Tarım Çalışanlarında Güvenli Davranış Geliştirmede Yaklaşımlar ve Sektörel Sorumluluklar Prof. Dr. Zeynep ŞİMŞEK (Harran Üniv. Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezi Harran Üniv. Tıp. Fak. Halk Sağlığı AD) 20 Mart 2014 Toplumların üretim biçimi, erken ölüm ve hastalıklarla ilişkili TARIM en tehlikeli iş kolu TÜİK, Hanehalkı İşgücü İstatistikleri % 50 49,3 45 40 35 30 24,7 25 18,6 20 15 7,4 10 5 0 Hizmet Tarım Sanayi İnşaat Dünyada 3 milyar işçinin %40’ı tarım iş kolunda- tarım en tehlikeli iş kolu Türkiye'de her 4 kişiden biri tarımda istihdam edilmektedir. TARIM İŞÇİLERİ FOTOĞRAFI GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ Türkiye’nin sulanabilir arazisinin % 20’si Toplam kamu kesimi kaynaklarının; • %54,2’si tarım •%10,9’u sanayi •%8,1’i eğitime, %6,2’si ulaştırma •%4,3’ü sağlık •%16’sının altyapı ve diğer hizmetler İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması TRC1 (Adıyaman, Gaziantep, Kilis), TRC2 (Diyarbakır, Şanlıurfa) TRC3 (Batman, Mardin, Siirt, Şırnak) Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulama ve Araştırma Merkezi 26 Ağustos-2013 2001’den bu yana Halk Sağlığı AD’nın araştırmaları I. Tarım Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu Bereketli Hilal 6-7 Nisan 2012-Şanlıurfa 26. İş Sağlığı ve Güvenliği Haftası (Tarım) 4-6 Mayıs 2012-Şanlıurfa ÇSGB ve Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Protokolü -2013 UNFPA işbirliği ile Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sağlığını Geliştirme Ülke Programı 2011-2015 GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı işbirliği ile GAP Tarımda Çalışanların Sağlığı Çalıştayı 25 Şubat 2013 GAP Projesi 1995 Tarımda erken ölüm ve hastalık nedenleri • • • • • • Uygusuz çalışma ve barınma koşulları • Düşük eğitim düzeyi • Tüm aile üyeleri birlikte Temiz içme-kullanma suyuna erişeme Atıklar Pestisit etkilenimi, Sıcak ve soğuk etkilenimi, Hizmete erişememe …. Sağlıklı ve uzun yaşam için yasal düzenlemeler + • • • • • • • • • Yaşama sağlıklı başlamak ve sürdürmek, Doğuşta beklenen yaşam süresini uzatmak, Anne-çocuk ölümlerini önlemek, Yoksulluğu azaltmak, Çevresel riskleri önlemek, Kanserle savaşmak, İntiharları önlemek, Doğal kaynakları koruyarak sürdürülebilir çevre oluşturmak, İşle ilgili riskleri en aza indirmek ……… • • • Dünya nüfusu Beslenme sorunu, Artan nüfus karşısında tarım alanları – Erozyon, – Sanayi bölgeleri – Yeni yolların açılması gibi nedenlerle tarım arazisi olarak kullanılan alanlar daralıyor, • • Bitki hastalıkları Yüksek verime ulaşabilmek için • PESTİSİT kullanımı SAĞLIĞIN ÖN KOŞULU ERİŞİLEBİLİR VE SAĞLIKLI GIDA Verimi artırmak için zararlı kontrolü • • • • Fiziksel yöntemler Biyolojik yöntemler Mekanik yöntemler Pestisit kullanımı – Türkiye’de pestisit sanayisi 1951 yılında kurulmaya başlamış, – 1957 yılında yayınlanan 6968 sayılı Zirai Mücadele ve Karantina Kanunu – 1958 yılında uygulamaya konulan ilgili tüzüklerle yerli ve ithal pestisitlerin uluslararası standartta olma zorunluluğu getirilmiş. • Türkiye’de kullanılan pestisitlerin %39’unu insektisitler, %24’ünü herbisitler ve %23’ünü fungisitler oluşturmakta. Pestisitlerin insan sağlığına etkileri • Organofosfatlı ürünler – Zehirlenme – Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu – Otizm – Lösemi, – Beyin tümörleri ve nonHodgkin lenfoma için kesin risk faktörü • Herbisite maruz kalan gebelerin çocuklarında, – Lösemi görülme riski 2 kat fazla, – İleri yaşlarda parkinson, – Prostat, pankreas, böbrek ve meme kanseri • • • • • Tiroid bezi fonksiyonların bozulması Astım Depresyon başta olmak üzere ruhsal bozukluklar Polikistik over sendromu Menstrüel siklus düzensizlikleri Robert RJ, Reigart JR. Recognition and Management of Pesticide Poisining. 