Crna Gora
Regulatorna agencija za energetiku
IZVJEŠTAJ
O STANJU ENERGETSKOG SEKTORA CRNE GORE
U 2010. GODINI
Podgorica, jun 2011.godine
2
SADRŽAJ
1.
UVOD
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4
2.
ENERGETSKI RESURSI I KAPACITETI----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5
2.1.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6
a) Proizvodni kapaciteti---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------b) Prenosni kapaciteti ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------c) Distributivni kapaciteti -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6
7
8
Sektor uglja -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
9
a) Rudnik uglja AD Pljevlja -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------b) Rudnik mrkog uglja ''Ivangrad'' Berane ------------------------------------------------------------------------------------------------------------
9
9
Sektor nafte i gasa ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
9
a) Skladišni kapaciteti -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------b) Transportni kapaciteti ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------c) Prodajni kapaciteti --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
9
9
10
NALAZI IZ NADZORA ENERGETSKIH SUBJEKATA ------------------------------------------------------------------------------------------------
10
3.1.
3.2.
3.3.
Pravno razdvajanje Elektroprivrede Crne Gore --------------------------------------------------------------------------------------Pravno razdvajanje operatora tržišta ------------------------------------------------------------------------------------------------------------Nadzor nad radom energetskih subjekata --------------------------------------------------------------------------------------------------
10
10
11
a) Elektroenergetske djelatnosti ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------b) Djelatnosti u oblasti nafte i gasa ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
11
14
INVESTICIJE U ENERGETSKOM SEKTORU -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
14
4.1.
4.2.
4.3.
Elektroprivreda Crne Gore AD --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------CGES AD ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Rudnik uglja AD Pljevlja ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
14
16
21
FINANSIJSKO POSLOVANJE ENERGETSKIH SUBJEKATA ------------------------------------------------------------------------------
21
5.1.
Elektroprivreda Crne Gore AD ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
22
Promjene u bilansima Društva ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Prihodi,rashodi i poslovni rezultat regulisanih djelatnosti -------------------------------------------------------------------------Upoređenje prihoda i troškova sa ostvarenjima u 2009. godini -------------------------------------------------------------Mišljenje revizora na finansijski iskaz EPCG----------------------------------------------------------------------------------------------------
22
23
23
27
5.2.
CGES AD -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
27
5.3.
Rudnik uglja AD ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
28
5.4.
Finansijsko poslovanje subjekata iz oblasti nafte i gasa -------------------------------------------------------------------
29
Elektroenergetski sektor
2.2.
2.3.
3.
4.
5.
a)
b)
c)
d)
3
6.
STANJE I AKTIVNOSTI NA TRŽIŠTU ELEKTRIČNE ENERGIJE ------------------------------------------------------------------------
29
7.
REZULTATI REFORME CIJENA I TARIFA ENERGETSKIH DJELATNOSTI I POTROŠAČKIH
CIJENA U PERIODU JUL 2007 - DECEMBAR 2010.god. ----------------------------------------------------------------------------------------
32
7.1.
Ciljevi ekonomske regulacije ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
32
7.2.
Uslovi u kojima se regulacija odvijala u Crnoj Gori ------------------------------------------------------------------------------
32
7.3.
Normativni okvir regulacije ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
33
7.4.
Efekti troipogodišnje ekonomske regulacije cijena ------------------------------------------------------------------------------
34
a)
b)
c)
d)
e)
8.
Odobreni troškovi i regulatorni prihodi --------------------------------------------------------------------------------------------------------Odobrene cijene elektroenergetskih djelatnosti -------------------------------------------------------------------------------------Obim prodaje, prihod i potrošačke cijene --------------------------------------------------------------------------------------------------Rješavanje unakrsnog subvencioniranja- ---------------------------------------------------------------------------------------------------Upoređenje cijene električne energije
za domaćinstva sa zemljama EU i regiona--------------------------------------------------------------------------------------------------
SPROVOĐENJE SPORAZUMA O OSNIVANJU
ENERGETSKE ZAJEDNICE JUGOISTOČNE EVROPE
34
36
37
38
38
-------------------------------------------------------------------------------------------
40
9.
TABELE SA REZULTATIMA REGULACIJE --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
42
10.
REZIME
47
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4
1. UVOD
Regulatorna agencija za energetiku (u daljem tekstu: Agencija) je osnovana Zakonom o energetici
(''Službeni list RCG'', broj 39/03) kao samostalna, funkcionalno nezavisna i neprofitna organizacija,
koja vrši javna ovlašćenja povjerena Zakonom u svrhu regulisanja energetskog sektora Crne Gore.
U maju 2010. godine stupio je na snagu novi Zakon o energetici (''Službeni list CG'', broj 28/10) (u
daljem tekstu: Zakon), čija je primjena i početak realizacije utvrđenih poslova okarakterisalo
funkcionisanje energetskog sektora i rad Agencije u 2010. godini. Zakon je baziran na istim
principima regulacije na kojima je bio zasnovan i prethodni zakon, jer su oba donijeta s ciljem
usklađivanja domaćeg zakonodavstva sa EU direktivama za oblast energetike. Propisivanjem da
donosi metodologije i pravila koja se odnose na uređenje energetskih djelatnosti, posebno u dijelu
utvrđivanja cijena i tarifa, kao i da odobrava pravila i metodologije koje donose energetski subjekti,
Zakon je obezbijedio Agenciji ključnu normativnu ulogu u oblasti elektroenergetike, Značajna
aktivnost Agencije je i odobravanje ili utvrđivanje cijena i tarifa za regulisane djelatnosti. Takođe,
Agencija treba da utvrđuje minimum kvaliteta snabdijevanja, izdaje licence i garancije porijekla,
daje saglasnosti na razvojne planove energetskih subjekata, kao i obavlja niz drugih poslova koji
su detaljno navedeni u Zakonu.
U pogledu kontrole i nadzora nad radom energetskih subjekata ovlašćenja Agencije su proširena.
Praćenje i analiza rada energetskih subjekata je u funkciji ostvarivanja krajnjeg cilja, obezbjeđenje
sigurnog snabdijevanja električnom energijom, ostvarivanje zahtijevanog kvaliteta usluga i
postizanje realne cijene za krajnje kupce. Nadzor nad radom energetskih subjekata od strane
Agencije se ostvaruje posredno, analizom dokumentacije koju dostavljaju energetski subjekti ili
neposrednom kontrolom kod samog energetskog subjekta.
U skladu sa Zakonom, Agencija obezbjeđuje uslove za nesmetano funkcionisanje tržišta električne
energije i gasa bez diskriminacije učesnika, vrši nadgledanje funkcionisanja tržišta, kontrolu
sprovođenja uslova iz licenci koje izdaje za obavljanje djelatnosti, uključujući i preduzimanje mjera
koje su joj Zakonom i podzakonskom regulativom stavljene u nadležnost. Kontrola poštovanja
tržišnih pravila, zaštita konkurencije i zaštita prava krajnjih kupaca je značajna i trajna obaveza
Agencije.
Kontrolnu funkciju nad radom Agencije ostvaruje Skupština Crne Gore, usvajanjem Finansijskog
plana Agencije i usvajanjem dva posebna godišnja izvještaja, Finansijskog izvještaja sa
izvještajem o radu i Izvještaja o stanju energetskog sektora Crne Gore.
Navedeni izvještaji prikazuju aktivnosti i djelovanje Agencije u godini na koju se izvještaj odnosi i
suštinski predstavljaju jedinstvenu cjelinu, pa se i sadržina tih izvještaja u nekim segmentima
nužno prepliće.
Zakonom je utvrđeno da Izvještaj o stanju energetskog sektora, naročito sadrži:
-
Energetske resurse i kapacitete;
Nalaze iz nadzora energetskog sektora;
Investicije u energetskom sektoru;
Finansijsko poslovanje energetskih subjekata;
Stanje i aktivnosti na tržištu električne energije.
Kako izvještaj o stanju energetskog sektora treba da prikaže i efekte regulacije koju sprovodi
Agencija u skladu sa Zakonom, a cijeneći značaj ekonomske regulacije cijena električne energije
koja se primjenjuje u Crnoj Gori, izvještaj sadrži i analitički osvrt na rezultate regulacije cijena i
tarifa, od početka regulacije, tj. za period jul 2007. – decembar 2010. godine.
5
Zakon određuje energetske djelatnosti, kao djelatnosti od javnog interesa i uređuje uslove za
njihovo obavljanje Zakon utvrđuje da se radi obezbjeđenja redovnog, sigurnog, pouzdanog i
kvalitetnog snabdijevanja energijom po prihvatljivim cijenama, kao javne usluge obavljaju prenos,
distribucija, kao i snabdijevanje električnom energijom kupaca koje vrši javni snabdjevač. Javne
usluge se pružaju po regulisanim tarifama i moraju da bude nediskriminatorne, transparentne i lako
provjerljive.
Novi Zakon o energetici direktno propisuje i obaveze energetskih subjekata, koje se odnose na
izradu akata bitnih za rad i funkcionisanje elektroenergetskog sistema, i to:
1. Metodologija za utvrđivanje cijena, rokova i uslova za priključenje na prenosne i
distributivne sisteme električne energije i gasa;
2. Metodologije za obračunavanje i naplatu neovlašćeno preuzete električne energije;
3. Metodologije za utvrđivanje tarifa snabdjevača posljednjeg izbora;
4. Pravila za funkcionisanje prenosnog sistema električne energije i gasa;
5. Pravila za funkcionisanje distributivnog sistema električne energije i gasa;
6. Pravila za mjerenje energije u distributivnim sistemima električne energije i gasa;
7. Pravila za primjenu transparentnih postupaka upravljanja i dodjeljivanja kapaciteta za
prenos električne energije zasnovanih na tržišnim principima;
8. Pravila za dodjeljivanje prekograničnih kapaciteta u skladu sa usaglašenim pravilima na
nivou regiona;
9. Pravila za opšte uslove za snabdijevanje, tržišna pravila za tržište električne energije i
tržišna pravila za tržište gasa.
Zakonom je dato u nadležnost Agenciji da reguliše i sektor gasa. Međutim, kako još uvijek u Crnoj
Gori ne postoji gasna infrastruktura, odnosno subjekti koji se bave ovim djelatnostima, ovaj dio je
samo normativno regulisan, pa iz tog razloga nije predmet ovog izvještaja.
2. ENERGETSKI RESURSI I KAPACITETI
Najznačajniji resurs za proizvodnju električne energije Crna Gora ima u hidropotencijalu rijeka
Zete, Pive, Tare, Morače, Lima, Komarnice, Ćehotine i Ibra, sa njihovim pritokama. Korišćenje
vodnih snaga, kao najznačajnijeg obnovljivog prirodnog energetskog potencijala, na osnovu
projektovanih rješenja za prirodni pravac oticanja voda, ukazuje da Crna Gora raspolaže tehnički
moguće iskoristivim hidropotencijalom od oko 9.800 GWh godišnje. Od toga je do sada u
izgrađenim elektranama, korišćenjem uglavnom hidropotencijala Zete i Pive, iskorišćeno nešto
više od 17 %.
(Izvor podataka: Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine).
Ugalj predstavlja najznačajniji neobnovljivi energetski resurs u Crnoj Gori i vjerovatno će takvu
ulogu zadržati i u budućim decenijama. Rezerve uglja obuhvataju mrko-lignitni ugalj na širem
području Pljevalja, gdje su najznačajniji baseni Pljevlja i Maoče, dok je mrki ugalj lociran uglavnom
na prostoru opštine Berane.
Rezerve uglja na pljevaljskom području su istražene i definisane, dok istraženost i
dokumentovanost rezervi i kvaliteta uglja u beranskom basenu nije na zadovoljavajućem nivou.
Ukupne eksploatacione rezerve uglja u svim revirima na području Pljevalja (stanje 31.12. 2010.
godine) iznose oko 199 miliona tona, od čega su bilansne rezerve oko 188 miliona tona.
Prosječna energetska vrijednost uglja pljevaljskih basena je oko 10,5 MJ/kg, a u maočkom basenu
12,5 MJ/kg.
(Izvor podataka: Stanje rezervi i kvalitet uglja po basenima/ležištima, koje je Rudnik uglja Pljevlja
dostavio Agenciji, 24.05.2011.godine)
6
Geološke rezerve beranskog uglja su procijenjene na oko 160 miliona tona, dok se eksploatacione
rezerve kreću oko 18,5 miliona tona, ali je radi preciznijeg utvrđivanja rezervi potrebno izvršiti
dodatna istarživanja. Prosječna toplotna vrijednost uglja u beranskom basenu je 13,68 MJ/kg
(Izvor podataka: Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine).
2.1. Elektroenergetski sektor
Jedno od osnovnih obilježja elektroenergetskog sektora u Crnoj Gori je veliki deficit električne
energije koji je prisutan više godina, koji je do 2008. godine iznosio oko 35 % ukupnih potreba. U
drugoj polovini 2008. godine došlo je do smanjenja obima rada industrijskih potrošača, Kombinata
aluminijuma i Željezare, a samim tim i do smanjenja potrošnje električne energije direktnih
potrošača u odnosu na 2007. godinu. Trend smanjenja potrošnje direktnih potrošača je nastavljen i
tokom 2009. i 2010. godine, ali je sa druge strane povećana potrošnja distributivnih potrošača, pa
je u periodu 2007. – 2009. godina deficit električne energije iznosio 34,3% prosječnih potreba
potrošnje za taj period.
Energetskim bilansom za 2010. godinu planirani deficit iznosio je 18,9% ukupnih potreba
potrošnje. Međutim, zahvaljujući izuzetno povoljnim hidrološkim prilikama ostvarena proizvodnja
hidroelektrana bila je znatno veća od planirane, tako da je deficit u 2010. godini ostvaren na nivou
od 5,3 % ukupnih potreba potrošnje.
a) Proizvodni kapaciteti
Ukupna nominalna snaga svih elektrana u elektroenergetskom sistemu (EES) Crne Gore je 876,5
MW, od čega se 658 MW (75%) odnosi na hidroelektrane, a 218,5 MW (25%) na TE Pljevlja.
Prosječna godišnja proizvodnja kreće se oko 2.800 GWh na pragu elektrana, ali su zbog velike
zavisnosti od hidroloških prilika, izražene oscilacije u ostvarenju ukupne proizvodnje po godinama.
HE "Perućica" raspolaže sa ukupno sedam agregata. Ukupna instalisana snaga elektrane je 307
MW, ali usljed nekih nedostatka na odvodnim organima, maksimalna dozvoljena snaga je 285 MW.
Projektovana godišnja proizvodnja elektrane je 932 GWh. HE "Perućica" koristi vode sliva rijeke
Zete koje imaju izuzetno visok energetski potencijal usljed velike visinske razlike (oko 535 m) na
kratkom rastojanju između Nikšićkog polja i Bjelopavlićke ravnice.
Zahvaljujući izuzetno povoljnoj hidrološkoj situaciji i visokom nivou pogonske spremnosti svih
agregata, HE ’’Perućića’’ je u 2010. godini ostvarila najveću godišnju proizvodnju od puštanja u rad
1960. godine od 1.434,90 GWh
HE "Piva" je puštena u pogon 1976. godine i ima tri agregata. Ukupna instalisana snaga je 342
MW a godišnja proizvodnja se planira na oko 760 GWh. Rad elektrane se planira u skladu sa
potrebama Elektroprivrede Srbije (EPS), saglasno Ugovoru o dugoročnoj poslovno - tehničkoj
saradnji EPCG i EPS.
U 2010. godini ostvarena je rekordna godišnja proizvodnja od početka rada elektrane od 1.285,8
GWh.
Male hidroelektrane (ukupno sedam sa 11 agregata, ukupne instalisane snage 9 MW), čija se
godišnja proizvodnja planira na 21 GWh, su: ''Podgor'' (1937. god.), ''Rijeka Crnojevića'' (1948.
god.), ''Rijeka Mušovića'' (1959.god.), ''Slap Zete'' (1952. god.), ''Glava Zete'' (1954. god.),
''Šavnik'' (1957. god.) i ''Lijeva Rijeka'' (1987.god.).
U 2010. godini su male hidroelektrane proizvodile 28,9 GWh što je najviše ostvarena proizvodnja
od 1985. godine.
EPCG - AD Nikšić i Norveška elektroprivredna kompanija NTE su 30.04.2010. godine zaključile
Ugovor o osnivanju DOO ’’ZETA ENERGY’’ sa sjedištem u Danilovgradu, koje je počelo sa radom
14.10.2010. godine kada je Agencija novom Društvu izdala licencu za proizvodnju elekrične
7
energije. Prema Ugovoru EPCG je vlasnik 51 % osnovnog kapitala kompanije, a NTE 49 %. Kao
osnivački ulog EPCG je unijela dvije male hidroelektrane ukupne instalisane snage 6,56 MW, i to:
''Glava Zete'' (5,36 MW) i ''Slap Zete'' (1,2 MW).
Ostale male hidroelektrane su u cjelosti u vlasništvu Elektroprivrede Crne Gore.
TE "Pljevlja" je ušla u pogon 1982. godine i zasad je jedina crnogorska termoelektrana. Prilikom
izgradnje ugrađen je jedan agregat instalisane snage 210 MW, mada su, izvorno, kapaciteti
elektrane planirani za dva bloka od po 210 MW, pa su neka postrojenja (dimnjak i deponija za
ugalj) i građena u skladu sa tim. Snabdijevanje Termoelektrane vodom za hlađenje i druge potrebe
vrši se iz akumulacije Otilovići, kapaciteta18 miliona m3.
U toku 2009. godine izvršen je kapitalni remont i modernizacija TE ’’Pljevlja’’, nakon čega je
povećana snaga elektrane na 218,5 MW.
Osnovne energetsko-tehničke karakteristike elektrana date su u sljedećoj tabeli:
Redni
broj
Elektrana
Nominalna
snaga
Broj
agregata
MW
1
Ostvarena proizvodnja za
posljednje tri godine -GWh
Godina
ulaska
u pogon
Akumulacije
GWh
2008.
2009.
2010.
7
8
9
2
3
4
5
6
1.
HE ''Perućica''
307
7
1960 -1976
190
878,2
1.099,60
1.434,90
2.
3.
4.
5.
HE ''Piva''
Male HE
Ukupno HE
TE ''Pljevlja''
342
9
658
218,5
3
11
21
1
1976
1937-88
1937-88
1982
303
493
-
634,2
19,1
1.531,50
1.155,40
943,1
19,9
2.062,60
616,9
1.285,80
28,9
2749,6
1.271,70
876,5
22
493
2.686,90
2.679,50
4.021,30
UKUPNO (4+5)
b) Prenosni kapaciteti
Prenosni sistem, kao dio elektroenergetskog sistema Crne Gore (ne računajući dalekovode koji su
u vlasništvu EPS) čine: pet dalekovoda 400 kV, ukupne dužine na teritoriji Crne Gore 284,3 km;
osam dalekovoda 220 kV, ukupne dužine na teritoriji Crne Gore 348,1 km i 40 dalekovoda 110 kV,
ukupne dužine 724,3 km, od kojih pet (5) čija je ukupna dužina 120,7 km. rade pod naponom 35
kV.
U sistemu prenosa nalazi se 21 trafostanica prenosnih odnosa 400/220/110 kV ( Pljevlja 2),
400/110 kV (Podgorica 2), 400/110/35 kV (Bijelo Polje), 220/110/35 kV (Podgorica 1 i Mojkovac),
220/110 kV ( Perućica- koja je vlasništvo EPCG) ), 110/35 kV (Nikšić, Herceg Novi, Tivat, Budva,
Bar, Ulcinj, Cetinje, Danilovgrad, Bijelo Polje, Berane, Pljevlja 1, Vilusi, Andrijevica i Virpazar) i
110/10 kV (Podgorica 3 i Podgorica 4). Na ovim trafostanicama ugrađeno je 44 transformatora
ukupne instalisane snage 3.349.5 MVA.
Prenosnu mrežu Crne Gore karakteriše, uglavnom, radijalna struktura na sva tri naponska nivoa,
ali i dobra povezanost sa susjednim elektroenergetskim sistemima, što dodatno osigurava
elektroenergetski sistem Crne Gore i omogućava značajnu razmjenu između sistema u okruženju,
usljed čega se preko ove mreže ostvaruje i značajan tranzit električne energije.
Nepovoljna karakteristika prenosne mreže Crne Gore su paralelne 400 kV i 220 kV veze (400 kV
Pljevlja 2 - Ribarevine - Podgorica 2 - Trebinje i 220 kV HE ''Piva'' - Pljevlja 2 - Podgorica 1 -HE
''Perućica'' - Trebinje) nejednakih prenosnih moći (1.330 MVA po vodu 400 kV nasuprot 280-310
MVA po vodu u 220 kV mreži), usljed čega pri ispadu pojedinih dionica 400 kV mreže, u određenim
pogonskim stanjima (posebno pri radu HE ''Perućica'' sa malom snagom) dolazi do preopterećenja
pojedinih dionica 220 kV mreže, što može da izazove ozbiljne poremećaje u radu, čak i raspad
elektroenergetskog sistema.
8
Operativno upravljanje i vođenje elektroenergetskog sistema Crne Gore obavlja se u okviru
Nacionalnog dispečerskog centra (NDC) koji raspolaže sa savremenom opremom za praćenje
rada i vođenje sistema u realnom vremenu ( SKADA - sistem sa svim potrebnim mjerenjima i
sistem telekomunikacionih veza sa svim objektima elektroenergetskog sistema). NDC raspolaže
bazom podataka koja sadrži satne podatke o proizvodnji i potrošnji direktnih potrošača i o predatim
količinama električne energije distributivnom sistemu, kao i o razmjeni i tranzitu energije sa
susjednim sistemima. Sva mjerna mjesta na međusistemskim vodovima, elektranama, na
mjestima isporuke distribuciji i direktnim potrošačima opremljena su uređajima za daljinski prenos
podataka.
c) Distributivni kapaciteti
Distributivni sistem je dio elektroenergetskog sistema koji služi za prenošenje električne energije
od prenosne mreže, elektrana priključenih na distributivnu mrežu, do krajnjih kupaca i čini ga
sistem vodova i postrojenja naponskih nivoa 35 kV, 10 kV i 0,4 kV. Struktura i osnovne
karakteristike distributivnog sistema Crne Gore su:
Vodovi:
-
nadzemni vodovi
kablovski vodovi
nadzemni vodovi
kablovski vodovi
nadzemni vodovi
kablovski vodovi
35 kV u dužini od
35 kV u dužini od
10 kV u dužini od
10 kV u dužini od
0,4 kV u dužini od
0,4 kV u dužini od
1.041 km
77 km
3.599 km
1.233 km
11.341 km
1.549 km
Trafostanice:
- broj TS 35/10 kV
85 *
- instalisana snaga TS 35/10 kV
797 MVA
- broj TS 35/0,4 kV i TS 35/6 kV
28
- instalisana snaga TS 35/0,4 kV iTS 35/6 kV
85 MVA
- broj TS 10/0,4 kV
2.254
- instalisana snaga TS 10/0,4 kV
1.405 MVA
- broj STS 10/0,4 kV
2.236
- instalisana snaga STS 10/0,4 kV
225 MVA
_________________
*U ED mreži, pored 85 distributivnih TS 35/10 kV, postoji i 6 (šest) TS 35/10 kV koje nijesu u
vlasništvu EPCG, i to: Đurmani, Luka Bar, Bečići (Splendid), Mratinje, Velimir Jakić i Arsenal.
