Od farma do trpeza

Evropa vo dvièwe
Od farma do trpeza
Bezbedna hrana za potro{uva~ite vo Evropa
Evropska unija
Ovaa bro{ura i drugi kratki, jasni objasnuvawa vo vrska so EU moète da najdete na:
europa.eu.int/comm/publications
Evropska komisija
Generalna direkcija za pe~at i komunikacii
Publikacii
B-1049 Brisel
Rakopisot e zavr{en vo juli 2004 godina
Ilustracija na korica: LWA-Stephen Welstead/Van Parys Media
Katalo{kite podatoci moàt da se najdat na krajot na ovaa publikacija.
Luksemburg: Kancelarija za oficijalnite publikacii na Evropskata zaednica, 2004
ISBN 978-92-79-04818-0
© Evropska zaednica, 2004
Reprodukcijata e dozvolena.
Pe~ateno vo porane{na jugoslovenska Republika Makedonija
Od farma do trpeza
Bezbedna hrana za potro{uva~ite vo Evropa
Sodrìna
Strategija: od farma do trpeza3
Da se napravi hranata bezbedna: zbir na standardi 5
Procenuvawe na rizikot: nauka za najnovite politiki 9
Da se za~uva zdravjeto na potro{uva~ite:
sproveduvawe i kontrola
13
Da se odrùva informiranosta na potro{uva~ite:
etiketirawe za bezbednost
14
Bezbednosta na hranata zapo~nuva na na{ite farmi
17
Bezbedna hrana od celiot svet
19
Nad bezbednosta: kvalitetot i raznovidnosta
20
Bezbedna osnova za raznovidnost i vrvnost
21
Dopolnitelno ~etivo
22
Strategija: od farma do trpeza
Celta ne be{e samo da se osiguri
deka zakonite za bezbednost na hra
nata vo EU se {to e mo`no pos
ovremeni, tuku i da se obezbedat
{to e mo`no pove}e informacii za
potro{uva~ite vo vrska so potenci
jalnite rizici i vo vrska so s$ ona
{to se prezema za tie da se svedat
na minimum.
Aktivnostite naso~eni kon podo
bruvawe na bezbednosta na hranata
ne prekinuvaat, a vo poslednite
nekolku godini se slu~i i ogrom
na promena. Taa be{e odgovor na
zastra{uvawata vo vrska so bezbed
nosta na hranata {to bea objavuvani
na naslovnite stranici vo devede
settite, a se odnesuvaa na infor
macii za: bolesta “kravjo ludilo”,
hrana zagadena so dioksin, kako i
kontaminirano maslinovo maslo.
Ne postoi nulta rizik, no EU dava
s$ od sebe i toa go pravi preku
edna seopfatna strategija za bez
bednost na hranata so cel da gi
svede rizicite na minimum, vo {to
& pomagaat modernite standardi za
hrana i higiena, a se iscrtani taka
{to gi odrazuvaat najnovite nau~ni
soznanija. Bezbednosta na hranata
zapo~nuva na farmata. Pravilata se
primenuvaat od “farmata pa s$ do
trpezata”, bez razlika dali na{ite
© Luuk van der Lee/Hollandse Hoogte
Evropskite potro{uva~i sakaat
sigurna i zdrava hrana. Zada~a na
Evropskata unija e da osiguri deka
hranata {to ja jademe ima ednakvo
visoki standardi za site gra|ani,
nezavisno dali e proizvedena doma
ili pak doa|a od nekoja druga zemja,
od Evropskata unija ili nadvor od
nea.
Registracijata na ìvot
nite ni pomaga da ja
sledime na{ata hrana od
farmata do trpezata.
Od farma do trpeza
prehranbeni produkti bile proiz
vedeni vo EU ili pak bile uvezeni
od nekoe drugo mesto vo svetot.
Postojat ~etiri va`ni elementi vo
strategijata na EU za bezbednost na
hranata:
• pravila za bezbednost na hranata
i dobito~nata hrana;
• nezavisni i za javnosta lesno
dostapni nau~ni soveti;
• akcija za sproveduvawe na pravi
lata i kontrola na procesite;
• priznavawe na pravata na potro
{uva~ite da moàt da pravat
izbori {to se temelat na celosna
informacija vo vrska so toa od
kade se dojdeni proizvodite i
{to sodràt tie.
