Uloga civilnog društva u procesu Evropskih integracija -Analize i preporuke za politike- Tatjana Slijepčević IBHI, Branilaca Sarajeva 47/III, 71000 Sarajevo, Bosna i Hercegovina 1 Sadržaj 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Uvod........................................................................................................................3 Status Bosne i Hercegovine u procesu Evropskih integracija.....................................5 Odnos Evropske komisije prema organizacijama civilnog društva............................7 Uloga BiH civilnog društva u procesu EU integracija.................................................9 Pregled doniranih sredstava EU za razvoj civilnog društva......................................10 IPA-Instrument predpristupne pomoći...................................................................12 Poteškoće u vezi IPA-e...........................................................................................13 Preporuke..............................................................................................................13 8.1. Preporuke organizacijama civilnog društva.................................................14 8.2. Preporuke predstavnicima vlasti.................................................................15 8.3. Preporuke Delegaciji EU u BiH i drugim EU institucijama.............................16 Bibliografija 2 1. Uvod Zemlje Zapadnog Balkana nalaze se na različitom nivou kada je u pitanju proces pridruživanja Evropskoj uniji, nekima od njih je dodijeljen status kandidata, dok su druge još uvijek potencijalni kandidati. Ipak, stav i mišljenje Evropske komisije jeste da je budućnost cijelog Zapadnog Balkana u Evropskoj uniji, koji je potvrđen kroz više dokumenata i deklaracija. Perspektiva integracije u evropske strukture je jasna, ali najvećim dijelom zavisi od samih potencijalnih zemalja članica. Kao što je poznato prije pridruživanja svaka zemlja koja je kandidat za punopravno članstvo u EU mora da prihvati vrijednosti i standarde EU na političkom nivou, kao i da prilagodi svoju ekonomiju, institucije i pravni sistem standardima EU koji su kada su u pitanju zemlje Zapadnog Balkana uglavnom daleko veći nego što su pojedinačni nacionalni standardi. Pridruživanje Zapadnog Balkana EU zavisi od sposobnosti ovih zemalja da sprovedu političke, ekonomske, pravne i druge reforme koje od njih zahtijeva Evropska unija. S obzirom da je pripremanje institucija i izgradnja kapaciteta koji su neophodni za uspješno provođenje reformi izuzetno zahtjevan, složen i politički osjetljiv proces Evropska unija pruža veliku pomoć zemljama Zapadnog Balkana kako bi ostvarile stabilnost institucija koje će garantovati razvoj demokratije, zaštitu ljudskih prava, poštivanje i zaštitu manjina, postojanje otvorene tržišne ekonomije i drugo. U cjelokupnom procesu uloga civilnog društva je od velike važnosti, mada se ona nerijetko zanemaruje ili potpuno izostavlja. Civilno društvo, velikim dijelom zasnovano na samoorganizovanju i volontiranju, raspolaže sa nekoliko mehanizama kojima može postići određene ciljeve i rezultate na brži, efikasniji i jeftiniji način kao što su na primjer distribucija informacija, javne kampanje, neformalni edukativni programi, , definisanje potreba građana, analiza, kontrola i evaluacija učinaka određenih zakona, javnih politika i strategija, pružanje različitih socijalnih usluga i drugo. Za Evropsku uniju organizacije civilnog društva predstavljaju značajan, nezavisni izvor informacija i savjeta, dok također mogu imati funkciju kontrolnog mehanizma naročito u onim oblastima gdje su reforme osjetljive u političkom smislu. Nadalje, iskustvo novih članica pokazalo je da je podrška i učešće nezavisnog civilnog društva od ključnog značaja za proces pridruživanja. Uloga civilnog društva ne može se ograničiti samo na pružanje informacija i raspodjelu finansijskih sredstava krajnjim korisnicima, već se ona prije svega odnosi na aktivno učešće civilnog sektora u definisanju politika i strategija. 2. Status Bosne i Hercegovine u procesu EU integracija Vodeći dokument implementacije Strategije integrisanja BiH u EU je Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (uključujući Prelazni/Privremeni sporazum) koji je “eksterni” u smislu što ispunjenje odredbi predstavlja međunarodnu obavezu Bosne i Hercegovine. Do kraja 2009. SSP je ratifikovalo 20 zemalja (od EU-27), a do konačne ratifikacije primjenjuje se Prelazni sporazum. Sporazum promovira saradnju u sljedećim područjima: 3 • • • • • • • Promovisanje slobode kretanja roba; Stvaranje efikasnih institucija; Razvoj tržišne ekonomije; Smanjenje kriminala i korupcije; Promovisanje reforme visokog obrazovanja; Razvoj demokratije, ljudskih prava i nezavisnih medija; Unapređenje transportne infrastrukture u regiji. Sporazum o Evropskom partnerstvu, partnerstvu između Bosne i Hercegovine i zemalja članica EU je sastavni dio SSP-a i ima zadatak da pripremi Bosnu i Hercegovinu za veći nivo integracije sa EU. Sporazum definiše kratkoročne i srednjoročne prioritete saradnje između