NOSILAC PRIPREME: OPĆINA FOJNICA
NOSILAC IZRADE: URBANISTIĈKI ZAVOD BIH, SARAJEVO
PROSTORNI PLAN OPĆINE
FOJNICA
2011. – 2031.god.
/PROSTORNA OSNOVA/
Sarajevo / Fojnica, septembar/rujan 2011. godine.
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
NOSILAC PRIPREME: OPĆINA FOJNICA
NOSILAC IZRADE: URBANISTIĈKI ZAVOD BIH, SARAJEVO
PROSTORNI PLAN OPĆINE FOJNICA
2011.-2031.god.
/PROSTORNA OSNOVA/
Koordinator :
ZLATAN LAZAREVSKI, dipl.ing.graĊ.
Saradnici autori :
ŢELJKO VUKOVIĆ, prof.geograf.
HARIS MUJKIĆ, dipl.ing.arh.
RADE JAUZ, dipl.ing.arh.
KENANET HADŢIMUJIĆ, ing.saob.
SEMIR OKOVIĈ dipl. ing. saob.
VEDAD VITEŠKIĆ, dipl.ing.arh.
MIRSADA HADŢIMUJIĆ, arh.teh.
EMIR PAJIĆ, informatiĉar
v.d. direktor
______________________________
ZLATAN LAZAREVSKI,dipl,ing.graĊ.
Sarajevo / Fojnica, septembar/rujan 2011. godine.
2
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
SADRŢAJ:
UVOD ............................................................................................................................................................................................................... 4
POSTOJEĆA PLANERSKA DOKUMENTACIJA .......................................................................................................................................... 5
1.POSTOJEĆE STANJE................................................................................................................................................................................. 7
1.1. PRIRODNI UVJETI ................................................................................................................................................................................... 7
1.1.1. GEOGRAFSKI POLOŢAJ I VELIĈINA ................................................................................................................................................ 7
1.1.2. GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE .......................................................................................................................................................... 7
1.1.3. HIDROGEOLOŠKE KARAKTERISTIKE ............................................................................................................................................. 8
1.1.4. SEIZMIĈKE KARAKTERISTIKE ......................................................................................................................................................... 8
1.1.5. GEOMORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE ............................................................................................................................................ 8
1.1.6. STABILNOST TERENA......................................................................................................................................................................... 9
1.1.7. KLIMATSKE KARAKTERISTIKE ...................................................................................................................................................... 11
1.1.8. BIODIVERZITET ................................................................................................................................................................................. 12
1.2.NAMJENA PROSTORA ........................................................................................................................................................................... 16
1.3.PRIRODNI RESURSI ............................................................................................................................................................................... 17
1.3.1. POLJOPRIVREDNO ZEMLJIŠTE ....................................................................................................................................................... 17
1.3.2. ŠUME I ŠUMSKO ZEMLJIŠTE ........................................................................................................................................................... 21
1.3.3. MINERALNE SIROVINE ..................................................................................................................................................................... 25
1.3.3.1. NEMETALIĈNE MINERALNE SIROVINE ..................................................................................................................................... 25
1.3.3.2. METALIĈNE MINERALNE SIROVINE .......................................................................................................................................... 28
1.3.4. VODE I VODNE POVRŠINE ............................................................................................................................................................... 34
1.3.4.1. POVRŠINSKE VODE ........................................................................................................................................................................ 34
1.3.4.2. PODZEMNE VODE ........................................................................................................................................................................... 37
1.4. KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA ................................................................................................................................... 39
1.5. KARAKTERISTIKE RAZVOJA NASELJA ........................................................................................................................................... 42
1.5.1. VELIĈINSKO PROSTORNI ASPEKT ................................................................................................................................................. 42
1.5.2. PROSTORNA DISTRIBUCIJA CENTARA NASELJA ....................................................................................................................... 44
1.5.3. POPULACIJSKI – PROSTORNI POTENCIJAL CENTARA MJESNIH ZAJEDNICA ...................................................................... 47
(DEMO-PROSTORNI RADIJUSI PROPORCIONALNOSTI) ....................................................................................................................... 47
1.5.4. ODNOS URBANO-RURALNO ............................................................................................................................................................ 49
1.6.KARAKTERISTIKE RAZVOJA INFRASTRUKTURNIH SISTEMA .................................................................................................... 50
1.6.1.SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA ............................................................................................................................................... 50
1.6.1.1.GEOPROMETNI POLOŢAJ ............................................................................................................................................................... 50
1.6.1.2.CESTOVNA MREŢA I PROMET ...................................................................................................................................................... 50
1.6.1.3.JAVNI PROMET ................................................................................................................................................................................. 52
1.6.1.4.TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA ............................................................................................................................. 52
1.6.2.ENERGETSKA INFRASTRUKTURA .................................................................................................................................................. 53
1.6.3.VODNA INFRASTRUKTURA.............................................................................................................................................................. 54
1.6.3.1.VODOSNABDIJEVANJE ................................................................................................................................................................... 54
1.6.3.2.DISPOZICIJA I TETMAN OTPADNIH VODA ................................................................................................................................. 55
1.6.3.3. ZAŠTITA OD VODA ......................................................................................................................................................................... 55
1.6.4. UPRAVLJANJE OTPADOM ................................................................................................................................................................ 56
1.7. DRUŠTVENE DJELATNOSTI ................................................................................................................................................................ 56
1.7.1. SOCIJALNA I DJEĈIJA ZAŠTITA ...................................................................................................................................................... 57
1.7.2. ZDRAVSTVENA ZAŠTITA ................................................................................................................................................................. 58
1.7.3. OBRAZOVANJE .................................................................................................................................................................................. 59
1.7.4. KULTURA ............................................................................................................................................................................................ 60
1.7.5. SPORT I REKREACIJA........................................................................................................................................................................ 61
1.7.6. JAVNI SADRŢAJI, UPRAVA I FINANSIJE ....................................................................................................................................... 63
1.8. PRIRODNO I KULTURNO-HISTORIJSKO NASLIJEĐE ..................................................................................................................... 63
1.8.1. PRIRODNO NASLIJEĐE ..................................................................................................................................................................... 63
1.8.2. KULTURNO-HISTORIJSKO NASLIJEĐE .......................................................................................................................................... 69
1.9. STANOVNIŠTVO .................................................................................................................................................................................... 72
1.10. PROCJENA UTICAJA NA OKOLIŠ ..................................................................................................................................................... 76
1.10.1. OŠTEĆENJA ZEMLJIŠTA NA PROSTORU OPĆINE ...................................................................................................................... 76
1.10.2. KONTAMINACIJA MINSKO- EKSPLOZIVNIM SREDSTVIMA ................................................................................................... 77
1.10.3. ZAŠTITA VODA ................................................................................................................................................................................ 77
1.10.4. ZAŠTITA VAZDUHA ........................................................................................................................................................................ 78
1.10.5. ZAŠTITA OD BUKE .......................................................................................................................................................................... 78
1.11.KARAKTERISTIKE RAZVOJA TURIZMA NA BAZI PRIRODNE I KULTURNO - HISTORIJSKE BAŠTINE .............................. 78
1.12. PREVENCIJA, ODNOSNO OGRANIĈAVANJE EFEKATA PRIRODNIH ........................................................................................ 79
NEPOGODA I KATASTROFA ...................................................................................................................................................................... 79
1.13. MJERE ZAŠTITE STANOVNIKA I MATERIJALNIH DOBARA OD PRIRODNIH I ....................................................................... 80
LJUDSKIM DJELOVANJEM IZAZVANIH NEPOGODA ........................................................................................................................... 80
1.14. ANALIZA I OCIJENA STANJA U PROSTORU .................................................................................................................................. 84
1.15. MOGUĆI PRAVCI RAZVOJA ZAVISNO OD PRIRODNIH I RADOM STVORENIH...................................................................... 86
USLOVA ......................................................................................................................................................................................................... 86
2.CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA OPĆINE FOJNICA................................................................................................................... 87
2.1. OPĆI CILJEVI .......................................................................................................................................................................................... 87
2.2. POSEBNI CILJEVI .................................................................................................................................................................................. 89
3. OSNOVNI KONCEPT .............................................................................................................................................................................. 93
3
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
UVOD
Ugovorom br. 02-23-231/11 od 17.02.2011. godine, sklopljenim izmeĊu Općine Fojnica i
Urbanistiĉkog zavoda BiH Sarajevo, pristupilo se izradi Prostornog plana općine Fojnica,
prema vaţećem Zakonu o prostornom planiranju i korištenju zemljišta na nivou Federacije
BiH (“Sluţbene novine F BiH” broj 02/06, 72/07,32/08, 04/10, 13/10, 45/10), Zakona o
prostornom ureĊenju Srednjobosanskog Kantona/Ţupanije (“Sluţbene novine KSB/SBK
br.11/05) i Uredbi o jedinstvenoj metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureĊenja
(„Sluţbene novine FBiH”, br. 63/04 i 50/07).
Prethodna prostorno planerska dokumentacija, korištena je kao baza za informatiĉki,
analitiĉki i konceptualni tretman, ali je pri tome znaĉajno uĉešće u korekcijama istih imala
aktuelna informatiĉka osnova stanja 2010. godine. To znaĉi da zbog posljedica rata, nije
primjenjiv najveći dio parametara standardnog prostorno planerskog procesa u kontekstu
kontinuiranih trendova. To se posebno odnosi na broj stanovnika po naseljenim mjestima.
Posebno je vaţno naglasiti da su opći i posebni ciljevi, kao i osnovna koncepcija usaglašeni sa
strateškim i koncepcijskim komponentama iz Prostornog plana Srednjebosanskog
Kantona/Ţupanije. Pri tome se komparativno razmatra realna sprovodivost generalnih
postavki plana višeg nivoa, a u kontekstu detaljnije analiziranih realnih uvjeta i mogućnosti na
općinskom nivou.
4
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
POSTOJEĆA PLANERSKA DOKUMENTACIJA
Izvod iz Prostornog plana R BiH 1981.g.
Prostorni plan R BiH iz 1981.godine utvrdio je policentriĉan razvoj sistema naselja na
podruĉju općine.
To znaĉi da na prostoru općine Fojnica treba utvrditi centre gravitacionog podruĉja. Jaĉanjem
centara izvršit će se transformacija cjelokupnog prostora općine, u kojem će centri
gravitacionog podruĉja biti nosioci razvoja svog gravitacionog podruĉja i pruţiti ujednaĉenu
dostupnost svim potrebama koje civilizovano društvo treba da pruţi svakom pojedincu.
Izvod iz Prostorng plana Srednjobosanskog Kantona/Ţupanije 2005 - 2025 g.
U Srednjobosanskom Kantonu/Ţupaniji koncentracija stanovništva oformila se u dolinama
vodotoka i uz magistralne i regionalne saobraćajnice i dovela do formiranja prostorno
funkcionalnih grupacija i to:
 Vrbaska formacija
 Lašvanska formacija
 Fojniĉka formacija
Općina Fojnica nalazi se u Fojniĉkoj formaciji sa općinama : Fojnica, Kiseljak, Kreševo.
Veliĉinska struktura naselja na podruĉju Kantona/Ţupanije po općinama je razliĉita. Kod svih
općina ipak je najveĉe uĉešće naselja veliĉine do 500 stanovnika kojih na nivou
Kantona/Ţupanije ima ukupno 493 odnosno 75,3% od ukupnog broja naselja (654). Za sistem
općina Srednjobosankog Kantona/Ţupanije karakteristiĉna je polarizacija općinskog centra i
nedostatak većih naselja koji bi bili centri gavitacionog podruĉja. U kontesktu naprijed
navedenog sistem naselja općina Srednjobosanskog Kantona/Ţupanije je usitnjen. U općini
Fojnica naselja do 500 stanovnika uĉestvuju sa 79,17% u ukupnom broju stanovnika (po
procjeni broja stanovnika 2004.godine).
Kao centar Srednjobosanskog Kantona/Ţupanije utvrĊeno je naselje Travnik. Za jedan
regionalni centar, bilo bi poţeljno da ĉini bar 20-25% ukupne populacije Kantona /Ţupanije.
Ako se uzme da Travnik , Novi Travnik i Vitez, ĉine regionalni grad, njihova ukupna
populacija ne prelazi 12% stanovništva Kantona/Ţupanije.
Kako je Prostornim planom BiH iz 1981.g. utvrĊen policentriĉan razvoj sistema naselja,
potrebno je funkcionalno i populacijski jaĉati regionalni centar Travnik i tri grupacije centara
koji će opsluţivati gravitaciono podruĉje. Kljuĉnu ulogu u razvoju Kantona/Ţupanije imat će
regionalni centar i općinski centri. Funkcije grada Travnika i ostalih centara općina u
planskom periodu treba briţljivo razvijati. Travnik kao regionalni centar treba da razvije
partnerske odnose sa ostalim centrima i razvija sistem meĊusobno povezanih centara u
okviru kojih će se razvijati funkcije na bazi privrednih i stvorenih uslova kao što je trgovina u
Vitezu, turizam u Kiseljaku, Fojnici i Jajcu, industrija u Novom Travniku, Travniku, Bugojnu
i Gornjem Vakufu itd.
Sistem naselja Srednjobosanskog Kantona/Ţupanije formirat će općinski centri, koji su
razliĉiti po ekonomskoj snazi, koncentraciji stanovništva društvenoj infrastrukturi i
komunalnoj infrastrukturi.
5
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Hijerarhijski sistem centara Srednobosanskog Kantona/Ţupanije:
I nivo - Travnik, centar i pol razvoja Kantona grad koji je u razvoju kao kontonalni
centar ĉije funkcije treba jaĉati
II nivo - sekundarni polovi razvoja sa funkcijama općinskog i kantonalnog znaĉaja
1.
2.
3.
4.
Bugojno
Vitez
Jajce
N.Travnik
III nivo - Općinskih centara
1.
2.
3.
4.
5.
G.Vakuf
D.Vakuf
Kiseljak
Fojnica
Busovaĉa
IV nivo - Općinskih centara ĉije funkcije treba prioritetno jaĉati da bi se ostvario policentriĉni
model, a to su:
1. Kreševo
2. Dobretići
Kriteriji na osnovu kojih je utvrĊen poloţaj naselja u sklopu sistema naselja na analiziranom
podruĉju Kantona /Ţupanije su sljedeći:



demografski kriterij
koncentracija svih funkcija
kriterij susjedstva
Po koncentraciji funkcija Fojnica zauzima III nivo na rang listi koncentracije funkcija.
Oznake I-VII predstavljaju stepen koncentracije u općini naselja u kojem I znaĉi veću a VII
manju koncentraciju.
Drţavna uprava za općinu Fojnica vrednovana je sa oznakom V, obrazovanje oznakom IV
zdravstvo oznakom III, sport i kultura oznakom IV. Ukupna procjena koncentracije funkcija
društvene infrastrukture oznakom III.
Broj stanovnika općine Fojnica povećava se od 1953.g. do 1991.g. Broj stanovnika u 2004.g.
smanjio se za 30% u odnosu na broj stanovnika 1991.g.
6
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.POSTOJEĆE STANJE
1.1. PRIRODNI UVJETI
1.1.1. Geografski poloţaj i veliĉina
Općina Fojnica smještena je u centralnom dijelu Bosne i Hercegovine i pripada
Srednjobosanskom kantonu/ţupaniji, a prostorno obuhvata doline rijeka Fojnice, Ţeljeznice i
Kozice, te ogranke planine Vranice na zapadu, Zec planine na jugozapadu, Pogorelice na
jugu, te Zahora i Krušĉice na sjeveru.
Geografske koordinate ekstremnih taĉaka teritorije općine Fojnica
Orijentacija
N
S
E
W
φ
44° 02΄ 51,18˝
43° 50΄ 14,97˝
43° 56΄ 19,33˝
43° 57΄ 58,98˝
λ
17° 48΄ 14,23˝
17° 55΄ 05,98˝
18° 01΄ 34,95˝
17° 43΄ 08,98˝
Lokalitet
Izvorište Kozice
Ljeskovaĉki potok (Pogorelica)
Jasikovica
Bijela Gromilica (kota 2072)
U fazi prikupljanja podataka za izradu Prostorne osnove PPO Fojnica pojavila su se
neslaganja u podacima o površini općine u razliĉitim izvorima, npr:
- 306,00 km², Federalni zavod za statistiku,
- 308,00 km², Prostorni plan SBK 2005-2025.
- 299,98 km², LEAP općine Fojnica 2004. god.
- 299,69 km² Federalni zavod za agropedologiju
Za pretpostaviti je da je do navedenih razlika došlo zbog korištenja podloga razliĉitih
razmjera. Da bi se otklonila ova neslaganja i došlo do vjerodostojnih podataka o površini
općine, pristupilo se preciznom nanošenju granica sa geodetskih podloga (1:1000, 1:2500 i
1:5000) u saradnji i prema podacima Federalne geodetske uprave. Rezultat toga je podatak o
površini općine Fojnica od 301,27 km². U PPO Fojnica će se kao relevantna površina općine
koristiti navedena, Po = 30.127,31 ha.
1.1.2. Geološke karakteristike
Srednjobosanskim škriljavim gorjem (Vranica, Krušĉica, Radovan, Bitovnja, Zec i
Berberuša), u širem smislu, nazivaju se planine uglavnom izgraĊene od kristalastih škriljaca.
Najstarije tvorevine predstavljaju metamorfiti nastali uglavnom od sedimentnog kompleksa
silurske i ordovicijske (?) starosti. Kompleks škriljaca, uglavnom pripada faciji zelenih
škriljaca niskog stupnja metamorfizma, a manjim dijelom prelaznoj epidotamfibolitskoj faciji.
Izdvojeni su slijedeći metamorfiti: kvarcno-sericitski, muskovitski, filitiĉni, hloritski,
otrelitski, amfibolski i grafitiĉni škriljci; metapješĉari, kvarciti, dolospariti mermerisani
kreĉnjaci i mermeri. Navedeni parametamorfiti karakteristiĉniji su na terenima Fojnice i
Vranice. U centralnom dijelu Srednjobosanskog škriljavog gorja izdvojeni su i tereni sa
karbonatnim tlom izgraĊenim od kreĉnjaka, dolomita i mermera. To su tereni planine Vranice
koji predstavljaju tipiĉne karstne terene. Od magmatskih stijena najrasprostranjeniji su
metarioliti (kvarcporfiri). Njihova starost još nije pouzdano odreĊena. Mnogi autori ih
smještaju u karbon-perm nekad i u silur kao jednu od najstarijih faza stvaranja ovih stijena.
7
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.1.3. Hidrogeološke karakteristike
Podruĉje Srednjobosanskog škriljavog gorja obuhvata grupu planina u srednjoj Bosni ĉija
graĊa je dominantno od kristalastih škriljaca, sedimentnih metamorfita i magmatita (rioliti,
gabrodioriti i dr.). Ovakav litološki sklop uslovljava uglavnom terene sa vodonepropusnim i
slabopropusnim stijenama odnosne terene bez akvifera. MeĊutim, mogu se izdvojiti i
ograniĉena podruĉja karbonatne sedimentacije, izgraĊena od kreĉnjaka, dolomita i mermera
(Vranica) koja imaju karakter karstne sredine. U cjelini, dominiraju metamorfiti (škriljci,
metapješĉari, kvarciti, mermerisni kreĉnjaci i dr.) i magmatiti (dijabazi, gabri, dioriti, sijeniti,
spiliti, kvarckeratofiri i dr.), koji imaju funkciju hidrogeoloških barijera.
Na prostoru općine stjenske mase su na osnovu tektonskog sklopa , poloţaja u graĊi terena,
strukturi poroznosti i litološko-petrografskim svojstvima svrstane u dvije hidrogeološke
kategorije:
Hidrogeološke kolektore, koji se u zavisnosti od tipa poroznosti dijele na:
Propusne stijene intergranularne poroznosti
al - aluvijalne naslage (šljunak, pijesak, oblutci, drobina i glina); vodonosnici pitke vode
ograniĉenih razmjera i male izdašnosti
Propusne stijene kaverozno-pukotinske poroznosti
D1,2 - masivni dolomiti; vodonosnici pitkih voda
T2¹ - masivni kteĉnjaci i dolomiti; vodonosnici pitkih voda
Hidrogeološke izolatore (barijere)
Preteţno nepropusni kompleksi
S,D? – kvarc-liskunoviti,liskunovito-kvarc-grafitiĉni i kvarc-liskunovito-hloritski škriljci,
argilošisti, alevroliti, metapješĉari i breĉe; potpune podinske hidrogeološke barijere
P,T – alevroliti i pješĉari; relativne hidrogeološke barijere
T1 – crveni pješĉari, sivi kreĉnjaci, alevroliti i glinci; relativne hidrogeološke barijere
Preteţno nepropusne stijene
x – rioliti; relativne hidrogeološke barijere, vodonosnici samo plitko ispodpovršine terena
ηq – kvarckeratofiri; relativne hidrogeološke barijere
1.1.4. Seizmiĉke karakteristike
Osnovni stepen seizmiĉnosti za podruĉje općine iznosi 7º MCS skale. Treba napomenuti da za
aluvijalne sedimente treba raĉunati prirast seizmiĉkog intenziteta od + 1MCS skale u odnosu
na osnovni stepen seizmiĉnosti.
1.1.5. Geomorfološke karakteristike
Podruĉje općine, generalno, ima karakteristike planinsko-brtskih terena, a pripada zoni
Srednjobosanskog škriljavog gorja (paleozojskih škriljaca i mezozojskih kreĉnjaka). Na
ovakvom sedimentno-metamorfnom supstratu razvijeni su gorski masivi: Vranice, Zec
planine i Pogorelice. U strukturnom pogledu masiv Vranice ima oblik antiforme –
horstantiklinale. Na Vranici su zastupljeni elementi glacio-nivaciono-kriogene
8
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
paleogeomorfološke morfoskulpture od koje danas susrećemo samo reliktne forme reljefa.
Niţi meĊuplaninski prostor ispresjecan je rijeĉnim dolinama (Fojniĉka rijeka, Ţeljeznica i
Kozica) koje su polifazne, poligenetske i polimorfne. Cijelo podruĉje odlikuje izrazita
vertikalna i horizontalna rasĉlanjenost i vrlo izraţena energija reljefa.
Podruĉja sa uravnjenim terenom (501-630m) zastupljena su u proširenjima, aluvijalnim
ravnima, Fojniĉke rijeke (Fojniĉko polje, Polje Ostruţnica, Polje Šćitovo i Polje Ploĉari) i
Ţeljeznice (Luţine). Rijeĉne doline su tektonski predisponirane i naknadno oblikovane
uglavnom polifluvijalnim procesima. Na obodnim stranama zastupljena je padinska
morfoskulptura formirana fluviodenudacionim procesima. U ukupnoj morfoskulpturi
dominiraju fluvijalni oblici predstavljeni, s jedne strane, rijeĉnim koritom i dolinskim
stranama, a s druge proluvijalnim plavinama, aluvijalnim terasama i aluvijalnim ravnima.
Hipsometrijske karakteristike
Nadmorska visina (m)
501-600
600-800
800-1000
1000-1500
>1500
Površina općine
Površina (ha)
1.120,61
5.493,16
6.780,45
12.581,41
4.151,66
30.127,31
Površina (%)
3,72
18,23
22,51
41,76
13,78
100
1.1.6. Stabilnost terena
Kategorizacija terena prema stepenu stabilnosti
Na razmatranom podruĉju formirani su razliĉiti litološki tipovi sedimentnih, metamorfnih i
magmatskih stijena koje se generalno odlikuju kako razliĉitim stepenom dijageneze, fiziĉkomehaniĉkim karakteristikama tako i razliĉitim stepenom tektonske oštećenosti. Zbog svojih
razliĉitih i promjenljivih fiziĉko-mehaniĉkih svojstava zastupljeni litološki ĉlanovi razliĉito su
podloţni procesu raspadanja i formiranja glinovitih i glinovito-kamenitih pokrivaĉa razliĉitog
genetskog porijekla, koji se generalno odlikuju promjenljivom moćnošću. Na promjenjivost
fiziĉko-mehaniĉkih svojstava stijena na vrlo kratkim rastojanjima utiĉe i ĉesto smjenjivanje
razliĉitih litoloških ĉlanova kako u vertikalnom tako i u horizontalnom pravcu. U onim
zonama terena gdje su formirani deblji glinoviti pokrivaĉi te zone predstavljaju potencijalne
zone za formiranje razliĉitih egzogeno geodinamiĉkih procesa i pojava.
Na razmatranom podruĉju izdvojene su tri kategorije terena prema stepenu stabilnosti i to:
-
Nestabilan teren
Uslovno stabilan teren
Stabilan teren
Sve tri izdvojene kategorije, prema stepenu stabilnosti su prostorno definisane i oznaĉene na
grafiĉkom prilogu.
Nestabilan teren
Ova kategorija terena predstavlja dio razmatranog podruĉja koji je zahvaćen procesom
klizanja, puzanja i odronjavanja. U izdvojenoj nestabilnoj kategoriji terena koja je prostorno
9
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
jasno definisana, ne moţe se vršiti planiranje niti izgradnja novih niti legalizacija postojećih
objekata. U ovoj kategoriji terena ne smije se vršiti zasijecanje terena kao i formiranje većih
nasipa. U zoni nestabilnog terena predvidjeti izradu projekta sanacije terena, kako bi ovu
kategoriju terena preveli u kategoriju uslovno stabilnog i stabilnog terena.
Uslovno stabilan teren
Ova kategorija terena u prirodnim uslovima je stabilana, ali zbog sloţenih geoloških,
geomorfoloških, strukturno-tektonskih i hidrogeoloških karakteristika terena mogu se
oĉekivati problemi sa stabilnošću u uslovima neadekvatne izgradnje i zasijecanja labilnog
dijela terena. Pored labilnih padina, u ovom dijelu izdvojene su i moćne naslage siparskog
materijala na strmijim padinama. Ova kategorija terena se uz odgovarajuće graĊevinske
zahvate moţe prevesti u stabilnu kategoriju terena.
U ovoj kategoriji koncepcija ureĊenja terena i naĉin izgradnje objekata uslovljena je
inţenjerskogeološkim karakteristikama terena. Ovo su tereni na kojima nema klizanja terena,
ali predstavljaju potencijalne sredine za moguću pojavu klizišta. Za kompletnu kategoriju,
prije izrade detaljne prostorno-planske dokumentacije, potrebno je izvršiti detaljna
inţenjerskogeološka i geomehaniĉka istraţivanja na osnovu ĉijih rezultata će se prilagoditi
koncepcija izgradnje i ureĊenja terena.
Prilikom izbora koncepcije i utvrĊivanja reţima gradnje u ovoj zoni moraju se poštovati
sljedeća pravila:
 povoljan poloţaj i raspored objekata. Treba nastojati da izgraĊenost donjeg dijela
padine bude što veća i da se u tom dijelu grade viši objekti, a u ostalom dijelu niţi
objekti. Treba teţiti da duţa strana objekta bude okomita na izohipse;
 planirani objekti moraju biti jednostavnih tlocrtnih oblika. Fundiranje objekata
(kolektivnog tipa) treba izvesti tako da se fundiraju u geološkom supstratu (oslanjanje
na kontrafore i sl.);
 izradom većih nasipa u noţici labilne padine;
 dreniranje terena sistemom dubokih drenaţa;
 prilikom izgradnje puteva preko labilnih padina treba planirati tako da niveleta puta
što više prati liniju terena tj. da bude što manje zasijecanja i nasipanja terena;
 kontrolisani odvod površinskih i otpadnih voda;
 u dijelu terena gdje je potrebna izrada potporne konstrukcije njezino temeljenje izvršiti
u geološkom supstratu;
 izvršiti rasterećenje pojedinih dijelova klizišta tj izvršiti tzv “peglanje terena”;
 sve manje vodotoke koji protiĉu kroz labilne dijelove terena treba regulisati.
Stabilan teren
Ova kategorija terena zauzima najveću površinu na razmatranom podruĉju. Ovaj teren je
izgraĊen od ĉvrstih stijena, na kojima je zastupljen tanji glinoviti pokrivaĉ, zone grebenastih
formi, planinskih visoravni, aluvialnih terena i sl.. Na izdvojenoj stabilnoj kategoriji terena ne
oĉekuje se širenje klizišta niti aktiviranje novih klizišta. U ovoj kategoriji moţe se planirati
izgradnja naselja i objekata bilo kakvog tipa sa pratećom infrastrukturom, s tim da se naĉin i
dubina temeljenja prilagodi lokalnim geološkim karakteristikama. Koncepcija ureĊenja terena
nije geološki uslovljena i moţe se provesti prema zamislima urbanista.
10
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.1.7. Klimatske karakteristike
Podruĉje općine Fojnica je prema R. Milosavljeviću pod uticajem predplaninske (u niţim
dijelovima) i planinske (iznad 1000 m) klime. Prema Kepenovoj klasifikaciji klime dolinski
dio općine bi nosio oznaku klimatskog tipa Cfb, a planinski iznad 1000 m Dfb .
Karakteristike predplaninskog tipa klime su slijedeće: Srednja godišnja temperatura niţa je od
10ºC i kreće se izmeĊu 9,5 i 10ºC za niz 1961-1990. godina zavisno od lokalnih uvjeta.
Najtopliji mjesec je avgust, rjeĊe juli, sa srednjom temperaturom višom od 18ºC. Srednja
januarska temperatura kreće se od -1,4ºC do -3ºC . Interesantno je napomenuti da su niţe
temperature karakteristiĉne za kotlinska mjesta (zbog inverzije), a ne za ona sa većom
nadmorskom visinom. Godišnje kolebanje temperature kreće se od 20ºC do 21ºC. Duţina
perioda sa srednjom dnevnom temperaturom iznad 5º iznosi 260 dana ili manje.
Godišnja visina padavina priliĉno varira, 800-1200 mm, ali su dosta ravnomjerno
rasporeĊene, sa godišnjim relativnim kolebanjem 4,5-9,0%. Za ovaj tip karakteristiĉna su dva
maksimuma padavina: maj ili juni i novembar ili decembar ili obratno. Glavni minimum je u
avgustu, a slabiji u januaru.
Godišnja oblaĉnost nije veća od 58%.
Insolacija u godišnjem zbiru kreće se od 1600-1800 ĉasova.
Vjetrovi su priliĉno slabi i njihovi pravci se uglavnom prilagoĊavaju reljefu.
Planinski tip klime karakterišu niske temperature, veća prozraĉnost vazduha, jaki vjetrovi,
smanjena koliĉina vlaţnosti vazduha, velika visina padavina preko cijele godine te smanjena
koliĉina prašine i bakterija.
Srednja godišnja temperatura vazduha je niţa od 9ºC, za niz 1961-1990. godina. Najtopliji
mjesec ima srednju temperaturu niţu od 18ºC, a najhladniji (januar) niţu od -3ºC . Godišnje
kolebanje temperature nije veliko. Svi zimski mjeseci imaju srednje temperature niţe od 0º,
što omogućava da se snjeţni pokrivać dugo zadţi. Duţina vegetacionog perioda je znatno
kraća u odnosu na predplaninsku klimu. Bezmrazni period je kratak, a na većim visinama od
1500 m ga gotovo i nema.
Godišnja visina padavina se kreće od 1200-1500 mm. Padavine su gotovo ravnomjerno
rasporeĊene, a godišnje relativno kolebanje padavina se kreće od 5,0-8,6%. Maksimum
padavina je u novembru ili decembru, a minimum u avgustu.
Karakteristiĉni vjetrovi za planinska podruĉja javljaju se usljed poremećaja temperature u
horizontalnom pravcu, koji su prouzrokovani morfologijom zemljišta. To su uglavnom
dolinski i gorski vjetar (danik i noćnik), ĉije brzine nisu velike. Jedino, pri prolasku
barometarskih depresija vjetrovi mijenjaju pravac, a brzine im se povećavaju, tako da mogu
dostići i orkansku brzinu (>20 m/s).
Vrijednosti srednjih godišnjih temperatura za niz 1971-2000. godina veće su za 0,2 do 0,3 oC,
što je posljedica djelovanja klimatskih promjena (Federalni hidrometeorološki zavod).
11
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.1.8. Biodiverzitet
Ţivi svijet planine Vranice
Flora
Redţić S. (2007), kao i njegovi prethodnici, navodi da se planinska oblast Vranice odlikuje
veoma visokim sintaksonomskim diverzitetom. Regija koja pokriva svega 288 km² ima 9
vegetacijskih formacija, 28 klasa, 44 reda, 73 sveza i 165 asocijacija, što predstavlja 85% svih
klasa, 73% svih redova, 65% sveza i 53% svih asocijacija vegetacije u Bosni i Hercegovini,
odnosno 35% svih vegetacijskih klasa u Evropi.
Fauna
Od niţih zglavkara ukupno je utvrĊeno nešto preko 50 vrsta. Najveće bogatstvo vrsta
susrećemo u brdskom pojasu, a broj vrsta opada idući niţe, u zajednici poplavnih šuma johe,
kao i idući više u zajednicama bukovih i bukovo-jelovih šuma gorskog pojasa i u zajednicama
subalpijskog pojasa.
Dizdarević (1973, 1979) je obradio sastav faune Symphyla i Pauropoda i utvrdio prisustvo 16
vrsta ove dve grupe, sve su naţene na silikatnoj podlozi. UtvrĊene vrste su predstavnici
cirkummediteranskih, zapadnoevropskih, srednjoevropskih i evropskih biogeografskih
elemenata.
Mikšić (1979) je obradila sastav populacija Orthoptera planine Vranice. Utvrdila je prisustvo
26 vrsta Orthoptera (10 vrsta Tettigonioidea i 16 vrsta Acridoidea), što se moţe smatrati vrlo
skromnim rezultatom kojeg autor objašnjava intenzivnom ispašom. Autor konstatuje da je
veoma interesantan nalaz zrikavca Metrioptera prenjica na najvišim vrhovima Vranice – na
Krstacu, 2050 m i Natkrstacu, 2112 m. To je hercegovaĉki endem, a Vranica predstavlja sada
najseverniju taĉku njegovog areala.
Rebel (1904) i Sijarić (1979) su dali doprinos poznavanju faune dnevnih leptira Vranice.
UtvrĊeno je ukupno 46 vrsta, što predstavlja tek inicijalnu fazu. MeĊutim, fauna dnevnih
leptira je vaţan parametar vrednovanja prostora pri odluĉivaju o njegovoj zaštiti. Pored
kiĉmenjaka (obiĉno ptica) i vaskularne flore, danas su i dnevni leptiri kao predstavnici
beskiĉmenjaka elemenat bitan za procenu.
MeĊu znaĉajnim vrstama dnevnih leptira istiĉemo vrste Parnassius mnemosyne L.,
Eumedonia eumedon Esp., Clossiana titania Esp., Erebia medusa D. und S., i Coenonympha
rhodopensis occupata Rbl.
Na osnovu svih poznatih istorijskih podataka trenutaĉno popis faune ptica Vranice broji 70
vrsta. MeĊutim, ovaj broj nije realan s obzirom da izostaju pojedine vrste koje je moguće
oĉekivati. Istovremeno, neke od ranije zabiljeţenih vrsta (npr. Bjeloglavi sup-Gyps fulvus)
nisu zabiljeţene u posljednjih 30 godina. Stoga se moţe reĉi da podruĉje planine Vranice sa
ornitološkog aspekta još uvijek nije dovoljno istraţeno.
Prema Petrovu (1992) na Vranici susrećemo sledeće vrste sisara: Erinaceus concolor Martin,
1838; Talpa europaea Linnaeus, 1757; Sciurus vulgaris Linnaeus, 1758; Microtus arvalis
(Pallas, 1779); Apodemus flavicollis (Melchior, 1834); Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758)
i Apodemus agrarius (Pallas, 1771). I ovi podaci se mogu smatrati inicijalnim, tek će naredna
istraţivanja pokazati pravo stanje ovoga prostora.
Stanje ugroţenosti biodiverziteta
Prouĉavanja diverziteta podruĉja Prokoškog jezera datiraju iz prošlog veka. Više autora
prouĉavalo je kako ţivi svet jezera tako i njegovu okolinu, tako da za ovo podruĉje postoji
dobra bibliografska graĊa o biodiverzitetu, na osnovu koga je i stavljeno pod reţim zaštite.
Danas je ovo podruĉje, iako obuhvaćeno programima zaštite, pod izraţenim antropogenim
12
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
uticajem. Osnovni faktori ugroţavanja Prokoškog jezera i njegove okoline su divlja izgradnja
na obali samog jezera, njegovo poribljavanje i nelegalna seĉa šume. Detaljniji opis
antropogenih uticaja dat je u odgovarajućim poglavljima.
Prokoško jezero naseljava stenoendemiĉna podvrsta alpskog tritona Triturus alpestris reiseri
(Werner, 1902). Kao prirodna retkost je na listi zaštićenih vrsta još od 1954. godine, kada je
kao deo prirodne baštine zaštićeno i samo Prokoško jezero.
Danas je Prokoško jezero poribljeno kalifornijskom pastrmkom (Parasalmo gairdneri
Richardson, 1836). Postoji bojazan da će ova riba istrebiti zaštićenu vrstu tritona.
Potvrdu stabilne egzistencije bosanskohercegovaĉke endemiĉne populacije alpskog tritona u
Prokoškom jezeru i njegovoj okolini u svom radu iznose Lelo i sar. (2003.). Isti autori
negiraju spekulacije o ugroţenosti i nestanku prokoške populacije, tvrdeći da su neosnovane.