U distributivnoj mreži Crne Gore, postoje 35 kV i 10 kV i o,4 kV naponski nivoi.
Struktura i karakteristike objekata distributivne mreže ukazuju na istorijski razvoj mreže zasnovan
uglavnom na dva stepena transformacije 35/10 kV i 10/0,4 kV. U određenim područjima uglavnom
rijetko naseljenim, zastupljena je i transformacija 35/0,4 kV, kao i manji dio transformacija 35/6 kV
za potrebe industrije (vodovodna postrojenja i rudnici). Sa porastom potrošnje električne energije
takva koncepcija distributivne mreže postepeno je postala neadekvatna, naročito u urbanim
područjima sa većom gustinom opterećenja. Provedene analize i međunarodna iskustva ukazala
su na potrebu uvođenja direktne transformacije 110/10 kV. U Crnoj Gori ovakva praksa je
započeta 80-tih godina prošlog vijeka izgradnjom TS 110/10 kV Podgorica 3 i TS 110/10 kV
Podgorica 4, a u završnoj fazi je izgradnja TS 110/10 kV Podgorica 5 i njeno puštanje u rad se
očekuje sredinom 2011.godine.
Treba istaći da razvoj distributivne mreže posljednjih godina nije u dovoljnoj mjeri usaglašen sa
prostorno planskim dokumentima, usljed čega elektrodistributivni sistem nije u stanju da adekvatno
odgovori sve većim zahtjevima potrošnje, odnosno veoma intenzivnoj gradnji, posebno u Podgorici
i primorskom dijelu Crne Gore, što nerijetko dovodi do negodovanja investitora.
9
2.2.
Sektor uglja
a) Rudnik uglja AD Pljevlja
Eksploatacija uglja vrši se na dva površinska kopa ''Potrlica'' i ''Borovica'' (Šumani I). Eksploatacija
uglja na kopu ''Borovica'' (Šumani I) trebala je biti okončana krajem 2010.godine. Nakon izvršene
eksproprijacije po obodnom dijelu kopa, stvoreni su uslovi za eksploataciju uglja do kraja
2011.godine.
Na prostoru bivše Fabrike cementa, u oktobru 2010. godine počeli su rudarski radovi na otkrivci, a
u decembru je počela i eksploatacija uglja, što je sa završetkom projekta izmještanja rijeke
Ćehotine znatno poboljšalo uslove eksploatacije uglja na PK ’’Potrlica’’ , kako sa aspekta kvaliteta
uglja, tako i sa aspekta realizacije otkrivke i na taj način omogućena stabilnija isporuka uglja za
potrebe TE ’’Pljevlja’’.
b) Rudnik mrkog uglja ''Ivangrad'' Berane
Rudnik uglja ''Ivangrad'' u Beranama je 2007. godine perivatizovan od strane kompanije ''BALKAN
ENERGY'' DOO iz Grčke. Prema planu, u toku 2008. godine trebalo je da se izvrši priprema za
pokretanje eksploatacije uglja iz jame ''Petnjik'', kao i da se izvrše detaljna geološka istraživanja u
cilju povećanja proizvodnje. Međutim, proizvodnja nije počela ni u 2010. godini.
2.3. Sektor nafte i gasa
Predmet regulisanja u sektoru nafte i gasa su djelatnosti skladištenja, trgovine na veliko i malo i
transporta naftnih derivata i tečnog naftnog gasa. Ovaj sektor je uglavnom privatizovan,
konkurencija je prisutna, osim u skladištenju gdje postoji dominantna uloga Jugopetrol AD - Kotor,
zbog vlasništva nad ključnim skladišnim kapacitetima.
Na tržištu naftnih derivata, pored domaćih, prisutne su i neke velike ino - kompanije kao INA Hrvatska, PETROL - Slovenija i LUKOIL - Rusija, koje preko svojih firmi registrovanih u Crnoj Gori
doprinose jačanju konkurencije na ovom tržištu.
Izrada propisa koji regulišu ovu oblast, kao i aktivnosti koje se vode na stvaranju pretpostavki za
organizovanijom kontrolom kvaliteta naftnih proizvoda, doprinijeće da se u ovom sektoru usluga
podigne na što viši nivo. To je, takođe, od vitalnog značaja ne samo za adekvatnu regulaciju
tržišta naftnih derivata u Crnoj Gori, već i za poboljšanje parametara u pogledu zaštite životne
sredine.
a) Skladišni kapaciteti
Ukupni skladišni kapaciteti kojima raspolaže naftni sektor u Crnoj Gori na kraju 2010. godine
iznosli su 192.593 m³, što je za 1.300 m³ više u odnosu na stanje kapaciteta u 2009. godini.
Od ukupnog kapaciteta 124.757 m³ pripada Jugopetrolu AD Kotor. Skladišni kapaciteti zapremine
53.300 m3 (52.300 m3 za derivate i 1.000 m3 za TNG), ranije vlasništvo bivše Savezne direkcije za
robne rezerve, koji su ustupljeni na korišćenje Montenegro Bonus DOO Cetinje, ne koriste se već
nekoliko godina zbog sporenja vlasništva od strane Jugopetrola, oko čega se vodi sudski spor, koji
još nije okončan.
Preostali dio skladišnog kapaciteta od 14.482 m³ nalazi se na maloprodajnim objektima benzinskim stanicama ostalih privrednih subjekata.
b) Transportni kapaciteti
Do kraja 2010. godine Agencija je izdala 35 licenci za komercijalni transport subjektima koji
raspolažu sa ukupno 128 transportnih sredstava za prevoz naftnih derivata i tečnog naftnog gasa
10
(TNG), od kojih je 33 u vlasništvu Jugopetrola Kotor, dok su preostalih 95 u vlasništvu ostalih
privrednih subjekata registrovanih za transport naftnih derivata.
U toku 2010. godine u odnosu na 2009. godinu broj transportnih sredstava je povećan za 8.
c) Prodajni kapaciteti
Na kraju 2010. godine u Crnoj Gori je bilo ukupno 91 maloprodajni objekat preko kojih se vrši
prodaja derivata nafte. U vlasništvu Jugopetrola Kotor je 40 objekata (37 benzinskih stanica i 3
jahting servisa), dok je preostalih 51 u vlasništvu ostalih privrednih subjekata.
U toku 2010. godine puštene su u rad 2 nove benzinske stanice i 1 jahting servis.
3. NALAZI IZ NADZORA ENERGETSKIH SUBJEKATA
3.1. Pravno razdvajanje Elektroprivrede Crne Gore
Osnovna pretpostavka reforme u elektroenergtetskom sektoru je pravno razdvajanje mrežnih
energetskih djelatnosti od proizvodnje i snabdijevanja, što će obezbijediti da subjekti koji obavljaju
mrežne djelatnosti, svim učesnicima na tržištu, proizvođačima i kupcima i trgovcima, usluge pružaju
pod istim uslovima i po unaprijed određenim regulisanim cijenama.
Zakonom je utvrđeno da se djelatnost operatora distributivnog sistema električne energije može
obavljati samo u pravnom licu nezavisnom od ostalih energetskih djelatnosti i obaveza da se
pravno razdvajanje operatora izvrši u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu Zakona,
odnosno do 22. maja 2011. godine. Takođe je propisano da Agencija prati sprovođenje pravnog
razdvajanja.
U cilju sprovođenja pravnog razdvajanja Operatora distributivnog sistema, Ministarstvo ekonomije
je, u oktobru 2010. godine utvrdilo ’’Smjernice za razdvajanje operatora distributivnog sistema od
tržišnih djelatnosti’’, sa kojima je upoznalo Agenciju. Smjernicama je pitanje razdvajanja razrađeno
u skladu sa direktivama i Zakonom o energetici.
U postupku sprovođenja Zakonom utvrđene obaveze praćenja pravnog razdvajanja, Agencija je
utvrdila da je EPCG započela proces pravnog razdvajanja operatora distributivnog sistema, kroz
aktivnosti koje se odnose na analizu usklađenosti Zakona sa direktivama EU, upoređivanja
funkcionalnog i pravnog razdvajanja u srodnim kompanijama u Crnoj Gori i okruženju i na osnovu
toga definisanje dinamičkog plana aktivnosti za pravno razdvajanje operatora distribucije (Mapa
puta), koji je Odbor direktora EPCG usvojio u martu 2011. godine.
Navedenim dokumentom definisane su aktivnosti i rokovi, potreba uključivanja trećih lica i način
informisanja u procesu razdvajanja. Definisana je obaveza sprovođenja pravne i korporativne
analize, i to: definisanja obima aktivnosti (zaposleni, imovina, obaveze...) izrada finansijskih
iskaza/bilansa stanja koji će se koristiti kao referentni za realizaciju pravnog razdvajanja, izbor
strukture poslovnih aktivnosti i modela pravnog subjekta, definisanje modela vlasništva nad
imovinom, procjena odgovarajućih regulatornih/korporativnih pitanja (licenca za distribuciju),
definisanje rokova i mogućih ograničenja u realizaciji aktivnosti. Takođe je predviđeno ažuriranje
poslovnih djelatnosti Operatora distributivnog sistema, pravne i korporativne aktivnosti, kao i
identifikacija i rješavanje aktivnosti koje predstavljaju obaveze formalne prirode.
Predviđeno je da se cjelokupni proces pravnog razdvajanja operatora distributivnog sistema
okonča do kraja 2011. godine, što predstavlja znatno odstupanje od Zakonom utvrđenog roka.
3.2. Pravno razdvajanje operatora tržišta
Zakonom o energetici, propisano je da operatora tržišta električne energije osniva Vlada, a članom
191, da će do osnivanja operatora tržišta tu djelatnost obavljati Operator prenosnog sistema.
11
U tom cilju Agencija je u Zakonom propisanom roku, oktobra 2010. godine, donijela Pravila za
razdvajanje operatora tržišta električne energije, kojima je uređen okvir za razdvajanje operatora
tržišta od Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD Podgorica, oblik organizovanja, način rada i
finasiranje u prelaznom periodu nakon osnivanja, kao i međusobni odnos sa CGES-om do
stvaranja uslova za samostalan rad.
Vlada je 16. decembra 2010. godine donijela Odluku o osnivanju društva sa ograničenom
odgovornošću ''Crnogorski operator tržišta električne energije'' Podgorica (''Službeni list CG'', broj
76/10). Donošenjem Statuta Društva i imenovanjem Odbora direktora, stvorene su pretpostavke za
registraciju Društva, nakon čega se stiču uslovi za izdavanje licence za obavljanje djelatnosti,
odnosno njegovo funkcionisanje kao samostalnog pravnog subjekta.
3.3. Nadzor nad radom energetskih subjekata
Agencija je kontrolu rada i poslovanja energetskih subjekata - imalaca licenci, vršila u skladu sa
ovlašćenjima propisanim Zakonom, Pravilnikom o licencama i Pravilnikom o nadzoru nad radom i
poslovanjem energetskih subjekata, i po Programu vršenja kontrole koji je Agencija utvrdila za
2010. godinu.
Kontrola rada i sprovođenja obaveza propisanih licencama za obavljanje energetskih djelatnosti
vršena je kod Elektroprivrede, Crnogorskog elektroprenosnog sistema i subjekata iz oblasti nafte i
gasa, i to analizom mjesečnih i drugih izvještaja koje su ovi subjekti dostavljali po osnovu obaveza
propisanih licencom ili na zahtjev Agencije, kao i uvidom na licu mjesta.
a) Elektroenergetske djelatnosti
U sprovođenju nadzora nad radom Elektroprivrede Crne Gore AD Nikšić posebna pažnja je
posvećena: aktivnostima na smanjenju gubitaka u distributivnom sistemu, dostignutom stepenu
prepodešavanja uklopnih satova, stepenu naplate zaostalih potraživanja iz prethodnog perioda,
realizaciji planova investicija po funkcionalnim cjelinama i pravnom razdvajanju Elektroprivrede.
Izvršena je kontrola radi utvrđivanja da li se zaključuju ugovori sa potrošačima o snabdijevanju
električnom energijom, u skladu sa obavezom utvrđenom Pravilima za snadijevanje električnom
energijom, da li se vodi odvojeno računovodstvo za svaku funkcionalnu cjelinu, kao i za dopunske
aktivnosti, da li Elektroprivreda postupa po odlukama Agencije donesenim u postupku rješavanja
žalbi i prigovora potrošača i druga pitanja od značaja za rad ovog energetskog subjekta.
Kontrola rada Elektroprivrede vršena je i posredno, analizom mjesečnih izvještaja:
- o realizaciji energetskog bilansa,
- o fakturisanoj realizaciji električne energije kupcima po naponskim nivoima i grupama
potrošnje, i
- o ostvarenju troškova uvoza i prihoda od izvoza električne energije,
koje je Elektroprivreda dostavljala bilo kao obavezu propisanu licencom ili na zahtjev Agencije.
Tokom vršene kontrole konstatovano je da su i pored aktivnosti koje Elektroprivreda sprovodi na
smanjenju gubitaka i povećanju stepena naplate, gubici u distributivnoj mreži i dalje znatno veći od
dozvoljenih, a stepen naplate potraživanja još uvijek nizak. Konstatovano je da se realizuje
program zamjene brojila električne energije, ali ne planiranom dinamikom.
Poseban vid nadzora od strane Agencije, nad radom Elektroprivrede i njenog odnosa prema
potrošačima je rješavanje žalbi potrošača. Od 246 žalbi koliko je u toku 2010. godine Agenciji
podnijeto, riješeno je ukupno 158, od čega je usvojeno 74, a odbijeno kao neosnovano 55, dok je
29 žalbi odbačeno zbog nenadležnosti. Ostale žalbe je riješila Elektroprivreda kao prvostepeni
organ.
Žalbe potrošača se uglavnom odnose na isključenja sa mreže zbog neblagovremenog plaćanja,
obračun neovlašćene potrošnje, isključenja potrošača zbog duga prethodnog potrošača, kao i
12
neblagovremenog postupanja po prigovorima potrošača. Takođe, se dio žalbi odnosi na rješenja o
propisivanju uslova za priključenje, zbog toga što im je propisivana obaveza izgradnje značajno
većih kapaciteta od potrebne snage njihovog priključka.
U nadzoru nad radom Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD Podgorica (CGES) posebna
pažnja posvećena je pitanju realizacije planova investicija, kao i analizi mjesečnih dispečerskih
izvještaja koje je CGES dostavljao bilo kao obavezu propisanu licencom ili na zahtjev Agencije,
kao i izvještaja o kvarovima na postrojenjima i prekidima u snabdijevanju pojedinih područja.
Praćenje ostvarenja gubitaka električne energije
Gubici su važan tehnički parametar mreže i pokazatelj kvaliteta rada sistema, ali i ekonomsko
pitanje koje ukazuje na stepen ekonomičnosti poslovanja energetskih subjekata i kvalitet
obavljanja njihove djelatnosti, zbog čega se nalaze pod stalnom pažnjom regulatora.
Ostvareni gubici električne energije u prenosnom sistemu u 2010. godini iznosili su 2,55% od
ukupne energije koja je ušla u prenosni sistem, što u odnosu na prethodne godine pokazuje
tendenciju smanjenja. Tako je stopa gubitaka u 2006. iznosila 2,7 % , u 2007. - 2,65 %, u 2008. 2,59 % , u 2009. -2,56%, a u 2010. godini 2,55%.
Ostvareni gubici električne energije u distributivnom sistemu u 2010. godini iznosili su 19,99%
preuzete električne energije iz prenosnog sistema i malih HE i isti su veći od planiranih i odobrenih
od strane Agencije za 8,8%, a u odnosu na 2009. godinu manji su za 11,8%.
Elektroprivreda stalno preduzima mjere i aktivnosti na smanjivanju gubitaka, posebno
komercijalnih, koji su i dalje jedan od najvećih problema FC Distribucija, odnosno čitavog sistema
Elektroprivrede. U toku 2010. godine značajne aktivnosti koje su preduzete u cilju smanjenja
gubitaka su:
-
zamjena 10.639 brojila električne energije na postojećim i izmještenim mjernim mjestima
potrošača (oštećena i neispravna brojila) ili 57,3% od plana,
izmještanje 1.995 brojila električne energije kod potrošača kod kojih je otkrivena neovlašćena
potrošnja ili su nedostupna za očitavanje, van objekata potrošača, što čini 43,4% planiranih
izmještanja,
ciljno je kontrolisano 77.771 mjerno mjesto potrošača (29% više od plana), od kojih je kod
2.893 otkrivena neovlašćena potrošnja (korišćenje električne energije mimo mjernih uređaja i
priključenje na elektroenergetsku mrežu bez zaključenog ugovora o priključenju),
potrošačima kod kojih je otkriveno neovlašćeno korišćenje el.energije obračunato je 23,46
GWh,
baždareno je i ovjereno 1.359 brojila, provjerena ispravnost kod 545 mjernih uređaja i kod
Zavoda za metrologiju izvršeno vještačenje ispravnosti 174 brojila,
poboljšanje kvaliteta održavanja i rekonstrukcije elektroenergetskih objekata.
Privremenim metodologijama za određivanje regulatornog prihoda i cijena, kao i ranije Pravilnikom
o tarifama, obezbjeđuje se da više ostvareni gubici padaju isključivo na teret Elektroprivrede
odnosno Operatora distribucije. Analiza je pokazala da je u periodu jul 2007. - decembar 2010.
godine, za pokriće gubitaka ostvarenih iznad odobrenih Elektroprivreda platila 16,5 mil.€ za uvoz
električne energije, po prosječnoj cijeni od 58,37 €/MWh i taj trošak je isključivo teretio
Elektroprivredu, a ne potrošače električne energije.
Prikaz proračuna ovog efekta je dat u Tabeli 4 u prilogu na kraju ovog izvještaja
Utvrđivanje nivoa mrežnih gubitaka, posebno distributivnih, jedan je od ključnih problema sa kojima
se suočava Agencija u regulisanju energetskog sektora. Naime, Ustavni sud Crne Gore je, u
predmetu ocjene ustavnosti Pravilnika o tarifama za električnu energiju, donio Odluku kojom je
utvrđeno da odredbe tog pravilnika u vrijeme važenja, koje se odnose na varijabilne troškove za
pokrivanje gubitaka koji nastaju u prenosnom i distributivnom sistemu, a sastoje se od tehničkih i
komercijalnih gubitaka, nijesu bile u skladu sa Zakonom.
13
S obzirom da su slične odredbe sadržane u privremenim metodologijama za određivanje cijena i
tarifa koje je Agencija donijela oktobra 2010. godine, a uzimajući u obzir Odluku Ustavnog suda,
Agencija je pri utvrđivanju regulatornog prihoda, cijena i tarifa za 2011. godinu, utvrdila stepen
gubitaka u distributivnom sistemu od 9%, koliko iznose tehnički gubici u toj mreži.
Međutim, kako je u obrazloženju Odluke Ustavnog suda navedeno da je razlog za donošenje takve
odluke taj što Zakonom o energetici nije jasno propisano da se kao trošak koji treba priznati
energetskom subjektu smatra i trošak električene energije za pokrivanje gubitaka, Agencija se
obratila Ministarstvu ekonomije sa Inicijativom za izmjenu Zakona o energetici, u dijelu preciziranja
troškova koji se energetskom subjektu odobravaju prilikom utvrđivanja regulatornog prohoda, kako
bi se otklonila dilema vezano za Odluku Ustavnog suda. Minstarstvo ekonomije je odgovorilo da ne
postoji potreba za izmjenama Zakona u tom dijelu, a kao prilog dostavljen je dopis Energetske
zajednice, u kojem je istaknuto da obaveza plaćanja troška tehničkih gubitaka, i pored toga što nije
eksplicitno naznačena u Zakonu, proističe iz legislative Evropske unije i da su korisnici mreže
dužni da plate troškove koji se odnose na obezbjeđivanje električne energije za pokrivanje
gubitaka u sistemu.
U situaciji u kojoj je Ustavni sud ocijenio da varijabilni troškovi za pokrivanje mrežnih gubitaka ne
mogu da padaju na teret kupaca električne energije, Agencija smatra da je neophodno izvršiti
izmjene Zakona i na taj način omogućiti da trošak tehničkih gubitaka, koji su neminovnost u
svakom sistemu, budu dio regulatornog prihoda, odnosno cijena koje plaćaju kupci električne
energije.
Praćenje fakturisane realizacije, prihoda od prodaje električne energije i izvoza
Agencija fakturisanu realizaciju kontinuirano prati analizom izvještaja koje Elektroprivreda dostavlja
Agenciji.
Prema podacima iz Izvještaja o poslovanju Elektroprivrede za 2010. godinu, prihod od osnovne
djelatnosti koji, pored prihoda od prodaje električne energije direktnim i distributivnim potrošačima,
uključuje prihod od energije isporučene EPS-u, prihod od izvoza, prihod od neovlašćene potrošnje,
prihod od prodaje usluga, prihod od uključenja i prihod za energiju isporučenu za pokriće gubitaka
u prenosnoj mreži, ostvaren je u iznosu od 293,16 mil. €, što je za 3.252.276 € ili 1,1% manje od
plana.
Tokom 2010. godine cijene električne energije su se ostvarivale u skladu sa ododbrenim, što je
prikazano u sljedećoj tabeli:
Cijene za 2010. godinu
110 kV
- KAP
- ŽNK
- ŽCG
Distribucija
- 35 kV
- 10 kV
- 0,4kV I stepen
- 0,4kV II stepen
- Domaćinstva dvotarifna
- Domaćinstva jednotarifna
- Javna rasvjeta dvotarifna
- Javana rasvjeta jednotarifna
UKUPNO
Ostvareno
Odobreno
c€/kWh
3,9602
3,9170
4,4126
4,7450
7,9036
4,8202
5,8292
10,8382
10,8482
7,4545
8,1763
10,6731
10,6936
6,3176
c€/kWh
3,9864
3,9660
4,0342
4,7007
7,9234
4,8329
5,9927
10,9279
10,7476
7,4005
8,0332
10,7317
10,6819
6,2598
14
U 2010. godini Elektroprivreda je po komercijalnim aranžmanima izvezla ukupno 452,3 GWh
električne energije, pri čemu je ostvarena cijena od 46,3 €/MWh, koja je povoljnija za oko 14% u
odnosu na ostvarenu cijenu uvoza u 2010. godini. Izvoz je ostvarivan po dva osnova:
-
izvoz raspoloživih viškova električne energije koji su se pojavljivali u periodima povoljnih
hidroloških prilika, i
kao reeksport, tj. vezana trgovina.
Prihod od prodaje električne energije po osnovu izvoza je iznosio ukupno 20,96 mil. €, odnosno
bez prihoda ostvarenog uvozno-izvoznim aranžmanima (vezana trgovina, na koju otpada 80,9
GWh) ostvareno je 17,62 mil. €.
Praćenje ostvarenja troškova uvoza električne energije i troškovi uglja
Analizom mjesečnih izvještaja o uvozu utvrđeno je da je ostvaren uvoz od ukupno 728,97 GWh
električne energije, od čega se na vezanu trgovinu odnosi 80,9 GWh, tako da je za potrebe
potrošača u Crnoj Gori uvezeno 648,07GWh za što je utrošeno 28,27 mil. €, ne računajući carine i
ostale dažbine. Ostvarena je prosječna cijena od 43,64 €/ MWh, što je za oko 13% manje u
odnosu na odobrenu od 50,07 €/ MWh. Kako je odobreni trošak uvoza el. energije za 2010. godinu
iznosio 40,4 mil.€ (bez korekcije), po tom osnovu ostvaren je manji trošak za 12,1 mil.€.
