve daha sonra bu çerçeve direktife dayanarak bir çok bireysel direktif çıkarılmıştır. • 1919 yılında, Cenevre’de Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kurulmuştur.13 1.3. Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği Gelişimi Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliği gelişimini üç ayrı dönemde inceleyebiliriz. 1.3.1. Tanzimat Öncesi Dönem Lonca, aynı bölgede yaşayan esnaf ve zanaatkarların örgütlenerek kurduğu meslek organizasyonuna verilen isimdir. Loncalar bir meslek örgütlenmesi olarak özellikle Ortaçağ'da üretim ve işgücünün düzenlenmesinde önemli görevler üstlenmiştir. Usta-çırak ilişkileri ve ürün kalitesine yönelik standartlar loncalar sayesinde düzenlenmiştir. Loncaların, ticaretin kayıt altına alınmasını sağlayarak haksız rekabetin oluşmasını engelleme işlevi de bulunmaktaydı. 12 BAU Hakkında, 2013, http://www.baua.de/en/About-BAuA/About-BAuA.html , 23 Mart 2013 ILO Hakkında, 2013, http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/who-we-are/lang--en/index.htm , 23 Mart 2013 13 19 Osmanlı loncaları genellikle aynı tür işi yapan esnaf ve zanaatkarların toplu olarak bir arada bulundukları çarşı, han, arasta gibi yerlerde etkinliklerini sürdürürlerdi. Buraların dışında işin niteliği gereği ayrı yerlerde açılan dükkânlara "koltuk" adı verilirdi. 18. yüzyılın ortalarında çarşı ve dükkân sayısının çoğalması, gerçek esnaf ve zanaatkar olmayanların (bunların başında yeniçeriler geliyordu) da buralarda işyeri tutmaları lonca düzenini sarstı. Bunun üzerine devlet her alanda iş yapacak esnaf ve zanaatkar sayısını sınırlandırarak bir tür tekel düzeni kurmaya çalıştı. Gedik adı verilen bu düzende elinde esnaf ya da zanaatkar belgesi olmayan kişilerin dükkân açması yasaklanıyordu. Ama ekonomik gelişmeyi ve rekabeti önleyici bu sistem pek başarılı olamadı. 1838 ticaret sözleşmeleriyle Avrupa malları Osmanlı pazarını istila edince sistem iyice çöktü. Devlet 1866-1873 yılları arasında esnafı, kooperatifler biçiminde örgütleyerek ayakta tutmaya çalıştıysa da olumlu sonuçlar alınamadı. 1913'te kabul edilen bir yasayla gedik sistemine de resmen son verildi.14 1.3.2. Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemi 1865 yılında Dilaver Paşa Nizamnamesi (Havza-i Fahmiye Teamülnamesi) ile Ereğli ve Zonguldak kömür havzası işçilerinin dinlenme ve tatil zamanları, barınma yerleri, çalışma saatleri ve onların sağlıkları ile ilgili çeşitli konuları ele alınmıştır. Dilaver Paşa Nizamnamesi iş Sağlığı ve Güvenliği konusunda ülkemizdeki ilk yazılı belgedir. 1869 yılında Maadin Nizamnamesi ile bütün madenlerde çalışanların güvenliği ile ilgili çeşitli hükümleri düzenleyen bir mevzuattır. 1871 yılında Ameleperver Cemiyeti kuruldu. Cemiyetin amacı, "cins ve mezhep ve millet" farkı gözetmeksizin, işe muhtaç olanlara yeteneklerine göre iş sağlamaktı. Ayrıca, zanaatkarlara araç gereç sağlamak, fukara 14 Lonca, 2013, http://tr.wikipedia.org/wiki/Lonca , 23 Mart 2013 20 çocuklarının zanaat öğrenmesine aracılık etmek, zaman içinde bu alanda eğitim veren kurumlar açmak, doğru yoldan ayrılanları çalışmaya yönelterek ıslah etmek gibi amaçlara da sahip olan cemiyetin, bu yöndeki çalışmaları dönemin basınından izlenebilmektedir. 1895 yılında Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti kuruldu. Türkiyedeki işçilerin ilk sınıfsal örgütlenmelerinden biridir. Aydınlık dergisinde yayımlanan ve 1921 yılında yapılmış bir toplantıda "Agah'ın verdiği konferans" olarak nakledilen bilgilere göre, cemiyet II. Abdülhamid döneminde, baskıların yoğunlaştığı yıllarda, 4.000'i aşkın işçinin çalıştığı Tophane fabrikalarında gizli olarak kurulmuştu. 1.3.3. Cumhuriyet Dönemi 1921 yılında, Ereğli Havza-ı Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanunun çıkarılması. 1926 yılında, Borçlar Kanunun çıkarılması. 1930 yılında, Umumi Hıfzıssıha Kanunun çıkarılması. 1971 yılında, 1475 sayılı İş Kanunu gereği İş Sağlığı ve Güvenliği yönünden birçok tüzük ve yönetmelik devreye girmiştir. 2003 yılında, 4857 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girmiştir. Avrupa Birliği Uyum sürecini hızlandıracak birçok tüzük ve yönetmelik içermektedir.15 30 Haziran 2012 yılında resmi gazetede yayınlanan ve 2013 Ocak ayı itibariyle yürürlüğe giren 6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu16 ile İş Sağlığı ve 15 KOCAER. A.g.e. , s.22 21 Güvenliği artık yönetmelik ve tüzüklerle sağlanmak yerine başlı başına bir kanun haline gelmiştir. 1.4. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temel Amaçları İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmalarının iki temel boyutu vardır. Bunlardan birincisi Tıbbi boyuttur. Tıbbi boyut ile esas olarak meslek hastalıklarının önüne geçilmesi hedeflenir. Çalışanların sağlığının yapacakları işle ilişkisini araştırır. İşyeri ortamında oluşabilecek bazı risklere karşı alınacak tıbbi koruma yöntemlerini uygular. İkinci olarak İş Sağlığı ve Güvenliğinin İş Güvenliği boyutudur. Bu boyut, işyeri ortamında sağlıklı ve güvenlikli bir ortam oluşturmak için yapılan tüm çalışmaları kapsadığı için “İş Hijyeni” olarak da adlandırılmaktadır. Esas olarak iş kazaları ve işyeri kazalarını önlemek için çalışır. İş yeri ortamındaki sağlık ve güvenlik rüsklerinin saptanması, bununla ilgili ölçümler yapılmasıdır. (Örneğin; iş yerinde kullanılan çeşitli kimyasal maddelerin, iş yeri ortam havasındaki ölçümü, iş yerinde yapılan işler esnasında ortama yayılan ve sağlığa zararlı olduğu bilinen tozların ölçümü, makine ve tezgahlardan kaynaklanan gürültünün düzeyini belirlemek üzere yapılan ölçümler gibi) Çalışanlara yönelik olarak İş Sağlığı ve Güvenliği ile yakından ilgili bulunan üç unsur vardır; çalışanların, üretim güvenliğinin ve işletmenin güvenliğinin kontrol altına alınması. 1.4.1. Çalışanların Korunması İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmalarının asıl amacını çalışanların korunması konusu oluşturur. Çalışanları iş kazaları ve mesleki hastalıklara karşı koruyarak ruh ve beden bütünlüklerinin sağlanması amaçlanmaktadır. 16 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 2012, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/201206301.htm 25 Mart 2013 22 1.4.2. Üretim Güvenliğinin Sağlanması Meslek hastalıkları ve iş kazaları en az düzeye indirgendiğinde iş gücü ve işgünü kayıpları azalacaktır. Dolaylı olarak üretim korunacak ve daha sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlanacaktır. Böylece verim artacaktır. 1.4.3. İşletme Güvenliğinin Sağlanması Çalışanların korunması ve üretim güvenliğinin sağlanması konuları üzerine çalışmalar yapılması, işletmeyi tehlikeye düşürebilecek durumları da ortadan kaldırmaktadır. Böylece işletme güvenliği de sağlanmış olacaktır. 1.5. Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarında İş Güvenliği ve İş Hukuku İş hukuku, çalışma hayatındaki işçi, işveren ve bunların bağlı oldukları örgütlerin birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Başka bir tanımla iş hukuku, bir iş sözleşmesine dayanarak ücret karşılığında bir başka işveren adına ve ona bağlı olarak çalışan işçiler ile bunları çalıştıran işverenler arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütünüdür. 