Denoel et al. (2005) na bazi svestrane analize efekta introdukcije riba u vodenim basenima sa
vrstama koje ispoljavaju pedomorfozu, poput tritona iz Prokoškog jezera (koje je izmeĊu
ostalih analizirano u radu), dokazuju da introdukcija riba po pravilu ima negativne posledice
po tritone.
Ekosistemski diverzitet i stanje ugroţenosti
Vegetacija i ekosistemi
Horvat i Pawlowski (1939), Dizdarević i saradnici (1979), Lakušić i saradnici (1979) i
Lakušić (1989) su studirali ekosisteme planine Vranice. Utvrdili su prisustvo deset tipova
ekosistema na vertikalnom profilu planine, idući od podnoţja ka vrhu: ekosistem poplavnih
šuma luţnjaka, vrba i joha, ekosistem mezofilnih hrastovo-grabovih šuma, ekosistem
montanih bukovih šuma, ekosistem mešovitih bukovo-jelovih šuma sa smrĉom, ekosistem
subalpinskih bukovih šuma, ekosistem subalpinskih smrĉevih šuma, ekosistem subalpinskih
šikara bora krivulja i zelene johe, ekosistem planinskih vriština, ekosistem planinskih rudina i
ekosistem sneţanika. U ovim ekosistemima autori su utvrdili preko 50 biljnih zajednica
(asocijacija), koje su svrstali u 16 vegetacijskih klasa.
Stanje ugroţenosti postojećih ekosistema
Na podruĉju planine Vranice, koju karakteriše bogata hidrološka mreţa, javljaju se ekosistemi
higrofilnih lišćarsko-listopadnih šuma. Zajednice sa crnom i sivom jovom prisutne su u
brdskom, i planinskom pojasu, dok se u subalpinskom pojasu ove planine sreću i zajednice
zelene jove. Ekosistem subalpinskih šibljaka sa zelenom johom (Alnus viridis)
predstavljaretkost na podruĉju Dinarida. Ove zajednice, iako retke i vredne, do sada od strane
nadleţnih institucija nisu stavljene pod reţim zaštite.
Sijarić (1979) meĊu prvima ukazuje na degradaciju i promenu šumskih zajednica bukovojelovih šuma (F a g i o n m o e s i a c a e Bleĉić et Lakušić 70) u niţim zonama Vranice usled
prekomerne seĉe.
Prirodni i slatkovodni ekosistemi u BiH, kao i njihova prateća vegetacija, ugroţeni su pre
svega zagaĊivanjem - u najvećem broju sluĉajeva u pitanju je promena diverziteta izazvana
razliĉitim stupnjevima saprobnosti i eutrofizacije. Namerna ili sluĉajna introdukcija vrsta riba
rasprostranjena je pojava u gotovo svim vodama BiH (Anonymous, 2003).
Visokoplaninske oblasti BiH smatraju se centrima biodiverziteta. Na podruĉju planine
Vranice ekosistemi planinskih vriština (R H O D O R E T O – V A C C I N I E T E A Lakušić
et al. 79) se razvijaju na nadmorskim visinama izmeĊu 1.600 i 2.100 m. Ovde dominiraju
grmići iz rodova borovnica (Vaccinium), vres (Calluna), crnjuša (Erica), i sleĉ
(Rhododendron). Pored grmića , ovde se razvija i veliki broj zeljastih biljaka. U današnjim
uslovima ovi ekosistemi ugroţeni su: degradacijom gornje šumske granice, krĉenjem i
paljenjem bora krivulja (Pinus mugo), ekstenzivnim stoĉarstvom, neplanskom izgradnjom
13
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
turistiĉkih i drugih naselja i objekata infrastrukture iznad gornje šumske granice (Anonymous,
2003).
Ekosistemi planinskih rudina (C A R I C E T A E C U R V U L A E Br.-Bl. 48, L Y N O – S
E S L E R I E T E A Br.-Bl. 48) zauzimaju najviše silikatne i karbonatne vrhove Vranice.
Biljne zajednice ovih ekosistema imaju duţi vegetacijski period od zajednica ekosistema oko
sneţanika, a obzirom na razvijenije tipove zemljišta koji se ovde javljaju, produkcija biomase
je mnogo veća nego u subnivalnom ekosistemu. U okviru ovih ekosistema razvija se veliki
broj endemiĉnih vrsta Dinarida i Balkanskog poluostrva. Visokokvalitetne trave i leguminoze,
kao i druge pašnjaĉke i livadske vrste ĉine ovaj ekosistem znaĉajnim sa aspekta stoĉarstva.
Zbog toga se ovaj ekosistem danas nalazi pod vrlo izraţenim uticajem ĉoveka, odnosno
ugroţen je ekstenzivnim pašarenjem.
Staništa spomenika prirode Prokoško jezero
Zakonom o proglašenju Prokoškog jezera spomenikom prirode (Sl. novine SBK 12/05) pod
zaštitu su delimiĉno stavljeni sledeći tipovi staništa:
Tipovi staništa delimiĉno stavljeni pod zaštitu u podruĉju Spomenika prirode Prokoško jezero
Barudanović, Redţić, 2006
Nasuprot tome, sva šumska staništa (i ostali tipovi staništa od brdskog do subalpinskog
vegetacijskog pojasa) iako obuhvataju ĉak i tipove sa prioritetom, do danas nisu obuhvaćeni
nikakvim konzervacijskim programom.
Tipovi staništa koji nisu stavljeni pod zaštitu u podruĉju Spomenika prirode Prokoško jezero
14
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Barudanović, Redţić, 2006.
Iz gornje tabele proizilazi da se, pored zajednica sa crnom i sivom jovom, na dijelu koji nije
zaštićen nalaze još dva tipa staništa koji imaju prioritet u konzervacijskim programima prema
meĊunarodnoj i nacionalnoj legislativi (Nardus livade i Tilio-Acerion šume).
Vrste sa Crvene Liste
Vaskularne biljke
Anemone sylvestris L., Arnica montana L., Calluna vulgaris (L.) Hull, Campanula
scheuchzeri Vill., Erigeron uniflorus L., Euphorbia carniolica Jacq., Gentiana dinarica G.
Beck, Nigritella nigra (L.) Reichenb., Phyteuma confusum A. Kerner, Phyteuma
pseudorbiculare Pant., Pinus mugo Turra, Platanthera bifolia (L.) L.C.M. Richard, Pulsatilla
alpine subsp. apiifolia (Scop.) Nym., Saxifraga aizoides L., Scabiosa silenifolia Waldst. &
Kit., Selaginella selaginoides (L.) Beauv. Ex Schrank & C.F.P. Mart., Silene pusilla Waldst.
& Kit. sbsp. candavica (H. Neuayer), Verbascum durmitoreum Rohl., Veronica alpine L.,
Viola elegantula Schott i Viola orphanidis Boiss.
Dnevni leptiri (Red Data Book of European Butterflies i Habitats Directive
92/43/EEC)
Clossiana titania Esp., Erebia medusa Denis und Schifermuller, Parnassius mnemosyne (L.),
Thymelicus action Rott.,
Vodozemci
Triturus alpestris reiseri, Werner (1902.)
15
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.2.NAMJENA PROSTORA
Namjena prostora - bilans površina
Namjena
Poljoprivredno zemljište
Šume i šumska zemljišta
Neplodno
Općina Fojnica
ha
6.603,01
22.645,78
878,52
30.127,31
%
21,92
75,16
2,92
100,00
Na osnovu prikupljenih podataka relevantnih institucija ( Federalni zavod za statistiku, Federalni
zavod za agropedologiju, ŠGD „Šume Središnje Bosne/ Srednjobosanske šume“ d.o.o.. Donji
Vakuf, BH Šume i dr.), izvršenog uvida u raspoloţivu kartografsku dokumentaciju, te analize i
obrade orto foto snimaka (stanje, sredina 2008. godine) saĉinjen je bilans postojećeg stanja
površina, po namjeni, kako je dato u prethodnoj tabeli. Obrada je izvršena korištenjem GIS alata.
Iz tabele je vidljivo da se na podruĉju općine najveće površine nalaze pod šumama i šumskim
zemljištima, ĉak 75,16% od ukupne površine općine. Znaĉajno je napomenuti, da je veliki dio
ovih površina pod razliĉitim reţimima zaštite (zaštićeni krajolik, spomenik prirode, sjemenske
sastojine, zaštitne šume i sl.). Na drugom mjestu po zastupljenosti su poljoprivredna zemljišta sa
21,92 %, a na posljednjem “neplodne”, odnosno, površine van sfere biljne proizvodnje sa 2,92%
od ukupne površine. Detaljnija strukturiranost “neplodnih” površina data je u narednoj tabeli.
Neplodno (van sfere biljne proizvodnje)
Namjena
ha
%
IzgraĊeno
424,7
48,3
Urbano podruĉje grada Fojnice
374,2
42,6
Saobraćajnice
36,3
4,1
Groblja-mezarja
9,93
1,1
Vodne površine
21,2
2,4
Eksploatacione površine
11,2
1,3
Deponije
0,96
0,1
UKUPNO NEPLODNO
878,5
100
IzgraĊeno
IzgraĊene (pod objektima) površine i okućnice prema orto-foto snimcima (stanje 2008.
godine).
Saobraćajnice
Površina mreţe magistralnih i regionalnih cesta navedenih na grafiĉkim prilozima (Ceste na
grafiĉkim prilozima nisu date kao poligoni nego kao linije, a njihova površina je dobijena kao
umnoţak duţina sa prosjeĉnom širinom za odreĊenu kategoriju ceste).
Vodne površine
Površina vodnog ogledala vodotoka i jezera (Fojniĉka rijeka, Ţeljeznica i Prokoško jezero)
Eksploatacione površine
Aktivne, neaktivne ili povremeno aktivne eksploatacione površine mineralnih sirovina, prema
orto-foto snimcima (stanje 2008. g.)
Deponije
Komunalna deponija, prema orto-foto snimcima (stanje 2008. godine)
16
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.3.PRIRODNI RESURSI
1.3.1. Poljoprivredno zemljište
Od ukupne površine općine (32.142 ha), prema podacima Zavoda za statistiku Federacije BiH
za 2005. godinu na poljoprivredno zemljište otpada 6.586 ha ili 20,49% .
Zemljišne površine po naĉinu korištenja u ha
Općina
Fojnica
Ukupno
Oranice
voćnjaci
2.158
149
Poljoprivredno zemljište
Livade Obradivo Pašnjaci
32.142
1.942
4.249
2.337
Polj.
zem.
Ukupno
6.586
Šumsko
zemljište
Neplodno
24.931
625
Izvor: Zavoda za statistiku F BiH za 2005. godinu
Odnos izmeĊu raspoloţivog i potrebnog zemljišta iskazuje se bilansom .
Bilans poljoprivrednog zemljišta na bazi 12.365 stanovnika u ha/st
Površina općine
Poljoprivredno zemljište
Obradivo
Obradivo bez livada
32.142
6.586
4.249
2.307
0,53
0,34
0,19
Broj stanovnika prema podacima FZS za 2005. g.
Prema vaţećim kriterijima minimalne potrebe zemljišta za ishranu i smještaj po osobi iznose:
- 0,4o ha/st poljoprivrednog zemljišta
- 0,17 ha/st obradivog zemljišta
Iz tabele je vidljivo da je ukupno poljoprivredno i obradivo zemljište po stanovniku iznad
usvojenih standard. MeĊutim treba imati na umu da od obradivih površina samo 770,94 ha
pripada kvalitetnim kategorijama zemljišta (Podaci Federalnog zavoda za agropedologiju) kao
i to da su ove površine najpodloţnije urbanizaciji. Ako uvaţimo naprijed navedeno, onda
dobivamo znatno drugaĉiju predodţbu bilansa, tj. obradivog zemljišta je znatno manje nego
što je propisano minimalnim potrebama zemljišta za ishranu.
Kategorije zemljišta poljoprivrednih površina
Prema uraĊenoj karti bonitetnih kategorija na podruĉju općine nisu zastupljene I, II i III
kategorija. Poljoprivredne površine su uglavnom zastupljene IV, V, VI i VII kategorijom.
Zemljišta prikladna za kultiviranje
IV kategorija poljoprivrednih površina
Ova kategorija je zastupljena IVa i IVb podkategorijom.
IVa podkategorija zahvata površinu od 248,22 ha ili 0,8 % ukupnog poljoprivrednog zemljišta
općine. Zastupljena je u istoĉnom dijelu općine oko Fojniĉke rijeke kod naselja Polje Ploĉari,
Jehovina i Majdan, na dubokom Aluvijalnom beskarbonatnom glejnom tlu. Ova podkategorija
zahtijeva hidromeliorativne mjere odvodnje da bi se prevela u bolju kategoriju.
IVb podkategorija zahvata površinu od 522,72 ha ili 1,7 % ukupnog poljoprivrednog zemljišta
općine. Nalazi se uglavnom na blaţim nagibima (do 120) i manjim nadmorskim visinama. Tla
17
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
koja su zastupljena u ovoj kategoriji su uglavnom srednje duboka mada ima i dubokih tala
nastalih na pješĉarima sa primjesama kreĉnjaĉke komponente. Koriste se kao oranice za
proizvodnju jarih ţitarica, povrća (kupus, krompir), vještaĉkih livada, a na juţnim i
jugozapadnim ekspozicijama koriste se i kao voćnjaci. Najviše je zastupljena u jugoistoĉnom
dijelu općine u podruĉju oko grada Fojnice, Otigošća, Gojevića, te Oglavka i Polje Šćitovo uz
Fojniĉku rijeku. Ova podkategorija je dosta napadnuta individualnom izgradnjom, pa bi je
trebalo, kao najbolju kategoriju poljoprivrednog zemljišta općine, saĉuvati.
Zemljišta ograniĉena u upotrebi – uglavnom neprikladna za kultiviranje
V kategorija poljoprivrednih površina
Ova kategorija zahvata površine sa nešto većim nagibima (koji ne prelaze 200); srednje su
duboka (do 40 cm) i nalaze se na nešto većoj nadmorskoj visini od IV kategorije. Zahvataju
površinu od 1.504,40 ha ili 5,0 % ukupnog poljoprivrednog zemljišta općine. Na pojedinim
lokalitetima se javlja i površinska stjenovitost koja ne prelazi 50 %. Zbog svojih nedostataka,
zemljišta ove kategorije se manje koriste kao oranice, a većim dijelom kao prirodne livade.
Manje se koriste i za ekstenzivni uzgoj voćarskih kultura. Najviše je ova kategorija
zastupljena u podruĉju oko Bakovića (Bakovićka Citonja); zatim podruĉja oko Bistrice i
Gojevića, te Tješilo, Selakovići i Banja kod Fojnice. Zastupljena je i u zapadnom dijelu
općine oko Prokoškog jezera i Panje.
Zbog slabije mogućnosti mašinske obrade i dosta velikog rizika od erozije tala ovu kategoriju
je potrebno uglavnom koristiti kao prirodne i eventualno vještaĉke livade. Na juţnim
ekspozicijama i niţim nadmorskim visinama moguće je koristiti i za voćnjake. U svakom
sluĉaju ograniĉavajući faktori šireg korištenja u poljoprivredi ove kategorije su dubina
soluma, stepen inklinacije i podloţnost djelovanju erozionih procesa. Tipološki zemljišta ove
kategorije pripadaju Rendzinama i srednje dubokim tlima na kreĉnjaku i filitima.
VI kategorija poljoprivrednih površina
Ova kategorija zahvata 3.075,80 ha ili 10,3 % ukupnog poljoprivrednog zemljišta općine. Ima
izrazite nedostatke koji je ĉine neprikladnom za korištenje u intenzivnoj poljoprivredi, a to su:
nagib terena (do 300), mala dubina soluma (do 25 cm), kamenitost i stjenovitost (do 60%) i
izraţena podloţnost erozionim procesima. Iz navedenih razloga se uglavnom koriste kao
prirodne livade i pašnjaci. Moţe se reći da je ova kategorija daleko prikladnija za uzgoj
šumskih nego za uzgoj poljoprivrednih kultura. Površine ove kategorije locirane su uglavnom
u juţnom dijelu općine oko mjesta Dusina, Suhodo, na jugoistoĉnom dijelu općine (Boţići
kod Bakovića), te u centralnom dijelu (Bašići, Gudići, Obojak i Alibegovo brdo kod grada
Fojnice). Tipološki zemljišta ove kategorije pripadaju Rendzinama, Rankerima i plitkim
smeĊim tlima na kreĉnjaku i filitima.
VII kategorija poljoprivrednih površina
Ova kategorija zahvata 1.376,34 ha ili 4,6 % ukupnog poljoprivrednog zemljišta općine. Ima
vrlo izrazite nedostatke sa aspekta upotrebe u poljoprivredi kao što su: nagib (30 – 450), vrlo
malu dubinu tla (do 15 cm), kamenitost i stjenovitost (do 80%) i vrlo izraţenu eroziju vodom i
vjetrom, te slab kapacitet za vodu i dr. Uglavnom se koriste kao slabiji pašnjaci. Zemljišta ove
kategorije bi trebalo pošumiti radi njegove zaštite i spreĉavanja djelovanja erozije. Nalaze se
uglavnom u jugozapadnom i zapadnom dijelu općine (Konjuh, Smiljeva kosa, Debelo brdo,
Krstac, Smiljevaĉka kosa), Mujakovići i Paljike, te na sjeveru općine kod mjesta Botun,
Vukelići i Dragaĉići. Tipološki ova kategorija pripada vrlo plitkim smeĊim tlima na filitima,
riolitima i kreĉnjacima, te Rankerima i Kalkomelanosolima.
18
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Neplodno zemljište
VIII kategorija površina
U ovu kategoriju je izdvojeno 219,43 ha ili 0,7 % od ukupnog zemljišta općine ali zajedno sa
vodenim površinama (Prokoško jezero ĉini ukupno 223,87 ha). Površine ove kategorije su u
takvom stanju da se ne mogu koristiti za bioprodukciju, ali bi se mogle koristiti za izgradnju
objekata infrastrukture i dr. To su podruĉja gdje matiĉna stijena izbija na površinu. Zauzimaju
centralni dio općine u podruĉju Dugog brda (M. Ploĉa) kod Bistrice, Oferska kosa, Crvene
stijene na sjeveru općine i podruĉje oko Ljuteškog potoka na istoĉnom dijelu Općine kao i
Prokoško jezero. Tipološki su ovo vrlo plitka tla Rankeri na riolitima, filitima, škriljcima i
pijescima kao i plitki Kalkomelanosoli na jedrim kreĉnjacima.
IzgraĊeno zemljište
U izgraĊeno zemljište svrstavaju se urbani prostori (stambeni i industrijski objekti)
saobraćajnice i druge površine iskljuĉene iz bioprodukcije.
Zahvata površinu od 385,04 ha ili 1,3 %. Izgradnjom su najviše zahvaćene najkvalitetnije
kategorije zemljišta na općini (IVb i V kategorija), znatno manje VI kategorija.
Zone proizvodne sposobnosti i naĉin korištenja zemljišta na podruĉju općine Fojnica
Ako se pod zoniranjem podrazumijeva grupisanje bonitetnih kategorija zemljišta u
jedinstvene cjeline koje se meĊusobno razlikuju prema proizvodnoj sposobnosti zemljišta,
uslovima proizvodnje i naĉinu korištenja, onda se, na osnovu izvršenih opservacija, podruĉje
općine moţe podijeliti na 5 zona:
Agrozona I
Sa aspekta zemljišnih potencijala ovo je najvrijednije podruĉje općine. Zahvata površinu od
770,95 ha ili 2,6 % ukupne površine općine. Predstavljena je IVa i IVb bonitetnom
podkategorijom. Ovo je podruĉje u kojem je moguća intenzivna poljoprivredna proizvodnja
sa mogućnostima ureĊenja i doureĊenja zemljišta ukljuĉujući agro i hidromelioracione mjere
(odvodnja – navodnjavanje) u cilju uvećanja prinosa u odnosu na sadašnje stanje.
Agrozona II
Zahvata površinu od 4.455,8 ha ili 14,9 % ukupne površine općine. U ovu zonu grupisana su
zemljišta osrednjih potencijala koje posjeduju ograniĉenja i uglavnom su manje prikladna za
kultiviranje, tako da se mogu koristiti manje kao oraniĉna tla, a preteţno se koriste kao livade
i pašnjaci. U okviru ove zone svrstana su zemljišta V i VI bonitetne kategorije. Ovo je zona
poluintenzivne poljoprivrede odnosno zona stoĉarstva, suhog ratarenja i voćarstva. Tla ove
zone su općenito pod uticajem erozionih procesa. Nerijetko se mogu javljati i klizišta
(naroĉito na glincima). Glavni ograniĉavajući faktori njihovog intenzivnog korištenja u
ratarskoj proizvodnji su mala dubina soluma, jak nagib terena pa prema tome i oteţano
korištenje mehanizacije.
19
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Agrozona III
Zahvata površinu od 1.376,34 ha ili 4,6 % ukupne površine općine. U ovu zonu su grupisana
zemljišta slabih zemljišnih potencijala a to su zemljišta VII bonitetne kategorije. Ova zona
ima izrazita ograniĉenja za korištenje u poljoprivredi. To su u prvom redu zemljišta
planinskih podruĉja, velike inkliniranosti terena, male dubine soluma, viših nadmorskih visina
i u skladu s tim nepovoljnih klimatskih prilika.
Zemljišta ove zone uglavnom su pod pašnjacima i livadama iz ĉega proizilazi da se ova zona
koristi uglavnom u okviru ekstenzivne stoĉarske proizvodnje.
Zona šuma
U ovu zonu spadaju svi zemljišni prostori (dakle sve kategorije šumskih površina) koje se
nalaze pod šumskom vegetacijom. Površine ove zone zauzimaju prostor od 22.645,78 ha ili
75,16 % ukupne površine općine. Ovu zonu katakterišu heterogeni zemljišni pokrivaĉ.
Planinski dio ove zone ima razvijeniju orografiju i intenzivnije erozione procese, a time i plića
tla i izraţajniju stjenovitost i kamenitost terena što su ujedno i najizraţeniji ograniĉavajući
faktori produktivne sposobnosti ove zone. Produkcija ove zone se zasniva uglavnom na
mješovitim šumama smrĉe, bukve i jele a na toplijim ekspozicijama i hrasta kitnjaka. Ovo je
ujedno i najveća zona na podruĉju općine na kojoj se uglavnom zasniva privredni razvoj
općine.
V zona – urbani prostori i površine iskljuĉene iz sfere biljne proizvodnje
U okviru ove zone obuhvaćeni su svi urbani prostori i površine koje se nalaze u okviru
industrijskih zona, saobraćajnica, kamenoloma i ostale neproduktivne (bez bioprodukcije)
zemljišne površine koje su trajno iskljuĉene iz poljoprivredne i šumske proizvodnje. Ova zona
zahvata površinu od 878,5 ha ili 2,9 % ukupne površine općine.
Zastupljenost pojedinih kategorija bonitetne vrijednosti zemljišta i zoniranje podruĉja općine
Fojnica, te stepen zastupljenosti pojedinih zona dat je u tabeli.
20
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.3.2. Šume i šumsko zemljište
Šume i šumska zemljišta na podruĉju općine Fojnica zauzimaju 22.645,78 ha ili 75,16 %
ukupne površine općine, od toga na drţavne otpada 20.788,7 ha ili 91,8%, a u privatnom
vlasništvu je 1857,08 ha ili 8,2%.
Drţavne šume
Drţavnim šumama gospodari Šumsko gospodarsko društvo „Šume
Bosne/Srednjobosanske šume“ d.o.o. Donji Vakuf , a pripadaju ŠGP „Fojniĉko“.
Središnje
Stanje površina po kategorijama šuma
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
Kategorija
Visoke šume sa prirodnom obnovom
Degradirane visoke šume
Šumski zasadi-kulture
Izdanaĉke šume
Goleti ispod gornje granice privredne šume
Neproduktivne površine u šumarskom pogledu
Sporne površine - Uzurpacije
Ukupno
ha
14.098,0
474,0
1.911,4
1.733,7
177,2
2.229,1
165,3
20.788,7
%
67,8
2,3
9,2
8,3
0,9
10,7
0,8
100,0
Izvor: BH Šume
Stanje drvne zalihe po kategorijama šuma (m³)
Kategorija
Ĉetinari
na cijeloj
površini
56,10
790883,6
2,00
948,5
71,68
104590,5
0,21
358,0
26,44
2015,0
po 1 ha
1000
2000
3000
4000
6000
Lišćari
po 1 ha
184,19
177,35
13,63
109,74
191,24
Ukupno
na cijeloj
površini
240,29
3387576,6
179,35
85013,2
85,31
124479,9
109,95
187533,5
217,68
16587,6
na cijeloj
površini
2596693,0
84064,7
19889,4
187175,5
14572,5
po 1 ha
na cijeloj
površini
41437,0
1299,3
648,4
3743,5
201,3
po 1 ha
Izvor: BH Šume
Godišnji zapreminski prirast po kategorijama šuma (m³)
Kategorija
Ĉetinari
na cijeloj
površini
1,52
21437,5
0,02
8,1
3,99
5815,7
010
7,2
0,90
68,6
po 1 ha
1000
2000
3000
4000
6000
Lišćari
po 1 ha
2,94
2,74
0,44
2,19
2,64
Ukupno
na cijeloj
površini
4,46
62874,5
2,76
1307,4
4,43
6464,2
2,20
3750,7
3,54
269,9
Izvor: BH Šume
Plan sjeĉe (etat) po kategorijama šuma (m³)
Kategorija
Ĉetinari
Lišćari
Ukupno
m³/ha
Visoke šume sa prirodnom obnovom
Degradirane visoke šume
Šumski zasadi
Izdanaĉke šume
Ukupno
432.450
11.340
4.310
33.000
481.100
569.050
11.340
20.070
33.000
633.460
40,37
23,94
13,54
19,43
35,69
136.600
15.760
152.360
Izvor: BH Šume
21
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Plan šumskouzgojnih radova
Gazdinska klasa
1105
1106
1108
1113
1114
1204
1210
1211
1221
1240
1401
1000
2101
2401
2000
3110
3111
3210
3211
3410
3411
3000
4111
4132
4204
4205
4000
Općina
Fojnica
Površina
gazdinske
klase (ha)
4037,9
280,4
463,6
202,9
960,0
525,3
4384,3
1526,0
162,9
215,9
1338,9
14098,0
431,9
41,8
473,7
242,6
184,4
878,5
131,5
361,3
136,3
1934,6
899,1
173,6
44,6
587,8
1705,1
Površina
skupina
(ha)
32,40
25,00
262,00
122,00
14,00
111,80
567,20
36,00
3,60
39,60
29,00
7,40
98,00
134,40
Prirodna
obnova
(ha)
27,54
21,25
222,70
103,70
11,90
55,90
442,99
7,20
0,72
7,92
-
Pošumlja
vanje
4,86
3,75
39,30
18,30
2,10
55,90
124,21
28,80
2,88
31,68
29,00
7,40
98,00
134,40
18211,4
741,20
450,91
290,29
Šumskouzgojni radovi ( ha)
Popunjava
Njega
nje
Ukupno
zasada
0,49
5,35
4,86
0,38
4,13
3,75
3,93
43,23
39,30
1,83
20,13
18,30
0,21
2,31
2,10
5,59
61,49
55,90
12,43
136,64
124,21
2,88
31,68
28,80
0,29
3,17
2,88
3,17
34,85
31,68
184,40
131,50
136,30
452,20
2,90
31,90
29,00
0,74
8,14
7,40
9,80
107,80
98,00
13,44
147,84
134,40
29,04
319,33
742,49
Priprema
zemljišta
27,54
21,25
222,70
103,70
11,90
55,90
442,99
7,20
0,72
7,92
450,91
Izvor: BH Šume
Stepen otvorenosti
Stepen otvorenosti šuma i šumskih zemljišta (drţavnih i privatnih) na podruĉju općine Fojnica
utvrĊen je na osnovu ukupne duţine javnih i šumskih puteva koji prolaze kroz šume i šumska
zemljišta ili ih tangiraju. U obraĉun su ušle one duţine saobraćajnica koje nisu udaljene više
od 500 metara od nespornog šumskog zemljišta. Ukupna duţina navedenih saobraćajnica na
podruĉju općine iznosi 418,7 km , a stepen otvorenosti iznosi 18,48 km/1000 ha.
Posebna ograniĉenja u gospodarenju šumama
U okviru ŠGP "Fojniĉko", a prema Prostornom planu Kantona Središnja
Bosna/Sednjobosanskog kantona 2005.-2025.god. ima više dijelova pojedinih gospodarskih
jedinica koji su predloţeni za zaštitu: spomenik prirode Vranica, Prokoško jezero, zaštićeni
krajolik Pogorelica-Bitovinja, zaštićeni krajolik Fojniĉka rijeka i dr..
Obzirom da za pojedine vodozaštitne-vodoopskrbne dijelove podruĉja postoje riješenja o
proglašenju (Prostorni plan KSB/SBK 2005.-2025.) kao što su:vrelo "Toĉila" – GJ "ProkosFojnica",vrelo "Poţarna" – GJ "Prokos-Fojnica",vrelo "Bjeţanija" – GJ "Prokos-Fojnica", u
okviru planova (ŠGO) zaštite je detaljno obraĊen naĉin i dinamika korišćenja šuma u ovim
objektima, a prema propisima Zakona o šumama i Pravilnika o elementima za izradu
šumskogospodarskih osnova.
22
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Šume u privatnom vlasništvu
Stanje površina šuma i šumskih zemljišta po kategorijama korištenja
Površina (ha)
1110,33
138,65
27,81
5,89
553,73
13,30
1,07
6,30
7,37
1857,08
Kategorija
Visoke šume
Degradirane visoke šume
Šumski zasadi sa procjenjenom drvnom masom
Šumski zasadi bez procjenjene drvne mase
Izdanaĉke šume
Goleti
Iskrĉeno – graĊevinsko zemljište
Iskrĉeno – obradivo zemljište
Neproduktivne površine u šumarskom pogledu
UKUPNO
%
59,78
7,46
1,49
0,32
29,82
0,72
0,06
0,34
0,39
100,00
Izvor: BH Šume
Stanje drvnih zaliha po kategorijama šuma na cijeloj površini u m³
Ĉetinari
17.155
5.308
985
23.448
Kategorija
Visoke šume
Degradirane visoke šume
Šumski zasadi sa procjenjenom drvnom masom
Izdanaĉke šume
UKUPNO
Lišćari
256.591
25.368
309
93..640
375.908
Ukupno
273.746
25.368
5.617
94.625
399.356
Izvor: BH Šume
Ukupna površina šuma i šumskog zemljišta na podruĉju općine je 1857,08 ha.
Ukupan broj katastarskih ĉestica (parcela) na podruĉju općine je 4118, što proizilazi da
prosjeĉna površina jedne katastarske ĉestice iznosi 0,45 ha.
Ukupna drvna zaliha za sastojine sa procjenjenom drvnom masom na podruĉju općine
Fojnica, na cijeloj površini za sve vrste drveća iznosi 399356 m3 ili prosjeĉno po 1 ha 218,17
m3 (ĉetinari: 23448 m3 ili 12,81 m3/ha, lišćari (375908 m3 ili 205,36 m3/ha).Drvna zaliha u
visokim šumama sa prirodnom obnovom, na cijeloj površini iznosi 273746 m3 ili prosjeĉno
246,55 m3/ha. Najzastupljenija je bukva sa 49,4%, odnosno 121,64 m3/ha od ukupne drvne
zalihe na cijeloj površini, a zatim hrast kitnjak sa 33,1%, odnosno 81,59 m3/ha od ukupne
drvne zalihe.Prosjeĉna drvna zaliha u izdanaĉkim šumama je 170,88 m3/ha, a najvećim
dijelom su zastupljene izdanaĉke šume bukve i izdanaĉke šume ostalih lišćara.
Stanje zapreminskog prirasta i plana obima sjeĉa za period od 10 godina
Kategorija šuma
Vr.
drveć
Ĉ
Sve šume sa procjenjenom
drvnom masom
L
Σ
Obim sjeĉa (m3)10.godina
Zap. prirast u m3
m3/ha
Na cijeloj površini
m3/ha
Na cijeloj površini
0,53
968
2,36
4.320
5,62
10.291
41,37
75.720
6,15
11.259
43,73
80.040
Izvor: BH Šume
23
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Plan šumskouzgojnih radova za period od 10 godina
Šumsko uzgojni radovi za 10.god u ha
Kategorija šuma
Sve šume sa procjenjenom drvnom
masom i neobraslo šumsko zem.
Izvor: BH Šume
Pošumljavanje
Popunjavanje
Ukupno
Njega šumskih
zasada
42,71
4,27
46,98
48,60
PredviĊeni obim šumskouzgojnih radova, odnosno pošumljavanje ovom ŠGO za naredni
ureĊajni period za podruĉje općine Fojnica će se obaviti na površini od 42,71 ha ili prosjeĉno
godišnje 4,27 ha.
Šumska zemljišta
Šumska zemljišta zauzimaju 22.645,78 ha ili 75,16 % od ukupne površine općine Fojnica,
prema podacima iz Komentara karte upotrebne vrijednosti zemljišta na podruĉju
Srednjobosanskog kantona (Zavod za agropedologiju iz Sarajeva).
Kategorije zemljišta šumskih površina
Prema uraĊenoj karti bonitetnih kategorija šumskih površina na podruĉju općine Fojnica je
zastupljeno ĉetiri kategorije i to IV, V, VI i VII.
IV kategorija šumskih površina
Ova kategorija je zastupljena simboliĉno u površini od 8,67 ha ili 0,04 % od ukupnih šumskih
površina zemljišta, i to IVn kategorijom. Iako ova kategorija zemljišta spada u grupu
obradivih zemljišta, dakle, mogla bi se koristiti i u poljoprivrednoj npr. ratarskoj proizvodnji,
površina je pod šumama. Ove površine spadaju u najbolje šumsko zemljište i pogodna su za
visoku šumsku proizvodnju sa malim ograniĉenjima. Zastupljena je na verfenskim
sedimentima, a predstavljena je Srednje dubokim i dubokim Distriĉnim kambisolom.
Ograniĉenja za šumsku proizvodnju su mala, a oĉituju se u nagibu terena i dreniranosti
soluma ili u njihovom uzajamnom djelovanju. Šumska produkcija se zasniva na sastojinama
hrasta kitnjaka na toplijim ekspozicijama i mješovitim šumama bukve, smrĉe i jele na
hladnijim ekspozicijama.
V kategorija šumskih površina
Ova kategorija zastupljena je na površini od 2.909,20 ha ili 12,84 % od ukupnih šumskih
površina općine i to: Vn 1.787,11 ha; Ve 13,43 ha; Vne 1.092,69 ha i Vnes 15,97 ha. Podruĉje
ove kategorije karakterišu zemljišta na škriljcima, riolitima, pješĉarima i filitima i to srednje
duboki Distriĉni kambisoli, a ima i Luvisola (u manjem obimu) nastalih na pješĉarima.
Uglavnom ovo su srednje duboka i plitka zemljišta, a ograniĉavajući faktor koji je ovo tlo
svrstao u ovu kategoriju je nagib, dubina soluma i stjenovitost i kamenitost terena i
potencijalna erozija.
Šumska produkcija u ovoj kategoriji se zasniva na mješovitim šumama hrasta (juţnije
ekspozicije), zatim bukve, jele i smrĉe, a ima i ĉistih smrĉevih šuma. Prilikom eksploatacije
drveta sa podruĉja ove kategorije treba imati na umu potencijalnu opasnost od erozije.
Površine ove kategorije zastupljene su u podruĉju Citonje na istoku općine, zatim Dugo brdo i
Rijetna kosa na jugu Općine, te sjeverni i sjeveroistoĉni dio oko mjesta Rajetići (Magacin,
Brevik), Bećino brdo, Makva kod Vukeljića.
24
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
VI kategorija šumskih površina
Ova kategorija je zastupljena na površini od 9.968,07 ha ili 44,02 % od ukupnih površina i to:
VIne 2.570,60 ha; VInes 385,79 ha; VInk 1.124,51 ha; VIns 251,50 ha i VIn 5.635,66 ha. Kao
i kod predhodne kategorije i ovu kategoriju karakterišu zemljišta na riolitima, škriljcima,
pješĉarima i filitima i to Rankeri i Distriĉni kambisoli plitki.
Ovo su zemljišta koja imaju ograniĉavajuće faktore, kao što su kamenitost i stjenovitost,
dubina soluma i veći nagib terena. Potrebno je napomenuti da je na podruĉju ove kategorije
pojaĉana opasnost od erozije i klizanja terena, naroĉito na glinovitim supstratima. Od
bioprodukcije, na ovim površinama, preovladava bukva, jela i smrĉa sa smanjenom
produktivnošću a mjestimiĉno su zastupljeni i hrastove, te ĉiste ĉetinarske šume.
Ova kategorija je zastupljena u sjevernom dijelu općine oko naselja Dragaĉići, Ţivĉići,
Rizvići, zatim u centralnom dijelu oko Tješila (Varkine krĉevine, Toĉila), i jugu općine
(Marin do, Kameniti brijeg), na sjeveru (Lipove strane i podruĉje oko Otigošća).