Ostvaren je trošak uglja za TE u iznosu od 44,46 mil. € što je u odnosu na odobreni manje za oko
3,9 mil. €, ili oko 8%. Na smanjenje troškova u odnosu na odobrene uticala je manje ostvarena
isporuka uglja u odnosu na planiranu. U odnosu na ostvarenje iz 2009. godine, ovaj trošak je veći
za 23,44 mil. € ili 111,46%, a razlog je šestomjesečni remont TE ’’Pljevlja’’ tokom 2009. godine,
nakon koga je povećana snaga turbine i generatora sa 210 na na 218,5 MW. Ugovorena cijena
uglja u 2010. godini iznosila je 25,65 €/t, za garantovanu toplotnu moć od 9.211 kJ/kg.
b) Djelatnosti u oblasti nafte i gasa
Kontrola rada subjekata u oblasti nafte i gasa u 2010. godini, vršena je analizom izvještaja koje su
subjekti dostavljali Agenciji. Konstatovano je da je većina subjekata u 2010. godini ostvarila
pozitivne finansijske rezultate, i pored problema koji su prisutni u ovom sektoru uzrokovani rastom
cijena derivata nafte na svjetskom tržištu.
4. INVESTICIJE U ENERGETSKOM SEKTORU
4.1. Elektroprivreda Crne Gore AD
U 2010. godini planovi investicija realizovani su u znatno manjem obimu u odnosu na 2009.
godinu.
Odobreni kapitalni troškovi za 2010. godinu su iznosili 69,12 mil. €, i to za amortizaciju 31,87 mil.€ i
za povrat na sredstva 37,25 mil €. Na kraju 2010. godine gotovina je iznosila 52,26 mil. €, a
kratkoročni finansijski plasmani 46,82 mil. €. Iz navedenog se može zaključiti da uzrok manjeg
obima investicija nije nedostatak sredstava. U narednom periodu, u procesu vršenja nadzora nad
radom EPCG, Agencija će napraviti analizu i ustanoviti razloge ovako niskog obima investicija.
U toku 2010. godine EPCG je investirala u licencirane djelatnosti ukupno 23,6 mil.€, što je za 24,7
mil. € ili 51,1 % manje u odnosu na ulaganja u 2009. godini.
U FC Proizvodnja je u 2010. godini investirano ukupno 12,83 mil.€, što je 64,3% manje u odnosu
na prethodnu godinu.
U TE ’’Pljevlja’’ je investirano 8,24 mil.€ (oko 19,3 mil. € manje u odnosu na prethodnu godinu kada
je vršen kapitalni remont) ili 64,23 % ukupnih investicija. Najveća ulaganja su bila u:
15
-
otkup zemljišta za buduću deponiju pepela
i šljake na lokaciji Šumane
nabavku opreme
7.540.000 €,
690.000 €.
U HE ’’Perućica’’ je investirano 3,69 mil.€ ili 28,77 % ukupnih investicija, što je za 42,5 % manje u
odnosu na 2009. godinu. Najveća ulaganja su bila u:
-
nabavku opreme (dva radna kola za agregate 1-5
i jedno radno kolo za agregate 6 i 7)
građevinske objekte (sanacija hidro-građevinskih
objekata i izrada krovne konstrukcije mašinske hale),
sanacija injekcionih zavjesa akumulacija Slano i Krupac
2.788.931 €
874.562 €
U HE ’’Piva’’ nije bilo značajnijih investicionih ulaganja. Ukupno je investirano 875.200 € ili 6,8 %
ukupnih investicija u proizvodne objekte, što je za 60% manje u odnosu na 2009. godinu. Ulaganja
su se odnosila na :
-
ispitivanja nestabilnih područja akumulacija i građevinskih objekata
nabavku opreme i alata
496.431 €, i
378.769 €.
U FC Distribucija u toku 2010. godine ukupna ulaganja su iznosila 10,3 mil. €, što je za oko 15%
manje u odnosu na prethodnu godinu. Od ukupnih investicija najveći dio u iznosu od 8,8 mil. € se
odnosi na ulaganja u izgradnju i opremu elektroenergetskih objekata distributivne mreže. Ostala
ulaganja se odnose na zamjenu i izmještanje brojila električne energije, nabavku vozila i
mehanizacije kao i kancelarijski namještaj, alate i ostalu opremu.
Finansiranje izgradjne objekata i nabavke opreme vršeno je iz sopstvenih sredstva ( 7.083.541 €),
kreditnih sredstva (1.987.786 €) i donacija (1.216.320 €).
U toku 2010. godine ulaganja u trafostanice 35/10 kV i DV 35 kV se odnose na sljedeće objekte:
-
-
-
TS 35/10 kV Gornja Zeta – Podgorica je izgrađena u cilju poboljšanja napajanja dijela
područja Zete, kao i napajanja vodoizvorišta ( Regionalni vodovod). Ukupna vrijednost
ugovorenih radova i opreme je iznosila 1.392.300 €. Radovi su u potpunosti završeni i TS je
u januru 2010. godine puštena u rad.
TS 35/10 kV Vranjina – Podgorica se gradi u cilju poboljšanja napajanja područja Vranjine.
Veći dio opreme za ovu trafostanicu je nabavljen prije 2009. godine. U 2010. godini
završena je većina radova vezana za izgradnju građevinskog dijela objekta i montirana
primarna oprema 35 kV i 10 kV, kao i energetski transformator. Završetak elektromontažnih
radova, uklapanje u 35 i 10 kV mrežu, tehnički prijem i puštanje u rad se očekuje tokom
2011. godine.
TS 110/10 kV Podgorica 5 čija je izgradnja počela u decembru 2009. godine , a tehnički
prijem i puštanje u rad se očekuje krajem 2011. godine.
TS 35/10 kV Bistrica – Nikšić, koja je finansirana kreditom Vlade Republike Francuske biće
završena u drugoj polovini 2011. godine.
TS 35/10 kV Humci - Cetinje, koja je finansirana kreditom Vlade Republike Francuske
puštena u pogon u februaru 2011. godine;
TS 35/10 kV Petrovac -Budva, TS 35/10 kV Baošići - Herceg Novi, TS 35/10 kV Škaljari –
Kotor. Oprema predviđena kreditom Vlade Republike Francuske je kompletno isporučena. Za
TS 35/10 kV Škaljari je dobijena građevinska dozvola i objavljivan tender za izvođenje
građevinskih i elektromontažnih radova, a realizacija se očekuje tokom 2011 godine. Za TS
Baošići je urađen projekat, do kraja juna se očekuje dobijanje građevinske dozvole , nakon
čega treba da se raspiše tender za izvođenje radova, tako da se završetak izgradnje planira
za kraj 2011. ili početak 2012. godine. Za TS Petrovacje urađen projekat, ali još uvijek nije
16
-
dobijena građevinska dozvola zbog neriješenih imovinsko-pravnih odnosa, tako da je
završetak izgradnje ovog objekta neizvjestan.
Izgradnja DV 35 kV Cetinje – Podgor započeta je u toku 2009. godine. Svrha ove investicije
je poboljšanje napajanja električnom energijom vodoizvorišta Podgor koje je osnovno
napajanje vodom opština Budva i Cetinje. Projektovana dužina dalekovoda iznosi 17.000 m.
Stepen završenosti radova na dalekovodu je oko 80% i očekuje se da će biti pušten u rad do
kraja 2011. godine.
U 2010. godini izgrađeno je 14 trafostanica 10/0,4 kV (kompletne trafostanice DTS, MBTS i STS),
dok su kod jednog dijela trafostanica 10/0,4 kV ugrađeni novi srednjenaponski (10 kV) i
niskonaponski (0,4 kV) blokovi. Izgrađeno je 15,2 km kablovskih i 8,8 km nadzemnih vodova 10
kV, kao i 3,23 km kablovskih i 24,96 km nadzemnih vodova 0,4 kV.
U FC Snabdijevanje su Planom investicija za 2010. godinu bila planirana sredstva u iznosu od
1,69 mil. €, od čega je najveći iznos predviđen za Biling sistem (fakturisanje i praćenje naplate) u
iznosu od 1,15 mil.€. Međutim, planirana investicija nije realizovana iz razloga što su tenderi za
nabavku i implementaciju Biling sistema poništeni.
Realizacija investicija Elektroprivrede za 2010. godinu prikazana je u sljedećoj tabeli:
Red.
br.
Oblast
djelatnosti
Zemljiste
Građevinski
objekti
Oprema
Kancelar.
oprema
Kancelar.
namještaj
Ostala
oprema i
alat
Ukupno
(€)
1.
Proizvodnja
7.536.737
1.370.993
3.800.684
44.496
4.650
72.694
12.830.254
2.
Distribucija
1.052.069
232.058
8.782.340
124.148
86.034
10.998
10.287.647
3.
Snabdijevanje
80.129
0
19.953
3.754
5.940
0
109.776
4.
Ostalo
49.968
347.835
133.660
23.575.512
EPCG - Ukupno
297.867
8.668.935
1.900.918
12.602.977
172.398
96.624
4.2. CRNOGORSKI ELEKTROPRENOSNI SISTEM
CGES su za 2010. godinu odobreni kapitalni troškovi u iznosu od 11,9 mil.€ i to za amortizaciju
5,6 mil. € i za povrat na sredstva 6,3 mil.€. Tokom 2010. godine trošak za investicije je iznosio 5,94
mil. €. Iz sopstvenih sredstava je za ovu svrhu utrošeno 1.54 mil.€, a iz kredita 4.41 mil€. Iz
navedenog proizilazi da sredstva za investicije nijesu nedostajala jer je utrošen manji dio
odobrenih kapitalnih troškova. Odnos vlasničkog i pozajmljenog kapitala u strukturi sredstava za
investicije je veoma dobar.
U toku 2010. godine CGES je, u skladu sa Planom investicija, realizovao sljedeće projekte:
1. Projekat koji obuhvata izgradnju TS 110/35 kV Kotor (Škaljari), DV 110 kV Tivat- Kotor i
proširenje TS 110/35 kV Tivat.
Izgradnja DV 110 kV Tivat-Kotor počela je u januaru 2009. godine. Zbog izdvajanja CGES-a iz
Elektroprivrede Crne Gore došlo je do zastoja u realizaciji ugovora o kreditu koji je sklopljen
između Evropske investicione banke i EPCG. Banka je bila spremna da uplati prvu tranšu kredita,
ali je EPCG uputila Banci zahtjev za razdvajanje kredita na dio koji koristi CGES i dio koji koristi
EPCG. Znajući iz iskustva da ovakve izmjene traju vrlo dugo teško je prognozirati završetak
procedure, kao i spremnost EIB-a da pristupi proceduri. Zbog kašnjenja uplate prve tranše kredita
već su probijeni ugovoreni rokovi za nabavku opreme za dalekovod, što će dovesti u pitanje
realizaciju Ugovora za nabavku opreme sa Dalekovodom D.D. - Zagreb.
17
U toku 2010.godine obavljane su aktivnosti vezane za eksproprijaciju/otkup zemljišta za stubna
mjesta, ali to još nije završeno zbog žalbi vlasnika za otkup zemljišta za četiri stubna mjesta.
Rok završetka investicije i stavljanje dalekovoda u funkciju je, zbog svega navedenog neizvjestan.
Izgradnja TS 110/35/10kV Kotor (Škaljari) je počela potpisivanjem ugovora sa Konzorcijumom
ABB-Dalekovod 10. juna 2009. godine. Ugovoreni rok završetka svih radova je godinu dana.
Početak radova je vezan za presjeljenje postojeće trafostanice 35/10 kV na čijem platou treba da
se gradi postrojenje 110 kV što je obaveza Distribucije.
U realizaciji ovog projekta postoje isti problemi kao i u realizaciji projekta izgradnje DV 110 kV Tivat
- Kotor, jer se finansira iz istog kredita Evropske Investicione Banke. Zbog navedenog u toku
2010.god. nije bilo aktivnosti na realizaciji Projekta, a ne može se utvrditi ni precizan rok završetka
investicije.
Proširenje TS 110/35 kV Tivat je počeo sa realizacijom u 2010.godini. Urađen je i revidovan
Glavni projekat i objavljen tender za nabavku opreme i izvođenje radova.
2. Proširenje TS 220/110/35 kV Mojkovac i priključak na dalekovod 220 kV Podgorica 1Pljevlja 2 i proširenje TS 110/35 kV Andrijevica i priključak na dalekovod 110 kV EVP
Trebješica- Berane
Svrha Projekta je obezbjeđivanje sigurnijeg i kvalitetnijeg napajanja električnom energijom
područja centralnog i sjeveroistočnog dijela Crne Gore, odnosno područja Mojkovca i Kolašina, a
posebno Andrijevice, Plava i Gusinja čije se napajanje električnom energijom odvija radijalnom
vezom preko ’’T’’ spoja na DV 110 kV EVP Trebješica-Berane.
Sredstva za realizaciju projekta su obezbjeđena iz kredita Svjetske banke i vlastitih sredstava
CGES-a.
Zbog problema koji su se javljali tokom pripreme i izrade projektne dokumentacije radovi nijesu
tekli planiranom dinamikom, a u toku 2010.godine su obavljene aktivnosti na izradi Glavnog
projekta proširenja TS Mojkovac i zrada i revizija Glavnog projekta proširenje TS 110/35/10 kV
Andrijevica.
Radovi na izgradnji TS Andrijevica i priključnog dalekovoda su počeli 21. jula 2010.godine. Zbog
problema u rješavanju imovinsko-pravnih odnosa, završetak je planiran za kraj juna ili u prvu
polovinu jula 2011.godine.
3. Projekat izgradnje TS 400/110/35 kV Ribarevine i TS 110/10 kV Podgorica 5, koji obuhvata:
-
Proširenje (rekonstrukcija) postojećeg RP 400/110 kV i TS 110/10/35 kV Ribarevine
(ugradnja transformatora 400/110 kV, 150 MVA, te ugradnju jednog transformatorskog
polja 400 kV i jednog transformatorskog polja 110 kV,
-
Izgradnju nove TS 110/10 kV Podgorica 5, izgradnju DV 110 kV Podgorica 5 -’’T’’ spoj
KAP I, izgradnju kabla 110 kV Podgorica 3 - Podgorica 5, proširenje (rekonstrukcija) TS
110/10 kV Podgorica 3 (ugradnja jednog kablovskog 110 kV polja Podgorica 5 i mjernog
polja 2) i proširenje TS 400/110 kV Podgorica 2 (podešavnje zaštita i ugradnja OPGW
zaštitnog kabla i priključne opreme).
Svrha ove investicije je pouzdanije, sigurnije i kvalitetnije napajanje električnom energijom
sjeveroistočnog djela Crne Gore i Podgorice.
Početak projekta vezuje se za potpisivanje ugovora sa KfW bankom 23. jula 2007. godine.
U toku 2010. godine na realizaciji projekta završeni su sledeći radovi:
18
-
rekonstrukcija RP Ribarevine i transformator 400/110 kV, 150 MVA je pušten u
probni
rad,
izgradnja TS 110/10 kV Podgorica 5 u dijelu obaveza CGES-a, osim izgradnje upojnog
bunara,
izgradnja DV 110 kV Podgorica 5 - ’’T’’ spoj KAP I,
urađen i revidovan Glavni projekat kabla 110 kV Podgorica 3 -Podgorica 5 i
obavljeni
radovi na izradi elaborata eksproprijacije zemljišta za trasu kabla,
urađen je i revidovan Glavni Projekat proširenja TS 110/35 kV Podgorica 3,
u okviru proširenja TS Podgorica 2 izvršena je ugradnja zaštitnog užeta sa optičkim
vlaknima (OPGW) i priključne opeme.
Završetak Projekta očekuje se u junu 2011. godine, osim izgradnja kabla 110 kV Podgorica 3 Podgorica 5 što se očekuje u prvoj polovini 2012. godine.
4. Projekat izgradnje telekomunikacionog sistema
CGES je kao član ENTSO Unije bio u obavezi da uspostavi interekonektivnu telekomunikacionu
vezu sa najmanje dva nacionalna dispečerska centra u okruženju i da vrši razmjenu podataka u
realnom vremenu sa ETRANS-om (Laufenburg centar u Svajcarskoj) koristeći Electronic Highway
mrežu, pa je ovaj zahtjev uslovio ulazak u proces izgradnje pouzdanog i savremenog
telekomunikacionog sistema dovoljnog kapaciteta za sadašnje i buduće potrebe. Razvoj sistema je
potreban za monitoring i koordinaciju operacija regionalnih tržišta i za poboljšanje razmjene
podataka među učesnicima na tržištu. Istovremeno će se obezbijediti i prenos tehničkih i
poslovnih podataka za efikasno funkcionisanje elektroenergetskog sistema, zadovoljavanje
izuzetno visokih zahtjeva u pogledu pouzdanosti i raspoloživosti sistema, povećanje
telekomunikacionih kapaciteta, ušteda troškova za zakup kapaciteta od operatora fiksne i mobilne
telefonije.
Projekat obuhvata:
-
-
Izgradnju optičke infrastrukture bazirane na primjeni optičkih vlakana postavljenih unutar
zaštitnih užadi dalekovoda - OPGW kablovi ( zamjena klasičnog zaštitnog užeta užetom sa
optičkim vlaknima ) kao Komponente I Projekta,
Nabavku i instaliranje terminalne opreme u TS za realizaciju sistema prenosa koristeći
optičku infrastrukturu, Komponenta II.
Realizacija Projekta je počela 28. avgusta 2007. godine, zaključivanjem ugovora sa konsultantom,
odnosno 15.maja, 2008. godine zaključivanjem ugovora za isporuku OPGW kabla i pripadajuće
opreme za realizaciju OPGW infrastrukture.
U prvoj polovini 2010. godine završena je izgradnja optičke mreže za I fazu Projekta izgradnje TK
sistema, koja je obuhvatila izgradnju dijela okosnice optičke mreže i optički kabal u zaštitnim
užadima na interkonektivnim dionicama dalekovoda prema Srbiji i Bosni i Hercegovini. Ukupna
dužina instaliranog optičkog kabla je oko 460 km.
Krajem 2010. godine potpisan je ugovor za isporuku terminalne telekomunikacione opreme za 21
objekat i puštanje u rad se očekuje krajem 2011. godine.
Projekat se finasira iz sredstava Svjetske banke (nabavka optičkog kabla i opreme) i sopstvenih
sredstava (projektovanje, obezbjeđenje konsultantskih usluga i izvođenje montažnih radova).
CGES je tokom 2010. godine donio odluku o proširenju projekta izgradnje telekomunikacionog
sistema i u toku je izrada projektne dokumentacije za zamjenu postojećeg zaštitnog užeta sa
OPGW kablom za dalekovode u ukupnoj dužini od oko 200 km. Realizacija II faze optičke mreže,
odnosno proširenja telekomunikacionog sistema se očekuje tokom 2013. godine.
19
5. Izgradnja dalekovoda 400 kV Podgorica 2 - granica Albanije i rekonstrukcija TS 400/110
kV Podgorica 2
U okviru realizacije Projekta izgradnje DV 400 kV Podgorica -Tirana predviđena je izgradnja
dalekovoda dužine 29 km na teritoriji Crne Gore, kao i rekonstrukcija TS 400/110 kV Podgorica 2
koja podrazumijeva izgradnju novog 400 kV DV polja Tirana i zamjenu kompletne opreme u
postojećem 400 kV DV polju Ribarevine.
Svrha izgradnje DV 400 kV Podgorica-Tirana je povezivanje elektroenergetskih sistema Albanije i
Crne Gore na 400 kV naponskom nivou čime se poboljšava pogonska stabilnost oba sistema, a i
bitno će uticati i na povećanje tranzita električne energije preko Crne Gore.
Takođe, radovima u TS Podgorica 2- zamjena kompletne opreme i u 400 kV DV polju Ribarevine
poboljšava se pogonska stabilnost TS-a. Projekat je počeo u novembru 2007.godine. Radovi su
završeni u septembru 2010. godine i nakon obavljenog tehničkog pregleda dalekovod-dionica na
teritoriji Crne Gore, je pušten u probni rad - prazan hod, 24.11.2010.godine, dok je DV 400 kV
Podgorica - Elbasan pušten u rad sredinom maja 2011. godine.
6. Završetak projekta lokalnog SCADA sistema za TS 400/110 kV Podgorica 2 i TS
220/110/35 kV Podgorica 1
Svrha investicije je omogućavanje kompletnog lokalnog nadzora rada trafostanica Podgorica 1 i
Podgorica 2 i obuhvata stavljanje u funkciju dijela ranije naručene opreme. Tokom 2010. godine
završena su ulaganja u implementaciju lokalnog SCADA sistema u TS Podgorica 2. Završetak
lokalnog SCADA sistema u TS Podgorica 1 odložen je za 2011. godinu i u toku je pregled
postojeće tehničke dokumentacije i priprema specifikacija za objavljivanje tendera.
7. Neophodna ulaganja u hardver i softver za re-implementaciju FMIS
Nakon konstituisanja CGES-a kao nezavisnog akcionarskog društva, bilo je neophodno
rekonfigurisati i staviti u funkciju postojeći, ali ne sasvim upotrebljivi informacioni sistem za
upravljanje finansijama ( FMIS).
U toku 2010.godine realizovan je prvi dio ulaganja u reimplementaciju informacionog sistema za
praćenje finansijskog poslovanja kompanije.
8. Neophodna ulaganja u opremu i radove za uključenje novih i rekonstruisanih TS u
sistem daljinskog nadzora i upravljanja i NDC-a i digitalizacija sinoptičke table
Svrha projekta je priprema objekata za uključenje u sistem daljinskog nadzora i upravljanja i
povećanje nivoa observabilnosti crnogorskog elektroenergetskog sistema. U okviru projekta
realizovan je lokalni SCADA sistem u TS Bijelo Polje -Ribarevine, čime je omogućeno uključenje
ovog objekta u sistem daljinskog nadzora budućeg rezervnog dispečerskog centra, planiranog
Investicionim planom za 2011. godinu.
9. Nabavka aku - baterija za objekte Elektroprenosa
Svrha investicije je povećanje nivoa pouzdanosti sistema besprekidnog napajanja u objektima
Elektroprenosa. Tokom 2010. godine izvršena je kontrola i zamjena neophodnih akumulatorskih
baterija u objektima: TS 400/110 kV Podgorica 2, TS 110/35 kV Herceg Novi, TS 110/35 kV
Cetinjei i TS 110/35 kV Tivat .