1.5.1. İş Hukunun Konuları İş hukukunu, işçi ve işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen bireysel iş hukuku ve bunların bağlı oldukları örgütlerin yani sendikaların kuruluş ve işleyişleri ile sendikaların birbirleri ve devletle olan karşılıklı ilişkilerini düzenleyen toplu (kollektif) iş hukuku olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Toplu İş Hukukuna yönelik düzenlemeler 2821 sayılı Sendikalar Kanunu ve 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile düzenlenmiştir.17 17 Sendikalar Kanunu, 2012, www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/609.html , 20 Mart 2013 23 1.5.2. İş Hukukunun Kaynakları İş hukunun kaynaklarını başlıca şu şekilde gruplamak mümkündür. Anayasa Yasalar / Kanun Hükmünde Kararname / Uluslararası Sözleşmeler Tüzük Yönetmelik Toplu İş Sözleşmesi Sözleşme İç Yönetmelikler İşyeri Uygulamaları İşverenin Yönetim Hakkı 18 1.5.2.1. Uluslararası Sözleşmeler Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi; kabul tarihi 1950 olup Türkiye 1954 tarihinde onaylamıştır. Bu sözleşme, zorla çalıştırma ve angarya yasağı ile sendikal özgürlükleri düzenlemektedir. Avrupa Sosyal Şartı; 1965 tarihinde kabul edilmiştir. Türkiye 1989 tarihinde onaylamıştır. 1.5.2.2. Avrupa Birliği Hukuku Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO); 1919 yılında kurulmuştur. Türkiye 1932 yılında üye olmuştur. 1944 yılında Philadelphia Bildirgesi ile ILO’nun hedef ve amaçları yeniden belirlenmiştir. TBMM’de onaylanan ILO sözleşmeleri yasa hükmündedir ve Anayasa’ya aykırılığı iddia edilemez. 18 İş Kanunu, 2012, www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1243.html , 10 Mart 2013 24 1.5.2.3. 4857 Sayılı İş Kanunu Kabul tarihi: 22.05.2003’tür. Bu kanunun amacı, işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir. 1.5.2.4. 4857 Sayılı Kanunun Kapsamadığı Alanlar 4857 sayılı iş kanunu şu alanları kapsamamaktadır; Deniz ve hava taşıma işlerinde 50’den az işçi çalıştırılan (50 çalışan dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde, Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar 3 üncü derece dahil hısımları arasında dışarıdan başka biri katılmayarak başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde, Ev hizmetlerinde, İş sağlığı ve Güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere çıraklar hakkında, Sporcular hakında, Rehabilite edilenler hakkında, 507 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı iş yerlerinde.19 1.5.3. Kanunlarda İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği İş sağlığı ve güvenliğinin iki önemli unsuru vardır. Bunlar önleme ve tazmin. Her iki unsurda eşit öneme sahip olup biri diğerinden daha üstün tutulmamalıdır. Bu bütünün şartlarının yerine getirilmesinde, devlete, işverene ve işçiye çok önemli görevler yüklenmektedir. 19 İş Kanunu, 2003, www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4857.html , 11 Mart 2013 25 ILO’nun 155 Sayılı Uluslararası Sözleşmesi 22 Haziran 1981 tarihli “İşçi Sağlığı, İş Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin 155 Sayılı Sözleşme” de; işçi ve işverenlere danışma ilkesi ile konunun “milli bir politika”20 düzeyinde ele alınması gerektiğine işaret edilmekte ve konunun ulusal önemine dikkat çekilmek istenmektedir. 20/6/2012 kabul tarihli, 6331 sayılı iş kanuna ayrıca bölim 2’de değinilmiştir. 1.5.3.1. Yönetmelikler İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir çok düzenleme İş Kanunu 78. maddenin yollamasıyla yönetmeliklerle gerçekleştirilmiştir. 1.5.3.2. Çocuk ve Genç İşçiler İle İlgili Düzenlemeler Anayasanın 50. Maddesinde Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar, çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. İş kanunu 71. Madde ile 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. ANCAK, 14 yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler.21 06.04.2004 tarihli Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik GENÇ İŞÇİ: 15 yaşını tamamlamış ancak 18 yaşını doldurmamış ÇOCUK İŞÇİ: 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ancak ilköğretimini tamamlamış kişiyi ifade eder. Çocuklara karşı suç işlemekten hüküm giymiş olan veya yüz kızartıcı bir suçtan hüküm giymiş işveren veya işveren vekilleri çocuk işçi çalıştıramazlar. Çocukların Çalışma Saatleri (İK. m.71) Temel eğitimi tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde 7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz. 20 Türkiye’nin Onayladığı İş Kanunları, www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/.../sozlesmeler.htm , 9 Şubat 2013 21 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.2709...0. 20 Mart 2013 2010, 2005, 26 Ancak, 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve haftada 40 saate kadar artırılabilir. Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde 2 saat ve haftada 10 saat olabilir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri yukarıda birinci fıkrada öngörülen süreleri aşamaz.22 İş Sözleşmesi ve Belge Yükümlülüğü İşveren; a) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisine, çocuk ve genç işçinin çalıştırılacağı iş, karşılaşabileceği riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi verir. b) Okula devam eden çocuk ve genç işçiden çalıştırmaya başlamadan önce, öğrenci olduğuna dair belge ister. Bu belgeyi özlük dosyasında muhafaza eder. c) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır. 1.5.4. İş Sağlığı ve güvenliği Konusunda taraflara Yüklenen Görevler Bu görevleri üç başlık altında incelemek mümkündür. 1.5.4.1. Devletin Ödevleri Devletin iş sağlığı ve güvenliği sağlama ödevi anayasadan kaynaklanır. Bu konuda açıkça bir hüküm olmamakla beraber Anayasamızın 60.maddesinde "Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar." denmektedir. Devlet Anayasadan kaynaklanan bu yükümlülüğünü, mevzuatı ve resmi örgütü oluşturup, denetim yaparak yerine getirir. 22 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 71.Madde , 2005, www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.2709...0. 20 Mart 2013 27 1.5.4.2. İşçi ve İşveren Sendikalarının Ödevleri İşçi Sendikaları gelirlerinin en az %10 nu işçilerin eğitimi ile meslek bilgi ve tecrübelerini artırmak için ayırmak zorundadırlar. (SK 44/2)23 1.5.4.3. İşverenin Ödevleri İş verenlerin ödevleri yasalar, toplu iş sözleşmeleri ve iş sözleşmeleri ile güvence altına alınmıştır. İş Kanunu Madde 77 ile; işverenler iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdürler.24 İş verenin diğer yükümlülükleri şunlardır; 1- Anayasanın 55. Maddesi gereği ve İş Kanununun 32. Maddesi gereği “Ücret Ödeme Borcu” 2- Ayrımcılık yasağı olarak bilinen, İş Kanununun 5. Maddesi gereği “Eşit Davranma Borcu” 3- Borçlar kanununun 325. Maddesi gereği “Araç, gereç ve malzeme sağlama borcu” 4- Borçlar kanununun 336. Maddesi gereği ve 551 nolu Patent Hakları Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname gereği “Buluş yapan İşçiye Bedel Ödeme Borcu” 5- İş kanununun 75.Maddesi gereği “Özlük dosyası düzenleme borcu” 6- Çeşitli Anayasa Maddeleri ve İş Kanununun çeşitli maddelerinde de belirtildiği üzere “İşçiyi koruma ve gözetme borcu” 1.5.4.4. İşçinin Ödevi İş kanununda işverenlerin görevinin belirtildiği madde 77’de işçiler için de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymkla yükümlüdürler şeklinde işçinin iş sağlığı ve güvenliği konusundaki ödevleri belirtilmiştir. 