6. baskı, Washington 2013. www2.epa.gov/pesticide-worker-safety. Bitki Koruma Ürünleri Kontrol Yönetmeliği Bitki Koruma Ürünlerinin Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesine Dair Yönetmelik Bitki Koruma Ürünlerinin Toptan ve Perakende Satılması İle Depolanması Hakkında Yönetmelik Bitki Koruma Ürünlerinin Reçeteli Satış Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik • • • Satış: Ziraat mühendisi/eczacı/ziraat teknisyeni veya bitki sağlığı ile ilgili dersleri alarak mezun olmuş teknikerlerin sınavı geçme kaydıyla Bitki koruma ürünlerinin hazırlama ve uygulama işlerinde; hamile kadınların, on sekiz yaşından küçük çocukların, hastaların çalıştırılamayacağı, Uygulama sırasında koruyucu elbise, eldiven ve maske kullanılması gerektiği, sigara dahil herhangi bir şey yenilip içilemeyeceği, • • • • İş kıyafetleri ve koruyucu malzemelerin uygun olarak kullanılması gerektiği, Uygulama yapılan alanlara uyarı levhalarının konulması, Uygulayıcıların işe başlamadan önce, solunum yolu rahatsızlıkları, alerjik rahatsızlıklar, cilt hastalıkları ve nörolojik rahatsızlıklar açısından muayene edilip işi yapmaya uygun olduklarının sağlık raporu ile belgelenmesi, Uygulayıcıların yılda bir defa genel sağlık kontrolünden geçirilmesi ve nörolojik muayenelerinin yapılması gerektiği belirtilmektedir. Bitki Koruma Ürünü Satış Yerlerinin Yönetmeliğe Uygunluğu 60 51,4 55 50 40 30 17,5 20 10 0 Satış elemanı Zehirli ifadesi Açıkta satılan ürün GAP TARIMDA ÇALIŞANLARIN SAĞLIĞI ARAŞTIRMASI-2013 Satış Yapanların Bilgi Durumu • Beş satış elemanından biri pestisitlerin vücuda giriş yolunu bilmiyor • Yaklaşık üç kişiden biri insan sağlığına etkilerini bilmiyor • On kişiden biri satış sırasında insan sağlığına etkileri ve koruyucu ekipman kullanımı konusunda bilgi veriyor • %36’sı pestisitlerin insan sağlığına etkileri konusunda eğitim almamış GAP Tarımda Çalışanların Sağlığı Araştırması-2013 • Kadınların %33,1’i, erkeklerin ise %64,6’sı ilaçlama yapmakta ya da yardım etmekte, • Kadınların ve erkeklerin yaklaşık yarısı etkilenim süresini 10 yıl ve üzerinde bildirmiştir, • İlaçlama yaparken kadınların %38’i, erkeklerin %36’sı rahatsızlandığını bildirmiştir, bunlar; – Baş ağrısı, gözlerde yanma, nefes darlığı, bulantı, baş dönmesi ve halsizlik yakınmaları GAP Tarımda Çalışanların Sağlığı Araştırması-2013 • Zararlarını bilip bilmedikleri sorulduğunda iki kişiden biri bildiğini söylemiş, ancak %85’i zehirlenme ya da baş ağrısı, baş dönmesi, kusma gibi akut etkileri bildirmişlerdir, • Kanser, hormonal bozukluk, astım, alerji, cilt hastalıkları ve anne karnındaki bebeğe etkileri ifade etme %10’nun altındadır. 