20
Realizacija Plana investicija CGES za 2010. godinu prikazana je u sljedećoj tabeli:
Plaćeno u 2010. godini
Ukupno
(€)
Ukupno
uloženo
(€)
Preostalo
za ulaganje
(procjena)
(€)
Status
projekta
0
28.237
159.593
3.192.697
U toku
853.349
0
1.351.644
2.026.691
1.184.589
U toku
159.635
1.704.692
0
1.864.327
5.256.265
6.754.724
U toku
8.500.000
402.198
0
0
402.198
3.789.447
4.710.553
U toku
11.870.192
12.003.500
102.005
1.847.491
0
1.949.495
10.076.053
1.927.447
Okončan
41.680
100.000
41.680
0
0
41.680
41.680
58.320
U toku
304.192
304.192
243.964
0
0
243.964
293.318
10.874
Okončan
8
Neophodna ulaganja u
opremu i radove za
uključenje novih i
rekonstruisanih TS u
sistem daljinskog
nadzora i upravljanja i
NDC-a i digitalizacija
sinoptičke table
25.110
430.000
25.110
0
0
25.110
25.110
404.890
U toku
9
Nabavka aku- baterija
za objekte
elektroprenosa*
39.875
700.000
39.875
0
0
39.875
39.875
660.125
U toku
10
UKUPNO
34.361.731
40.612.252
1.540.998
4.405.531
0
5.946.529
21.708.032
18.904.219
Ugovoreno
(€)
Procijenjeno
(€)
Sopstvena
sredstva
(€)
1
Izgradnja TS 110/35/10
kV Kotor (Škaljari) i
dalekovoda 110 kV
Tivat-Kotor i proširenje
TS Tivat
2.818.202
3.352.290
2
Proširenje TS
220/110/35kV Mojkovac i
priključak na dalekovod
220 kV Podgorica1Pljevlja2 po principu ulazizlaz i Proširenje TS
110/35 kV Andrijevica i
priključak na dalekovod
110kV EVP TrebješicaBerane po principu ulazizlaz
3.058.362
3
Izgradnja TS 110/10 kV
Podgorica 5, sa
uklapanjem u mrežu 110
I Proširenje RP 400kV i
TS 110/35kV Ribarevine
ugradnjom
transformatora
400/110kV, 150MVA
4
Krediti
(€)
Dona
cije
(€)
28.237
0
3.211.280
498.295
12.010.990
12.010.990
Projekat izgradnje TK
sistema
4.193.129
5
Izgradnja dalekovoda
400kV Podgorica2Albanija
6
Završetak projekta
lokalnog SCADA
sistema za TS Pg2 i TS
Pg1
Projekat
7
Neophodna ulaganja u
hardver i softver za reimplementaciju FMIS
21
4.3. Rudnik uglja AD Pljevlja
Realizacija investicija u 2010. godini odvijala se u skladu sa Biznis planom Rudnika uglja Pljevlja
za 2010. godinu i Operativnim planom rada sektora za razvoj i investicije za odnosnu godinu.
Investicije su ostvarene u ukupnom iznosu od 4,72 mil.€, po aktivnostima:
- nabavka rudarske mehanizacije i opreme
- investicioni radovi
3,79 mil.€,
0,93 mil.€,
U okviru nabavke rudarske mehanizacije i opreme dominantna stavka je nabavka 11 novih
dampera u iznosu 2,96 mil.€, nabavka istražno-geološke bušilice u iznosu od 0,5 mil.€, kao i ostale
opreme u iznosu od 0,33 mil.€.
U 2010. godini ugovorena je nabavka dva hidraulična bagera i pet zglobnih dampera
vrijednosti od oko 6,0 mil. €, koji će biti isporučeni u toku 2011. godine.
u ukupnoj
U strukturi izvedenih investicionih radova na rekonstrukciji putne infrastrukture utrošeno je oko
348.000 €, na rušenju objekata bivše Fabrike cementa, koje je započeto u 2009.godini, 221.000 €,
rekonstrukciju, adaptaciju i opremanje poslovnih objekata oko 296.000 € i ostale investicione
radove 65.000 €.
Sektor za razvoj i investicije je u 2010. godini u sopstvenoj režiji uradio Dopunski rudarski projekat
eksploatacije uglja na PK ’’Potrlica’’ za period 2010.- 2014. godina, Glavni rudarski projekat
eksploatacije šljunka i pijeska iz ležišta ’’Batnjica’’ kod Herceg Novog i Glavni rudarski projekat
eksploatacije tehničko-građevinskog kamena iz ležišta ’’Darza’’ kod Ulcinja. Takođe je rađeno i na
istražno-geološkim radovima za potrebe izrade pojedinih elaborata i projekata.
5. FINANSIJSKO POSLOVANJE ENERGETSKIH SUBJEKATA U 2010. GODINI
U 2010. godini Elektroprivreda je ostvarila dobit prije oporezivanja od 15,79 mil. € i CGES od 5,66
mil.€ , što ukupno iznosi 21,44 mil.€.
U 2009.godini izvršena je dokapitalizacija Elektroprivrede u iznosu od 91mil.€, a u toku
2010.godine i dokapitalizacija CGES-a u iznosu od 34mil.€. S obzirom na ostvarene pozitivne
poslovne rezultate, relativno nisku zaduženost elektroenergetskih subjekata i mogućnost uzimanja
kreditnih sredstava, uz sredstva obezbjeđena dokapitalizacijom, kao i uz stimulativnu politiku
Agencije u odnosu na kapitalne troškove mrežnih djelatnosti i povećanje efikasnosti mrežnih
infrastrukturnih djelatnosti smanjenjem operativnih troškova, procijenjeno je da elektroenergetski
sektor u budućnosti može da poboljša sopstvene performanse, poveća sigurnost snabdijevanja
potrošača i postiže u kontinuitetu pozitivne finansijske rezultate. To će svakako doprinijeti
povoljnijem stanju energetskog sektora u cjelini, s obzirom da se dobri rezultati poslovanja u
sektoru nafte i gasa kontinuirano postižu u proteklih nekoliko godina.
Ključ daljeg unapređenja poslovanja je upravljanje troškovima koji se mogu kontrolisati u
djelatnostima prenosa i distribucije električne energije, a s obzirom na odredbe Zakona o energetici
kojima je iz nadležnosti Agencije isključena neposredna regulacija proizvodnje električne energije
od 2011. godine, EPCG troškove i cijenu električne energije, shodno odredbama Zakona kojima je
utvrđen javni interes i vršenje javnih usluga u energetskim djelatnostima, treba utvrđivati sa
najvećom pažnjom, posebno kada se radi o transakcijama unutar kompanije (trošak električne
energije iz domaćih izvora) ili o poslovanju sa kompanijama u kojima vlasnici Elektroprivrede imaju
interes akcionara (trošak uglja).
Zahtjevi za povećanjem cijena u energetskom sektoru kompanije treba da se baziraju na realnim
pretpostavkama, odnosno isključivo treba da budu vezane za povećanje troškova na koje ne mogu
ili ograničeno mogu uticati. U vezi sa tim ne trebna isključivati preispitivanje modela po kojem se
cijene naftnih derivata utvrđuju formulama zasnovanim na kretanju cijena nafte na berzama u
svijetu.
22
5.1. Elektroprivreda Crne Gore
Elektroprivreda Crne Gore je vertikalno integrisano akcionarsko društvo sa sljedećom vlasničkom
strukturom: Država Crna Gora 55% akcija, italijanska kompanija A2A S.p.A. 43,7% i manjinski
akcionari 1,3%.
EPCG sastavlja finanisijske iskaze kao jedinstveno pravno lice, i pored toga što ima tri
funkcionalne cjeline, FC Proizvodnja, FC Distribucija i FC Snabdijevanje i dvije organizacione
cjeline OC Direkcija društva i OC Elektrogradnja, što nije u skladu ni sa novim ni sa prethodnim
Zakonom o energetici, kojima je utvrđeno da fukcionalno razdvajanje treba da obuhvati razdvajanje
računa, upravljanja i informacija.
Nepotpuno sprovedeno funkcionalno razdvajanje onemogućava Agenciju da na adekvatan način
obavlja funkciju nadzora nad radom licenciranih djelatnosti, a negativno se odražava i na postupak
sprovođenja pravnog razdvajanja operatora distributivnog sistema.
Poslovanje Elektroprivrede Crne Gore AD Nikšić je u toku 2010. godine karakterisalo sledeće:
-
Rekordna proizvodnja elektrana od njihovog puštanja u pogon, usled izuzetne pogonske
spremnosti hidroelektrana u vrijeme povoljnih hidroloških prilika i visokih dotoka (na pragu
elektrana – 4.021,27 gwh, što je za 881,27 gwh ili 28,1% više od plana, odnosno za 1.341,81
gwh ili 50,1% više od ostvarenja u prethodnoj godini);
-
Ukupna potrošnja električne energije u Crnoj Gori iznosila je 4.021,71 gwh, što je u odnosu
na plan manje za 239,30 gwh ili 5,6%, a u odnosu na ostvarenje iz prethodne godine više za
264,28 gwh ili 7%;
-
Gubici električne energije na distributivnoj mreži iznosili su 502,93 gwh, što je za 40,9 gwh ili
8,8% više od plana, odnosno za 67,10 gwh ili 11,8% manje od prošlogodišnjeg iznosa (čine
19,99% preuzete električne energije iz mreže Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD i
malih HE);
-
Mogućnost optimalnog plasmana neplaniranih viškova proizvodnje;
-
Uspješna optimizacija raspoloživih resursa i mogućnost njihove tržišne valorizacije
(kombinacija kratkoročne trgovine i deponovanja);
-
Ostvareni pozitivni finansijski efekti po osnovu Ugovora sa Elektroprivredom Srbije zbog
izuzetne proizvodnje HE Piva.
a) Promjene u bilansima Društva
Nakon sprovedene dokapitalizacije u 2009.godini imovina EPCG je uvećana na račun sopstvenog
kapitala za oko 88 mil.€, što je rezultiralo povećanjem koeficijenta likvidnosti aktive sa 1,3 na 2,5.
U strukturi pasive dokapitalizacija je uslovila rast učešća sopstvenog kapitala u ukupnom sa 0,77
na 0,86. Po ocjeni regulatora, učešća sopstvenog kapitala je previsoko, što potencijalno može
opteretiti cijenu električne energije za potrošače. Imajući u vidu vrstu djelatnosti i poslovni ambijent
u Crnoj Gori i šire, Agencija će sprovoditi regulatornu politiku koja će omogućiti uspostavljanje
optimalnog odnosa pozajmljenog i vlasničkog kapitala u ukupnom kapitalu u cilju smanjenja
troškova, uz poboljšanje kvaliteta snabdijevanja električnom energijom.
Ukupna poslovna sredstva EPCG su iznosila 1.087.508.617 € na dan 31.12.2010. godine, što
predstavlja uvećanje njihove vrijednosti za 45.841.155 € ili 4,40% od stanja na dan 31.12.2009.
godine. U okviru ukupne imovine stalna imovina je imala vrijednost od 870.976.054 €.
Društvo je izvršilo procjenu vrijednosti imovine sa stanjem na dan 01.01.2010.godine. U strukturi
stalne imovine značajna povećanja su na poziciji nekretnine, postrojenja i oprema, koja je
povećana za oko 10 mil. €. Revalorizacijom od 01.01.2010. godine ova stavka je povećana za oko
25 mil. €, a tokom 2010. umanjena je kroz saldo amortizacije, otpisa i novih sredstava kao i
23
učešćem u kapitalu zavisnih pravnih lica (umanjenje za vrijednost dvije male HE), što kao rezultat
ima povećanje 10 mil. €. U osnovna sredstva, u 2010.godini, ukupno je investirano 24 mil. €.
Najveće povećanje u okviru osnovnih sredstava evidentirano je na poziciji dugoročnih finansijskih
plasmana, koje čine učešća u kapitalu zavisnih pravnih lica u kredite trećim licima. U toku 2010.
godine EPCG - AD Nikšić i norveška elektroprivredna kompanija NTE su 30.04. 2010. godine
potpisale Ugovor o osnivanju DOO ’’ZETA ENERGY’’ sa sjedištem u Danilovgradu, koja je počela
sa radom 14.10.2010. godine kada je Agencija novom Društvu izdala licencu za proizvodnju
elekrične energije. Prema Ugovoru EPCG je vlasnik 51 % osnovnog kapitala kompanije, a NTE 49
%. Kao osnivački ulog EPCG je unijela dvije male hidroelektrane ukupne instalisane snage 6,56
MW, i to: ''Glava Zete'' (5,36 MW) i ''Slap Zete'' (1,2 MW). Učešće u kapitalu ovog društva
evidentirano je u finansijskim izvještajima EPCG u iznosu od 8,45 mil.€.
Obrtna imovina je imala vrijednost od 216.532.563 €, što predstavlja njeno uvećanje za
15.414.120 € ili 7,66 % u odnosu na 2009. godinu.
Kod obrtnih sredstava došlo je do povećanja svih pozicija osim pozicije kratkoročnih finansijskih
plasmana koja je smanjena za oko 50%, što je uticalo na smanjenje koeficijenta likvidnosti sa 2,5
u prethodnoj godini na 1,9 u 2010.godini. Transformacija obrtnih sredstava u trajnu imovinu je
kvalitativno pozitivan korak kod ovako visokog koeficijenta likvidnosti u 2009. godini. Potraživanja
od kupaca i iz drugih poslovnih odnosa porasla su za oko 10%, dok su samo potraživanja od
kupaca porasla za oko 23%, što je nepoželjno i u velikoj mjeri umanjuje kvalitet obrtnih sredstava.
Povećanje ukupne vrijednosti imovine društva se odrazilo u pasivi tako što je kapital uvećan za
iznos od 30.908.289 €, a obaveze za 14.932.866 €.
Struktura pasive odnosno izvora sredstava nije povoljna. Vlasnički kapital iznosi 925.567.117 €, i
znatno je veći od pozajmljenog koji iznosi 161.941.500 €. Iz navedenog proizilazi da je odnos
izvora sredstava 85:15% u korist vlasničkog kapitala,što je neznatno povoljnije u odnosu na 2009.
godinu u kojoj je ovaj odnos bio 86:14%. U pasivi Društva došlo je do značajnog povećanja
dugoročnih obaveza i to za oko 41% u odnosu na 2009. godinu. Srazmjerno učešću u strukturi
pasive, najveći uticaj na povećanje obaveza imalo je povećanje obaveza za poreze, potom
povećanje obaveza po kreditima, obaveza za rezervisanja i obaveza po osnovu odloženih prihoda.
Kratkoročne obaveze su smanjene za oko 20%. Najveće smanjenje evidentirano je na obavezama
prema dobavljačima. Smanjene su i obaveze za poreze dok su povećane obaveze po kreditima i
rezervisanjima.
b) Prihodi, rashodi i poslovni rezultat regulisanih djelatnosti
Prema Izvještaju o poslovanju za 2010. godinu Elektroprivreda je ostvarila ukupan prihod od
244,60 mil.€, ne računajući prihod od isporuke energije EPS po dugoročnom ugovoru. Ostvareni
prihod odnosi se na prihod od prodaje električne energije tarifnim i ugovornim kupcima u Crnoj
Gori od 209,27 mil.€, prihod od izvoza 17,61 mil.€, prihodi za pokrivanje gubitaka u prenosnom
sistemu 4,96 mil.€ i ostale prihode od 12,75 mil.€. Ostvaren je ukupno manji prihod od planiranog
za 7,45 mil.€.
Dobit iz poslovanja regulisanih djelatnosti iznosi 7,35 mil.€, što sa neto finansijskim prihodom koji
je ostvaren u iznosu od 8,44 mil. €, predstavlja bruto dobit od 15,79 mil. €.
c) Upoređenje prihoda i troškova sa ostvarenjima u 2009. godini
Ukupni prihod od osnovne djelatnosti, uključujući Elektrogradnju, prihode od isporuke energije
Elektroprivredi Srbije (EPS), ostale izvozne aranžmane kao i ostale poslovne dobitke,
Elektroprivreda je ostvarila na nivou 302,91 mil.€ što je za 1,06% manje u odnosu na 2009. godinu,
i to:
24
-
od poslovnih aktivnosti u Crnoj Gori 226,99 mil.€ ili 10,54% manje nego prethodne godine,
-
od izvoza EPS-u 58,31 mil.€ ili 29,38% više nego prethodne godine,
-
od ostalih izvoznih aranžmana 17,61 mil.€ ili 138,72% više nego prethodne godine.
Uporedni podaci po vrstama i strukturi prihoda dati su sljedećoj tabeli:
2010.
€
PRIHODI
PRIHODI OD OSNOVNE
A. + B. POSLOVNI DOBICI
A.
DJELATNOSTI
I
2009.
€
2010./2009.
%, +/ -
OSTALI
302.910.103
306.165.802
-1,06
1. + 3. + 4. (iz poslovnih aktivnosti u Crnoj Gori)
226.987.103
253.718.356
-10,54
1. + 2.2. + 3. + 4. (sa izvozom bez isporuka EPS-u)
244.601.456
261.096.907
-6,32
PRIHODI OD OSNOVNE DJELATNOSTI
293.159.885
301.791.668
-2,86
1. + 3. (iz poslovnih aktivnosti u Crnoj Gori)
217.236.885
249.344.222
-12,88
1. + 2.2. + 3. (sa izvozom bez isporuka eEPS-u)
234.851.238
256.722.773
-8,52
1. + 2. + 3. (sa isporukom eps-u i izvozom)
293.159.885
301.791.668
-2,86
1.1.
prodaja distributivnim potrošačima
154.356.446
193.986.329
-20,43
1.2.
prodaja KAP
50.025.576
36.990.311
35,24
1.3.
prodaja ŽNK
3.878.125
7.641.099
-49,25
1.4.
prodaja ŽCG
1.
PRODAJA KUPCIMA U CRNOJ GORI
2.1.
2.2.
2.
ISPORUKA EPS-U I IZVOZ
1.+2.
PRODAJA U CRNOJ GORI, ISPORUKA EPS-U I IZVOZ
1.013.776
1.245.520
-18,61
209.273.923
239.863.259
-12,75
isporuka EPS-u
58.308.647
45.068.895
29,38
ostala prodaja - izvoz
17.614.353
7.378.551
138,72
1.+2.2. PRODAJA U CRNOJ GORI I IZVOZ (bez isporuka EPS-u )
75.923.000
52.447.446
44,76
285.196.923
292.310.705
-2,43
226.888.276
247.241.810
-8,23
3.1.
prihodi za pokriće gubitaka u prenosnoj mreži
4.959.529
4.888.370
1,46
3.2.
prihodi po osnovu neovlašćene potrošnje
2.164.048
2.953.861
-26,74
3.3.
prihodi od prodaje usluga
652.280
1.389.265
-53,05
3.4.
prihodi od saglasnosti
0
32.587
-100,00
3.5.
prihodi od uključenja
187.105
216.880
-13,73
3.
OSTALI PRIHODI IZ OSNOVNE DJELATNOSTI
7.962.962
9.480.963
-16,01
B.
OSTALI POSLOVNI DOBICI
9.750.218
4.374.134
122,91
4.1.
ostali poslovni dobici
9.750.218
4.374.134
122,91
4.
OSTALI POSLOVNI DOBICI
9.750.218
4.374.134
122,91
Poslovne rashode regulisanih djelatnosti, rashode Elektrogradnje, rashode za nabavku energije
od EPS i uvoz energije, Elektroprivreda je ostvarila u iznosu od 295,56 mil.€ i za 2,89% manje u
odnosu na 2009. godinu, i to:
-
utrošeni materijal, gorivo i nabavna vrijednost kupljene električne energije 128,47 mil.€ ili za
6,69 % više u odnosu na 2009. godinu,
troškovi naknada zarada i ostali lični rashodi 54,32 mil.€ ili 0,41% više nego prošle godine,
troškovi amortizacije 37,48 mil.€ su za 5,20% manje od prošlogodišnjih, i
ostali poslovni rashodi od 75,28 mil.€ su manji za 16,62%, u odnosu na prošlogodišnje.
Analitički uporedni podaci po vrstama i strukturi rashoda dati su u sljedećoj tabeli:
25
2010.g
€
RASHODI
1+2+3+4 RASHODI EPCG UKLJUČUJUĆI USLUGU PRENOSA
2009.g
€
295.559.926 304.341.828
2010/2009
%, +/ -2,89
1.1.
nabavna vrijednost uvezene električne energije
28.276.710
46.460.662
-39,14
1.2.
1.3.
nabavna vrijednost energije od EPS-a
troškovi hemikalija za TEP
46.208.499
175.586
41.799.292
106.340
10,55
65,12
1.4.
troškovi mazuta za TEP
1.5.
troškovi uglja za TEP
1.6.
rezervni djelovi za održavanje sredstava rada
1.7.
1.
ostali rezervni djelovi
UTROŠENI MATERIJAL
KUPLJENE EL.EN
2.1.
neto lična primanja
2.2.
porez na lična primanja
2.3.
2.4.
2.5.
2.6.
GORIVO
I
NABAVNA
1.430.614
1.205.215
18,70
44.461.919
21.025.695
111,46
7.370.118
8.339.957
-11,63
543.308
1.473.122
-63,12
128.466.753 120.410.283
6,69
VRIJEDNOST
26.488.975
26.410.190
0,30
4.179.644
4.270.186
-2,12
doprinos na teret zaposlenog
11.136.402
7.255.495
53,49
doprinos na teret poslodavca
5.895.982
6.064.179
-2,77
naknada za korišćenje godišnjeg odmora - regres
924.638
846.318
9,25
naknada zaposlenima za zimnicu
921.993
862.858
6,85
2.7.
otpremnine za penziju
369.113
3.451.609
-89,31
2.8.
troškovi naknade zaposlenima za prevoz
1.118.089
1.095.120
2,10
2.9.
troškovi naknade zaposlenima za ishranu (topli obrok)
1.722.009
1.713.224
0,51
2.10.
troškovi dnevnica
229.192
330.873
-30,73
2.11.
troškovi stambenog kredita po osnovu stambenog doprinosa
0
592.434
-100,00
2.12.
Terenski dodatak
202.120
196.349
2,94
2.13.
troškovi pomoći zaposlenima i članovima porodica
117.879
145.571
-19,02
2.14.
ostali lični rashodi
1.017.512
868.580
17,15
2.
TROŠKOVI ZARADA, NAKNADA ZARADA I OSTALI LIČNI RASHODI
54.323.548
54.102.986
0,41
3.1.
troškovi amortizacije fc i oc
37.482.190
31.139.100
20,37
3.2.
amortizacija deponije TEP
0
8.399.000
-100,00
3.
TROŠKOVI AMORTIZACIJE
37.482.190
39.538.100
-5,20
4.1.
troškovi usluga održavanja
15.697.828
10.907.020
43,92
4.2.
troškovi usluga korišćenja prenosne mreže (novo iskazivanje)
23.511.465
9.656.917
143,47
4.3.
troškovi gubitaka u prenosnoj mreži (novo iskazivanje)
4.490.193
-100,00
4.4.
troškovi postanskih, bankarskih, ptt i usluga osiguranja
4.5.
komunalne takse
4.6.
4.7.
4.8.
3.561.387
3.924.657
-9,26
41.107
1.036.918
-96,04
zakonske takse
646.643
959.972
-32,64
troškovi naknada Regulatoru
210.511
174.080
20,93
porez na nepokretnosti
3.374.755
3.229.359
4,50
4.9.
4.10.
troškovi naknada
troškovi carina
2.522.678
54.758
1.252.309
58.571
101,44
-6,51
4.11.
ostali porezi
-99,26
4.12.
troškovi reprezentacije
4.13.
troškovi sponzorstava
4.14.
utrošak vode
4.15.
troškovi ispravke vrijednosti za potraživanja od kupaca
4.16.
troškovi rezervisanja datih avansa
4.17.
troškovi rezervisanja sudskih sporova
4.18.
naknada štete drugim licima
4.19.
0stali poslovni rashodi
4.