Bosne i Hercegovine i EU. Sporazum je revidiran 2007. godine, a novi prioriteti su prilagođeni specifičnim potrebama zemlje u ovoj fazi pristupanja EU. U tom pogledu, Bosna i Hercegovina je napravila plan ispunjenja prioriteta iz Evropskog partnerstva, zajedno sa rokovima i specifičnim mjerama. Ključni prioriteti u okviru Evropskog partnerstva, su: • Implementirati strategiju reforme javne uprave iz 2006. godine i osigurati adekvatno finansiranje ministarstava i institucija na državnom nivou, te da su operativna i propisno opremljena, posebno u smislu prostorija i osoblja; • Jačanje administrativnih kapaciteta u pripremi za realizaciju obaveza iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju i Privremenog sporazuma; • Postići značajan napredak na stvaranju jedinstvenog ekonomskog prostora u Bosni i Hercegovini, koji će podržati slobodu kretanja roba, kapitala, usluga i lica; • Smanjiti strukturalnu nefleksibilnost koja narušava funkcionisanje tržišta rada, posebno oporezivanje rada, nivoa socijalnih davanja i mehanizama utvrđivanja plata u cilju povećanja učešća i stope zaposlenosti; • Preduzeti mjere za postizanje funkcionalnijih i održivih institucionalnih struktura i bolje poštivanje ljudskih prava i osnovnih sloboda, uključujući i dogovaranje i usvajanje promjena Ustava Bosne i Hercegovine, prema potrebama; • Sporazum, također definiše okvir za finansijsku pomoć EU. Prioriteti navedeni u Sporazumu uključuju kratkoročne prioritete, za koje se očekuju da budu ostvareni u roku od jedne do dvije godine, kao i srednjoročne prioritete, za koje se očekuje da budu ostvareni u periodu tri do četiri godine. Prioriteti se odnose na usvajanje novog zakonodavstva, te njegove primjene. Preuzimanje Acquis Communautaire-a predstavlja najkompleksniji i najdugotrajniji posao u cjelokupnom procesu Evropskih integracija. Komunitarno pravo je materija koja se mijenja i dopunjava ne samo razvojem društvenih odnosa, nego i globalizacijom privrednih tokova, što ima automatski utjecaj i na razvoj pravnog sistema koji takve odnose prati. Svaka transpozicija odredbi komunitarnog prava podliježe novoj transpoziciji i prilagođavanju, onako kako se komunitarno pravo mijenja i dopunjava u Evropskoj uniji. 4 U proteklom periodu postignuti su zapaženi rezultati u ovoj oblasti, uprkos uočenim poteškoćama (nedostatak kadrova, , nedostavljanje instrumenata usklađivanja koji treba da prate svaki pravni propis i dr.). Ispunjavanje obaveza potrebnih za članstvo Bosne i Hercegovine u EU zahtijeva razvijanje određenih institucionalnih kapaciteta zemlje i investiranje u pojedine oblasti. Pored ulaganja vlastitih sredstava Bosna i Hercegovina, kao zemlja potencijalni kandidat, može dobiti dodatna finansijska sredstva iz drugih izvora za potrebe procesa Evropskih integracija o čemu će biti više riječi u narednim poglavljima. 3. Odnos Evropske komisije prema organizacijama civilnog društva U Evropskoj uniji organizacije civilnog društva imaju veoma važnu ulogu, koju prepoznaju i podržavaju sve institucije EU. Evropska komisija naročito naglašava značaj saradnje sa OCDima i njihove zastupljenosti i učešća u procesima koji se odvijaju na EU nivou. Ovakav pristup i uloga koju ima civilno društvo je u modernim demokratijama usko vezana za jedno od osnovnih prava građana-pravo na udruživanje u cilju ostvarivanja zajedničkih interesa, koje se navodi u Evropskoj povelji o ljudskim pravima, Član 12 i koje poštuju sve zemlje članice EU. Tokom posljednje decenije saradnja i partnerstvo između Evropske komisije i OCD-a odnosno NVO-a se naročito proširilo, uključujući politički dijalog i konsultacije, te sprovođenje projekata i programa kako u Evropskoj uniji tako i u partnerskim zemljama. S obzirom da je Evropska komisija preuzela dodatne odgovornosti u znatnom broju oblasti za koje ranije nije bila zadužena, saradnja sa OCD-ima dobija još veću važnost s obzirom da su to oblasti u kojima su određene OCD-e i NVO-i aktivni već duži niz godina i mogu ponuditi veoma korisne savjete i smjernice za rad Komisiji. Trenutni rad i praksa Komisije jasno ukazuje na spremnost i volju da nastavi saradnju i unaprijedi partnerstvo sa civilnim i NVO sektorom. Uloga NVO-a je od ključnog značaja jer one predstavljaju interese i stavove građana EU institucijama (kao što su nacionalne manjine, osobe sa invaliditetom i drugi) ili određena pitanja (zaštita prirodne sredine, trgovina, obrazovanje, jednakost polova i drugo). Od izuzetne važnosti je što OCD-i imaju mogućnost da dođu do najsiromašnijih i najugroženijih grupa i da ih predstavljaju pred EU institucijama. U ovom kontekstu doprinos OCD-e naročito dolazi do izražaja kada je riječ o rješavanju problema socijalne isključenosti i diskriminacije, pružanja humanitarne i razvojne pomoći i drugoga. Specifična ekspertiza i posvećenost OCDa znači da su one ključni partneri Evropske komisije u i izvan Evropske unije. Također ekpertiza OCD-a može znatno doprinijeti diskusijama o politikama i ponuditi savjete i uputstva za izrade politika. OCD-e mogu sprovesti evaluacije o uspjehu i drugim pitanjima koja su vezana za određene politike i na taj način pomoći Komisiji da unaprijedi naredne politike i izradi ih i sprovede tako da postavljeni ciljevi budu u potpunosti ostvareni. 