23 Sendikalar ve Toplu İş sözleşmesi Kanunu 44.Madde, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/11/20121107-1.htm 21 Mart 2013 24 İş Kanunu Madde 77, 2012, www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1243.html , 11 Mart 2013 2012, 28 1.5.5. Yaptırımlar İşçinin yada işverenin ödevlerini yerine getirmemesi durumunda hem işçiye hemde iş verene bir takım yaptırımlar getirilebilir. Yaptırımları iki başlık altında incelemek mümkündür. Bunlardan birincisi idari bir diğeri ise cezai yaptırımdır. 1.5.5.1. İdari Yaptırımlar İş sağlığı ve güvenliğinin denetiminden İş Teftiş Kurulu sorumludur. Bu sorumluluk; İş teftiş tüzüğünün 2.Maddesi’nin D bendi gereği, iş sağlığı ve güvenliği Çalışma ve Sosyal güvenlik Bakanlığı, İş Teftiş Kurulu’na bağlı İş Güvenliği Müfettişlerince yürütülmektedir. İş teftiş kurulu başkanlığı, bir denetim mekanizmasıdır. Teftiş kurulu başkanlığının toplamda 10 adet grup başkanlığı ile denetimlerini yapmaktadır. Bu grup başkanlıklarının bulunduğu iller; İstanbul Ankara İzmir Erzurum Bursa Zonguldak Adana Samsun Antalya Ve Malatya’dır. Grup başkanlıklarınca iş yerinin denetimi sonucunda; 29 1- İşyeri kapatılabilir yada iş durdurulabilir; İş kanununun 79.Maddesi gereği “Bir iş yerinin tesis ve tertiplerinde, çalışma yöntem ve şekillerinde, makine ve cihazlarında işçilerin yaşamı için tehlikeli olan bir husus tespit edilirse, bu tehlike giderilinceye kadar işyerlerini iş sağlığı ve güvenliği bakımından denetlemeye yetkili iki müfettiş, bir işçi ve işveren temsilcisi ile Bölge Müdüründen oluşan beş kişilik bir komisyon kararıyla, tehlikenin niteliğine göre iş tamamen veya kısmen durdurulur veya işyeri kapatılır. Komisyona kıdemli iş müfettişi başkanlık eder. Komisyonun çalışmaları ile ilgili sekreterya işleri bölge müdürlüğü tarafından yürütülür. 2- İşçinin çalışmaktan alıkonulması İş Kanununun 79. Maddesine göre bir işyerinde çalışan işçilerin yaş, cinsiyet ve sağlık durumları böyle bir işyerinde çalışmalarına engel oluşturuyorsa, çalışmaktan alıkonulurlar. 3- İdari para cezaları Bu yaptırımlar iş kanununun ceza hükümleri başlığı taşıyan 8.bölümünde düzenlenmiştir. İş kanununun 104 ve 105. Maddesi gereği 50bin TL ile 500bin TL arasında değişen para cezaları ile caydırıcılık kanun koruyucu tarafından arttırılmak istenmiştir.25 1.5.5.2. Cezai ve Hukuksal Yaptırımlar İş kazası veya meslek hastalığı vukuunda açılan davalar; 25 Ceza Davaları Maddi Tazminat Davaları Manevi Tazminat Davaları Destekten Yoksun Kalma Tazminatı SGK’nın Rücu Davası İş Teftiş Tüzüğü, 1979, www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/5125.html , 10 Mart 2013 30 1.6. 6331 Sayılı İş Kanunun Getirdikleri 6331 sayılı iş kanunu ile birlikte;26 Kamu ve özel sektör ayrımı gözetmeksizin tüm çalışanlar kanun kapsamına alındı. Kişinin bulunduğu işyerindeki çalışan sayısı ve işyeri türü kanundan yararlanmasına engel olmayacak. Kanun aynı zamanda çırak ve stajyerler için de geçerli olacak. Her çalışan, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili uygulamalardan faydalanacak. Bütün işyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamları oluşturulacak. Avrupa Birliği’ndeki uygulamalara paralel olarak; TSK, Emniyet ve afet müdahale ekipleri gibi kendine özgü faaliyetleri olan kurum ve kuruluşlar, kanunun istisnaları arasında yer alıyor. Ev hizmetleri ile çalışan istihdam etmeden kendi nam ve hesabına çalışanlar da kanunun kapsamı dışında bırakıldı. Kamu ve özel sektör ayrımı gözetmeksizin tüm çalışanlar kanun kapsamına alındı. Kişinin bulunduğu işyerindeki çalışan sayısı ve işyeri türü kanundan yararlanmasına engel olmayacak. Kanun aynı zamanda çırak ve stajyerler için de geçerli olacak. Her çalışan, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili uygulamalardan faydalanacak. Bütün işyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamları oluşturulacak. Avrupa Birliği’ndeki uygulamalara paralel olarak; TSK, Emniyet ve afet müdahale ekipleri gibi kendine özgü faaliyetleri olan kurum ve kuruluşlar, kanunun istisnaları arasında yer alıyor. Ev hizmetleri ile çalışan istihdam etmeden kendi nam ve hesabına çalışanlar da kanunun kapsamı dışında bırakıldı. 26 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU TANITIM BROŞÜRÜ, http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repository/csgb/dosyalar/kitap/kitap03_6331 Kasım 2012 , 31 2. TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ Kalitenin önemini; genellikle gerek işletmeler ve gerekse kullanıcılar onun yokluğundan kaynaklanan hayal kırıklıklarına düştüklerinde, gereksiz zaman kaybına uğradıklarında ve lüzumsuz maliyetlerle burun buruna geldiklerinde daha iyi anlarlar. Kalite günümüzde özellikle işletmelerin temel gündem maddelerinin başında gelmektedir. Kalitenin iyileştirilmesi ve geliştirilmesi firmalar açısından önemli bir görev haline gelmiştir. Müşteri genel anlamda kalitenin hem patronu hem belirleyicisi hem de sahibi konumuna gelmiştir. Kalite yönetim sistemi basit bir işlemler kümesi olmayıp, işletmelerin de ötesinde ülkenin ekonomik, sektörel ve sanayileşme düzeyi tarafından da etkilenen tümleşik bir sistemler kümesidir. Gelişen ülekelere bakıldığı zaman, işletmenin yönetimi her kademesinde toplam kalite yönetimi felsefesiyle yönetilir. Ancak uygulama sahalarında hem teknik açıdan hemde yönetim açısından çeşitli sıkıntılar yaşanmaktadır.26 Kalite yönetimi ülkemiz açısından işletmeler için veya herhangi bir organizasyon için tamamıyla yeni bir yönetim yaklaşımıdır. Kalite programları iş, sistem, müşteri, tedarikçi ve çalışanlar hakkında yeni bir düşünce yolu insiyatifidir ve daha çok açık bir deyişle çıkış yoludur. Ayrıca çalışanların faaliyetlerini organize eden yeni bir yoldur. Yine kurumsal öğrenmenin yeni yollarından birisi de kalitedir. Kalitenin çekici özelliklerinden birisi onun pozitif yönli olmasıdır. Gerçekte hiç kimse kaliteye karşı değildir ve herkes kalite ister. Ancak kaliteden ne kastedildiği o kadar açık ifade edilmez. Hatta ne kalite istenildeğide açık uçludur. Avrupa Kalite Organizasyonu’na (EOQ) göre kalite; bir mal veya hizmetin belirli bir ihtiyacı karşılayabilmesi için yeterliliklerini ortaya koyan özelliklerin 26 Muhittin Şimşek. Toplam Kalite Yönetimi: Alfa Yayınları, 5. Basım. İstanbul, 2007, s.78 bütünüdür. 32 Bu özellikler; dayanıklılık, şekil, boyut, biçim, ömür, kimyasal ve fiziksel özellikler gibidir.27 Müşteri ise kaliteyi ihtiyaçlarının karşılanması olarak algılar. Amaçtan kastedilen müşterilerin ihtiyaçlarına uygunluktur. Yani hatasızlık ve şartların yerine getirilmesidir. 