VII kategorija šumskih površina
Ova kategorija zahvata površinu od 9.759,83 ha ili 43,10 % od ukupnih površina i to: VIIns
388,84; VIInk 1.329,67 ha; VIIne 1.476,90 ha; VIInek 325,00 ha; VIIn 6.175,79 ha i VIInes
63,63 ha. Zastupljena je plitkim i vrlo plitkim tlima na jedrim kreĉnjacima (uglavnom
Kalkomelanosoli i plitki Kalkokambisoli). Zatim Rankeri i plitkim SmeĊim tlima na riolitima,
filitima, škriljcima i pješĉarima. Ograniĉavajući faktori, koji su ova zemljišta svrstali u VII
kategoriju su velika plitkoća soluma, izrazita stjenovitost i kamenitost terena, te veliki nagib
terena. Bioprodukcija na ovoj kategoriji je ograniĉena (uglavnom degradirane šume). Ako se
ukaţe potreba za korištenjem kreĉnjaĉkog materijala moţe se preporuĉiti da se eksploatacija
vrši na površinama ove kategorije.
Ova kategorija zahvata velikim dijelom zapadni dio općine (Busovaĉke staje, Vratolom,
Strašni do, Široki do, Travniĉka vrata, podruĉje u blizini Prokoškog jezera, zatim na jugu
općine u podruĉju oko Neretvice (Dubokog potoka) i Osrednjaka, te u centralnom dijelu
općine u podruĉju oko Selakovića (Grdica, Tesaĉe, Ravne krĉevine).
1.3.3. Mineralne sirovine
Za podruĉje Srednjebosanskih škriljavih planina, kome pripada prostor općine Fojnica
karakteristiĉno je prisustvo brojnih pojava i leţišta raznovrsnih mineralnih sirovina. Na
podruĉju općine su registrovane slijedeće:
1.3.3.1. Nemetaliĉne mineralne sirovine
Ţiĉni kvarc
Orudnjenja su vezana za uglavnom, mlaĊepaleozojske parametamorfite, prvenstveno za
raznovrsne filitoidne stijene, metapješĉenjake i kvarcporfire. Moţe se izdvojiti osam podruĉja
koja obuhvaćaju šire prostore predmetnih lokaliteta
Podruĉje “Fojnice” zauzima površinu od oko 28 km2. Nalazi se na prosjeĉno oko 3 km zraĉne
linije jugoistoĉno od Fojnice. Registrirane su 4 pojave s ukupnim geološkim rezervama
ţiĉnog kvarca od oko 15.000 tona. Znaĉajnije su tri pojave od kojih je najveća Pijukovac s
oko 10.000 tona geoloških rezervi ţiĉnog kvarca.
Kvalitet sirovine je dobar. Prosjeĉan sadrţaj SiO2 iznosi 98,42 %. Stupanj istraţenosti je vrlo
nizak. Postoje realni izgledi za pronalaţenje novih leţišta i povećanje rezervi ove vrijedne
mineralne sirovine.
25
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Kristalni kvarc
Prema dosadašnjim spoznajama pripadaju genetskom tipu nalazišta vezanih za tijela
hidrotermalnog ţiĉnog kvarca.
Šire podruĉje Fojnice, lokaliteti: Vodovoje, Šĉitovo i Ploĉari
Stupanj istraţenosti je nizak i zapravo ne postoje sistematska istraţivanja.
Abrazivi
U paleozojskim stijenama koje se sastoje od raznovrsnih škriljavaca, pješĉenjaka, kvarcporfira, karbonatnih stijena i sl., na lokalitetu Grudica rasprostranjeni su i filitni škriljavci koji
se izmjenjuju s kvarc-sericitnim i glinenim škriljavcima. Neki od njih u sebi imaju raspršena
sitna zrna kvarca oštrih bridova koja daju abrazivna svojstva ovim stijenama. Mogu se
koristiti kao brusni kamen za oštrenje britvi, kosa, noţeva i sl.
Dolomiti
Mase dolomita razliĉite geneze i stratigrafskog poloţaja prisutne su na širem podruĉju Fojnice
(Ciganske laze). Uglavnom se upotrebljavaju kao graĊevinski tehniĉki kamen iako im je
primjena u suvremenim tehnologijama raznovrsna i ĉesta. Uglavnom se koriste u industriji
visokovatrostalnih materijala kao zamjena magnezitu, za proizvodnju metalnog magnezija, za
proizvodnju sinterdolomita, za proizvodnju dolomitnog vapna, u industriji stakla, punila za
boje i gumu, industriji keramike, u proizvodnji betona i ţbuka, itd.
Leţište je istraţivano bušenjem i raskopima. Kvalitet dolomita odgovara zahtjevima za
proizvodnju metalurškog sinterdolomita, za proizvodnju nearmiranih betona i ţbuka.
Leţište je samo djelomice istraţeno (oko 4 milijuna tona), a s obzirom na geološke odnose u
neposrednom okruţenju postoje realni izgledi za znaĉajnije rezerve dolomita.
Leţišta dolomita
Red.
broj
1.
2.
Leţište
Pogledala
Kaursko groblje
Lokalitet (Općina)
Pogledala-Prokos (Fojnica)
Gojevići (Fojnica)
Kategorije rezervi (m3)
VB +
Bilansne
Σ
Potencijalne
321758
321758
-
Barit
Leţišta su registrovana na podruĉju Pogorelice i Zec planine (Smiljeva kosa).
Deluvijalne baritne mase, lokalitet Smiljeva kosa, kod kojih se jasno moţe uoĉiti da se baritni
detritus kretao niz strme padine i da je ĉesto naplavljivan u vrtaĉe i razne krške šupljine.
Ovdje je zaobljenost baritnih komada veća, a uoĉljivo je sortiranje materijala po krupnoći i
ĉesto je kršje drugih stijena (škriljavci, pješĉenjaci i dr., kojih ima u daljoj okolici).
Debljina baritonosne ilovaĉe kreće se od 1 do preko 7 metara, a mjestimiĉno dostiţe i 10 m.
Sadrţaj barita u kubnom metru ovog materijala kreće se od 0,2 do 1 tone.Pri izradi separacije
raĊeno je ispitivanje uĉešća pojedinih baritnih frakcija u ovoj masi i ustanovljeno je slijedeće:
26
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Rezultati separacije iz sekundarnog leţišta Smiljeva kosa
Veliĉina komada
Postotno uĉešće
ispod 0,25 mm
cca 0,5 mm
cca 1 mm
cca 3 mm
cca 5 mm
cca 8 mm
cca 15 mm
cca 30 mm
cca 60 mm
iznad 60 mm
14 %
6%
12 %
3%
6,6 %
7%
7,5 %
12,5 %
18,5 %
13 %
GraĊevni kamen
Stupanj istraţenosti je nizak, ali obzirom na geološku graĊu sa sigurnošću se mogu oĉekivati
velike zalihe kod budućih istraţivaĉkih radova.
Leţište kreĉnjaka „Ripulja“
Keĉnjaci leţišta Ripulja sivi do rumenkasti, slojeviti do masivni. Debljine su oko 150m.
Mjestimiĉno su slojeviti sa debljinom slojeva 10-15 cm.
Geološke bilansne rezerve A+B+C1= 10.282.050 m³
Leţište kreĉnjaka „Grablje“
Leţišta kreĉnjaka
Red.
broj
1.
2.
Leţište
Ripulja
Kameni brijeg
(Pogorelica)
Lokalitet (Općina)
Djedov Do (Fojnica)
Kameni brijeg (Fojnica)
Kategorije rezervi (m3)
VB +
Bilansne
Σ
Potencijalne
2961230
2961230
-
-
-
27
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.3.3.2. Metaliĉne mineralne sirovine
Cink, olovo i srebro
Orudnjenja su vezana za eruptivne stijene, a posebno kvarc-porfire kojih ima u većim masama
u ovim podruĉjima.
Ekonomski najinteresantnije leţište cinka i srebra je rudište Ĉemernica kod Fojnice. Njegovo
šire podruĉje izgraĊuju epidotsko-kloritno-sericitno-kvarcni škriljavci, filiti, mramori, kvarcporfiri i hidrotermalno izmijenjeni škriljavci i eruptivi.
Austrougarska je uglavnom iskorištavala antimon, saski rudari srebronosni tetraedrit i
cinabarit. Dijelovi rudne mase sa sfaleritom uglavnom su ostali neiskorišteni.
Orudnjenje se javlja u obliku ţila. Leţište je istraţivano potkopima. U raznim dijelovima
rudišta sadrţaj metala se kretao ovako:
Cink, od 1 do preko 6%
Antimon, od 0,5 do preko 15%
Srebro, od tragova do preko 500 grama na tonu rude
Ţiva, od tragova do preko 1%
Procjene rudnih zaliha ovog polimetaliĉnog leţišta na temelju rudarskih istraţivaĉkih radova,
raĉunajući od nivoa Ĉemerniĉkog potoka, iznose:
Rudne zalihe u rudištu Ĉemernica
Rude kategorije
Tona rude
Tona cinka
Srebra kilograma
Tona antimona
B
35.600
1.800
1.900
440
C1
106.000
7.600
13.000
6.000
Na temelju parageneze moţe se zakljuĉivati da rudne ţile idu i znatno dublje od postojećih
istraţivaĉkih radova. Na temelju toga moţe se procjeniti da bi geološke rezerve mogle biti
izmeĊu 1,5-2 milijuna tona rude.
Istraţivana nalazišta olova, cinka i srebra u Srednjebosanskom rudogorju
Lokalitetipodruĉja
Vrtlašce (2) i Klisac(3)
izmeĊu Gromiljaka i
Fojnice
Luĉica (4), Putljevac (5),
Ĉemernica (1) kod Fojnice
Zahor (6), Selišće(7) oko 3
km sjeveroistoĉno od
Fojnice
Geološki odnosi, oblici i veliĉine rudnih tijela, srukture, teksture i parageneze
U gnajsolikim škriljavcima koje prate sericitizirani kvarcporfiri, sericitsko-kvarcni i kloritsko-kvarcni
škriljavci i filiti, nalaze se rudne ţile, debljine od 1 do nekoliko deciemtara, pa do 0,8 m. Sulfidi ţeljeza
su mineralima najzastupljeniji. Srebrnonosni galenit i sfalerit javljaju se u vidu traka. Kao primarni
minerali ustanovljeni su: rutil, magnetit, turmalin, cirkon, molibdenit, kasiterit, kvarc I, albit, muskovit,
siderit I, siderit II, pirit, pirhotin, arsenopirit, lelingit, halkopirit I i II, sfalerit, galenit, stanin, enargit,
tetraedrit, polibazit i bi-sulfosol (I. Jurković, 1958).
Kvarcne ţile sa mineralima: W, Zn, Fe,Sb, Au, As, Hg, Cu i Ba praćene su sa prekidima u jednoj zoni
dugoj preko 4 km. Generalno pruţanje ţila je SSZ-JJI, a pad prema SI, i to od 40 do 70 o. Debljina im
varira, od nekoliko centimetara do preko 1 m.
Rudne ţile nalaze se u sericitiziranim kvarc porfirima i škriljavcima koji su mjestimiĉno turmalinizirani i
rutilizirani u blizini rudnih tijela. Ţice se pruţaju SSZ-JJI i padaju prema ISI pod kutem od oko 60 o.
Debljina im se kreće od 10 do 40 cm. Primarni minerali su: pirit, kvarc, siderit, markazit, lelingit,
arsenopirit, sfalerit, bulanţerit i antimon (I. Jurković, 1956).
NaĊene su ţice, debele od 30 do 50 cm. Sastoje se od pirita, arsenopirita, markazita, lelingita, halkopirita,
valerita, siderita, sfalerita, bulanţerita, antimona i kvarca.
Zahor (6), Donje Selo
(Ormanov potok (8))
nekoliko stotina metara
iznad sela
28
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Filite probijaju ţice metmorfoziranog kvarcporfira koji je impregniran bakronosnim piritom. Rudna tijela
sadrţe 0,14 do 0,58% Cu i do 0,5% Zn i tragove Au i Ag.
Staro selo (9), dolina potoka
Jezernica, oko 8 km
zapadno od Fojnice
Kovaĉica (10), korito rijeke
Fojnice
Kvarcne ţice sa sideritom, halkopiritom, piritom i sfaleritom, debljine od 0,1 do 0,2 m sijeku paleozojske
škriljavce, oko rijeke Fojnice i imaju smjer pruţanja SSZ-JJI.
NaĊeno je više tanjih kvarcnih ţica pruţanja SSZ-JJI, koje padaju ka JZ. Rudna tijela su malih dimenzija.
Sadrţe pirhotin, arsenopirit, sfalerit, halkopirit, enargit, kvarc, antimon, muskovit.
Osoje (11), sjeverozapadne
padine kose Uketovac, 3 km
sjeverozapadno od Fojnice
Bakovići (12) kod Fojnice
U filitima i jako metamorfiziranim škriljavcima nalaze se piritno-kvarcno-sideritne ţile, ĉija se debljina
kreće od nekoliko centimetara, do preko 2 m, a duţina im je praćena na izvjesnim horizontima na duţini
preko 0,5 km. Pirit je u gornjim dijelovima jako limonitiziran. Srebra ima u ovim rudnim tijelima preko
50 grama na tonu, olova oko 0,02%, bizmuta cca. 0,004% i od 6 do preko 20 grama zlata na tonu rude. U
prosjeku je sadrţaj srebra prema zlatu bio 3,5:1. Procjene daju da je do sada povaĊeno na ovom rudištu
rudne mase koja je sadrţavala preko 7 000 kg srebra i preko 2 000 kg zlata. Još se moţe oĉekivati
nekoliko tisuća kiliograma srebra i perko 1 000 kg zlata. Mineralni sastav ţila je: pirit, kvarc, siderit,
tetraedrit, antimon, arsenopirit, barit, galenit, halkopiritr, ankerit, kalcit, kalcedon, hematit i samorodno
zlato (I. Jurković, 1956).
Trošnik (13), izmeĊu
Bakovića i Fojnice, ispod
Kozograda
Postoje vrlo stara radilišta na ovom lokalitetu. Ovdje se nalaze nepravilna metasomatska rudna tijela na
kontaktu izmijenjenih kvarcporfira i filita i mramornih dolomitnih vapnenaca. Rudna leća i gnijezda
sastoje se od limonita, pirita, kvarca, barita, siderita, halkopirita, tetraedrita, ankerita, samorodna zlata,
kalcita, apatita, albita, cirkona i raznih sekundarnih minerala. Spektroskopski su ustanovljeni: Cu, Zn, Sb,
As, Fe, Hg, Ah, Bi, Ca, Mg, Si, Al
(I. Jurković, 1958).
*Pregledna karta leţišta mineralnih sirovina
Bakar
Na planini Vranici, u centralnom dijelu srednjebosanskog paleozoika, nalaze se veće mase
kvarcporfira. Iste stijene nalazimo u okolini Dusine, Bakovića i Fojnice. Ovaj kiseli i
umjereno kiseli magmatizam praćen je, izmeĊu ostalog, i pojavama bakarne metalizacije u
više oblika. Poslije II svjetskog rata uĉinjeni su pokušaji reaktiviranja eksploatacije bakra na
pojedinim lokalitetima srednjobosanskog rudogorja. Rezultati su bili slabi. Nalazišta imaju
znaĉaj za znanost o rudnim leţištima, za mineraloge i metalogenetiĉare, a i za studiju
rudarstva u ovim podruĉjima Bosne.
29
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Ţiva
Paleozojska nalazišta minerala ţive najĉešće se nalaze oko velikih masa kvarcporfira i
porfirita. Na podruĉju općine Fojnica u njima moţemo izdvojiti slijedeće tipove:
-Baritnim ţilama, štokovima, gnijezdima i lećama u škriljavcima i dolomitima u kojima je
mjestimice došlo do koncentracije tetraedrita. Sadrţaj tetraedrita je nizaki o njemu ovisi
postotak ţive. To su siromašna leţišta i brojna su.
-Ulošci hematita u dolomitima a sadrţe i kvarc i cinabarit. To su raširena leţišta pogotovo u
podruĉju Zec planine i Dusine. Uz hematit dolazi kvarc s cinabaritom. Ţivina ruda dolazi u
rubnim dijelovima hematitnih orudnjenja. U podruĉju Smiljeve kose takva ruda sadrţavala je
od 2 do preko 15% Hg.
-Kvarcno-sfaleritno-cinabaritno-antimonitne ţile s tetraedritom, arsenopiritom, markazitom i
drugim mineralima. Poznati lokalitet je Ĉemernica kod Fojnice. Sadrţaj ţive kreće se oko 1%.
Na planini Pogorelici, na lokalitetu Plešljevac, u šupljikavim karbonatnim stijenama, nalaze
se impregnacije cinabarita. Hematitne mase primjećene su nešto dalje od ovog nalazišta.
Probe su davale od 0,4 do preko 1% Hg.
Antimon
U širem podruĉju Fojnice nalaze se mnogobrojne pojave antimona sa sulfosolima antimona i
mineralima W, Zn, Ag, As, Hg i drugih metala. Najbolje je istraţeno podruĉje sela Ĉemernica
sjeverozapadno od Fojnice. Radi se o ţiĉnom tipu leţišta koje je istraţivano rudarskim
radovima na duţini od oko 1.200 metara.
Ovdje je vaĊena srebrenonosna ruda i cinabarit još od rimskih vremena. Austrougarska je
zapoĉela s iskorištavanjem antimona. IzvaĊeno je više tisuća tona rude koja je ruĉno
prebirana. Smatra se da je najveći dio leţišta izvaĊen od starih rudara i Austrougarskih rudara,
ali treba istaknuti da rudna tijela nisu nikada do kraja okonturena iako su istraţivanja bila
intenzivna nakon drugog svijetskog rata.
Jurković,(1956. i 1962.), detaljno je rudnomikroskopski obradio uzorke iz ovog rudišta.
Ustanovio je: pirhotin, pirit, arsenopirit, kvarc, sfalerit, halkopirit, tetraedrit, enargit, bertierit,
antimonit, bulanţerit, dţemsonit, galenit, cinabarit, metacinabarit, realgar, kalcedon, barit i
siderit kao i sekundarne minerale getit, lepidokrokit, bindhajmit, valentinit i druge. Godine
1954. otkriven je i volframit u salbandama, oko tzv. glavne rudne ţile tako i u podruĉju
sjeverozapadnog rudnog tijela (M. Ramović, 1955, 1957).
Antimonit, sfalerit i sulfidi ţeljeza pokazuju tendenciju pojavljivanja u vidu traka u kvarcnim
masama. Antimonit iz Ĉemernice sadrţi u tragovima Cu, Ag, Pb, Fe, Zn, Bi i Cd (I. Jurković,
1962).
Ostale rudne ţile kao što su pojave kod Banje i Luĉice relativno su manjih dimenzija. Praćene
su na duţini od desetak rjeĊe iznad 100 metara, a debljina im se kreće izmeĊu 0,1 i 1 m, a
najĉešće oko 0,25 m.
Novijim istraţnim radovima ustanovljeno je da rudište Ĉemernica, prema stupnju istraţenosti
do konca 1963. godine, kada su radovi obustavljeni, sadrţi preko 200 000 tona rude od ĉega
nekoliko desetina tisuća tona rude sa sadrţajem antimona izmeĊu 3 i 4 %. Prvo što treba
uĉiniti u ovom leţištu je istraţiti dokle u dubinu dopiru ţice ovog orudnjenja.
30
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Zlato
Leţište Bakovići kod Fojnice
Istraţni radovi uz manju eksploataciju traju od osamdesetih godina devetnaestog stoljeća. Od
1905. godine otkopavanje i prerada rude traje skoro bez prekida do 1918. u tom razdoblju
izvaĊeno je preko 130.000 tona zlatonosnog pirita i preko 5.000 tona visoko kvalitetne
limonitne rude u kojoj je sadrţaj zlata i veći.
Godine 1934. obnovljeni su rudarski radovi koji su trajali sve do jeseni 1939. godine. Od
1936.-1939. izvaĊeno je više tisuća tona limonitne i piritne rude. Zlato je izdvajano
cijanizacijom.
Koliĉina iskorištene rude, zlata i srebra iz leţišta Bakovići u razdoblju (1936-1939)
Vrsta rude i koliĉina
Zlata (kg)
Srebra (kg)
Oko 30.000 t. limonitne rude
Oko 115.000 t. piritne rude
UKUPNO
440
1.800
2.240
1.475
6.000
7.475
Prema procjenama I. Jurkovića, ukupna proizvodnja u rudištu Bakovići do jeseni 1939.
godine iznosila je preko 150.000 tona zlatonosnog pirita i limonita. Ostalo je još nepovaĊeno
oko 100.000 tona rude koja sadrţi preko 1.000 kg zlata i preko 3.000 kg. srebra.
Odnos srebra prema zlatu varirao je od 3:8, 1:1, do 15:1, a najĉešće oko 3,5:1; 3:1; i 4:1.
Glavninu rude ĉini pirit ponekad i do 75%, a ostatak je kvarcno-sideritna masa i uklopci
okolnih stijena. Dubina limonitizacije dosiţe i preko 50 m ispod rudnih izdanaka.
Rasuta leţišta zlata
U aluvijalnim nanosima brojnih vodotoka na razmatranom podruĉju prisutno je sekundarno
zlato (zlato u nanosima). Zlatan potok planina Vranica, Nadkrstac planina Vranica, Bijela
gromila Rosin planina Vranica, pijesak Fojniĉke rijeke kod Mašin Hana,Tješilo kod Fojnice,
Majdan gornji tok Fojniĉke rijeke, potok Nevra kod ušća u rijeku Ţeljeznicu, pijesak iz rijeke
Ţeljeznice kod ušća potoka Nevra, materijal iz vapnenaĉkih kaverni sa Zec planine.
Na kraju treba napomenuti da je sekundarno zlato ustanovljeno i u paleozojskim i trijaskim
pješĉenjacima i konglomeratima koji su rasprostranjeni na ovom podruĉju. Stupanj
istraţenosti je nizak.
Ţeljezo
Leţište limonita Korito
Ovo je leţište istraţeno rudarskim radovima i bušenjem. Radi se o primarno hidrotermalnometasomatskom piritskom leţištu impregnacijskog tipa.
Srednji sadrţaj osnovnih komponenti u leţištu Korito
Fe
SiO2
Mn
P
37,28
24,85
1,31
0,02
Dakle radi se o niskomanganskoj rudi ţeljeza dobre kvalitete.
Ukupne rezerve limonitne rude (B+C1) kategorije iznose 1 447 335 tona. Lerţište je moguće
eksploatirati površinskim kopom.
31
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Leţište limonita Kamenica
Radi se o orudnjenoj izduţenoj zoni pruţanja zapad-istok, od brda Kriţ preko Samostanskog
potoka, juţno od Franjevaĉkog samostana na istok prema selu Selakovići Duţina orudnjene
zone je oko 450 metara.
Primarno je to bilo kontaktno-hidrotermalno-metasomatsko leţište pirita i tetraedrita, ĉiji
sadašnji ţeljezni šešir pripada tipu egzogenih leţišta raspadanja ţeljeznih sulfida u
oksidacijskoj zoni.
Srednji sadrţaj osnovnih komponenti u leţištu Kamenica
Fe
47,50
SiO2
6,50
Mn
3,80
Stupanj istraţenosti leţišta je visok.
Ukupno je utvrĊeno 210 813 tona rezervi.
Postoje realni izgledi za pronalaţenje novih leţišta jer geološka graĊa leţišta ima regionalni
karakter.
Leţište Trošnik
Leţište Trošnik nalazi se u gornjem toku istoimenog potoka, na strmim padinama
Kozovgrada. Istraţivanja ovog leţišta su provedena u nekoliko navrata. Prva istraţivanja su
usmjerena na praćenje mineralizacija koje nose zlato i srebro, a kasnijeg su datuma
istraţivanja na ţeljezo. Ovdje se u stvari radi o većim nagomilanjima limonita, koje su nastale
razaranjem pirita u oksidacijskoj zoni. Leţište je hidrotermalno-metasomatskog podrijetla. U
primarnom dijelu su zastupljeni ovi minerali: pirit, kvarc, rutil, cirkon, apatit, halkopirit, zlato,
tetraedrit, barit, siderit, ankerit i kalcit.
Srednji sadrţaj osnovnih komponenti u leţištu Trošnik
Fe
SiO2
Mn
P
Au
41,00
11,20
1,20
0,09
5,61 g/toni
Rudne rezerve nisu izraĉunate zbog niskog stupnja istraţenosti. Potencijalne rezerve su oko
250 000 t ţeljezne rude i oko 1 400 kg zlata.
Leţište Šarman
Juţno od Dusine na oko 1 km, locirano je leţište ţeljezne rude, hematitskog sastava u uţem
podruĉju brda Šarman. Istraţivano je raskopima, potkopima i bušenjem pri ĉemu su
definirana dva rudna tijela. Oba imaju slojevito ili lećasto pojavljivanje. Debljina im zato
varira u relativno širokim granicama od 0,3 m pa do 5 m. Uţe podruĉje leţišta izgraĊuju
dolomiti, dolomitiĉni i mramorizirani vapnenci devona.
Minerološki sastav rude je slijedeći: hematit, limonit, oksidi mangana, pirit, kvarc, kalcit i
sericit. Ispitivanja su pokazala da postoje dva tipa rude:
Srednji sadrţaj osnovnih komponenti-tamnoplava slojevita ruda u leţištu Šarman
Fe
49,50
SiO2
12,20
Mn
0,16
32
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Srednji sadrţaj osnovnih komponenti-svijetloplava uslojena ruda u leţištu Šarman
Fe
27,30
SiO2
25,40
Mn
0,15
Na bazi istraţnih radova utvrĊene su rezerve od 20 000 tona viših kategorija. Istraţnim
radovima je zahvaćen samo jedan manji dio, a s obzirom da leţišta imaju karakteristike
sedimentnih tvorevina, moţe se konstatirati da je istraţenost mala, pa se zato mogu oĉekivati
veće rezerve.
Pirit
Bakovići
Prva istraţivanja zapoĉeta su 1880 godine. Duţina otvorene ţice iznosi oko 800 metara, a po
zalijeganju je ustanovljena do 175 metara. Eksploatacija je zapoĉela 1895. Prosjeĉan sadrţaj
zlata u cijelom rudištu iznosio je oko 14,62 g/t. Odnos srebra prema zlatu varirao je u
granicama od 3:8 do 15:1.
Eksploataciju su izvodile razliĉite kompanije, a cilj eksploatacije bilo je zlato. Od 1936. do
1940., prema nekim podacima proizvedeno je 264,7 kg zlata iz pirita koji ga je sadrţavao
14,62 g/t. Prema dosta nesreĊenim zapisima ukupna proizvodnja rudnika Bakovići do 1939.
godine iznosila je 144 669 tona pirita i limonita. Od toga je 29.500 tona limonita i 115.169
tona pirita. Pretpostavka je da je još oko trećina rude ostala neiskorištena.
Jasenik
U blizini Bakovića naĊene su ţice koje po sastavu odgovaraju onoj u Bakovićima.
Najznaĉajnija je u potoku Jasenik istoĉno od Bakovića. Debela je oko 30 cm. U ţici se nalazi
siderit i kvarc s uprskanim piritom i tetraedritom. Istraţni su radovi bili skromni zbog
nedovoljnog sadrţaja zlata.
Kozov grad
Na sjevernoj padini brda Kozov Grad, a na desnoj obali potoka Trošnika, ili sjeverozapadno
od Bakovića, mnogobrojne pinge ukazuju na stara rudarenja u tom podruĉju. Komadi limonita
sa kvarcom sadrţe i pirit. Vjerojatno se radi o kvarcno-sideritsko-piritskoj ţici koja je
istraţivana. Ostaci radova su u filitima. Po F. Katzeru (1926) ruda je sadrţavala 210 g Ag/t i 2
g Au/t. Istraţivanja nisu bila većeg obima.
Kamenica-Kriţ
Juţno od Fojnice, iznad franjevaĉkog samostana obavljeni su istraţni radovi u oksidacijskoj
zoni i tada je vaĊen limonit iz ţeljeznog šešira, zbog sadrţaja zlata. Prema podacima F.
Katzera (1926) sadrţaj zlata u rudi iznosio je 2 g/t a srebra 117 g/t. Limonit je nastao
oksidacijom pirita.
Osoje
Sjeverozapadno od Fojnice u slivu Ĉemerniĉke rijeke, a na sjeveroistoĉnim padinama
Uketovca, javlja se u filitiĉnim škriljavcima više kvarco-piritno-halkopiritnih ţica, debljine 10
cm do 1 m. Pored spomenutih minerala dolaze još, galenit, sfalerit i tetraedrit.
33
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Šćitovo
Nedaleko od puta Fojnica-Kiseljak, u predjelu Šćitova, a oko 2 km zapadno od sela Ploĉari, s
obje strane Fojniĉke rijeke obavljena su isztraţivanja na pirit. Pored pirita zastupljen je i
sfalerit koji sadrţi srebra.
Pregled eksploatacionih površina mineralnih sirovina na podruĉju općine Fojnica
Br.
Kanton
Općina
Naziv
Lokalitet
1
2
Srednjobosanski
Srednjobosanski
Fojnica
Fojnica
3
Srednjobosanski
Fojnica
Ripulja
Ripulja
Kaursko
groblje(Gojevići)
4
5
6
7
Srednjobosanski
Srednjobosanski
Srednjobosanski
Srednjobosanski
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Rastovina
Rastovina
Ciganske
laze
Prţin Gaj
Zminjak
Osoje
Rijetka kosa
Vrsta
min. sir.
Kreĉnjak
Kreĉnjak
Aktivna
Aktivna
Površina
(ha)
2,29
0,34
Dolomit
Aktivna
6,57
Aktivna
Neaktivna
Neaktivna
Neaktivna
0,53
0,88
0,12
0,47
Status
Izvor: prema orto-foto snimcima, stanje sredina 2008. god.
1.3.4. Vode i vodne površine
1.3.4.1. Površinske vode
Općina Fojnica najvećim dijelom svoje površine pripada podslivu rijeke Bosne, a manjim
podslivu rijeke Vrbas, kao dijelovima slivnog podruĉja rijeke Save. Juţna i jugozapadna
granica općine (potez Pogorelica- Zec planina), jednim dijelom, je vododijelnica izmeĊu
sliva rijeke Save i kraških slivova Neretve (dijelovi Jadranskog sliva), a mali dio i pripada
slivu Neretve.
Prostor općine ima razvijenu rijeĉnu mreţu ( Gustina rjeĉne mreţe za cijelo podruĉje općine
iznosi 2 km/km²)koja najvećim dijelom pripada slivu Fojniĉke rijeke (centralni i juţni dio
općine), a manjim dijelom slivu Kozice (sjeverni dio općine).
Najznaĉajniji vodotok koji protiĉe teritorijem općine je Fojniĉka rijeka (pod ovim imenom se
javlja na sutoku Dragaĉe i Ţeljeznice), lijeva pritoka rijeke Bosne, ukupne duţine 44,85 km.
Površina orografskog sliva rijeke Fojnice iznosi 721 km2 i predstavlja oko 7% ukupne
površine sliva rijeke Bosne. Jugozapadna i juţna granica sliva koje idu masivom Pogorelica-Bitovinja – Igman – Bjelašnica su vododjelnice rijeke Bosne i Neretve, dok su sjeverozapadna
i dio jugozapadne granice (koji ide masivom Vranice) razvoĊe rijeke Bosne i Vrbasa. Najviša
kota na slivu je vrh Loĉika na planini Vranici sa 2.107 m n.m.. Relativna nadmorska visina
izmeĊu kote ušća i najviše kote na slivu iznosi cca 1.700 metara, što ukazuje na znaĉajan
energetski potencijal ovog vodotoka, naroĉito na gornjem toku.
Drugi po znaĉaju, vodni tok, je rijeka Ţeljeznica (duţine cca 16,04 km na podruĉju općine).
Za vodni potencijal na prostoru općine Fojnica moţe se reći da je bogat prema kriterijumu
jediniĉnog oticaja koji iznosi 22,76 l/s /km2, u poreĊenju sa prosjeĉnim jediniĉnim oticajem u
Bosni i Hercegovini na slivu rijeke Save koji iznosi 18 l/s/km2 .
34
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Koliĉine površinskih voda
Prikaz koliĉina površinskih voda dat je na osnovu hidroloških parametara po osnovnim
slivnim i podslivnim podruĉjima Federacije BiH. Uglavnom je korišten period rada
hidroloških stanica 1961.-1990. godine. (Prema standardima Svjetske meteorološke
organizacije /WMO/, radi se o dovoljno mjerodavnom nizu podataka za provoĊenje
hidroloških analiza).
Karakteristiĉne vrijednosti proticaja (m³/s)
VS
Vodotok
Qsr.g.
Fojnica 2
Podstijenje
Dragaĉa
Fojniĉka r.
3,18
16,1
sr.Qmin
0,647
3,95
maxQ
20 g.
-
1/T
50 g.
-
100 g.
-
Izvor: Okvirna vodoprivredna osnova BiH, Zavod za vodoprivredu Sarajevo, 1994.
Jezera
Najznaĉajnija prirodna vodna akumulacija na prostoru općine je Prokoško jezero. Na
formiranje Prokoškog jezera uticali su fluvijalni, gravitacioni i nivacioni procesi. Kotlina
Prokoškog jezera je predisponirana, što znaĉi da nije preizdubljena lednikom koji se kretao iz
prostora Treskavice prema današnjoj otoci jezera. Morfologija terena nije bila pogodna za
obrazovanje moćnih lednika, takoĊe u Jezernici i dolini Fojniĉke reke nisu naĊeni fosilni ni
pretaloţeni morenski nanosi. Tokom pleistocenog perioda prostor Vranice je bio zahvaćen
ledom tipa kalote koja nije mogla imati efekat glacijacije. Prokoško jezero je poligenetskog
porijekla sa primarnošću fluvijalnih i gravitacionih uticaja. Formirano je polifazno, od
pleistocena do danas.
Morfometrijske karakteristike i batimetrijski plan Prokoškog jezera, prema M. Spahić (1984.)
Dimenzije jezerskog basena:
Površina jezera
Duţina jezera
Maksimalna širina jezera
Srednja širina jezera
Duţina obalske linije
Koeficijent razvijenosti obalne linije
Zapremina jezera
Srednja dubina jezera
Maksimalna dubina jezera
48.330 m²
426 m
191,3 m
113,4 m
1.060,5 m
1,36
276.214,7 m³
5,7 m
13,0 m
35
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Batimetrijski plan jezera u razmeri R = 1:1.500 (prema M. Spahiću, 1984).
Jezero se vodom hrani iz brojnih pištalina i izvora lociranih u podnoţju Debelog brda,
topljenjem snijega sa okolnih padina i atmosferskim talozima. Vodu gubi otokom veliĉine
manjeg rijeĉnog toka, procjeĊivanjem i isparavanjem. Tokom ljetnjih mjeseci nivo jezera se
smanji i za 60 cm.
Zapadno od Prokoškog jezera (lokalitet Jezera) registrovano je devet malih vodnih
akumulacija vrlo malih dimenzija. Nastale su ispunjavanjem većih vrtaĉa padavinskom
vodom i hidrološki reţimi su im uglavnom povezani sa godišnjim nivoom visine padavina.
Juţno od Prokoškog jezera (lokalitet Podovi) registrovano je 7 malih vodnih akumulacija u
vrtaĉama ĉiji postanak je sliĉan prethodnim.
36
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.3.4.2. Podzemne vode
Hidrogeološka kategorizacija izvršena je prvenstveno na osnovu zastupljenosti akvifera u
terenu i prema strukturi i poroznosti akvifera koji izgraĊuju teren. Razmatrano podruĉje
svrstano je u teren sa akviferima kaverozno-pukotinske poroznosti
U okviru ove kategorije svrstano je sedam hidrogeoloških ĉlanova koje obuhvataju prostrane
kreĉnjaĉke komplekse Središnjih Dinarida. Zastupljeni su slojeviti i masivni kreĉnjaci,
mjestimiĉno sa dolomitima, laporoviti tankoslojeviti kreĉnjaci, mermeri, kreĉnjaci, dolomiti u
alternaciji, dolomiti, dolomitiĉni kreĉnjaci, kreĉnjaĉki konglomerati i breĉe. Navedene
litofacije-hidrogeološke jedinice podijeljene su u dvije grupe. Prvoj grupi pripada samo jedan
hidrogeološki ĉlan koga predstavljaju intenzivno karstificirani slojeviti i masivni kreĉnjaĉki
kompleksi sa mjestimiĉno uloţenim dolomitima, sa akviferima izrazito velike
transmisibilnosti, odnosno sredina visoke vodoobilnosti i uglavnom velikog prostranstva.
Drugoj grupi pripadaju srednje karstificirane karbonatne stijene: kreĉnjaci, dolomiti, mermeri,
kreĉnjaĉki konglomerati i breĉe. Obzirom na vodoobilnost, zaostaju za prvom grupom, a
pojavljuju se kao stijenske mase relativno manjeg prostranstva. Navedene stijene ove
kategorije izgraĊuju terene u kojima je evidentan hidrauliĉki mehanizam uglavnom slobodan,
a prisustvo akvifera ispod lokalne erozione baze moguće je kod svih hidrogeoloških jedinica
ove grupe gdje je dubina karstifikacije spuštena ispod iste.
Lokacije, granice i karakterizacija tijela podzemnih voda
Preliminarno odreĊivanje vodnih tijela podzemnih voda za razliĉite akvifere izvršeno je na
osnovu: geoloških granica vodnih tijela; hidroloških (hidrauliĉkih) granica vodnih tijela, te
ulaznih (za sluĉaj poniranja vode) i izlaznih taĉaka (izvora) koji kontroliraju zonu
prihranjivanja.