5 U dokumentu naslovljenom „Dijalog organizacija civilnog društva između EU i zemalja kandidata“ iz juna 2005. Evropska komisija je još jednom potvrdila svoj stav da organizacije civilnog društva imaju ključnu ulogu u procesu reformi koji se sprovodi u zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima za članstvo u Evropskoj uniji (Hrvatska, Turska, Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija, Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Srbija i Kosovo). Njihov rad i aktivnosti su se pokazale kao jedan od najbitnijih faktora koji određuju brzinu i kvalitet procesa pristupanja, kao i stvaranje javne podrške za članstvo u Evropskoj uniji. Pored veoma značajnog povećanja u finansijskoj pomoći koja je usmjerena na projekte civilnog društva u okviru Instrumenta za predpristupnu pomoć (IPA), Komisija namjerava da unaprijedi konsultacije sa predstavnicima civilnog društva i radi na drugim mjerama koje će poduprijeti civilno društvo, kao što je na primjer unaprjeđiavanje koordinacije među donatorima. Evropska unija je dodijelila pomoć širokom spektru organizacija civilnog društva, od onih koje se bave zaštitom prava manjina, uključujući Rome, smanjenjem siromaštva i socijalnom inkluzijom, zaštitom okoliša, interetničkim odnosima i humanim razvojem. U periodu 20072011. prosječna godišnja dodjela sredstava za Zapadni Balkan iznosila je oko 800 miliona EUR-a, što je najveća per capita suma koju je Evropska komisija dodijelila nekom regionu u svijetu. Ova podrška je uglavnom bila usmjerena na tri vrste razvojnih projekata civilnog društva. • Inicijative lokalnih organizacija civilnog društva i jačanje kapaciteta, naročito osnaživanje uloge civilnog duštva; • Partnerstva i mreže između organizacija civilnog društva u EU i zemalja kandidata i potencijalnih kandidata; • Progami kojima se omogućuje da novinari, mladi političari, lideri trgovačkih unija i prosvjetni radnici stupe u kontakt sa EU institucijama. Evropska komisija navodi i da je potrebno ojačati dijalog između civilnog društva u Evropskoj uniji i zemljama kandidatima u cilju razmjenjivanja dobrih praksi i iniciranja javne rasprave o pitanjima vezanim za proširenje u kojima OCD-e imaju važnu ulogu i mogu dati značajan doprinos. Ova inicijativa zapravo predstavlja nastavak zaključaka Evropskog vijeća iz 2004. godine kada je istaknuto da pristupni pregovori sa svakom zemljom kandidatom podrazumijevaju intenzivan politički i kulturni dijalog koji neizostavno uključuje i civilno društvo. Ova inicijativa se zasniva na iskustvima koja su proizišla iz prethodnih proširenja tokom koji se pokazalo da građani nisu bili dovoljno obaviješteni o proširenju Evropske unije, kako u zemljama članicama tako i u zemljama kandidatima. Stoga Evropska komisija nastoji da u narednim proširenjima ispravi ovaj propust putem kontinuiranog i sveobuhvatnog dijaloga aktera civilnog društva iz zemalja članica i kandidata, kao i EU inistitucija. Tri osnova cilja ove inicijative su: • Unaprijediti veze i razmjenu iskustava među svim sektorima civilnog društva u državama članicama i kandidatima; 6 • Osigurati da zemlje članice imaju bolje znanje i razumijevanje država kandidata u cilju upoznavanja sa mogućim izazovima narednih proširenja; • Poboljšati razumijevanje i znanje zemalja kandidata o EU što se prije svega odnosi na temeljne vrijednosti EU, unutrašnje ustrojstvo i političko funkcionisanje. U dokumentu se naglašava da Evropska komisija ističe da će se većina aktivnosti koje su predviđene za sadašnje zemlje kandidate kada je u pitanju dijalog i saradnja civilnog društva najvjerovatnije primijeniti i tokom procesa pregovora sa drugim zemljama Zapadnog Balkana, kada one steknu status kandidata, što je i u skladu sa zaključcima Solunske agende. Nadalje, tokom konferencije „Razvoj civilnog društva u Jugoistočnoj Evropi: Gradimo Evropu zajedno“ koja je održana u Briselu 2008. godine, potvrđeno je da bi se stalni dijalog između Komisije i OCD-a trebao uspostaviti putem redovnih sastanaka. Pored ovih sastanaka, predviđa se da će biti uspostavljena i virtuelna platforma za organizacije civilnog društva iz zemalja kandidata i potencijalnih kandidata i Evropske unije kako bi se poboljšao dijalog, objezbijedilo veće učešće civilnog društva, omogućila razmjena dobrih praksi, olakšalo pronalaženje partnera i razvijali određeni projekti. 