26.1. Toplam Kalite Kavramı Toplam kalite yönetiminin doğuş noktası ve yayılma şekli geçmiş dönemlerde iş dünyasını kasıp kavuran yönetim ve tekniklerinden biraz farklıdır. Aynı zamanda sürekli gelişim içinde müşteri mutluluğunu ve tatminini esas alan yaşam tarzı olup, mükemmelliğe giden bir yolculuktur. Günümüzde yeteri kadar iyi olmak rekabette üstünlük sağlamak için yeterli değildir. Müşteri beklentilerini dikkate alarak sürekli olarak gelişen müşteri ihtiyaçlarına odaklanmaktır. 26.2. Toplam Kalite Kavramının Gelişimi Modern kalite anlayışının Toplam Kalite Kontrol’den Toplam Kalite Yönetimine geçirdiği evrimde en önemli etkiler yönetimin tanımında meydana getirdiği değişikliklerdir. TKK’nın TKY’ye doğru yaşadığı evrimde, yönetimin tanımından gelen süreç ve insan odaklılık ön plana çıkmış, bu unsurların üzerinde özellikle durularak, yönetim fonksiyonlarının bu yönde geliştirilmesi sağlanmıştır. Özellikle üzerinde durulması gereken değişim ise, yönetim tanımlarında yer alan amaç ifadelerinin giderek “müşteri mutluluğu”, ”müşteri tatmini” ifadeleri ile özdeşleşmesidir. 27 EOQ Hakkında, 2010, http://www.eoq.org/the_eoq_personnel_registration_unit_eoq_pru/who_we_are.html , 20 Mart 2013 33 2.3.Toplam Kalite Yönetimi Toplam kalite yönetimi kurum ve işletmelerin sürekli gelişimlerini sağlamada hem bir dizi rehberlik ilkeleri ve hemde bir felsefedir. TKY müşterilerin şimdi ve gelecekteki ihtiyaç ve beklentilerini karşılayacak tüm süreçleri, meteryal ve hizmetleri, tedarikçi ve tüm çalışanları sürekli iyileştirip geliştirmek için uygulanan kantitatif metodlar şeklinde tanımlanır. 28 Herhangi bir organizasyonda iş süreçlerinin sürekli iyileştirilmesini esas alarak ve önceden tespit edilen müşteri beklentilerine, ihtiyaçlarına ve çıkarlarına yönelik gereksinimleri yöneten bir yönetim felsefesidir. Toplam Kalite Yönetimi, bir işletme içindeki tüm insanların karşılıklı işbirliği ve parasal değerde mal ve hizmet üretmek için iş süreçleriyle ilgili ve ilişikli olarak müşteri beklentilerini ve ihtiyaçlarını karşılayacak ve hatta onu da aşacak biçimde ele alan yönetim biçimidir. Bir diğer yönetim biçimiyle, rakipler tarafından taklit edilemeyecek şekilde üstünlük kazandıran süreç, araç, teknik ve yöntem geliştirerek yapılan işleri sürekli olarak geliştirmek ve iyileştirmektir. Toplam kalite yönetimi rekabetçi performansı, ürünlerin ve işlemlerin kalitesini arttırarak genişletmek için bir grup fikir ve tekniğin bileşimidir. 2.4.Kalite Geliştirme Araçları ve Teknikleri Toplam kalite yönetiminin temel ilkelerini ve hedeflerini hataya geçirebilmek için yönetim kontrol sistemine ve iş görene yeni beceriler kazandırmak gerekir. Problemin analiz edilmeden çözümün mümkün olmayacağı düşüncesi ile kontrol çemberleri bir metodoloji önermektedir. Böylece bir sorunun yöntembilimsel açıdan ele alınması sağlıklı sonuçlar doğuracaktır. İşletmenin tüm işlevlerinde performansın ve kalitenin geliştirilmesi amacıyla iş görenin psikolojik sosyal ihtiyaçlarını ve katılımını sağlamak amacını bu noktada 28 Şimşek, A.g.e, s.9 34 birleştiren ekip çalışmaları, iş görene yeni beceriler kazandırarak toplam kalite yönetiminin hedeflerine ulaşmada yararlı bir unsur olmaktadır. Bu ekiplerin performansı ve çözümü için kullanmaları gereken; problem çözme teknikleri ile konuya yaklaşmaları, beyin fırtınası yapmaları, öneri sistemleri geliştirmeleri, onurlandırma sistemleri kurmaları, eş zamanlı mühendislik yaklaşımları ortaya koymaları, kıyaslama yöntemleri geliştirmeleri, girdi çıktı analizleri yapmaları, iş akış analizleri geliştirmeleri, tam zamanında üretim sistemi ile kalite maliyet sistemi kurmaları gerkmektedir. 2.4.1. Beyin Fırtınası Beyin fırtınası daha çok düşünce oluşturmak için belli sayıda bireyden oluşan bir grubun yaratıcı kapasitesinden yararlanmayı amaçlar.29 Grup üyelerinden her birinin düşüncesi yaratıcı grubu doğurur. Bir beyin fırtınası döneminde kalite çemberi üyeleri problem üzerinde yoğun bir düşünme amacına yönelik hareket ederler. Bir beyin fırtınası toplantısında grup üyeleri dört ile oniki kişi arasında değişir. Beyin fırtınası iki evreden oluşur. a- Çok sayıda düşünce, bu düşüncelerin kalitesine bakılmaksızın araştırılır. b- Daha sonra düşüncelerin kalitesi konusunda ayırım yapılır. 2.4.2. Pareto Analizi Pareto analizi sonucunun yüzde sekseninin harcanan çabanın yüzde yirmisi ile ortaya çıktığı ilkesine dikkat çeken italyan ekonomist Pareto’nun adıyla anılır. Pareto analizi en önemli birkaç sorun veya problemin üzerinde dikkatle yoğunlaştırdığından ve önceliklerin belirlenmesine yardımcı olduğundan, verimlilik analizi için yararlıdır. 29 Şimşek, A.g.e, s.268 35 Bu metot alışılmış temel ayırım metodu olarak da anılır. Pareto diyagramı bir olayın grafik yardımıyla gösterilmesi karşılaşılan sorunun kaynağını oluşturan temel nedeni kantitatif bir analizdir. Pareto diyagramında oluşturulmasında izlenen yöntemi üç başlıkla özetlemek mümkündür. a- Verilerin toplanması: Burada rakamsal veriler ve bilgiler tablolar aracılığıyla elde edilir. b- Verilerin sınıflandırılması: Elde edilen veriler en büyük değerden en küçüğe doğru sıralanır. c- Grafik çizimi:Elde edilen rakamlar bir diyagram üzerinde yerleştirilir. Ytay eksende hata kaynakları dikey eksende hata sayıları gösterilerek pareto grafiği elde edilir. 2.4.3. Dağılım Diyagramı Bu diyagram, üretilen ürünün kalitesini etkileyen herhangi iki özellik arasında ilişkinin varolup olmadığını belirlemeye yarar. Burada sadece iki değişken arasındaki ilişkinin durumu incelenecektir. Aralarındaki ilişkinin yönünü ve şiddetini biliyorsak, bunlarla yapılan çeşitli kombinasyonlarla kalite üzerinde etkili olmamız mümkün olabilmektedir. Uygun bir dağılım diyagramı çizmek için aralarında anlamlı bir ilişki bulunan ve birbirini etkilemekte olan iki adet değişkenle ilgili olarak, belirlenen bir zaman süresinde 50-100 adet arasında örnek alınmalı ve hesaplamalar buna göre yapılmalıdır. Dağılım diyagramı, iki bileşik veri kümesi arasındaki ilişkilerin belirtilmesi için kullanılan grafikle gösterme tekniğidir30. 30 Seyfi TOP. Toplam Kalite Yönetimi Bağlamında Sürekli İyileştirme Anlayışı: Beta Yayınları, 1. Basım. İstanbul, 2009 s.134 36 2.4.4. Kontrol Çizelgeleri Kontrol çizelgeleri; yöntemleri görüntülemek, yöntemin kontrol dışına çıktığını belirlemek ve bundan dolayı yöntemden doğrulanmamış çıktıları korumak (yönetimin kontrol altındayken doğrulanmış çıktılara üreteceği düşünülürse) için kullanılır. 2.4.5. Neden Sonuç Diyagramı Diyagramın bir analiz yöntemi olarak tanınması, yaygınlaşması ve kalite çemberlerinin faaliyetlerine uyarlanması, Profesör Kaoru Ishikawa sayesinde olmuştur. Bu nedenle, literatürde Ishikawa diyagramı adıyla anılmaktadır. Kalite sorunlarının nedenlerini saptamakta ve izlemekte kullandıkları önemli bir araçtır. Bu diyagramda beyin fırtınası tekniğide destek amaçlı olarak kullanılabilir. Sonuca giden yola sebepler Neden? Sorusuyla araştırılır.31 2.4.6. Poke Yoke (Hatadan Sakınma Analizi) Poke-Yoke Japonca Poke (Hata) ve Yoke (Sakınma) kelimelerinin bir araya gelmesi ile oluşan bir kavramdır. Poke-Yoke “Hataların oluşumunda, özürlü ürün kullanılmasını önleme sistemi” olarak tanımlanır. 