OSTALI POSLOVNI RASHODI
5.578
753.049
213.639
301.458
-29,13
1.010.448
413.109
144,60
286.806
300.971
-4,71
11.955.396
41.227.542
-100,00
93.419
12.055
674,94
3.723.476
1.546.858
140,71
288.987
261.190
10,64
8.088.552
9.784.231
-17,33
75.287.434
90.290.459
-16,62
* ovaj trošak je u 2010.godini iznosio 21.217.203,70€. U bilansima društva izvršeno je prebijanje ovog troška sa
prihodima ostvarenim po osnovu ukidanja rezervisanja iz prethodnog perioda u iznosu od 9.261.808,00€, tako da je
prikazan trošak u iznosu od 11.955.396,00€
26
Komentar rezultata analize troškova
U Izvještaju o poslovanju Elektroprivrede za 2010. godinu upoređeni su ostvareni troškovi u 2010.
sa ostvarenjem u 2009. godini i planom za 2010. godinu.
Na nivou ukupnih troškova došlo je do smanjenja u odnosu na prethodnu u visini od 2,89%.
Rezultati upoređenja ostvarenja troškova u 2010. godini, po grupama kako je navedeno u Tabeli 5,
sa ostvarenjem u 2009. godini su sljedeći:
1. Kod prve grupe troškova (utrošeni materijal i gorivo i nabavna vrijednost kupljene električne
energije) došlo je do povećanja u iznosu od 6,69 %. Od pojedinačnih troškova najveće razlike
su kod nabavke električne energije iz uvoza i troška uglja. Trošak nabavke električne energije
iz uvoza je manji u odnosu na prethodnu godinu za 18.183.952 eura ili 39,14 %. Razlog je
izuzetno dobra hidrologija u 2010. godini, koja je uslovila rekordnu proizvodnju energije iz
domaćih izvora.
Trošak uglja za TE Pljevlja je veći za 23.436.223 € ili 111,46 %. Razlog je povećana
potrošnja uglja za proizvodnju električne energije, koja je u odnosu na prethodnu godinu
udvostručena dok je cijena uglja ostala na istom nivou;
2. Kod druge grupe troškova (troškovi zarada, naknade zarada i ostali lični rashodi) je došlo do
stagnacije, odnosno ukupni trošak je povećan za 0,41%. Pojedinačno nema većih razlika u
odnosu na prethodnu godinu osim što su doprinosi na teret zaposlenih porasli za 3.880.906
€, ili 53,49 %, a otpremnine za penziju se smanjile za 3.084.496 € ili za 89,31 %;
3. Trošak amortizacije je urađen u skladu sa novom procjenom vrijednosti osnovnih sredstava
od 01.01. 2010. godine veći je za 20 % u odnosu na prethodnu godinu (isključujući
amortizaciju deponije koja je bila samo u 2009.godini);
4. Ostali poslovni rashodi su smanjeni za 15.003.024,86 € ili 16,62 %. Pojedinačni troškovi koji
su najznačajnije uticali na ovakav trend su troškovi ispravke vrijednosti za potraživanja od
kupaca koji su smanjeni za oko 29 miliona eura i troškovi usluga korišćenja prenosne mreže
koji su povećani za 13.854.548 € ili 143,47 % što je posljedica drugačijeg iskazivanja ovog
troška jer je CGES tokom 2009. godine postao nezavisan subjekat.
S obzirom da je Agencija konstituisala stabilnu politiku u pogledu odobravanja kapitalnih troškova
energetskim subjektima, što je detaljno opisano u sedmom poglavlju ovog izvještaja, poboljšanje
poslovnog rezultata EPCG u narednom periodu treba da zasniva na energičnom suzbijanju
ključnih troškova koje može kontrolisati (troškovi zarada i ostalih ličnih primanja, troškovi usluga
trećih lica, troškovi rezervnih djelova /potrebno bolje upravljanje zalihama/ i vanredni troškovi) koji
su u 2010. godini ostvareni ukupno sa više oko oko 28% u odnosu na odobrene od strane
Agencije.
Upoređenje odobrenih i ostvarenih troškova EPCG u 2010.godini dato je u narednoj tabeli:
EPCG
1. Troškovi na koje subjekat može uticati
- trošak zarada i ostalih ličnih primanja
- trošak otkupa radnih mjesta
- troškovi rezervnih djelova i materijala
- trošak usluga trećih lica
- trošak tekućih bank. telekom. poštanskih i usluga
osiguranja
Ostvareno
Odobreno
€
€
Indeks
ostvarenja
%
45.857.879
40.501.463
1,13
0
2.213.460
0,00
7.324.276
5.960.722
1,23
11.255.553
6.792.677
1,66
3.226.937
3.628.405
0,89
27
- trošak rezervisanja nenaplaćenih potraživanja
11.955.396
9.782.912
1,22
- trošak obavljanja zajedničkih poslova
20.459.861
4.982.326
4,11
- ostali troškovi
- amortizacija
- trošak zaštite životne sredine
- vanredni rashodi
- finansijski rashodi
1.593.078
5.391.668
0,30
36.731.931
31.876.045
1,15
38.500
125.756
0,31
1.051.533
279.821
3,76
-
3.648.105
0
143.143.049
111.535.255
1,28
- ugalj za proizvodnju električne energije
46.068.118
50.028.130
0,92
- porez na imovinu i obavezni doprinosi
6.798.813
2.831.501
2,40
28.276.710
40.456.560
0,70
81.143.641
93.316.191
0,87
224.286.690
204.851.446
1,09
Ukupno
2. Troškovi na koje subjekat ne može uticati
- uvoz električne energije
Ukupno
UKUPNO (1+2)
d) Mišljenje revizora na finansijske iskaze EPCG
Revizor je dao mišljenje sa rezervom na finansijske iskaze Elektroprivrede za 2010. godinu iz
razloga nepostojanja dokumentacije o vlasništvu nad pojedinim djelovima imovine društva tj.
osnovnih sredstava, kao i u pogledu uporednih podataka za 2009. godinu u kojoj je po njihovom
mišljenju iskazana dobit potcijenjena za 10,8 mil€. Revizor je u mišljenju naveo da je preduzeće
oduvijek imalo kontrolu nad ekonomskim koristima koje su priticale u preduzeće po osnovu
korišćenja sredstava koja su upisana u registar osnovnih sredstava, kao i da Vlada Crne Gore,
prema Ugovoru o kupoprodaji koji je zaključila sa A2A S.p.A., garantuje da je ukupna imovina
iskazana u finansijskim izvještajima EPCG na dan potpisivanja ugovora, u vlasništvu EPCG. U
skladu sa navedenim rukovodstvo vjeruje u ispravnost priznavanja navedenih sredstava u okviru
imovine društva. U vezi sa tim revizor nije u mogućnosti da procijeni eventualne korekcije, koje bi
mogle nastati, na stavkama imovine kao i u bilansima za 2009. i 2010. godinu.
5.2. Crnogorski elektroprenosni sistem AD
CGES funkcioniše kao nezavisno pravno lice od 01.04.2009. godine, nakon izdvajanja iz EPCG.
Za 2009. godinu odnosno za period od 01.04. do 31.12.2009. godine, CGES je ostvario dobit u
iznosu od 1,03 mil. €.
Prema finansijskim izvještajima za 2010. godinu CGES je ostvario ukupan prihod u iznosu od
27,6mil. € i to:
-
prihod od korišćenja prenosne mreže u iznosu od 18,5 mil.€,
prihod od alokacije prenosnih kapaciteta 3,8 mil.€,
prihod od nadoknada za gubitke u prenosnoj mreži u iznosu od 4,5 mil.€,
prihod od mehanizma naplate prekograničnog prenosa električne energije 0.29 mil. €,
ostale poslovne prihode u iznosu od 0,49 mil.€.
U istom periodu CGES ostvario je rashode u iznosu od 21,62 mil. € i to:
-
troškove električne energije za pokrivanje gubitaka u iznosu od 4,96 mil.€
troškove zaposlenih u iznosu od 7,00 mil.€
ostale poslovne rashode u iznosu od 3,00 mil.€,
troškove rezervnih djelova i materijala u iznosu od 0,75 mil.€, odnosno ostvario dobit od
poslovnih aktivnosti u iznosu od 5,97 mil.€. Nakon oduzimanja neto finansijskih rashoda
(0,29 mil.€) i troškova poreza na dobit (0,5 mil.€ ) neto dobit društva iznosi 5,1 mil.€.
28
U 2010. godini CGES je ostvario bruto dobit u iznosu od 5,66 mil.€.
U odnosu na regulatorno dozvoljeni prihod za 2010. godinu koji je odobren ovom subjektu u iznosu
od 25,77mil.€, ostvareni prihod veći je za 7,11%. Ostvareni troškovi poslovanja (fiksni, varijabilni i
amortizacija) veći su za 9,56% od odobrenih, dok je ostvareni povrat na investicije odnosno dobit
niža od odobrene za 10,23%. Ostvarena dobit niža je od odobrene jer su troškovi ostvareni iznad
odobrenih..
Mišljenje revizora na finansijske iskaze CGES
Na finansijske iskaze CGES Revizor je dao pozitivno mišljenje u kojem je navedeno da finansijski
iskazi prikazuju istinito i objektivno finansijsko stanje Društva na 31.12.2010. godine uz skretanje
pažnje da:
-
društvo nije izvršilo uknjižavanje prava svojine na dalekovodima,
obaveze društva po kreditu koji je odobren EPCG od strane KFW, dok je CGES bio u njenom
sastavu, nijesu pravno regulisane tj. prenesene na CGES, i da
je početkom 2011. godine izvršeno povećanje akcionarskog kapitala društva emisijom akcija
zatvorenom ponudom unaprijed određenim licima ( Terna Rette Elettrica Nazioanle SpAItalija ).
U vezi knjiženja vodova u katastar nepokrenosti, u napomenama uz finansijske izvještaje
navedeno je da uknjižba nije izvršena iz razloga što Uprava za nekretnine nije ustanovila katastar
vodova te se nijesu stekli uslovi za upis.
Takođe, u napomenama je navedeno da je u toku procedura pravnog regulisanja obaveza po
kreditu po ugovoru iz 2007. godine između KESH Albanija, EPCG i CGES.
CGES je obavijestio Agenciju o povećanju akcionarskog kapitala početkom februara 2011.godine.
Akcionarski kapital društva na dan 31.12.2010. godine iznosio je 121mil. €. Emisijom običnih akcija
akcionarski kapital je povećan za 34mil. € i nakon povećanja iznosi 155mil. €. Učešće Terna Rette
Elettrica Nazioanle SpA-Italija u kapitalu društva iznosi 22,01%, države Crne Gore 55% a ostalih
lica 22,99%.
5.3. Rudnik uglja AD Pljevlja
Zakon o energetici se ne primjenjuje na djelatnosti koje se odnose na istraživanje i eksploataciju
uglja. Međutim, zbog značaja uglja kao energenta za proizvodnju električne energije i potrebe
praćenja ostvarenja troškova uglja za proizvodnju u TE Pljevlja, ovdje navodimo osnovne
pokazatelje poslovanja tog privrednog subjekta.
U 2010. godini Rudnik uglja ostvario je ukupan prihod u iznosu od 64,27 mil.€, što je za 6.9%
manje u odnosu na 2009. godinu, ukupne rashode u iznosu od 50,78 mil.€ odnosno ostvario neto
dobit u iznosu od 13,50 mil.€. Istovremeno, ostvareni prihod od prodaje uglja TE ’’Pljevlja’’ veći je
za 95,6% od ostvarenog u 2009. godini, zbog povećane isporuke iglja.
Ukupna vrijednost aktive društva na dan 31.12.2010. godine iznosila je 92,59 mil.€ i uvećana je u
odnosu na 2009. godinu za 4,4%. Uvećanje vrijednosti aktive proizašlo je iz uvećanja vrijednosti
obrtne imovine tj. zaliha i kratkoročnih potraživanja.
U strukturi pasive, sopstveni kapital učestvuje sa 23,80%, dok pozajmljeni kapital učestvuje sa
76,20%, od čega se na kratkoročni kapital odnosi 33,60%.
Prosječno ostvarena cijena koštanja po toni uglja iznosila je 25,80€.
29
5.4. Finansijsko poslovanje subjekata iz oblasti nafte i gasa
Opštim uslovima licenci je propisano da su subjekti iz oblasti nafte i gasa dužni da do kraja juna
tekuće godine dostave Agenciji izvještaj o poslovanju za prethodnu godinu. Navedeni izvještaj
treba da obuhvati tehničke, operativne, administrativne i finansijske aspekte licencirane djelatnosti.
Od ukupno 59 licenciranih subjekata 32 je dostavilo Agenciji izvještaj o poslovanju za 2010.
godinu, do izrade ovog izvještaja.
Svi subjekti iz sektora nafte i gasa se nalaze u privatnom vlasništvu, osim Montenegrobonus DOO
Cetinje koje je u državnom vlasništvu.
Najveći snabdjevač naftnim derivatima na tržištu Crne Gore je Jugopetrol AD Kotor, koji je u toku
2010. godine ostvario ukupnu prodaju od 290.979 m3, što je za 6 % manje u odnosu na prethodnu
godinu. Razlog ostvarenja manje prodaje je smanjena kupovna moć stanovništva, kao i stagnacija
privrede usled produženog uticaja globalne ekonomske krize u Crnoj Gori. Iako je Društvo
poslovalo u nepovoljnom ambijentu, ostvarilo je veće ukupne prihode nego 2009. godine, zbog
visokih cijena naftnih drivata na tržištu. Ukupno ostvareni prihod u 2010. godini iznosio je
163.114.551 €, što je za 18,84 % više nego prethodne godine. Jugopetrol je ovu poslovnu godinu
završio pozitivnim finansijskim rezultatom od 8.347.752 €, što je 6,7 puta više nego prethodne
godine.
Analizom dostavljenih izvještaja je utvrđeno da je većina subjekata iz ovog sektora u 2010. godini
ostvarila pozitivan finansijski rezultat – 24 od 32. Prema navodima iz Izvještaja o poslovanju za
2010. godinu Montenegrobonus DOO je ostvario gubitak u iznosu od 1.150.097 €. Kao osnovni
razlog nastanka gubitka kompanije je navedena nemogućnost korišćenja petrolejskih instalacija,
kao i amortizacija koja se obračunava na imovini koja se ne koristi. Nemogućnost potpunog
svojinskog raspolaganja imovinom sprečava dalji razvoj kompanije, zapošljavanje i sticanje profita.
Nekorišćenje instalacija narušava uspostavljanje istinske cjenovne i kvalitativne konkurencije
naftnih derivata na tržištu, a reeksport roba na susjedna tržišta je gotovo u potpunosti zamro.
Većina subjekata koji su ostvarili negativan poslovni rezultat u 2010. godini kao razloge navodi
postojanje problema slabe likvidnosti privrede Crne Gore, otežanu naplativost potraživanja i
nemogućnost osiguranja kreditnih sredstava kod poslovnih banaka.
Subjekti iz sektora nafte i gasa su tokom 2010. godine poslovali u ambijentu visokih cijena naftnih
derivata u Crnoj Gori, koje su bile uslovljene rastom cijena nafte i naftnih derivata na svjetskoj
berzi.
6. STANJE I AKTIVNOSTI NA TRŽIŠTU ELEKTRIČNE ENERGIJE
Prihvatanjem direktiva Evropske komisije o zajedničkom tržištu električne energije, zaključenjem
Sporazuma o formiranju Energetske zajednice i, konačno, donošenjem zakonâ o energetici, Crna
Gora se opredijelila za sprovođenje reformi u organizovanju i načinu funkcionisanja energetskog
sektora koje imaju za cilj:
-
povećanje sigurnosti snabdijevanja kupaca električnom energijom,
stvaranje stabilnog regulatornog okvira za privlačenje investicija za gradnju novih energetskih
objekata ,
veću brigu i bolju zaštitu životne sredine i
uvođenje i razvoj konkurencije u obavljanju elektroenergetskih djelatnosti i otvaranje tržišta
električne energije.
30
Uvođenje tržišta električne energije znači prelazak sa tradicionalnog, tj. čisto monopolskog načina
rada elektroenergetskog sektora, u kojem jedno jedinstveno, vertikalno organizovano
elektroprivredno preduzeće (u državnom vlasništvu) obavlja sve elektroenergetske djelatnosti (od
proizvodnje do snabdijevanja krajnjih kupaca), na rad u novim konkurentno - tržišnim uslovima, sa
većim brojem energetskih subjekata (proizvođača, trgovaca i snabdjevača).
Uvođenje konkurencije i prelazak na tržišni način rada nije jedan jednokratni, administrativni čin
koji se završava formalnim proglašenjem konkurencije i otvaranjem tržišta, već je riječ o veoma
složenom i dugotrajnom procesu koji se mora obavljati u kontinuitetu i koji zahtijeva veoma ozbiljnu
pripremu i istrajnost svih učesnika i segmenata društva.
Regulatorna agencija za energetiku je, kao jedan od ključnih učesnika i nosilaca zaduženja,
aktivnosti usmjerene na stvaranje uslova za uvođenje konkurenacije i otvaranje tržišta električne
energije u Crnoj Gori počela prije nekoliko godina. Te aktivnosti su se, prije svega, odnosile na
stvaranje normativno - regulatornog okvira neophodnog za otpočinjanje konkurencije i
zaživljavanje tržišta, odnosno na pripremanje i donošenje raznih akata (metodologije, pravila,
pravilnici, odluke,...), kao i odobravanje drugih, sličnih dokumenata pripremljenih od strane
energetskih subjekata.
U 2010. godini, u pogledu aktivnosti vezanih za odvijanje regulatornog procesa, od posebnog
značaja je donošenje novog Zakona o energetici, koji predstavlja proširenje i unaprjeđenje pravno regulatornog okvira za dalje provođenje reforme energetskog sektora, u cjelini.
U pogledu stvaranja uslova za jačanje konkurencije, odnosno zaživljavanja i razvoja tržišta
električne energije, Zakon je donio nekoliko novina od kojih izdvajamo:
-
-
-
-
Utvrđena su regulatorna akta (metodologije, pravila, pravilnici, i sl.) kojima se definišu
principi, pravila, uslovi i rokovi u izvršavanju pripadajućih obaveza za Agenciju i energetske
subjekte, kao i način donošenja tih akata;
Proizvodnja električne energije nije regulisana, već tržišna djelatnost, odnosno cijene
električne energije se slobodno formiraju na organizovanom tržištu ili bilateralnim ugovorom,
osim kada su cijene sastavni dio regulisanih tarifa za snabdijevanje;
Trgovina električnom energijom, koja ne obuhvata prodaju krajnjem kupcu, je djelatnost za
čije obavljanje nije potrebno posjedovanje licence;
Javnog snabdjevača, tj. energetskog subjekta koji, kao javnu uslugu, vrši snabdijevanje po
regulisanim tarifama domaćinstava i kvalifikovanih kupaca koji odaberu taj način
snabdijevanja, određuje Vlada;
Javni snabdjevač je, ujedno, snabdjevač posljednjeg izbora i snabdjevač ugroženih (ranjivih)
kupaca;
Operatora tržišta, tj. energetskog subjekta koji obavlja djelatnost organizovanja i upravljanja
tržištem, osniva Vlada.
U okviru obaveza utvrđenih Zakonom, Agencija je donijela više regulatornih akata, od kojih kao
značajna za razvoj konkurencije i tržišta poseban značaj imaju:
-
Pravila o načinu i uslovima za izdavanje, izmjenu i oduzimanje licenci za obavljanje
energetskih djelatnosti, kojima se utvrđuju vrste licenci, potrebna dokumentacija koja se
podnosi uz zahtjev za izdavanje, procedura izdavanja, izmjene ili oduzimanja licence,izuzeci i
sl;
-
Pravila za funkcionisanje javnog snabdjevača, kao akt kojim se uređuju principi i procedure
koje javni snabdjevač primjenjuje pri obavljanju svojih funkcija, odnosno snabdijevanju
tarivnih kupaca i kvalifikovanih kupaca koji su se opredijelili za snabdijevanje kod javnog
snabdjevača, te kao snabdjevač posljednjeg izbora i snabdjevač ranjivih kupaca;
31
-
Pravila o uslovima i postupku promjene snabdjevača kvalifikovanih kupaca električne
energije, tj. akt koji ima za cilj uspostavljavanje jednostavnog postupka koji kvalifikovanim
kupcima omogućava promjenu snabdjevača;
-
Pravila za razdvajanje operatora tržišta električne energije, kojima se uređuje okvir za
razdvajanje operatora tržišta od Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD Podgorica u cilju
osnivanja novog pravnog energetskog subjekta za obavljanje djelatnosti organizovanja i
upravljanja tržištem električne energije, način rada i finansiranja u prelaznom periodu nakon
osnivanja, kao i njegov odnos sa CGES-om do stvaranja uslova za samostalan rad.
Osim ovih dokumenata koje je sama pripremila i donijela, Agencija je odobrila Pravila za dodjelu
raspoloživih prenosnih kapaciteta na interkonektivnim vezama kontrolne oblasti Crna Gora sa
susjednim kontrolnim oblastima za 2011.godinu, koja je prethodno donio Odbora direktora
Crnogorskog elektroprenosnog sistema. Pravilima za dodjelu raspoloživih kapaciteta, definiše se
način pružanja usluge prekograničnog prenosa električne energije, odnosno dodjela prenosnih
kapaciteta na svim interkonektivnim vezama između elektroenergetskog sistema Crne Gore i
susjednih elektroenergetskih sistema, u cilju sprječavanja pojave zagušenja.
Pored ovih (završenih) poslova, Agencija intenzivno radi na pripremi akta Metodologija za
određivanje cijena i uslova za nabavku pomoćnih i sistemskih usluga i usluga balansiranja, koji
predstavlja jedan od ključnih dokumenata za razvoj konkurencije i funkcionisanje tržišta. Imajući u
vidu značaj ovog dokumenta, RAE je pripremljeni nacrt dokumenta stavila na javnu raspravu, u
okviru koje je organizovan i Okrugli sto, sa ciljem da se kroz otvorenu diskusiju, davanje primjedbi,
prijedloga i sugestija dođe do što kvalitetnijeg dokumenta.
Iz svega prethodno kazanog može se zaključiti da je u Crnoj Gori puno urađeno na stvaranju
normativnih uslova za stvarni početak i zaživljavanje tržišta električne energije. Ipak, i pored toga,
u Crnoj Gori još uvijek nema prave konkurencije, niti nekog naročitog interesovanja novih
potencijalnih snabdjevača. Štaviše, i EFT kao jedini imalac licence za (tržišno) snabdijevanje
kvalifikovanih kupaca, još nije počeo sa obavljanjem te djelatnosti, već licencu drži „u stanju
mirovanja“, pravdajući to nedostatkom pravila za pružanje pomoćnih usluga i usluga balansiranja.
Međutim, čini se da je malo vjerovatno da će, i nakon što RAE donese taj dokument, doći do neke
bitnije promjene i pojave novih snabdjevača.
U tom pogledu, može se reći i da je situacija u širem regionu dosta slična, s tom razlikom što tamo,
i pored postojanja potpuno zaokruženog regulatorno-pravnog okvira, te izdavanja licenci dosta
velikom broju snabdjevača i trgovaca, tržišta su nelikvidna ili praktično i ne postoje, jer se samo
jedan, zanemarljivo mali broj potrošača opredijelio da promijene snabdjevača, tj. da umjesto
klasičnog snabdijevanja kod elektroprivrede, pređu kod nekog od (tržišnih) snabdjevača
kvalifikovanih kupaca.
