Politička analiza - International Crisis Group

Politička analiza
Evropska analiza Br.70
Sarajevo/Brisel 26. februar 2013.
Opasni bosanski tango: Islam i
nacionalizam
I.
Pregled
Bošnjačka zajednica u Bosni i Hercegovini (BiH) je duboko frustrirana zbog disfunkcionalnosti državne uprave, nedostatnog ustava i ekonomske stagnacije BiH, kao i
ponovnim dovođenjem u pitanje teritorijalnog integriteta zemlje od strane Hrvata i
Srba. Islamska zajednica je preuzela vodeću ulogu u kanalisanju bijesa naroda,
popunjavajući vakum koji su napravile bošnjačke političke partije, čije je rukovodstvo
izgubljeno. Politički Islam je u BiH novost a njegova pojava se smatra prijetnjom za
sekularne partije i nemuslimane. Na marginama društva se pojavilo obilje nepoznatih salafijskih i drugih Islamističkih grupa dovodeći do porasta straha od terorizma.
One su male, podijeljene i uglavnom nennasilne, no međutim, i država i Islamska
zajednica bi trebale poraditi na njihovoj daljoj integraciji u društvo. Stvarna nestabilnost i nasilje će vjerovatnije proizaći iz sukobljenih nacionalizama. Najveći doprinos
Islamske zajednice bi bio u podršci stvaranju vizije Bosne i Hercegovine sa kojom bi se
složili i Hrvati i Srbi.
Islamska zajednica (IZ) u BiH je narasla od religijske organizacije u važnog političkog igrača koji je oblikovao bošnjački nacionalni identitet. Međutim u zadnje
vrijeme je postala podijeljena i dezorganizovana. Njen još uvijek utjecajni i karizmatični bivši vođa, Mustafa ef. Cerić, je osigurao da Islam postane snažan element u
poslijeratnom bošnjačkom nacionalizmu čiji je on bio glavni autor i promoter. On
je isto tako povezao bošnjačku ideju sa BiH, koja bi, iako multietnička, po njegovom
mišljenju trebala biti nacionalna država Bošnjaka, pošto i Srbi i Hrvati već imaju
svoje države.
Prijetnja fundamentalističkog Islama se opetovano pojavljivala u BiH od kako su
tu stigli mudžahedini početkom 1990tih, koliko god to bilo strano većini muslimanske
populacije. Posebno nakon 11. septembra 2001., kad su krenule u globalni rat protiv
terorizma, SAD su posebno izvršile pritisak na BiH vlasti da uhapse ili deportiraju
pojedince za koje se pretpostavljalo das u povezani sa Al-Qaedom i drugim terorističkim
grupama. Nedavno, u decembru 2012., samoproglašeni Islamski pobunjenik je osuđen
na osamnaest godina zatvora zbog pucanja na ambasadu SADa u Sarajevu predhodne
godine. Mjesec dana ranije, Bosanac sa državljanstvom SADa je osuđen na doživotnu
robiju zbog planiranja napada u Njujorku 2009.
Ovi slučajevi podržavaju percepciju da radikalne Islamske grupe predstavljaju
ozbiljnu i ujedinjenu prijetnju stabilnosti. Ustvari činjenica je da su nekoliko posto-
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 2
jećih grupa male i podijeljene. Neke su integrisane u IZ; druge odbacuju njen autoritet
i povlače se u izolovane zajednice. Doslovno niti jedan domaći radikal nije bio uključen
u nasilje; velika većina napada su bili djelo emigranata ili osoba sa postojećim kriminalnim ili psihijatrijskim dosijeima. Postoji rizik od sličnih, manjih napada u budućnosti, ali nema naznaka da postoji organizacija sposobna ili zainteresirana za masovno
nasilje ili terror. Međutim da bi se zaštitili od budućih incidenata:

Islamska zajednica i država BiH bi trebali surađivati na uključivanju nenasilnih
salafija u dijalog, posebno onih koji se vraćaju iz dijaspore, da bi se podržala
njihova integracija.
Vjerovatnije je da će do pojačavanja tenzija doći zbog korištenja bošnjačkog nacionalizma od strane IZ, dijelom kao odgovor na provokacije srpskih i hrvatskih nacionalista.
To je danas slučaj u Mostaru, gdje IZ zagovara tvrdu liniju, pokušavajući ujediniti
Bošnjake u političkoj borbi sa glavnim hrvatskim partijama oko izabira lokalnih
vlasti i formiranja opštine. Iako je to mandat gradske uprave a budžet nije usvojen,
Mostar nije uspio održati izbore 2012.; bez pravosnažne gradske uprave, postoji rizik
da će usluge biti obustavljene u narednim mjesecima. Bez kompromisa, koliko god
težak on bio, svi građani će ispaštati. Da bi se prevazišla ova kriza:

Mostarski vjerski lideri bi trebali podržati kompromisnu poziciju prihvatljivu sve
trima zajednicama, suzdržati se od retorike podjele i pozvati gradske političke vođe
da se slože oko rješenja bez daljeg odgađanja.
Izbor novog Reisa, Huseina Kavazovića, krajem 2012., nudi priliku za restrukturiranje i depolitizaciju IZ i fokusiranje na njenu institucionalnu reformu. No biće teško
odustati od političkog Islama koji je promovisao Cerić, zasnovanog na afirmaciji
snažnog bošnjačkog identiteta, dok god mnogi Bošnjaci imaju osjećaj da je integritet
njihove države na udaru. Cerić ostaje aktivan; pokrenuo je Svjetski bošnjački kongres 29. decembra 2012. koji uključuje jako prisustvo iz Sandžaka, miješovite regije sa
većinskim muslimanskim stanovništvom na granici Srbije i Crne Gore. Više nego bilo
koja mala salafijska zajednica koja djeluje u BiH, dalja politizacija bošnjačkog pitanja
može doprinijeti nestabilnosti ako se razvije kao opozicija drugim zajednicama u
ovoj zemlji. Da bi se izbjegla opasna eskalacija nacionalističkog konflikta, IZ i ruge
religijske zajednice u BiH bi trebale:

da se povuku iz zauzimanja jednostranih pozicija u političkoj areni suzdržavajući
se od davanja podrške partijama ili kandidatima; i