32Sistem sıfır hataya ulaşmada etkin bir yaklaşımdır. Hata bir prosestir ve sonunda özürlü ürün oluşur. Belirlenen standartlar, kurallar dışına çıkıldığında hata yapma ve özürlü ürün üretme ihtimali artmaktadır. Önemli olan hataların tekrarını ve sonucunda özürlü ürünün oluşmasını önlemeyi amaçlayan, sürekli iyileştirilen sistemlerin kurulmasıdır. 2.5.Toplam Kalite Yönetiminin Ögeleri 31 32 Üst yönetimin liderliği, Top, A.g.e. s.142 Şimşek, A.g.e, s.285 37 Müşteri odaklılık İşletme çalışanlarının eğitimi Takım çalışması Sürekli geliştirme ve iyileştirme sürecinin ( Kaizen ) benimsenerek uygulanması olarak incelenebilir. TKY’ni incelerken bu ögelerin birbirini tamamlayan ve bir bütünün parçası olan tanımlar olduğunu unutmamak gerekir. Bu ögeleri ayrı ayrı ele almak ve uygulamak hata olur. 2.5.1. Liderlik Organizasyonlarda üst yönetim Toplam Kalite Yönetimi çalışmaların hiçbirinden kendini soyutlamamalıdır, tam tersine yapılan çalışmaların tamamına katılmalı ve desteklemelidir. Tüm çalışmalara örnek olmalı ve organizasyonun tüm kademelerini yapılan çalışmalara teşvik etmelidir. Toplam Kalite Yönetimi uygulamalarının başarısı üst yönetimin çalışmalara olan katılımı ve desteğiyle doğrudan orantılıdır. Çalışanların Toplam Kalite Yönetimi çalışmalarındaki ekibin birer üyesi olduğunu hatırlatacak her türlü yaklaşım, çalışanların fikir ve kişiliklerine önem verme, toplam kalite yönetiminin alt yapısını oluşturur. 2.5.2. Müşteri Odaklılık “Bizim paramızı patron değil müşteri öder” deyimi TKY’de şirket felsefesidir. Müşteri odaklılık ilkesi “kaliteyi müşteri belirler” deyimiyle özdeş olarak ifade edilmektedir. Günümüzde müşterilerin işletmelerce nasıl algılanması gerektiğini Freefort şirketinin başkanı L.L. Bean şirketinde şöyle ortaya koymaktadır;33 33 Burcu URYAN, Toplam Kalite Yönetimi, Mevzuat Dergisi, Sayı 55 Yıl:5 , Temmuz 2002 38 L.L. Bean: “Müşteri bu ofiste en önemli kişidir. Müşteri çalışmaya engel olan bir unsur değildir. İşin ana hedefi müşteridir. Biz ona hizmet ederek büyük bir iyilik yapmış olmayız. O, bize kendisine hizmet verme imkanı tanıdığı için iyilik yapar. Müşteri ile hiçbir konuda kesinlikle tartışılmaz. Müşteri bize isteklerini sunar. Bizim görevimiz bu istekleri hem ona hem kendimize kazanç olacak biçimde karşılamaktır.” 2.5.3. Çalışanların Eğitimi “TKY sistemini uygulayan bir kuruluş, bu sistemi uygulamaya başlamasıyla eskiden beri uyguladığı mevcut klasik yönetim sisteminden çok farklı bir sisteme geçecektir. Bu sisteme adapte olmak için kişileri mesleki görevlerinde hazırlamak ve eğitim düzeyinin en son gelişmelerine uyum göstermelerini sağlamak önemli bir mesele olmaktadır.”34 Bu yaklaşımla konu ele alındığında çalışanların eğitimleri Toplam Kalite Yönetimi’nin başarılı olabilmesi için gerekli bir diğer unsurdur. 2.5.4. Takım Çalışması TKY’nin başlıca amaçlarından birisi de işletme çalışanlarının tamamının gelişme faaliyetlerine katılımını sağlayarak takım çalışması yapmaktır. Takım çalışmasının hedefi her kademedeki birey için hem “düşünmenin” hem de “uygulamanın” birleştirilmesidir. Zaten bu konuda Deming, yöneticilere “bölümler arası engelleri yıkın” demektedir. “Eğer bir firmada başarılı bir ürün ve/veya hizmet üretimi yapılmak isteniyorsa en üst seviyedeki personelden tabana kadar bütün çalışanların takım halinde hem düşünme hem de uygulama çalışmalarına katılımı sağlanmalıdır.” 34 Şimşek, A.g.e, s.135 39 2.5.5. Sürekli Geliştirme ve İyileştirme Sürekli geliştirme TKY’nin en önemli öğelerinden birisidir. Üst yönetimin liderliğinde, eğitilmiş personel takımlar halinde organize olacak, “müşteri odaklılığın” sonucu belirlenen sürekli gelişme çabaları yapılacaktır. İlk olarak W.A. Shewhart tarafından ortaya atılan ve Shewhart Döngüsü olarak bilinen bu tekniği 1950 yılında Japonlar, Deming Döngüsü olarak yeniden adlandırmışlardır. Döngü dört temel aşamadan oluşur. Planlama, Uygulama, Kontrol ve Düzeltme ( ya da iyileştirme ). Bir grup, plan geliştirir, plan deneme amaçlı olarak uygulanır, deneme planı kontrol edilir, uygun düzeltme ve iyileştirme çalışmaları yapılır. Bu döngü süreç iyileştirme çalışmalarıyla devam eder ve sonsuza dek sürdürülür. 40 3. TÜRKİYE AYAKKABI SEKTÖRÜNDE ÖRNEK UYGULAMALAR ve YURTDIŞI FİRMALARIN İNCELENMESİ 3.1. Toplam Kalite Yaklaşımı İle Potansiyel Tehliklerin En Aza İndirilmesi Firma, Türkiye Ayakkabı Sanayi’sinde lider kuruluşlardan biridir. Firma bünyesinde 500 çalışan bulunmaktadır. 2013 yılı verilerine göre firma bünyesinde 78 adet düşük şiddette, önlem gerektiren kaza yaşanmıştır. Bu bölümde firma içinde tutulmakta olan iş sağlığı ve güvenliği verilerine dayanarak pareto analizi yapılmış, çıkan sonuçlara göre detay çalışmalar için balık kılçığı yöntemiyle incelemelerde bulunulup, beyin fırtınası ile çözüm önerileri oluşturulmuştur. Poke-Yoke metodu ile sıfır hata (sıfır kaza) için bir çalışma yapılmıştır. Çalışmalar sonucunda kazaların sıklık oranında azalma görülmüş, yapılan çalışmalara tüm çalışanların katılımı sağlanmaya çalışılmış, Toplam Kalite Yönetimi hakkında personel sürekli gelişim için eğitilmiştir. 3.1.1. İşletme Geneli İş Kazaları Pareto Analizi Örneği Bu bölümde firmada 2013 Yılına ait kazalar incelenmiş, kaza sıklık oranlarının tespiti yapılmış, en sık meydana gelen kazanın pareto analizi yapılmış ve alınacak tedbirler belirlenmiştir. 2013 yılı içerisinde meydana gelen 78 adet iş kazasının kategorilere göre dağılımı şu şekildedir. 41 35 30 25 20 15 10 5 33 2013 YILI İŞ KAZALARI ADET DAĞILIMI 0 Deri kesme Makinede Çalışırken 15 13 6 4 3 4 Saya Kasaları ve Yükleme Lojistik alanı Forklift sebepli Göze çapak kaçması Diğer Grafik 1 – 2013 Yılı İş Kazaları Dağılımı Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Pareto analizi sonucunda “Deri Kesmesi” kazaları toplam kazaların %42’lik bir oranını kapsadığı görülmüştür. Dolayısıyla öncelikli olarak deri kesmesi kazaları üzerinde çalışma yapılacaktır. Pareto analizi sonucunda 33 Adet kesilme kazalarının detay tablolarına bakıldığında; 42 Tablo 1 – Makineye deri yerleştirirken meydana gelen kazalar KAZANIN MEYDANA GELDİĞİ YER Press Bölümü KATEGORİ KAZA KAYNAĞI KAZA NASIL OLDU Kesme Derilerin press makinelerine yerleşimi Elin makine kesici bölümüne çarparak kesilmesi Press Bölümü Kesme Derilerin press makinelerine yerleşimi Elin makine kesici bölümüne çarparak kesilmesi Press Bölümü Kesme Derilerin press makinelerine yerleşimi Elin makine kesici bölümüne çarparak kesilmesi Press Bölümü Kesme Derilerin press makinelerine yerleşimi Elin makine kesici bölümüne çarparak kesilmesi Press Bölümü Kesme Derilerin press makinelerine yerleşimi Elin makine kesici bölümüne çarparak kesilmesi Press Bölümü Kesme Derilerin press makinelerine yerleşimi Elin makine kesici bölümüne çarparak kesilmesi Press Bölümü Kesme Derilerin press makinelerine yerleşimi Elin makine kesici bölümüne çarparak kesilmesi Press Bölümü Kesme Derilerin press makinelerine yerleşimi Elin makine