Koji je pravi razlog tako sporog zaživljavanja tržišta, teško je reći. Vrlo je moguće da dio razloga
leži u inerciji i nepovjerenju kupaca prema novom načinu snabdijevanja, ali svakako i u
nepostojanju dovoljno atraktivnih ponuda tržišnih snabdjevača, prije svega u pogledu (niskih)
cijena, kojima bi izazvali veći interes kupaca (potrošača) i privukli ih na novi način snabdijevanja. S
druge strane, očigledno je da ni snabdjevači nijesu u stanju da naprave ponude, odnosno da
spuste cijene do nivoa kojima bi bili ozbiljni konkurentni državnim elektroprivrednim preduzećima
koja, uglavnom, raspolažu najvećim proizvodnim kapacitetima u regionu.
Prelazak na tržišno snabdijevanje električnom energijom je spor i veoma kompleksan proces koji
zahtijeva još i vremena i rada na stvaranju povoljnih uslova za razvoj konkurencije.
32
7. REZULTATI REFORME CIJENA I TARIFA ENERGETSKIH DJELATNOSTI
I POTROŠAČKIH CIJENA U PERIODU JUL 2007 - DECEMBAR 2010.godine
7.1. Ciljevi ekonomske regulacije
U uslovima tržišne ekonomije ciljevi regulacije energetskog sektora su
Finansijska održivost energetskih subjekata
Poboljšanje efikasnosti njihovog poslovanja
Dostupnost njihovih proizvoda i usluga najširem krugu potrošača i
Praktičnost u korišćenju energetskih resursa
Imajući u vidu da se ekonomska regulacija odnosi na privredna društva koja imaju monopol u
energetskoj djelatnosti, u ostvarivanju ciljeva regulacije potrebno je voditi računa o tome da način
utvrđivanja tarifa omogući energetskim subjektima normalno poslovanje uz ostvarenje razumnog
dobitka po osnovu povećanja efikasnosti, da tarife budu ujednačene po mjesecima, da se tarife
mijenjaju u unaprijed utvrđenom vremenskom intervalu, da način utvrđiavnja tarifa bude usklađen
sa principima koje primjenjuju zemlje EU, da se eliminiše unakrsno subvencioniranje između grupa
tarifnih kupaca, da se stvaranjem uslova za funkcionisanje tržišta omogući i slobodno formiranje
cijena, da regulator mora biti nezavistan od izvršne vlasti i da odluke koje donosi sadrže
odgovornost prema potrošačima, energetskim subjektima, Parlamentu i Vladi
7.2
Uslovi u kojima se regulacija odvijala u Crnoj Gori
Regulacija energetskog sektora u Crnoj Gori započela je u uslovima koje su karakterisali:
-
Postojanje monopola na tršištu električne energije od strane jedinstvenog elektroenergetskog
privrednog društva Elektroprivrede Crne Gore AD, koje je u svojoj vertikalnoj strukturi
objedinjavalo djelatnosti proizvodnje, prenosa, distribucije i snabdijevanja;
-
Međusobno sporenje oko dužničko-povjerilačkih odnosa između dva privredna subjekta, u
suštini dva monopola, Elektroprivrede nad svim elektroenergetskim djelatnostima i Rudnika
uglja u oblasti proizvodnje uglja za potrebe proizvodnje električne energije, koji su iznosili
približno koliko i godišnji prihod proizvođača uglja tj. više od trideset miliona eura, odnosno
nepostojanje regulisane cijene uglja za potrebe proizvodnje električne energije;
-
Narazumijevanje od strane energetskih subjekata neophodnosti postepenog otklanjanja
zatečenih deformacija u oblasti cijena električne energije i uglja koji su svoj odnos prema
regulatoru, od samog početka rada, iskazivali utuženjem svih njegovih odluka u ovoj oblasti,
potpuno zanemarujući postignute dobre rezultate reforme cijena koji nijesu bili sporni ni u
jednom trenutku i pored niza otežavajućih okolnosti;
-
Narazumijevanje od strane potrošača da proces regulacije, u nedostatku razvijenog tržišta
ima svoju inerciju i logiku opreza na nagle promjene;
-
Višegodišnje izostajanje kvalitetnog remonta, rekonstrukcije i modernizacije u svim
segmentima elektroenergetskog sektora, naročito kod proizvodnih objekata i u Rudniku uglja
koje je dovelo do dužih isključenja iz pogona elektrana i smanjenja proizvodnje uglja.
Osim navedenog, pad industrijske proizvodnje uslovljen svjetskom ekonomskom krizom, izazvao
je smanjenje potrošnje najvećih potrošača (elektrolize aluminijuma i proizvodnje čelika), dok je
istovremeno došlo do stvaranja viškova i smanjenja cijene električne energije u regionu što je
rezultiralo smanjenjem cijena uvezene energije koja je prestala biti razlog povećanja cijena, čime je
stvorena mogućnost postepenog ukidanja unakrsnog subvencioniranja u skladu sa predviđanjima.
33
Specifičnosti zatečenog stanja u crnogorskom elektroenergetskom sektoru su zahtijevale da se u
Crnoj Gori, u početku, posebno potencira obezbjeđenje dovoljnog prihoda energetskim subjektima
da pokriju troškove i vremenom obezbijede razuman godišnji povrat na investicije, ali i ostvarenje
principa smanjenja ili potpunog ukidanja unakrsnog subvencioniranja. Regulator je Pravilnikom o
tarifama za električnu energiju propisao da se ovi principi realizuju u više koraka sa težnjom da se
minimalizuje nepovoljan uticaj te aktivnosti na standard građana.
7.3
Normativni okvir regulacije
Agencija je od stupanja na snagu Zakona, a u cilju regulacije cijena i tarifa za električnu energiju
donijela sljedeća opšta akta:
1. Pravila o načinu utvrđivanja cijene uglja za proizvodnju električne energije (''Sl. list CG'', broj
35/10) kojima se uređuje način utvrđivanja cijena uglja koji se koristi za proizvodnju električne
energije. Period primjene ovih pravila je utvrđen do 22.05.2011. godine, međutim nijesu
primijenjena, jer Rudnik uglja Pljevlja nije podnio zahtjev za utvrđivanje cijene uglja.
2. Privremenu metodologiju za određivanje regulatornog prihoda i cijena za korišćenje
prenosnog sistema električne energije (''Sl. list CG'', broj 58/10) kojom je definisan način
određivanja regulatornog prihoda odnosno način transponovanja tog prihoda u naknade i
tarife za sve kategorije kupaca;
3. Privremenu metodologiju za određivanje regulatornog prihoda i cijena za korišćenje
distributivnog sistema električne energije (''Sl. list CG'', broj 58/10) kojom je definisan način
određivanja regulatornog prihoda odnosno način transponovanja tog prihoda u naknade i
tarife za sve kategorije kupaca;
4. Privremenu metodologiju za određivanje regulatornog prihoda javnog snabdjevača i
regulisanih tarifa za snabdijevanje električnom energijom (''Sl. list CG'', broj 58/10) kojom je
propisan način odobravanja regulatorno dozvoljenog prihoda i naknada za usluge javnog
snabdjevača, kao i tarifa po kojima snabdijeva tarifne kupce i kvalifikovane kupce koji izaberu
taj oblik snabdijevanja;
5. Pravila za izmjenu regulisanih tarifa za snabdijevanje električnom energijom (''Sl. list CG'',
broj 62/10) kojima je uređen postupak utvrđivanja privremenih tarifa i izmjene regulisanih
tarifa u periodu važenja na zahtjev energetskog subjekta ili na inicijativu Agencije;
U skladu sa odredbama Zakona o energetici, Agencija:
-
-
Odobrava cijenu korišćenja prenosnog sistema za električnu energiju
Odobrava cijenu korišćenje distributivnog sistema za električnu energiju,
Odobrava cijenu pomoćne i sistemske usluge i balansiranje)
Odobrava ili utvrđuje regulisane tarife za snabdijevanje električnom energijom ili gasom
tarifnih kupaca i tarife za snabdijevanje kvalifikovanih kupaca koje snabdijeva javni
snabdjevač, a koje i drugi snabdjevači mogu ponuditi kvalifikovanim kupcima
Odobrava tarife koje primjenjuje snabdjevač poslednjeg izbora;
Utvrđuje tarife za snabdijevanje ugroženih (ranjivih) kupaca;
Odobrava troškove priključenja na prenosne i distributivne sisteme električne energije,
Odobrava naknadu za rad operatora tržišta.
Cijene i tarife za regulisane djelatnosti za 2010. godinu su utvrđene primjenom Pravilnika o
tarifama za električnu energiju donijetog u skladu sa odredbama Zakona iz 2003. godine.
Pravilnikom je propisano da se tarife, odobravaju na period od 12 mjeseci, i da se primjenjuje
''cost plus'' (trošak plus) metoda kojom se pored operativnih, finansijskih i troškova amortizacije,
priznaje i povrat na sredstva.
34
Tarife za 2011. godinu utvrđene su primjenom privremenih metodologija.
7.4
Efekti troipogodišnje ekonomske regulacije cijena
Ekonomska regulacija cijena električne energije, cijene uglja za proizvodnju električne energije,
kao i usluga prenosa, distribucije i snabdijevanja tarifnih kupaca otpočela je 2007. godine,
Sredinom iste godine, Elektroprivredi Crne Gore odobren je regulatorno dozvoljeni prihod za
djelatnosti proizvodnje, prenosa, distribucije i snabdijevanja, koji je transponovan u tabele sa
cijenama. Cijene su odražavale odobrene troškove, a bile su i osnov za obračun subvencija koje je
Vlada Crne Gore obezbjeđivala Kombinatu Aluminijuma i Željezari, po osnovu ugovora.
U početnom periodu regulacije Agencija je odobrila Rudniku uglja Pljevlja regulatorno dozvoljeni
prihod, odnosno utvrdila cijenu uglja za proizvodnju električne energije.
Agencija je regulaciju otpočela sa opreznim pa čak i sa restriktivnim pristupom u pogledu
odobravanja troškova i cijena, zahtijevajući od energetskih subjekta povećanje efikasnosti
poslovanja kod troškova na koje mogu uticati. Nasuprot tome rasli su troškovi koje energetski
subjekti praktično ne mogu da kontrolišu. Za Elektroprivredu to je trošak uglja i trošak uvezene
električne energije, a za Elektroprivredu i Rudnik uglja to su troškovi poreza i lokalnih taksi koje su
u tom periodu nametale lokalne samouprave. Imajući u vidu činjenicu da Elektroprivreda i Rudnik
uglja nijesu načinili dobre pomake u povećanju efikasnosti u početku regulacije, Agencija je u
svojim daljim odlukama vodila restriktivnu politiku odobravanja troškova koji se mogu kontrolisati
uz povećavnje osnova za rast kapitalnih troškova, odnosno za jačanje investicione sposobnosti
energetskih subjekata.
U periodu regulacije od 2007. godine zaključno sa 2010. godinom za koju je energetskim
subjektima utvrđen regulatorno dozvoljenji prihod, primjenjivan je princip godišnje regulacije,
odnosno dvanaestomjesečnog regulatornog perioda, dok je Zakonom o energetici koji je stupio na
snagu u maju 2010.godine propisano da se višegodišnja regulacija utvrdi metodologijama koje će
se primjenjivati od 2012. godine.
Primjenom Pravilnika o tarifama za električnu energiju, Agencija je za 2010. godinu donijela
sljedeće odluke:
-
Odluku o odobravanju regulatorno dozvoljenog prihoda AD Prenos Podgorica za 2010.
godine, broj 09/1998-25 od 23. 12.2009. godine, i
-
Odluku o utvrđivanju tabela sa cijenama za električnu energiju koje će se primjenjivati od
01.01.2010. godine, broj 09/2217-20 od 23.12.2009. godine.
Navedene odluke su pred Upravnim sudom Crne Gore osporene i od strane energetskih subjekata
i grupe potrošača. Nakon donošenja presuda kojom su navedene odluke poništene, Agencija je
donijela nove odluke, u ponovljenom postupku, kojima je otklonila nedostatke na koje je Sud
ukazao. Odluke donijete po presudi su takođe osporene pred Upravnim sudom i postupak ocjene
njihove zakonitosti je u toku.
a) Odobreni troškovi i regulatorni prihod
U periodu regulacije od 01.07.2007. do 31.12.2010. godine, Agencija je elektroenergetskim
preduzećima odobrila ili utvrdila ukupne troškove u iznosu od 907,88 mil.€ ili prosječno godišnje
259,39 mil.€.
Shodno kriterijumima metodologije za utvrđivanje tarifa, odobreni ukupni troškovi su umanjeni za
planirane vanredne prihode u iznosu od 73,49 mil.€ ili prosječno godišnje za 21 mil.€, tako da je u
tarife za naplatu od potrošača transponovano ukupno 834,39mil.€ ili prosječno godišnje 238,40
mil.€.
35
Struktura troškova i regulatorno dozvoljenog prihoda prikazani su u sljedećoj tabeli:
PERIOD 01.07.2007 - 31.12.2010. (42 mjeseca)
ponder totala
TROŠKOVI I REGULATORNI PRIHOD
perioda
(struktura troškova)
mil.€
UKUPNI TROŠKOVI POSLOVANJA
(I+II+V)
I. TROŠKOVI (1 + 2)
1. OPEX (1.1.+1.2.+1.3.+1.4.)
1.1. Gorivo za TEP
1.2. Uvoz
1.3. Porezi i doprinosi
1.4. Ostali OPEX
2. CAPEX (2.1.+2.2.)
2.1. Amortizacija
2.2. Povrat na investicije
II. Vanredni rashodi
III. Vanredni prihodi
IV. SALDO (I+II-III)
V. Rezervisanja
VI. REGULATORNI PRIHOD-ZA TARIFE (IV+V)
(struktura prihoda)
*Prihod od prodaje el.en. i usluga
*Prihod od prenosa za uvoz KAP-a
UKUPNO
mjesečni
prosjek
mil.€
godišnji
prosjek
mil.€
907,88
880,05
668,23
140,89
215,92
37,94
273,48
211,82
130,23
81,59
1,26
73,49
807,82
26,57
834,39
21,62
20,95
15,91
3,35
5,14
0,90
6,51
5,04
3,10
1,94
0,03
1,75
19,23
0,63
19,87
259,39
251,44
190,92
40,25
61,69
10,84
78,14
60,52
37,21
23,31
0,36
21,00
230,81
7,59
238,40
826,486
7,896
834,382
19,678
0,188
19,866
236,139
2,256
238,395
U strukturi ukupnih troškova prosječno učešće operativnih troškova (OPEX) je oko 75,93%m, dok
je učešće kapitalnih troškova (CAPEX) oko 24,07%.
Od ukupnih operativnih troškova u iznosu od 668,32mil.€, troškovi uglja za proizvodnju električne
energije, troškovi uvoza električne energije i troškovi poreza i doprinosa čine 59,07%, dok ostali
operativni troškovi koji uključuju bruto zarade, troškove direkcije kompanije, troškove rezervnih
djelova, troškove usluga trećih lica, bankarske i telekomunikacione usluge, predstvaljaju 40,93%.
Troškovi uvoza sa učešćem od 32,31 %, u ukupno odobrenim operativnim troškovima, odslikavaju
složenu situaciju u pogledu nedostatka energije iz sopstvenih izvora u Crnoj Gori, odnosno veoma
visoke cijene uvezene električne energije u najvećem dijelu perioda regulacije. Bez obzira na tu
činjenicu, ocjena Agencije je da u operativnim troškovima postoje značajne rezerve za poboljšanje
efikasnosti elektroenergetskih subjekata.
Iznos kapitalnih troškova od 211,82 mil.€, ili 60,52 mil.€ prosječno godišnje, od čega se na
troškove amortizacije odnosi 61,48%, a na povrat na investicije 38,52%, jasno govori da je
regulatorna politika utvrđena i objavljena od Agencije februara 2008. godine, u oblasti regulatornog
prihoda i cijena pokazala dobre rezultate.
Učešće kapitalnih troškova u ukupnim troškovima zaključno sa 2009. godinom, iznosilo je 20,33%.
Uključujući odobrene troškove za 2010.godinu, učešće kapitalnih troškova u ukupno odobrenim
troškovima povećano je na 24,07%. U narednom periodu, u cilju jačanja investicione snage
regulisanih energetskih subjekata odnosno povećanja kapaciteta i poboljšanja rada
elektroenergetskog sistema, treba nastaviti sa povećanjem učešća kapitalnih na račun operativnih
troškova, kao i na razumnom povećanju učešća povrata na sredstva u ukupnim kapitalnim
troškovima.
U strukturi regulatornog prihoda pretežno je, 99,05% učešće prodaje električne energije i usluga
prenosa, distribucije i snabdijevanja, dok se 0,95% odnosi na pružanje usluge prenosa za
samostalni uvoz električne energije Kombinata aluminijuma.
36
Agencija je regulatorni prihod, odnosno cijene i tarife utvrdila po zahtjevu Elektroprivrede za 2007. i
2008. godinu, dok je regulatorni prihod, odnosno cijene i tarife za 2009.i 2010. godinu u nedostatku
zahtjeva Elektroprivrede, u skladu sa zakonskim ovlašćenjima utvrdila po službenoj dužnosti.
Zahtjev Elektroprivrede sveden na drugu polovinu 2007. i 2008. godinu iznosio je 448,36 mil.€.
Agencija je odobrila prihod u iznosu od 352,76 mil.€, odnosno umanjila zahtijevani iznos za
21,32%. Za 2009. godinu Agencija je utvrdila prihod u iznosu od 253,49 mil.€, a za 2010. godinu
228,28mil. €, uključujući prihod CGES-a.
b) Odobrene cijene elektroenergetskih djelatnosti
Na početku regulacije, sredinom 2007. godine, proizvodna cijena je iznosila je 21,5 €/MWh, i bilo
je jasno da ova cijena ne odražava troškove proizvodnje. Naime, do tada primjenjivani model
obračuna procenta povećanja cijene zbog uvoza električne energije svakog mjeseca, koliko god
bio prihvatljiv u ranijim godinama kada su cijene uvoza i uvezene količine bile znatno manje,
pokazao je već na početku 2007. godine sve nedostatke i izazvao revolt potrošača. Takvim
modelom se nije stimulisalo uspostavljanje realne cijene električne energije iz sopstvenih izvora,
već se sticanje nešto većeg prihoda u uslovima niskih tarifa obezbjeđivalo na osnovu veće razlike
između cijene uvezene električne energije i cijene iz sopstvenih izvora.
Takođe, u predregulatornom periodu troškovi energetskih djelatnosti nijesu bili razdvojeni, pa za
prenos i distribuciju u takvim uslovima nije bilo moguće identifikovati cijene. Od početka regulacije,
utvrđivanjem razdvojenih cijena za sve djelatnosti, odgovarajućem usklađivanju cijene
proizvodnje,stvoreni su uslovi za stabilizaciju djelatnosti proizvodnje električne energije koja
ubuduće neće biti regulisana.
Odobrene cijene za elektroenergetske djelatnosti u periodu regulacije su prikazane u sljedećoj
tabeli:
Cijene koje odražavaju
troškove djelatnosti
Cijena proizvodnje*
Godina
Period
2007.godina 2007. i 2008.g. 2008.godina 2008. i 2009.g. 2010.godina Ukupno
VI-IX
X-XII
VI-XI
XII-XII
I - XII
2010./
Cijena Bazna Cijena Trend Cijena Trend Cijena Trend Cijena Trend /2007.
%
%
%
%
%
%
€/MWh
22,54
100
25,74
14,2
32,06
24,5
35,11
9,5
30,90 -11,99
37,09
Cijena uvoza
€/MWh
73,62
100
73,62
0,0
84,94
15,4
84,94
0,0
50,07 -41,05
-31,99
Veleprodajna**
€/MWh
42,46
100
45,98
8,3
48,22
4,9
50,33
4,4
34,53 -31,39
-18,68
Cijena usluge prenosa
€/MWh
5,23
100
5,36
2,5
5,43
1,3
5,51
1,4
6,3
14,34
20,459
cijena korišćenja mreže
€/kWmj
1,63
100
1,63
0,0
1,76
8,2
1,76
0,0
2,31
31,25
41,718
Cijena usluge distribucije
€/MWh
38,63
100
40,08
3,8
38,54
-3,9
39,03
1,3
cijena korišćenja mreže
€/kWmj
8,15
100
8,31
2,0
8,82
6,1
8,82
0,0
9,06
2,72
11,166
Cijena usluge snabdjevanja €/MWh
3,81
100
3,95
3,7
2,58
-34,8
2,68
3,8
4,35
62,31
14,173
33,07 -15,27
-14,39
Napomene uz tabelu:
*Cijena proizvodnje u sopstvenim izvorima EPCG (HE “Perućica”, HE “Piva”, TE “Pljevlja” i Male hidroelektrane) prema odobrenim
ukupnim troškovima od strane Agencije na godišnjem nivou.U cijene za 2010.godinu je ugrađena korekcija iz 2009. godine.
** Veleprodajna cijena znači: Ponderisana cijena proizvodnje (C*) i uvoza, koja se primjenjuje na prodaju električne energije tarifnim
kupcima, kao i za obračun gubitaka u prenosu i gubitaka u distribuciji svim kupcima.
U 2007. i 2008. godini, cijena uvezene električne energije je bila veoma visoka, dok je u 2009.
godini došlo do naglog pada, tako da je prosječna cijena za taj period iznosila 58,37 €/MWh i bila
je veća od prosječne cijene uvezene električne energije u predregulacionom troipogodišnjem
periodu za 23,82%. U istom periodu, cijene korišćenja prenosne mreže i distributivne mreže su u
čitavom periodu bile stabilne.
Značajan porast cijene korišćenja prenosne mreže u 2010. godini je rezultat:
37
-
smanjenja ukupnog planiranog obima prenosa u 2010. godini na 4.088 GWh ili za 11,4 % u
odnosu na 2009. godinu,
-
više odobrenih fiksnih troškova AD Prenos (CGES) u odnosu na 2009. godinu za 3,99 mil. €,
odnosno za 23,2 % od čega se tri četvrtine odnosilo na povećanje kapitalnih troškova u
funkciji realizacije investicija u prenosne objekte i postrojenja, i
-
ukidanja unakrsnog subvencioniranja (u manjem obimu) grupa tarifnih kupaca na naponskom
nivou 0,4 kv u dijelu troškova mrežnih djelatnosti.
c) Obim prodaje, prihod i potrošačke cijene
Obim prodaje
U toku troipogodišnjeg perioda regulacije tj. od 01.07.2007. do 31.12.2010. godine ukupno
ostvareni obim prodaje električne energije domaćim kupcima iznosio je 11.325 GWh ili prosječno
godišnje 3.236 GWh, što je za oko 3% više u odnosu na troipogodišnji predregulacioni period
(januar 2004. - jun 2007. godina). Struktura prodaje je prikazana u Tabeli 1 u prilogu na kraju ovog
izvještaja.
Fakturisana realizacija
U troipogodišnjem periodu regulacije ostvarena ukupna fakturisana realizacija od prodaje
električne energije iznosila je 797,01 mil.€ ili prosječno godišnje 227,72 mil.€.
U odnosu na odgovarajući predregulacioni period, januar 2004 - jun 2007. godine, fakturisana
realizacija je bila veća za oko 41,4% i to kod potrošača na 110 kV za 32,58%, a kod distributivnih
za 44,22%. Trend pada fakturisane realizacije zabilježen je na 110 kV naponu kod Željeznice, kao
i kod potrošača na naponu 35 kV.
Struktura fakturisane realizacije je prikazana u Tabeli 2 u prilogu na kraju ovog izvještaja.