4. Uloga BiH civilnog društva u procesu EU integracija Kao što je poznato, civilni sektor u BiH je odigrao važnu ulogu posebno poslije rata kada je distribuirao međunarodnu humanitarnu pomoć krajnjim korisnicima i kada je dao veliki doprinos političkim i socijalnim procesima kao što su povratak izbjeglica i raseljenih lica, politička stabilizacija i reintegracija, pomirenje, zaštita ljudskih prava, socijalno uključivanje i drugo. U kontekstu Evropskih integracija uloga civilnog sektora se mijenja i uveliko će se razlikovati od one koju je do sada obavljao. Nove političke okolnosti i prioriteti, kako u BiH tako i u susjednim zemljama, stavljaju pred civilno društvo potpuno drugačije zadatke i obaveze, koji će zahtijevati veće uključivanje aktera civilnog društva u proces prilagođavanja i harmonizacije BiH standarda standardima EU u pogledu građanske participacije u definiranju javnih politika, borbe protiv korupcije, poštivanja ljudskih prava i generalno svih drugih zahtjeva koji se postavljaju za članstvo u Evropskoj uniji. Kako bi odgovorilo na ove zadatke i izazove civilno društvo će morati promijeniti način organizovanja i funkcionisanja, dok će se s druge strane i odnos državnog i privatnog sektora prema civilnom sektoru morati promijeniti tj. oni će morati postati ravnopravni i komplementarni partneri u nadolazećim promjenama. Prije svega vladin sektor i predstavnici vlasti trebaju da prepoznaju mehanizme kojima raspolaže civilno društvo kako bi se riješila ključna društvena, politička i ekonomska pitanja. Izgradnja i održivost tripartitivnog partnerstva-država, privatni sektor i civilno društvo će zahtijevati uspostavljanje pravnog, fiskalnog i institucionalnog okvira koji će omogućiti dijalog i saradnju između ova tri sektora, a sa druge strane osigurati razvoj civilnog društva i njegove maksimalne doprinose procesu Evropskih integracija. 7 Generalno govoreći uloga organizacija civilnog društva BiH u procesu Evropskih integracija se može sumirati na slijedeći način: • Pokretanje i sprovođenje javnog dijaloga o procesu pridruživanja Bosne i Hercegovine EU; • Uključivanje i aktivno učešće u proces reformi i monitoring postignutih rezultata; • Informisanje javnosti o procesu Evropskih integracija; • Uključivanje u proces predpristupnih pregovora (putem konsultacija, zagovaranja i lobiranja); • Praćenje napretka u ispunjavanju kriterija za sticanje statusa kandidata; • Iniciranje bolje iskorištenosti predpristupnih fondova EU; • Jačanje regionalne saradnje između zemalja kandidata i potencijalnih kandidata, naročito zemalja bivše Jugoslavije. Kada je u pitanju regionalna saradnja treba naglasiti da je to jedno od najvažnijih, ali nedovoljno prepoznatih pitanja i uslova za pridruživanje Evropskoj uniji. Naime, regionalna saradnja predstavlja temelj nastanka Evropske unije i najveći dio postignuća ostvaren je upravo zahvaljujući različitim oblicima saradnje između evropskih regiona. Značaj regionalne saradnje najbolje ilustruje činjenica da je tokom ranijih proširenja regionalna saradnja bila važan i poželjan faktor, dok je u slučaju Zapadnog Balkana postala jedan od glavnih uslova koji je dodat Kriterijima iz Kopenhagena. Nužnost regionale saradnje se naročito ističe u Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju. Parafiranjem SPP-a Bosna i Hercegovina je preuzela obavezu aktivnog učešća i podrške regionalne saradnje, naročito sa onim zemljama koje su također potpisnice SPP-a. Sa svoje strane EU naročito podržava regionalne ili prekogranične projekte i inicijative u cilju postizanja slijedećeg: • • • • • • • Izgradnje mira i stabilnosti na prostorima Zapadnog Balkana i šire; Poboljšanja političkih i dobrosusjedskih odnosa; Ekonomsko-socijalne rekonstrukcije i naprekta; Povratka izbjeglica i raseljenih osoba; Borbe protiv organizovanog kriminala i korupcije; Saradnje na pitanjima azila i ilegalnih imigracija; Reforme pravosuđa. Pored državnih struktura i poslovnog sektora, uloga i doprinos OCD-a u rješavanju i provođenju navedenih pitanja i procesa veoma je važna. Zbog širokog polja djelovanja, fleksibilnosti i relativno brže mogućnosti povezivanja i umrežavanja, OCD-e trebaju uzeti što veće učešće u regionalnim programima i projektima. Regionalno umrežavanja i saradanja su važan faktor uspjeha kada je u pitanju jačanje uloge civilnog društva u procesima EU integracija. Neke od zajedničkih koristi koje se mogu postići kroz regionalnu saradnju i umrežavanje su slijedeće: 8 • • • • Brže usvajanje evropskih standarda u različitim sektorima i njihova efektnija implementacija; Transnacionalni projekti koji imaju regionalnu dimenziju mogu značajno doprinijeti jačanju dobre vladavine s obzirom da je su mnoga pitanja i problemi u ovim zemljama isti ili vrlo slični; Razmjenom informacija, ekspertize i mišljenja OCD-e mogu izvršiti pozitivan pritisak na vlade da izvrše ili facilitiraju reforme u ključnim sektorima; Identificiranjem specifičnih pitanja od zajedničkog interesa i izradom konkretnih radnih programa ove zemlje-partneri mogu na najbolji način iskoristiti EU programe koji su dostupni u kontekstu procesa integracija, a koji su velikim dijelom namijenjeni OCD-ima. 5. Pregled doniranih sredstava EU za razvoj civilnog društva Evropska unija finansira projekte koji doprinose razvoju , civilnog društva i promoviraju uspostavu konstruktivnog dijaloga između organizacija civilnog društva i vlasti na različitim nivoima. Cilj ovih projekata je da civilno društvo ostvari veći uticaj na donošenje odluka i politika i da se na taj način doprinese većoj transparentnosti i odgovornosti vlade. Evropska komisija je u periodu 1996.