HAYVAN İÇME SUYU GÖLETLERİNİN ÖNEMİ Nevzat ERDOĞAN Ziraat Yüksek Mühendisi Çağımızda suyun önemi giderek artmaktadır. Son yıllarda yaşanan kuraklık riski suya olan ihtiyacı daha da artırmaktadır. Kontrolsüz olarak akan kar ve yağmur suları beraberinde ince toprak zerrelerini de taşıyarak hem su ve hem de toprak kaybına neden olmaktadır. Yeterli ve temiz içme suyuna ulaşmak için küçük ve büyük baş hayvanlar bir çok yerde önemli denecek bir mesafeyi kat etmekte ve bu iş için harcadığı enerji et ve süt kaybına yansımaktadır. Bu nedenle merada yayılan hayvanların su içebileceği kaynaklar hayvanların konakladığı yerlere yakın olmalıdır. Yamaç arazilerde yapılabilen her biri 5-6 m yüksekliğindeki toprak dolgu gövdeli Hayvan İçme Suyu (HİS) göletleri ile yukarı havzalardaki kar–yağmur sularının depolanması ve ihtiyaç duyulan dönemlerde hayvanların içme suyunun karşılanması mümkün olmaktadır. Özellikle mera alanlarına yakın seçilen bu göletler genellikle kamuya ait araziler üzerinde yapıldığından kamulaştırma yapılmasına da ihtiyaç duyulmamaktadır. Hayvan içme suyu göletlerinin kapasitesi yörenin hayvan potansiyeline göre belirlenmekte olup genellikle 5-10bin metreküp dolayındadır. Gövdede kullanılan dolgu malzemesinin özelliğine bağlı olarak memba şevi 1 / 2.5 ve mansap şevi ise 1/ 2 kabul edilmektedir. Toprak dolgu gövdeden su bir dipsavak yardımı ile alınmaktadır. Hayvan içme suyu göletleri genellikle 1-2km2 büyüklükteki küçük havzalar üzerinde inşa edildiğinden taşkın tehlikesi olmamasına rağmen muhtemel taşkınların savaklanması için bir dolusavak yapılmasında da fayda görülmektedir.(Şekil1) Şekil 1: Gölet gövdesi,dipsavak ve dolusavak yapısı Hayvan içme suyu göletlerinde temelden olabilecek sızmaların önlenmesine yönelik olarak temel sondajının yapılması ve sızdırmazlığın sağlanmasının yanı sıra gövdenin de stablitesinin artırılması için 1-2 m derinlikte temel yapılması da faydalı olmaktadır. Göletin yapım çalışması tıpkı toprak dolgu depolama yapılarında ki gibidir. Temele ve gövdeye taşınan toprak dolgu malzemesi belirli bir kalınlıkta serilerek sulanmakta ve keçiayağı ile sıkıştırılmaktadır. Gölet bitirildikten sonra biriktirilen suyun kontrollü şekilde kullanımının sağlanması için dip savak çıkışına bir kontrol vanası konulmakta ve vanadan akan su hayvanların rahat su içebilmeleri için kurnalara verilmektedir. Şekil 2:Gölet gövdesi inşaatı Şekil 3:Gövde dolgusunun yapılışı Son yıllarda geçirimli zeminlerde de jeomembran örtü serilerek hayvan içme suyu göletleri yapılmaktadır. Ancak jeomembran malzemesinin pahalı olması nedeniyle bugün için fazlaca yaygın değildir. Önümüzdeki yıllarda jeomembran malzemesinin yaygınlaşması ve ucuzlaması durumunda Hayvan İçme Suyu Göletlerinin yapımı daha da kolaylaşacaktır.(Şekil4) Şekil 4:Jeomembran gölet Şekil 5: Henüz su dolmamış gölet tesisi Geçmişte Mülga TOPRAKSU ve Köy Hizmetleri kuruluşları tarafından yapılan yaklaşık 2500 adet hayvan içme suyu göletleri hayvancılığın yaygın olduğu yörelerde gerçekleştirilmiştir. Bu küçük depolama yapıları yukarı havzalarda yer aldığından bir taraftan su hasadı ve susuz yörelerde hayvanlar için içme suyu sağlarken diğer taraftan erozyonu da önlemektedir. Her bakımdan bu göletlerin yaygınlaştırılması teşvik edilmelidir. Şekil 6:Merada suyla dolmuş bir Hayvan İçme Suyu Göleti T.C. Kalkınma Bakanlığı Doğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (DAP) tarafından çalışma bölgesinde yer alan ve hayvancılığın yaygın olduğu bölgeleri kapsayan( Ağrı,Ardahan,Bingöl,Bitlis,Hakkari,Iğdır,Kars,Malatya,Muş,Tunceli ve Van) 14 ilde Hayvan İçme Suyu Göletlerinin yaygınlaştırılmasına önderlik etmek ve bölgede bu konuda yetişmiş teknik eleman kadrosunu oluşturmak amacı ile 2013 yılında hizmet içi eğitimler düzenlenmiş ve bu illerin tarım müdürlüklerinden katılan 30 teknik elemana benimde içinde yer aldığım bir teknik kadro tarafından bir hafta süreli Hayvan İçme Suyu göleti uygulamalı etüt ve projelendirme eğitimi verilmiştir. Diğer taraftan 2014 yılı içerisinde T.C. Kalkınma Bakanlığı Doğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı bölgede belirlenen 30 dolayındaki projeyi pilot proje olarak desteklemek amacı ile göletlerin Mühendislik Hizmetlerini ve inşaatlarını yaptırmak için kolları sıvamıştır. Bu örnek çalışmanın daha büyük rakamlara ulaşması ülkemiz için çok faydalı olacaktır. Hayvan içme suyu göletlerinin yaygınlaştırılması için özellikle hayvancılığın yoğun olduğu bölgelerde olmak üzere eğitim çalışmalarının yanı sıra etüt ve proje çalışmalarına da hız verilmesi ve en önemlisi inşaat için gerekli finansmanın sağlanması gerekmektedir. Kalkınma Bakanlığı Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlıkları bu iş için öncülük edebilecek güce sahiptir, önemli olan bu gücü ortaya koymaktır.