Ostvarene cijene kod krajnjih potrošača
U troipogodišnjem periodu regulacije prosječna cijena električne energije je porasla za 37,33% u
odnosu na uporedni period prije regulacije.
Ostvarene cijene su, kako po naponskim nivoima tako po kategorijama potrošnje, u periodu
regulacije skoro podudarne sa odobrenim ili utvrđenim cijenama, što potvrđuje da je odabrana
metodologija uključila dovoljan broj elemenata za formiranje tarifa.
Upoređenjem ostvarenih prosječnih cijena u periodu jul 2007. - decembar 2010. godine sa
prosječnim cijenama iz perioda januar 2004. - jun 2007. godine, može se zaključiti:
-
porast cijene kod potrošača na 110 kV naponu iznosio je 45,06%, od čega najviše kod
Kombinata aluminijuma 53,01%;
-
porast cijene kod distributivnih potrošača je iznosio 27,87%, pri čemu su cijene na srednjem
naponu (uglavnom mala i srednja industrijska preduzeća) porasle za oko 2,5%, a cijene na
niskom naponu za sve potrošače, osim domaćinstava su smanjene za isti procenat;
-
kod kategorije potrošnje domaćinstva je ostvaren najveći rast cijene od 61% (kod
domaćinstava sa jednotarifnim mjerenjem 53,34% a kod domaćinstava sa dvotarifnim
mjerenjem 64,40%). Razlike u ostvarenom trendu cijena na niskom naponu su nastale kao
posljedica primjene zakonske obaveze za postepeno ukidanje unakrsnog subvencioniranja
grupa tarifnih kupaca na istom naponskom nivou.
-
unakrsno subvencioniranje grupa tarifnih kupaca na niskom naponu tokom 2010. godine nije
okončano, ali je u velikoj mjeri smanjeno.
38
Odlukama o regulatorno dozvoljenom prihodu, tarifama i cijenama za 2011. godinu, koje je
Agencija donijela marta 2011. godine, unakrsno subvencioniranje je potpuno ukinuto.
Struktura cijena je prikazana u Tabeli 3 u prilogu na kraju ovog izvještaja.
d) Rješavanje unakrsnog subvencioniranja
U cilju utvrđivanja realne mjere realizacije zakonskog rješenja o postepenom ukidanju unakrsnog
subvencioniranja, izvršene su analize čiji su rezultati prikazani u sljedećoj tabeli:
Tabelarni pregled unakrsnog subvencioniranja grupa tarifnih kupaca na niskom naponu (0.4 kV) računato:
A utvrđivanjem razlika projektovanog i odobrenog prihoda
B utvrđivanjem razlike fakturisane realizacije i odobrenog prihoda
Domaćinstva sa dvotarifnim mjerenjem i domaćinstva sa jednotarifnim mjerenjem - (DDT i DJT)
Ostali potrošači koji kupuju električnu energiju na naponu 0.4 kV, ostala potrošnja I stepen, ostala potrošnja II
stepen, javna rasvjeta sa dvotarifnim mjerenjem i javna rasvjeta sa jednotarifnim mjerenjem - (I st, II st, JR dtm, JR
jtm)
000 €
PERIOD PRIMJENE ODLUKE
GRUPA TARIFNIH KUPACA
jul 2007. - septembar 2007.
DDT i DJT
(ostvareno)
I st, II st, JR dtm, JR jtm
oktobar 2007. - maj 2008.
DDT i DJT
(ostvareno)
I st, II st, JR dtm, JR jtm
jun 2008. - novembar 2008.
DDT i DJT
(ostvareno)
I st, II st, JR dtm, JR jtm
decembar 2008. - decembar 2009.
DDT i DJT
(ostvareno)
I st, II st, JR dtm, JR jtm
januar 2010. - decembar 2010.
DDT i DJT
(ostvareno)
I st, II st, JR dtm, JR jtm
jul 2007. - decembar 2010.
DDT i DJT
april 2011. - april 2012.
DDT i DJT
(odobreno)
I st, II st, JR dtm, JR jtm
I st, II st, JR dtm, JR jtm
A
000 €
B
-9.724
-12.304
6.335
7.215
-27.764
-26.243
15.673
20.940
-12.656
-18.027
11.719
10.713
-24.098
-23.305
24.139
25.864
-9.020
-8.419
10.058
10.741
-83.262
-88.299
57.924
75.472
0.000
0.000
0.000
0.000
Rezultati pokazuju da su u analiziranom periodu regulisanja cijena kategorija ostali potrošači na
niskom naponu subvencionirali domaćinstva sa 75,47 mil.€.
e) Upoređenje cijena električne energije za domaćinstva sa zemljama EU i regiona
39
Uporedni pregled je prikazan u sljedećoj tabeli (izvor: EUROSTAT)
ELEKTRIČNA ENERGIJA ZA DOMAĆINSTVA - PROSJEČNA CIJENA BEZ POREZA (c€/kWh)
Eurostat ppg 2010.
ppg
10/09
%
3,41
Zemlja /godina
1996
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
1
Austrija-AT
10,32
9,45
9,32
9,26
9,81
9,64
8,94
10,5
12,71
13,8
14,27
2
Belgija-BE
12,37
11,84
11,37
11,2
11,45
11,16
11,23
12,29
15,00
14,31
14,49
1,26
3
Bugarska-BG
-
-
-
-
4,86
5,37
5,52
5,47
5,93
6,85
6,75
-1,46
4
Češka-CZ
5
Danska-DK
6
Estonija-EE
7
Finska-FI
8
Francuska-FR
9
Grčka-EL
6,09
5,64
5,8
6,06
6,21
6,37
6,43
10
Holandija-NL
8,69
9,78
9,23
9,70
10,31
11,02
12,07
11
Irska-IE
7,17
7,95
8,83
10,06
10,55
11,97
12,85
12
Italija-IT
15,08
15,67
13,9
14,49
14,34
14,40
15,48
13
Kipar-CY
-
9,90
8,45
9,15
9,28
9,15
12,25
14
Latvija-LT
-
-
-
-
4,87
7,02
7,02
15
Litvanija-LV
16
Luksemburg-LU
17
Mađarska-HU
3,72
6,34
7,23
7,33
7,94
18
Malta-MT
4,76
6,17
6,31
6,52
6,36
19
Njemačka-DE
13,20
12,2
12,61
12,67
12,59
13,34
20
Poljska-PL
21
Portugal-PT
22
23
24
Slovenija-SI
7,00
8,37
8,58
8,33
8,41
8,61
8,74
8,87
9,11
25
Španija-ES
10,92
8,59
8,59
8,72
8,85
9,00
9,40
10,04
11,24
26
Švedska-SE
27
Velika Britanija-UK
28
Hrvatska-HR
29
Norveška-NO
30
Crna Gora-CG
-
5,38
6,42
6,54
6,6
7,29
8,29
8,98
10,60
11,02
11,08
0,54
6,46
7,81
8,65
9,47
9,15
9,27
9,97
11,7
12,03
12,39
11,68
-5,73
-
-
4,57
5,50
5,50
5,76
6,20
6,35
6,39
7,12
6,95
-2,39
7,70
6,37
6,97
7,38
8,1
7,92
8,09
8,77
9,15
9,74
9,98
2,46
10,22
9,14
9,23
8,90
9,05
9,05
9,05
9,21
9,14
9,08
9,22
1,54
6,61
9,57
10,55
9,75
-7,58
14,00
12,70
14,40
12,66
-12,08
14,65
15,59
17,89
15,89
-11,18
16,58
-
-
-
-
11,77
15,28
13,36
15,97
19,54
5,83
8,02
9,57
9,54
-0,31
-
-
-
-
5,35
6,09
6,09
6,58
7,29
7,99
9,55
19,52
10,90
11,2
11,48
11,91
12,15
12,88
13,9
15,09
14,42
16,19
14,33
-11,49
8,51
8,96
10,19
12,77
12,27
13,49
9,94
7,27
9,04
9,40
9,45
16,27
16,15
-0,74
13,74
14,33
12,99
14,01
13,81
-1,43
-
7,10
8,18
7,75
6,99
8,23
9,23
9,45
9,65
8,83
10,49
18,80
12,59
12,00
12,23
12,57
12,83
13,13
13,40
14,20
10,74
12,64
10,93
-13,53
Rumunija-RO
-
-
-
-
-
6,55
7,92
8,55
8,85
8,14
8,56
5,16
Slovačka-SK
-
-
-
-
10,24
11,23
12,16
12,92
11,48
12,94
12,77
-1,31
10,56
10,57
0,09
12,94
14,17
9,51
-
6,29
7,01
8,38
8,98
8,46
8,76
10,88
10,85
10,4
11,95
14,90
8,76
9,96
10,31
9,59
8,37
8,36
9,71
12,54
13,94
13,99
13,21
-5,58
-
-
-
-
-
7,02
7,59
7,60
7,98
9,35
9,34
-0,11
6,53
7,88
9,27
15,68
9,85
11,37
11,01
13,61
11,79
11,31
14,84
31,21
-
-
-
-
4,24
4,52
4,95
6,21
7,45
8,48
7,52
-11,32
EU-15
11,00
10,27
10,32
10,36
10,27
10,42
10,94
12,05
12,50
12,40
-
-
EU-25
-
-
-
-
10,02
10,23
10,77
11,83
-
-
-
-
EU-27
-
-
-
-
-
10,13
10,68
11,73
11,77
12,17
12,13
-0,33
bold - cijene koje su niže od cijene u Crnoj Gori
italica bold - podaci koji nijesu brojčano objavljni, već su za potrebe ovog prikaza skinuti sa dijagrama
40
U sljedećoj tabeli prikazane su cijene električne energije za domaćinstva koje su važile u IV kvartalu
2010. godine (izvor:ERRA)
ELEKTRIČNA ENERGIJA ZA DOMAĆINSTVA
CIJENA BEZ POREZA U 4. KVARTALU 2010. GODINE (c€/kWh)
ERRA-Budimpešta (van EU)
1
Albanija-AL
6,99
2
Bosna i Hercegovina-BiH
7,37
3
Makedonija-MK
5,22
4
Srbija-RS
4,54
5
UNMIK-Kosovo
5,38
6
Hrvatska-HR
9.36
ERRA-Budimpešta (EU)
7
Bugarska-BG
6,94
8
Estonija-EE
6,74
9
Latvija-LT
9,68
10
Litvanija-LV
10,08
11
Mađarska-HU
12,6
12
Poljska-PL
11,71
13
Rumunija-RO
8,31
14
Slovačka-SK
13,28
15
Crna Gora-CG
7,52
Prosječna cijena električne energije za domaćinstva u Crnoj Gori se u periodu od 2004. do 2006.
godine kretala u rasponu od 4,24 do 4,95 c€/kWh i bila je niža od cijena u regionu i u zemljama
članicama EU. Dostizala je 42,32 do 45,96 % prosječne cijene EU-25 (25 zemalja Evropske unije).
U periodu regulacije koji obuhvata drugu polovinu 2007, 2008. i 2009. godinu, cijena se kretala od
6,21 do 8,48 c€/kWh, a dostizala je 52,94 do 69,68 % prosječne cijene EU-27 (27 zemalja
Evropske unije). U 2007. godini cijena u Crnoj Gori je bila veća od cijena u Bugarskoj i Latviji, a u
2008. i 2009. godini od cijena u Bugarskoj, Estoniji i Litvaniji.
Upoređujući prosječnu cijenu električne energije za domaćinstva u 2010. godini u Crnoj Gori sa
cijenama u 27 zemalja EU i susjednim zemljama, možemo zaključiti da je cijena kod nas veća
jedino od cijene u Estoniji i Bugarskoj i da je smanjen dostignuti nivo na oko 62 % prosječne cijene
EU-27. Cijena električne energije u Crnoj Gori je veća u odnosu na cijene u Srbiji, Bosni i
Hercegovini, Albaniji, Makedoniji i Kosovu, a manja je od cijene u Hrvatskoj. Dakle, cijena u Crnoj
Gori je bila među osam najnižih u toku 2010. godine.
8. SPROVOĐENJE SPORAZUMA O OSNIVANJU ENERGETSKE ZAJEDNICE
JUGOISTOČNE EVROPE
Potpisivanjem Sporazuma o formiranju Energetske zajednice, Evropska unija i 8 ugovornih strana
iz Jugoistočne Evrope su stvorile pravni okvir za uspostavljanje jedinstvenog regionalnog tržišta
električne energije i gasa, sa krajnjim ciljem njegove integracije u tržište Evropske unije. Sporazum
je stupio na snagu 1. jula 2006. godine.
41
Skupština Republike Crne Gore je 26. oktobra 2006. godine ratifikovala ovaj Sporazum i time
postala punopravna članica Energetske zajednice. Pored Crne Gore, ovaj Sporazum su ratifikovale
Hrvatska, Srbija, Bosna i Hercegovina, Makedonija, Albanija, Bugarska, Rumunija i Misija
privremene uprave Ujedinjenih nacija na Kosovu.
Glavni ciljevi formiranja Energetske zajednice su povećanje sigurnosti snabdijevanja energijom,
kroz privlačenje investicija u energetski sektor, povećanje korišćenja obnovljive energije i razvijanje
tržišne konkurencije, uz unapređenje zaštite životne sredine. Funkcionisanje Energetske zajednice
treba da ojača saradnju među državama Jugoistočne Evrope i doprinese ukupnom ekonomskom
razvoju i socijalnoj stabilnosti. Pravni okvir Sporazuma o formiranju Energetske zajednice čini
regulativa Evropske unije, što znači da članice Energetske zajednice imaju obavezu da usaglase
svoje zakonodavstvo sa direktivama EU koje se odnose na energetiku i zaštitu životne sredine.
Implementacija obaveza iz Sporazuma je od ogromnog značaja, ne samo za uspjeh reformi našeg
energetskog sektora i njegovo funkcionisanje u okviru Energetske zajednice, već i za sveukupni
proces evropskih integracija naše zemlje. Takođe, cilj je da se postigne ekonomski i socijalni
napredak te visok nivo zaposlenja, kao i izbalansiran i održiv razvoj stvaranjem jedinstvenog
područja bez unutrašnjih granica za gas i električnu energiju.
Crna Gora aktivno učestvuje u radu institucija Energetske zajednice, kao što su Savjet ministara,
Stalna grupa na visokom nivou, Regulatorni odbor i Forumi za električnu energiju i gas, naftu i
socijalni forum.
Ministarski savjet je najvažniji organ Energetske Zajednicekoji pruža opšte smjernice, preduzima
mjere i usvaja proceduralna akta u smislu postizanja ciljeva Sporazuma.
Ministarski savjet je ocijenio da su sve ugovorne strane u svim sektorima ustanovile pravni okvir za
implementaciju Sporazuma na osnovu elemenata sadržanih u pravnom zakonodavstvu EU Acquis
communautaire. Sprovođenje Acquisa je usporeno zbog kašnjenja implementacije Sporazuma u
zemljama potpisnicama ugovora. Crna Gora je među uspješnijim članicama Energetske zajednice
po ispunjavanju obaveza iz Acquisa. Na sastanku Ministarskog savjeta zaključeno je da su glavni
prioriteti promocija investicija u kontekstu razvoja regionalnog tržišta, energetska efikasnost
(fokusiranje na učinak akcionih planova) i OIE i poboljšanje socijalnog dijaloga u skladu sa
Memorandumom o socijalnim pitanjima Energetskoj zajednici.
Pored Ministarskog savjeta, veoma važnu ulogu u sprovođenju aktivnosti Energetske zajednice
ima Regulatorni odbor kojeg čine predsjedavajući i članovi odbora regulatornih agencija i koji se
sastoji od četiri radne grupe: radna grupa za električnu energiju, radna grupa za gas, radna grupa
za pitanja vezana za osnivanje i rad kancelarije za koordinirane aukcije i radna grupa za pitanja
kvaliteta usluga i zaštite potrošača. Regulatorni odbor i radne grupe sastaju se četiri puta godišnje.
Glavna pitanja koja su razmatrana na sastancima Regulatornog odbora i njegovih radnih grupa su:
Interni energetski paket Evropske Unije, odnosno tekuće aktivnosti na implementaciji EU Acquis-a,
ali i važni nedostaci u pogledu primjene podzakonskih akata i regulatornog okvira, pravila
balansiranja, dalje aktivnosti na usaglašavanju stavova strana uključenih u rad kancelarije za
koordinirane aukcije, otvaranje veleprodajnog tržišta električne energije i gasa i konkurencija,
problemi zagušenja prenosnih kapaciteta, kvalitet pružanja usluga i socijalna dimenzija energetskih
reformi, posebno u vezi kategorije ugroženih potrošača. Implementacija svih obaveza datih u
Sporazumu važna je za efektivan razvoj tržišta električne energije i u tom smislu treba podržati
ugovorne strane kod aktivnosti na implementaciji kako trećeg energetskog paketa tako i Direktive
za Obnovljive izvore energije.
U periodu od 22 do 23 oktobra 2010.g. predstavnici Energetske zajednice bili su u zvanicnoj
posjeti Crnoj Gori. Tokom posjete predstavnici EZ su se sastali sa predstavnicima Ministarstva
ekonomije - sektor za energetiku, Ministarstva uređenja prostora i zaštite životne sredine,
Regulatorne agencije za energetiku, Crnogorskog elektroprenosog sistema i EPCG. Ključni
zaključci posjete su sljedeći: sve institucije u Crnoj Gori su saglasne sa primjenom zahtjeva datih u
zakonu i izradom zakona i pravila koja će omogućiti pravilno funkcionisanje tržišta. U izvještaju su
42
identifikovane određene neusklađenosti koje se odnose na transparentnost poslovanja,
transparentnost rokova i uslova za sprovođenje regulisanih aktivnosti. Zatim, prioritetni i veoma
značajni zadaci koje treba da sprovedu akteri na Crnogorskom tržištu su ne-diskriminatornost i
primjena ključnih zahtjeva za razdvajanjem kao i zadržavanje regulatorne nezavisnosti koje je
neophodno za efektivno primjenu primarnog zakona. Takođe, ukazano je da stav 3 člana 34
zakona nije u skladu sa prihvaćenim načelom da se Odboru Agencije, radi jačanja nezavisnosti,
daju veća ovlašćenja.
Početkom decembra 2010.godine u prostorijama Sekretarijata energetske zajednice u Beču
održan je dan Crne Gore. Sastanku su prisustvovali Ministar ekonomije, pomoćnici ministra i
njegovi saradnici, menadžment energetskih subjekata i članovi odbora Agencije Crne Gore,
predstavnici Energetske zajednice i predstavnici Austrijskog regulatora. Na sastanku su se
razmatrala aktuelna pitanja vezana za primjenu trećeg energetskog paketa u Crnoj Gori kao i
analiza izvještaja Energetske zajednice za 2009.godinu o sprovođenju Sporazuma u Crnoj Gori.
Takođe su razmotrene sljedeće teme: novi zakon o energetici Crne Gore, proširenje prava i
odgovornosti subjekata na energetskom tržištu, energetska politika i investicioni razvoj u Crnoj
Gori, Crna Gora i Energetska zajednica (dalja saradnja) i dalje aktivnosti i razvoj Energetske
zajednice.
U cilju primjene sporazuma o osnivanju energetske zajednice Crna Gora je u 2010.g sprovela niz
aktivnosti. Prije svega, Skupština Crne Gore je u aprilu 2010.g. usvojila novi Zakon o energetici koji
je stupio na snagu u maju iste godine, i u skladu je sa II (drugim) i u najvećoj mjeri sa II (trećim)
energetskim paketom. Da bi se potpuno sprovele odredbe III energetskog paketa biće potrebne
izmjene zakona. U skladu sa zakonom urađena su dokumenta o čemu je bilo govora u ranijem
tekstu.
Kada su u pitanju obnovljivi izvori energije, u novom Zakonu o energetici posebno poglavlje
posvećeno je ovim oblicima energije i definisanju uloga i zadataka institucija u promovisanju OIE,
konstituisanju glavnih koraka ka implementacijii zahtjeva iz Direktive 201/77/EZ. U toku su i
aktivnosti na izradi podzakonskih akata vezanih za obnovljive izvore energije (nacrti su
pripremljeni). Ove aktivnosti se obavljaju uz podršku konsultanta iz projekta EU i pomoć od strane
Evropske banke za rekonstrulciju i razvoj (EBRD). Radilo se i na izradi povlašćene tarife za male
HE, elektranama na biomasu i vjetar.
U maju 2010.g Crna Gora je pripremila Socijalni akcioni plan koji je kasnije iste godine bio usvojen
od strane Vlade i prezentovan na Socijalnom forumu. Plan analizira aktuelnu situaciju koja
uključuje pravni okvir, predlaže poboljšanja, zajedno sa krajnjim rokovima i odgovornim
institucijama.
9. TABELE SA REZULTATIMA REGULACIJE
U tabelama koje slijede prikazani su rezultati troipogodišnjeg perioda regulacije (01.07.2007. –
31.12.2010. godine) u odnosu na troipogodišnji predregulacioni period (01.01.2004. – 30.06.2007.
godine).
43
TABELA 1
UPOREĐENJE TROIPOGODIŠNJEG PERIODA REGULACIJE (01.07.2007 - 31.12.2010.)
SA TROIPOGODIŠNJIM PERIODOM PRIJE REGULACIJE (01.01.2004 - 30.06.2007.)
OSTVARENI OBIM PRODAJE ELEKTRIČNE ENERGIJE UKLJUČUJUĆI USLUGE PRENOSA DISTRIBUCIJE I SNABDIJEVANJA
Godina
Potrošač/Period
1
2
3
2004
2005
2006
4
5
2007. godina
ppg
dpg
GWh
GWh
6
7
8
9
2008
2009
2010
(1+2+3+4)
(5+6+7+8)
Trend
11/9
period prije
regulcije
period
regulcije
%, +-
GWh
Učešće
%
4399,69
40,00
Učešće
%
4020,27
35,50
GWh
13
GWh
1. KAP
1283,16
1282,93
1221,09
612,51
2. ŽNK
154,33
132,76
191,62
89,77
92,34
228,18
122,57
79,15
568,48
5,17
522,23
4,61
-8,14
3. ŽCG
22,34
22,80
24,42
11,54
11,84
21,62
18,22
20,63
81,09
0,74
72,30
0,64
-10,85
I. sum VN (1+2+3)
1459,83
1438,49
1437,12
713,81
730,44 1436,92 1106,49 1340,95
5049,26
45,91
4614,80
40,75
-8,60
II. sum ED
1710,60
1689,55
1684,39
865,34
910,22 1876,41 1925,01 1998,65
5949,87
54,09
6710,28
59,25
12,78
118,02
84,99
85,79
42,77
42,67
75,72
71,10
76,92
331,57
3,01
266,41
2,35
-19,65
5. 10 kV
206,66
191,94
174,34
86,34
110,75
222,03
234,90
252,65
659,28
5,99
820,32
7,24
24,43
II.1. sum SN (4+5)
324,67
276,93
260,12
129,12
153,42
297,75
306,00
329,57
990,85
9,01
1086,74
9,60
9,68
965,70 1241,18
GWh
12
GWh
626,26 1187,13
GWh
11
GWh
4. 35 kV
GWh
10
%, +-8,62
6.
I stepen
87,79
93,99
101,04
51,55
58,71
122,87
126,56
132,89
334,37
3,04
441,04
3,89
31,90
7.