Metod odreĊivanja granica se prilagoĊavao vrsti poroznosti akvifera i za akvifere karstnopukotinske poroznosti korištene hidrogeološke i geološke karte i podaci o utvrĊivanju
podzemnih veza (bojenja) ponorskih zona i kraških vrela i ekspertske procjene. Osnovna
klasifikacija tijela podzemnih voda je, zavisno od tipa akvifera i naĉina teĉenja, odnosno
njenog praţnjenja, definirana kao: povezana tijela podzemnih voda kakva su, uglavnom, u
akviferima karstno-pukotinske poroznosti ĉije je dominantno prihranjivanje oborinskim
vodama ili kraškim vodotocima kroz pukotinske zone, a praţnjenje kroz više izvora ili
izvorskih zona.
Na podruĉju općine Fojnica identifikovana su slijedeća velika tijela podzemnih voda, i to:
1. Vranica, P= 134,30 km² (ukupna površina vodnog tijela na podruĉju tri općine)
2. Tocila, P= 2,63 km²
3. Poţarna, P= 3,82 km²
Registrovana uzvorišta
Na podruĉju općine registrovano je 38 znaĉajnijih izvorišta (prema Projektu „Zaštita kvaliteta
voda na slivnom podruĉju rijeke Fojnice”), od ĉega su ĉetiri u sistemu JKP “Šćona” Fojnica.
-
Bjeţanija
Poţarna
Šćona
Tocila
Qsr= 30 l/s
Qsr= 110 l/s
Qmin= 23 l/s
Qsr= 200 l/s
37
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Termalne vode
U srednjobosanskom paleozojskom masivu izvan busovaĉke rasjedne zone postoje termalne
vode koje izbijaju na izvorima duţ rasjednih komunikacija, a formirane su u karbonatnim
akviferima koji su prekriveni diskontinualnim izolatorima. U Fojnici postoje više leţišta
razliĉite temperature i hemizma od kojih su vode temperature 220C velikih izdašnosti (250 l/s)
i sa visokim arteškim pritiskom od 4 bara na ušću bušotine, istovremeno samo jedan izvor
analognih svojstava izdašnosti svega 0,7 l/s, dok su vode temperature 300C subarteškog tipa i
povišenog sadrţaja radona.
Pojave i objekti termalnih voda, sadašnje i potencijalno korištenje
R. br.
Naziv
66
FB-1
67
FB-2
68
Kaptaţa Banjski potok
69
Kaptaţa u selu Banja
70
Memino vrelo
75
B-Ia
76
B-III
Lokalitet
Selo Banja
Fojnica
Fojnica
Selo Banja
Fojnica
Selo Banja
Fojnica
Fojnica
Selo Banja
Fojnica
Selo Banja
Fojnica
Sadašnje korištenje
Potencijalno korištenje
Banja
Termoenergetika
Vodoopskrba
Flaširanje
Pojava bez korištenja
-
Pojava bez korištenja
-
Pojava bez korištenja
-
Pojava bez korištenja
-
Pojava bez korištenja
-
Izvor: Federalni zavod za geologiju
Fojniĉka termalna voda pripada slabo mineralnim vodama hidrokarbonatno – sulfatno –
kalcijsko – natrijskog tipa, po gasonosti - azotna, po radioaktivnosti - radonska, a temperaturi
- hipotermalna. Isto tako vrijedno je istaći da se u njoj nalaze rijetki mikroelementi kao što su
litijum, stroncijum i rubidijum koji su u balneološkom pogledu veoma znaĉajni za
kompleksno djelovanje vode na ljudsko zdravlje.
38
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.4. KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA
Društveni bruto proizvod
Ukupna vrijednost dobara i usluga u 2009.godini koje su proizveli proizvoĊaĉi sa podruĉja
općine Fojnica iznosi 90.987 (000 KM) što predstavlja 7,8 % društvenog bruto proizvoda
Srednjobosanskog kantona.
Bruto domaći proizvod GDP u 000 KM , GDP/st u KM
Općina Fojnica
GDP
GDP/st
2002
50.255
4.518,5
2007
72.912
5.900
2008
83.663
6.845
2009
90.987
7.505
Indeks 09/02
1,81
1,66
Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja
Obuhvat
SBK
GDP
686.234
998.790
1.146.064
1.167.671
1,7
F BiH
GDP
7.942.662
13.141.972
15.079.790
15.164.553
1,91
GDP/st
2,851
3.896
4.483
4.579
1,6
GDP/st
3.425,1
5.644
6.480
6.516
1,9
Ostvareni GDP na podruĉju općine u 2009. godini veći je za 44,7 % u odnosu na ostvareni u
2002. godini. Rast GDP-a veći je od ostvarenog u Kantonu, a manji od ostvarenog u
Federaciji.
Bruto domaći proizvod po stanovniku u 2009. godini za 38,99% je veći od ostvarenog u
SBK, a za 13,18 % od onog na nivou Federacije.
Zaposlenost
Zaposlenost je i ekonomska i socijalna kategorija jer na multidimenzionalan naĉin ukazuje na
razvijenost. Na kraju 2009. godine na podruĉju. općine bilo je uposleno 1.820 radnika, što je
za 32,41% manje nego u 2002. godini.
Stepen zaposlenosti na podruĉju općine Fojnica
Obuhvat
Stanovništvo
Br. zaposlenih
2002
11.122
2.693
2007
12.359
1.939
2008
12.222
1.876
2009
12.124
1.820
Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja
Radno
sposobno st.
Aktivno st.
7.341
8.124
8.034
7.970
4.182
4.172
3.908
3.889
St.
24,2
15,7
15,3
15,0
Stepen zaposlenosti u %
Radno sposo.
Aktivno st.
st.
36,7
23,9
23,4
22,8
64,4
46,5
48,0
46,8
Uz pad zaposlenosti, došlo je do pada stepena zaposlenosti stanovništva. Tako je stepen
zaposlenosti stanovništva na kraju 2009. godine iznosio svega 15,0%. Stopa zaposlenosti
radnog kontigenta, dakle stanovništva izmeĊu 15 i 65 godina, iznosi 22,8%.
Nezaposlenost
Nezaposlenost je danas sigurno najveći i ekonomski i socijalni problem. Koncem 2009.godine
na podruĉju općine registrirano je 2.069 nezaposlenih lica. U odnosu na stanje 2002. godine,
nezaposlenost je povećana za 71,96 %.
39
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Stepen nezaposlenosti na podruĉju općine Fojnica
Obuhvat
Nezaposleni
Br. zaposlenih
Aktivno st.
2.693
1.939
1.876
1.820
4.182
4.172
3.908
3.889
2002
1.489
2007
2.233
2008
2.032
2009
2.069
Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja
Stepen
nezaposlenosti
35,6
53,5
52,0
53,2
Stepen nezaposlenosti radne snage (2009.), koja predstavlja zbir zaposlenih i nezaposlenih,
iznosi 53,2% na podruĉju općine, što je više od stope nezaposlenosti u Federaciji koja iznosi
45,4%.
Struktura privrede
Na podruĉju općine Fojnica, na kraju 2009. godine, ukupno je bilo registrirano 633 pravnih i
fiziĉkih lica, što upućuje na relativno razvijeno poduzetništvo. Na temelju sektorske strukture
registriranih subjekata, 55 % subjekata je u III sektoru, 18,3% u IV sektoru, 15 % je u sektoru
I, a 11,7 u sektoru II.
Struktura poslovnih subjekata općine Bihać
Obuhvat
Broj preduzeća
Pravna lica
U sastavu
pravnih lica
140
56
153
68
157
70
Stanovništvo
Ukupno
2007
12.359
2008
12.222
2009
12.124
Izvor: Federalni zavod za statistiku
566
612
633
Br.
preduzeća
na 1000 st.
46
50
52
Fiziĉka lica
(obrtnici)
370
391
406
Registrirani poslovni subjekti po djelatnostima stanje 31.12.2009.
Pravna lica
Ukupno
A
B
C
D
157
10
3
27
Izvor: Federalni zavod za statistiku
E
1
F
5
Podruĉja djelatnosti
G
H
I
32
2
8
J
-
K
6
L
5
M
5
N
11
O
42
K
1
L
7
M
-
N
1
O
28
K
15
L
-
M
1
N
1
O
15
Jedinice u sastavu pravnih lica
Ukupno
A
B
C
D
70
2
Izvor: Federalni zavod za statistiku
E
3
F
-
Podruĉja djelatnosti
G
H
I
J
13
2
13
Fiziĉka lica
Ukupno
A
B
C
D
406
82
32
Izvor: Federalni zavod za statistiku
E
-
F
4
Podruĉja djelatnosti
G
H
I
143
88
25
J
-
Struktura poslovnih subjekata po sektorima (%)
Registrovani subjekti, 31.12.2009.
Struktura subjekata u %
I sektor
II sektor
III sektor
IV sektor
Ukupno
Izvor: Federalni zavod za statistiku
633
15,0
11,7
55,0
18,3
100,00
40
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Pregled standardne klasifikacije djelatnosti - SKD
Sektor
I
Sektor
II
Sektor
III
Sektor
IV
Sektor
Šifra
djelatnosti
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
Djelatnost
Poljoprivreda, lov i šumarstvo
Ribarstvo
Rudarstvo
PreraĊivaĉka industrija
Snabdijevanje elektriĉnom energijom, gasom i toplom vodom
GraĊevinarsvo
Trgovina
Ugostiteljstvo
Saobraćaj, skladuštenje i veze
Finansijsko polovanje
Poslovanje nekterninama, iznajmljivanje i poslovne usluge
Javna uprava, društvene, socijalne i liĉne usluţne djelatnosti
Obrazovanje
Socijalna zaštita
Ostale javne, društvene, socijalne i liĉne usluţne djelatnosti
Prema indeksu razvijenosti koji iznosi 84,2, općina Fojnica je rangirana na 45 mjesto u
okviru Federacije (79 općina) te spada u red srednje razvijenih općina. Na prvom mjestu je
sarajevska općina Centar sa indeksom 232,7, a na posljednjem, općina Dobretić sa indeksom
-55,6.
Prilikom utvrĊivanja zbirnog indeksa razvijenosti svake općine u F BiH, korišteni su sljedeći
pokazatelji:
 Procjenjeni GDP po općinama, po glavi stanovnika
 Stepen zaposlenosti
 Stepen nezaposlenosti
 Broj uĉenika osnovnih i srednjih škola na 1000 stanovnika
 Odsutno stanovništvo u odnosu na stanovništvo prema popisu iz 1991. godine
Razmještaj radnih zona po naseljenim mjestima
Naseljeno mjesto
Bakovići
Mujakovići
Nadbare
Polje Šćitovo
Podcitonja
Šavnik
Broj radnih zona
3
1
1
2
1
2
UKUPNO
Ukupna površina (ha)
1,29
0,45
0,29
0,89
4,46
2,77
10,15
41
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.5. KARAKTERISTIKE RAZVOJA NASELJA
1.5.1. Veliĉinsko prostorni aspekt
Osnovna karekteristika razvoja naseobinskih sistema na podruĉju općine Fojnica je
transformacija kako pojedinih naselja tako i sistema naselja pod uticajem brojnih faktora
meĊu kojima su najznaĉajniji: morfologija terena koja velikoj mjeri uslovljava stvaranje
uslova daljnji razvoj naselja, proces urbanizacije i historijske okolnosti (ratna dešavanja).
Analizirajući veliĉinsku strukturu naselja uoĉavamo da je najbrojnija veliĉinska grupa 0-200
stanovnika u kojoj pripadaju ukupno 42 naselja u kojima 2010.godine ţivi 2184 stanovnika,
u ovi grupu spada i 5 naseljenih mjesta bez stanovnika.
Druga po brojnosti veliĉinska grupa, njih 8, je grupa naselja sa 201-500 stanovnika u kojima
ţivi 2384 stanovnika. Moţe se konstatovati da je naseobinska struktura općine vrlo usitnjena,
gdje prve dvije veliĉinske grupe (0-200 i 200-500 stanovnika) predstavljaju 90,09% od
ukupnog broja naselja, sa 36,07% uĉešća u ukupnom broju stanovnika općine.
Karekteristiĉan je i mali broj naselja(2) u grupi od 701-5000, a uoĉljiva je i koncentracija
stanovništva u općinskom centru koji nosi 41,05 % od ukupnog broja stanovnika općine.
Veliĉinska grupa
(broj stanovnika)
0-200
201-500
501-700
701-1000
1001-2000
2001-3000
3001-5000
Preko 5000
Ukupno
Naselja (2010 god.)
Broj
(%)
42
76.36
8
14.55
2
3.64
2
3.64
1
1.82
55
100
Stanovništvo (2010 god.)
Broj
(%)
2184
17.24
2384
18.82
1161
9.17
1702
13.44
5200
41.05
12,666
100
Gustina naseljenosti općine u odnosu na 1991 godinu (54 st/km²) je smanjena i 2010 godine
iznosi 42 stanovnika/km².
Karekteristiĉna je i koncentracija naseljenih mjesta sa gustinom naseljenosti preko 100st/km²
(Fojnica, Šavnik, Polje Ostruţnica, Smajlovići, Polje Šćitovo, Polje Ploĉari, Ormanov potok,
Merdţanići i Ragale), koja se preteţno nalaze uz vodotoke Dragaĉe i Fojniĉke rijeke.
U mjesnim zajednicama i neseljenim mjestima uz vodotoke Dragaĉe i Fojniĉke rijeke je
koncentrisano 75,8% ukupnog stanovništva Općine.
Od ostalih naseljenih mjesta sa gustinom naseljenosti preko 100st/km² izdvajaju se Bakovići
sa gustinom naseljenosti 254 st/km² (ukljuĉeni i pacijenti bolnice) ili 115 st/km² (samo
domicilno stanovništvo), i naseljeno mjesto Rizvići sa gustinom naseljenosti od 141 st/km².
42
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Gustine naseljenosti općine Fojnica 1991-2010. godina
R.Br.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
Naseljeno mjesto
Bakovići
Bakovićka Citonja
Banja
Bistrica
Botun
Boţići
Carev Do
Ĉemernica
Dragaĉići
Dusina
Djedov Do
Fojnica
Gojevići
Grabovik
Gradina
Klisura
Kozica
Kujušići
Lopar
Luĉice
Luţine
Majdan
Marinići
Merdţanići
Mujakovići
Nadbare
Obojak
Oglavak
Ormanov Potok
Ostruška Citonja
Otigošće
Paljike
Ploĉari
Podcitonja
Podgora
Polje Ostruţnica
Polje Ploĉari
Polje Šćitovo
Ponjušina
Poraĉe
Ragale
Rajetići
Rizvići
Selakovići
Selište
Sitišće
Smajlovići
Šavnik
Tješilo
Tovarište
Turkovići
Vladići
Voljevac
Vukeljići
Ţivĉići
UKUPNO
Br. stanovnika
1991.godine
989
80
222
155
185
118
11
176
105
771
116
4,225
615
126
182
78
52
67
10
288
419
12
48
230
55
468
208
145
153
26
330
26
67
142
106
962
400
282
71
22
539
73
204
34
19
62
171
978
335
126
434
37
195
86
260
16,296
Br. stanovnika
2010.godine
992
8
46
18
110
22
0
115
16
500
30
5,200
510
69
68
2
20
48
15
162
267
1
4
112
2
312
120
52
98
0
208
0
42
85
21
710
250
220
22
14
350
0
112
92
0
52
135
651
42
92
312
16
138
53
130
12,666
Površina N.M.
(km²)
3.91
5.29
2.72
14.16
3.56
1.57
1.76
6.78
16.43
36.48
3.08
3.72
6.22
2.97
2.41
4.78
3.55
0.64
1.23
2.74
6.09
0.89
0.51
1.00
29.66
4.80
3.14
2.53
0.80
6.16
11.79
11.13
3.85
2.34
4.48
2.28
1.08
1.06
2.03
0.24
3.32
2.86
0.79
5.65
3.30
5.07
0.50
1.74
13.60
23.91
6.81
3.26
3.91
1.94
4.74
301.27
Gustina naseljenosti
1991 god. (st/km²)
253
15
82
11
52
75
6
26
6
21
38
1136
99
42
76
16
15
105
8
105
69
14
94
230
2
97
66
57
191
4
28
2
17
61
24
421
369
267
35
90
162
25
258
6
6
12
343
563
25
5
64
11
50
44
55
54
Gustina naseljenosti
2010 god.(st/km²)
254
2
17
1
31
14
0
17
1
14
10
1398
82
23
28
0
6
75
12
59
44
1
8
112
0
65
38
21
122
0
18
0
11
36
5
311
231
208
11
57
105
0
141
16
0
10
270
375
3
4
46
5
35
27
27
42
43
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.5.2. Prostorna distribucija centara naselja
Prirodni uvjeti dominantno utiĉu na formiranje ljudski nastambi, a nakon dostatnog perioda za
konsolidaciju moguće je sagledati i analizirati naĉin razmještaja naselja u prostoru. Jedan od
metoda za ocjenu tipa-naĉina razmještaja jeste utvrĊivanje indeksa najbliţeg susjedstva NNI
(NNI je kratica od Nearest Neighbor Index).
Prema vrijednosti istog moguće je zakljuĉiti kakve su karakteristike razmještaja i to u
kategorijama koncentracije - od blage do izrazite, neodreĊenosti, disperzije - blage do
potpune, odnosno do teoretski pravilnog triangularno-heksagonalnog razmještaja.
Svrha ove analize je da se utvrdi znaĉaj reljefa i opće konfiguracije, odnosno prirodnih uvjeta,
zbog kojih je evoluirao razmještaj odreĊenog tipa, te da pri odluĉivanju o inaugurisanju novih
naseobina na podruĉju odreĊenih karakteristika, lokacijska pozicija istih bude u funkciji
poboljšanja ka policentriĉnoj (disperznoj) i ravnomjernijoj prostornoj distribuciji.
Proraĉunom prostorne distribucije centara 55 naselja za općinu Fojnica, utvrĊena je njihova
karakteristika razmještaja sporadiĉnog-neodreĊenog tipa sa tendencijom prema blagoj
koncentraciji, kroz vrijednost indeksa najbliţeg susjedstva NNI =0,867.
U odnosu na teoretski idealni indeks ĉija vrijednost iznosi 2,149, a što znaĉi da su sva naselja
razmještena na jednakim udaljenostima u trougaonoj – heksagonalnoj šemi, NNI Općine
Fojnica sa vrijednošću 0,867 predstavlja 40,34 % idealne distribucije naselja.
Dakle, za daljnje plansko djelovanje u prostoru, postoje relativno povoljni uvjeti u smislu
formiranja novih angaţiranih površina na prostorima postojećih centara koji su podobni za
specifiĉne namjene, pogotovo za okrupnjavanje nastambi u neposrednom susjedstvu
postojećih stambenih formacija.
U svakom sluĉaju primjenjiva je policentriĉnost kao savremeno opredjeljenje u prostornoj
organizaciji.
Zbog postojeće matrice sa NNI indeksom od 0,867 nema opasnosti da se dogodi
transformacija nepoţeljnog stepena jake koncentracije.
44
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Indeks najbliţeg susjedstva(NNI) Općine Fojnica
R.Br.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
Naseljeno mjesto
Bakovići
Bakovićka Citonja
Banja
Bistrica
Botun
Boţići
Carev Do
Ĉemernica
Djedov Do
Dragaĉići
Dusina
Fojnica
Gojevići
Grabovik
Gradina
Klisura
Kozica
Kujušići
Lopar
Luĉice
Luţine
Majdan
Marinići
Merdţanići
Mujakovići
Nadbare
Obojak
Oglavak
Ormanov Potok
Ostruška Citonja
Otigošće
Paljike
Ploĉari
Podcitonja
Podgora
Polje Ostruţnica
Polje Ploĉari
Polje Šćitovo
Ponjušina
Poraĉe
Ragale
Rajetići
Rizvići
Šavnik
Selakovići
Selište
Sitišće
Smajlovići
Tješilo
Tovarište
Turkovići
Vladići
Voljevac
Vukeljići
Ţivĉići
Najbliţi susjed
Luţine
Ostruška Citonja
Luĉice
Bakovići
Rizvići
Luţine
Klisura
Gradina
Ponjušina
Kozica
Podgora
Banja
Luţine
Voljevac
Banja
Carev Do
Dragaĉići
Poraĉe
Polje Šćitovo
Banja
Bakovići
Vukeljići
Grabovik
Tovarište
Tovarište
Sitišće
Klisura
Polje Ploĉari
Polje Ostruţnica
Ostruška Citonja
Boţići
Turkovići
Polje Ploĉari
Šavnik
Dusina
Ormanov Potok
Polje Ploĉari
Lopar
Gojevići
Kujušići
Tješilo
Poraĉe
Botun
Podcitonja
Šavnik
Grabovik
Nadbare
Kujušići
Gradina
Merdţanići
Klisura
Majdan
Grabovik
Majdan
Vukeljići
Distanca (km)
0.98
1.40
0.60
1.56
1.06
1.40
0.90
2.01
1.70
0.75
2.71
0.63
1.01
0.49
1.54
0.90
0.75
0.32
0.61
0.60
0.98
0.96
0.56
0.34
0.81
0.56
1.21
0.91
0.96
1.40
1.60
2.67
0.45
0.88
2.71
0.96
0.45
0.61
1.53
0.32
1.54
0.40
1.07
0.88
1.08
0.72
0.56
0.45
1.53
0.34
0.90
1.26
0.49
0.85
0.97
1.01
45
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Proraĉun oĉekivane distance (D oĉekivana = 1/2 x korijen iz gustine naselja)
Površina ( km)
Broj naselja
301.273
55
Gustina naselja
0.183
Korijen gustine naselja
0.427
2x Korijen gustine naselja
0.855
1/2xKorijen gustine naselja
1.170
Oĉekivana distanca
1.170
Proraĉun indeksa(NNI = D. Realna/D.Oĉekivana)
Realna prosjeĉna distanca najbliţih sujeda
1.015
Oĉekivana distanca
1.170
Index NNI
0.867
Referentne vrijednosti indexa
0.000
0.269
0.537
Potpuna koncentracija - sva populacija u jednom naselju
ekstremna koncentracija naselja
jaka koncentracija naselja
0.806
neodreĊenost sa blagom koncentracijom
Fojnica
1.075
1.343
1.612
1.880
2.149
neodreĊenost
blaţa neodreĊenost sa disperzijom
disperzija sa blagom ravnomjernošću
velika ravnomjernost
Teoretska ravnomjernost sva naselja u triangularnoj matrici jednakih udaljenosti
0.867
Vrijednost indeksa NNI od 0.867 znaĉi da je prostorna distribucija centara naseljenih
mjesta Općine Fojnica, sporadiĉnog-neodreĊenog tipa, sa tendencijom prema blagoj
koncentraciji.
46
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.5.3. Populacijski – prostorni potencijal centara mjesnih zajednica
(demo-prostorni radijusi proporcionalnosti)
Poseban aspekt prostorne distribucije centralnih naselja jeste prostorni domašaj centara po
osnovu transformacije populacije istih u površine, odnosno prostorne radijuse, koji su
proporcionalni procentualnom uĉešću njihove populacije u ukupnom stanovnštvu Općine.
Kada se kruţnice sa odgovarajućim radijusima pozicioniraju na lokacijske taĉke centara u
realnom prostoru, uoĉava se efekat odnosa veliĉina broja stanovnika i prostornog razmještaja.
Moguće je konstatirati prostorne meĊuodnose centara u pojavnim oblicima dominacije,
preklapanja, kontinuiteta i diskontinuteta ili izrazite periferne odvojenosti.
Tabelarni pregledima je prikazana komparacija populacijske snage centara kad se ograniĉe
samo na naselje koje je lokacjski nominirano kao centar (ĉesto sa izuzetno malim brojem
stanovnika) sa populacijskom snagom sinergetski pojaĉanom kada se pridruţe susjedna
naselja u kontinuitetu.
Formacije centara kompozine strukture
MZ
Naziv
R.br.
1
2
3
4
5
6
7
Bakovići
Dusina
Fojnica
Gojevići
Ostruţnica
Ploĉari
Pridola
8
Prokos
9
Šćitovo
Totali
Struktura centara
Naselje
Bakovići centar
Dusina centar
Fojnica centar
Gojevići centar
Polje Ostruţnica
Polje Ploĉari centar
Majdan centar
Botun
Rizvići
Tovarište Centar
Ragale
Polje Šćitovo
br. St. 2010
452
500
5,200
510
710
250
1
110
112
92
350
220
8,507
Zbir
St. agreg.
452
500
5,200
510
710
250
223
442
220
8,507
Eksplicitno prikazan postupak proraĉuna demo-prostornih radijusa za okrupnjene formate
centara koji objektivno u prostoru predstavljaju kontinuirane graĊevinske formacije sa
susjednim naseljima.
Tabelarni prikaz
potencijala*)
abc
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Naziv MZ
Bakovići
Dusina
Fojnica
Gojevići
Ostruţnica
Ploĉari
Pridola
Prokos
Šćitovo
demo-prostorna
Agregat.
br. St
452
500
5,200
510
710
250
223
442
220
8,507
transformacija
Uĉešće
0.05
0.06
0.61
0.06
0.08
0.03
0.03
0.05
0.03
1.00
(proraĉun
Površina
(km²)
16.01
17.71
184.15
18.06
25.14
8.85
7.90
15.65
7.79
301.27
radijusa
Radijus
(P/pi)
5.10
5.64
58.65
5.75
8.01
2.82
2.52
4.99
2.48
95.95
populacijskog
Radijusi
(Km)
2.258
2.375
7.658
2.398
2.830
1.679
1.586
2.233
1.575
24.592
47
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Rang struktura centara
Rang
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Naziv MZ
Fojnica
Ostruţnica
Gojevići
Dusina
Bakovići
Prokos
Ploĉari
Pridola
Šćitovo
Ukupno
Centri
(broj stanovnika)
5,200
710
510
500
452
442
250
223
220
8,507
Radijusi (km)
7.658
2.830
2.398
2.375
2.258
2.233
1.679
1.586
1.575
24.592
Na grafiĉkom prikazu na sinteznoj karti 1:25.000, prostorna matrica demo-prostornih obuvata
zorno odraţava nivo kontinualne pokrivenosti 9 centara, dominacije Fojnice, preklapanja,
diskontinuteta ili izrazite periferne odvojenosti Dusine.
Grad Fojnica izrazito velikim radijusom gravitacije (7.658 km ) u svom dijapazonu sa
polarizira 6 centara MZ: Prokos, Ostruţnica, Šćitovo, Bakovići, Gojevići i Pridola.
MeĊutim, ova polarizacija se moţe posmatrati iskljuĉivo putem funkcionalnih gravitacionih
veza sa mjesnim zajednicama Prokos, Bakovići, Gojevići i Pridola, iz razloga što se taj
obuhvat ne moţe tretirati realno, jer u realnom prostoru konfiguracija reljefa je takva da ne
dolazi u obzir integriranje fiziĉkih niti prostorno interakcijskih elemenata.
S druge strane radijus gravitacije grada Fojnice koji u potpunosti obuhvata mjesne zajednice
Ostruţnica i Šćitovo, te preklop radijusa od 1,697 km sa MZ Ploĉari, kao i integrativni prostor
preklopa od 100% izmeĊu centara Šćitovo- Ploĉari daje prerogartive snaţne potencijalne
prostorne interakcije ovih centara i formiranje tzv '' centralne grupacije''.
Evidentna je i interakcija izmeĊu centara MZ Bakovići - MZ Gojevići, gdje je takoĊe
integrativni prostor preklopa od 100 %
Osim navedenih grupacija uoĉavamo više meĊusobnih djelomiĉnih (uvjetnih) preklapanja
populacijkih potencijala koji realnom prostoru neće biti relizirani u smislu fiziĉke integracije
prostornih elemenata iz razloga jer to ne dozvoljava konfiguracija terena to su:
-centri mjesnih zajednica Ostruţnica - Bakovići sa preklopom od 0,929 km što predstavlja
22% od ukupnog meĊu prostora centara.
-centri mjesnih zajednica Gojevići - Dusina sa preklopom od 0,559 km što predstavlja 13%
od ukupnog meĊu prostora centara.
*Površine su proporcionalne uĉešću agregatnog broja stanovnika centra MZ.
*Kruţnice odgovarajućih radijusa, na karti predstavljaju polarizacijski domet odnosno pripadajući dio površine
općine proporcionalan agregatnom broju stanovnika ili pojedinaĉnom broju stanovnika, ovisno o strukturi
svakog centra MZ.
*Pozicije centara kruţnica su na lokacijama koje prostorno najbliţe odraţavaju gravitavijsko teţište kompozitnih
centara.
48
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.5.4. Odnos urbano-ruralno
Prije analiza odnosa urbano-ruralno i stepena urbaniteta potreban je osvrt na definicije
urbanog i ruralnog ( grada i sela), te procesa urbanizacije.
Urbanizacija predstavlja kvalitativni i kvantitativni prelazak ruralnih u urbane anglomeracije,
te kvantitativnu i kvalitativnu promjenu stanovništva iz urbanog u ruralno. Dakle to je proces
pretvaranja seoskih naselja u gradska i uopće širenje gradskog naĉina zauzimanja i korištenja
zemljišta.
Jedan od najprihvatljivijih kriterija za definisanje sela i grada je djelatnost kojom se bave
stanovnici naselja. Tamo gdje je više od polovine stanovništva naselja angaţovano prema
djelatnosti u primarnom sektoru (poljoprivreda, lov, šumarstvo, stoĉarstvo) takvo naselje
nazivamo selo.
U sluĉajevima kada je više od polovine stanovništva naselja iznad 2000 stanovnika
angaţovano u sekundarnim i tercijanim i kvartarnim djelatnostima, onda je to naselje
gradskog karaktera.
Na osnovu gore navedenih kriterija moţemo zakljuĉiti da na podruĉju općine Fojnica samo je
Fojnica gradsko naselje.
MeĊutim, veliki procenat stanovnika ruralnih naselja ne radi u primarnom sektoru, bavljenje
poljoprivredom je dopunska djelatnost koja zadovoljava potrebe njihovih domaćinstava, dok
je veoma mali procenat domaćinstava u ruralnim naseljima koji svoju egzistenciju ostvaruju
iskljuĉivo od primarnih djelatnosti. Tako je veći broj naselja (preteţno centri mjesnih
zajednica) na podruĉju općine Fojnica prema vrsti djelatnosti u kategoriji naselja mješovitog
tipa.
Godina
1961
1971
1981
1991
2010
Općina
10035
12829
14014
16296
12666
Grad
1549
2254
3411
4225
5200
Stepen urbaniteta
0.15
0.17
0.24
0.25
0.41
Stepen urbaniteta općine Fojnica 2010 godine iznosi 0,41, od 41% stanovništva Općine ţivi u
općinskom centru.
Sagledavajući pokazatelje o stepenu urbaniteta općine Fojnica u duţem vremenskom periodu
evidentan je konstantan rast stepena urbaniteta, a posebno u periodu 1991-2010 godina.
Iako je stepen urbaniteta u kontantnom rastu, općina Fojnica je tek u periodu 2009-2010
godina dostigla stepen urbaniteta BiH iz 1991. godine od 0,40.
49
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.6.KARAKTERISTIKE RAZVOJA INFRASTRUKTURNIH SISTEMA
1.6.1.Saobraćajna infrastruktura
1.6.1.1.Geoprometni poloţaj
Prostor općine Fojnica nalazi se u centralnom dijelu Bosne i Hercegovine i obuhvata 301,27
km2.
Geoprometni poloţaj općine odreĊuju regionalni cestovni pravci, Fojnica – Gromiljak,
Fojnica - Dusina – Ostroţac i Fojnica – Sebešić – Pavlovica, odnosno regionalne ceste R438 Gromiljak – Fojnica – Sebešić – Pavlovica i R-437 Fojnica – Dusina – Ostroţac.
Glavni geoprometni pravac je regionalna cesta Fojnica – Gromiljak koja se u ovom naselju
prikljuĉuje na novorangirani magistralni pravac Blaţuj – Kaonik i tako magistralni promet
općine izvodi na magistralnu mreţu BiH. Ovaj magistralni pravac je transverzalna veza sa
dvije najprometnije magistralne ceste u Bosni i Hercegovini, M-17 i M-5.
Pored ovih regionanih cesta vaţne prometnice su i lokalne ceste koje centar općine povezuju
saopćinskim naseljima i naseljima u susjednim općinama. To se prvenstveno odnosi na
lokalne ceste Fojnica – Luĉice – Pridola – Kaĉuni i Dusina – Deţevice – Kreševo. Ovaj fond
regionalnih i lokalnih cesta ne daje dobar geoprometni poloţaj općine na prostoru
Srednjebosanskog kantona a posebno na prostoru Bosne i Hercegovine. Loš kolovoz
regionalnih cesta Fojnica – Pavlovica, na dionici Tovarište – Travniĉka vrata – Sebešić te
dionica regionalne ceste od Dusine do Ostrošca preko planine Bitovnje, takoĊe umanjuje
kvalitet geoprometne slike prostora općine Fojnice i njenog centra. Najbliţi vazduhoplovni
terminal, aerodrom „Butmir“ u Sarajevu, udaljen je od općinskog centra 38,0 km. koliko je
udaljen i najbliţi ţeljezniĉki terminal za ţeljezniĉki promet.
Prema tome vrlo skroman geoprometni poloţaj Fojnice svodi se na 12,0 km asfaltne
regionalne ceste koja motorni i drugi promet izvodi na magistralnu cestu Blaţuj – Kaonik. U
analizi matrice prometnica na prostoru općine, potrebno je spomenuti i znaćajnu turistiĉku
transverzalu koja iz Fojnice ide preko Tovarišta i Vlaške ravni, sa vrlo lošim makadamskim
kolovozom do Prokoškog jezera, vaţne planinske turistiĉke destinacije, Nacionalnog –
regionalnog parka prirode koji se nalazi na koti 1640 m.n.m.
1.6.1.2.Cestovna mreţa i promet
Cestovnu mreţu na prostoru općine Fojnica ćine regionalne, lokalne i nekategorisane ceste,
preko kojih se odvija motorni i svaki drugi promet izmeĊu naselja općine i naselja na prostoru
susjednih općina. Matricu regionalnih cesta odreĊuju dva regionalna pravca:
 R-438, Gromiljak – Fojnica – Tovarište – Sebešić – Pavlovica, ukupna duţine 27,5*
km.
 R- 437, Fojnica – Dusina – Buturović Polje – Ostroţac, ukupna duţina 19,0* km.
(*duţine cesta na prostoru općine)
Regionalna cesta R- 438 prolazi središnjim dijelom općine, odnosno dolinama rijeka Fojnice i
Dragaĉe gdje je najveća naseljenost. Ova cesta ima asfaltni kolovoz do naselja Tovarište
prosjeĉne širine od 5,0 metara sa dosta lošim horizontalnim elementima trase. Ovom
dionicom ceste, odvija se najveći intezitet motornog prometa na prostoru općine, a koji opet
izlazi na magistralni pravac Blaţuj – Kaonik koji ima PGDS 6 714 vozila u 2008.god.
Dionica Tovarište – Sebešić preko Travniĉkih vrata je makadamski kolovoz uskog profila i sa
dosta lošim horizontalnim i vertikalnim elementima trase. Na lokalitetu Vlaška ravan, sa ove
ceste se odvaja lokalna makadamska cesta takoĊe vrlo lošeg kolovoza, za Prokoško jezero.
50
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Regionalna cesta R-437 polazi iz centra općine prema jugu dolinom rijeke Ţeljeznice gdje je
takoĊe lociran veći broj naselja i do naselja Dusina ima asfaltni kolovoz prosjeĉne širine od
5,0 m sa dosta lošima horizontalnim elementima trase. Duţina ove dionice je 18,0 km. Od
naselja Dusine, ova regionalna cesta je makadamskog kolovoza koja ide kanjonom rijeke
Ţeljeznice i preko planine Bitovnje do Buturović Polja na Jablaniĉkom jezeru. Potrebno je
spomenuti i staru lokalnu cestu koja od naselja Dusina ide preko Deţevice i starih rudnika
barita do Kreševa i Tarĉina.
Vaţna lokalna cesta ide od Fojnice sjeverno prema naselju Pridola i dalje dolinom rijeke
Kozice prema naselju Kaĉuni u općini Busovaĉa, gdje se prikljuĉuje na magistralnu cestu
Blaţuj – Kaonik. Ukupna duţina ove lokalne ceste je 14,0 km i ona ima asvaltni kolovoz sa
lošim horizontalnim i vertkalnim elementima trase. Ova cesta ima vaţan znaĉaj za naselja u
sjevernom dijelu općine u dolini rijeke Kozice, jer je ovo najkraĉa prometnica koja u naselju
Kaĉuni izlazi na magistralnu cestu .
Jedan od segmenata u mreţi cestovnih prometnica na prostoru općine, predstavlja i oko 390
km šumskih nekategorisanih puteva koji egzistiraju i preko kojih je jedina dostupnost do
nekih manjih naselja.
Pregled cestovne mreţe na prostoru općine Fojnica
Kategorija
R - 438
R - 438
R - 437
Lokalna c.
- II - II - II -
Naziv dionice ceste
Gromiljak - Fojnica
Fojnica - Tovarište - Sebešić
Fojnica - Dusina – Buturović Plje
Fojnica - Pridola – Kaĉuni
Gojevići - Djedov Do
Fojnica - Ĉemernica
Dusina - Pogorelica
Ukupno
Širina
(m)
Asfalt
(km)
Makadam
(km)
Ukupno
(km)
5,50
4,0 - 5,0
4,0 - 5,0
4,0 - 5,0
4,0
4,0
4,0
12,00
4,00
15,00
14,00
----
11,50
4,00
3,50
3,50
4,00
12,00
27,50
19,00
14,00
3,50
3,00
4,00
83,00
Razvijenost i modernizovanost kategorisanih cestovnih prometnica na prostoru općine,
nezadovoljavajuća je, sa dosta lošim vertikalnim i horizontalnim elementima trasa ovih cesta,
što na koncu daje dosta nizak nivo usluga u prometu motornih vozila.