da se posvete međureligijskom dijalogu u potrazi za zajedničkom osnovom i
oblikuju viziju BiH kao zajedničke imovine sve tri glavne zajednice.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
II.
Strana 3
Islamska zajednica u bosanskohercegovačkoj
politici
Bosanska Islamska zajednica se odvojila od Beograda otprilike u isto vrijeme kada
je BiH objavila nezavisnost od Jugoslavije.1 Od aprila 1993. do novembra 2012,
Islamskom zajednicom je predsjedavao Reis Mustafa ef. Cerić. 2 IZ je na početki bila
slaba, ali je uz pomoć Alije Izetbegovića, prvog BiH predsjednika i ključnih vojnih
čelnika postala stub bošnjačkog nacionalnog identiteta.3 Čak i njegovi kritičari
priznaju da je Cerić imao ogroman utjecaj:
Nisam se slagao sa mnogim odlukama i izjavama… Cerića, ali priznajem i poštujem
njegov doprinos buđenju Bošnjaka. Pojavio se kada su Bošnjaci stradavali,
podigao Islamsku zajednicu Bosne i Hercegovine od nule i pomogao Bošnjacima
da počnu sebe uviđati kao naciju.4
U toku njegovog dugotrajnog mandata, IZ je promovisala bošnjačku kulturu,
politiku i identitet. Time je dosegla i druge osim vjernika, privlačeći mnoge koji nisu
prakticirali Islam za vrijeme socijalizma, kao i Bošnjake koji su živjeli u Sandžaku i
drugdje. Cerić nije toliko obraćao pažnju na institucionalizaciju IZ, već se fokusirao
na bošnjačka politička i nacionalna pitanja. Naglašavao je da BiH treba zaštititi
Bošnjake od ponavljanja genocida za koji je kazao da se desio u toku rata kojim je
uspostavljena njena neovisnost.5 Sebe je definisao kao “jedinog koji može predstavljati
Bošnjake” 6 i često je otuđivao druge narode u BiH, Hrvate i Srbe, kao i građanski orjentirane sekularne građane.7
Cerić je kazao da međunarodna zajednica, zbog neuspješnog spriječavanja
genocida u njegovoj zemlji a zatim uspostavljanja nedostatnog Dejtonskog ustava,
ima odgovornost da pomogne Bošnjacima da izgrade snažnu i održivu državu.8
1
IZ je osnovana 1882. U Kraljevini Jugoslaviji, njeno sjedište je premješteno iz Sarajeva u Beograd.
Odluka da se IZ vrati u Sarajevo je proistekla iz frustracije beogradskom upravom koja je izgledala
distancirana od patnji bosanskih muslimana. Intervjui Krizne grupe, vjerski zvaničnici i bošnjački
intelektualci koji su učestvovali u procesu, Sarajevo, septembar-oktobar 2012.
2
U popisu stanovništva Jugolsavije 1971. muslimani su zvanično priznati kao zasebna nacija. 1993.
bosanski muslimani su prihvatili naziv Bošnjaci da bi jasnije identifikovali svoju naciju i u ovom
izvještaju se koristi taj naziv. Pri zadnjem popisu (1991.) registrovano je 1,9 miliona bosanskih
muslimana (Bošnjaka), što je 43,5% BiH populacije, 1,4 miliona Srba (31,2%) i 760000 (17,4%).
Sljedeći popis je predviđen za kraj 2013. i prema preliminarnim istraživanjima Bošnjaci sada čine
oko polovine BiH populacije; vidi ispod fusnotu 63. Velika većina Bošnjaka slijedi hanefijski
mezheb (pravna škola). Za više informacija o istoriji muslimana u BiH pogledati Noel Malcolm,
Bosna i Hercegovina: Kratka istorija (Njujork, 1994.),
3
U “brutalnoj agresiji na Bosnu i Hercegovinu”, svi “segmenti društva… uključujući i Islamsku
zajednicu”, su bili u stanju “potpunog kolapsa i obezglavljenosti”. Jusuf Žiga, predsjedavajući
osnivačke skupštine IZ 1993., sada profesor na Univerzitetu u Sarajevu, govor u Gazi-Husrev
Begovoj biblioteci, Sarajevo, 18. septembar 2012., na www.rijaset.ba.
4
Intervju Krizne grupe, Sead Numanović, novinar i urednik, Dnevni Avaz, Sarajevo, 30. avgust
2012.
5
Intervjui Krizne grupe, Cerić, Sarajevo, oktobar 2008, mart 2009, april 2011.
6
Intervju Krizne grupe, sarajevski muftija Husein Smajić, Sarajevo, 11. oktobar 2012.
7
Intervjui Krizne grupe, predstavnici bosanskih Hrvata, Srba, građanski orjentisanih Bosanaca,
maj-decembar 2012, Sarajevo, Banja Luka i Mostar.
8
Prema Ceriću, EZ nije trebala kazati, “samo se dogovorite međusobno” o tome kakvu državu
hoćete, jer dejtonska postavka to čini nemogućim. BiH je potrebna pomoć samo da bi funkcionisala:
uveliko kao što EZ treba SAD kao “svjedoka” ili arbitra, kazao je, tako BiH treba EZ kao fudbalskog
sudiju. Intervju Krizne grupe, Sarajevo, mart 2009.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 4
Mnogi Bošnjaci očekuju da će to učiniti SAD i Evropska unija, kroz Ured Visokog
predstavnika (međunarodni supervizor u BiH) i druge instrumente. Te nade ubrzano
blijede, uzrokujući razočarenje ali i ljutnju među nacionalistički nastrojenim Bošnjacima.9 Cerić upozorava da “ukoliko međunarodna zajednica ne uradi nešto drastično”
da postavi BiH na čvrstu osnovu, on i drugi lideri možda neće moći obuzdati frustraciju
naroda, ted a bi “moglo postati gadno”.10
A. Političke partije
Značajna pozicija IZ u bošnjačkoj partijskoj politici, koja je trajala deceniju nakon
rata, sada slabi, kako se raščlanjuju preference u bošnjačkoj zajednici. Ni jedna
partija se ne deklariše jasno kao nosilac probošnjačke religiozno konzervatvne agende,
niti je imuna na privremene političke alijanse uglavnom zasnovane na ekonomskim
interesima.
IZ i glavna bošnjačka partija, Stranka demokratske akcije (SDA), su djelovale
simbiotski tokom 1990tih.11 Reis Cerić je bio jedan od osnivača SDA.12 Prvi BiH
predsjednik i predsjednik SDA, Alija Izetbegović, je igrao vodeću ulogu u IZ zbog
svog prestiža muslimanskog intelektualca koji je bio zatvoren tokom 1980tih.13
Njegova kontroverzna “Islamska deklaracija” iz 1970., esej o ulozi Islama u društvu
kojim se poziva na duhovnu obnovu i kritikuju moderne muslimanske države, još
uvijek utječe na mišljenje koje Hrvati i Srbi imaju o svojim bošnjačkim susjedima.14
SDA je koristio mreže IZ za mobilizaciju glasača početkom 1990tih a zatim da
regrutiraju i opskrbe borce u toku konflikta 1992-1995.15
9
Intervjui Krizne grupe, bošnjački političari, intelektualci i zvaničnici Islamske zajednice, Sarajevo,
Mostar, Banja Luka, juni-decembar 2012.
10
Intervju Krizne grupe, Cerić, Sarajevo, mart 2009.
11
Javna prepirka između IZ i SDA je opisana u balkanskom izvještaju Krizne grupe br. 119, Bin
Laden i Balkan, 9. novembar 2001., str. 12.
12
On je bio jedan od četrdeset potpisnika izjave za medije u martu 1990. kojom se najavilo
uspostavljanje SDA, www.muzejalijaizetbegovic.ba. On je izgubio na izborima 1991. za mjesto
predsjedavajućeg IZ za Jugoslaviju. Također vidi dr Šaćir Filandra Bošnjaci nakon socijalizma: O
bošnjačkom identitetu u post jugoslavenskom dobu (Sarajevo, 2012.), str. 80
13
Izetbegović je uvijek uzimao u obzir mišljenja Cerića ali je obično sam donosio odluke o ključnim
strateškim pitanjima. Intervjui Krizne grupe, visoki zvaničnici SDA i IZ, septembar – novembar 2012.
Izetbegović je bio član Mladih muslimana, regionalne islamističke organizacije koja je zagovarala
bosansku autonomiju ’30. i ’40. godina. Bila je zabranjena 1949. ali se opet pojavila za vrijeme perioda
političke liberalizacije ’70. Izetbegović i 12 drugih koji su bili povezani sa ovom grupom su 1983. bili
osuđeni na kazne zatvora za “islamski fundamentalizam” i “muslimanski nacionalizam”. Osam članova
ove grupe su odigrali ključnu ulogu u stvaranju SDA. Za više detalja vidi Xavier Bougarel “Bosanski
Islam poslije 1990.: Kulturni identitet ili politička ideologija?”, dokument prezentiran na godišnjoj
konvenciji Asocijacije za proučavanje nacionalnosti, Univerzitet u Kolumbiji, Njujork, 17. aprila 1999.
14
Alija Izetbegović, “Islamska deklaracija: Jedan program islamizacije muslimana i muslimanskih
naroda”, Sarajevo, 1970. Za Xaviera Bougarela, op. cit., “Islamska deklaracija” je “samo pregled
glavnih principa islamske vjere”. Ali predsjednik RSa Milorad Dodik naziva “ ‘Islamsku deklaraciju’
osnovom za terorizam koji je danas prisutan u BiH”, “Dodik: Alija Izetbegović je doveo
mudžahedine u BiH”, banjalučki dnevnik Nezavisne novine, 9. april 2012. (online). “Cilj napada na
Hrvate Ljubuškog je provedba ratnih ciljeva Islamske deklaracije”, izjava hrvatskog NVOa Croatia
Libertas, 20. juli 2012., www.enovosti.info.
15
Intervju osoblja Krizne grupe u predhodnoj funkciji, poglavar lokalne IZ, regija Posavine, 1993.1996.. Za informacije o ulozi IZ u podršci stvaranju SDA, vidi Xavier Bougarel, “Bosna i Hercegovina –
Država i komunitarizam”, u A.D. Dyker i I. Vejvoda (urednici), Jugoslavija i poslije: Studija
fragmentacije, očaja i ponovnog rođenja (Essex, 1996.), str. 96.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 5
Snažna laička komponenta u zajednici i lokalni korijeni su dali IZ dodatnu
političku težinu. Labava unutrašnja hijerarhija dozvoljava lokalnim zvaničnicima IZ,
muftijama i imamima relativnu slobodu u bavljenju lokalnom politikom bez velikog
upliva sa vrha. Izbori i politika također igraju važnu unutrašnju ulogu.16
Razdor između IZ i SDA se produbio nakon što je rukovodstvo stranke 2001.
prešla na Sulejmana Tihića, advokata koji nije bio dio religijskog kruga i koji se
opirao Cerićevim pokušajima utjecaja na njegove odluke i imenovanja.17 Vremenom
su se razlike povećavale. Na opštim izborima 2002., glasovi Islamske zajednice su
bili podijeljeni između Tihića i Harisa Silajdžića, ratnog BiH ministra inostranih
poslova i predsjednika Stranke za BiH (SBiH), koji je bio dopredsjedavajući SDA do
1997.18 Do izbora u oktobru 2006., Reis i značajan dio IZ su podržali Silajdžića, i on je
pobijedio Tihića.19 Cerić je javno govorio protiv SDA, na šta su oni uzvratili jednakom
mjerom. 20
No do opštih izbora 2010, IZ je i sama bila podijeljena i više nije bila politička
snaga na koju su se mogli osloniti kandidati ili partije. Cerić je naizgled podržavao
bošnjačkog biznismena Fahrudina Radončića, koji je 2009 osnovao svoju partiju
(Savez za bolju budućnost, SBB).21 Članovi Islamske zajednice su podržali različite
candidate, pa je Bakir izetbegović, kandidat SDA iznenadio mnoge pobjedom i nad
Radončićem i nad Silajdžićem za mjesto bošnjačkog člana državnog predsjedništva.22
Do lokalnih izbora 2012., Islamska zajednica je postala preokupirana sopstvenim
izborima, i većina njenih visokorangiranih zvaničnika je odlučila da bi IZ trebala izaći
iz domaće partijske politike. 23 Izgleda da su čelnici IZ i SDA postali veoma svjesni da
su mnogo izgubili zbog miješanja religije i politike i odlučni su da više neće ići tim
putem.24 Izgleda da Kavazović, Cerićev nasljednik na poziciji reisa, nema političke
apetite i ambiciju svog predhodnika. Ni jedan od dvojice čelnika SDA, predsjednik
partije Sulejman Tihić niti član BiH predsjedništva i podpredsjednik SDA Bakir
16
Upravljačka skupština džemata (najniži organizacioni nivo, najčešće na nivou opštine) bira svoje
rukovodstvo i predstavnike u medžlisu (regionalni nivo). Džemat također izabire skupštinu IZ, koja
imenuje većinu Rijaseta, najvišeg upravljačkog tijela IZ od 15 članova. Parlament također igra važnu
ulogu u izboru Raisu-l-uleme i na njegov prijedlog imenuje i razriješava devet muftija.
17
Prema visokom zvaničniku IZ prvi sukob između Tihića i Cerića je izbio ubrzo nakon što je Tihić
preuzeo rukovodstvo SDA i nakon što je odbio da imenuje Cerićevog štićenika na poziciju BiH
ambasadora u Saudijskoj Arabiji, Intervju Krizne grupe, Sarajevo, 25. septembar 2012.
18
Tihić je dobio 192.600 glasova, Silajdžić 179.700, Izborna komisija, online.
19
Silajdžić je dobio 350.500 glasova, Tihić 150.600, ibid.
20
“Bošnjaci očekuju promjenu u smislu da dobiju jednu političkui viziju koja neće biti u službi
interesne grupe već viziju koja će imati ideal i biti spremna na samožrtvu da bi se ostvario opšti cilj.”,
Cerić interview in “Pogaženi su politički i moralni standardi koje je Alija Izetbegović postavio”, Dnevni
Avaz, 23. maj 2009. (online).
21
Intervju Krizne grupe, Asim Metiljević, novinar magazina Slobodna Bosna, Sarajevo, 7.
septembar 2012.
22
Bakir Izetbegović je dobio 162.000 glasova, ispred Radončića sa 142.000 i Silajdžića sa 117.000,
Izborni rezultati Centralne izborne komisije BiH. Telefonski intervju Krizne grupe, bošnjački
politički i vjerski stručnjak, 2. decembar 2012.
23
“Dozvolili smo da se političke poruke prenose iz džamija, što je neprihvatljivo. Cerić je tražio
podršku za Harisa Silajdžića a kasnije ju je prebacio na SBB. To su stvari koje se u budućnosti ne
smiju dozvoliti u Islamskoj zajednici. Ovaj put [za izbore 2012.] je napravljen prešutni dogovor
unutar Islamske zajednice da se nećemo uključivati u lokalne izbore”, intervju Krizne grupe,
sarajevski muftija Husein Smajić, Sarajevo, 11. oktobar 2012. Islamska zajednica je izgleda uspjela
da se “riješi političkog utjecaja”, intervju Krizne grupe, Šačir Filandra, dekan Fakulteta političkih
nauka, Univerzitet u Sarajevu, Sarajevo, 20. juli 2012.
24
Intervjui Krizne grupe, zvaničnici IZ i SDA, Sarajevo, Travnik, septembar-novembar 2012.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 6
Izetbegović nemaju snažnu religijsku osobnost Alije Izetbegovića, pa je stoga sada
moguće razdvojiti religiju i politiku. Novi Reis bi se mogao napokon fokusirati na
neophodnu hitnu reformu: statut IZ je zastario, ovlasti su nejasne i još uvijek treba