-2000. uložila više od 13 miliona eura u projekte razvoja civilnog društva u Bosni i Hercegovini putem programa OBNOVA/ CARDS te EIDHR – Evropska inicijativa za demokratiju i ljudska prava. Jedan od projekata koji je značajno spomenuti je projekat KRUZ (Koalicija uspjeti i raditi zajedno), čiji je cilj uspostava okvira za kontinuirani dijalog i saradnju između nevladinog sektora i vlasti na svim nivoima. Jedan od rezultata ovog projekta je prijedlog okvira za saradnju sa vladom. Unutar ovog okvira u maju 2007. je potpisan Sporazum između predsjedavajućeg Vijeća ministara BiH i grupe sa oko četiri stotine predstavnika organizacija civilnog društva. Prethodni CARDS projekat je također pomogao u uspostavi mreže “Referentna grupa ”, lokalnoj nevladinoj organizaciji sa sjedištem u Tuzli, ali koja je sa manjim ili većim intenzitetom proširila svoje aktivnosti na teritoriji cijele BiH. Osim toga, Delegacija Evropske unije u BiH je finansirala razne projekte koji su za cilj imali izgradnju kapaciteta organizacija civilnog društva, kao i jačanje saradnje sa opštinskim vlastima. PREGLED DOSADAŠNJE PODRŠKE EU SEKTORU CIVILNOG DRUŠTVA (PERIOD 1996.-2006.) Program Godina Iznos EAP 1996. 550,000.00 demokratiju 1996. 1997. 150,000.00 150,000.00 PHARE mikro program 1997. 150,000.00 PHARE mikro program za ljudska prava 1997. 1,000,000.00 PHARE program za PHARE mikro program za demokratiju 9 PHARE mikro program partnerstva 1997. 50,000.00 Operacije malog obima 1997. 1,000,000,00 Evropska inicijativa za demokratiju i ljudska prava 1999. 230,000.00 Operacija malog obima 1999. 2,000,000.00 Evropska inicijativa za demokratiju i ljudska prava 2000. 618,750.00 Evropska inicijativa za demokratiju i ljudska prava 2001. 1,000,000.00 CARDS 2001. 1,700,000.00 Operacije malog obima 2001. 300,000.00 Evropska inicijativa za demokratiju i ljudska prava 2002/3. 500,000.00 Evropska inicijativa za demokratiju i ljudska prava 2004. 870,000.00 CARDS 2005. 1,000,000.00 Evropska inicijativa za demokratiju i ljudska prava 2005. 855,000.00 CARDS 2006. 1,000,000.00 Evropska inicijativa za demokratiju i ljudska prava 2006. 615,000.00 TOTAL 13,738,750.00 6. IPA –Instrument predpristupne pomoći Kada je riječ o finansijskoj podršci za sprovođenje procesa Evropskih integracija tu se prije svega misli na predpristupni finansijski instrument Evropske unije za period 2007-2013., nazvan Instrument predpristupne pomoći (IPA). Bosna i Hercegovina je s Komisijom evropskih zajednica potpisala Sporazum o pravilima saradnje, koji se odnosi na finansijsku pomoć Evropske zajednice Bosni i Hercegovini u okviru implementacije pomoći putem IPA-e. Okvirni sporazum daje pravni, upravni i tehnički okvir za finansijsku pomoć namijenjenu Bosni i Hercegovini. Time Okvirni sporazum predstavlja osnovu za izgradnju, izmjenu i dopunu pravnog okvira Bosne i Hercegovine u cilju njegove realizacije. Kao zemlja potencijalni kandidat, BiH na raspolaganju ima prve dvije komponente IPA-e: • Podrška tranziciji i institucionalnoj izgradnji • Podrška učešću u prekograničnoj saradnji Sticanjem statusa kandidata otvoriće se i mogućnost korištenja i preostale tri komponente IPA-e: • Regionalni razvoj • Razvoj ljudskih resursa • Ruralni razvoj 10 U okviru IPA komponente I, podrška tranziciji i institucionalnoj izgradnji, MIPD (Višegodišnji indikativni planski dokument) definiše prioritete za podršku u tri ključna područja: • Politički kriteriji (podrška reformi javne uprave uključujući podršku carinskoj upravi i upravi za oporezivanje; reformi pravosuđa i policije; podrška ustavnoj reformi; razvoju medija i civilnog društva, podrška procesu povratka, naročito u društvenoekonomskoj integraciji povratnika i podrška deminiranju, te pomoći žrtvama mina; podrška društveno-ekonomskom uključenju manjina i osjetljivih grupa i podrška u zaštiti kulturnog nasljeđa u kontekstu „Ljubljanskog procesa“). • Ekonomski kriteriji (ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine preko podrške uspostavljanju regulatornog kapaciteta i jačanja vještina preduzetništva; razvoj sektora MSP, privredni razvoj regiona, unaprjeđenje trgovinske politike; podrška reformi obrazovanja i razvijanju nacionalne strategije istraživanja; podrška aktivnom tržištu rada; reformi zdravstva; reakcija na uticaj finansijske i ekonomske krize kroz podršku ekonomskim regulatorima, MSP i investiranje u infrastrukturu). • Sposobnost za preuzimanje obaveza iz članstva (približavanje pravnim tekovinama Evropske unije u oblastima unutrašnjeg tržišta, sektorskih politika, pravde, slobode i bezbjednosti. Težište podrške biće na razvoju strategija i politika za uspostavljanje sektorskih politika i regulatornog okvira koji ispunjava evropske standarde. Podrška implemenetaciji i jačanju sektorskih politika i priprema za komponente IPA-e III, IV i V). U okviru komponente II, podrška učešću u prekograničnoj saradnji, MIPD definiše podršku učešća BiH u bilateralnim prekograničnim programima, multilateralnom prekograničnom programu sa državama članicama EU preko Jadranskog programa, te u transnacionalnim programima za Jugoistočnu Evropu (SEE) i Mediteran (MED). Tabela 1. Indikativna finansijska raspodjela za IPA-u po komponentama u periodu 20092011. 