Prostor za raznovidnost
Bezbednosta na hranata ne podraz
bira ednoli~nost. Sistemot za
osiguruvawe na bezbednosta na
hranata e ednakov za site zemji na
EU, no toj ostava prostor za razno
vidnost. Ostaven e prostor za tra
dicionalnite jadewa i lokalnite
specijaliteti. Vsu{nost, EU aktivno
promovira raznovidnost i kvalitet.
Taa gi za{tituva prepoznatlivite
i tradicionalni jadewa povrzani
so opredeleni regioni ili so opre
deleni metodi na proizvodstvo {to
}e onevozmoì da bidat kopirani od
strana na treti lica, a promovira i
organsko farmerstvo.
Koga }e se priklu~at novite ~lenki
Koga edna dràva se podgotvuva da & se priklu~i na EU, ~esto treba da napravi golemi i napati skapi
napori za da gi usoglasi pravilata i da gi unapredi svoite objekti za prerabotka i upotreba. Naj~esto
dràvata }e dobie finansiska poddr{ka od EU za navremeno da gi sprovede site neophodni promeni.
Vo isklu~itelni slu~ai, EU moè i da dozvoli i period na tranzicija vo koj nadgradbata treba da se
sprovede celosno i po priklu~uvaweto na zemjata vo Unijata. Tokmu zatoa isklu~ocite - {to glavno
se odnesuvaat na objekti koi prerabotuvaat meso i riba - vo momentot se primenuvaat vo ê{kata
Republika, Latvija, Litvanija, Ungarija, Polska i Slova~ka.
Posledniot rok za zavr{uvawe na ovie prisposobuvawa e dekemvri 2007 godina. Vo me|uvreme, hranata {to doa|a od objekti koi s$ u{te treba da go dovr{at svoeto nadgraduvawe moè da bide prodavana
samo vo zemjata kade {to se proizveduva. Potro{uva~ite vo taa zemja moàt lesno da gi prepoznaat
ovie proizvodi zatoa {to tie zadolìtelno imaat pe~at koj ozna~uva deka tie poteknuvaat od objekti
koi s$ u{te ne se usoglaseni so pravilata na EU.
Da se napravi hranata bezbedna:
zbir na standardi
Prvoto doneseno pravilo za bez
bednost na hranata poteknuva u{te
od po~etnite denovi od postoeweto
na EU. Krizata so bezbednosta na
hranata vo devedesettite godini
pokaà deka e dojdeno vremeto da se
zameni ona {to ve}e stana krpenica
od pravila so primena na poedno
staven i poseopfaten pristap.
Noviot pristap, isto taka, obrnuva
pogolemo vnimanie i na rizicite
{to proizleguvaat od kontaminira
nata dobito~na hrana.
• gi postavuva Evropskite vlasti za
bezbednost na hranata (EVBH), so
koj se smestuvaat pod ist pokriv
raznite nau~ni komisii od ovaa
oblast i go pravi pojaven proce
sot na nau~na procena na rizikot.
• go zajaknuva i sistemot za brza
trevoga {to Evropskata komisija
i vladite na EU go koristat za
da dejstvuvaat brzo vo slu~ai na
zakani vrz bezbednosta na hra
nata i/ili dobito~nata hrana.
Rezultatot na toa be{e nov paket
na “~ador” zakonodavstvo, poznato
pod imeto Op{t zakon za hrana, a
toj treba celosno da po~ne da se
primenuva vo periodot me|u 2002
i 2005 godina. Ovoj zakon ne gi
iscrtuva samo principite {to se
odnesuvaat na bezbednosta na hra
nata, tuku isto taka:
© Sabine Joosten/Hollandse Hoogte
• go voveduva i konceptot na
"sledlivost”. So drugi zborovi,
razli~nite dejnosti povrzani so
hrana i dobito~na hrana, bez razli
ka dali toa se proizveduva~i,
prerabotuva~i ili uvoznici,
tie mora da osiguraat deka site
dodatoci vo hranata, dobito~nata
hrana i sostojkite na hranata
moàt da bidat sledeni dol`
celiot sinxir, od farma do trpe
za. Sekoja dejnost povrzana so
sinxirot mora da bide vo sostojba
da go identifikuva svojot doba
vuva~, no i koi s$ dejnosti taa gi
snabduva. Ovoj pristap e poznat
kako "pristap na eden ~ekor
nanazad, eden ~ekor nanapred”.