II stepen
201,98
200,73
200,55
102,69
116,63
241,35
246,25
249,51
705,95
6,42
853,74
7,54
20,94
23,35
25,65
26,08
16,73
18,73
36,45
42,31
41,62
91,81
0,83
139,11
1,23
51,52
313,12
320,37
327,67
170,97
194,07
400,66
415,13
424,03
1132,13
10,29
1433,89
12,66
26,65
910,59
931,45
935,52
486,76
486,62 1044,68 1085,17 1134,37
3264,32
29,68
3750,84
33,12
14,90
8. JR
II.2.1. Ukupno
nedomaćinstva(6+7+8)
9. Domaćinstva dtm
162,21
160,80
161,07
78,49
1072,80
1092,25
1096,59
565,25
II.2 sum NN (II.2.1 + II.2.2)
1385,92
1412,62
1424,26
736,22
756,80 1578,66 1619,01 1669,08
4959,02
45,09
UKUPNO (I. + II.)
3170,43
3128,04
3121,51
1579,15
1640,66 3313,33 3031,49 3339,60
10999,13
100,00
10. Domaćinstva jtm
II.2.2. Ukupno domaćinstva(9+10)
110,68
562,57
5,11
438,82
3,87
-22,00
562,73 1178,00 1203,88 1245,05
76,11
133,32
118,71
3826,90
34,79
4189,65
36,99
9,48
5623,54
49,66
13,40
11325,08
100,00
2,96
44
TABELA 2
UPOREĐENJE TROIPOGODIŠNJEG PERIODA REGULACIJE (01.07.2007 - 31.12.2010.)
SA TROIPOGODIŠNJIM PERIODOM PRIJE REGULACIJE (01.01.2004 - 30.06.2007.)
FAKTURISANA REALIZACIJA ZA PRODATU ELEKTRIČNU ENERGIJU I USLUGE PRENOSA, DISTRIBUCIJE I SNABDIJEVANJA
Godina
1
2
3
2004
2005
2006
4
2007. godina
ppg
Potrošač/Period
mil. €
mil. €
mil. €
5
mil. €
6
7
8
9
2008
2009
2010
(1+2+3+4)
(5+6+7+8)
Trend
11/9
period prije
regulcije
period
regulcije
% +-
dpg
mil. €
mil. €
mil. €
mil. €
1. KAP
26,23
26,22
24,96
26,10
18,01
40,16
36,52
50,03
2. ŽNK
4,37
3,51
12,70
7,10
5,55
14,22
7,91
3,81
3. ŽCG
10
Učešće
mil. €
%
103,51
18,36
27,67
4,91
11
12
Učešće
mil. €
%
144,72
18,16
31,48
13
% +39,81
3,95
13,78
1,23
1,29
1,64
0,83
0,71
1,41
1,23
1,00
5,00
0,89
4,35
0,55
-13,12
31,83
31,03
39,30
34,03
24,26
55,79
45,66
54,84
136,18
24,16
180,54
22,65
32,58
107,03
115,92
126,98
77,52
81,88
180,07
196,02
158,49
427,46
75,84
616,46
77,35
44,22
4,57
4,59
5,11
3,02
2,61
5,09
4,74
3,73
17,29
3,07
16,17
2,03
-6,50
5. 10 kV
12,73
13,96
14,83
8,75
8,12
18,07
18,56
14,97
50,26
8,92
59,73
7,49
18,83
II.1. sum SN (4+5)
17,30
18,54
19,94
11,77
10,73
23,17
23,30
18,70
67,55
11,99
75,90
9,52
12,35
6.
I stepen
11,21
13,19
15,05
9,25
9,68
19,92
20,01
14,63
48,70
8,64
64,24
8,06
31,91
7. II stepen
30,68
31,95
34,65
21,20
21,91
44,16
44,28
27,10
118,49
21,02
137,44
17,24
15,99
2,35
2,84
3,11
2,32
2,53
5,05
5,89
4,45
10,62
1,88
17,92
2,25
68,66
44,25
47,98
52,81
32,77
34,12
69,12
70,18
46,18
177,82
31,55
219,60
27,55
23,50
39,48
39,26
43,34
26,81
30,46
75,60
90,63
84,56
148,88
26,41
281,25
35,29
88,91
6,01
10,14
10,89
6,17
6,58
12,18
11,91
9,05
33,20
5,89
39,71
4,98
19,60
II.2.2. Ukupno domaćinstva (9+10)
45,49
49,40
54,23
32,97
37,03
87,78
102,54
93,61
182,09
32,31
320,96
40,27
76,27
II.2 sum NN (II.2.1 + II.2.2)
89,73
97,38
107,04
65,75
71,15
156,90
172,72
139,79
359,90
63,85
540,57
67,82
50,20
138,86
146,95
166,28
111,54
106,14
235,86
241,68
213,33
563,64
100,00
797,01
100,00
41,40
I. sum VN (1+2+3)
II. sum ED
4. 35 kV
8. JR
II.2.1. Ukupno nedomaćinstva
(6+7+8)
9. Domaćinstva dtm
10. Domaćinstva jtm
UKUPNO (I. + II.)
45
TABELA 3
UPOREĐENJE TROIPOGODIŠNJEG PERIODA REGULACIJE (01.07.2007 - 31.12.2010.)
SA TROIPOGODIŠNJIM PERIODOM PRIJE REGULACIJE (01.01.2004 - 30.06.2007.)
OSTVARENE CIJENE ELEKTRIČNE ENERGIJE UKLJUČUJUĆI USLUGE PRENOSA DISTRIBUCIJE I SNABDIJEVANJA
Godina
Potrošač/Period
1
2
3
4
2004
2005
2006
2007 .godina
€c/kWh
€c/kWh
€c/kWh
5
ppg
dpg
€c/kWh
€c/kWh
6
7
8
2008
2009
2010
€c/kWh
€c/kWh
€c/kWh
9
10
(1+2+3+4)
(5+6+7+8)
period prije
regulcije
period
regulcije
€c/kWh
11
Trend
11/9
%, +-
€c/kWh
1. KAP
2,04
2,04
2,04
4,26
2,88
3,38
3,78
4,03
2,35
3,60
53,01
2. ŽNK
2,83
2,64
6,63
7,91
6,01
6,23
6,45
4,81
4,87
6,03
23,85
3. ŽCG
5,53
5,68
6,72
7,20
5,98
6,51
6,74
4,86
6,17
6,01
-2,55
I. sum VN (1+2+3)
2,18
2,16
2,73
4,77
3,32
3,88
4,13
4,09
2,70
3,91
45,06
II. sum ED
6,26
6,86
7,54
8,96
9,00
9,60
10,18
7,93
7,18
9,19
27,87
4. 35 kV
3,87
5,40
5,96
7,07
6,11
6,72
6,67
4,85
5,22
6,07
16,37
5. 10 kV
6,16
7,27
8,51
10,13
7,33
8,14
7,90
5,93
7,62
7,28
-4,50
II.1. sum SN (4+5)
5,33
6,70
7,67
9,12
6,99
7,78
7,62
5,68
6,82
6,98
2,44
6.
0.4 kV - I stepen
12,77
14,04
14,90
17,94
16,49
16,21
15,81
11,01
14,57
14,57
0,00
7.
0.4 kV - II stepen
15,19
15,92
17,28
20,65
18,79
18,30
17,98
10,86
16,78
16,10
-4,09
8.
0.4 kV - Javna rasvjeta
10,08
11,07
11,92
13,87
13,49
13,86
13,93
10,69
11,57
12,88
11,31
14,13
14,98
16,12
19,17
17,58
17,25
16,91
10,89
15,71
15,32
-2,49
9. Domaćinstva dvotarifno mjerenje
4,34
4,21
4,63
5,51
6,26
7,24
8,35
7,45
4,56
7,50
64,40
10. Domaćinstva jednotarifno mjerenje
3,70
6,30
6,76
7,86
8,64
9,14
10,03
8,18
5,90
9,05
53,34
II.2.2. Ukupno domaćinstva (9+10)
4,24
4,52
4,95
5,83
6,58
7,45
8,52
7,52
4,76
7,66
61,01
II.2 sum NN (II.2.1 + II.2.2)
6,47
6,89
7,52
8,93
9,40
9,94
10,67
8,38
7,26
9,61
32,45
UKUPNO (I. + II.)
4,38
4,70
5,33
7,06
6,47
7,12
7,97
6,39
5,12
7,04
37,33
II.2.1. Ukupno nedomaćinstva (6+7+8)
46
TABELA 4
UPOREĐENJE TROIPOGODIŠNJEG PERIODA REGULACIJE (01.07.2007 - 31.12.2010.)
SA TROIPOGODIŠNJIM PERIODOM PRIJE REGULACIJE (01.01.2004 - 30.06.2007.)
PRORAČUN EFEKTA NOVE REGULACIJE GUBITAKA U PERIODU JUL 2007 - DECEMBAR 2010. GODINE
U ODNOSU NA PERIOD RANIJE REGULACIJE
1. O S T V A R E N O
2003
2004
2005
2006
I - 2007
Bruto distributivna potrošnja
MWh
2196700
2212100 2309800
2385800
1166900
Neto distributivna potrošnja
MWh
1750200
1710600 1710200
1692900
901350
Gubici u distribuciji
MWh
446500
501500
599600
692900
265550
Gubici u distribuciji
%
20.33
22.67
25.96
29.04.
22.76
2. P L A N I R A N O PO En. bilansu
2004
2005
2006
I - 2007
Bruto distributivna potrošnja
MWh
2362000 2255000
2336000
1232000
Neto distributivna potrošnja
MWh
1968000 1805000
1819000
965000
Gubici u distribuciji
MWh
394000
450000
517000
267000
Gubici u distribuciji
%
16.68
19.96
22.13
21.67
3. O D O B R E N O OD REGAGEN
Bruto distributivna potrošnja
MWh
Neto distributivna potrošnja
MWh
Gubici u distribuciji
MWh
Gubici u distribuciji
%
MWh
II - 2007
1166900
901350
265550
22.76
2008
2472700
1904700
568000
22.97
2009
2510522
1931471
579051
23.06
2010
2516248
2013316
502932
19.99
II - 2007
1232000
965000
267000
21.67
II - 2007
-1450
2008
2387000
1935141
451859
18.93
2008
116141
2009
2387000
1935141
451859
18.93
2009
127192
UKUPNO:
€/MWh
2010
2568000
2106000
462000
17.99
2010
40932
282815
58.37
€
16508536
Prosječna cijena uvezene električne energije u periodu VII 2007 - XII 2010. g.:
Izbjegnuti troškovi za više ostvarene gubitke u periodu VII 2007 - XII 2010. godine:
2005
2006
I - 2007
RAZLIKA 1. - 2.
Gubici koji su teretili račune potrošača
149600
175900
-1450
MWh
UKUPNO:
324050
MWh
Prosječna cijena uvezene električne energije u periodu I 2005 - VI 2007. g.:
€/MWh
47.14
Plaćeni troškovi za više ostvarene gubitke u periodu I 2005 - VI 2007. g.:
€
15275074
47
10. REZIME
Osnov za podnošenje ovog izvještaja sadržan je u članu 47 stav 1 Zakona o energetici (''Službeni
list CG'', broj 28/10), kojim je propisano da Agencija podnosi Skupštini na usvajanje godišnji
izvještaj o stanju energetskog sektora Crne Gore, najkasnije do 30. juna tekuće godine za
prethodnu godinu.
Zakonom su propisani obavezni elementi izvještaja koji su opredijelili nazive i sadržinu poglavlja u
kojima se daje prikaz stanja energetskog sektora Crne Gore za 2010. godinu.
Osim poglavlja utvrđenih Zakonom, a cijeneći značaj ekonomske regulacije cijena električne
energije koja se primjenjuje u Crnoj Gori od jula 2007. godine, kao i uticaj cijene uvezene
električne energije u uslovima izraženog deficita energije iz sopstvenih izvora, sadržaj izvještaja
je proširen posebnim poglavljem koje sadrži rezultate reforme cijena i tarifa energetskih
djelatnosti od početka regulacije, t.j. u periodu jul 2007 - decembar 2010. godine, upoređenje sa
odgovarajućim predregulacionim periodom, analitički osvrt na postignute rezultate i uticaj
regulacije cijena i tarifa na elektroenergetski sektor.
Bitan uticaj na uspješnost poslovanja subjekata u energetskom sektoru Crne Gore, sa aspekta
regulatora, ima činjenica da su subjekti u oblasti nafte i gasa skoro u potpunosti privatizovani, a
djelimično elektroenergetski subjekti, u oblasti proizvodnje, distribucije, snabdijevanja i prenosa,
privatizovani. Naime, u 2009. godini izvršena je dokapitalizacija Elektroprivrede i prodaja dijela
akcija koje je Država imala u ovoj kompaniji. Time je obezbijeđen strateški partner A2A sa
vlasništvom od oko 43,7%, pri čemu je Država zadržala 55% vlasništva. U toku 2010. godine
izvršena je i dokapitalizacija CGES na način što je strateški partner TERNA postao vlasnik
22,01% kapitala kompanije, ostala lica posjeduju 22,99% vlasništva dok je Država zadržala 55%
vlasništva.
U izvještaju se, kao i 2009. godine, ukazuje na nepovoljnu karakteristika prenosne mreže Crne
Gore jer okosnicu sistema čine paralelne 400 kV i 220 kV veze (400 kV Pljevlja 2 - Ribarevine Podgorica 2 - Trebinje i 220 kV HE ''Piva'' - Pljevlja 2 - Podgorica 1 -HE ''Perućica'' - Trebinje)
nejednakih prenosnih moći (1.330 MVA po vodu 400 kV nasuprot 280-310 MVA po vodu u 220
kV mreži), usljed čega pri ispadu pojedinih dionica 400 kV mreže, u određenim pogonskim
stanjima (posebno pri radu HE ''Perućica'' sa malom snagom) dolazi do preopterećenja pojedinih
dionica 220 kV mreže, što može da izazove ozbiljne poremećaje u radu, čak i raspad
elektroenergetskog sistema.
Očekivanja od privatizacije subjekata u ovom sektoru su da strateški investitori realizuju ugovorne
obaveze u pogledu investicija i poboljšanja efikasnosti poslovanja, što treba da dovede do
poboljšanja usluga koje pružaju uz istovremenu optimizaciju cijena usluga.
U takvim uslovima uloga regulatora je usmjerena na stvaranje uslova za razvoj i funkcionisanje
tržišta električne energije, nadgledanje tržišta, kao i na kontrolu sprovođenja uslova iz licenci koje
izdaje za obavljanje energetskih djelatnosti, uključujući i preduzimanje mjera koje su joj Zakonom
i podzakonskom regulativom stavljene u nadležnost.
U vezi sa nadzorom rada energetskih subjekata opisan je način vršenja nadzora, rezultati koji su
konkretno postignuti u sprovođenju odluka Agencije o prihodima i cijenama za obavljanje
energetskih djelatnosti i mjere koje su u vezi sa tim preduzimane i koje će se u narednom periodu
preduzeti.
U 2010. godini, u skladu sa novim Zakonom o energetici započet je postupak pravnog
razdvajanja energetskih subjekata. Agencija je donijela Pravila za razdvajanje operatora tržišta, a
Odluku o formiranju Crnogorskog operatora tržišta Vlada je donijela u januaru 2011. godine.
Takođe je započet postupak razdvajanja operatora distributivnog sistema iz EPCG i prema
dinamičkom planu očekuje se njegovo okončanje do kraja 2011. godine.
48
Konstatovano je da EPCG nije dosledno sprovela funkcionalno razdvajanje, jer nije izvršeno
razdvajanje računa funkcionalnih cjelina, što nije u skladu ni sa novim ni sa prethodnim Zakonom
o energetici.
Nepotpuno sprovedeno funkcionalno razdvajanje onemogućava Agenciju da na adekvatan način
obavlja funkciju nadzora nad radom licenciranih djelatnosti, a negativno se odražava i na
postupak sprovođenja pravnog razdvajanja operatora distributivnog sistema.
U pogledu investicija u energetski sektor konstatuje se da je Agencija odobravanjem kapitalnih
troškova za 2010. godinu u iznosu od 69,12. mil.€ EPCG i 11,9mil.€ CGES, stvorila dobru osnovu
za veća investiciona ulaganja u energetski sektor. I pored dobre finansijske osnove za
investiranje, u 2010. godini planovi investicija realizovani su u znatno manjem obimu u odnosu na
prethodnu godinu.
Energetski subjekti su u postojeće i nove objekte investirali oko 34,27 mil.€, pri čemu su posebno
značajne investicije u TE ''Pljevlja'' i Rudnik uglja Pljevlja od oko 12,96 mil.€, u prenosni sistem
5,95 mil.€, u distributivni 10,28 mil.€, u HE ''Perućica'' 3,69 mil.€ i u HE ''Piva'' 0,87 mil.€.
U 2010.godini Elektroprivreda je ostvarila dobit prije oporezivanja od 15,79 mil. € i CGES od 5,66
mil.€, što ukupno iznosi 21,44 mil.€. Međutim, bez obzira na utvrđenu računovodstvenu politiku,
koja je pretočena u finansijske iskaze Elektroprivrede, Agencija smatra da je ostvarena dobit
ovog subjekta znatno niža od odobrene, posebno ako se uzmu u obzir ključni elementi odobreni
prilikom utvrđivanja regulatorno dozvoljenog prihoda za 2010. godinu i manje ostvareni ukupni
rashodi za uvoz električne energije i ugalj, u odnosu na odobrene.
Gubici električne energije, slaba naplata potraživanja i troškovi koje subjekti mogu kontrolisati
ostvareni u većem iznosu od odobrenih, osnovni su uzroci manje ostvarene dobiti. U vezi sa tim
je istaknuto da iako su troškovi ispravke vrijednosti za potraživanja od kupaca iznosili 11,96 mil.€
(u 2009. godini 41,23 mil.€), neto ukupna potraživanja od kupaca su povećana za oko 9,00 mil.€.
Agencija počev od 2011.godine primjenjiuje stepen naplate od 100%, tako da će u narednim
godinama svako zaostajanje u dinamici povećanja stepena naplate potraživanja ići direktno na
račun poslovnog rezultata Elektroprivrede.
U vezi sa tim u izvještaju se, još naglašenije u odnosu na izvještaj za 2009. godinu, potencira da
EPCG poboljšanje poslovnog rezultata u narednom periodu treba da zasniva na energičnom
suzbijanju ključnih troškova koje može kontrolisati (troškovi zarada i ostalih ličnih primanja,
troškovi usluga trećih, troškovi rezervnih djelova /potrebno bolje upravljanje zalihama/ i vanredni
troškovi) koji su u 2010. godini ostvareni ukupno sa više od 40% u odnosu na odobrene od strane
Agencije.
Ostvarena dobit CGES mogla je biti veća da su bolje kontrolisani operativni troškovi na koje
subjekat može uticati.
Pritisak na povećanje cijena, energetski subjekti moraju zamijeniti realnim pristupom, odnosno
isključivo vezati za kretanje troškova koje ograničeno mogu kontrolisati. S obzirom odredbe
Zakona o energetici i isključenje regulacije proizvodnje električne energije iz nadležnosti Agencije
od 2011. godine,i ove troškove EPCG, shodno odredbama zakona o javnom interesu i vršenju
javnih usluga, treba utvrđivati sa najvećom pažnjom, posebno kada se radi o transakcijama
unutar kompanije (trošak električne energije iz domaćih izvora) ili o poslovanju sa kompanijama u
kojima vlasnici Elektroprivrede imaju interes akcionara (trošak uglja).
S obzirom na ostvarene pozitivne poslovne rezultate, relativno nisku zaduženost oba
elektroenergetska subjekta i mogućnost uzimanja kreditnih sredstava, uz sredstva obezbjeđena
dokapitalizacijom Elektroprivrede i CGES-a, kao i uz stimulativnu politiku Agencije u odnosu na
kapitalne troškove mrežnih djelatnosti i povećanje efikasnosti svih djelatnosti smanjenjem
49
operativnih troškova, procjena je da elektroenergetski sektor u budućnosti može da poboljša
sopstvene performanse, poveća sigurnost snabdijevanja potrošača i postiže u kontinuitetu
pozitivne finansijske rezultate. To bi svakako doprinijelo povoljnijem stanju energetskog sektora u
cjelini, s obzirom da se dobri rezultati poslovanja u sektoru nafte i gasa kontinuirano postižu u
proteklih nekoliko godina.
Kada se govori o stvaranju konkurencije i zaživljavanju tržišta električne energije u Crnoj Gori,
treba imati u vidu da pravog (likvidnog) tržišta i konkurencije ne može biti bez većeg broja
učesnika, a da bi se oni pojavili, prirodno je, treba da postoji njihov interes, odnosno uslovi koji će
ih privući. U tom pogledu situacija i u širem regionu je dosta specifična jer, i pored postojanja
dosta velikog broja snabdjevača još nijesu ponuđeni dovoljno privlačni uslovi kupcima da bi se oni
opredijelili za promjenu tradicionalnog načina snabdijevanja preko javnog snabdjevača.
Rezultati reforme cijena i tarifa energetskih djelatnosti u periodu od jula 2007. godine do
decembra 2010. godine ogledaju se u sljedećem:
-
cijene iz domaćih izvora električne energije koje u predregulacionom periodu ni približno
nijesu pokrivale troškove proizvodnje, pa je i gubitak kompanije u cjelini iz godine u godinu
bio veliki, povećane su za 49,5 %, što je veoma povoljno uticalo na povećanje investicionih
sposobnosti EPCG i CGES-a,
-
unakrsno subvencioniranje kod potrošača na 0,4 kV naponu svedeno je sa 3,16 puta, koliko
je iznosilo u 2007. godini, na 1,5 koliko je iznosilo u 2010. godini. Za 2011 godinu unakrsno
subvencioniranje je potpuno ukinuto. Analiza pokazuje da je kategorija potrošnje
domaćinstva u analiziranom periodu po osnovu potrošnje električne energije platila 75,47
mil. € manje nego što bi platila da je cijena računata po troškovnom principu. Istovremeno,
ovaj iznos je teretio ostale potrošače na istom naponskom nivou,
-
odobravanjem regulatornog prihoda za svaku funkcionalnu cjelinu posebno, stvoren je jedan
od osnovnih preduslova za funkcionalno, a kasnije i pravno razdvajanje mrežnih djelatnosti.
Upoređenjem cijena električne energije za domaćinstva u Crnoj Gori sa cijenama u Evropi,
zaključuje se da je dostignuti nivo oko 62% prosječne cijene u zemljama EU-27, a da je u
regionu od zemalja koje nijesu članice EU, ova cijena manja od cijena u Hrvatskoj. Cijena
električne energije u Crnoj Gori je među 8 najnižih cijena u odnosu na zemlje EU 27 i 8 zemalja
regiona.
Iz razmatranja reforme cijena i tarifa kod energetskih djelatnosti i kod potrošača, a posebno iz
uvida u podatke o cijenama za domaćinstva u ukupno 34 zemlje Evrope, proizilazi da je reforma
cijena u Crnoj Gori dobro odmjerena.
Broj:11/1665-3
Podgorica, 28. jun 2011. godine
Predsjedavajući Odbora Agencije
Dragutin Martinović

preuzmite cjenik u pdf

DOČEK NOVE 2015.GODINE

Izvještaj direktora

obrazac za sponzore - ISHOP3 - Third International Symposium on

Prezentacija

Bonn, 20

Svečani Meni - Lovački Dvori

Predlog odluke o izboru Revizora Društva za 2014.god.