da potpiše memorandum o razumijevanju sa vladom čime bi se regulisao njen status
i finansiranje.25 U bavljenju političkim partijama, on bi trebao napraviti iskorak
pokazati posvećenost formiranju širih koalicija.
IZ bi također trebala odlučiti da li je primarno bošnjačka organizacija (fokusirana
na vjerske potrebe Bošnjaka u svijetu) ili bosanska (fokusirana na bosanske
muslimane, od kojih se neki možda ne smatraju Bošnjacima, na primjer neki Romi)
ili ako oboje onda bi trebala odlučiti kako se te dvije orjentacije uzajamno odnose.26
Lideri sve tri bosanske glavne vjerske zajednice često govore u nacionalističkim
tonovima. IZ se često osjeća pod pritiskom da odgovori na istupe sekularnih srpskih
i hrvatskih čelnika. Trebali bi se oduprijeti iskušenju korištenja bošnjačkog nacionalističkog diskursa jer ako tako nastave i povežu Bosnu sa islamskim pitanjima
rizikuju da doprinesu budućem razaranju BiH koju hrvatski i srpski nacionalisti
priželjkuju. Umjesto toga IZ bi trebala promovisati međureligijsku dijalog i traže
zajedničku platformu sa katoličkim i pravoslavnim liderima.
No ipak, prisutna je rastuća frustracija bošnjačkim političarima među višim
zvaničnicima IZ. Kako kaže mostarski muftija Seid Smajkić, “narod je izgubio vjeru u
političare. Te ljude ne zanimaju obični građani i stoga se narod okreće Islamskoj
zajednici. Volio bih da političari preuzmu odgovornost, no obični građani im ne
vjeruju i traže našu intervenciju”.27 Drugi muftija je kazao da “su naši političari samo
poslušnici”, što dovodi do “različitih frustracija i … opasnosti od ekstremizma”.28
Turbulentna BiH politička scena je obilježena brzim promjenama često neobjašnjivih
koalicija između dojučerašnjih gorkih neprijatelja.29 Kako se smanjuje povjerenje u
političare, distanciranje od lokalne politike bi moglo pomoći povećanju legitimiteta
IZ.30 Cerić tvrdi da “ljudi nemaju mogućnost da dođu u direktan kontakt sa svojim
političkim predstavnicima i imaju osjećaj da njihovi interesi nisu zastupljeni na
25
Sadašnji statut IZ datira iz 1997., ali njene institucije, mehanizmi i procesi su se mijenjali tokom
godina. Memorandum o razumjevanju bi regulisao status, finansije i penzionisanje zvaničnika,
legalizovao brakove koje sklope imami i otvorio mogućnosti za druge vidove suradnje sa državom.
Vatikan i srpska Pravoslavna crkva su potpisali takve memorandume 2006. i 2009. Cerića su
kritikovali neki dijelovi IZ i vodeći bošnjački zvaničnici, intelktualci i medij, zbog neuspjeha u reformi i
modernizaciji organizacije. Intervjui Krizne grupe, Sarajevo, septembar-novembar 2012. Islamske
zajednice u Hrvatskoj, Srbiji i Sloveniji su formalno podređene Sarajevu ali su u praksi neovisne.
Intervjui Krizne grupe, članovi Islamske zajednice i bošnjački intelektualci, Sarajevo, Travnik, avgustdecembar 2012.
26
Najveće bošnjačke zajednice van BiH su u sandžačkoj regiji (190.000), Hrvatskoj i Sloveniji (oko
40.000 svaka) i nekoliko stotina hiljada u SAD i Evropi. Nekoliko miliona osoba bošnjačkog porijekla
je nastanjeno u Turskoj, no većina ih je u potpunosti asimilirana.
27
Intervju Krizne grupe, mostarski muftija, Seid Smajkić, Mostar 31. oktobar 2012.
28
Intervju Krizne grupe, muftija Muamer ef. Zukorlic, Novi Pazar, 14. septembar 2012.
29
Na primjer, Socijaldemokratska partija (SDP) predvođena Ministrom inostranih poslova BiH,
Zlatkom Lagumdžijom, flertovala je sa bošnjačkim nacionalnim idejama i u mnogome se oslanjala na
bošnjačke glasove prije izbora 2010., a 2012. je mnoge razočarala sklopivši dogovor sa vodećim
hrvatskim i srpskim nacionalnim strankama na račun SDA.
30
Prema istraživanju Gallup Balkan Monitor (online), u 2008. 72,6 % građana BiH je imalo povjerenja
u vjerske zajednice a 58,4% u vlade i političke partije. Do 2012. povjerenje u vjerske zajednice se
smanjilo na 61,7%, dok je povjerenje u vlade i partije dramatičnije opalo na po 18,9% i 15,8%.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 7
najbolji način”, dodajući “Islamska zajednica je izgleda jedna od rijetkih bošnjačkih
institucija koje su još uvijek zdrave”.31
B. Mostar
Čak iako je IZ manje uključena u nacionalne politike, i dalje može imati veliku ulogu u
lokalnim pitanjima. Muftija Seid Smajkić je preuzeo glavnu ulogu u nastajanju krize
u njegovom rodnom Mostaru. Gradski odbor funkcioniše bez mandata od novembra
2012., jer se u Mostaru nisu mogli održati lokalni izbori zbog nesposobnosti političkih
partija da se slože oko revizije statuta grada i izbornog zakona BiH.32 Mandati svih
direktno izabranih lokalnih zvaničnika su istekli i time Mostar nema zakonski
uspostavljenu lokalnu upravu.
Tokom jeseni 2012., muftija Smajkić je djelovao kao arbitar među bošnjačkim
strankama, pomažući im da definišu zajednike političke pozicije vis-à-vis njihovih
hrvatskih kolega: “Naš strateški interes je ujedinjenje Bošnjaka i ja neću ostati pasivan ako neki političari, motivirani njihovim svakodnevnim političkim ambicijama,
ugroze te interese.”33 Muftija je bio vrlo žestok u vezi sa hrvatskim prijetnjama tokom
svoje propovijedi za Kurban bajram:
Ovo je jedna od naših najtežih političkih bitaka, u kojoj moramo pobijediti. Ljudi
su ujedinjeni u odlučnosti da ne pokleknu pred političkom iznudom, baš kao što
nisu poklekli pred vojnim pritiskom u toku rata. Isti ultimatumi se šalju i danas,
od iste strane, od strane istih ljudi koji se ni malo nisu promijenili, u pokušajima
da pokore ovu regiju i podčine ovaj grad.34
On i dalje zadržava kredibilitet među lokalnom bošnjačkom populacijom, koja je
uglavnom izgubila povjerenje u svoju domaću političku elitu, kojom je dugo dominirala SDA.35 Muftija i SDA su se složili da bi Mostar trebao biti podijeljen na nekoliko
opština, dok hrvatske partije žele jedinstvenu administraciju u kojoj bi oni imali
većinu.36 IZ je pokrenula peticiju među lokalnim Bošnjacima da bi obezbjedila
podršku svojoj željenoj opciji, prikupljajući potpise u džamijama za vrijeme molitvi.
31
“Bošnjačko pitanje na Balkanu je nacionalno, a ne vjersko”, intervju sa Cerićem, Saff, 19. septembar
2009 (online).
32
BiH Ustavni sud je 9. septembra 2010. presudio da su dijelovi gradskog statuta Mostara –
nametnutog od strane Ureda visokog predstavnika (OHR) – i izborni zakon BiH neustavni jer svih šest
izbornih jedinica u Mostaru imaju isto političko predstavljanje, iako su brojnosti stanovništva
značajno različite. Sud je dao Parlamentu BiH šest mjeseci da popravi ovaj problem i napokon
proglasio te dijelove statuta i izborni zakon nevažećim odlukom od 18. januara 2012. Slučaj 9/09
Ustavnog suda BiH. Za više podataka, vidi evropska analiza Krizne grupe br.54, Bosna: test političke
zrelosti u Mostaru, 27. juli 2009.
33
Smajkić uglavnom govori o SDPu. Intervju Krizne grupe, Mostar, 31. oktobar 2012.
34
“Hutba muftije Smajkića: Jedinstvo Bošnjaka potrebnije nego ikada”, 27. oktobar 2012., na
internetskoj stranici IZ, www.rijaset.ba. Smajkić je također okrivio međunarodnu zajednicu za
“varanje” Bošnjaka i zastupao mišljenje da je odluka Ustavnog suda BiH kojom je poništen dio
gradskog statuta Mostara donesena “pod pritiskom izvana”.
35
Intervjui Krizne grupe, domaći zvaničnici i stručnjaci, Mostar, septembar-novembar 2012.
36
Hrvatska demokratska zajednica, (HDZ) i SDA su zamijenili pozicije o statusu Mostara od kraja
rata. Sada HDZ i njen izdanak HDZ 1990 insistiraju na jedinstvenoj administraciji zasnovanoj na
jedan-čovjek-jedan-glas očekujući da bi imali većinu; SDA se plaši da bi izgubio i ono malo kontrole
koju sad ima i preferira podjelu na nekoliko uglavnom monoetničkih opština sa slabom
zajedničkom administracijom na gradskom nivou kao manje zlo. Intervjui Krizne grupe, partijski
čelnici i stručnjaci, Sarajevo i Mostar, septembar-novembar 2012.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 8
No moguće je da je Smajkićeva inicijativa više oslabila bošnjačku poziciju nego
što ju je ojačala. Protivi se dugotrajnoj bošnjačkoj viziji Mostara kao ujedinjenog
grada i u stvari bi bila korak prema trajnoj podjeli na bošnjačku i hrvatsku polovinu.
Lokalna Socijaldemokratska partija (SDP) je odbila da se pridruži, zbog čega ju je
muftija javno kritikovao.37 SDP je zauzvrat optužila Smajkića da štiti SDA, a ne
bošnjačke interese.38 Malo je vjerovatno da će hrvatske partije prihvatiti stav
Islamske zajednice a obostrano odbijanje kompromisa neće dovesti do pronalaženja
zajednički prihvatljivog rješenja. Bez dogovora, Mostar je pod rizikom da ostane bez
gradske uprave i budžeta, a izvjesno je da će sa februarom ili martom javni servisi
ostati bez finansija.39 Ponovno međuetničko nasilje se ne može isključiti kao
mogućnost. Mnogobrojni su međuetnički incidenti koji su se desili nedavno a u
novembru 2012. su se pojavili izvještaji o organizovanju susjedskih straža u nekim
oblastima.40 Spomenik palim bošnjačkim vojnicima u ratu je dignut u zrak 14. januara
ispred Vijećnice u Mostaru. Pored brojnih reakcija od strane lokalnih i međunarodnih
zvaničnika, IZ se suzdržala od komentara.41
Kavazović, novi reis, je možda jedan od rijetkih koji još mogu ubijediti muftiju
Smajkića da ublaži pozicije i izbjegne dalja pogoršanja.42 Očekuje se da će se 2013.
godine Smajkić povući u penziju a izbor njegove zamjene će biti veoma bitan.
III. Bošnjački nacionalizam i vjerske vrijednosti
Odnosi između vodećih partija u BiH su se toliko često mijenjali, sa toliko malo
objašnjenja da je njihova sposobnost artikulisanja nacionalne političke vizije ili bitno
oslabljena ili izgubljena. Čini se da su pretežno bošnjačke partije – SDA, SBiH, SBB i
također SDP – odustale čak i od privida da se pridržavaju principa u zamjenu sa
grabljenje oko moći i pozicija u vlasti. Dojučerašnji neprijatelji su današnji saveznici;
37
Smajkić je otvoreno govorio protiv tog za vrijeme džume u petak, 26. oktobra 2012. Također je
kazao Kriznoj grupi: “Problem je da SDP, zaslijepljen ambicijom da zadrži moć po svaku cijenu, je
izgubio osjećaj za opšti interes bošnjačkog naroda. Za SDP bi bilo dobro da svoje aktivnosti
prilagodi bošnjačkim strateškim interesima. Ukoliko odbiju da to urade, direktno ugrožavaju fizički
opstanak Bošnjaka na ovim teritorijama”. Intervju Krizne grupe, Mostar 31. oktobar 2012.
38
Aner Žuljević, šef mostarskog ogranka SDPa, koji je indirektno prozvan u Smajkićevom govoru,
natuknuo je se mostarski muftija ponaša kao “produžena ruka” lokalnog SDA, i da pokušavaju zajedno
da discipliniraju SDP i povećaju tenzije, što samo pomaže SDA da odvuče pažnju od rezultata njihovog
rada. Intervju Krizne grupe, Mostar, 31 oktobar 2012.
39
Intervju Krizne grupe, viši diplomat, Sarajevo, 24. januar 2013. Gradonačelnik (HDZ) će možda
pokušati da nametne budžet pozivajući se na rupe u zakonu, intervju Krizne grupe, viši HDZ
zvaničnik, Mostar, 31. januar 2013.
40
Većinu incidenata su uzrokovali lokalni fudbalski huligani ili adolescenti, uključujući premlaćivanje
četiri hrvatska učenika 8. oktobra 2010.; sukobi i bošnjačkih i hrvatskih huligana 28. septembra 2011.,
11. novembra 2011., 28. januara 2012., 27. marta 2012. i 7. novembra 2012. “Bošnjaci i Hrvati u
Mostaru djeluju i ponašaju se kao da je 1995. a to je veoma opasno.” Intervju Krizne grupe, viši SAD
zvaničnik, januar 2013.
41
Gradonačelnik Mostara i sve glavne partije prisutne u Mostaru, kao i Ured Visokog predstavnika,
osuđuju destrukciju spomenika Armiji BiH i zahtijevaju da se počinitelj(i) dovedu pred lice pravde što
prije. “Brojne osude miniranja spomenika Armije BiH u Mostaru”, sarajevski dnevnik Oslobođenje,
14. januar 2013., online.
42
Prema nekoliko nedavnih istraživanja sprovedenih u Mostaru, preko 85% mostarske populacije
bilo kojeg etničkog porijekla žele da političke partije napuste tvrdolinijaške stavove postignu
kompromis kojim bi se omogućilo bolje funkcionisanje grada, intervju Krizne grupe, mostarski
gradski zvaničnik, Sarajevo, 14. februar 2013.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 9
slijed pretežno nesupješnih pokušaja da nadmudre jedni druge su obeznanili i
užasnuli građane. Razočarenje sa bošnjačkim sekularnim čelnicima neke gura prema
isključivom nacionalizmu.
U junu 2012., SDP je raskinula koaliciju sa SDA nakon sto je SDA glasala protib
SDPovog prijedloga budžeta. Gdje god je imala dovoljno glasova SDP je pokrenula
procedure da isključi SDA iz državnih, entitatskih i kantonalnih nivoa vlasti. To je
dovelo do niza promjena u kantonalnim vlastima koje su se nastavile u prvim mjesecima 2013. U oktobru 2012. SDP je uspostavio novu koaliciju sa hrvatskim i srpskim
nacionalnim strankama i SBBom, koja je isključila SDA iz vlasti na državnom nivou.
U januaru 2013. SDP, SBB i hrvatske nacionalne stranke su inicirale proces promjene
vlasti u federalnoj vladi.43 Politički haos je blokirao gotovo sav produktivan rad na
državnom nivou u Federaciji BiH (većem od dva BiH entiteta sa bošnjačkom i
hrvatskom većinom) i u mnogim kantonalnim vladama.44
A. Nacionalizam u BiH i bošnjačka reakcija
U proteklih sedam godina (počevši sa izbornom kampanjom 2006.), predsjednik
pretežno srpskog entiteta Republike Srpske (RS) Milorad Dodik je grubo kritikovao