Promet motornih vozila na kategorisanoj cestovnoj mreţi ima stalni trend porasta za kojim
zaostaje razvoj i modernizacija mreţe cestovnih prometnica kao i ostale saobraćajne
infrastrukture na prostoru općine Fojnica. Ovo treba naglasiti, obzirom da na prostoru općine
nema ţeljezniĉke infrastrukture kao ni vazdušnih ni plovnih komunikacija.
Najveći promet motornih vozila odvija se na regionalnoj cesti R-438, od raskrsnice Gromiljak
do Fojnice i on ima karakter izvorno – ciljnog prometa, a nešto manje tranzitnog i to
uglavnom teretnih vozila koja izvoze drvne sirovine. Ostali motorni promet na matrici cesta
odvija se manjim intezitetom zanemarljivih veliĉina.
Sliku prometne infrastrukture upotpunjava i stepen motorizacije, mobilnost stanovništva i
ukupan broj kretanja na cestovnim prometnicama.
Stepen motorizacije, u poslijeratnom periodu imao je stalni i brzi trend porasta koji je u
prošloj godini stao i sada ima normalan trend rasta, a koji je premašio stepen motorizacije iz
1991. godine (Stepen motorizacije u 2.000 godini iznosio je 163 vozila na 1000 stanovnika).
Broj registrovanih motornih vozila za općinu iznosio je 1.206 vozila, takoĊe u 2.000.godini.
Mobilnost stanovništva kreće se izmeĊu 4.500 i 5.000 km po vozilu godišnje i ona raste po
stopi od oko 7% prosjeĉno godišnje. Svi ovi pokazatelji govore o niskom nivou prometa na
cestama a koji je opet uslovljen razvijenošĉu cestovnih prometnica i njihovom
51
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
modernizovanosti. Matrica rangirane cestovne mreţe pokazuje zvjezdast sistem prometnica iz
ĉetiri pravca sa završetkom u centru općine u naselju Fojnica. Ceste dolaze iz pravaca,
Gromiljaka, Dusine, Pridola i Sebešića. Vidljivo je da nedostaju prometnice koje bi ove
zvjezdaste pravce povezale i stvorile kruţni sistem prometnica, ĉime bi se postigla veća
funkcionalnost mreţe prometnica na prostoru općine i uspostavio skladan i harmoniĉan
cestovni promet.
1.6.1.3.Javni promet
Postojeći strukturni odnos izmeĊu javnog i individualnog prometa, gdje je individualni
promet znatno ispred javnog, prisutan je i na prostoru općine i kantona što je u narednom
planskom periodu potrebno promjeniti. Nivo javnog prometa stanovništva je jedan od
najznaĉajnih pokazatelja dostupnosti pojedinih funkcija društvene infrastrukture stanovništvu
na prostoru općine. Osnovni razlozi nerazvijenosti javnog prevoza stanovništva su: slaba
organizacija javnog prometa, loš nivo usluga u javnom prometu, mali broj bus linija i
pokrivenost naselja, loše cestovne komunikacije do svih naselja, mali broj putnika itd. .
Javni prevoz stanovnika se obavlja uglavnom sa polaskom i dolaskom u centar općine dok je
mali broj meĊugradskih tranzitnih linija. Najveći broj polazaka i dolazaka je na relaciji
Sarajevo – Fojnica u organizaciji prevoznika „Centrotrans“ Sarajevo. Ne postojanje
autobusnog terminala, autobusne stanice u gradu, dodatno oteţava bolji razvoj javnog prevoza
stanovništva u općini, a samo na regionalnoj cesti Fojnica – Gromiljak izvedena su i
obiljeţena
autobusna stajališta. Sve ovo govori o zaostajanju javnog prometa za
individualnim, a što je naroćito izraţeno u poslijednjem periodu.
Na prostoru općine egzistira pet benzinskih stanica koje svojim uslugama zadovoljavaju
potrebe stanovništva za naftnim derivatima .
1.6.1.4.Telekomunikaciona infrastruktura
Poštanski promet
Poštanski promet u opštini Fojnica se odvija u organizaciji PTT jedinice Pošta-Fojnica
smještenoj u novom zasebnom objektu lociranom u centru grada. U ovom objektu se vrši
prijem i otprema svih vrsta poštanskih pošiljki za stanovništvo na podruĉju općine. Poštanske
pošiljke se isporuĉuju svakodnevno putem dostavljaĉa. Prostor općine je podjeljen na ĉetiri
dostavne zone:
Zona I - MZ Fojnica i Prokos
Zona II - MZ Bakovići ,Dusina i Gojevići
Zona III - MZ Ostruţnica i Ploĉari polje
Zona IV - MZ Pridola
Telekomunikacijski promet
U organizaciji Telekoma BiH u općini Fojnica funkcionira telekomunikacioni promet sa
glavne telefonske centrale u Sarajevu vezane radio-relejnim sistemom. Centrala u Fojnici je
tipa ĉvorne ATC koja ima kapacitet od 1.200 gtp sa moguĉnošću proširenja centrale. Svi
kapaciteti ove ATC su iskorišteni. Centrala je smještena u objektu pošte i ona svojim
kapacitetom pokriva cijeli prostor općine sa fiksnom telefonijom što se ocjenjuje
zadovoljavajućim. Pokrivanje signalima mobilne telefonije takoĊe se smatra
zadovoljavajućim, obzirom na broj pretplatnika.
Analogni sistemi prenosa signala su zastarjeli i polako se napuštaju u korist digitalnih sistema
prenosa. Kako je u proteklom periodu uspješno ovladano tehnologijom polaganja i konekcije
52
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
optiĉkih vlakna, kao i odrţavanje sistema sa optiĉkim vlaknima, stvoreni su preduslovi da svi
magistralni spojni putevi budu riješeni na bazi sistema sa optiĉkim vlaknima.
1.6.2.Energetska infrastruktura
Elektro energetika
Snabdijevanje elektriĉnom energiom svih potrošaĉa na podruĉju općine Fojnica vrši se iz TS
35/10 KV. Ostali osnovni podaci o elektro energeckoj mreţi 10(20) KV,prikazani su u
slijedećoj tabeli:
Elektroenergetska mreţa 10(20)KV sa svim pripadajuĉim trafo stanicama
OSNOVNI PODACI
REDNI BROJ KART E
INS.
GODINA
BROJ
(6)
SNAGA T S IZGRADNJE
(kVA)
TS
(9)
(14)
358/2
6500
1978
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
OSNOVNI PODACI
BROJ
POT ROŠAĈA
(16)
3295
358/3
4000
1978
k.ĉ. 1686
160
1995
76
k.ĉ. 1902/2
250
1980
7
k.ĉ. 1604/1
100
2005
35
k.ĉ. 1088
160
1982
62
k.ĉ. 761
160
1982
116
k.ĉ. 2633
160
1971
69
k.ĉ. 888
160
1999
169
k.ĉ. 224
160
1991
99
k.ĉ. 305
160
1995
50
k.ĉ. 395
100
1995
24
k.ĉ. 122
100
2007
5
k.ĉ. 149
160
2002
45
k.ĉ. 1398
160
1990
63
k.ĉ. 1630
50
1979
20
160
1990
139
k.ĉ. 2158
100
1998
45
k.ĉ. 1902
50
2006
17
k.ĉ. 1569
160
1978
22
k.ĉ. 1340
100
2000
122
k.ĉ. 2513
50
1988
8
k.ĉ 2225
100
1976
17
k.ĉ. 541
50
2003
14
k.ĉ. 2161
100
1995
48
k.ĉ. 255/3
50
2000
4
k.ĉ. 3073
250
2004
47
k.ĉ. 21/1
160
1981
80
k.ĉ 3473
100
1978
40
k.ĉ. 2006
50
1998
12
NEMA
REDNI BROJ KART E
INS.
GODINA
BROJ
(6)
SNAGA T S IZGRADNJE
(kVA)
TS
(9)
(14)
50
1998
31 k.ĉ. 3376
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
BROJ
POT ROŠAĈA
(16)
2
k.ĉ. 3027
100
1978
28
k.ĉ. 3114
100
1984
86
k.ĉ. 3020/1
160
2000
76
k.ĉ. 1334/2
50
2010
47
k.ĉ. 3624
160
1962
108
k.ĉ. 995
160
1981
99
k.ĉ. 1494
400
1978
179
k.ĉ. 1326/1
630
1977
173
k.ĉ. 1401
630
1981
300
k.ĉ. 1131
630
1962
389
k.ĉ. 430
630
1967
185
k.ĉ. 3353
630
1969
389
k.ĉ. 737
250
2000
193
k.ĉ. 3943
630
2007
0
k.ĉ. 1494
4000
2005
0
2005
0
k.ĉ. 3624
k.ĉ 373
630
2009
0
k.ĉ. 396
630
1979
92
k.ĉ. 1448
1260
1972
1
k.ĉ. 320
400
1971
137
400
1966
1
1260
1981
DEVAST IRANO
k.ĉ. 270
NEMA
k.ĉ. 396
250
1978
2
k.ĉ. 63
400
NEMA
1
k.ĉ: 1612
400
NEMA
1
k.ĉ. 1013
1260
NEMA
1
k.ĉ: 1900
400
1972
1
k.ĉ. 1360/1
630
2009
1
k.ĉ. 2686
50
2007
1
Mini hidroelektrane
1. mHE „Majdan“, rijeka Kozica, vodozahvat (nizvodno od ušća Osreckog potoka, K.Ĉ.
3131/2) strojara (Kozica, K.Ĉ. 2040/1, 2040/2)
2. mHE „Botun“, rijeka Kozica, vodozahvat (Majdan, K.Ĉ. 2611/2, 2619/3)
strojara (Botun K.Ĉ. 2619/2)
3. mHE „Jezernica“ , rijeka Jezernica, (vodozahvat K.Ĉ. 3898/5, strojara K.Ĉ. 3871/4)
4. mHE „Mujakovići“, rijeka Jezernica, (vodozahvat K.Ĉ. 3871/4, strojara K.Ĉ. 3871/5 ,
1495/3 )
5. mHE „Grablje“, rijeka Borovnica, vodozahvat (Grablje, K.Ĉ. 3898/9)
strojara (Pogledala, K.Ĉ. 3898/8)
53
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
6. mHE „Pogledala“, rijeka Borovnica , vodozahvat (Pogledala, K.Ĉ. 3898/7)
strojara (ušće Poţarne K.Ĉ. 3898/6)
7. GvoţĊani, rijeka Ţeljeznica, centrala (K.Ĉ. 3082/2)
8. Dusina, rijeka Ţeljeznica, centrala (K.Ĉ. 646/2)
Mini HE pod rednim brojem od 1 do 6 se nalaze u pregledu izdatih dozvola za rad - licence
(FERK) i u vlasništvu su dva licencirana proizvoĊaĉa el. energije:
-
"INTRADE ENERGIJA" d.o.o. Sarajevo (1-4)
"KARA-DRVO" d.o.o. Fojnica (5 i 6)
Lokacije m HE pod rednim brojem 7 i 8 u grafiĉkim prilozima nanešene su prema podacima
PJD Fojnica i struĉnih sluţbi Općine Fojnica.
1.6.3.Vodna infrastruktura
1.6.3.1.Vodosnabdijevanje
Stanovništvo na prostoru općine Fojnica snabdijeva se pitkom vodom sa vodovodnog sistema
„Bjeţanija“, izvorišta „Šćona“, izvorišta „Poţarna“, te ostalih manjih lokalnih izvorišta.
Prvi kaptirani vodozahvat bilo je izvorište „Šćona“ izdašnosti oko 23 l/sek. koje je locirano u
gornjem toku potoka Pavlovac. Ovo izvorište je dugo vremena bila jedina kaptaţa za
vodosnabdijevanje grada, da bi se 1974.godine izgradila nova kaptaţa „Bjeţanija“ ćija ukupna
izdašnost iznosi 30 l/s pitke vode. Od tada se ovaj vodoopskrbni sistem koristi kao jedino
vrelo za vodosnabdijevanje grada i okoline pitkom vodom. Na glavnoj kaptaţi se zahvata 25
l/s dok se na ostalim dvijema manjim kaptaţama zahvata još oko 5 l/s pitke vode. Rezervoar
se nalazi na koti 740 m n.m. odakle se voda distribuira gravitacijski u gradsku vodovodnu
mreţu. Glavni distributivni vod profila Ø 200 ide od glavnog rezervoara zatim kroz urbano
podruĉje grada i sve do prigradskog naselja Podcitonja. Ovi vodni kapaciteti nisu bili
dovoljni za vodosabdijevanje naraslih potreba grada i okoline tako da su vršena daljnja
istraţivanja na vodnim kapacitetima .
Novi izvorišni kapaciteti naĊeni su na gornjem toku potoka Poţarna i kaptirani kao vodovodni
sistem „Poţarna“ koji ima izdašnost cca 110 l/s sa najkavlitetnijom pitkom vodom. Ovaj
rezervoar se nalazi u Tovarištu na koti 714 m n.m. JKP „Šćona“ Fojnica ima prava na
koncesiju ovog izvorišta za flaširanje pitke vode .
U daljnim istraţivanjima pronaĊeno je najveće izvorište pitke vode „Toĉila“ koje ima
izdašnost od 200 l/s i koje bi riješilo vodosnabdijevanje općine Fojnica za duţi period.
Kaptiranjem ovog izvorišta dobile bi se velike koliĉine pitke vode koje bi se distribuirale u
rezervoar pitke vode lociran iznad naselja Tovarište .
Pored ovih vodovodnih sistema, na prostoru općine, izgraĊen je i veliki broj lokalnih,
naseljskih, vodovoda za više domaĉinstava ( Drin, Bakovići, Luţine, Dusine, Mujakovići i
dr.).
54
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.6.3.2.Dispozicija i tetman otpadnih voda
Odvodnju otpadnih voda kanalizacionom mreţom, ima općinski centar grad Fojnica i naselja
Gornja mahala i Bjeţanija. Glavni kanalizacioni kolektor prolazi kroz cijelo urabano podruĉje
grada i na izlazu iz grada ulijeva se u rijeku Dragaĉu bez prethodnog tretmana. Ovaj
kanalizacioni sistem je mješovitog tipa i prikuplja oborinske i fekalne otpadne vode sa
gradskog podruĉja i prigradskih naselja. Sekundarna kanalizaciona mreţa ne pokriva cijelo
urbano podruĉje grada tako da imamo oko 20% prostora grada na kome nema odvodnje
otpadnih voda . Ukupna duţina primarne kanalizacione mreţe je cca 5,50 km.
U ostalim naseljima na prostoru općine, odvodnja fekalih otpadnih voda obavlja se u septiĉke
jame koje u većoj mjeri nisu tehniĉki dobro izvedene. Najĉešće je direktno ispuštanje
otpadnih voda u manje vodotoke, gdje se vrši i odvodnja oborinskih voda te otpadnih voda iz
staja. Ove otpadne vode utiĉu na zagaĊivanje izvorišta i vodotoka.
1.6.3.3. Zaštita od voda
U cilju zaštite grada Fojnice od poplava djelimiĉno je izvedena regulacija vodotoka Dragaĉe
na dijelu toka u uţem gradskom podruĉju. TakoĊe je izvršena regulacija potoka Pavlovac na
urbanom podruĉju. Na drugim vodotocima nije vršena regulacija korita u cilju spreĉavanja
plavljenja poljoprivrednog i graĊevinskog zemljišta.
Prema podacima općinskih struĉnih sluţbi na podruĉju općine registrovane su slijedeće
plavne površine:
- Ploĉar polje
na površini od 3 ha
- Zimije
na površini od 1 ha
- Nadbare
na površini od 1,5 ha
- Luke
na površini od 2 ha
- Ostruţnica polje
na površini od 3 ha
55
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.6.4. Upravljanje otpadom
Prikupljanje i deponovanje krutog otpada, odnosno komunalnog otpada, kao i drugi otpad koji
je po svojoj prirodi ili sastavu sliĉan, vrši se svakodnevno i redovno na prostoru općinskog
centra. U većim naseljima, prikupljanje i deponovanje krutog otpada obavlja se povremeno
dok u ostalim manjim naseljima ova djelatnost nije uopšte organizovana.
Organizovano prikupljanje komunalnog otpada u gradu vrši JKP „Šćona“, a sakupljanje i
odvoz kabastog otpada vrši se povremeno po potrebi.
Deponovanje otpada trenutno se obavlja na lokalitetu Tješilo. Ova deponija je privremenog
karaktera i na nepovoljnom lokalitetu i ona ne bi trebala biti dugoroĉno rješenje za grad i
općinu, jer ovaj problem treba rješavati regionalnim odlagalištem komunalnog krutog otpada
za više općina .
Pored ove deponije za komunalni kruti otpad, na prostoru općine evidentiran je veći broj
„divljih“ deponija otpada koje su na dosta lošim lokalitetima: jame, depresije, rijeĉna korita,
uvale i sl.. Ove deponije predstavljaju stalnu pretnju zagaĊenju vodnih izvorišta te vodotoka.
Na ovim deponijama odlaţu se razne vrste krutog otpada, od graĊevinskog do otpada iz
domaćinstava i manjih preraĊivaĉkih pogon. Poseban problem predstavlja deponovanje
medicinskog otpada iz banjsko-ljeĉilišnog kompleksa koje treba biti zbrinuto na adekvatan
naĉin.
1.7. DRUŠTVENE DJELATNOSTI
Društvana infrastruktura je povezujići element tri osnovne funkcije naseljenih mjesta:
stanovanje, rad i rekreacija, koje naseljenom mjestu daju gradski karakter. Sadrţaj društvene
infrastrukture je jedan od kriterija na osnovu kojeg se utvrĊuje poloţaj naseljenog mjesta u
„sitemu naselja“. Elementi društvene infrastrukture privlaĉe ali i zadrţavaju stanovništvo na
odreĊenom prostoru. Razvoj nekog naseobinskog sistema zasniva se na opremljenosti
naseljenih mjesta izmeĊu ostalog i segmentima društvene infrastrukture.
Postojeći sadrţaji društvene djelatnosti u naseljima su jedan od kriterija na osnovu kojih se
utvrĊuju centri gravitacionog podruĉja u planiranom policentriĉnom sistemu naselja.
Nomenklatura društvene djelatnosti








socijalna i djeĉija zaštita
školstvo
zdravstvo
kultura
fiziĉka kultura
snabdjevanje i usluţne djelatnosti
ugostiteljstvo
objekti uprave, poslovni i finansijski objekti
56
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.7.1. Socijalna i djeĉija zaštita
Socijalna zaštita.
Nosilac socijalne zaštite je Ministarstvo za rad i socijalnu politiku Srednjobosanskog kantona,
a u općini Fojnica socijalnom zaštitom bavi se Sluţba za opću upravu, društvene djelatnosti,
civilnu zaštitu i zajedniĉke poslove.
Socijalna prava ostvaruju se putem navedene sluţbe kroz stalnu mjeseĉnu pomoć za socijalno
ugroţene kategorije stanovništva. Sredstva se obezbjeĊuju od Vlade Kantona. TakoĊer se vrše
povremena davanja za subvencije u lijeĉenju, plaćanju elektriĉne energije i sl.. Putem Biroa
za zapošljavanje dio radnika koji su ostali bez posla i nalaze se na evidenciji prima odreĊenu
naknadu za nezaposlene i ima participaciju za zdravstvo.
Pregled korisnika socijalne pomoći za 2007-2009.godinu
KORISNICI
Stalni korisnici
Povremeni korisnici
Ukupno korisnika
2007.g.
52
404
456
2008.g.
50
203
253
2009.g.
50
257
307
Izvor: Sluţba za opću upravu, društvene djelatnosti, civilnu zaštitu i zajedniĉke poslove (04. 2011.)
57
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Djeĉija zaštita
Briga o djeci obuhvata: njegu, vaspitanje i obrazovanje, njihovu zdravstvenu i socijalnu
zaštitu i razvijanje ţivotnih uslova u njihovom svakodnevnom ţivotu.
Pregled korisnika djeĉije socijalne zaštite za 2007-2009.godinu
BROJ DJECE KOJA PRIMAJU
SOCIJALNU POMOĆ
Broj djece korisnika djeĉijeg vrtića
Broj djece korisnika djeĉijeg dodatka
Ukupno korisnika
2007.g.
32
87
119
2008.g.
36
85
121
2009.g.
40
88
128
Izvor: Sluţba za opću upravu, društvene djelatnosti, civilnu zaštitu i zajedniĉke poslove (04. 2011.)
1.7.2. Zdravstvena zaštita
Odvija se kroz ĉetiri zdravstvene i jednu farmaceutsku ustanovu i to:
1. ZU Dom zdravlja Fojnica - obezbjeĊuje primarnu i dijelom specijalistiĉku
zdravstvenu zaštitu (šest odijela). Funkcionisanje Doma zdravlja obezbijeĊuje 64
uposlenika (6 ljekara specijalista, 9 ljekara opće prakse, 28 kvalificiranih medicinskih
osoba i 21 administrativno-tehniĉka djelatnika). Bruto razvijena površina objekta
Doma zdravlja je 1200 m². U okviru Doma zdravlja organizovane su ĉetiri podruĉne
ambulante u slijedećim NM: Dusina (tri uposlenika, BRP objekta 120 m²), Prokos (tri
uposlenika, BRP objekta 120 m²), Majdan (tri uposlenika, BRP objekta 80 m²) i
Gojevići (tri uposlenika, BRP objekta 200 m²), a u tri je organizovana mreţa
porodiĉne medicine (Dusina, Prokos i Gojevići).
2. JU RRC “Fojnica” - Centar je savremeno opremljena specijalizirana ustanova za
rehabilitaciju, rekreaciju, aktivni odmor i programirane sportske aktivnosti. U okviru
Centra su objekti:
Reumal - BRP 10.336,11 m², 400 leţaja
Nova bolnica - BRP 4.137,42 m², 120 leţaja
Stara banja - BRP 980 m²
Stalno zaposlenih u Centru je 344 od ĉega u funkciji zdravstva 170.
3. JU Zavod za zbrinjavanje mentalno invalidnih lica „Drin“ Fojnica - je ustanova od
posebnog društvenog interesa u oblasti socijalne zaštite. Djelatnost Zavoda
podrazumjava socijalno i zdravstveno zbrinjavanje, osposobljavanje za ţivot i rad
prema preostalim sposobnostima, edukaciju i rehabilitaciju, oĉuvanje ranije steĉenih
navika, zadovoljavanje kulturnih i socijalnih potreba osoba s posebnim potrebama
umjerene, teţe i teške mentalne retardacije i psihijatrijskih bolesnika nad kojima je
završeno bolniĉko lijeĉenje. Zavod je smješten na dva lokaliteta: Fojnica (BRP objekta
839 m²) i Urlenike (BRP objekta 1000 m²).
4. Zavod za zbrinjavanje mentalno invalidnih osoba Bakovići – je centar za socijalno i
zdravstveno zbrinjavanje i produţeno lijeĉenje i rehabilitaciju, obuĉavanje za
samostalan ţivot prema preostalim sklonostima i sposobnostima odraslih osoba
kojima nije prijeko potrebno bolniĉko lijeĉenje ili je ono završeno, a iz odreĊenih
58
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
opravdanih razloga ne postoje uvjeti stalnog boravka u vlastitoj obitelji i socijalnoj
sredini. Na površini od 32.872 m² koliko pokriva Zavod štićenici su smješteni u više
objekata, kako za kolektivni (Bakovići, BRP objekata 2.440 m²), tako i za samostalni
(Šavnik, BRP objekta 130 m²; Gojevići, BRP objekta 68 m² i Gojevići – socijalno
naselje, ĉetiri objekta)) smještaj.
5. “Gradska apoteka” Fojnica
1.7.3. Obrazovanje
Politiku obrazovanja za sve nivoe (predškolsko, osnovno i srednje) provodi Kantonalno
ministarstvo obrazovanja , nauke, kulture i sporta, a struĉni nadzor obavlja Pedagoški zavod
SBK.
Osnovno obrazovanje
Na podruĉju općine djelatnost osnovnog obrazovanja organizirana je u 3 centralne osnovne
škole i 8 podruĉnih škola. U ovim školama se školske 2010/2011 obrazuje 1.347 uĉenika.
Mreţa ovih škola uglavnom je usklaĊena sa koncentracijom stanovništva.
Osnovno obrazovanje na podruĉju općine Fojnica
Školska
Broj škola
Broj
Broj uĉenika
Broj
Stanovništvo
godina
odjeljenja
nastavnika
općine
2002/03
11
1.420
11.122
2006/07
9
55
1.376
69
12.359
2007/08
9
54
1.347
70
12.222
2009/10
9
55
1.349
70
12.124
2010/11
11
1.347
Izvor: Federalni zavod za programiranje razvoja, škole, Općinske sluţbe (2010/11)
Broj uĉenika
na 1000 st.
128
111
110
111
Osnovne škole na podruĉju općine Fojnica
Škola
Br. uĉenika
Br. uĉionica
BRP objekta
OŠ “Muhsin
Rizvić”, Fojnica
(Novo naselje)
OŠ “Muhsin
Rizvić”, Fojnica
(Numanagića)
OŠ “Ivan Goran
Kovaĉić”
Gojevići
PŠ “Dusina”
PŠ “Otigošće”
PŠ “Gojevići”
PŠ “Prokos”
PŠ “Ostruţnica”
PŠ”Ploĉari
Polje”
PŠ “Majdan”
PŠ “Rizvići”
271
15
934
Školska sala
(m²)
709
448
15
740
185
388
9
415
30
48
66
46
232
120
505
295
213
179
10
40
285
126
Školsko
igralište (m²)
800
800
800
59
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Srednjoškolsko obrazovanje
Srednja škola je locirana u općinskom centru, u skladu sa brojem srednjoškolske populacije i
specifiĉnim programima za osposobljavanje uĉenika za rad.
Škola
Br. uĉenika
Br. uĉionica
Srednja
mješovita škola
“Zija
Dizdarević”
507
18
BRP objekta
Školska sala
(m²)
1.100
Školsko
igralište (m²)
3.300
1.7.4. Kultura
Kultura predstavlja bogatstvo duhovnog stvaralaštva i djelatnost koja podstiĉe humanizaciju
uslova ţivljenja, meĊuljudske i demokratske odnose.
Trenutno u Fojnici djeluju slijedeće kulturne institucije i udruţenja:
 Biblioteke
Na podruĉju općine djeluje pet biblioteka u okviru postojećih institucija, i to:
Knjiţnica Samostana Duha Svetoga, Fojnica
Knjiţnica sadrţi oko 10.000 naslova religiozne (većim dijelom) i svjetovne
literature svrstanih u 26 odjela. Znaĉajna je i zbirka ĉasopisa i novina.
- Reumal, Fojnica
- OŠ „Muhsin Rizvić“
- SMŠC „Zija Dizdarević“
- OŠ „Ivan Goran Kovaĉić“, Gojevići
 Muzej Samostana Duha Svetoga - Fojnica
Premda ne svojim obiljem, ali starinom i vaţnošću za bosansku povijest ovaj privatni muzej zauzima
znaĉajno mjesto. Muzej je razdijeljen u 10 zbirki (Zvjezdovića zbirka, Miletića zbirka, Bosanskofranjevaĉka zbirka, Crkvena zbirka, Zbirka oruţja, Zbirka iskopina, Zbirka narodnog veziva, Prirodoslovna
zbirka, Zbirka narodnoga odijela i Zbirka starih novaca (Numizmatika).
 Etnografski muzej porodice Hadţimejlić u selu Vukeljići
Posebno je bogata zbirka narodnih i derviških nošnji. U muzeju se takoĊer nalazi i staro
bakreno suĊe, muziĉki instrumenti, knjige, geografske karte, te impresivna zbirka od stotinu
ĉetrdeset bosanskih ćilima kojima je zastrta cijela porodiĉna kuća u kojoj je muzej i otvoren.
 Kulturno - umjetniĉka društva
Su kulturna potreba svakog grada, kako zbog oĉuvanja kulturne tradicije tako i zbog potrebe
obiljeţavanja znaĉajnih datuma i manifestacija za općinu.
HKD Napredak, HKPD „Rodoljub“ Fojnica, KPD "Matija Gubec" Bakovići, KUD "1001
noć" Fojnica.
 OC „Stela“, Fojnica
Cilj centra je da preko kulturalnih i sportskih aktivnosti povezuje ljude, organizuje
meĊunarodnu saradnju mladih, edukuje mlade na podruĉju muzike, sporta i stranih jezika, te
da promiĉe prava mladih i aktivno ih ukljuĉi u društveni ţivot.
 Udruţenje graĊana „Triton“
Programski ciljevi društva su:
-promocija prirodnih ljepota, kulturnih i istorijskih vrijednosti;
-
60
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
-ĉuvanje i njegovanje tih vrijednosti – podizanjem svijesti u javnom i kulturnom ţivotu,
privrednom ţivotu i sredstvima javnog informisanja;
-saradnja sa nauĉnim, kulturnim, vaspitno-obrazovnim institucijama, organizacijama i
društvima radi podsticanja demokratije i kulture ţivota graĊana i ĉlanova Društva;
-unapreĊenje kvaliteta zaštite i oĉuvanja okoliša, kao i proizvodno-potrošaĉkih procesa.
 Kulturne manifestacije
-“Susreti Zija Dizdarević”, knjiţevno – kulturna manifestacija
-“Dani Isaka Samokovlije”, knjiţevna manifestacija i koncerti klasiĉne muzike
-“Sarajevski dani poezije” u Fojnici, poetsko – muziĉka manifestacija
-“Dani Matice hrvatske”, knjiţevno – kulturna manifestacija
-“Fojniĉko ljeto”, kulturno-zabavno-sportska manifestacija
-“Tragovima Bosanskog Kraljevstva”, festival obiĉaja, nošnji, jela i muzike iz
srednjovjekovne Bosne
-“Fojniĉki vikend knjige”
“U susret Boţiću”, vjersko-kulturna manifestacija
-Smotra folklora “Fojnica”, festival narodnih igara i pjesama fojniĉkog kraja
1.7.5. Sport i rekreacija
Sport se tretira kao djelatnost od posebnog društveno – javnog interesa. Osnovna struktura
jedinstvenog sistema sporta podrazumjeva slijedeća podruĉja:
-Sportsko (tjelesno) obrazovanje i odgoj, kao pedagoški proces sticanja znanja i navika
ukorjenjenih u svijesti o potrebi sportskog angaţovanja tokom cijelog ţivota;
-Sport za sve – sportska rekreacija, kao sredstvo zdravlja i kulture izraţavanja graĊana u cilju
ublaţavanja negativnih uticaja savremenih civilizacijskih tokova;
-Kvalitetni sport, kao proces odabira posebno darovitih pojedinaca i primjene specifiĉne
tehnologije, „proizvodnje“, vrhunskog sportskog stvaralaštva.
Zakonom o sportu (SN BiH 27/08) utvrĊene su sljedeće aktivnosti:
-Organizovane aktivnosti mladih i drugih graĊana koje se ostvaruju u okviru struĉno
usmjerenog tjelesnog vjeţbanja i sportskog treninga
-Posebno organizovane aktivnosti sa sportskim talentima i pripreme sportista za svijetska i
evropska prvenstva, mediteranske i olimpijske igre
-Sportska takmiĉenja i manifestacije
-Sport graĊana sa tjelesnim oštećenjima
-Obnova i izgradnja sportskih objekata od interesa za općinu
-Usavršavanje sportskog podmlatka, školska takmiĉenja na niovu općine i drugi oblici
djeĉijeg i omladinskog sporta
61
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
r/b
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Sportski klubovi na podruĉju općine Fojnica
Naziv Kluba
Fudbalski klub “Fojnica”
Košarkaški klub “Star”
Klub borilaĉkih vještina (KBV) “Fojnica”
Karate klub “Fudokan”
Šahovski klub “Fojnica”
Škola nogometa “Fojnica”
Planinarsko društvo “Vranica
Udruţenje graĊana sportskih ribolovaca “Fojnica”
Lovaĉko društvo “Divokoza”
Udruţenje za sport i rekreaciju “Katarina”
Ski klub “Vran kamen”
Tavla klub “Dţevad Salĉinović-Šajna”
Klub specijalnih sportova u okviru Zavoda “Drin”
Klub specijalnih sportova u okviru Zavoda
“Bakovići”
Sportska infrastrukutra
Da bi se realizovali programi u sportu, osnovni preduvijet je da postoje objekti i da je prioritet
njihovo optimalno korištenje i odrţavanje. Oni predstavljaju znaĉajnu društvenu vrijednost i
kao takvi su od posebnog interesa.
Trenutno na prostoru općine Fojnica u funkciji su slijedeći sportski objekti:
Aquapark i sportski tereni u okviru Centra Fojnica
Stadion SD“Fojnica“ Fojnica
Smješten je u centralnom dijelu naselja, a u funkciji je tokom nogometne sezone.
Sportski tereni
Bakovići 2,
Sportske dvorane OŠ „Muhsin Rizvić“
Njihova osnovna uloga svodi se na kvalitetnu nastavu tjelesnog odgoja kao i na potrebe raznih
sportskih aktivnosti i rekreativnih društava.
Sportski tereni uz škole u sljedećim naseljima: Gojevići, Ostruţnica, Prokos i Rizvići
SRC „Brusnica“
Ski lift, sportski tereni
62
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.7.6. Javni sadrţaji, uprava i finansije
Javne sadrţaje i upravu ĉine: Općina Fojnica, 9 mjesnih zajednica, Općinski sud, Općinski
sud za prekršaje, Općinsko tuţilaštvo, Policijska uprava, Vatrogasno društvo, Centar za
obavještavanje, Zavod za zapošljavanje, Crveni kriţ i dr. .
Općina Fojnica prema Ustavu Federacije, Ustavu Kantona i Zakonu o lokalnoj upravi je
organizovana u kapacitetu kojim provodi zakonodavnu i izvršnu vlast na podruĉju općine. Na
tom prostoru konstituirano je 9 mijesnih zajednica, osnovnih jedinica lokalne uprave (MZ
Fojnica, MZ Ostruţnica, MZ Prokos, MZ Bakovići, MZ Gojevići, MZ Pridola, MZ Dusina,
MZ Ploĉari i MZ Šćitovo).
Zavod za zapošljavanje vrši evidentiranje nezaposlenih, a predviĊeno je da podrţava i proces
zapošljavanja.
Prema procjenama na podruĉju općine Fojnica djeluje oko dvadeset nevladinih organizacija ili
udruţenja graĊana (sportskih, humanitarnih, poslovnih, iz domena kulturnih djelatnosti i dr.)
što govori o kvalitetu graĊanskog društva.
Finansijske institucije koje djeluju na podruĉju općine su filijale banaka i osiguravajuća
društva u F BiH. Trenutno na podruĉju općine posluju 2 banake, 2 mikrokreditne
organizacije i jedno osiguravajuće društvo..
1.8. PRIRODNO I KULTURNO-HISTORIJSKO NASLIJEĐE
1.8.1. Prirodno naslijeĊe
Zaštita prirodnog naslijeĊa u postojećoj prostorno-planskoj i drugoj dokumentaciji
 U preĉišćenom tekstu Prostornog plana Bosne i Hercegovine za period od 1981. –
2000. godine, na razmatranom podruĉju (općina Fojnica) registrovani su slijedeći
zaštićeni objekti prirodnog naslijeĊa:
Regionalni parkovi prirode
b) Nacionalna vrijednost
Planina Vranica, stepen zaštite I-III. Najvrijednije podruĉje planine Vranica je Prokoško
jezero (1460 m n. m.) sa okolinom, te ova zona ima najviši stepen zaštite. Jezero je znaĉajno
za nauku po dvjema prirodnim rijetkostima: planinskom vodozemcu (Triton alpestris Reiseri)
koji je pod najstroţijom zaštitom, kao i Alpskoj ruţi (Rhododendron hrirsutum L) koja raste
samo na jugozapadnom obodu jezera.
Rezervati prirode
d) lokalna vrijednost
1. Vodopad na Kozici, opština Fojnica (kod Crvenih stijena) , P = 5 ha
stepen zaštite I
Rekreaciona i druga podruĉja prirode
d) lokalna vrijednost
63
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1. Dolina rijeke Fojnice, od Fojnice do Kiseljaka, stepen zaštite II-III
 U Prostornom planu Srednjobosanskog kantona/ţupanije 2005-2025. kao podruĉja od
posebne vaţnosti i sadrţaji neponovljivog fenomena prirodnog nasljeĊa na podruĉju
općine Fojnica izdvajaju se:
Spomenik prirode "Vranica" ( I faza - "Prokoško jezero")
a. Kategorija : II
b. IUCN kategorija : II
c. Spomenik prirode "Vranica", P= 30.000 ha
I etapa "Prokoško jezero", P= 2.200 ha
Geologija podruĉja:
Podruĉje planine Vranice (zajedno sa Bitovnjom i Zec pl.) predstavlja unikatnu pojavu u
geološkim formacijama Bosanskohercegovaĉkih Dinarida. Geološka masa je sastavljena od
permkarbonskih škriljaca, kvarcita, kristalastih kreĉnjaka, pješĉara, konglomerata i znatnih
masa eruptivnih stijena, kvarcporfira i gabra. Ogromna silikatna masa geološkog batolita
Vranice moţe se porediti samo sa nekim geološkim formacijama Balkana (Kopaonik npr. i
nekim manjim formacijama u Makedoniji).