70 67,9 64,2 63 60 50 40 37 35,8 32,1 30 Eğitim Alan Eğitim Almayan 20 10 0 TRCA1 TRCA2 TRCA3 Satış yapanların TRCA bölgelerine göre ürünlerin insan sağlığına etkilerine yönelik eğitim alma durumları TRCA 3 Bireysel korunma yöntemleri 10 0 26,8 4 9,7 TRCA 2 27,4 4,3 5,4 TRCA 1 0 10 Satış ve iletişim 40 30 Sağlık etkisi Mesleki/teknik bilgi 38,7 39,5 34,8 20 58 40 Bitki korumaya yönelik 47,8 51,1 50 60 70 Bitki koruma ürünü bayi çalışanlarının almak istedikleri eğitim konularının TRCA bölgelerine göre dağılımı Durum saptama araştırması:Kasım 2011-Nisan 2012 Pestisit konusunda bilgi ve davranış • Kadınların %20’si, erkeklerin %27’si tarlada pestisit uyguladıklarını bildirmiş, • Pestisitlerin sağlığa etkilerini kadınların %9’u, erkeklerin %21,4’ü bildiğini ifade etmiş, • Yaklaşık %70’i pestisit uygularken maske takmadığını, • %90’ı tulum/ilaçlama kıyafeti giymediğini bildirmiş, • İki kişiden biri uygulama sırasındaki kıyafetleri diğer çamaşırlarla birlikte yıkadıklarını söylemiş, • Beş kişiden dördü pestisit kutularını uygun şekilde imha etmediklerini ifade etmiştir. Şanlıurfa köylerinde güvenli pestisit uygulamaları (2012) Yavuz H. Tarımda Riskli Sağlık Davranışları. Yüksek Lisans Tezi 2013 Pestisitlerin hedef olmayan canlılara etkisini en aza indirmek için 1- Hijyenik çalışma koşulları (su ve sabuna ulaşabilir olma, duş alma düzeneklerinin olması, yIkanabilir eldiven ve çizme sağlama, yemek yenilecek yerin ilaçlama yapılan alandan uzak olması vb) 2-Uygun depolama, doğru uygulama (pestisitlerin evden en az 50 m uzakta depolanması, iyi havalandırılan yerde olması, uygulama yapılan alana girişin yasaklanması ve ürün çeşidine göre belirtilen sürelere uyulması) 3-Sürveyans sisteminin kurulması, 4-Kişisel koruyucu ekipman kullanma (düşük riskli yerlerde pamuklu kıyafetlerin tercih edilmesi, kıyafetlerin günlük olarak yıkanması, çizgisiz geçirgen olmayan eldiven ve içinde cerrahi eldiven kullanılması), 5-Tıbbi izlem 6-Yasal düzenlemeler, 7- Sağlıklı davranış kazandıracak nitelikte eğitim stratejilerinin uygulanması gerekmektedir. Güvenli pestisit uygulama davranışı kazandırma stratejileri • 1. Toplumu tanıma – Toplumun biyolojik ve sosyo-kültürel özellikleri • • • • • Nüfusun yarısı 18 yaş altı, Genellikle tarlaların içinde ya da yanında yaşamaktalar Eğitim düzeyleri düşük Hastalıkları ve erken ölümleri kaderle açıklıyorlar, Sağlıklarına verdikleri önem ve özen düşük – Prospektüs yeterli mi? » Tarımda her yaşta kişi çalışmakta ve okuma-yazma bilmeme oranı ve okuma alışkanlığı düşük Güvenli pestisit uygulama davranışı kazandırma stratejileri • 2. Güvenli pestisit uygulamaları için minimum standartların yasalaşması – Çiftçi destekleme sistemi içerisinde sanitasyon durumunun ön koşul olması • • • • • • Her tarımsal alanda temiz-içme kullanma suyuna erişim, Sabun ve el yıkama düzeneğinin kurulması, Duş alma sisteminin bulunması, Arazi tipi tuvaletlerin yapılması, Giyinme yerinin olması, Pestisit kutularının gömüleceği alanların ya da toplama sisteminin yasal düzenlemelerle belirlenmesi. Güvenli pestisit uygulama davranışı kazandırma stratejileri • 3. Eğitimin, sağlıklı davranış kazanma mekanizmasına uygun şekilde yapılması. – Kişinin/toplumun önerilen sağlık davranışıyla ilgili etkilenim hakkında bilgi durumu? – Hastalık ya da ölümle karşılaşma riskini bilme durumu? – Etkilenimin ortaya çıkaracağı yıkımları biliyor mu? – Önerilen davranışı uygulayabilme becerisi nedir? – Önerilenleri yapmasına engel bir durum var mı? (malzeme, alt yapı, çevrenin tepkisi vb), – Önerilen davranışın yararını tam olarak anlamış mı? – Sağlıklı davranışı hatırlatıcı semboller, materyal ya da davranış sürveyansı var mı? – Kişinin davranış üzerindeki kontrol düzeyi nedir? – Hizmet kurumlarının yasalarla verilen görevleri yerine getirme durumu nedir? (denetimler vb) – ROL MODELLERİN YETİŞTİRİLMESİ Etkisi kanıtlanmış eğitim programlarının yaygınlaştırılması