BiH, Islam i Bošnjake. On često prijeti integritetu BiH i poziva na nezavisnost RSa.45
Cerić je često snažno reagovao, uključujući i kroz medije, a barem jednom je pisao
ambasadorima zapadnih zemalja trežeći da proglase Dodika “persona non grata”
širom Evrope.46 Hrvatske nacionalne stranke (HDZ i HDZ 1990) već odavno traže
zaseban hrvatski entitet, mada ne tako glasno.47 Na sve ovo Cerić je rekao, “sve je
više Bošnjaka koji misle da je krajnje vrijeme da se kaže da je Bosna zemlja Bošnjaka
i ostalih koji je vole, prihvataju je kao jedinu domovinu i jedinu zemlju, i koji su
spremni da se bore za jedinstvenu i suverenu bosansku državu”.48 Mnogi Hrvati i
Srbi vide ove i slične Cerićeve izjave kao dokaz bošnjačkog uvjerenja da država
pripada njima i da ne može biti dijeljena; njih je strah da će postati građani drugog
43
U decembru 2012. i januaru 2013., koalicija predvođena SDPom je prikupila potpise od članova
parlamenta da bi pokrenula glasanje o nepovjerenju u vladi FbiH (Federacija Bosna i Hercegovina,
entitet sa bošnjačkom većinom). 24. januara, SDP koalicija je pokušala da to postavi na agendu FBiH
vlade ali nije uspjela jer kontroliše samo devet ministara u vladi od osamnaest članova. SDP se zarekao
da će glasanje o nepovjerenju dovesti na federalni parlament i tako je 12. februara Predstavnički dom
FBiH usvojio glasanje o nepovjerenju vladi FBiH. Bošnjački klub Doma naroda u kom je SDA u većini,
je stavio veto na glasanje o nepovjerenju na osnovu zaštite vitalnih nacionalnih interesa 15. februara.
44
“Još nisu urađene ključne reforme. Partijske razlike su prepreka putu zajedničkog napretka”, govori
Državnog sekretara SAD Hillary Clinton u toku njene zajedničke posjete Sarajevu sa Visokom
predstavnicom EZ Catherine Ashton, 30. oktobar 2012. Transkript obezbjeđen od strane SAD
ambasade u Sarajevu.
45
“Bosna je trula zemlja koja ne zavređuje da postoji. Bosna i Hercegovina bilježi stalno elemente
svoje nemogućnosti postojanja… I dabogda se raspala što je moguće prije.”, Dodikova izjava za RS
radio i televiziju, RTRS, 30. septembar 2012. (online). Dodik je optužio člana BiH predsjedništva
Bakira Izetbegovića da je “doveo mudžahedine u BiH”. “Izetbegović ojačao vehabije u BiH”, B92, 2.
novembar 2011. (online). Spisak izjava protiv BiH je u “Političkom pregledu”, dokumentu
pripremljenom za sastanak Upravnog odbora Savjeta za implementaciju mira (PIC) u Sarajevu 29.30. novembra 2012. i dostavljen Kriznoj grupi.
46
“Reis Cerić i Dodik u otvorenom ratu”, dnevnik Dnevni List, 20. decembar 2012. (online). “Cerić:
Dodika proglasiti nepoželjnom osobom”, Deutche Welle, 20. decembar 2011 (online).
47
“Dragan Čović: Želimo treći entitet”, RS novinska agencija SRNA, 28. avgust 2011. (online).
48
Intervju sa Cerićem, Panbošnjak, 12. april 2012. (online).
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 10
reda u bošnjačkoj nacionalnoj državi. Cerićeva poruka dopire do nekih Bošnjaka,
dok je drugi kritikuju.49
Ovi retorički dueli između bošnjačkih, srpskih i hrvatskih čelnika postaju sve
vatreniji, pokazujući “naznake zlobe” i “militantnog nacionalizma”, dok “pokušaji
RSa da negira genocide i njihove prijetnje postojanju BiH šalju poruku Bošnjacima
da bi opet mogli biti napadnuti”.50 U novembru 2012., Dodik je opet govorio o
referendumu o nezavisnosti RSa.51 U odgovoru na tu izjavu, Sefer Halilović, čelnik
Bosanske Patriotske Stranke (BPS) i bivši komandant Armije BiH je upozorio, “naše
strpljenje je pri kraju … i moja poruka Dodiku je da on prestane da nas provocira.
Veoma sam ozbiljan, da prestane da nas ponižava, da prestane da nas provocira, jer
ako nas bude naljutio, mi ćemo sa njim završiti posao za kratko vrijeme”.52
B. Islamska zajednica, sekularisti i država
Sekularni, građanski orjentirani Bošnjaci dovode u pitanje ulogu Islamske mzajednice
u drušvu. BiH je formalno sekularna država ali vjera igra veću ulogu nakon rata.
Podjela između vjerskog i sekularnog postoji i kod Hrvata i Srba, ali se ne doživljava
kao prijetnja jer se katoličanstvo i pravoslavlje doživljavaju kao odvojeni od
nacionalnog identiteta. Škole su postale ključno borilište između sekularista i više
religijski orjentisanih. Politizacija vjerskog obrazovanja je značajno doprinijela
podjelama unutar etnički miješanih zajednica.53 IZ, kao i katolička i pravoslavna
crkve, su progurali uvođenje vjerskog obrazovanja u osnovne i srednje škole za
vrijeme rata 1992-1995; dat im je nadzor nad programom i nastavnicima od 20032004.54 U 2008. IZ je uspostavila kontrolu nad vjerskim obrazovanjem u državnim
obdaništima u Sarajevu uprkos peticiji koju je potpisalo više od 5000 roditelja i
međunarodnoj kritici.55
49
“Ove pozicije su naučno irelevantne i politički veoma štetne za bošnjački narod. Niti po svojoj
poziciji niti po obrazovanju gdin Cerić nije pozvan ni kompetentan da stvara političke pozicije,
posebno u nošenju sa nekim nacionalnim strategijama”, Šaćir Filandra, dekan, Univerzitet u
Sarajevu, Fakultet političkih nauka, izjava za Federalnu televiziju, FTV (online), 10. april 2012.
50
Intervju Krizne grupe, viši evropski diplomata, Sarajevo, 14. decembar 2012.
51
Dodik se pozvao na priču o objavi neovisnosti Škotske i Katalonije: “Jednog dana će nam to pasti
u ruke kao zrelo voće sa grane. Čekamo da dobijemo primjere kako se to radi u Evropim tako da nas
niko ne može okriviti. ” Dejan Šajinović, “Dodik i Čović razgovarali u Mostaru: Visoki predstavnik
uništava BiH”, Nezavisne novine, 8. novembar 2012. (online).
52
Intervju sa Seferom Halilovićem na TV1, 10. novembar 2012. (online). Halilović je objasnio na
drugom mjestu: “Upozorio sam Dodika kroz medije da mi nikad nećemo odustati od BiH. Mi
Bošnjaci, većinski narod u ovoj zemlji, smo voljni da garantujemo Hrvatima i Srbima jednaka
prava, …. [Ali mi] smo spremni da branimo Bosnu i radije bih da to uradimo političkim sredstvima”. Intervju Krizne grupe, Sarajevo, 14. decembar 2012.
53
“Onog trenutka kad je vjersko obrazovanje uvedeno u škole znao sam da je gotovo sa multietničkom Bosnom. Sada uče djecu da postoje podjele među njima od najmlađeg uzrasta”, Intervju
Krizne grupe, viši BiH policijski službenik, Sarajevo, 19. novembar 2012.
54
Vjersko obrazovanje je uvedeno u osnovne i srednje škole širom BiH usred rata, bez strategije,
sistemskog pristupa ili kontrole kvaliteta. Postalo je obavezno u školama u Republici Srpskoj (RS)
1992.. U Federaciji je ispočetka bilo izborno a zatim obavezno od 1994.. “Vjera po glavi djeteta”, Dani,
26. januar 2001.
55
“Vjeronauka u vrtićima podijelila javnost”, radio Slobodna Evropa, 12. april 2008. (online). “U
multinacionalnoj i multikonfesionalnoj državi kao što je BiH, ovo može postati prijetnja fundamentalnim slobodama garantovanim samim državnim ustavom”, izjava Organizacije za bezbjednost i
suradnju u Evropi (OSCE), zapisnik zajedničke konferencije za štampu međunarodnih agencija, 12.
februar 2008., internetska stranica OHRa. Cerić je kasnije citiran da je bio “iznenađen saznanjem da
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 11
Islamska zajednica je 2012. također vodila žestoku bitku sa vlastima Sarajevskog
kantona kako bi ocjene iz vjeronauke ostale uključene u zvanični prosjek ocjena.
Kantonalni ministar obrazovanja Emir Suljagić (SDP) je 2011. instruirao škole da
uklone ocjene iz vjeronauke iz prosjeka ocjena i da dozvole učenicima mogućnost da
ne pohađaju taj predmet. Ovo je izazvalo jaku reakciju od strane IZ i samog Cerića
koji je otvoreno zaprijetio Suljagiću sa javnim nemirima.56 Ministar je podnio
ostavku 10. februara 2012., dva dana nakon što je primio prijeteće pismo sa priloženim metkom. Kantonalna vlada je odgodila implemenetaciju ove instrukcije do
septembra 2012.
Ova afera je dodatno udaljila BiH sekularne, građanski orjentisane predstavnike,
koji su zdušno kritikovali IZ zbog miješanja u pitanja koja bi trebala biti isključivo
pod nadležnošću države. Zauzvrat IZ nije oklijevala da ove kritike nazove
posljedicama “Islamofobije”. IZ je izdala dva izvještaja na ovu temu, u aprilu 2011. i
u martu 2012., optužujući široki krug domaćih i međunarodnih zvaničnika,
organizacija i medija za netolerantnost, diskriminaciju, mržnju prema ili strah od
muslimana u BiH.57 Ovo je dovelo do burne javne debate i pokušaja da se odvoje
“dobri” od “loših” Bošnjaka, što je samo još dodatno polariziralo Bošnjačku
zajednicu.58 Čak se i Bakir Izetbegović, bošnjački član BiH predsjedništva i dopredsjednik SDA, se javno oglasio po ovom pitanju: “Ne slažem se sa izvještajem IZ jer
nije svaka kritika islamofobija”.59
Ali stvarni sukob između sekularista i IZ će vjerovatno propratiti dugo očekivani
popis stanovništva u BiH koji je planiran za oktobar 2013.60 Rijaset (rukovodstvo IZ)
je 12. novembra 2012. izdao proglas instruirajući članove zajednice da se registruju
kao Bošnjaci.61 Građanski orjentisane organizacije planiraju da održe kampanje
neposredno prije popisa kojima bi utjecale na građane da se registruju kao Bosanci i
Hercegovci, odnosno bez religijskog predznaka.62 IZ upozorava da time Bošnjaci
rizikuju gubljenje statusa većinske zajednice, jer je vjerovatnije da će se, za razliku
od Hrvata i Srba, opredjeliti za tu opciju.63
je OSCE potpuno orijentiran protiv Islama”, muslimanska informativna agencija MINA, 13. februar
2008.
56
“Reis Cerić prijeti ministru zbog odluke o vjeronauci”, radio Slobodna Evropa, 18. mart 2011. (online).
57
“Prvi izvještaj o islamofobiji: 2004-2010”; “Drugi izvještaj o islamofobiji: 2011”; oba su dostupna
na internetskoj stranici IZ (www.rijaset.ba).
58
“Dobri Bošnjaci”, prema ovom razmišljanju, su oni koji usvajaju konzervativne političke i vjerske
ideale. Umjereniji i sekularniji ideali su, kako iz tog proizilazi, karakteristika “loših Bošnjaka”.
“Bosna: Dobri Bošnjaci, loši Bošnjaci, dobri muslimani, loši muslimani”, depeša SAD ambasade u
Sarajevu, 27. januar 2009., objavio WikiLeaks.
59
Objavio Bakir Izetbegović na svojoj internetskoj stranici, www.bakirizetbegović.ba, 1. septembar 2011.
60
Ovo će biti prvi popis stanovnišva u BiH od 1991. i pružiće kvantitativne podatke potrebne za
upravljanje zemljom i njen put priključivanja EZ, kao i uvide u etnodemografske promjene od rata
što je ključno za raspodjelu ključnih pravosudnih, zakonodavnih i izvršnih pozicija.
61
"Svaki Englez zna da je Britanac u državnom ali ne i u etničkom ili nacionalnom smislu… tako da
bi svaki Bošnjak trebao znati da “Bosanac” nije njegovo etničko niti nacionalno ime, niti je “musliman” njegov etnički ili nacionalni identitet. “Proklamacija Rijaseta Islamske zajednice o popisu
stanovništva”, 12. novembar 2012.
62
Intervju Krizne grupe, aktivista Darko Brkan, Freising, Njemačka, 17. novembar 2012.
63
Nedavno istraživanje je pokazalo da se većina BiH građana planira regiustrovati kao Bošnjaci,
Hrvati i Srbi. U zavisnosti od tog kako se postavi pitanje oko pola se identifikovalo kao Bošnjaci,
oko trećine kao Srbi, dok su Hrvati bili oko 10%; samo je između 1,7 i 4,3% intervjuisanoh reklo da
bi se prijavili kao Bosanci ili nešto drugo. Prism Research, objavještenje za medije, 14. februar 2013.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 12
C. Islamska zajednica u regiji
Nakon njenog prelaska u Sarajevo 1993., IZ je raspravljala da li je njena uloga da
pomaže muslimanima u Bosni (od kojih se mnogi ali ne svi smatraju Bošnjacima) ili
Bošnjacima širom bivše Jugoslavije (mnogi muslimani u Sandžaku u Srbiji sebe
smatraju Bošnjacima) i šire. Cerić je tvrdio da za razliku od pokojnog Alije Izetbegovića, koji je htio islamizirati muslimane širom svijeta, njegova ambicija je da
“nacionalizira Bošnjake”.64
Bošnjaci u srpskom Sandžaku su duboko podijeljeni: tamo djeluju dvije islamske
zajednice i dva Nacionalna vijeća.65 Kao Reis, Cerić je godinama igrao ključnu ulogu
u Sandžaku, otvoreno podržavajući muftiju Zukorlića iz Novog Pazara protiv njegovog
rivala, Adema Zilkića.66 U toku 2011. je otišao tako daleko da je tvrdio da je Zukorlić
“lider kojeg pratim u buđenju Bošnjaka i panbošnjačkom pokretu” uprkos tome što
mu je zvanično nadređeni u hijerarhiji Islamske zajednice. 67
U toku prošle godine, Cerić i Zukorlić su zagovarali bošnjačko učešće u crnogorskom popisu i u onom koji je planiran u BiH 2013.,objavljujući vjersku pravnu
odluku (fetvu) i dajući izjave na televiziji o tome kako bi se Bošnjaci trebali registrovati.68
Obojica su koristili teška ratna iskustva i tekuće hrvatske i srpske provokacije da bi
naveli Bošnjake da se ujedine i traže veća politička prava širom regije.
Cerić i Zukorlić su zajedno osnovali Svjetski bošnjački kongres (SBK) u Sarajevu
29. decembra 2012. Osnivačka skupština je sačinjena uglavnom od Bošnjaka iz
dijaspore i nekoliko intelektualaca, dok su bošnjačke partije, zvaničnici IZ i mediji to
znakovito ignorisali. SBK je izabrao Cerića za predsjednika, sa Zukorlićem kao
predsjedavajućim skupštine, i usvojio strategije koje su mnogi Bošnjaci doživjeli kao
izrazito nacionalističke.69