Glacijalni fenomeni podruĉja:
Na Vranici su registrovane glacijalne formacije dva glacijalna perioda Riss-a i Wurm-a
diluvijalne epohe. Starija perioda se ogleda kroz zaravan Stare jezerine, mlaĊa glacijalnim
Prokoškim jezerom, te glacijalnim reliktima flore. U smislu glacijalno morfoloških fenomena
cijela dolina Prokoškog jezera, pripadajuće padine i duboki kanjon Jezernice su formirani
kretanjem ogromnih masa inlandeisa, a kasnije dooblikovani recentnom erozijom. Drugi
pravac kretanja leda je bifurkacioni pravac lednika starije periode niz dolinu Zlatnog potoka u
kojem je interesantna silikatna morena sa kuglasto formiranim kamenjem koja impresivno
djeluje. Svi vrhovi Vranice su svojevremeno bili zaleĊeni, a led se kretao kroz usjeke
Sarajevskih i Travniĉkih vrata. Ĉinjenica je da je glacijalna erozija otvorila i bokove planine,
pa su u ogoljenim slojevima kasnije rudari traţili i nailazili na zlatonosne slojeve, o ĉemu
govore i tragovi njihovih radova. Glacijalni fenomeni i njihova istaknutost su izrazito vaţni
kao element prirodne historije podruĉja, a i kao element prirodnog nasljeĊa, te trebaju da
dobiju adekvatnu zaštitu. U prvom redu se to odnosi na Prokoško jezero.
Vegetacija podruĉja:
Zbog svoje geološke razliĉitosti u odnosu na okolne planinske formacije jurskih i krednih
kreĉnjaka i dolomita, razvila se i specifiĉna geomorfologija, hidrološka mreţa, a
pedogenezom su formirana specifiĉna silikatna zemljišta na kojima su se razvile
karakteristiĉne biljne zajednice, posebno u visokoplaninskom podruĉju. Razmatranje o flori i
vegetaciji silikatnih terena Vraniĉkog podruĉja izrazito pojašnjava pregled ekosistema
podruĉja.
U grupu pojasnih ekosistema se ubraja:
- ekosistem (zajednice) klekovine bora (Pinetalia mugi)
- ekosistem bukovo - jelovih šuma (Abieti - Fagetum moesiacae)
- ekosistem montanih bukovih šuma (Fagetum moesiacae montanum)
- ekosistem mezofilnih hrastovo - grabovih šuma (Querceto -Carpinetum illyricum)
U grupu polupojasnih ekosistema planine Vranice se ubraja:
- ekosistem alpskih rudina na silikatima (Seslerion comosae)
64
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
- ekosistem alpskih rudina na kreĉnjacima (Edraianthion nivei)
- ekosistem šikara sa zelenom johom (Agrosti - Alnetum viridis)
- ekosistem subalpskih smrĉevih šuma (Piceetum abietis subalpinum)
- ekosistem subalpskih bukovih šuma (Aceri - Fagetum subalpinum)
- ekosistem planinskih vriština (Rhodoreto - Vaccinietea).
U grupu ekstrazonalnih ekosistema se ubraja:
- ekosistem snjeţanika (Salicetalia herbacea) i u izvjesnom smislu i zajednice rudina i
planinskih vriština.
U grupu azonalnih ekosistema se uvrštava :
- ekosistem pukotina stijena (Asplenietea rupestris)
- ekosistem sipara (Thlaspeetea rotundifolii)
- ekosistem oko izvora i potoĉića (Montio - Cardaminetea)
- ekosistem niskih cretova (Scheuchzerio - Caricetea fuscae)
- ekosistem emerzne vegetacije (Phragmitetea)
- ekosistem slatkovodne vegetacije (Potametea) vegetacija Prokoškog jezera
- ekosistem higrofilnih šuma crne i sive johe (Alnetalia glutinosae - incanae).
U antropogeno uticane ekosisteme, zbog izrazitog pašarenja, sakupljanja borovnica i velike
koliĉine Ċubreta koje ostaje iza stada i povećava koliĉinu azota, ubrajaju se :
- ekosistemi planinskih rudina na silikatu i kreĉnjacima, ekosistem mezofilnih livada
(Arrhenatheretalia), ekosistemi okoline subalpskih torova (Chenopodion
subalpinum)
- ekosistemi nitrofilnih staništa brdskog pojasa (Onopordetalia). Svojevremeno, u
antropogeno intenzivno uticane zajednice su se mogle uvrstiti i zajednice bora krivulja koje
su krĉili stoĉari proširujući pašnjak, a danas su to bukove, bukovo jelove i smrĉeve sastojine
na padinama Vranice koje su izloţene intenzivnoj sjeĉi.
I inaĉe je antropogeni uticaj na ovom podruĉju intenzivan. To se poslije šumskih ekosistema
odnosi posebno na podruĉje planinskih rudina, gdje je stoĉarstvo vrlo intenzivno, povećan je i
broj posjetilaca preko ljeta, što posebno opterećuje podruĉje Prokoškog jezera.
Endemiĉne, rijetke i ugroţene vrste flore podruĉja:
Podruĉje silikatnih planina u BiH je "RAZVOJNI CENTAR", zapravo podruĉje koje se moţe
tretirati kao centar iz kojeg se flora i vegetacija širila, a koje se moţe smatrati i odreĊenim
refugijalnim centrom. U prvom redu potvrda ove postavke je izraziti broj endemiĉnih i
reliktnih vrsta koje nalazimo u visokoplaninskom podruĉju i koje su na odreĊen naĉin vezane
za silikate. Iako je spisak mnogo veći, navode se samo osnovne vrste koje su uvrštene u
"Crvenu knjigu BiH":
- Alchemilla alpestris Schmidt
- Alchemilla Hoppeana (Rchb.) Dalla Torrre, f. vestita
- Alnus viridis (Chaix) D.C.
- Arnica montana L.
- Carex curvula All.
- Edraianthus niveus G. Beck
- Empetrum hermaphroditum Hag.
- 8.Helianthemumhercegovinum G.Beck
- Hieracium auranticum L.
- Homogyne discolor (Jacq.) Cass
- Lycopodium alpinum L.
- Matheucia struthiopteris (L.) Tod.
- Phyteuma confusum A. Kern.
65
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
- Primula glutinosa Wulf.
- Rhododendron hirsutum L.
- Sedum alpestre Vill.
- Selaginella selaginoides (L.) Link
- Scrophularia tristis K. Maly
- Vaccinium uliginosum L.
- Viola vranicensis G. Bec
Detaljan spisak vrsta "Crvene knjige" prema kategorijama, a takoĊe i njihovih zajednica biće
naveden u dokumentacionoj osnovi za proglašenje podruĉja u Spomenik prirode. Sa
stanovišta ekologije sve navedene vrste su više ili manje vezane za silikatne terene. TakoĊe su
izraziti endemi, a i reliktne vrste. I zajednice u kojima egzistiraju su takoĊe endemiĉne, a i
reliktne. Neke od ovih vrsta imaju izrazito disjunktan areal, kao što je areal zelene johe (Alnus
viridis L.) ili alpska ruţa (Rhododendron hirsutum L.). Neke vrste nalazimo i na drugim
visokim planinama u BiH, ali im je centar širenja na silikatima Vranice. Neke su glacijalni
relikti koji su se saĉuvali u refugijima i na drugim planinama.
Lovna fauna podruĉja:
Lovna fauna podruĉja je izrazito bogata, iako je pretrpila izvjesno smanjenje broja jedinki, a
nekih ranije prisutnih vrsta više nema zbog antropogenog uticaja.
Nestale vrste:
- Divokoza (Rupicapra rupicapra var. balcanica Bolkay)
- Ris (Lunx lunx L.)
Dok je ris kao vrsta odavno istrebljen, divokoza je vrsta koja je nestala tokom zadnje
decenije zbog krivolova.
Od lovne divljaĉi na podruĉju su se zadrţale slijedeće vrste:
- Srna (Capreolus capreolus L.)
- Medvjed Ursus arctos L.)
- Vuk (Canis lupusL.)
- Divlja svinja (Sus scrofa L.)
- Lisica (Canis vulpes L.)
- Kuna bjelica (Martes martes L.)
- Kuna zlatica (Martes foina L.)
- Zec (Lepus europaeus L.)
- Veliki tetrijeb (Tetrao urogallus L.
- Lještarka (Tetrastes bonasia L.)
- Golub grivnjaš (Columba palumbus L.)
- Golub dupljaš (Columba oenas L.)
- Grlica (Streptopelia turtur L.).
U okviru Spomenika prirode treba planirati i izdvojiti podruĉje za ponovno naseljavanje
divokoze i uzgoj matiĉnog stada ove najvrednije visoke divljaĉi (poslije medvjeda). TakoĊe u
šumskom pojasu treba planirati i izdvojiti uzgojne revire za srneću divljaĉ, a i planskom
dokumentacijom utvrditi mogućnost kontinuiranog uzgoja medvjeda, a da se ne doĊe u sukob
sa interesom stanovništva zbog šteta na stoci.
Od nelovnih vrsta a koje predstavljaju izrazitu vrijednost podruĉja, su ptice grabljivice dnevne
i noćne. U prvom redu se to odnosi na slijedeće vrste:
Dnevne grabljivice:
- Soko selac (Falco peregrinus L.)
- Mali soko (Falco columbarius regulus Pall.)
- Gavran (Corvus corax L.)
66
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Noćne grabljivice:
- Sova ušara (Asio otus L.)
- Sova buljina (Bubo bubo L.)
- Sova šumska (Strix aluco L.)
- Ćuk (Athene noctua Scop.)
Što se tiĉe ostale avifaune, apsolutno se treba pridrţavati zabrane lova propisane Zakonom o
lovstvu za cijeli niz ptica i sisara, a takoĊe i Naredbe o korisnim pticama i sisarima za
poljoprivredu i u šumarstvu. U vodama Prokoškog jezera egzistira jedna stenoendemiĉna
vrsta vodozemca, tritona, (Triturus alpestris Reiseri) koji spada u najrjeĊe vrste na Balkanu.
Njegovu populaciju je djelomiĉno uništila naseljena pastrma u jezeru, ali se zadrţao u
gorskim oĉima (barama) iznad jezera i u rubnom pojasu jezera. Ovu vrstu treba saĉuvati pod
svaku cijenu, a u prvom redu izlovljavanjem pastrmke iz jezera.
Regulacija antropogenog uticaja:
Sadašnji antropogeni uticaj na podruĉje je vrlo intenzivan. Moţemo ga posmatrati kao
nesistematski pritisak na podruĉje od strane stanovništva, periodiĉnih stoĉara i kroz izgradnju
vikend naselja na Prokoškom jezeru i kroz ljetnu masovnu posjetu. Kao sistematski pritisak
oĉituje se djelatnost šumarstva na podruĉju, ĉije djelovanje je vrlo intenzivno kroz pojaĉanu
eksploataciju šuma, probijanje šumskih puteva i neizvršavanje mjera zaštite i uzgoja šuma.
Treći negativni uticaj je djelovanje lovaĉkih organizacija i neregulisano pitanje krivolova.
Prvi problem treba rješavati kroz spreĉavanje bespravne gradnje i dislokaciju postojećih
objekata na osnovu planske dokumentacije. Drugi problem treba rješavati uvodjenjem IUCN
VI kategorije za podruĉje visokih eksploatacionih šuma (poslije izdvajanja šumskih i
floristiĉkih rezervata), i uskladiti etat sa realnom mogućnošću šumskih ekosistema u cilju
kvantitativnog i kvalitativnog poboljšanja šumskog fonda.Treći problem treba rješavati kroz
formiranje uzgojnog lovišta, moratorijem na lov pojedinih vrsta dok se stanje fonda divljaĉi
ne dovede na optimalni nivo. Krivolov treba riješiti efikasnom lovoĉuvarskom i rendţerskom
sluţbom, te uskom saradnjom sa policijom i pravosudnim organima.
Ne ulazeći u druge vidove fenomenologije ovog prostora (geološki, geomorfološki, zoološki,
pejsaţni, klimatski itd. fenomeni prirodnog nasljeĊa), jedini naĉin zaštite je integralna
prostorna zaštita.
Na taj naĉin bi se u potpunosti zaštitili prirodni fenomeni i pojedine vrste kroz zaštitu njihovih
zajednica. Koliko se to odnosi na specifiĉnu visokoplaninsku floru (snjeţanika, sipara, i
rudina) formiranjem unutar zaštićenog podruĉja i floristiĉke rezervate i sanktuarje, toliko se to
odnosi i na vremenski sagledivo saniranje zdravstvenog i kvalitativnog stanja visokih šuma
koje su dovedene eksploatacijom do donje granice rentabiliteta, izrazite nestabilnosti i izrazito
lošeg zdravstvenog stanja zbog kalamiteta insekata u smrĉevom pojasu i gljiviĉnih oboljenja u
bukovim sastojinama. To se odnosi i na zaštitu Prokoškog jezera koje polako nestaje zbog
eutrofizacije i kaptiranja vrela, a i izrazitog zagaĊenja najbliţe okoline.
Zaštiĉeni krajolik Pogorelica - Bitovnja
a. Kategorija : III
b. IUCN kategorija : V i VI
c. Površina: cca 6.150 ha
Podruĉje planina Pogorelice i Bitovnje je u geološkom i floristiĉko-vegetacijskom smislu
nastavak podruĉja planine Vranice. Osim vrlo sliĉnih ekosistema odlikuje se i pojavom vrsta
uslovljenih klimatskim uticajem modifikovane planinske submediteranske klime, jer se
podruĉje nalazi na klimatskoj granici. Sa stanovišta pejsaţne vrijednosti podruĉje ima sve
karakteristike za park prirode.
67
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Antropogeni uticaj
Podruĉje je bilo, a i danas je pod uticajem planinskog pašarenja, a i djelovanja šumarstva na
šume podruĉja. Ovi uticaji su dali i recentni odnos površina planinskog pašnjaka i šuma.
Podruĉje je svojevremeno bilo i bogato lovište, ali je kao i na ostalim podruĉjima fond
divljaĉi umanjen bespravnim lovom. To se posebno odnosi na populaciju srneće divljaĉi.
Mjere zaštite
Pri izradi detaljne planske dokumenacije za Zaštiĉeni krajolik treba predvidjeti primjenu II i
III kategoriju reţima zaštite. U prvom redu se to odnosi na zaštitu floristiĉki interesantnih
djelova, a III stepen zaštite primijeniti na podruĉje šumskih ekosistema u kojima djelovanje
šumarstva treba uskladiti sa odrţivim razvojem. Teţište razvoja podruĉja treba usmjeriti ka
seoskom turizmu, sportu i rekreaciji, a takoĊe i proizvodnji zdrave hrane na osnovu
tradicionalnog visokoplaninskog stoĉarstva. Lovstvo treba svesti u okvire uzgoja i zaštite
divljaĉi, a lov svesti na uzgojni odstrel tek po formiranju matiĉnog stada na nivou kapaciteta
lovišta.
Zaštiĉeni krajolik Fojniĉka rijeka
a. kategorija : III
b. IUCN kategorija : V i VI
c. Površina : cca 5.000 ha
Fojniĉka rijeka sa svojim pritokama predstavlja osnovni fenomen istoimene doline i Fojnice
kao grada. U svom relativno kratkom toku protiĉe kroz izvanredno pitoreskno podruĉje
aluvijalne doline koja se pruţa od Fojnice do Gromiljaka. U svom gornjrm toku je izrazita
planinska rjeĉica sa ĉistom vodom, naseljena salmonidnom ribom, a niţe grada Fojnice
pretvara se u mirnu rjeĉicu koja ipak u jesen i proljeće zna da poplavi okolna polja. U donjem
toku vode Fojniĉke rijeke su ciprinidne. U gradskom dijelu svog toka korito rijeke je na ţalost
regulisano nasipima i betonskim gabionima, što joj oduzima prirodnost. Vode Fojniĉke rijeke
su u malom procentu i zlatonosne.
Antropogeni uticaj
Iako vode rijeka sa Vranice dolaze u visokom procentu ĉiste, kako raste naseljenost obala i
zagaĊenje vode je sve intenzivnije zbog polucija iz septiĉkih jama, gospodarskih stoĉarskih
objekata, a i malih industrijskih i zanatskih djelatnosti kojima se stanovništvo bavi. TakoĊe je
uoĉljivo i zagaĊenje krutim otpadom, što je karakteristiĉno za sve vodotoke u BiH zbog niske
svijesti stanovništva.
Mjere zaštite
Zbog izvanredne vaţnosti da se vodotok Fojniĉke rijeke saĉuva svom svojom duţinom, na
cijelom podruĉju slivne mreţe treba primjeniti I reţim zaštite u smislu ĉuvanja visokog
kvaliteta salmonidnih voda gornjeg toka, a time i poboljšati kvalitet vode u donjem toku.
Prostorno-planskom dokumentacijom i mjerama Zakona o vodama i Zakona o prostornom
ureĊenju na cijelom prostoru Zaštiĉenog krajolika zabraniti i onemogućiti izgradnju
eventualnih zagaĊivaĉa, a takoĊe i donošenjem posebne regulative u okviru privatne izgradnje
onemogućiti emisiju polucija svih vrsta u sam vodotok. Kao izrazito lijepo rekreaciono
podruĉje planskom dokumentacijom i mjerama na terenu omogućiti pristup vodotoku u cilju
ribolova i rekreacije i sprijeĉiti privatizaciju i izgradnju neprimjernih objekata.
68
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Sve granice zaštiĉenih podruĉja u PP SBK su aproksimativne. Taĉna granica će biti
odreĊena pri izradi osnovne dokumentacije za proglašenje podruĉja zaštićenim.
 Rješenjem Zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog nasljeĊa BiH na
podruĉju općine Fojnica zaštićeni su slijedeći objekti:
1. Prokoško jezero na planini Vranici
Općina Fojnica, Rješenje Zavoda br. 1091/54.
Zanimljivo je napomenuti da se već u to vrijeme (1954. godine) navodi da je „jezero ugroţeno
radi smanjenja pritoka vode zbog kaptiranja izvora i eutrofikacije zbog priliva organske
materije iz katuna“. TakoĊe je navedeno da su neophodne „hitne mjere zaštite“.
2. Planinski triton (Triturus alpestris Reiseri)
Rješenje Zavoda br. 1092/54
3. Pećina Dusina, u mjestu Dusina, općina Fojnica
Rješenje Zavoda br. 1093/54
Kao speleološki objekat prirodnog nasljeĊa.
4. Pećina pod Vrtoĉ planinom, općina Fojnica
Rješenje Zavoda br. 700/57.
Objekat je zaštićen kao speleološka rijetkost.
2005. godine Ministarstvo prostornog ureĊenja, obnove i povratka SBK usvojilo je Zakon o
proglašenju Spomenika prirode „Prokoško jezero“. Zakonom su utvrĊene granice, obuhvat
zaštićenog podruĉja od 2.225 ha, zaštitne zone (tri), te propisane dozvoljene aktivnosti i mjere
zaštite u zaštitnim zonama.
U Prostornom planu općine zadrţava se namjena kao u navedenim dokumentima s tim što će
se granice pojedinih zaštićenih podruĉja i objekata koje su aproksimativne u PPO obraditi
detaljnije u skladu sa prirodnim karakteristikama svakog podruĉja i uskladiti sa IUCN
kategorizacijom.
1.8.2. Kulturno-historijsko naslijeĊe
Kulturno-historijsko nasljeĊe – inventar (Prema: Arheološkom leksikonu BiH, Spisku
registrovanih nepokretnih spomenika kulture na podruĉju Federacije BiH – Zavod za zaštitu
kulturno-historijskog i prirodnog nasljeĊa BiH)
Popis nalazišta prahistorijskog doba
R. br.
1.
2.
3.
Naziv
FOJNICA 1
GRADINA
ZVONIGRAD
Lokalitet
Pokretno dobro
Fojnica
Boţići
Općina
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Lokalitet
Dusina
Fojnica
Fojnica
Ostruţnica
Boţići
Općina
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Nalazišta iz doba rimske vladavine
R.br.
4.
5.
6.
7.
8.
Naziv
DUSINA
FOJNICA 1
FOJNICA 2
OSTRUŢNICA 1
ZVONIGRAD
69
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Nalazišta iz srednjeg vijeka
R.br.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Naziv
DUSINA
DVORIŠTA
GRADINA LAGUMI
GOJEVIĆI
KAŠTELA (PRIDOLA)
KOZOGRAD
KRĈEVINE
OSTRUŢNICA 2
OTIGOŠĆE
Lokalitet
Dusina
Luţine
Fojnica
Gojevići
Rizvići
Selakovići
Dusina-Vrtla
Ostruţnica
Otigošće
Općina
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Lokalitet
Ostruţnica
Općina
Fojnica
Oglavak
Oglavak
Ţivĉići
Ţivĉići
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Ţivĉići
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Oglavak
Ţivĉići
Oglavak
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Fojnica
Lokalitet
Fojnica
Općina
Fojnica
Osmanski period
R.br.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
Naziv
MUSLIMANSKO GROBLJE I MEZAR
GAZI DJEVOJKE
ŠEJH HUSEINOVO TURBE
TURBE ŠEJHA SIRIJE
ŠEJH MELIJINO TURBE
ŠEJH HASANOVO TURBE
ATIK ILI SREDNJA DŢAMIJA s grobljem
ŠABAN AHMEDOVA (ĈARŠIJSKA)
DŢAMIJA s grobljem
ŠEJH HUSEINOVO TURBE
HADŢI MUHAREMOVA (PAVLOVSKA)
DŢAMIJA
TEKIJA
TEKIJA
KONACI
MUSAFIRHANA(SALIHAGIĆA KUĆA)
Austro-ugarski period
R. br.
31.
Naziv
FRANJEVAĈKI SAMOSTAN
Nacionalni spomenici
Povijesni spomenik – Musafirhana (Salihagića kuća) u Fojnici proglašava se
nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni
spomenik).
Nacionalni spomenik se nalazi na k.ĉ. 1009, k.o. Fojnica, Federacija Bosne i Hercegovine,
Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite, utvrĊene Zakonom o provedbi odluka
Povjerenstva za zaštitu nacionalnih spomenika, uspostavljenog prema Aneksu 8. Općeg
okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Sluţbene novine Federacije BiH”, broj
2/02, 27/02, 6/04 i 51/07).
1.
II
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada Federacije) duţna je
osigurati pravne, znanstvene, tehniĉke, administrativne i financijske mjere za zaštitu i
prezentaciju nacionalnog spomenika.
70
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Povjerenstvo za oĉuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu: Povjerenstvo) utvrdit će
tehniĉke uvjete i osigurati financijska sredstva za izradu i postavljanje informacione ploĉe sa
osnovnim podacima o spomeniku i odluci o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.
III
Na prostoru definiranom u toĉki I. stavak 2. ove odluke, utvrĊuju se sljedeće mjere zaštite:
- dopušteni su samo konzervatorsko-restauratorski radovi, ukljuĉujući i radove koji imaju za
cilj prezentaciju nacionalnog spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadleţnog
za prostorno ureĊenje i uz struĉni nadzor nadleţne sluţbe zaštite naslijeĊa na razini
Federacije Bosne i Hercegovine;
- objekt se moţe koristiti u stambene, obrazovne i kulturne svrhe, odnosno na naĉin koji
neće ugroziti integritet objekta i njegovo znaĉenje u strukturi grada.
Zaštitni pojas obuhvata prostor parcela koje graniĉe sa parcelom na kojoj se nalazi
nacionalni spomenik. U tom pojasu nije dopuštena dogradnja postojećih niti izgradnja novih
objekata koji bi dimenzijama, izgledom ili na neki drugi naĉin mogli ugroziti nacionalni
spomenik.
IV
Stavljaju se van snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski spisi koji su u suprotnosti
sa odredbama ove odluke.
V
Svatko, a posebno nadleţni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, gradske i
općinske sluţbe, suzdrţat će se od poduzimanja bilo kakvih radnji koje mogu oštetiti
nacionalni spomenik ili dovesti u pitanje njegovu zaštitu.
2.
Muzejska zbirka i biblioteĉki fond franjevaĉkog samostana Duha svetoga,
pokretno dobro
Lokacija – Fojnica
Oba nacionalna spomenika nalaze se na listi ugroţenih i za njih je Komisija utvrdila da
je neophodno izvršiti hitne mjere zaštite da bi se sprijeĉilo njihovo potpuno uništenje.
Privremena lista nacionalnih spomenika
1. Franjevaĉki samostan
Lokacija - Fojnica
2.Naksibendijska tekija - Oglavak
Lokacija - Fojnica
3.Tekija - Ţivĉići
Lokacija - Fojnica
4.Turbe šeih Huseina - Ţivĉići
Lokacija - Fojnica
5.Turbe šejh Abdurahmana Sirje i šejha Abdullatifa - Oglavak
Lokacija - Fojnica
6.Turbe šejh Hasana i nejgove ţene - Ţivĉići
Lokacija - Fojnica
7.Turbe šejh Huseina - Oglavak
71
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Lokacija - Fojnica
8.Turbe šejh Mejlije - Ţivĉići
Lokacija - Fojnica
1.9. STANOVNIŠTVO
Podaci o broju stanovnika
Period od 1948.-1991. godine
Sluţbeni popisi stanovništva su raĊeni 6 puta u periodu od 1948. do 1991. godine. Do 1961.
godine, popisi su raĊeni u nepravilnim intervalima, a nakon 1961. godine, popisi su raĊeni u
pravilnim intervalima, svakih deset godina.
Godina
popisa
1948
1953
1961
1971
1981
1991
NM Fojnica
1.308
1.250
1.549
2.254
3.231
4.225
Priraštaj
% god.
-0,9
2,4
3,1
3,0
2,4
Općina
Fojnica
8.286
8.825
10.035
12.829
14.014
16.296
Priraštaj
% god.
1,2
1,5
2,2
0,8
1,4
Bosna i
Hercegovina
2,564,308
2,847,459
3,277,948
3,746,111
4,124,356
4,377,033
Priraštaj
% god.
2.1
1.8
1.3
1.0
0.6
Analizirajući prethodnu tabelu, moţe se uoĉiti trend priraštaja stanovništva, osobito u
gradskom podruĉju. Naime, u poĉetnom periodu voĊenja popisa stanovništva, u gradskom
podruĉju je ţivjelo cca 16 % stanovništva općine Fojnica. U narednim popisima, ovaj
postotak se povećavao da bi 1991. godine dostigao cca 26 % stanovništva sa podruĉja općine.
TakoĊer, treba istaknuti da je u razmatranom periodu broj stanovnika u gradu porastao tri
puta, dok je na podruĉju općine Fojnica porastao dva puta.
Ovo ukazuje na trend migracije stanovništva iz ruralnih u urbana podruĉja, što je bilo posebno
izraţeno u periodu poslije II svjetskog rata.
Period od 1991.-1996. godine
U periodu od 1991-1996. godine, zbog ratnih dešavanja, došlo je do velikih demografskih
promjena na podruĉju općine. Naime, veliki broj stanovnika općine Fojnica se iselio, tako da
je broj stanovnika u odnosu na 91. smanjen za ĉak 36% (procjena FZS za 1996. god.).
Period od 1996 - 2009. godine
Kako ni u ovom periodu nije obavljen sluţbeni popis stanovništva, Federalni zavod za
statistiku u periodu do 2003. godine priprema godišnje procjene broja stanovnika na temelju
raznih podataka, koje dobijaju od Općina.
Od 2003. godine, Federalni zavod za statistiku priprema procjene o broju stanovnika, koje se
najĉešće temelje na bazi CIP podataka. Metodologiju na kojoj se baziraju procjene su
slijedeće:
 Podaci iz popisa stanovnika, do 1991. godine, odnose se na stanovništvo sa boravištem
na teritoriji BiH. Stalno nastanjeni se smatraju svi oni koji su obiĉno nastanjeni na
jednom mjestu, a to su, oni koji imaju stalni boravak, bez obzira na njihovo prisustvo
ili privremeno odsustvo u trenutku popisa, ili u sluĉaju kada su on ili ona odsutni sa
tog mjesta zbog: putovanja, obrazovanja ili rada na terenu, privremenog rada u
inostranstvu na dan popisa, lijeĉenja, itd.
72
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
 Procjena broja stalnog stanovništva sredinom godine za podruĉje Federacije BiH
ukljuĉuje sadašnje stanovništvo i izbjeglice iz Federacije BiH.

Procjena broja sadašnjeg stanovništva sredinom godine na podruĉju F BiH 1991 -2005
i stope prirodnih kretanja su izraĉunati na osnovu rezultata popisa iz 1991. godine,
podataka o prirodnom priraštaju, podataka o raseljenim licima i izbjeglicama,
podataka o povratu prijeratnog boravišta, CIP podataka.
Broj stanovnika i godišnji priraštaj (popis 1991. i procjene za period 96-2010.) FZS
Godina
F BiH
1991.
1996.
2006.
2007.
2008.
2009.
2010.
2.720.074
2.254.000
2.325.018
2.328.359
2.327.195
2.327.318
2.337.660
Priraštaj
% god.
-4,14
0,3
0,14
-0,05
0,005
0,44
SBK
340.072
213.808
256.351
256.339
255.648
254.992
254.572
Priraštaj
% god.
-11,8
1,7
-0,005
-0,27
-0,26
-0,16
Općina Fojnica
16.296
10.360
12.366
12.359
12.222
12.124
12.016
Priraštaj
% god.
1,4
-11,5
1,6
-0,05
-1,12
-0,8
-0,9
Izvor: Godišnji bilteni, Mjeseĉni bilteni, Kantoni u brojkama, Federalni zavod za statistiku Sarajevo
Napomena: Procjene broja stanovnika za period 1996-2010. odnose se na prisutno stanovništvo sredinom godine
Gustina naseljenosti
Godina
1991.
1996.
2006.
2007.
2008.
2009.
2010.
Broj NM
55
55
55
55
55
55
55
Površina općine (km²)
301,27
301,27
301,27
301,27
301,27
301,27
301,27
Stanovništvo
16.296
10.360
12.366
12.359
12.222
12.124
12.016
Gustina naseljenosti (st/km²)
54,09
34,38
41,05
41,02
40,57
40,24
39,88
73
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
74
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Starosna struktura stanovništva
Godina
2005.
2006.
2007.
2008.
2009.
Ukupno
12.365
12.366
12.359
12.222
12.124
0-14
2.619
2.619
2.618
2.589
2.568
15-64
8.128
8.129
8.124
8.034
7.970
65 i više
1.618
1.618
1.617
1.599
1.586
Prirodno kretanje stanovništva na nivou općine
ŢivoroĊeni
190
177
163
167
190
174
150
166
126
154
150
112
138
Godina
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Umrli
112
122
112
138
156
148
166
161
175
158
161
142
152
Prirodni priraštaj
78
55
51
29
34
26
-16
5
-49
-4
-11
-30
-14
FZS Statistiĉki bilten 2001-2009.
Prirodno kretanje stanovništva prema mjestu roĊenja/smrti
Godina
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
ŢivoroĊeni
U gradskim
U ostalim
naseljima
naseljima
107
83
78
96
65
85
79
87
47
79
66
88
67
83
47
65
71
67
Umrli
U gradskim
U ostalim
naseljima
naseljima
59
97
61
87
42
124
40
121
48
127
55
103
60
101
55
87
65
87
Prirodni priraštaj
U gradskim
U ostalim
naseljima
naseljima
48
-14
17
9
23
-39
39
-34
-1
-48
11
-15
7
-18
-8
-22
6
-20
FZS Statistiĉki bilten 2001-2009.
Napomena: Broj ţivoroĊenih dat je prema mjestu stalnog stanovanja majke, a umrlih prema
mjestu stalnog stanovanja.
Saldo migracija stanovništva
Period
01.01.2009.-31.12.2009.
01.01.2010.-31.12.2010.
Doseljeni
71
83
Odseljeni
176
160
Saldo
-105
-77
Saopćenja FZS
Za potrebe izrade PPO Fojnica, Struĉne sluţbe Općine su koristeći podatke o glasaĉima sa
izbore iz 2010, broju uĉenika Osnovnih i srednjih škola, podataka o migracijama te
konsultacija sa povjerenicima MZ, napravile procjenu stanovništva općine Fojnica. Rezultat
njihove procjene je veći za nekih 500 stanovnika za podruĉje općine i iznosi 12.666 u odnosu
na priocjene FZS (12.016). Znaĉajan pokazatelj njihove procjene je da od 55 NM na podruĉju
75
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
općine u ĉetiri (Carev Do, Paljike, Rajetići i Selište) nema prisutnog stanovništva, u pet NM
(Bakovićka Citonja, Klisura, Majdan, Marinići i Mujakovići) broj prisutnog stanovništva
manji je od deset, a u jedanaest NM broj prisutnog stanovništva kreće se od 10-30. Samo u
dva NM (Fojnica i Baković) broj stanovnika je veći u odnosu na podatke iz popisa 1991.
godine. Prema istim pokazateljima ĉak 41% stanovništva općine prisutno je u NM Fojnica, a
u urbanom podruĉju grada Fojnice (NM Fojnica te dijelovi NM Šavnik i NM Banja) 46,2 %
stanovnika općine.
1.10. PROCJENA UTICAJA NA OKOLIŠ
1.10.1. Oštećenja zemljišta na prostoru općine
Oštećenja zemljišta mogu se svrstati u tri grupe:
-Kontaminacija zemljišta
Na osnovu prezentiranih podataka u Studiji „Komentar karte upotrebne vrijednosti zemljišta
na podruĉju SBK” , Sarajevo 2005. g. , utvrĊen je suvišak Mangana ( Mn) u ukupnom obliku
na dva lokakiteta : Polje Šćitovo i Nadbare.
Treba napomenuti da je poveĉana pojava mangana u ukupnom obliku dosta ĉesta na cijelom
prostoru kantona i da je uglavnom vezana za teška, glinovita i kreĉnjaĉka zemljišta . TakoĊe
je znaĉajno, da pristupaĉnost mangana za biljke u tlu moţe da varira i do 50% u toku jedne
godine. Bitno je naglasiti, da na podruĉju općine nije utvrĊen poveĉan sadrţaj kobalta (Co),
kadmija (Cd) i olova (Pb). Ovo ukazuje da prostor općine ima zdrava zemljišta i predstavlja
ekološki ĉisto podruĉje gdje je moguće organizovati proizvodnju tzv. zdrave hrane .
Na podruĉju Općine nije konstatovana kontaminacija polutantima, te se moţe dati generalna
ocjena da kisele kiše nisu imale (ili nisu padale) uticaja na zemljište .
-Degradacija zemljišta
Inicirana je nepravilnom obradom zemljišta na terenima sa većim nagibom i
nekontrolisanom sjeĉom šuma , a direktna posljedica je pojaĉana erozija.
Vrlo slaba erozija prisutna je na ravnim ili gotovo ravnim podruĉjima Općine u rjeĉnim
dolinama ( Fojnice i Ţeljeznice ).
Lagana erozija se javlja na blagim padinama sa nagibom do 8º i gotovo ravnomjerno je
rasporeĊena na cijelom prostoru Općine.
Umjerena erozija javlja se na obodnim dolinskim stranama , na terenima sa nagibom od 8 16º.
Jaka erozija zastupljena je na terenima sa nagibom od 16 - 30º .
Vrlo jaka erozija zastupljena je na terenima sa nagibom od 30 - 65º .
-Destrukcija zemljišta
Danas se razmatra kroz dva oblika :
Privremeni gubitak - kada zemljište gubi proizvodnu funkciju za odreĊeni vremenski period, a
primjenom odgovarajućih mjera moţe ponovo steći proizvodne sposobnosti. To se odnosi na
površinske kopove, deponije komunalnog i industrijskog otpada, odlagališta krovine i dr.. Na
podruĉju općine takve površine su:
Eksploatacione površine – Rastovina, Ciganske laze, Prţin Gaj, Zminjak, Osoje i Rijetka
kosa
Deponije : Općinska deponija na lokalitetu“Tješilo” i veći broj „ divljih „ deponija
76
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Trajni gubitak - kada zemljište za veoma dugi vremenski period gubi proizvodne sposobnosti.
Na ţalost ovo je najizraţeniji vid destrukcije zemljišta na prostoru općine. Naselja i
industrijska postrojenja grade se na najboljim kategorijama zemljišta i pored zakonske
regulative koja ga je štitila. U ovakove gubitke treba ubrojati i saobraćajnice.
1.10.2. Kontaminacija minsko- eksplozivnim sredstvima
Javlja se kao posljedica ratnih dejstava (92-95. godina) na ovom podruĉju i predstavlja
specifiĉan vid zagaĊenja zemljišta . Ona ne samo da ugroţava ţivote ljudi i ţivotinja, nego
iskljuĉuje znatne površine iz dalje upotrebe za proizvodnju hrane ili izgradnje. Na podruĉju
općine, prema procjenama MAC-a, kao sumljive površine na postojanje minsko –
eksplozivnih sredstava izdvojeno je 644,42 ha ili 2,13% ukupne površine općine, kao riziĉna
podruĉja 2,15 ha ili 0,006%, a kao podruĉja bez rizika 2,22 ha.
1.10.3. Zaštita voda
U projektu Zaštita kvaliteta voda na slivnom podruĉju rijeke Fojnice, koji je raĊen za potrebe
JP za vodno podruĉje slivova rijeke Save, prezentirani su slijedeći podaci :
Godišnja ocjena kvaliteta površinskih voda za 2006. g. ( na prostoru općine Fojnica )
Godišnja ocjena (
Godišnja ocjena
hemijski )
(biološki )
Dragaĉa
D2 - Tovarište
2
2
Dragaĉa
D1 - Šavnik
4
2
Ţeljeznica
Ţ2 - Praje
3
1
Ţeljeznica
Ţ1 - Šavnik-ušće
3
2
Izvor: Projekat Zaštita kvaliteta voda na slivnom podruĉju rijeke Fojnice, 2007.