2007 2008 2009 2010 2011 Ukupno Podrška tranziciji i institucionalna 58,13 69,85 83,89 izgradnja 100,68 102,68 415,23 Prekogranična saradnja 3,963 4,945 5,207 4,696 4,746 23.557 Ukupno (miliona EUR) 62,1 105,4 107,4 74,8 89,1 438.8 11 Bosna i Hercegovina kao zemlja korisnica predpristupne pomoći dužna je obezbijediti vlastito sufinansiranje. Iznosi sufinansiranja se razlikuju po pojedinim komponentama IPA-e i po vrsti ugovora po projektu. Finansijska podrška se dobija u vidu bespovratnih sredstava ili kao bespovratna sredstva uz kombinaciju kreditnih sredstava međunarodnih finansijskih institucija. Također treba naglasiti da će nakon sticanja statusa kandidata pomoć Bosni i Hercegovini će biti zasnovana na prioritetima utvrđenim u Pristupnom partnerstvu, Nacionalnom programu za usvajanje acquis communautaire-a i pregovaračkom okviru. 7. Poteškoće u vezi IPA-e Gotovo od samog početka IPA je postala sinonim za razvoj Balkana. Međutim, postoje i određene poteškoće kada je u pitanju finansiranje putem IPA-a. Osnovni problem za zemlje korisnice IPA sredstava jeste njihov kapacitet da apsorbiraju ova sredstva. Iako Evropska komisija godišnje dodjeljuje određenu sumu novca svakoj zemlji, novac se može koristiti samo za projekte visokog kvaliteta. Međutim, potencijalnim korisnicima veoma često nedostaju kapaciteti da kreiraju kvalitetne i inovativne projekte. Ovaj nedostatak je naročito izražen na regionalnom i lokalnom nivou gdje bi trebao da bude usmjeren veliki dio IPA sredstava. Veoma često ni vlada na lokalnom i regionalnom nivou, ni organizacije civilnog društva nisu u stanju da zadovolje projektne kriterije koji se zahtijevaju putem IPA finansiranja. Priprema kvalitetne aplikacije za finansiranje jednog EU projekta zahtijeva napredne administrativne kapacitete i znatno iskustvo. Sama projektna aplikacija je često ,opširna oko 20-50 strana i dolazi uz priručnik koji ima oko 80 strana. Ovo otvara velike mogućnosti i tržište za strane konsultante i pružanje konsultantskih usluga. Državne vlasti i organizacije civilnog društva se često odlučuju da rade sa stranim konsultantskim kućama zbog njihovog iskustva koje je velikim dijelom garancija da će projekat biti dobro napisan i da će Evropska komisija odobriti sredstva za njegovu implementaciju. Prefreira se da dio novca bude potrošen na strane konsultantske kuće i da na taj način dio ukupnog budžeta za implementaciju projekta bude manji, umjesto da projekat bude ocijenjen kao nedovoljno kvalitetan i dobar da bi mu se dodijelila IPA sredstva za implementaciju. Umjesto toga, pažnja se treba posvetiti da se državni službenici i osoblje organizacija civilnog društva obuči i stekne znanje i vještine za efikasno korištenje i upravljanje predpristupnom pomoći. Do sada je organizovano mnogo treninga, ali prema procjenama stručnjaka oni su bili uopšteni i nisu bili dovoljno prilagođeni potrebama ciljnih skupina. Nadalje, IPA uz sebe vezuje mnogo birokratije, čak i jednostavni projekti često uključuju mnogo komplikovane administracije koja je obično na engleskom jeziku. Ovo je naročito zahtjevno i opterećujuće za manje aplikante kao što su NVO-i, udruženja poljoprivrednika i manje opštine zbog čega mnogi od njih odlučuju da ni ne apliciraju za finansiranje projekata. Mnogi IPA projekti su stoga nepristupačni regionalnim i lokalnim akterima. Čak i kada su projekti usmjereni na civilno društvo samo je mali dio OCD-a u stanju da ispuni visoke tehničke i finansijske kriterije da se takmiče sa partnerima u konzorcijima za tehničku pomoć i to obično kao lokalni partneri, a ne kao lideri. Ovakvi problemi se ne mogu prevazići putem 12 treniga i izgradnje kapaciteta, nego će zahtijevati zagovaranje organizacija i državnih struktura da se uvedu promjene koje će olakšati pristup IPA finansiranju. Istočnoevropske zemlje, koje su sada punopravne članice EU, izgubile su veliki dio sredstava upravo zato što nisu bile spremne da zahtijevaju promjene u aplikacionim procedurama. Ovo je iskustvo koje zemlje Zapadanog Balkana trebaju ozbiljno uzeti u obzir i početi odmah djelovati u ovom pravcu kako ne bi ponovile istu grešku. 8. Preporuke Osnovna preporuka za jačanje uloge civilnog društva u procesu Evropskih integracija se zasniva na potrebi promovisanja i usvajanja tripartitnog dijaloga i saradnje između vlasti i državnih institucija, civilnog društva i Evropske unije tj. Delegacije Evropske komisije u Procesu stabilizacije i pridruživanja BiH u EU, kao i boljeg programiranja i koordinacije predpristupne pomoći. U ovom kontekstu potrebno je naglastiti da se u Bosni i Hercegovini o najvećem dijelu važnih pitanja, kao što su pitanja reforme ustava, reforme pravosuđa, obrazovnog sistema i druge, raspravlja i odlučuje bez učešća organizacija civilnog društva, akademske zajednice i građana. Stoga se mora osigurati da civilno društvo bude kontinuirano i aktivno uključeno u provedbu procesa Evropskih integracija i da vrši monitoring postignutih