Osnivački dokumenti navode da je “Bosna i Hercegovina je domovina svih Bošnjaka” i da ti Bošnjaci žele da imaju “sve što imaju i drugi narodi Balkana: samosvjesnu
naciju i suverenu državu”.70 SBK se definiše kao “nacionalna, nadpartijska organizacija” koja će pratiti “nacionalnu politiku u osiguravanju vitalnih nacionalnih interesa
Bošnjaka, većinskog naroda u Bosni i Hercegovini i Sandžaku”.71 SBK poziva na promjenu načina donošenja odluka u BiH koja je sada bazirana na koncenzusu sva tri
64
Cerićev govor na akademiji pri proslavi dvadesetogodišnjice Udruženja ljudi rođenih u Sandžaku
koji žive u Federaciji, 20. april 2011, YouTube, www.youtube.com/watch?v=R5mdYFoZ8gs.
65
Do 1912. novopazarski Sandžak je bio otomanski administrativni rejon koji se prostirao na
teritorijama koje su danas jugozapadna Srbija i sjeverna Crna Gora. Srbija ovo područje naziva
Raška. Za više detalja, vidi evropske izvještaje Krizne grupe nr.162 “Srbijanski Sandžak: još uvijek
zaboravljen”, 8. april 2005., i br. 48, “Sandžak: za sada miran”, 9. novembar 1998. IZ u rejonu je
bila podijeljena od 1993 kada je jedan dio odlučio da ostane u IZ Srbije, a drugi da se prikloni IZ u
Sarajevu. To je dovelo do mnoštva oružanih sukoba 2007 pošto su obje strane tvrdile da
predstavljaju muslimane u Sandžaku.
66
Samo dva dana prije zvaničnog kraja njegovog mandata Reis Cerić je ugrozio primirje između
Zukorlića i Zilkića snažno kritikujući ovog drugog.
67
Cerićev govor na akademiji proslavljajući Udruženje građana rođenih u Sandžaku, op. cit.
68
Mnogi bošnjački llideri brinu da će se mnogi Bošnjaci registrovati kao Bosanci, a drugi kao
muslimani.“Poruka Bošnjacima Crne Gore”, YouTube, 27. mart 2011., online (www.youtube.com/
watch?v=9AfUnDAZ0wg).
69
“Oni Bošnjacio koji prihvate ove dokumente su odustali od multietničke Bosne i Hercegovine”.
Telefonski intervju Krizne ghrupe, bošnjački teolog, 18. decembar 2012.
70
“Osnivačka deklaracija”, 29. decembar 2012, na internetskoj stranici SBK (www.sbk.eu.com).
71
Ibid. Bošnjaci su većina jedino u tri istočne opštine srbijanskog Sandžaka i dvije istočne opštine
crnogorskog Sandžaka; zapadne opštine, koje graniče sa BiH, imaju srpsku većinu.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 13
konstitutivna naroda, na odlučivanje većine. Jedan domaći novinar upozorava da
ovo kreira:
… eksplozivnu mješavinu Islama i nacionalizma u BiH i Sandžaku [koja lako
može izmaći kontroli]. Jedan islamski terorista sigurno može napraviti značajnu
štetu ako mu se dozvoli da izvrši svoje djelo, no to je beznačajno u poređenju sa
štetom koju Reis Cerić može učiniti raspirivanjem bošnjačkog nacionalizma i
frustracija.72
Iako je osnivačka skupština SBK, u odsustvu značajnijih političkih ili vjerskih
čelnika, imala naizgled veoma ograničen neposredni efekat, pokrenula je zabrinutost
i kritike javosti. Dnevne novine u Mostaru su izvijestile da Cerić i Zukorlić planiraju
da iskoriste SBK da preuzmu nadležnost za relacije sa globalnom Islamskom zajednicom od novog Reisa Kavazovića i gurnu SDA u stranu uspostavljanjem nove političke
partije za izbore 2014.73 Ovo će vjerovatno dalje podijeliti bošnjačku političku scenu i
doprinijeti daljem rastu bošnjačkog nacionalizma, jer Cerić još uvijek uživa moralni
autoritet, dok popularnost većine bošnjačkih političara opada.74 Uspostavljanje SBK
također otvara vrata muftiji Zukorliću za ulazak na BiH političku scenu, koristeći
mandat svoje funkcije u SBK. Neki zvaničnici u IZ ovo posmatraju kao opasnu
perspektivu koju bi novi reis trebao zaustaviti.75
IV. Nove islamske grupe i utjecaji
Za vrijeme i neposredno nakon rata, pojavile su se nove islamske grupe, često
konzervativne a neke i sljedbenici salafijskog učenja, posebno u Sarajevu, Zenici,
Mostaru i dijelovima centralne Bosne.76 muslimanskim stranim borcima je dat
zvanični status, kada je uspostavljena jedinica El Mudžahid kao dio 3. korpusa Armije
BiH 1993.77 Između 2000 i 5000 stranih boraca se borilo u BiH do Dejtonskog
mirovnog sporazuma 1995, nakon čega ih je večina istjerana usljed snažnog pritiska
SAD.78 Neki su osumnjičeni da su počinili ratne zločine protiv Hrvata i Srba, kako je
72
Intervju Krizne grupe, Esad Hećimović, publicista, novinar, Sarajevo, 23. novembar 2012.
“Mustafa Cerić protiv Reisa Kavazovića i SDA?”, Dnevni List, 8. januar 2013. (online).
74
Intervjui Krizne grupe, bošnjački eksperti i intelektualci, Sarajevo, Mostar, Travnik and Banja
Luka, septembar-decembar 2012.
75
“Mada njegova pozicija u IZ ograničava njegov mandat na Sandžak i spriječava ga da djeluje u
BiH, muftija Zukorlić je iskoristio svoju novu funkciju u SBK da obiđe bošnjačke zajednice i održi
govore širom BiH početkom 2013.Novi reis mora prekinuti tu praksu”, intervju Krizne grupe, viši IZ
zvaničnik, Sarajevo, 14. februar 2013.
76
Za dodatne informacije o političkom Islamu generalno, vidi izvještaj Krizne grupe sa Bliskog
istoka/Sjeverne Afrike br. 37, Razumijevanje islamizma, 2. mart 2005.
77
Pregled presude Međunarodnog tribunala za bivšu Jugoslaviju, ICTY, slučaj protiv generala
Rasima Delića (IT-04-83). Delić je 15. septembar 2008. osuđen na tri godine zatvora za “okrutan
tretman koji krši Zakon i običaje rata” zato što nije spriječio događaje u Livadi i kampu Kamenica u
julu i avgustu 1995., ibid. Delić je preminuo 16. april 2010., u svom domu gdje je bio na
privremenom otpustu očekujući rješenje njegove žalbe.
78
NATO snage su 16. februara 1996. izvršile raciju na takozvani teroristički kamp blizu Pogorelice u
srednjoj Bosni, gdje su prema nekim izvještajima Iranci trenirali bošnjačke specijalne snage.
Nekolicina bošnjačkih zvaničnika su kazali da je to bio običan kamp za trening policije. “Globalni
terorizam i/li čaršijska osveta”, Dani, 19. april 2002. Intervjui Krizne grupe, domaći i međunarodni
zvaničnici iz oblasti bezbjednosti, Sarajevo, septembar-novembar 2012.
73
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 14
opisano u Međunarodnom tribunalu za ratne zločine u bivšoj Jugoslaviji (ICTY).79
Nekoliko država Golfskog Zaljeva i Iran su dali značajnu finansijsku podršku, uključujući i onu za nekoliko muslimanskih organizacija da bi se uključile u vjerske
aktivnosti.80 Neki iznosi od te pomoći su najvjerovatnije otišli i u privatne džepove i
pomogli ojačavanje utjecaja bošnjačkih zvaničnika koji su bili zaduženi za raspodjelu.
Neposredno nakon rata, strani borci su bili optuženi za nekoliko napada na civile,
što je dovelo do pritvaranja, hapšenja i oduzimanja oružja, eksploziva i druge opreme.81
U skorije vrijeme, nasilni incidenti povezani sa muslimanskim ekstremistima (vidi
Dodatak A) su generalno bili izvršavani od strane izoliranih, mentalno nestabilnih
pojedinaca, kriminalaca ili bosanskih emigranata koji su se pridružili radikalnim
grupama u Evropi i SAD.82
Najočitiji takav događaj se u posljednje vrijeme desio 28. oktobra 2011., kada je
Mevlid Jašarević pucao na amabasadu SAD u Sarajevu u periodu od 40 minuta, pri
tom ranivši jednog lokalnog policajca. Jašarević ima dosije maloljetničkog prestupnika (u Austriji i Sandžaku) a proveo je neko vrijeme u salafijskoj zajednici u sjevernobosanskom selu Gornja Maoča.83 Osuđen je na 18 godina zatvora 6.decembra
2012. – što je najduža pojedinačna kazna za terorizam u BiH. Jašarević je svoje djelo
pravdao svojom vjerom.84 Neke Salafije sumnjaju da je on bio provokator ili navode
da je incident bio namješten, no vrlo malo njih opravdava njegove postupke.85 Ipak
neki zvaničnici u RSu nastavljaju da govore kao da se zemlja suočava sa organiziranom ekstremističkom prijetnjom: “Nisu svi vehabije teroristi, ali svi teroristi jesu
vehabije”, jedan od njih je kazao Kriznoj grupi.86
Salafijske grupe u BiH su i dalje male, iako je teško odrediti broj sljedbenika.87
Oni se mogu razlikovati prema svom odnosu prema Islamskoj zajednici, BiH i nasilju.88
79
U toku suđenja Rasimu Deliću, tužilaštvo je predstavilo dokaze o nekoliko zasebnih incidenata
koje su počinili muslimanski borci protiv zarobljenih vojnika i civila, uključujući ubistvo 24
bosanska hrvatska civila i vojnika i ranjavanje 6 drugih u junu 1993. u selu Bikoši kod Travnika;
ubistvo tri vojnika RS; okrutan tretman zatvorenika iz vojske RS u julu i avgustu 1995. u dva kampa
u blizini Zavidovića; i ubistvo oko 60 vojnika i civila bosanskih Srba u kampu Kamenica u periodu
između 11. septembra 1995. i 14. decembra 1995. Pregled presude, op. cit.
80
Intervju Krizne grupe, bošnjački akademik Muhamed Filipović, Sarajevo, 28. oktobar 2012.
81
Izvještaj Krizne grupe, Bin Laden i Balkan, op. cit., str. 9-15.
82
Eksperti podcrtavaju da je često veoma teško jasno diferencirati između stvarnih terorističkih,
kriminalnih i ostalih napada, intervjui Krizne grupe, bezbjedonosni stručnjaci, Sarajevo, septembarnovembar 2012.
83
“Odgođeno suđenje Mevlidu Jašareviću”, Radio Sarajevo, 8. oktobar, 2012. (online).
84
“Ja ne treba nikakvo objašnjenje da dajem što napadam Amerikance. Oni su stali u borbu protiv
Islama i muslimana na cijelom svijetu… Šta se dešava na ovim teritorijama? Amerikanci pripremaju
zajedno sa Srbima i Hrvatima pokolj muslimana… upozoravam muslimane u Bosni… muslimane od
Bosne do Makedonije da se probude, da budu pažljivi i da uzmu Kur’an”. izjava Mevlida Jašarevića
snimljena na dan napada 28. oktobra 2011., prikazana na FTV programu “60 Minutes” 19. marta 2012.
(online). Jašarević je također zaprijetio Njemačkoj rekavši da ima mjesec dana da se povbuče iz
Afganistana.
85
Intervju Krizne grupe, članovi salafijske grupe, Novi Pazar, 9. novembar 2012.
86
Intervju Krizne grupe, viši zvaničnik u RS policiji, Banja Luka, 2. april 2012. Mnoge salafije
smatraju korištenje izraza vehabija derogativnim.
87
Stručnjaci pružaju različite podatke. Nekoliko hiljada njih je inkorporirano u lokalne zajednice i
priznaju i poštuju zakone BiH vlasti i IZ. Broj neinkorporiranih, radikalnijih salafija, od kojih većina
žive u izolovanim udaljenom mjestima, je manji i ne prelazi par hiljada uključujući žene, djecu i
starije. Intervjui Krizne grupe, domaći i međunarodni stručnjaci, avgust-novembar 2012.
88
Intervju Krizne grupe, Vlado Azinović, profesor, Univerzitet u Sarajevu, Sarajevo, 10. oktobar 2012.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 15
A. Inkorporirani islamisti
Mnogi konzervativni muslimani, koji se često identifikuju kao salafije, prihvataju
autoritet IZ i BiH vlasti. Njihova glavna preokupacija je čistoća islamske vjere i
praktikovanja, no neki, posebno određeni broj veterana iz jedinice El Mudžahid i
drugih jedinica BiH vojske su također i vatreni patrioti. Mnogi se ugledaju na bivšeg
vojnog komandanta, Nezima ef. Halilovića, karizmatičnog hatiba (propovjednika) u
džamiji Kralja Fahda u Sarajevu. Sam Halilović nije salafija nego zvaničnik IZa i
direktor odjela za organizaciju hodočašća u Meku. Njegove vatrene propovijedi –
reproducirane na internetskoj stranici IZ i dostupne kao video snimci – su specifična
kombinacija “odlučne borbe za vjeru, čast i državu”.89
Halilović rezonira sa duboko usađenim bijesom Bošnjaka koji se hrani sjećanjima
iz rata. Na godišnjice značajnih ratnih događaja, on osuđuje “agresore i domaće
izdajnike i kriminalce” koji su po njegovim riječima počinili zločine protiv Bošnjaka
kao i međunarodnu zajednicu koja ih je potpomogla uskraćujući Bosni oružje za
samoodbranu.90 On ima jedinstvenu sposobnost da kombinuje viziju obnove sa
pravedničkim bijesom:
Braćo i sestre, za Srebrenicu i našu lijepu istočnu Bosnu se može i treba boriti politički, kroz prijavu boravka i glasanje, kroz obnovu kuća i obrađivanje imanja. Ali
naša borba je i dovom (molitvom), suzom, uzdahom i zato učimo dove da se
zločincima zametne svaki trag, da ih Allah dželle ša’nuhu [neka je slavno Njegovo
uzvišeno biće], kazni kaznom koju zaslužuju a oni zaslužuju da budu potpuno uništeni… da njihov porod ostane bez pomena isto onako kako su oni ubili sve muške
potomke naroda mog!91
Ipak Halilović nema problem sa bosanskim vjerskim i nacionalnim diverzitetom.
“Na ulicama Sarajeva ima više polunagih žena i više pokrivenih žena u Njemačkoj i
Engleskoj”, kaže, “Bosna je slobodna zemlja a mi smo otvoreni prema različitostima”.92
Ovo jedinstvo patriotizma i konzervativnog Islama je zaštitni znak veterana
Aktivne islamske omladine (AIO), organizacije koja je zatvorena 2006. usljed
nedostatka sredstava, kao i njenog magazina, Saff, koji se još objavljuje elektronski.
Iako uključuje menoge bivše vojnike, ona nije nasilna a njeni članovi su adekvatno
integrisani u društvu. Oni učetsvuju na izborima i skloni su dati svoju podršku SDA,
iako izbjegavaju otvoreno davanje podrške ijednoj političkoj partiji. Neki sanjaju o
uvođenju islamskog šerijatskog zakona ali shvataju da to sada nije realno.93
Ova neformalna grupa je usmjerena na promociju Islama i onog što smatraju
bošnjačkim patriotizmom, a što Hrvati, Srbi i umjereniji Bošnjaci ponekad vide kao
ekskluzivni nacionalizam. Članovi ove grupe su skoro jednako fokusirani na islamska
vjerska pitanja, bošnjačke nacionalne interese i budućnost BiH. Halilović podsjeća
svoju publiku da ratni zločin u Srebrenici “nas uči da moramo biti dostojanstveni,