Vodotok
Mjerni profil
Godišnja ocjena
kvaliteta
2
4
3
3
Na osnovu rezultata bioloških ispitivanja gdje su graniĉne vrijednosti preuzete iz Uredbe o
klasifikaciji i kategorizaciji vodotoka RS, svi profile zadovoljavaju propisanu (II) kategoriju,
a Rijeka Ţeljeznica do profila Ţ2 je ĉak I.
Godišnja ocjena voda vodotoka za 2006. u slivu Fojniĉke rijeke na osnovu rezultata
fizikalno-hemijskih i bakterioloških ispitivanja uraĊena je u skladu sa Uredbom o
klasifikaciji voda u SR BiH (19/98). Ocjenjeno je da rijeka Dragaĉa do profila D2 odgovara
propisanoj kategoriji (II). Ostale dionice vodotoka spadaju u III kategoriju, osim dionice na
Dragaĉi D2-D1 koji je IV kategorije.
Godišnja ocjena kvaliteta površinskih voda za 2006. godinu odreĊena je hemijskim i
biološkim stanjem, zavisno od toga koje je lošije.
ZagaĊenje vodotoka na podruĉju općine uglavnom je antropogenog porijekla, prouzrokovano
nekontrolisanim ( bez prethodnog tretmana ) ispuštanjem otpadnih voda stanovništva i
industrije , kao i većim brojem divljih deponija lociranih u neposrednoj blizini vodotoka.
Najveći zagaĊivaĉi na cijelom slivnom podruĉju su naselja.
Izuzev navedenog istraţivanja na prostoru općine se ne vrši sistematska i kontinuirana
kontrola kvaliteta voda , niti se provode odgovarajuće mjere zaštite, što onemogućava
davanje utemeljenih ocjena stanja kvaliteta voda kroz duţi vremenski period .
77
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.10.4. Zaštita vazduha
Egzaktnih podataka o zagaĊenju vazduha na razmatranom podruĉju nema. Iskustveno i na
osnovu zapaţanja lokalnog stanovništva, moţe se konstatovati da je zagaĊenje vazduha
uglavnom uzrokovano sagorijevanjem goriva u loţištima privatnih i industrijskih objekata kao
i emisijom štetnih gasova iz motornih vozila. Zbog nepovoljnih meteoroloških uslova u
zimskom periodu u većim naseobinskim strukturama nešto je izraţenije ali u granicama
preporuĉene vrijednosti (PV predstavljaju nivoe pojedinih oneĉišćujućih tvari koje ne
izazivaju posljedice na zdravlje ljudi i vegetaciju niti pri trajnoj izloţenosti).
1.10.5. Zaštita od buke
Na analiziranom podruĉju ne postoji dokumentacija o izvorima buke propisana Zakonom.
Nema ni pokazatelja o izvorima buke, na postojećem i predviĊenom nivou imisija buke te
eventualnim prekoraĉenjima dopuštenih granica. Postojeći izvori buke na podruĉju obuhvata
su cestovne komunikacije, površinski kopovi tehniĉkog kamena, te buka pri aktivnostima
sjeĉe šuma i transporta drveta.
1.11.KARAKTERISTIKE RAZVOJA TURIZMA NA BAZI PRIRODNE I KULTURNO HISTORIJSKE BAŠTINE
Aktiviranje jedinstvenih prirodnih i kulturno-historijskih resursa u cilju razvoja turizma,
strateško je opredjeljenje u privrednom razvoju općine Fojnica.
Razvoj turistiĉkih djelatnosti poĉiva na odrţivom razvoju u ekološki oĉuvanim i zaštićenim
sredinama, što je kapitalna vrijednost u današnjem svijetu. Savremena saznanja o prostoru
ukazuju na ĉinjenicu da korištenje samo jednog resursa u prostoru nije ni racionalno ni
ekonomski opravdano. Posmatrani u meĊuzavisnosti prirodne i kulturno-historijske
vrijednosti, ukazuju da je na većem broju lokaliteta na podruĉju općine moguće cjelishodno
organizaciono integrisati sljedeće funkcije: sve funkcije turizma (zdravstveni, lovni, ribolovni,
sajamski, gastro, cikloturizam i dr.), rekreacije i sporta, bez sezonskog ograniĉenja te opća i
zdravstvena rekreacija, sportska rekreacija, edukacija, poduhvati i akcije.
Kroz dugi vremenski period Fojnica je uglavnom bila poznata kao banjsko-ljeĉilišno
odredište. Intenzivniji razvoj zdravstvenog turizma zapoĉeo je krajem prošlog stoljeća, a novi
zamah doţivio je posljednjih godina zahvaljujući novim privrednim kretanjima i strateškim
opredjeljenjima u Federaciji BiH.
RRC “Fojnica” danas je moderno opremljen centar za medicinsku rehabilitaciju, u okviru
kojeg djeluju: Hotel „Reumal“ sa 450 leţaja, bazenom, saunom, trim kabinetom, restoranom,
kafanom, kamin salom i kompletnim medicinskim sadrţajem za rehabilitaciju i Nova bolnica
sa 120 leţaja i svim potrebnim medicinskim tretmanom.
U sklopu Centra je i apartmansko naselje „Aquareumal“ (za smještaj, odmor i rekreaciju, a
ĉini ga 16 objekata sa 74 apartmana), kao i "Aquapark" na 12.000 m² od ĉega je 1.000 m²
vodnih površina razliĉitog sadrţaja.
Osim zdravstvenog turizma, trenutno, turistiĉka ponuda zasniva se uglavnom na privatnoj
inicijativi, izgradnji privatnih sportskih i rekreativnih centara (Ski centra "Poljana",
Rekreacijski centar "Brusnica"), smještajnih objekata (Planinska kuća "Jezernica"), te
djelovanju pojedinaca, entuzijasta kroz razliĉita udruţenja/društva.
Lovaĉko društvo "Divokoza" Fojnica , osnovano je 1931. godine, trenutno broji oko 250
ĉlanova rasporeĊenih u osam lovaĉkih sekcija. Lovište pokriva cijelo podruĉje općine, a njim
78
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
gazduje „Šumarija Fojnica“. Na podruĉju lovišta su ĉetiri lovaĉke kuće sa oko 75 leţaja
(Pogorelica, Jezernica, Kozovgrad i Zahor).
Udruţenje graĊana sportskih ribolovaca "Fojnica" iz Fojnice broji oko 250 ĉlanova
rasporeĊenih u ĉetiri sekcije, a gazduju na preko 150 km vodnih tokova općine Fojnica.
Ribolovni revir "Fly fishing" na rijeci Dragaĉi smješten je na potezu Vatrogasni dom nizvodno od Hotela "Reumal" (duţine cca 1 km).
U sklopu udruţenja je i manje ribogojilište za uzgoj autohtone potoĉne pastrmke ĉije
proširenje je u toku.
Ne smije se zaboraviti ni vrlo aktivno planinarsko društvo „Vranica“ sa dugom tradicijom
djelovanja (osnovano 1921. god.) koje bi uz neznatnu pomoć višestruko doprinijelo turistiĉkoj
ponudi općine. U toku je obnova doma na Prokoškom jezeru.
Na prostoru općine djeluje više nevladinih organizacija (O.C. „Stella“, UD Triton, Udruţenje
za sport i rekreaciju "Katarina", KUD „1001 noć“, KPD „Matija Gubec“ koje svojim
aktivnostima kroz organizaciju razliĉitih manifestacija (“Fojniĉko ljeto”, “Tragovima
Bosanskog Kraljevstva”, Smotra folklora “Fojnica”, Gastro sajam “Fojniĉka trpeza, Sajam
“Dani krompira”, Sajam “Dani brusnice” i dr.) znaĉajno doprinose turistiĉkoj promociji ovog
podruĉja.
Iz naprijed navedenog kao i već najavljenih aktivnosti, kao što je izgradnja kabinske ţiĉare
Fojnica-Poljana, hotela sa kongresnim centrom i sl. vidljivo je ĉvrsto opredjeljenje lokalne
zajednice za ostvarenje vizije iznešene u Strateškom planu razvoja općine Fojnica.
1.12. PREVENCIJA, ODNOSNO OGRANIĈAVANJE EFEKATA PRIRODNIH
NEPOGODA I KATASTROFA
Općina Fojnica spada u red srednje zone seizmiĉne ugroţenosti. Leţi na umjereno trusnom
podruĉju na kome katastrofalnih potresa nije bilo, ali se isto tako ne iskljuĉuje mogućnost
jaĉih udara. U skladu sa seizmiĉkim projektovanjem, svi objekti na podruĉju općine Fojnica,
treba da se grade tako da sa sigurnošću mogu izdrţati potrese jaĉe za jedan stepen od
predviĊenih. Tako se obezbjeĊuje odgovarajući stepen zaštite ljudi i minimalno oštećenje
graĊevinskih konstrukcija za vrijeme zemljotresa. Ĉinioci koji imaju znaĉajan uticaj na
smanjenje povredivosti teritorije u sluĉaju zemljotresa su izgraĊenost zemljišta, gustina
nastanjenosti, sistem izgradnje, spratnost objekata, mreţa neizgraĊenih površina . Zbog toga
prilikom planiranja i izgradnje grada i naselja na podruĉju općine Fojnica, svi ovi ĉinioci treba
da budu u optimalno dozvoljenim granicama, kako bi se nepsoredno uticalo na smanjenje
negativnih posljedica, koje zemljotresi prouzrokuju.
Zaštita od voda
Zaštita od negativnih uticaja voda se postavlja kao cilj i rješava kroz:
 UreĊenje vodotoka na cijelom podruĉju općine Fojnica koji ugroţavaju ili
onemogućavaju korištenje zemljišta u cilju postizanja potrebne razine zaštite od
velikih voda, a sve to i ekonomski prihvatljvim granicama;
 UreĊenje vodotoka treba nastaviti prema uraĊenoj projektnoj dokumentaciji koja
obraĊuje urbano podruĉje grada Fojnice;
 Izrada drenaţnih sistema za obaranje nivoa podzemne vode na dijelovima gdje
podzemna voda ugroţava normalno korištenje zemljišta izradom rješenja za detaljnu
odvodnju;
 ProvoĊenje mjera zaštite zemljišta u cilju smanjenja negativnih uticaja procesa erozije
na vodotocima i terenu izloţenom degradaciji.
79
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.13. MJERE ZAŠTITE STANOVNIKA I MATERIJALNIH DOBARA OD PRIRODNIH I
LJUDSKIM DJELOVANJEM IZAZVANIH NEPOGODA
Zaštita i spašavanje od prirodnih i drugih nesreća obuhvata programiranje planiranje,
organizovanje, osposobljavanje, nadzor i fInansiranje mjera za zaštitu i spašavanje od
prirodnih i drugih nesreća s ciljem spreĉavanja opasnosti, smanjenja broja nesreća i ţrtava te
ublaţavanje štetnih posljedica prirodnih i drugih nesreća.
1. Pod pojavom prirodne nepogode podrazumjevaju se dogaĊaji koji su uzrokovani
djelovanjem prirodne sile na koje ljudski faktor ne moţe uticati kao što su: potres,
poplave, visok snijeg i snijeţni nanosi, olujni vjetrovi, grad, prolom oblaka ,
klizište, suša, hladnoća te masovne pojave ljudskih, ţivotinjskih i biljnih bolesti.
2. Tehniĉko-tehnološke nesreće podrazumjevaju dogaĊaje koji su izmakli kontroli pri
obavljanju odreĊene djelatnosti i rad sa opasnim tvarima, (naftom) i (energetskim
plinom) ĉije posljedice ugroţavaju ljude i materijalna dobra.
3. Druge nesreće podrazumjevaju cestovne nesreće poţar, atomske i nuklearne
nesreće koje uzrokuje ĉovjek svojim atkivnostima, rat, vanredno stanje ili drugi
oblici masovnog uništenja ljudi i materijalnih dobara.
Jedinstvena organizacija zaštite i spašavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih
nesreća prema Zakonu se ostvaruje organizovanjem i planiranjem sljedećih mjera i
aktivnosti:
- otkrivanje, praćenje i spreĉavanje opasnosti od prirodnih i drugih nesreća;
- uzbunjivanje o opasnostima i davanje upustva za zaštitu i spašavanje;
- osposobljavanje ljudi za zaštitu i spašavanje;
- obuĉavanje civilne zaštite;
- otklanjanje posljedica prirodnih i drugih nesreća do osigranja osnovnih uvjeta za ţivot;
- nadzor nad provoĊenjem propisa o zaštiti od prirodnih i drugih nesreća.
Mjere i aktivnosti iz naprijed navedenog teksta ostvaruje se putem civilne zaţtite koja
predstavlja organizovani oblik zaštite.
U ostvarivanju prava i duţnosti u oblasti zaštite i spašavanja, općina odnosno grada:
- donosi Odluku o organizovanju i funkcionisanju zaštite i spašavanja općine odnosno
grada u skladu sa Zakonom i propisima kantona;
- donosi program zaštite i spašavanja od prirodnih i drugih nesreća općine odnosno grada;
- planira i utvrĊuje izvore finansiranja;
- organizira operativni centar civilne zaštite u općini, odnosno Gradu, u skladu sa Zakonom
i osigurava njegovo funkcioniranje;
- donosi akte o osnivanju općinskog štaba civilne zaštite odreĊuje komandanta i odreĊuje
funkcije u općinskim odnosno gradskim sluţbama za upravu i sluţbi civilne zaštite
općine odnosno grada, ĉiji su nosioci po poloţaju ĉlanovi općinskog, odnosno gradskog
štaba civilne zaštite;
- donosi plan zaštite i spašavanja od prirodnih i drugih nesreća općine, odnosno Grada;
- proglašava stanje prirodne i druge nesreće i nareĊuje upotrebu snaga i sredstava civilne
zaštite, sluţbi za upravu, privrednih društava i drugih pravnih lica sa podruĉja općine,
odnosno Grada na prevenciji, ublaţavanju i otklanjanju štetnih posljedica od prirodnih i
drugih nesreća po ljude i materijalna dobra na podruĉju općine, odnosno Grada;
- proglašava stanje prirodne i druge nesreće i nareĊuje upotrebu snaga civilne zaštite.
80
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Upravne, struĉne i druge poslove zaštite i spašavanja iz nadleţnosti Općine vrši sluţba civilne
zaštite općine.
Privredna društva i pravna lica koja obavljaju djelatnosti iz oblasti zdravstva, veterinarstva,
komunalnih poslova, vodoprivrede, šumarstva, poljoprivrede, hemijske industrije
graĊevinarstva transporta ugostiteljstva, vatrogastva duţni su provoditi odluke zaštite i
spašavanja nadleţnog štaba civilne zaštite.
ProvoĊenje zaštite i spašavanja ljudi i dobara vrši i Crveni krst i druge komunalne
organizacije i udruţenja graĊana (gorska sluţba spašavanja, planinari, alpinisti,radioamateri ).
U uvjetima kada snage civilne zaštite nisu dovoljne za efikasnu zaštitu i spašavanje ljudi i
materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća, ukljuĉuje se Vojska Federacije.
U zaštiti i spašavanje ljudi i materijalnih dobara od opasnosti i posljedica prirodnih i drugih
nesreća provode se sljedeće aktivnosti i mjere u zaštiti i spašavanju:
-
sklanjanje ljudi i materijalnih dobara;
evakuacija;
zbrinjavanje ugroţenih i stradalih;
zamraĉivanje;
zaštita i spašavanje od radioaktivnih, hemiskih i bioloških sredstava;
zaštita i spašavanje od rušenja;
zaštita i spašavanje na vodi i pod vodom;
zaštita i spašavanje od poţara;
zaštita od neeksplodiranih ubojnih sredstava;
prva medicinska pomoć;
zaštita i spašavanje ţivotinja i namirnica ţivotinjskog porjekla;
asanacija terena;
zaštita okoliša;
zaštita bilja i biljnih proizvoda.
Sklanjanje ljudi i materijalnih dobara
Sklanjanje ljudi i materijalnih dobara obuhvata: planiranje i izgradnju skloništa i zaklona
pogodnih za zaštitu, i njihovo odrţavanje. Pod materijalnim dobrima smatraju se materijalna
dobra koja sluţe za podmirenje ţivotnih potreba graĊana.
Pod skloništem u smislu Zakona podrazumjeva se dvonamjenski ili poseban objekat za zaštitu
ljudi od zraĉnog nadpritiska, poţara i kontaminacije.
Pod drugim zaštitnim objektima za zaštitu ljudi i materijalnih dobara podrazumijevaju se:
podrumske i druge prostorije u stambenim i drugim zgradama, prilagoĊene za sklanjanje ljudi
i materijalnih dobara, napušteni tuneli, pećine i drugi prirodni i vještaĉki objekti i izraĊeni
zakloni.
Za sklanjanje ljudi na javnim mjestima koriste se javna skloništa, koja kao investitor
izgraĊuju kanton i općine. Javna skloništa izgraĊuju se, u pravilu, u gradovima i drugim
većim naseljima, na mjestima gdje se okuplja veći broj graĊana.
Evakuacija
Evakuacija je mjera zaštite i spašavanja koja predstavlja organizirano i privremeno
premještanje stanovnišva i materijalnih dobara iz podruĉja zahvaćenih prirodnim i drugim
nesrećama na neugroţena podruĉja.
81
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Zbrinjavanje ugroţenih i stradalih
Radi zbrinjavanja ugroţenog i stradalog stanovništva od prirodnih i drugih nesreća, te
izbjeglica u sluĉaju ratnog stanja preduzimaju se hitne aktivnosti i mjere za smještaj ishranu i
osiguranje drugih prijeko potrebnih uvjeta za ţivot ugroţenih i izbjeglih ljudi. Štabovi i
povjerenici civilne zaštite neposredno rukovode postupcima privremenog zbrinjavanja dok se
ne stvore uslovi u kojima će dalju brigu o zbrinjavanju moći preuzeti nadleţne općinske
sluţbe za upravu. Pripremu i provoĊenje zbrinjavanja ugroţenih graĊana izbjeglica vrše
štabovi civilne zaštite koji planiraju izmještanje stanovništva sa ugroţenih podruĉja. U
ostvarivanju zadataka zbrinjavanja ugroţenih ljudi i izbjeglica saradnju pruţaju i humanitarne
organizacije i graĊani. Vlasnici i korisnici objekta i prostorija u javnoj upotrebi (domovi,
škole, hoteli i dr.) koji su pogodni za smještaj duţni su primiti na privremeni smještaj graĊane
i materijalna dobra sa ugroţenih podruĉja.
Zaštita i spašavanje od poţara
Zaštita i spašavanje od poţara podrazumjeva provoĊenje preventivnih mjera u objektima i
prostorijama gdje postoji mogućnost nastanka poţara; organizovanje i pripremanje snaga za
gašenje poţara: organizovanje uzbunjivanja o pojavama poţara; gašenje poţara i spašavanje
ljudi i materijalnih dobara iz objekata i podruĉja ugroţenih poţarom. Profesionalni i
dobrovoljni vatrogasci duţni su djelovati u skladu sa naredbama nadleţnih štabova civilne
zaštite. Godišnji planovi aktivnosti na pripremi i provoĊenju mjera zaštite od šumskih poţara
koji mogu poprimiti razmjere prirodnih katastrofa donose nadleţni organi općine odreĊeni
posebnim zakonom.
Zaštita od neeksplodiranih ubojitih sredstava
Zaštita od neeksplodiranih ubojitih sredstava (u daljem tekstu NUS-a) je mjera koja se sastoji
u pronalaţenju i dezaktiviranju i uništavanju NUS-a na svim podruĉjima na kojima se nalaze
ta sredstva.
Izuzetno iz predhodnog stava izviĊanje i obiljeţavanje mina u minskim poljima se posebno
organizira i vrši u nadleţnosti ureda Centra za uklanjanje mina u BiH suglasno Zakonu o
deminiranju u BiH.
Poslove uništenja NUS-a organizira Federalna uprava i uprava civilne zaštite Kantona preko
posebno organizovanih timova za uništenje NUS-a.
Prva medicinska pomoć
Prva medicinska pomoć je mjera zaštite i spašavanja, koja obuhvata preventivnu zaštitu, koju
ĉine protivepidemske i higijenske mjere zaštite stanovništva,operativnu zaštitu koja se sastoji
od pruţanja prve pomoći standardnim i priruĉnim sredstvima na licu mjesta, medicinske
trijaţe ranjenika i oboljelih ljudi, sanitetske evakuacije i transport do najbliţih zdravstvenih
ustanova.
Prvu medicinsku pomoć organizuju i provode nadleţne zdravstvene ustanove u saradnji sa
štabovima civilne zaštite.
Zaštita i spašavanje ţivotinja i namirnica ţivotinjskog porijekla
Zaštita i spašavanje ţivotinja i namirnica ţivotinjskog porijekla je mjera koja se sastoji u
izmještanju i lokalizovanju pojava zaraze i pojava parazita i zaraznih bolesti i kontroli
ţivotinja i proizvoda ţivotinjskog porjekla i kontroli ispravnosti stoĉne hrane i vode i
ukazivanje veterinarske pomoći uklanjanje leševa i ţivotinja. Zaštitu oboljelih ţivotinja i
namirnica ţivotinjskog porijekla,organiziraju kantonalni organi uprave i općinske slućbe
82
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
uprave nadleţni za poljoprivredu i stoĉartvo, odnosno veterinarsku zaštitu u saradnjii sa
nadleţnim štabovima civilne zaštite.
Asanacija terena
Asanacija terena je mjera koja se sastoji od poduzimanja sanitarno-higijenskih i sanitarnotehniĉkih mjera na terenu u naselju u cilju spreĉavanja širenja zaraze, a obuhvata provoĊenje
sljedećih radnji : pokop poginulih ljudi, leševa uginulih ţivotinja dezinfekciju, dezinsekciju i
deratizaciju objekata i terena te uklanjanje otpadnih i štetnih tvari.
Mjere asanacije provode zdravstvene i veterinarske stanice, vatrogasne jedinice te jedinice
civilne zaštite.
Zaštita okoliša
Zaštita okoliša koja se sastoji u spreĉavanju nastanka štetnih posljedica od uništavanja i
zagaĊivanja okoliša i u uklanjanju posljedica nastalih usljed:
- Tehniĉko-tehnoloških havarija u industriji posebno hemijskoj, farmaceutskoj,
petrolhemijskoj u prometu, kao i druge katastrofe koje mogu ugroziti okoliš i prirodne
resurse.
- Upuštanje štetnih i drugih materija u okoliš iz industrijskih i termoenergetskih
postrojenja, motornih vozila i loţišta u domaćinstvu u koliĉinama koje uzrokuju
emisione kocentracije u vodi zraku i tlu iznad maksimalno dozvoljenih vrijednosti.
- Otklanjanje komunalnog industrijsko-tehnološkog i drugog ĉvrstog i teĉnog otpada.
- Djelovanje vremenskih nepogoda na okolinu (snjeţne padavine, poplave, suša, klizišta
i druge prirodne nepogode).
Pravno lice iz oblasti proizvodnje i prometa hemijskih eksplozivnih i radioaktivnih i drugih
opasnih tvari, te pravna lica koja ih prevoze duţna su planirati i organizovati mjere i
aktivnosti za spreĉavanje nastajanja štetnih posljedica po okoliš. Pravna lica iz naprijed
navedenih oblasti duţni su osposobiti struĉne ekipe i osigurati potrebnu opremu za brze
intervencije u zaštiti od opasnosti i posljedica od tehnološke ili ekološke nesreće.
Zaštita bilja i biljnih proizvoda
Zaštita i spašavanje bilja i biljnih proizvoda i šuma je zaštita od radioaktivne, hemiske
biološke kontaminacije i zaraznih bolesti i štetoĉina. Mjere zaštite su: prekrivanje bilja,
sjemena, rasada i sirovina i gotovih proizvoda plastiĉnim folijama radi zaštite od
kontaminacije, sklanjanje biljnih proizvoda u za to namjenjena skloništa ili utrapljivanje,
dekontaminacija, dezinfekcija, dezinsekcije i deratizacije skloništa.
Zamraĉivanje
U ratu kada prijeti opasnost od zraĉnih djelovanja tokom noći, provodi se zamraĉivanje
naseljenih mjesta i privrednih objekata. Zamraĉivanje moţe biti potpuno ili djelimiĉno.
Korisnici objekata tokom zamraĉivanja duţni su provoditi nareĊene mjere zamraĉivanja.
Naredbu o zamraĉivanju na općini donosi općinski štab civilne zaštite.
Radiološka, hemijska i biološka zaštita
Radiološka, hemiska i biološka zaštita (u daljem tekstu RHB zaštita) obuhvata mjere koje se
provode radi spreĉavanja, ublaţavanja i otklanjanja posljedica od RHB djelovanja po
stanovništvo ţivotinje i biljni svijet, materijalna dobra u ratu i posljedica tehnoloških havarija.
RHB zaštita obuhvata: RHB kontrolu, RHB (zaštitu
liĉnu i kolektivnu) i RHB
dekontaminaciju. RHB kontrola se ostvaruje RHB izviĊanjem dozimetrijskom kontrolom i
laboratorijskim poslovima.
83
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Sredstva za liĉnu RHB zaštitu spadaju zaštitna maska, zaštitni ogrtaĉ i prvi zavoj.
Kolektivna zaštita se ostvaruje u skloništima RHB. Dekontaminacija je mjera kojom se
otklanjaju i neutraliziraju posljedice i normalizuje ţivot poslije upotrebe RHB sredstava.
Zaštita i spašavanje od rušenja
Radi zaštite i spašavanja ljudi i materijalnih dobara iz ruševina provode se slijedeće mjere
zaštite i spašavanja:
IzviĊanje ruševina i pronalaţenje lica zatrpanih u ruševinama i osiguranje oštećenih i
pomjerenih dijelova konstrukcija zgrada i objekata radi spreĉavanja zarušavanja,odnosno
naknadnog rušenja: spašavanje zatrpanih, odnosno njihovo izvlaĉenje izvan zona rušenja i
poduzimanje mjera zdravstvenog zbrinjavanja i drugih oblika zbrinjavanja kao i izvlaĉenje
materijalnih dobara.
Zaštita i spašavanje od rušenja obavezno se planira i provodi u postupku donošenja i
realizacije Urbanistiĉkog plana. Tehniĉke mjere zaštite objekata od rušenja su da se objekti
grade sa takvom konstrukcijom koja moţe uticati na spreĉavanje, odnosno smanjenje štetnih
uticaja prirodnih i drugih nesreća. Zaštitu i spašavanje iz ruševina provode i graĊani u okviru
samozaštite, graĊevinska i komunalna preduzeća, vatrogasne jedinice, jedinice civilne zaštite,
gorske sluţbe spašavanja kao i nadleţni općinski organi koji se angaţuju u skladu sa Planom
zaštite i spašavanja.
1.14. ANALIZA I OCIJENA STANJA U PROSTORU
Stanovništvo
Općina Fojnica površinom od 301,27 km2 ĉini 9,4% ukupne površine Kantona i oko 1,2%
površine Federacije. Prema statistiĉkim podacima, u 2010. godini na podruĉju općine ţivi
12.016 stanovnika, što ĉini 4,7% stanovništva Kantona i 0,5% stanovništva Federacije.
U poslijeratnom periodu nije došlo do promjene starosne strukture satnovništva.
Od ukupnog stanovništva preko 22,8% je radno sposobno.
Na podruĉju općine u 2010. godini, stanovnika je manje za 26,3% stanovnika nego u 1991.
godini. U ĉetiri naseljena mjesta nisu evidentirani stanovnici. Uoĉava se povećanje stanovnika
u urbanom dijelu općine, kao i na osovinama razvoja duţ dolina rijeka Fojnice i Ţeljeznice.
Nivo razvijenosti
Općina Fojnica je prema temeljnim indikatorima razvijenosti iznad prosjeĉne razvijenosti
Srednjobosanskog Kantona, a ispod Federacije.
Indikatori razvijenosti
R.
br.
Obuhvat
1 Općina Fojnica
2 Srednjobosanski Kanton
3 Federacija BiH
GDP/pc
u KM
7.505
4.579
6.516
Stepen zaposlenosti
stanovništva u %
15,0
14.5
16.9
Stepen zaposlenosti stanovništva na kraju 2009. godine iznosio svega 15,0%. Stopa
zaposlenosti radnog kontigenta, dakle stanovništva izmeĊu 15 i 65 godina, iznosi 22,8%.
Stepen nezaposlenosti radne snage (2009.), koja predstavlja zbir zaposlenih i nezaposlenih,
iznosi 53,2% na podruĉju općine, što je više od stope nezaposlenosti u Federaciji koja iznosi
45,4%.
84
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Prema indeksu razvijenosti koji iznosi 84,2, općina Fojnica je rangirana na 45 mjesto u
okviru Federacije (79 općina) te spada u red srednje razvijenih općina.
Struktura privrede upućuje na potrebu preusmjeravanja i prestruktuiranja na nove propulzivne
grane, na novu organizaciju i pristupe u privrednoj orjentaciji, kao i na izradu novog modela
razvoja.
Prostorno- organizacijski aspekt
Prostorna distribucija naseobinskog fonda, razmještaj funkcionalnih zona i namjena površina
su višeznaĉno specifiĉni i kompleksni, sa izvjesnim nepovoljnostima, ali i povoljnim uvjetima
za plansko unapreĊenje i optimizaciju.
Na osnovu provedenih analiza naĉina razmještaja u prostoru metodom indeksa najbliţeg
susjedstva NNI, utvrĊeno je da je za sistem naselja općine Fojnica primjenjiv policentiĉan
sistem naselja, i da postoje relativno povoljni uvjeti u smislu formiranja novih angaţiranih
površina na prostorima postojećih centara, te uvjeti za okrupnjavanje nastambi u
neposrednom susjedstvu postojećih stambenih formacija.
Na osnovu analiza prostornih meĊuodnosa centara u pojavnim oblicima dominacije,
preklapanja, kontinuiteta i diskontinuteta ili izrazite periferne odvojenosti, utvdili smo
postojeće
potencijale grafitacionih centara naselja.
Pomoću utvĊenih postojećih gravitacionih potencijala centara, sagledavajući i ostale faktore a
posebno morfologiju terena, moguće je determinisati buduće meĊuodnose centara ĉiji se
potencijali preklapaju. Što praktiĉno znaĉi će se, tamo gdje postoje morfološki i drugi uslovi,
buduće fiziĉke interakcije ogledati u okrupnjenim formatima centara koji objektivno u
prostoru predstavljaju kontinuirane graĊevinske formacije ovih naselja koji će djelovati kao
jedinstvena cjelina.
To se posebno odnosi na naselja u središnjem dijelu (doline rijeka Fojnice i Ţeljeznice) sa
izraţenom koncentracijom populacije, za razliku od mikro-disperzije naseobina i populacije
na ostalim prostorima.
85
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
1.15. MOGUĆI PRAVCI RAZVOJA ZAVISNO OD PRIRODNIH I RADOM STVORENIH
USLOVA
Ĉitavo podruĉje općine posjeduje iznimno raznolik i oĉuvan prirodni i kulturni turistiĉki
potencijal, što je dragocjeno naslijeĊe koje je potrebno oĉuvati i zaštititi kako bi dugoroĉno
pridonosilo razvoju turizma.
I u planskom periodu, zdravstveni turizam i uz njega novi trendovi poput wellness-a i sl. biće
zamajac turistiĉkih djelatnosti na podruĉju općine.
Zaštićena podruĉja (postojeća i planirana) velike atraktivnosti, zahvataju 67,95% (prema PP
SBK) prostora općine, sjajan su potencijal za razvoj ekoturizma, odrţivog lovnog turizma,
seoskog turizma, odmora u planinskim podruĉjima tokom cijele godine, izletniĉkog turizma te
avanturistiĉkog turizma. Prepreka znaĉajnijem razvoju podruĉja posebne prirodne vrijednosti
je što nisu pripremljena i opremljena za prihvat i kvalitetan boravak većeg broja gostiju.
Razvojem pješaĉke infrastrukture, sistema oznaĉavanja, odmorišnih punktova i adekvatnog
prevoza, znaĉajno bi se unaprijedio turistiĉki potencijal ovog podruĉja. Imperativ svakako
mora biti stavljen na oĉuvanje prirode i kontrolu prometa kroz zaštićene predjele.
Ekološki proizvedena hrana još je jedna komponenta vezana uz turizam i ekologiju koja
postaje bitan faktor u definiranju turistiĉkog proizvoda i njegovom diferenciranju na trţištu.
Pretpostavke za proizvodnju ekološke hrane i njeno plasiranje kroz ugostiteljske objekte koji
pruţaju usluge turistima potrebno je sistematski razvijati i koristiti, jer se radi o segmentu
turistiĉke ponude koji će sve više dobijati na vaţnosti.
Poboljšanjem oznaĉavanja kulturno-historijskih spomenika, postavljanjem informativnih
tabli, prilagoĊavanjem radnog vremena muzeja, te atraktivnom prezentacijom znaĉajno bi se
povećala kvaliteta kulturne turistiĉke ponude. Organiziranje širokog spektra manifestacija i
maštovito prezentiranje kulturnih vrijednosti pruţa mogućnost da se na temelju kulturnih
potencijala razmatranog podruĉja kreira turizam doţivljaja. Jedna od komponenti kulturnohistorijske baštine kojom je moguće proširiti turistiĉku ponudu su autohtona jela. Raznolikost
autohtonih jela ovog podruĉja moţe postati jedana od komponenti koje će doprinjet razvoju
gastro turizma.
Tematski turizam je postao jedan od najvaţnijih katalizatora razvitka. Uglavnom se temelji na
3-E principu: zabava, uzbuĊenje i obrazovanje (Entertainment, Excitement, Education), te
ukljuĉuje turistiĉku ponudu i sadrţaje koji kombiniraju ta tri elementa.
Avanturistiĉki turizam je za sada neznatan dio ukupne turistiĉke ponude s tendencijom rasta.
Podruĉje općine Fojnica ima prirodne potencijale za razvoj vrlo raznolike ponude
avanturistiĉkog turizma, kao što su paragliding, let balonima, slobodno penjanje, off-road
ture, brdski biciklizam te mnogi drugi.
Podruĉje općine takoĊer ima potencijale za vjerski turizam, koji je i do sada bio prisutan kroz
djelovanje Franjevaĉkog samostana Svetog Duha u Fojnici, te ukljuĉenje većeg broja
kulturno-historijskih spomenika iz Osmanskog perioda (dţamije, tekije, turbeta, mezarja i dr.)
u ovaj vid turistiĉke ponude.
86
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
2.CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA OPĆINE FOJNICA
2.1. OPĆI CILJEVI
Opće društveno stanje sa novim društveno-politiĉkim odnosima u drţavi, novim privrednoekonomskim sistemom i karakteristikama društva u traziciji, suoĉava se sa teškoćama u
definiranju konkretnih kratkoroĉnih, srednjeroĉnih i dugoroĉnih ciljeva. Zbog opće privredne
recesije, nedostatka kvalitetnih kadrova, tehnološke zaostalosti, nejasne su mogućnosti
ukljuĉenja u svjetske tehnološke trendove i vlastito mjesto u istim.
U kreiranju ciljeva, uz uvaţavanje datih ocjena, polazi se od opće prihvaćenih smjernica
budućeg globalnog razvoja kao što su :






Prihvatanje principa odrţivog razvoja,
UvoĊenje novih tehnologija,
Razvoj trţišnih odnosa i povećanje efikasnosti,
Humanizacija ţivljenja,
Razvoj lokalne uprave i veće uloge pojedinca u cilju demokratizacije društva,
Globalizacija i regionalizacija društva.