kesici bölümüne çarparak kesilmesi Kaynak: Ayakkabı İşleme Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Tablo 1’de Kesici alet kesmesi sonucu meydana gelen kazaların ilk sebebi olan derilerin press makinelerine yerleştirirken gerçekleşen kazaların açıklamaları görülmektedir. Farklı yerlerde ve farklı zamanlarda meydana gelen kazaların temel sebebi personelin dikkatsizliği olarak yorumlanabilir. Tablo 2 - Makinelerde çalışma esnasında meydana gelen el kesiği kazaları KAZANIN MEYDANA GELDİĞİ YER KATEGORİ KAZA KAYNAĞI KAZA NASIL OLDU Kesim Kesme Press Makinesi Koruyucu donanım kullanılmadan yapılan çalışma sonucu elin kesilmesi Kesim Kesme Press Makinesi Iskarta deriler toplanırken yaşanılan el kesilmesi Kesim Kesme Press Makinesi Koruyucu donanım kullanılmadan yapılan çalışma sonucu elin kesilmesi Kesim Kesme Press Makinesi Iskarta deriler toplanırken yaşanılan el kesilmesi 43 Kesim Kesme Press Makinesi Iskarta deriler toplanırken yaşanılan el kesilmesi Kesim Kesme Press Makinesi Iskarta deriler toplanırken yaşanılan el kesilmesi Kesim Kesme Press Makinesi Iskarta deriler toplanırken yaşanılan el kesilmesi Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Tablo 2’de Kesici alet kesmesi sonucu meydana gelen kazaların ikinci sebebi olan makinelerde çalışma esnasında gerçekleşen kazaların açıklamaları görülmektedir. İlk olarak makinenin çalışma esnasında personelin müdahalesini engelleyecek otomatik durdurma sistemleri entegre edilmesinin gerekliliği görülmektedir. Tablo 3 – Saya toplama esnasında meydana gelen kazalar KAZANIN MEYDANA GELDİĞİ YER Dikim KATEGORİ KAZA KAYNAĞI KAZA NASIL OLDU Saya Saya Toplama Dikilen sayalarda kalan iğne kırıklarının ele batması Montaj Saya Saya Toplama Sıkışan sayanın çıkarılması esnasından elin ezilmesi Dikim Saya Saya Toplama Dikilen sayalarda kalan iğne kırıklarının ele batması Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Tablo 3’de personelin saya toplama esnasında elini kestiği kazaların açıklamaları yer almaktadır. Kişisel koruyucu ekipmanların uygunluğunun ve durumunun kontrolünün gerekliliği görülmektedir. 44 Tablo 4 - Herhangi bir sebeple çarpma ya da çarptırma sonucu meydana gelen kazalar KAZANIN MEYDANA GELDİĞİ YER Kesim KATEGORİ KAZA KAYNAĞI KAZA NASIL OLDU Kesme Çarpma Makine kesici aletine elini çarptığı için elin kesilmesi Montaj Montaj Çarpma Ayakkanı montaj kalıplarına elini çarptığı için elin incinmesi Dikim Saya Çarpma Tehlikeli davranış sonucu çalışma arkadaşının dikiş iğlenelerine çarpması sonucu el yaralanması Kesim Kesme Çarpma Makine kesici aletine elini çarptığı için elin kesilmesi Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Tablo 4’de personelin çarpma ile elini kestiği kazaların açıklamaları yer almaktadır. Personelin iş başı eğitim sıklığı ve içeriğinin kontrolü ve gerekiyorsa tekrarının önemi görülmektedir. Tablo 5 - Falçata kullanımı sırasında meydana gelen kesikler KAZANIN MEYDANA GELDİĞİ YER Presshane KATEGORİ KAZA KAYNAĞI KAZA NASIL OLDU Kesme Falçata kesiği Paket deriler açılırken kullanılan falcata ile el kesilmesi Presshane Kesme Falçata kesiği Paket deriler açılırken kullanılan falcata ile el kesilmesi Dikim Saya Falçata kesiği Paket iplerin kutuları açılırken kullanılan falcate ile el kesilmesi Montaj Montaj Falçata kesiği Iple birbirine bağlı sayaların ayırılması esnasında kullanılan falcate ile el kesilmesi Montaj Montaj Falçata kesiği Iple birbirine bağlı sayaların ayırılması esnasında kullanılan falcate ile el kesilmesi Presshane Kesme Falçata kesiği Paket deriler açılırken kullanılan falcata ile el kesilmesi Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Tablo 5’de personelin kesme aleti kullanımı esnasında elini kestiği kazaların açıklamaları yer almaktadır. Kesici aletlerin kullanımı esnasında personelin kullandığı kişisel koruyucu ekipmanların önemi görülmektedir. 45 Tablo 6 – Iskarta sayaların ıskarta kasasına atılması sırasında meydana gelen kesik kazaları KAZANIN MEYDANA GELDİĞİ Presshane YER KATEGORİ KAZA KAYNAĞI KAZA NASIL OLDU Kesme Iskarta Atma Makine iğne kırıklarının ıskarta deriye saplanması sonucu elin yaralanması Presshane Kesme Iskarta Atma Makine iğne kırıklarının ıskarta deriye saplanması sonucu elin yaralanması Dikim Saya Iskarta Atma Saya ıskartalarında kalan iğne kırıklarının eli kesmesi Dikim Saya Iskarta Atma Saya ıskartalarında kalan aksesuarların eli kesmesi Dikim Saya Iskarta Atma Saya ıskartalarında kalan aksesuarların eli kesmesi Dikim Saya Iskarta Atma Saya ıskartalarında kalan aksesuarların eli kesmesi Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Tablo 6’da personelin ıskarta ayırması esnasında elini kestiği kazaların açıklamaları yer almaktadır. Kullanılan yöntemin gözden geçirilmesinin gerekliliği görülmektedir. Tablo 7 - Ayak ezilmesi sonucu meydana gelen kazalar KAZANIN MEYDANA GELDİĞİ KesimYER KATEGORİ KAZA KAYNAĞI KAZA NASIL OLDU Kesim Ayak Kesilmesi İş ayakkabısını giymemesi sonucu ayagının kesim kalıplarına sıkışması Kesim Kesim Ayak Kesilmesi İş ayakkabısını giymemesi sonucu ayagının kesim kalıplarına sıkışması Kesim Kesim Ayak Kesilmesi Kesim kalıbının ayagına düşmesi Kesim Kesim Ayak Kesilmesi Kesim kalıbının ayagına düşmesi Kesim Kesim Ayak Kesilmesi İş ayakkabısını giymemesi sonucu ayagının kesim kalıplarına sıkışması Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Tablo 7’de personelin ayağını kestiği kazaların açıklamaları yer almaktadır. 46 Aynı bölümlerde meydana gelen kazaların, kişisel koruyucu ekipmanların yeterliliğinin gözden geçirilmesine işaret ettiği görülmektedir. 47 Tablolar yardımıyla çıkarılan detay analiz grafiği ise şu şekilde olmuştur; KESİLME KAZASI SEBEPLERİ 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 8 7 5 4 3 3 Grafik 2 – Kesilme Kazası Sebepleri 3 Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Grafikte de görüldüğü gibi, press makinesine deri alıp koyarken, makinede çalışırken meydana gelen kazalar ve ayak kesilmeleri en sık görülen kazalardır. Bu kazalara neden olan etkenlerin köklerine kadar incelenmesi amacıyla Balık Kılçığı yöntemi kullanılmıştır. 3.1.2. Balık Kılçığı Yöntemiyle Kesilme Kazaları Önleme Çalışmaları Bu yöntemle ana sebepler çevre, personel, ekipman ve makine olarak belirlenmiş ve detaylar ise mevcut veriler ile beyin fırtınası metoduyla çıkarılmıştır. Her kök neden temel nedenlerin altında belirtilmiştir. 47 Şekil 1 – El Kesiği Kazaları Balık Kılçığı Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Sonuç olarak belirlenen kök nedenler için çözüm önerileri kalite çemberi ekip üyeleri ve İş Sağlığı güvenlik Kurulu tarafından belirlendikten sonra ekip üyeleri çözüm önerilerini sunmuştur. Çalışma neticesinde şu önlemlerin alınması uygun görülmüştür; PERSONEL KAYNAKLI SEBEPLER Bölüm şefleri tarafından personeller gözetim altında tutulacaktır. Dalgın ve dikkatsiz görünen personelle konuşulacak gerekirse belirli bir zaman periyodu için kaza riski en düşük görevde çalışma imkânı sağlanacaktır. İş güvenliğine aykırı davranan ve kurallara uymayan personel gerekli şekilde uyarılacaktır ve kurallara uyması sağlanacaktır. 