89
Nezim ef. Halilović, “Dvadesetogodišnjica Armije RBiH”, hutba, 13. april 2012. (online). U toku
rata, služio je kao glavni imam u džamiji u Konjicu kao i komandant slavne 4. muslimanske slavne
brigade; dva puta je ranjen i nosilac je najvećeg vojnog priznanja Zlatni Ljiljan.
90
“Kada srbijanski zločinci u Bijeljini nisu mogli razlikovati Bošnjake od ne-Bošnjaka, ubijali su sve
osunećene muškarce”; umjesto oružja, SAD je dostavljala “Biblije te lanč pakete sa svinjetinom”.
Nezim ef. Halilović, “Dvadeset godina od početka oružane agresije i genocida u republici Bosni i
Hercegovini”, hutba, 6. april 2012. (online).
91
Nezim ef. Halilović, “Neka su prokleti ubice naroda mog”, hutba, 13. juli 2012 (online).
92
Intervju Krizne grupe, Sarajevo, 14. novembar 2012.
93
Intervju Krizne grupe, Ezher Beganović, novinar magazina Saff, Travnik, 8. oktobar, 2012.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 16
moralni, uvezani u džemat, vjerski, nacionalno i politički zreli. Ona nas uči da
pamtimo i da to pamćenje prenosimo na naše potomke”.94 Uprkos tome, on je
objasnio Kriznoj grupi da to ne znači biti opsjednut osvetom:
Nema kompromisa o teritorijanom integritetu BiH. Ali Bošnjaci ne žele Bosnu
samo za sebe. Naš cilj je da očuvamo multietničku BiH zato što bi bilo koji pokušaj
njene podjele značio novi rat… ali mi ne želimo da se to desi i to se ne smije desiti.95
Semir Imamović, urednik Saff-a, promovira slične pozicije:
Ako Bošnjaci postanu veći nacionalisti, postaćemo kao Palestinci, ljudi bez države.
Mi ne želimo državu samo za sebe. Jedini put naprijed je bez velikih promjena,
bez veće centralizacije, bez ukidanja RS. Mora se naći zajednička platforma.
B. Neinkorporirani islamisti
Nekoliko manjih salafijskih grupa ne prihvataju autoritet IZ niti države. Oni propagiraju uvođenje šerijata i ne priznaju bosansku vlast, zakonodavstvo niti izborni
system.96 Glavne preokupacije inkorporiranih Islamista – pravda za ratne zločine,
preživljavanje Bosne kao snažne države, sudbina bošnjačkog naroda – njima znače
malo ili ništa. Njihov primarni ili jedini fokus je čistota vjere i praktikovanja.
Odsječeni od domaćih izvora vjerskih smjernica i autoriteta i često povezani sa
samoukim propovjednicima, neki usvajaju ekscentrične ili ekstremne interpretacije
Islama i većinu Bošnjaka smatraju nevjernicima. Politikom se bave samo u vezi sa
ummom (globalnom islamskom zajednicom) i pitanjima kao što su Palestina i rat u
Siriji. Jedan od istaknutih predstavnika ove zajednice je Muhamed Fadil Porča,
imam Islamske zajednice Tewhid u Beču. Nekoliko drugih takvih grupa djeluju u ili
iz Austrije, Švedske i Sandžaka. Dva druga istaknuta lidera su Bilal Bosnić u Bihaću i
Nusret Imamović koji vodi zajednicu u Gornjoj Maoči.97
Većina neinkorporiranih islamista biraju da žive u izdvojenim i udaljenim
mjestima, zbog njihove vjere da pravi muslimani koji žive u otpadničkim zemljama
treba da se opredjele za hijru (egzodus) iz nevjerničkog svijeta.98 Oni djeluju kroz
brojne web portale za koje se čini da imaju relativno veliki broj posjeta i finansijsku
podršku ali koje održava nekolicina osoba.99 Ove web stranice su često povezane sa
određenim grupama i čelnicima ili temama. Na primjer, putvjernika.com ima snažan
fokus na globalni džihad; druge, kao essunne.com, objavljuju informacije o različitim
temama od džihada do teoloških pitanja; tu su i stranice kao što je studiotewhid.it.gg i sahwa.info, koje su mnogo više fokusirane na praktične, a manje na
94
Nezim Halilović, “Neka su prokleti ubice naroda mog”, hutba, 13. juli 2012, online.
Intervju Krizne grupe, Sarajevo, 14. novembar 2012.
96
Debata na internetskoj stranici Rijaseta ukazuje na ovaj način razmišljanja; jedan od učesnika urgira
kod vjernika da ne glasaju (jer je to) “strašno idolopoklonstvo za koje se ide vječno u džehennem (pakao) i
zbog kog bi mi konačno trebali da stanemo i prestanemo podržavati neislamske strukture čak i po cijenu
naših života”. Zvaničnik IZ odgovara da “Nisu sve stranke i kandidati isti… sa takvim razmišljanjem ti
činiš više štete nego dobra Islamu i muslimanima”. Enes Ljevaković, pitanja i odgovori, www.rijaset.ba.
97
Intervju Krizne grupe, Vlado Azinović, profesor, Univerzitet u Sarajevu, 26. novembar 2012.
98
Hijra, (Hijrat ili Hegira), je migracija ili putovanje poslanika Muhameda i njegovih sljedbenika
iz Meke u Medinu 622. godine kako bi uspostavili prvu islamsku državu.
99
Intervju Krizne grupe, Vlado Azinović, profesor, Univerzitet u Sarajevu, 26. novembar 2012.
95
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 17
militantne teme, kao što je liječenje ili obrazovanje. Stranica balkanskiemirat.com se
izgleda bavi pobunom u Sjevernom Kavkazu u Rusiji – takozvani Kavkaski Emirat.100
U nekim zajednicama, neinkorporirane salafije izazivaju probleme podržavajući
Bošnjake da se odreknu drugih muslimana kao nevjernika, što je poznato kao takfir.
Bosanski narodni Islam sadrži mnoge tradicije koje IZ smatra sujevjerjem; postoji
istorija tenzija između tradicionalnih seoskih praksi i zvaničnog Islama, iako oni u
mnogome koegzistiraju.101 Za konzervativne muslimane koji se pridržavaju zvaničnog
Islama, “ljudi kao [Bilal] Bosnić [vidi dalje] i [Nusret] Imamović su zanesenjaci koji
ne žive u stvarnom svijetu, i zato mogu napraviti mnogo štete Bošnjacima i Bosni”.102
Neki zvaničnici, posebno u RSu, smatraju uznemiravajućim da su neke nastanmbe
Islamista smještene u blizini međuentitetskih granica ili skladišta oružja.103 Plaše se
da se radi o strateškom pozicioniranju ekstremista da bi u slučaju novog konflikta
služili kao Bošnjačka vojna predhodnica. Islamistički eksperti se oštro ne slažu s
time i kažu da su ta područja izabrana jer su jeftinija. “Bošnjački nacionalizam i
islamski radikalizam nisu povezani na taj način. U stvari, ovi salafijski i takfirski
koncepti su u direktnoj suprotnosti sa bosanskim nacionalnim konceptima. Oni
[salafije] ne uvažavaju nikakvu upravu niti zakone koje je napravio čovjek i sigurno
se ne bi borili za nešto takvo”. 104 Bilal Bosnić ima sličan stav.105
Grupa predvođena Jusufom Barčićem je 2007-2008 uzrokovala podizanje sumnji
u vezi “neinkorporiranih”, kada su prvo okupirali džamiju u selu blizu Kalesije na
sjeveroistoku BiH a kasnije pokušali da na silu uđu u jednu od najvećih i najstarijih
džamija u Sarajevu, Carevu džamiju.106 Nakon nekoliko dana nerješene situacije i
konfrontacije sa lokalnom policijom, grupa je uklonjena a IZ je uspostavila punu
kontrolu. Neki u Barčićevoj grupi možda opravdavaju nasilni džihad, ali generalno
kažu da ovo vrijeme nije pogodno za uzimanje oružja, iako je uredu pripremati se za
sveti rat.107
Bosnić i Nusret Imamović, sa druge strane, su nedavno javno pozivali na nenasilje,
možda zbog povećanog policijskog posmatranja i istrage oko njihovih aktivnosti.
Neposredno nakon Jašarevićevog napada na ambasadu SAD, Imamović je iskazao
kritiku:
100
Za informacije o kavkaskom Emiratu, vidi evropski izvještaj Krizne grupe br. 221, Sjeverni
Kavkaz: Izazovi integracije (II), Islam, pobuna i protupobuna, 19. oktobar 2012.
101
Vidi Tone Bringa, Biti musliman na Bosanski način: identitet i zajednica u srednjebosanskom
selu (Princeton, 1995.).
102
Intervju Krizne grupe, Nezim ef. Halilović, hatib, džamija Kralja Fahda, Sarajevo, 14. novembar 2012.
103
Intervju Krizne grupe, zvaničnici RS, Banja Luka, januar-novembar 2012.
104
Telefonski intervju Krizne grupe, islamski stručnjak, 2. decembar, 2012. On je također naglasio
da je konflikt između bosanskih nacionalnih i islamskih radikalnih koncepata odbio mnoge
mudžahedine koji su došli da se bore za BiH i bili razočarani da se bosanski muslimani nisu borili
za šerijat već za odbranu njihovog nacionalnog prostora i identiteta.
105
“Kako možemo raditi i sarađivati sa onima koji daju prednost nacionalizmu nad Islamom i
islamskim pravilima?”, govor, na http://sahwa.info.
106
“Vehabije siju strah u Federaciji”, banjalučki dnevnik Nezavisne Novine, 18. februar 2007.;
“Vehabije jurišaju na džamije”, Nacional, 13. mart 2012.
107
“Ako čujem vijesti da se ljudi pozivaju na džihad da naprave ovu državu islamskom ja ću se
odmah odazvati, neće se odazvati samo 10.000 bosanskih mudžahedina već će se odazvati čitava
Evropa mudžahedina ”, izjava Muradifa Hamzabegovića, specijalni dokumentarni film “Braća” FTV,
www.youtube.com/watch?v=eu8BExLulyQ. “muslimani moraju imati svoju snagu i moraju znati da
kada ovaj rat dođe… moraju biti spremni i moraju biti jedinstveni”, izjava Bilala Bosnića i Ibrahima
Delića, objavljena 7. juna 2012. na Safimedia.balkan, www.youtube.com/watch?v=4P-mu7IxP6E.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 18
Ovaj postupak je bio nekorektan i mi ga ne podržavamo. Mi ne nagovaramo ljude
da se ovako ponašaju i ne učimo ih da idu ovim putem. Za ovo ne može biti izgovora. … muslimani su slabi i potlačeni i ne smiju koristiti silu, jer bi se ljudi samo
zbunili i čak i više okrenuli glavu od ove vjere. … Ovo je bilo besmisleno krvoproliće
koje nije preporučeno vjerom. Vjera propisuje džihad, što je borba na Alahovom
putu, borba kojom se uzdiže Alahova vjera.108
Bosnić i Imamović su se također zajedno pojavili i septembru 2012, za vrijeme velike
konferencije u Sarajevu na okruglom stolu pod naslovom “Ekstremizam, terorizam –
dimenzije i definicije”109, i “govorili su u prilog šerijatu ali ne i u prilog džihadu “.
Islamistički eksperti vjeruju da oni ne odbacuju džihad u cijelosti, nego da ga žele
ispravno vremenski odrediti.110
Na kraju, većina međunarodnih eksperata se slaže, Bosna i ostatak Balkana nisu
ključna područja za sakrivanje ili finansiranje terorista. Ova oblast ima samo sekundarnu ulogu, kao tranzit ili mjesto za oporavak. Međutim, tekući problemi u Bosni i
Hercegovini ju “čine ranjivom za terorističke grupe u budućnosti”.111 Viši bosanski
zvaničnik u oblasti sprovođenja zakona je sumirao:
U BiH, kao i svakoj drugoj državi, uvijek postoji opasnost of terorističkog napada
od strane pojedinca, kao što smo vidjeli u primjeru Mevludina Jašarevića. Međutim, ako govorimo o organiziranim terorističkim grupama – u ovom momentu ih
ovdje ne vidimo.112
V. Zaključak
Epizode nasilja zadnjh godina koje su izvršili Bošnjaci nisu simptom ojačavanja
Islama na Balkanu, nego projekcija stresa i fragmentacije tradicionalnog Islamskog
društva i dugotrajne depresije koju zovemo bosanska politika.
Doslovno svi identifikovani počinitelji dolaze iz područja gdje su utjecaji džamije,
zajednice i porodice neuspješni: evropska dijaspora i margine bošnjačkog društva.
Srce BiH Islama ostaje u Sarajevu i proizvodi puno vatrenih propovijedi ali ne i nasilje.
Prijetnja islamskog terorizma je pretjerana i zloupotrebljena u BiH već godinama. Medijske kampanje, pokretane od strane RS čelnika, održavaju živim sjećanja
na zločione koje su počiniili mudžahedinski borci u toku rata 1992.-1995. dugo
nakon što su počinitielji napustili ovu zemlju. Povremeni napadi kao što je bio protiv
ambasade SADa pomažu u stvaranju lažnog utiska da BiH sve više potpada pod
utjecaj džihadista. Ogromna većina male Islamističke populacije u BiH izbjegava
nasilje a politička integracija onih koji bi to čak i pokušali bi bila “najbolja opcija
kojom bi se spriječio radikalizam”.
Bošnjačka nacionalna ideologija stoji na dvije noge: lojalanost državi BiH i
povezanost sa Islamom, pri čemu je Islam kulturni identitet koji podjednako dijele i
108
“Nusret Imamović: Mevlid Jašarević nanio nam je štetu, takav postupak ne može se opravdati”,
vijesti i video na Bportal.ba, 30. oktobar 2011.
109
Audio snimak se nalazi na www.essunne.com, 22. septembar 2012., online (http://archive.org/
details/Extremizam-terorizamNusretImamovicEssunne).
110
Telefonski intervju Krizne grupe, islamski stručnjak, 2. decembar, 2012.
111
“Islamski terorizam i Balkan”, SAD kongresna istraživačka služba, 15. januar 2008., objavio
WikiLeaks.
112
Intervju Krizne grupe, Sarajevo, 19. novembar 2012.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 19
praktikanti i sekularisti. Tradicionalno, Islamska komponenta je povukla Bošnjake
prema unutra, ohrabrujući fokus na prosperitet zajednice i do-brosusjedski odnos sa
Hrvatima i Srbima. Lojalnost državi ih vuče prema vani i uzrokuje tenzije sa Srbima,
od kojih većina BiH vidi kao neizbježno zlo i koji bi više voljeli da je RS neovisna, i sa
mnogim Hrvatima, koji žele svoj autonomni entitet. Uloga Islama se kreće prema
patriotskom prihvatanju države, pod utjecajem bivših boraca i pokušaja IZ da
popuni ono što je smatrala političkim vakuumom koji je nastao nakon sekularnih
bošnjačkih političkih partija. Mnogo ovisi o toj promjeni i o tome da li će uspjeti
definisati viziju Bosne i Hercegovine koja će biti prihvatljiva za Hrvate i Srbe.
Ulaskom u političku arenu, Islamska zajednica je preuzela odgovornost da pokrene
BiH politiku u tom pravcu.
Sarajevo/Brisel, 26. februar 2013.
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 20
Dodatak A: Napadi u BiH i u inostranstvu generalno povezani sa
Bošnjacima (1997-2011)