rezultata. Preporuke vezane za proces integaracija se zasnivaju na tripartitnom pristupu tako da se mogu podijeliti na: 1. Preporuke za organizacije civilnog društva 2. Preporuke za predstavnike vlasti i državne institucije 3. Preporuke za Delegaciju Evropske komisije u Bosni i Hercegovini 8.1. Preporuke za organizacije civilnog društva 1. Preporučuje se da OCD-e u Bosni i Hercegovini uzmu proaktivno učešće u procesu izgradnje dijaloga i saradnje sa vlastima BiH putem implementacije i daljeg razvoja Sporazuma o međusektorskoj saradnji na svim nivoima vlasti, naročito putem primjene i razvoja Sporazuma o saradnji između Vijeća ministara BiH i nevladinog sektora u BiH; 2. OCD-i trebaju raditi na jačanju saradnje putem sektorskog umrežavanja i formiranja koalicija u cilju boljeg predstavljanja i zagovaranja zajedničkih interesa u odnosu na donatore i predstavnike vlasti; 3. OCD-i trebaju naročito raditi na formiranju mreža koje neće biti opšteg karaktera i usmjerene na opšte jačanje civilnog društva, već mreža koje će biti akciono orijentisane na rješavanje specifičnih pitanja; 13 4. OCD-i treba da obnove temeljne vrijednosti civilnog društva i svoje statutarne aktivnosti, te da rade na promociji i podržavanju toleracije, solidaronosti i uzajamnog uvažavanja u društvu; 5. U cilju unapređenja profesionalizacije i kvaliteta svojih usluga potrebno je da sve OCD uvedu i promovišu sistem upravljanja kvalitetom za OCD-e; 6. Potrebno je da OCD-i rade na jačanju kredibiliteta, odgovornosti i veće transparentnosti; 7. Savjetuje se daleko veća saradnja NVO-a i medija, te veća prisutnost NVO-a u medijima što bi omogućilo iznošenje nezavisnih stavova i mišljenja o ključnim političkim, društvenim, ekomonskim i drugim pitanjima i procesima u BiH; 8. OCD-i naročito trebaju povećati svoj doprinos razvoju društvenog kapitala, internoj reintegraciji Bosne i Hercegovine i stvaranju kohezije kao jednog od značajnih preduslova za članstvo u Evropskoj uniji; 9. OCD-i moraju aktivno raditi na uspostavljanju , partnerstva sa predstavnicima vlasti koje će omogućiti većeuključivanje civilnog društva u sve faze procesa izrade državnih politika, strategija i zakona; 10. Kada je riječ o inicijativama zagovaranja potrebno je da OCD-i više iskoriste mogućnosti koje nude Pravila o konsultacijima u izradi pravnih propisa Vijeća ministara BiH; 11. OCD-i trebaju zajedno raditi na zagovaranju promjena aplikacionih procedura za sredstva EU i njihovom pojednostavljivanju; 12. OCD-i se pojedinačno ili zajedno trebaju više angažovati u vezi organizovanja i učestvovanja u specifičnim obukama o korištenju i upravljanju IPA sredstvima; 13. Potrebno je da OCD-i iniciraju izrade nezavisnih izvještaja o napretku Bosne i Hercegovine u procesu EU integracija; 14. OCD-i se trebaju uključiti u praćenje implementacije Akcionog plana Vijeća ministara BiH za provođenje Strategije za uvođenje decentralizovanog sistema upravljanja programima pomoći EU (DIS); 15. Preporučuje se da OCD-i rade na upostavljanju jasnih i transparentnih mehanizama dodjele finansijskih sredstava za aktivnosti OCD-a iz budžetskih sredstava, EU fondova i drugih donatorskih izvora; 16. Preporučuje se umrežavanje i veća saradnja između istraživačkih i zagovaračkih organizacija (think-tank, instituti) u cilju izrade i implementacije zajedničkih projekata koji se odnose na kreiranje, kontrolu sprovođenja i evaluacije rezultata javnih politika. 8.2. Preporuke za predstavnike vlasti Bosne i Hercegovine 1. Predstavnici vlasti bi prije svega trebalo da na praktičan način potvrde deklarativno izraženu volju i spremnost za uspostavljanje i razvoj dijaloga i saradnje sa OCD-ima zasnovanih na principu ravnopravnog partnerstva kroz dosljednu primjenu Sporazuma; 14 2. Preporučuje se uspostavljanje institucionalnih mehanizama saradnje sa civilnim društvom, odnosno formiranje Ureda za saradnju sa OCD-ima i Savjeta za razvoj civilnog društva Vijeća ministara BiH; 3. Potrebno je podržati izgradnju institucionalnih i tehničkih kapaciteta vladinih institucija i predstavnika civilnog društva koji su uključeni u provođenje Sporazuma putem različitih edukativnih programa kako za OCD-e tako i za državne službenike; 4. Od iznimne važnosti je da vlasti omoguće uključivanje OCD-a u proces izrade javnih politika na svih nivoima vlasti radi razmjene informacija i konsultacija (putem organizovanja okruglih stolova, radionica, fokus grupa, foruma i slično) kao i kroz imenovanje predstavnika OCD-a u stalna i povremena radna tijela, komisije, odbore pri izvršnim i zakonodavnim organima vlasti; 5. Kada je u pitanju primjena Sporazuma potrebno je uspostaviti mehanizme za transparentno finansiranje programa i projekata OCD-a iz budžetskih sredstava putem usvajanja Kodeksa dobre prakse o finansiranju; 6. U cilju stvaranja poticajnog pravnog i fiskalnog okruženja za razvoj i rad civilnog društva potrebno je donijeti uredbe kojima bi se uvele poreske, fiskalne i druge olakšice za rad OCD-a; 7. Učestvovati i podržavati aktivnosti postojećih kao i stvaranje novih mreža i koalicija radi osiguranja boljeg