48 MAKİNE SEBEPLERİ Ayarsızlık, koruyucu ekipmansız veya yanlış ayarlamadan kaynaklanan kazaların yaşanmaması için ayar sonrası alan sorumlusu veya usta operatör tarafından yapılan ayarlama kontrol edilecektir. Bakımsızlık nedeniyle tutarsız ve düzensiz çalışan makinelerin problemleri üzerinde ciddiyetle durulacak kaza riski çok yüksekse sıkıntı giderilene kadar makine çalıştırılmayacak. EKİPMAN KAYNAKLI SEBEPLER / CAUSES RELATED EQUIPMENT Gereken tüm bölümlerdeki personele koruyucu eldiven ve ayakkabı dağıtılacak ve kullanılması zorunlu hale getirilecektir. ÇEVRESEL FAKTÖRLER / ENVIRONMENTAL FACTORS Yüksek sesli rahatsızlık verici ortamlarda çalışan personele kulak tıkacı verilecek ve kullanılması sağlanacak. Yetersiz aydınlatmalı bölgeler tespit edilip ek aydınlatma takılacak, bölgenin aydınlığı uygun hale getirilecek. Diğer bir arkadaşına rahatsızlık veren ve dikkatlerini dağıtan personele tek kişilik görevlere verilecek. 3.1.3. Poka Yoke Metodu ile Delik Delme Prosesi Tehliklerini Önleme Çalışması Frezee incelendiğinde; Ayakkabı derisinin parlaklığı için kullanılan Freeze matkapların üzerinde zamanla pas oluşmaktadır.Bu sebeple matkaplar üretimi yavaşlatmakta, kalite kaybı yapmakta ve matkapların üretimdeki takibi yapılamamaktadır. Tel zımpara motoru bu pasların silinmesi için kullanılmaktadır. 49 Fakat tel zımpara motorunun üzerinde matkapların üzerindeki pası silmek için oluşturulan herhangi bir aparat yoktur, matkaplar direk olarak el ile zımparalanmaktadır. Bu durum iş ve işçi güvenliği açısından sorun oluşturmaktadır. Grafik 3 – Poke Yoke Uygulaması Öncesi ve Sonrası Fotoğrafları Kaynak: Ayakkabı Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletme, İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, 2013 Grafik 3’de de görülebileceği gibi İş Sağlığı ve Güvenliği konuları poke yoke yöntemiyle sıfır risk ve tehlikeye indirgenebilmektedir. 50 3.2. Yurtdışı Ayakkabı Sektöründeki İŞ Sağlığı ve Güvenliği İstatistikleri ve Bir İnceleme Bu bölümde Türkiye ve tüm Dünya’nın en büyük ayakkabı üretici firması olan Gucci firmasının İş Sağlığı ve Güvenliği’ne yaklaşımını ve firma fabrikalarında uygulanan işleyiş ele alınacak, örnek bir uygulamasından bahsedilecektir. Yanı sıra sektörün İngiltere İş Sağlığı ve Güvenliği Müdürlüğünün istatistiki verilerine yer verilecektir. 3.2.1. İngiltere İş Sağlığı Verilerinin İncelelenmesi ve Güvenliği Müdürlüğü İngiltere İş Sağlığı ve Güvenliği Müdürlüğü’nün Çalışma Bakanlığı bünyesinde, Ayakkabı ve Üretim firmalarına 2002 yılında bir bildiri göndermiştir, bu bildiri ile sektör iş verenlerine sektörde karşılaşılan potansiyel risk etmenleri ve karşılaşılma oranları bildirilmiştir. 35 İşverenlerin devlet desteği ile bu problemleri nasıl aşabilecekleri, iş kayıplarını ve maddi zararları nasıl en aza indireceklerinden bahsedilmiştir. Bu çalışma ile sektör için; Örnek bir risk değerlendirmesi yapmak Alınacak önlemler için öncelikleri belirlemek Mevcut firma risk etmenlerini ülke geneli ile kıyaslamak İş Sağlığı ve Güvenliği konusunu sektör içinde canlı tutmak Hedeflenmiştir. Sektör içinde gerçekleşen kazaların dağılımı; • %41 – El ile Taşıma Sırasında • %14 – Elin Kesici alet ile Teması (Sürtme) 35 İngiltere Sağlık ve Güvenlik Yönetimi, Ayakkabı Sanayii’nde İş sağlığı ve güvenliği için öncelikler, 2010, http://www.hse.gov.uk/pubns/gis1.pdf, 28 Mart 2013 51 • %13 – Vurma • %8 – Diğer (Çeşitli sebepler) • %8 – Makine Kaynaklı Kazalar • %7 – Çarpma • %5 – Düşme • %2 - Transfer Çarpma 7% Düşme 5% Transfer 2% El ile Taşıma 41% Diğer 8% Makine Kaynaklı Kazalar 8% Vurma 13% Elin Kesici alet ile Teması 14% Grafik 4 – İngiltere Ayakkabı Sanayiinde Karşılaşılan Kaza Tipleri Dağılımı Kaynak: İngiltere Sağlık ve Güvenlik Yönetimi, Ayakkabı Sanayii’nde İş sağlığı ve güvenliği için öncelikler, 2010, (28 Mart 2013) tarihinde http://www.hse.gov.uk/pubns/gis1.pdf den alındı. Grafik 4’de görüleceği üzere karşılaşılan kazaların yüzde dağılımları Türkiye’de örnek olarak incelenen firmada gerçekleşen kazalara çok yakındır. 52 3.2.2. Gucci Ayakkabı Fabrikası İş Sağlığı ve Güvenliği Yapısı Bu bölümde Gucci fabrikalarındaki İş Sağlığı ve Güvenliğinin ele alınış şekli incelenecektir. Gucci Temel İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası kesin kurallarla belirlenmiş ve “İş Sağlığı ve Güvenliği yoksa Üretim Yok” yaklaşımıyla konuya olan ciddiyetlerini göstermektedirler. Bünyesinde bulunan fabrikalarında iş kazalarını azaltmak için tüm İş Sağlığı ve Güvenliği faaliyetlerini teşvik ettiğini açıklamıştır.36 Ayrıca Gucci tüm İş Sağlığı ve Güvenliği faaliyetlerini (OHSMS) ve günlük iş sağlığı ve güvenlik faaliyetlerini 5S ile birleştirerek yürütmektedir. 3.2.2.1. Gucci Temel İş Sağlığı ve Güvenliği Politikası Gucci yönetimi “Güvenlik yoksa Üretim Yok” politikasıyla tüm çalışanlarının önce iş güvenliğinin sağlanması gerektiğinin önemini bildiğini bildirmektedir. İSG performansını, sürekli iyileştirme metoduyla ele alan firma, mesleki yaralanma ve hastalıkların herhangi birinin gerçekleşmemesi için şu şekilde tedbirler almaktadır. 1. Oluşan kaza yada potansiyel tehlike OHSMS tarafından derhal incelenmekte ve önemle üzerinde durulmaktadır. Risk değerlendirmeleri yapılmaktadır. 2. İş sağlığı ve güvenliği programları ve eğitimleriyle firma bünyesinde İş sağlığı ve Güvenliği kültürünün sürekli geliştirilmesi sağlanmaktadır. 3. Firma bünyesinde sağlanan güvenli ortamın toplum refahını arttıracağı bilinciyle olaylara yaklaşılmaktadır. 36 Gucci, “İş Sağlığı ve Güvenliği Temel http://www.agc.com/english/csr/employee/safety.html, 28 Mart 2013 Fikri”, 2008, 53 4. Tüm çalışanlara İş sağlığı ve Güvenliği faaliyetlerini uygulamak ve uyum sağlamakla görevli olduğu bilinci aşılanmaktadır. Bu doğrultuda tüm çalışanların İSG faaliyetlerine proaktif şekilde katılımının sağlandığının taahütü bildirilmektedir. Gucci bünyesinde bulunan tüm fabrikaların bir İş Sağlığı ve Güvenliği departmanı bulunmaktadır, tüm departmanlar kendi fabrikarı içinde Fabrika Müdürü’ne, Gucci içerisinde ise departman müdürlüğüne bağlı çalışmaktadır. İş sağlığı ve Güvenliği Müdürlü’ğü birimi ise Gucci yönetimine bağlı olarak çalışmaktadır. 54 Firma “Güvenlik yoksa Üretim Yok” ve Toplam Kalite Yönetiminin İş sağlığı ve güvenliği ile entegrasyonu sonucunda başarılı olmuş, bakanlık tarafından tebrik edilmiş, fabrikalarında sıfır kaza ile ödül almıştır. 