U toku posjete Pape Ivana Pavla II, 12. aprila 1997., lokalna policija je otkrila i
uklonila eksplozivnu napravu ispod mosta preko kojeg je papa treba preći. Iako
počinitelji nisu nikada otkriveni, policija je naknadno kazala da suumnjaju da se
radilo o Islamskim pobunjenicima (mudžahedinima).113

U Zapadnom Mostaru, 17. septembra 1998., četiri osumnjičena pobunjenika su
detonirali auto bombu ispred policijske stanice, ranivši preko 50 osoba.114

Samoproglašeni “Vehabija”, Muamer Topalović iz Konjica je 24. decembra 2002.,
upao u kuću hrvatske povratničke obitelji Anđelić u selu Kostajnica i ubio tri
člana. Osuđen je na 30 godina zatvora.115

Federalna policija je 20. oktobra 2005., uhapsila četiri Bošnjaka, Mirsada
Bektaševića, Abdulkadira Cesura, Bajra Ikanovića i Senada Hasanovića, zbog
posjedovanja skoro dvadeset kilograma eksploziva i druge opreme. Državni sud
ih 21. maja 2007. je proglasio krivima za planiranje terorističkih aktivnosti i
odredio im kazne u trajanju od šest mjeseci do osam godina.116

Vedad Hafizović je 27. februara 2006. ubio svoju majku jer nije htjela da se moli
sa njim. Smješten je u zdravstvenu ustanovu jer je zaključeno da je mentalno
labilan.117