dijaloga, efikasnije koordinacije i saradnje resornih državnih organa i institucija sa OCD-ima; 8. Omogućiti uspostavljanje efikasnijih i inkluzivnih modela za sprovođenje konsultacija sa OCD-ima vezano za najvažnija reformska pitanja Procesa stabilizacije i pridruživanja, na osnovu dobre prakse drugih zemalja; 9. Osigurati efikasne mehanizme za primjenu, praćenje i ocjenu Pravila o konsultacijama u izradi pravnih propisa Vijeća ministara BiH; 10. Potrebno je provesti kampanju putem koje bi se građani i OCD-e informisali i podstakli da budu aktivnije uključeni u proces konsultacija u oblasti javnih politika; 11. Osigurati da OCD-i imaju lakši pristup sredstvima iz evropskih i drugih donatorskih fondova u slučajevima kada se traži sufinansiranje putem uspostavljanja adekvatnih mehanizama finansijske pomoći ( na primjer FSU u BiH za socijalno uključivanje ranjivih grupa). 8.3 Preporuke za Delegaciju Evropske komisije u Bosni i Hercegovini 1. Delegacija EU u BiH kao i druge EU institucije bi trebali poticati BiH vlasti da redovno izvještavaju o primjeni principa dijaloga i parnterstva sa OCD-ima u Procesu stabilizacije i pridruživanja, kao i da izrade smjernice za konsultacije sa OCD-ima u svim fazama izrade, primjene, kontrole i evaluacije reformskih strategija, programa i politika; 15 2. Delegacija i druge EU institucije bi trebale da u bilateralne, pravno obavezujuće dokumente sa BiH uvrste obavezu poštivanja i praktične primjene prinicpa dijaloga i partnerstva vlasti i OCD-a kao jednog od najbitnijih faktora strategije proširenja EU; 3. Evropska delegacija bi također trebala da donese svoju strategiju komunikacije sa OCD-ima u kojoj bi se precizirali načini za lakšu razmjenu informacija o pitanjima vezanim za proces integracija; 4. Preporučuje se da se prilikom programiranja, implementacije i upravljanja programima i projektima aktivno promoviše princip tripartitnog dijaloga i saradnje između OCD-a, vlasti BiH i EU; 5. Odabir OCD-a za učešće u različitim konsultacijama i drugim vidovima saradnje Delegacija EU u BiH i Direkcija za Evropske integracije bi trebali da vrše na osnovu kompetentnosti, iskustava i principa upravljanja kvalitetom za OCD-e; 6. Preporučuje se da EU institucije revidiraju trenutne procedure i pravila za apliciranje na programe i projekte koje finansira EU, kao i za njihovu implementaciju, te da ih na taj način učini lakše razumljivim, pristupačnijim i fleksibilnijim; 7. Preporučuje se da Delegacija EU u BiH i druge institucije prilikom određivanja prioritetnih projekata i programa za razvoj civilnog društa koordiniraju te programe i projekte sa drugim donatorima, da uzimaju obzir njihovu komplementarnost, te da promovišu i zahtijevaju princip odgovornosti domaćih aktera, transparentnosti i održivosti projekata; 8. Preporučuje se da u okviru IPA-e podrži i formiranje i razvoj regionalnih sektorskih organizacija i regionalnog umrežavanja; 9. Preporučuje se da Delegacija EU u BiH i druge institucije razmotre mogućnost uvođenja različitih načina i modela podrške i pomoći OCD-ima koje će odgovarati njihovom stepenu razvoja i potrebe; 10. Preporučuje se da Delegacija EU u BiH i druge institucije podržavaju razvoj postojećih i formiranje novih modela i načina za saradnju i konsultacije OCD-a sa predstavnicima vlasti kada se radi o donošenju, provedbi, monitoringu i procjeni strategija, politika i zakona. Bibliografija: 1. Balkan Civil Society Development Network , The Role of Civil Society in EU Integration and Democratization Process in the Balkans, Skoplje, 2004. 2. Balkan Civil Society Development Network , The Successes and Failures of EU PreAccession Policy in the Balkans: Support to Civil Society, Skoplje, 2010. 3. Balkan Civil Society Development Network , The Successes and Failures of the EU-Preaccession Policy in the Balkans: Support to Civil Society, Skoplje 2009. 4. Evropka komisija, Strategija proširenja i ključni izazovi, Brisel 2010. 16 5. Evropska komisija, Izvještaj o napretku BiH u 2010. Brisel 2010. 6. IBHI, Mit i stvarnost civilnog društva, Uloga civilnog društva u jačanju socijalne uključenosti i smanjenju siromaštva, Sarajevo, 2011. 7. Kronauer Consulting. Analiza institucionalne saradnje između vladinog i nevladinog sektora, Sarajevo, 2009. 8. Vijeće ministara BiH, Sporazum o suradnji između Vijeća ministara BiH i nevladinog sektora u BiH, Sarajevo 2007. 9. http://www.delbih.ec.europa.eu/?akcija=clanak&CID=63&jezik=1&LID=37 10. http://www.tacso.org 11. http://www.cidi.ba 12. http://www.sporazum.ba 13. http://www.dei.gov.ba 14. http://www.devex.com/en/articles/europe-s-new-aid-strategy-for-the-balkans-aboon-for-consultants 15. http://ec.europa.eu/index_en.htm 16. http://ec.europa.eu/index_en.htm 17. http://www.civilsocietyforeu.eu 18. http://www.fundsforngos.org 19. http://www.europeanmovement.eu 20. http://www.nvovijece.ba 21. http://www.nvovijece.ba 22. http://www.undp.ba *Napomena: Ova analiza sa preporukama je izrađena u okviru Jedinice za istraživanje i analizu politika IBHI-ja, uz superviziju i saradnju sa Dr. Žarkom Papićem. 17
© Copyright 2024 Paperzz