55 4. SONUÇ Günümüzde kaliteye verilen anlam ve Toplam Kalite Yönetimi insana öncelik önem gittikçe tanıyan ve önem veren bir felsefedir. Toplam kalite yönetimini benimseyen işletmeler varlıktır. Dolayısıyla insan artmaktadır. sağlığı hem için insan değer verilen bir işletmeler hem de ekonomik refah açısından önem teşkil etmektedir. Verimlilik çalışanların sağlığına bağlıdır. Toplam kalite yönetim sistemlerinin Yönetimi felsefesi içinde yer alan, kalite ve çevre dar perspektifi, iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerini de içine alarak entegre yönetim sistemi halini işletmeler sadece ISO 9000 Kalite Yönetim Sisteminin Yönetim Sisteminin tek başlarına yeterli almıştır. Artık ve ISO 14001 Çevre olmadığını anlamışlar, içinde OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin de yer aldığı entegre yönetim sistemini kurmaya ve işletmeye başlamışlardır. İşletmelerin kalite bilincinin bu oranda artıyor olması ve insan hayatının önemini fark etmesi, önemli bir gelişmedir. İş sağlığı ve güvenliği; psikolojiden davranış bilimlerine, temel bilimlerden mühendislik ve tıp bilimlerine, ergonomiden en son teknolojiye kadar geniş bir ilgi alanında, öncelikle üreten insanın kazalardan ve hastalıklardan korunmasını, üretim araçları ve süreç zararlarının meydana gelmemesini, ürün, tesis ve satış kayıplarının önlenmesini sağlayan, sürekli gelişim ve yeteneği olan bilimsel ve sistemli çalışmaların toplamıdır. Her sektördeki işin yürütülmesi esnasında, güncelleme farklı nedenlerden kaynaklanan insan sağlığı açısından tehlike oluşturan kazalara ve diğer etkenlere karşı korumak ve iyi çalışma ortamı sağlamak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalar ‘İş Sağlığı ve Güvenliği’ kapsamındadır. Ülkemizde her yıl ortalama 140,000 iş kazası, 2,600 malülüyet, 1,500 ölümlü iş kazası meydana gelmektedir. Bu rakamlardan da anlaşılacağı üzere, iş 56 kazaları ve meslek hastalıkları sonucu maddi ve manevi kayıplar, ülke ekonomisi açısından çok önemli boyutlara ulaşmaktadır. Bu nedenle ülkemizde de iş sağlığı ve güvenliği alanında çok ciddi tedbirlerin alınması mecburiyeti vardır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından yapılan istatistiklere göre günümüzde her üç dakikada bir, dünyanın herhangi bir yerinde bir işçi, işinde yaralanma veya hastalanma sonucu hayatını kaybetmekte ve her geçen saniyede en az üç kişi yaralanmaktadır. Adaylık sürecini yaşadığımız Avrupa Birliği, iş sağlığı ilgili global bir yaklaşıma, Avrupa Topluluğunun kurulmasıyla ve güvenliği ile birlikte ihtiyaç duymaya başlamıştır. Gerçekten üye ülkelerin uymakla yükümlü bulundukları Direktiflerin önemli bir bölümünün iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olduğu görülmektedir. Bu bağlamda 4857 sayılı İş Kanunu ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan yönetmeliklerle iş sağlığı ve güvenliği sistemimiz yeniden şekillendirilirken AB Direktiflerine birebir uyum sağlanmıştır. Bu süreç 2012 yılında hazırlanan ve 1 Ocak 2013 tarihinde yürürlüğe giren, 6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile uyum tamamlanmıştır. İş kanunumuzda; hem işveren hem işçi için yükümlülükler yer almaktadır. Bu yükümlülükler iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının daha sistemli ilerlemesine katkıda bulunmaktadır. Toplam Kalite Yönetimi çalışmaları ile iş sağlığı ve güvenliği ele alındığında ortaya daha kesin ve kalıcı çözümler çıktığı görülmektedir. Toplam Kalite Yönetimi, İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemleri için bir değerlendirme şartnamesidir. Şirketlerin sağlık ve güvenlik yükümlülüklerini etkin bir şekilde yerine getirme ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde geliştirilmiştir. Önleyici sistem yaklaşımında hatalar ortaya çıkmadan önlemeye çalışıldığından maruz kalınabilecek risklerde azaltılmış olur. Bu yaklaşımın firmalara öngördüğü sistemde risk analizinin ve firma içi denetimlerin büyük rolü vardır. 57 Dünyada yapılan nitelikli analizler ve istatistikler sonucunda varılan nokta; insan davranışlarının tüm kazalarda büyük oranda rol oynadığıdır. Meydana gelen iş kazaları incelendiğinde temel kök nedenler %90 üzerine çıkan oranlarda Güvensiz Davranışlara aittir. Bu noktada firma içi denetimler insan davranışlarını kontrol altında tutma konusunda oldukça etkili bir yöntemdir. 58 5. KAYNAKLAR KOCAER A. C Sınıfı İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi Ders Kitabı: T.C. Aydın Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi. İstanbul, 2012 ŞİMŞEK M.. Toplam Kalite Yönetimi: Alfa Yayınları, 5. Basım. İstanbul, 2007 TOP S. Toplam Kalite Yönetimi Bağlamında Sürekli İyileştirme Anlayışı: Beta Yayınları, 1. Basım. İstanbul, 2009 İZMİRLİ Y. Temel Hukuk: T.C. Aydın Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi. İstanbul, 2012 İZMİRLİ Y. İş Hukuku: T.C. Aydın Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi. İstanbul, 2012 Burcu URYAN, Toplam Kalite Yönetimi, Mevzuat Dergisi, Sayı 55 Yıl:5 , Temmuz 2002 Türk Ayakkabı İşleme Sanayii’nde faaliyette bulunan bir işletmeye ait İş sağlığı ve güvenliği istatistikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Yıllık Raporu, İstanbul, 2012 İngiltere Sağlık ve Güvenlik Yönetimi, Ayakkabı Sanayii’nde İş sağlığı ve güvenliği için öncelikler, 2010, http://www.hse.gov.uk/pubns/gis1.pdf, 28 Mart 2013 AGC, “İş Sağlığı ve Güvenliği Temel Fikri”, http://www.agc.com/english/csr/employee/safety.html, 28 Mart 2013 2008, World Health Organization, 2008, http://www.who.int/about/en/ 20 Mart 2013 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 2006, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/06/20060616-1.htm 20 Mart 20013 Hamurabi Kanunları, 2013, http://tr.wikipedia.org/wiki/Hammurabi_Kanunları , 27 Şubat 2013 Egyptian pyramids , 2013, http://travel.nationalgeographic.com/travel/egypt/pyramids-at-giza/ 27 Mart 2013 59 OSHA 1970 Hareketi, 2013, http://www.osha.gov/pls/oshaweb/owasrch.search_form?p_doc_type=OSHACT , 23 Mart 2013 Ulusal Mesleki Sağlık Örgütü, 2013, http://www.cdc.gov/niosh/about.html , 23 Mart 2013 BAU Hakkında, 2013, http://www.baua.de/en/About-BAuA/About-BAuA.html , 23 Mart 2013 ILO Hakkında, 2013, http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/who-we-are/lang-en/index.htm , 23 Mart 2013 Lonca, 2013, http://tr.wikipedia.org/wiki/Lonca , 23 Mart 2013 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 2012, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120630-1.htm 25 Mart 2013 Sendikalar Kanunu, 2012, www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/609.html , 20 Mart 2013 İş Kanunu, 2012, www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1243.html , 10 Mart 2013 İş Kanunu, 2003, www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4857.html , 11 Mart 2013 Türkiye’nin Onayladığı İş Kanunları, 2010, www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/.../sozlesmeler.htm , 9 Şubat 2013 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.2709...0. 20 Mart 2013 2005, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 71.Madde , www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.2709...0. 20 Mart 2013 2005, Sendikalar ve Toplu İş sözleşmesi Kanunu 44.Madde, 2012, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/11/20121107-1.htm 21 Mart 2013 İş Kanunu Madde 77, 2012, www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1243.html , 11 Mart 2013 60 İş Teftiş Tüzüğü, 1979, www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/5125.html , 10 Mart 2013 EOQ Hakkında, 2010, http://www.eoq.org/the_eoq_personnel_registration_unit_eoq_pru/who_we_are.html , 20 Mart 2013 61
© Copyright 2024 Paperzz