Bosanac po rođenju, mladi Sulejman Talović, je 12. februara 2007. ubio pet i
ranio četiri osobe u tržnom centru u Salt Lake City (U.S.), prije nego ga je ubila
policija. Nije pronađen dokaz o ideološkim ili političkim motivima njegovog
napada.118

U srednjebosanskom gradu Vitezu 9. oktobra 2008. je eksplodirala bomba u
tržnom centru, pri čemu je jedna osoba poginula a jedna ranjena. Ovaj slučaj je
procesuiran pred državnim sudom kao teroristički čin, iako su zvaničnici i
mediji sugerirali da se izvjesnije radi o organiziranom kriminalu.119 Suvad Đidić i
Amir Ibrahimi su osuđeni na po devet i dvije godine zatvora.120

Anes Subašić, bosanski emigrant i državljanin SAD je uhapšen 27. jula 2009.
zajedno sa šest drugih osoba u Sjevernoj Karolini (SAD) a zatim osuđen na
trideset godina zatvora zbog nelegalnog pribavljanja državljanstva i konspiracije
za pružanje materijalne podrške teroristima.121
113
“Munir Alibabić tvrdi da su mudžahedini planirali atentat na papu Ivana Pavla II“, Vijesti, 11.
novembar 2002 (online).
114
“Da se ne zaboravi: 15. godina od terorističkog napada na Mostar”, Hercegovina.info i drugi
internet portali, 18. septembar 2012.
115
“Dossier: Svi vehabijski slučajevi i ispadi”, Radio Sarajevo, 30. juni 2010 (online).
116
Ibid.
117
Ibid.
118
“Trolley trg: potraga za odgovorima”, The Salt Lake Tribune, 15. februar 2007 (online).
119
Intervju Krizne grupe, viši bosanski obavještajni zvaničnik, 19. novembar 2012.
120
Saopštenja za medije Suda BiH, slučaj protiv Đidića i Ibrahimija, 30. juli 2009., 3. mart 2010. (online).
121
“Stanovnik Sjeverne Karoline Anes Subasic osuđen za krivično djelo terorizma ”, Federalni biro
za istrage (FBI), obavještenje za medije, 24. avgust 2012 (online).
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Strana 21

Federalna policija je 5. novembra 2009. izvršila niz racija na području sarajeva i
Bugojna pri čemu su uhapsili trojicu salafija, Rijada Rustempašića, Abdulaha
Handžića i Edisa Velića, koji su bili i prije hapšeni te su bili pod policijskom
primostrom. Dvije godije kasnije su osuđeni na po četiri i po godine, tri godine i
četiri mjeseca ponasob za ilegalno posjedovanje oružja.122

Auto bomba je eksplodirala ispred policijske stanice u srednjebosanskom gradu
Bugojnu. Lokalni policajac je poginuo a šest osoba je ranjeno. Glavni osumnjičeni, Haris Čaušević, i nekoliko njegovih suradnika su uhapšeni. Čaušević je bivši
član lokalne salafijske zajednice sa kriminalnom historijom. Njegovo suđenje još
traje.123

Adis Medunjanin, rođeni Bosanac sa SAD državljanstvom je uhapšen u avgustu
2010 i osuđen na doživotnu robiju u novembru 2012. za osujećeni samoubilački
napad bombom u podzemnoj željeznici u New York.124

Mevlid Jašarević je 28. oktobra 2011. pucao na SAD ambasadu u Sarajevu sa
puškom AK47 preko 40 minuta, ranivši pri tom lokalnog policajca. Jašarević je
imao krivični dosije i proveo je neko vrijeme u salafijskoj zajednici u Gornjoj
Maoči.125 Osuđen je na osamnaest godina zatvora 6. decembra 2012. što je
najduža pojedinačna presuda za terorizam u BiH. Ova odluka je još u žalbenom
periodu.
122
“Rustempašić, Handžić i Velić osuđeni za terorizam i udruživanje radi činjenja krivičnih djela”,
sarajevski dnevnik Dnevni Avaz, 10. novembar 2011. (online).
123
“Bugojno: Haris Čaušević, zvani Oks priznao teroristički napad, hapšenje saučesnika…”,
tuzlanski kantonalni radio i televizija, 27. juni 2010. (online).
124
“Njujorčanin osuđen na doživotni zatvor za planiranje jednog od najbliže izbjegnutih bombaških
napada of 9/11 na podzemnu željeznicu u Njujorku“, Daily Mail, 17. novembar 2012. (online).
125
“Odgođeno suđenje Mevlidu Jašareviću”, Radio Sarajevo, 8. oktobar 2012. (online).
Opasni bosanski tango: Islam i nacionalizam
Evropska analiza Krizne grupe Br.70, 26. februar 2013.
Dodatak B: Mapa Bosne i Hercegovine
Strana 22
International Crisis Group
Headquarters
Avenue Louise 149
1050 Brussels, Belgium
Tel: +32 2 502 90 38
Fax: +32 2 502 50 38
[email protected]
New York Office
[email protected]
Washington Office
[email protected]
London Office
[email protected]
Moscow Office
[email protected]
Regional Offices and Field Representation
Crisis Group also operates out of over 30 different locations in Africa,
Asia, Europe, the Middle East and Latin America.
See www.crisisgroup.org for details

Download Report