MeĊu općim zajedniĉkim ciljevima izdvajaju se oni ĉije ostvarivanje stvara povoljnije
mogućnosti za dalji razvoj i dostizanje posebnih ciljeva prostornog ureĊenja, koji su
usaglašeni sa Strateškim planom razvoja općine Fojnica za period 2010-2015. godine:
 Razvoj ekonomije uz kontinuirano povećanje makro-ekonomske stabilnosti: ukupno
povećanje poslovnih aktivnosti, povećanje investicionih ulaganja, povećanje
zaposlenosti, povećanje industrijske proizvodnje, povećanje izvoza i
vanjskotrgovinske stabilnosti, povećanje izvornih prihoda i ostvarenje drugih
pozitivnih makro-ekonomskih efekata;
 Kreiranje povoljnog ambijenta i poslovnog okruţenja za potencijalne investitore;
 Ekonomija utemeljena na znanju i novim tehnologijama;
 Razvoj institucionalne strukture za unaprijeĊenje partnerstva javnog, privatnog i
nevladinog sektora;
 Razvoj privredne infrastrukture kao preduvjet za razvoj ekonomije;
 Razvijen sektor malih i srednjih poduzeća (SME Sektor);
 Razvoj poslovne infrastrukture za podršku razvoja SME;
 Razvoj finansijskih instrumenata za razvoj SME;
 Razvijena poljoprivreda i preraĊivaĉka agro-industrija;
 Razvijen turizam-općina Fojnica prestiţna turistiĉka destinacija;
 Podrška razvoju izvozno orijentiranoj privredi;
 Kreiranje i permanentno unaprijeĊenje afirmativnog imidţa Općine Fojnica;
 Visok stepen zaposlenosti i obrazovanje ljudskih resursa;
 Kreiranje povoljnog okruţenja za razvoj, primjenu i transfer znanja i tehnologije;
 Uspostavljen sistem podrške mladima;
 Kreiranje i unaprijeĊenje povoljnog okruţenja za realizaciju razvojnih poduzetniĉkih
ideja i projekata;
 Kvalitetnija valorizacija i racionalno korištenje prirodnih resursa;
 UnaprijeĊenje zaštite i promocije ĉovjekove okoline;
87
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
 Razvoj informacionog sektora uz korištenje savremenih informacionih tehnologija;
 Primjena savremenih modela Strateškog planiranja i upravljanja Programima i
Projektima;
 UsklaĊivanje i repozicioniranje ekonomskih tokova i ciljeva shodno postojećim
prilikama u okruţenju;
 Afirmacija i razvoj „Ekološke privrede“
U razradi općih ciljeva postavljaju se i ciljevi prostornog ureĊenja općine koji se odnose na
korigovanje već uspostavljenih ili formiranje novih ciljeva upotrebe prostora :
 Racionalizacija organizacije korištenja i zaštite prostora, plansko usmjeravanje
daljnjeg prostornog razvoja u skladu sa njegovom prirodnom i radom stvorenom
podobnošću u cilju stvaranja onih uslova kojima će se ostvariti maksimalni doprinos
privreĊivanju i humanizaciji uslova ţivljenja,
 Ujednaĉavanje stepena, prostornog, urbanog i komunalnog razvoja urbanih podruĉja
na prostoru općine, kao uslova za ravnomjeran raspored privrednih i drugih funkcija u
prostoru,
 Ravnomjerniji razvoj općinskih naseobinskih struktura kroz stvaranje lokacijskih
pretpostavki za prostornu distribuciju, privrednih kapaciteta, poboljšanje saobraćajne
povezanosti, a sve u cilju ravnomjernijeg rasporeda stanovništva na podruĉju Općine i
ublaţavanje demografskih negativnih trendova.
 UsklaĊivanje prostorne organizacije privrede sa prostornom organizacijom ostalnih
urbanih i prostornih funkcija, a posebno stanovanja, ostvarivanjem odgovarajućeg
odnosa izmeĊu rada i stanovanja, kombinujući gdje god je moguće radne i stambene
zone,
 Omogućavati organizaciju i razvoj takvih vidova saobraćaja koji će obezbjeĊivati
adekvatno funkcioniranje naseobinske strukture uz što manje gubitka vremena u
transportu,
 ObezbjeĊivati uslove za brţi razvoj turizma i drugih pratećih djelatnosti koje
doprinose unapreĊenju turistiĉke ponude, a u cilju većeg korištenja prirodnih i
kulturno-historijskih vrijednosti i razvoja pratećih sektora privrede,
 Razvijanje prepoznatljivih turistiĉkih potencijala za razvoj turistiĉke privrede,
 Oĉuvanje prirodnih kulturno-historijskih vrijednosti i objekata na prostoru općine,
stavljajući ih u funkciju ukupnog razvoja i potreba stanovništva i privrede,
 Zaštita izvorišta, oĉuvanje podzemnih i otvorenih vodnih tokova, zaštita od voda i
erozija, racionalnije korištenje vode putem štednje, smanjenjem gubitka u distribuciji,
reciklaţa otpada i sl.,
 Maksimalna štednja i racionalno korištenje svih vidova energije.
Navedeni ciljevi su okvir za razradu posebnih ciljeva za pojedine razvojne oblasti (sektore).
88
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
2.2. POSEBNI CILJEVI
Poljoprivredno zemljište
 UtvrĊivanje stvarnog stanja, kapaciteta obradivog poljoprivrednog zemljišta (oranice,
bašte, voćnjaci, prirodne livade kao intenzivno obraĊivane površine) i neobradivog
(pašnjaci, trstici i bare);
 Koristiti proizvodne sposobnosti zemljišta po osnovu bonitetne vrijednosti i agrozona
u cilju optimalnog korištenja. Prioritet dati poljoprivrednoj proizvodnji, a ostale
potrebe zadovoljavati prema mogućnostima na zemljištu lošijeg kvaliteta;
 Povećati uĉešće obradivog zemljišta u ukupnoj površini poljoprivrednog zeljišta;
 Sprijeĉiti procese erozije zemljišta odnosno odnošenja zemljišnog supstrata i
hranljivih materija;
 Spreĉavanje i otklanjanje štetnih posljedica koje nastaju zagaĊivanjem tla od strane
privrednih subjekata.
Šume i šumsko zemljište
 UtvrĊivanje i prostorno definisanje stvarnog stanja šumskih podruĉja;
 UtvrĊivanje prostora koji trajno ostaju šumska podruĉja – zaštitne šume i šume
posebne namjene ( zaštićene šume, šumski rezervati, sjemenske sastojine i sl. );
 Oĉuvanje i unaprjeĊenje općekorisnih funkcija i biološke raznolikosti šume;
 Svestranije korištenje šuma i šumskog kompleksa;
 PrevoĊenje degradiranih šumskih podruĉja u vrijednije sastojine (visoke degradirane
šume, izdanaĉke, goleti sposobne za pošumljavanje i sl.);
Mineralne sirovine
 Uskladiti interese potencijalnih korisnika prostora na kojem su registrirana leţišta
mineralnih sirovina, posebno s aspekta zaštite prirodnih vrijednosti;
 Zaštititi prostore i lokalitete pojava i leţišta mineralnih sirovina te termalnih voda
odgovarajućeg kvaliteta za razne namjene (energetika, graĊevinarstvo, vodoprivreda,
poljoprivreda, zdravstvo i drugo);
 Umanjiti ili otkloniti štete nastale djelovanjem eksploatacije i prerade mineralnih
sirovina;
 Rekultivisati prostore koji su devastirani aktivnostima vezanim za eksploataciju
mineralnih sirovina.
Sistem naselja
 Uspostaviti policentriĉan sistem razvoja naseljenih mjesta, te omogućiti policentriĉnosistemsko funkcionisanje naseobinskog fonda.
 Rasteretiti općinski centar inaugurisanjem sekundarnih i tercijarnih centara na
prostorima van urbanog podruĉja grada.
 UnapreĊivati naseobinsku strukturu i mreţu naselja kroz povećanje stepena
urbanizacije i prostorne organizacije kojom će se obezbijeĊivati uravnoteţen razvoj
cjelokupnog podruĉja općine.
Saobraćaj
 Izgradnjom sistema regionalnih i lokalnih cesta postići potpunu povezanost
naseobinske strukture općine Fojnica u cilju ravnomjernog razvoja općine.
89
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Telekomunikacije
 Razvoj telekomunikacijskog sistema za prenos podataka na podruĉju općine Fojnica
neposredno će se odraziti na organizaciju ţivota i rada njenih graĊana, te je potrebno
razvoj ove oblasti usmjeriti na uspostavljanje i razvoj mreţe javnih mobilnih veza i
mreţa za prijenos podataka povećanjem mjesnih telefonskih mreţa te proširenja
komutacionog i prenosnog sistema;
 Osnovu prenosnog sistema treba da ĉine povezani kablovski sistemi odgovarajućeg
kapaciteta kako bi se obezbjedila što veća raspoloţivost.
Vode, vodne površine i vodna infrastruktura
 Sanirati i nadograditi drenaţni sistem za evakuaciju površinskih voda te sniţavanje
nivoa podzemnih, ĉime se poboljšava bonitet i vrijednost zemljišta;
 Nadgradnjom i objedinjavanjem postojećih kapaciteta sistema za vodosnabdijevanje
formirati centralizovani sistem na nivou općine;
 Izgradnjom sistema za dispoziciju i tretman otpadnih voda podrţavati strateško
opredjeljenje oĉuvanja kvaliteta vodnih resursa. Prioritetno rješavati ovaj problem u
većim naseobinskim aglomeracijama.
 Valorizirati, unaprijediti i dovesti do optimalnog nivoa proizvodnju i korištenje kako
postojećih, tako i potencijalnih termalnih voda jer imaju multiplikativno djelovanje na
razvoj cjelokupnog gospodarstva općine
Energetika
 Rezervisati prostor podesan za izgradnju vjetroelektrana;
 Analizirati mogućnost izgradnje manjih hidroenergetskih kapaciteta ĉija izgradnja ne
bi smjela ni u kom sluĉaju uticati na prirodne vrijednosti vodotoka i krajolika;
 Izgradnjom sistema za gasifikaciju rješavati energetske potrebe stanovništva i privrede
kao alternativno rješenje postojeće situacije;
 Dogradnjom elektrodistributivnih kapaciteta unutar općine podrţavati policentriĉan
razvoj općine.
Upravljanje otpadom
 Zbrinjavanje komunalnog ĉvrstog otpada riješiti potpisivanjem meĊuopćinskog
sporazuma ze odlaganje otpada na Regionalnoj deponiji Mošćanica (ĉetiri općine iz
SBK, Travnik, N. Travnik, Vitez i Busovaĉa već imaju potpisan sporazum).
Društvene djelatnosti
 Razvitak društvene infrastrukture na modernim principima, što potpunijim
zadovoljenjem potreba stanovništva u pogledu obima, kvalitete i dostupnosti usluga i
sadrţaja društvenih djelatnosti (obrazovanje, nauka, kultura, sport, zdravstvo, socijalna
zaštita), uz racionalno iskorištenje prostora.
Posebno zaštićeni prostori
 Inicirati izradu PPPPO od znaĉaja za F BiH (Vranica) u kome će se definisati obuhvat
i prostorna organizacija zaštićenog podruĉja;
Ugroţena podruĉja
 Sprijeĉiti trend devastacije podruĉja Spomenika prirode „Prokoško jezero“;
90
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Privreda
Dinamika i ostvareni nivo privredne razvijenosti prestavlja materijalni temelj iz kojeg će se
izravno alimentirati svi planski zahvati i zadaci koji su opredjeljeni koncepcijom razvoja, iz
domena korištenja prirodnih uvjeta i resursa te planski usmjerene izgradnje kako bi se
ostvarili sljedeći zadaci:
 Pravilnim lociranjem privrednih kapaciteta postići uravnoteţen razvoj općine.
Posebnu paţnju posvetiti lociranju radnih zona na urbanom podruĉju grada Fojnice uz
teţnju da se dijelovi postojeće radne zone prestruktuiraju i koriste za gradski
profiliran razvoj urbanog podruĉja;
Prirodno nasljeĊe
 Osigurati pravo svakog graĊanina na zdrav okoliš, odmor i razonodu u prirodi, u
skladu sa Univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima (Universal Declaration of
Human Rights - UDHR) koju je usvojila Generalna skuštin UN 1948 godine.
 Osigurati odrţivo korištenje prirodnih dobara na dobrobit sadašnjih i budućih
naraštaja.
 Oĉuvanje postojećeg biodiverziteta na prostoru općine kako u integralno zaštićenim
podruĉjima tako i izvan njih. Ovaj cilj podrazumijeva primjenu razliĉitih metodologija
kako bi se izvršila (ili dovršila) floristiĉko-faunistiĉka istraţivanja i uradila njihova
inventarizacija.
 Sprijeĉiti trend devastacije Prokoškog jezera i ponuditi rješenje za spreĉavanje
eutrofikacije.
Kulturno-historijsko nasljeĊe
Zaštita i oĉuvanje kulturno-povijesnog naslijeĊa kroz:
 Identifikaciju i dokumentaciju;
 Pravnu zaštitu graditeljske baštine;
 Prostorno-plansku zaštitu;
 Odrţavanje kulturno-povijesnog naslijeĊa i integralnu brigu za njegovo oĉuvanje;
 Konzerviranje ili uĉvršćivanje povijesnih graĊevina ili sklopova;
 Obnovu i rekonstrukciju;
 Revitalizaciju;
 Stavljanje kulturno-historijskog naslijeĊa u funkciju turizma;
 Opće i specijalistiĉko obrazovanje i podizanje svijesti o potrebi zaštite i vrijednosti
kulturno- historijskog naslijeĊa.
Stanovništvo
 Ubrzati demografski i socijalni razvoj stanovništva općine Fojnica u odnosu na
prosjek Kantona i Federacije BiH;
 Ostvariti sve neophodne uslove da u što kraćem roku broj stanovnika na prostoru
općine dostigne broj stanovnika iz popisne 1991 godine;
 Aktivnom demografskom politikom podsticati: rast i zadrţavanje stanovništva, kao i
vitalne karakteristike stanovništva na podruĉju općine;
 Zdravo i obrazovano stanovništvo moţe se postići redovnim i kontinuiranim
ulaganjem u zdravlje i obrazovanje, na taj naĉin stanovništvo-ĉovjek postaje temeljni
faktor i akter razvoja općine;
 Obnovom ruralnih podruĉja stvoriti uslove za njihovu demografsku revitalizaciju.
91
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Turizam na bazi prirodnog i kulturno-historijskog naslijeĊa
 Locirati podruĉja namjenjena turizmu i rekreaciji unutar zaštićenih podruĉja i na
kontaktu sa ovim podruĉjima;
 Ostvarivanje dobrobiti lokalnog stanovništva;
 Nauĉni monitoring prirodnih procesa i edukacija na bilo kojem obrazovnom nivou,
odnosno obrazovanje u prirodi;
 Odgovorno djelovanje od strane turista i turistiĉke privrede;
 Postizanje najmanje moguće potrošnje neobnovljivih prirodnih resursa;
 Naglašeno lokalno uĉešće, vlasništvo i poduzetniĉke mogućnosti od strane lokalnog
seoskog stanovništva;
 Sagledavanje prostora u širem kontekstu, od lokalnog do europskog, kako bi se
izbjegle meĊusobne neusklaĊenosti, nepovoljni utjecaji, ali i oĉuvale specifiĉne
vrijednosti;
 Izgradnja informacijskog sistema o sadrţajima, lokacijama, kalendaru dogaĊaja i
glavnim ponuĊaĉima turistiĉkih usluga;
 Primjena koncesije za korištenje turistiĉki pogodnih lokacija;
Kontaminiranost minama i eksplozivnim sredstvima
 Oĉistiti prostor općine Fojnica od mina do 2019g (prema Strategiji protuminskog
djelovanja BiH 2009-2019 g.).
92
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
3. OSNOVNI KONCEPT
Poljoprivredno zemljište
Ukupno poljoprivredno zemljište se maksimalno zadrţava u prostornom obuhvatu općine.
S obzirom na neminovnost formiranja novih izgraĊenih površina, iste se usmjeravaju na već
korištena zemljišta, a dio na poljoprivredna zemljišta slabijih bonitetnih kategorija, odnosno
na dijelove druge i treće agrozone.
Šume i šumska zemljišta
Ukupne površine pod šumama u planskom periodu zadţavaju se na sadašnjem nivou, cca
75% od ukupne površine općine, uvaţavajući strateška razvojna opredjeljenja.
Mineralne sirovine
Uvaţavajući specifiĉnosti vezane za mineralne sirovine, osnovna koncepcija prostornog
ureĊenja se odnosi na striktno sprovoĊenje naprijed navedenih ciljeva i to jednako za
postojeće i potencijalne prostore.
Procjena broja stanovnika do kraja planskog perioda
U PP SBK-a predstavljene su dvije varijante demografskog oporavka stanovništva.
Demografski oporavak treba da omogući dostizanje pribliţno predratnog broja domicilnog
stanovništva sa njegovim odgovarajućim strukturama.
Obadvije varijante predviĊaju da će od poĉetne godine (2001.) uz godišnju stopu rasta od 6,6
% demografski oporavak trajati ĉetiri godine i biće okonĉan 2005. godine, tj. te godine će broj
stanovnika općine Fojnica dostići cca 16.000 stanovnika (pribliţan broj stanovnika iz 1991.
godine). Treba napomenuti, da je u istom poglavlju konstatovano da je do 2003. godine
demografski oporavak znatno sporiji od predviĊenog i da će trajati sedam godina.
Poslije faze demografskog oporavka predviĊen je blagi rast općinske populacije, po stopi od
0,4% godišnje, tako da bi do kraja planskog perioda broj stanovnika općine Fojnica iznosio
16.976.
Dostupni podaci prezentirani u poglavlju 1.9. Stanovništvo (zbog neobavljenog popisa
stanovništva predstavljene su procjene FZS i Struĉnih sluţbi općine Fojnica) upućuju da ni u
jednom segmentu (demografski oporavak i demografski rast) predviĊanja iz PP SBK-a 20052025., do sada, nisu ostvarena.
Ukupan broj stanovnika pokazuje tendenciju smanjivanja, na što naroĉito ukazuju podaci o
prirodnom kretanju stanovništava, kao i saldo migracija.
93
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Radi poreĊenja dobivenih rezultata sa drugim dostupnim podacima, u Error! Reference
source not found. tabeli su prezentiraju podaci o procjeni godišnjeg priraštaja, koji je uradio
UN-ov odjel za statistiku za BiH.
UN procjena rasta stanovništva BiH, 1950-2050
Izvor: Odjek za ekonomska i socijalna pitanja pri Svjetskom sekreterijatu Ujedinjenih nacija, Odjel za stanovništvo
Pregled stanovništva: Revizija i pregled urbanizacije u svijetu 2006.; Revizija 2007.
http://esa.un.org/unup, 22.septembar 2008.
Stanovništvo (hiljade)
Ukupno u procentima
Ispravke stanovništva od strane
autora (000)
Petogodišnja stopa rasta
Godina
Seosko
Gradsko
Ukupno
Seosko
Gradsko
Seosko
Gradsko
Ukupno
1950
2298
364
2662
86,33
13,67
1955
2468
476
2944
83,83
1960
2575
605
3180
1965
2621
775
1970
2595
970
1975
2575
1980
Ukupno
Seosko
Gradsko
16,17
7,4
30,8
10,6
80,97
19,03
4,3
27,1
8,0
3396
77,18
22,82
1,8
28,1
6,8
3565
72,79
27,21
-1,0
25,2
5,0
1172
3747
68,72
31,28
-0,8
20,8
5,1
2523
1391
3914
64,46
35,54
-2,0
18,7
4,5
1985
2572
1549
4121
62,41
37,59
1,9
11,4
5,3
1990
2617
1691
4308
60,75
39,25
1,7
9,2
4,5
1995
2016
1405
3421
58,93
41,07
-23,0
-16,9
-20,6
2000
2150
1637
3787
56,77
43,23
6,6
16,5
10,7
3317
1883
1434
2005
2124
1791
3915
54,25
45,75
-1,2
9,4
3,4
3372
1829
1543
2010
2025
1916
3941
51,38
48,62
-4,7
7,0
0,7
3370
1732
1638
2015
1878
2021
3899
48,17
51,83
-7,3
5,5
-1,1
3360
1618
1742
2020
1719
2115
3834
44,84
55,16
-8,5
4,7
-1,7
3335
1495
1840
2025
1558
2192
3750
41,55
58,45
-9,4
3,6
-2,2
3305
1373
1932
2030
1401
2253
3654
38,34
61,66
-10,1
2,8
-2,6
3270
1254
2016
2035
1248
2296
3544
35,21
64,79
-10,9
1,9
-3,0
3240
1141
2099
2040
1104
2320
3424
32,24
67,76
-11,5
1,0
-3,4
3220
1038
2182
2045
968
2326
3294
29,39
70,61
-12,3
0,3
-3,8
3205
942
2263
2050
843
2317
3160
26,68
73,32
-12,9
-0,4
-4,1
3200
854
2346
2060
25
75
3195
799
2396
2070
23
77
3190
734
2456
2080
22
78
3185
701
2484
2090
21
79
3180
668
2512
2100
20
80
3175
635
2540
Trend odnosa grad – selo (urbanizacija), prikazan u tabeli karakteristiĉan je i za općinu
Fojnica, kao što je prikazano u poglavlju 1.9. (Samo dva naselja “gradskog tipa” na podruĉju
općine dostigla su i povećala broj stanovnika u odnosu na 91. godinu).
94
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Procjena godišnjeg priraštaja stanovništva BiH, UN odjel za statistiku
Bosna i Hercegovina
Drţava
Godina
Projekcija stanovništva
Godišnji
priraštaj (%)
1955
Procjene(u prošlosti)
2.02%
1960
Procjene(u prošlosti)
1.54%
1965
Procjene(u prošlosti)
1.32%
1970
Procjene(u prošlosti)
0.97%
1975
Procjene(u prošlosti)
1.00%
1980
Procjene(u prošlosti)
0.87%
1985
Procjene(u prošlosti)
1.04%
1990
Procjene(u prošlosti)
0.89%
1995
Procjene(u prošlosti)
-4.61%
2000
Procjene(u prošlosti)
2.03%
2005
Procjene(u prošlosti)
0.67%
2010
Srednja promjenljiva projekcija
0.13%
2015
Srednja promjenljiva projekcija
-0.22%
2020
Srednja promjenljiva projekcija
-0.34%
2025
Srednja promjenljiva projekcija
-0.44%
2030
Srednja promjenljiva projekcija
-0.53%
Procjena priraštaja stanovništva BiH, UN odjel za statistiku
3.0%
2.0%
0.0%
-1.0%
-2.0%
-3.0%
-4.0%
-5.0%
19
55
19
60
19
65
19
70
19
75
19
80
19
85
19
90
19
95
20
00
20
05
20
10
20
15
20
20
20
25
20
30
Growth pa (%)
1.0%
Year
95
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Procjena rasta stanovništva prema UN odjelu za statistiku od 2010. -2030. godine
0.20%
0.10%
0.00%
Priraštaj (%)
2010
2015
2020
2025
2030
-0.10%
-0.20%
y = -0.004Ln(x) + 0.001
-0.30%
-0.40%
-0.50%
-0.60%
Godina
Prema UN-ovoj procjeni rasta stanovništva ako je primjenimo na općinu Fojnica, broj
stanovnika na podruĉju općine 2030 godine iznosio bi 11.133,4 .
96
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Da ne bi postali limitirajući faktor razvoja općine nepovoljne demografske procese (negativan
prirodni priraštaj, negativan saldo migracija i dr.) neophodno je sprijeĉiti stvaranjem uvjeta
za:
 Povrat i ravnomjerniji razmještaj stanovništva podrţan stimulativnim mjerama koje bi
bile rezultat usvojene osmišljene demografske politike, politike zapošljavanja i
razvoja.
 Razvijanje mreţe usluţnih funkcija za potrebe lokalnog stanovništva, zaštitom i
unapreĊenjem privrednog, kulturnog i okolinskog ambijanta.
 Nastavak i dalji razvoj do sada ostvarenih pozitivnih privrednih kretanja, naroĉito u
domenu turizma.
Rezultati analize demografskih promjena do 91. i poslije 2000. godine pokazuju da populacija
ovog podruĉja ima dovoljan biološki reproduktivni potencijal da se i ubuduće povećava. Na
osnovu ovoga moţe se postaviti kao cilj demografskog rasta općine Fojnica do 2031. godine:
blagi porast ukupnog broja stanovnika i dalji strukturni preobraţaj u odnosu na stanje 2010.
godine..
Projekcija stanovništva općine Fojnica
2008
Ukupno
2013
Ukupno
Muški
Ţenski
2018
2023
2028
12222
5958
6264
12300
6001
6299
12359
6041
6322
12408
6071
6336
12414
6081
6331
0-4
676
351
325
639
330
309
682
352
330
691
357
334
661
341
320
5-9
778
402
376
675
350
325
638
329
309
682
352
330
690
356
334
10-14
960
501
459
778
402
376
675
350
325
638
329
309
682
352
330
15-19
976
497
479
959
500
459
776
401
375
674
350
324
638
329
309
20-24
1002
503
499
973
495
478
956
498
458
775
400
375
673
349
324
25-29
843
419
424
998
500
498
970
492
478
954
496
458
773
398
375
30-34
782
384
398
840
417
423
996
498
498
968
491
477
952
495
457
35-39
882
437
445
779
382
397
837
415
422
993
496
497
965
489
476
40-44
878
424
454
875
432
443
773
378
395
832
411
421
987
492
495
45-49
779
375
404
865
416
449
863
425
438
763
372
391
823
406
417
50-54
740
347
393
758
362
396
844
403
441
845
413
432
750
363
387
55-59
690
314
376
709
327
382
729
343
386
816
385
431
821
397
424
60-64
637
285
352
654
292
362
675
306
369
698
323
375
784
364
420
65-69
501
238
263
582
256
326
602
264
338
627
279
348
653
297
356
70-74
495
234
261
426
198
228
503
215
288
529
226
303
558
241
317
75-79
373
157
216
395
180
215
345
154
191
416
170
246
445
181
264
80+
230
90
140
395
163
232
495
216
279
507
222
285
559
231
328
97
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Projekcija stanovništva općine Fojnica po starosnim grupama i polu 2008-2028.
2008
2013
2018
Ukupno
Muški
Ţenski
12222
5958
6264
12300
6001
6299
12359
6041
0-14
2414
1254
1160
2092
1082
1010
1995
15-64
65 ili
više
8209
3985
4224
8410
4123
4287
8419
1599
719
880
1798
797
1001
1945
Ukupno
2023
6322
12408
6071
1031
964
2011
4159
4260
8318
849
1096
2079
2028
6336
12414
6081
6331
1038
973
2033
1049
984
4137
4181
8166
4082
4084
897
1182
2215
950
1265
Funkcionalni starosni kontigenti po spolu 2008-2028.
2008
Ukupno
Predškolski
kontingent
Školoobavezni
kontingent
Radno
sposobno
stanovništvo
Ţensko fertilno
stanovništvo
Kontingent
ostarjelih lica
2013
2018
2023
2028
∑
M
Ţ
12222
5958
6264
12300
6001
6299
12359
6041
6322
12408
6071
6336
12414
6081
6331
969
502
467
899
465
434
938
484
454
968
500
468
936
483
453
1445
752
693
1193
617
576
1057
547
510
1043
538
505
1097
566
531
7233
3488
3745
7451
3623
3828
7643
3758
3885
7644
3787
3857
7528
3753
3775
3103
3147
3147
3064
3064
2943
2943
2853
140
395
232
495
279
507
285
559
3103
230
90
163
216
222
2853
231
Gustina naseljenosti 2008-2028.
Općina Fojnica
Površina u km²
Stanovništvo
st/km²
2008
301,27
12222
40,57
2013
301,27
12300
40,83
2018
301,27
12359
41,02
2023
301,27
12408
41,19
2028
301,27
12414
41,21
98
328
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Osnovna koncepcija razvoja sistema naselja
Osnovna koncepcija prostornog razvoja i razvoja sistema naselja Općine Fojnica proistekla je
iz analiza postojećeg stanja ( karekteristika razvoja naselja i sistema naselja kao i odnosa
urbano-ruralno), ocjene stanja , te općih i posebnih ciljeva prostornog razvoja.
Prostorno razmještajni aspekt
Na osnovu analize prostornog razmještaja naselja u prostoru, metodom indeksa najbliţeg
susjedstva (NNI), koja je pokazala da postoje povoljni uvjeti u smislu okrupnjavanja nastambi
u neposrednom susjedstvu postojećih, zakljuĉak je da se u daljnoj razradi zadrţava osnovna
matrica distribucije i razmještaja naselja. To znaĉi da se na postojećoj prostornoj
distribuciji naselja zasnivaju prostorno organizcijski odnosi, bez formiranja novih
rezidencijalnih naselja za smještaj domicilnog stanovništava.
Pri tome se mijenjaju veliĉine prostornih formata urbanih podruĉja i graĊevinskih zemljišta, a
u skladu sa relevantnim projiciranim brojem stanovnika, geomorfologiji terena i drugim
uslovima koji utiĉu na razvoj naselja.
Nove promjene (u dvadesetgodišnjem planskom periodu do 2030 godine), najvećim dijelom
će se odnositi na strukturalno funkcionalne karakteristike, odnosno na evoluiranje i
transormaciju u stvarno sistemsko funkcioniranje naselja putem meĊusobnih interakcijskih
sprega.
Stoga se osnovnim konceptom predviĊa da se Nacrtom plana prostornih obuhvati mjesnih
zajednica (naseljenih mjesta) neznatno koriguju na naĉin da se ispoštuju kriteriji
funkcionalnosti, ekonomiĉnosti, infrastrukturnih mogućnosti, geomorfoloških i prostornih
karekeristika terena.
Novi lokaliteti, za izgradnju specifiĉnih smještajnih ili razvojnih sadrţaja kao što su radne
zone i vikend naselja, predstavljaju poseban prostorno konzumacijski fond, komplementaran
osnovnom naseobinskom fondu.
Veliĉinsko funkcionalni aspekt
Prostorna organizacija treba da bude u funkciji integralnog razvoja općine, što znaĉi da je
neophodno uspostavljanje sistemskog fukcioniranja.
Administrativna i upravna organiziranost teritorije na mjesne zajednice i njihove centre,
predstavlja prihvatljivu osnovu za koncept policentriĉnog sistema naselja.
Ovaj koncept je specifiĉan za općinu Fojnica, a suštinski predstavlja maksimalno korištenje
karakteristiĉne prostorne distribucije naseobina.
Osnovnom koncepcijom razvoja sistema naselja Općine Fojnica predviĊen je sistem centara
koji omogućavaju policentriĉan sistem naselja i ravnomjeran razvoj Općine.
Sistem naselja je predviĊen na osnovu analize postojećeg stanja i utvrĊenih kriterija.
Kriteriji na osnovu kojih su utvrĊeni nivoa centara su slijedeći:
-
da naselje ima stalni rast broja stanovnika za duţi vremenski period
da naselje ima odgovarajuće sadrţaje društvene infrastrukture
da naselje ima dobru saobraćajnu povezanost sa okruţenjem i širim podruĉjem
99
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Osnovnom koncepcijom razvoja sistema naselja Općine Fojnica predviĊeni su slijedeći centri:
Kao centar I nivoa utvrĊeno je naseljeno mjesto, Fojnica kao općinski centar.
Kao centri II nivoa utvrĊuju se naseljena mjesta: Tovarište, Rizvići, Polje Ploĉari i Gojevići
Kao centri III nivoa utvrĊena su naseljena mjesta: Polje Šćitovo, Polje Ostruţnica, Bakovići,
Dusina.
Ostala naseljena mjesta ne zadovoljavaju kriterije kojima se utvrĊuju centri prethodnih nivoa i
to su uglavnom naseljena mjesta seoskog tipa: Bakovićka Citonja, Banja, Bistrica, Botun,
Boţići, Carev Do, Ĉemernica, Djedov Do, Dragaĉići, Grabovik, Gradina, Klisura, Kozica,
Kujušići, Lopar, Luĉice, Luţine, Majdan, Marinići, Merdţanići, Mujakovići, Nadbare,
Obojak, Oglavak, Ormanov Potok, Ostruška Citonja, Otigošće, Paljike, Ploĉari, Podcitonja,
Podgora, Ponjušina, Poraĉe, Ragale, Rajetići, Šavnik, Selakovići, Selište, Sitišće, Smajlovići,
Tješilo, Turkovići, Vladići, Voljevac, Vukeljići i Ţivĉići.
Ugroţena podruĉja
I na Prokoškom jezeru odvija se (kao i u svim jezerima svijeta) neumitni proces eutrofikacije
ili proces "starenja jezera", što je inaĉe prirodni proces koji traje stotinama godina, ali ga
ĉovjek svojim djelatnostima (otpadne vode naselja, stoĉarstvo, turizam,) moţe znatno ubrzati.
Eutrofikacija je proces obogaćivanja voda hranjivim tvarima koje pospješuju rast vodenih
biljaka što za posljedicu ima podizanje dna taloţenjem organske tvari, obrašćivanje bujnom
vegetacijom i na kraju nestanak samog jezera.
Da se uspori i moţda djelomiĉno sprijeĉi današnji tok eutrofikacije neophodno je u potpunosti
zabraniti gradnju u zaštitnoj zoni jezera, stoĉarstvo se mora udaljiti iz slivnog podruĉja jezera
i u potpunosti se mora riješiti odvodnja otpadnih voda postojećeg naselja.
Kaptiranje izvora u jezerskom slivu za potrebe vodosnabdijevanja dovelo je do sniţavanja
nivoa jezera i znaĉajnog ugroţavanja opstanka i jezera i zaštićenih vrsta u njemu. Da bi se
poboljšalo prihranjivanje vodom potrebno je ispitati mogućnost poveĉanja njegovog slivnog
podruĉja. U tom cilju moguće je jednostavnim hidrotehniĉkim zahvatom, bez narušavanja
prirodnih vrijednosti, jednim dijelom otvorenim „kanalom“ (x-6480848, y-4867972 do utoke
u jezero), a drugim cjevovodom te tirolskim zahvatom ispod izvora Zavol (x-6480956, y4867734) izvršiti prevoĊenje dijela voda potoka Zavol u sliv Prokoškog jezera.
Zaštićena podruĉja
U poslijeratnom periodu (92-95.) došlo je do intenzivne devastacije temeljnog prirodnog
fenomena (nukleusa zaštićenog podruĉja Vranice), odnosno Prokoškog jezera. Intenzivna
„divlja“ gradnja vikendica (više od 150 u relativno kratkom periodu), neposredno uz jezero
multiplicirala je negativna antropogena djelovanja na ovom prostoru. Tome je znaĉajno
doprinijeo i nerješen status zaštiĉenog podruĉja, a time i ingerencija nad zaštićenim
podruĉjem (Kanton-Federacija). Donošenjem Odluke o proglašenju masiva Vranice
podruĉjem od posebnog znaĉaja za F BiH (2008.g.) formalno je riješeno ovo pitanje ali na
zaštiti ovog podruĉja, stvarno, nije uĉinjeno ništa.
Jedan od ciljeva PPO je da inicira, što prije, izradu Prostornog plana posebnih obiljeţja od
znaĉaja za F BiH „Vranica“, ĉiji je primarni zadatak valorizacija i prostorno definisanje
temeljnog prirodnog fenomena, odnosno snimanje i prezentiranje osnovnih prirodnih
100
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
vrijednosti sa ciljem njihove zaštite ali i onih sadrţaja i djelatnosti koje omogućavaju
odrţivost zaštićenog podruĉja, a u skladu su sa IUCN kategorizacijom i ciljevima upravljanja
zaštićenim podruĉjima.
U skladu s navedenim u PPO je izvršena korekcija granica zaštićenog podruĉja „Vranica“ (u
postojećoj planskoj i drugoj dostupnoj dokumentaciji granice razmatranog podruĉja odstupaju
u velikoj mjeri jedna od druge, date su na kartama neodgovarajuće razmjere, pojedine
temeljne prirodne vrijednosti nisu uopće obuhvaćene i sl.). Treba napomenuti da je granica
zaštićenog podruĉja „Vranica“, na podruĉju općine Fojnica, usaglašena sa istom iz usvojene
Prostorne osnove, Prostornog plana F BiH.
Turizam, sport i rekreacija
Podruĉje SRC „Runjavica“, površine od 276,7 ha u cjelini se predviĊa kao implicitno
zaštiĉeno podruĉje namjenjeno turizmu, sportu i rekreaciji, a predstavlja nadgradnju zapoĉetih
aktivnosti na podruĉju Poljica.
Najizraţenija povoljnost navedenog podruĉja u svrhu razvoja turizma (selektivne vrste) je
reljef, kako u pogledu hipsometrije, tako i u pogledu ekspozicije i nagiba.
Oko 74 % površine nalazi se na visinama iznad 1000 m. Relativna visinska razlika izmeĊu
najniţe taĉke (potok Pavlovac, 690 m n.m.) i najviše taĉke (Gruda 1.635 m n.m.) iznosi 945
metara.
Dominantna ekspozicija terena je sjeverna.
U pogledu nagiba, fizionomiju reljefa podruĉja odreĊuje nagib izmeĊu 20 i 40%.
Biljni pokrivaĉ u najvrijednijem obliku predstavljaju šume bukve i u višim dijelovima
mješovite šume bukve i jele.
U sklopu podruĉja je već planirana kabinska ţiĉara.
Precizno dimenzioniranje i namjena površina razmatranog podruĉja obradiće se zoning
planom.
101
Prostorni plan Općine Fojnica 2011 - 2031. god.
Dokumentacija
-
PP R BiH 1980-2000.
PP SBK 2005-2025.
PPO Fojnica 1987-2005.
Fojnica Urbanistiĉki plan, 1990.
PP F BiH 2008-2028., Prostorna osnova
Studija ranjivosti prostora F BiH
Strateški plan razvoja općine Fojnica 2010-2015.
LEAP Općine Fojnica, 2004.
Zaštita kvaliteta voda na slivnom podruĉju rijeke Fojnice, Institut za hidrotehniku,
Sarajevo 2007.
Elaborat - Komentar karte upotrebne vrijednosti zemljišta na podruĉju SBK, Zavod za
agropedologiju, 2005.
Prokoško jezero na planini Vranici, Prof. Dr Predrag Jakšić
Arheološki leksikon BiH
Spisak registrovanih nepokretnih spomenika kulture na podruĉju F BiH, Zavod za
zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeĊa BiH
Katastar leţišta i pojava mineralnih sirovina F BiH, Federalni zavod za geologiju,
2009.
Strategija upravljanja vodama F BiH 2010-2022.
102

“Božić vrijeme mira i obiteljskoga zajedništva

Fojnička škrinja broj 3

Fojnička škrinja broj 31

Fojnička škrinja broj 10

marinko žic, načelnik prijatelj

80. obljetnica Sibinjskih žrtava i Dan općine Sibinj

Preview

Oglas za popunu radnog mjesta na određeno vrijeme u

3. sjednica vijeća – 19. ožujka 2013.

OBAVJEŠTAVAJU SE - Općina Magadenovac