Uygun yaklaşım???? • İnsanlara ve kurumlara hastalıklara ve erken ölümlere neden olan faktörleri öğretme ve bunları kontrol etme yeteneği kazandırma • Sağlık bilgisini toplumun içine yayma ve harekete geçmelerini sağlama – Kurumlar – Bireyler Kurumlar-bireyler???? • Aile Sağlığı Merkezi, Toplum Sağlığı Merkezi çalışanları • Satış yerlerindeki satış elemanları • Bitki koruma şubesi ve saha çalışanları • Çiftçiler • Toplum • ……………… ”Akran eğitimi” Programı Güvenli pestisit uygulama davranışı kazandırma stratejileri • 4. Davranış sürveyans sisteminin kurulması – Aile Sağlığı Merkezi (ASM) ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) yoluyla sürveyans verisinin toplanması, analizi ve yeni hizmet modellerinin geliştirilmesi – Böylece güvenli pestisit uygulama davranışı herkese sorulmuş, tavsiye edilmiş ve farkındalıkları artırılmış olacaktır. Güvenli pestisit uygulama davranışı kazandırma stratejileri • 5. Pestisit satış yerleri tarafından koruyucu ekipmanın verilme zorunluluğu, – Ekipmanın üretici firma tarafından temini Güvenli pestisit uygulama davranışı kazandırma stratejileri • 6. Tarım iş yerlerinin yaklaşık %65’inin aile işletmesi olduğu göz önüne alınarak ASM hekimi tarafından tıbbi izlemlerin ve gerekli tetkiklerin yasal olarak belirlenen aralıklarla yapılması, ayrıca tarım toplumlarında TSM’ler tarafından da pestisit etkileniminin tarama programı kapsamına alınması • 7. Eğitimin yaşam boyu devam ettiği ilkesinden hareketle, küçük yaşlarda okullarda kazanılan bilgilerin önemi dikkate alınarak güvenli pestisit uygulama davranışlarının ders kitaplarında yer alması, masal, hikaye ve boyama kitaplarının hazırlanması ve dağıtılması, • 8. Denetim mekanizmasının iyi kurulması ve denetim ekibinin güvenli pestisit uygulama davranışını kazanmış olması. Güvenli pestisit uygulama davranışı kazandırma stratejileri • 9. Medya yoluyla toplumun tüm kesimlerinin eğitimi, konuya özgü spot, kısa film, çizgi film gibi etki düzeyi yüksek yöntemlerin kullanılması, • 10. Güvenli gıdaya erişme ve tüm çalışanların işle ilgili risklerden korunarak yaşamlarının uzatılması, hastalıklarının önlenmesi ve daha sağlıklı hale getirilmeleri için güç birliği yapılması temel politika olmalıdır. Temel amaç uzun ve sağlıklı yaşamak ise!!!!! • Bitki hastalıklarıyla mücadele ederken öncelik, • Biyolojik, mekanik, fiziksel yöntemlere verilmelidir. • Kimyasallar tek seçenek olarak sunulmamalıdır!!! • Zorunlu ise üretici firma koruyucu ekipman ve eğitim verme sorumluluğunu üstlenmelidir. MEVSİMLİK TARIM İŞÇİLERİNİN SAĞLIĞINI GELİŞTİRME PROGRAMI 1- Sağlık Sorunlarını Belirleme Araştırma 2-Yerel ve merkezi düzeyde İlgili sektörlerle kanıta dayalı çözüm önerilerini tartışma ve kararlaştırma (üst düzey yöneticiler) •ASM-TSM eğitimi •MTİ sağlık aracısı eğitimi •Din Görevlisi eğitimi •Yerel Medya eğitimi •Tarım İş Aracısı eğitimi •Yönetici eğitimleri Operasyonel araştırma 4- Etkisi kanıtlanan müdahaleleri Yaygınlaştırma/ Sisteme entegre etme 3-Çözüm önerilerinin uygunluğunu belirlemek için kontrol grubunun kendisinin olduğu deneysel araştırmaların yapılması 140 120 100 80 89,4 Eğitim sonrası 95,7 Eğitim öncesi 89,6 60 95,8 91,5 40 68,1 20 32,5 25 17,5 10 10 0 Tarımda risk Pestisit etkilenimi Güvenli pestisit uygulaması altındaki grupları tanıma 5 Sağlık hizmetlerine yönelik yasal düzenlemeler Ön-son test sonucu Kadın sağlığı Temel sağlık hizmetleri Çiftçi Eğitimi Teşekkür ederim