Nie sakame hranata za na{ite
deca da bide hranliva i zdrava.
Od farma do trpeza
Proizvoditelite i prerabotuva~ite
moraat da se usoglasat i so golem
broj pravila {to se odnesuvaat na
specifi~ni pra{awa. Celta na sive
ovie pravila e da osiguraat deka
hranata e bezbedna vo onaa mera
vo koja tehnolo{ki toa e mo`no,
potro{uva~ite da bidat postojano
informirani i da im se ovozmoì
{to e mo`no pogolem izbor.
Vo zavisnost od pra{aweto, ova
moè da zna~i deka EU prifatila
edinstven paket standardi ili deka
zemjite-~lenki se soglasile da gi
prifa}aat standardite na sekoja od
niv. Razlikite vo detalite moè da
ne bidat va`ni dokolku rezultatot
e ist.
Standardi za hrana i
dobito~na hrana
Se obrnuva golemo vnimanie {to
vleguva vo na{ata hrana koga taa se
odgleduva, koga se proizveduva ili
koga se prerabotuva. Ova zapo~nuva
u{te od dobito~nata hrana, t.e. od
ona so {to se hranat ìvotnite od
koi poteknuva (ili stanuva) na{a
hrana.
Zapla{uvawata vo vrska so hranata
vo minatata dekada gi naglasija
rizicite
od
zagaduvawe
na
odredeni vidovi dobito~na hrana,
osobeno onie {to se koristat vo
intenzivnoto farmerstvo. Kako
rezultat na toa, politikite na EU
sega se fokusiraat vrz za{titata
na ~ovekovoto zdravje i zdravjeto
na ìvotnite. Zabraneto e da se
prodavaat materijali za dobito~na
hrana {to moàt da pretstavuvaat
kakva bilo opasnost za zdravjeto
na ~ovekot ili ìvotnite, no i za
okolinata. Etiketite mora jasno
da pokaùvaat {to to~no kupuva
farmerot.
Imeno, hemiskite aditivi se zab
raneti, osven vo slu~aj koga se
odobreni za upotreba vo ishranata.
Odobrenieto ozna~uva pred s$ deka e
napravena detalna procena od strana
na Evropskite vlasti za bezbednost
na hranata. No, duri i otkoga EVBH
procenile deka e bezbedna, toa ne e
dovolno za da garantira deka }e se
dozvoli za upotreba. EU edinstveno
}e dade svoe odobruvawe za upotreba
dokolku e ubedena deka dodatokot
ima korisna namena i deka so negova
upotreba potro{uva~ite nema da
bidat izmameni.
Za dodatocite na hranata, kako {to
se boite, zasladuva~ite, emulziite,
stabilizatorite, zgusnuva~ite i
agensite za èlea, se primenuvaat
specifi~ni pravila. Drugi pravila
upravuvaat so nivoata na minerali
i vitamini vo zamenite za hranata,
ograni~uvawata na koncentracijata
na minerali vo fla{iranata voda,
kako i za sostavot na posebnite
vidovi hrana. Tie se odnesuvaat na
hranata za: bebiwa, za namaluvawe
na teìnata, za posebni medicinski
nameni i za sportistite. Ovie pra
vila ne samo {to naveduvaat {to
treba da sodrì hranata, tuku i
{to treba da sodràt etiketite za
sostojkite na hranata.
So cel da se izbegne sekakov rizik
vo odnos na ~ovekovoto zdravje,
EU e ednakvo stroga i vo vrska so
koli~estvoto pesticidi ili osta
toci od veterinarni lekovi {to
ostanuvaat vo hranata i koga taa
mu se ponuduva na potro{uva~ot.
Upotrebata na hormoni za da se
zabrza rastot na ìvotnite e
zabraneta.
Dokolku sakame hranata da bide
bezbedna, ìvotnite od koi taa
se dobiva mora da bidat zdravi.
EU mo{ne seriozno ja sfa}a
potrebata za sledewe na zdravjeto
na ìvotnite preku upotrebata na
dobri veterinarni praktiki, kako i
za da se spre~at pojavi na zarazni
bolesti kaj ìvotnite, kako {to se
bolesta na ustata i nozete, svinskata
treska ili pak pti~jiot grip. No,
dokolku se slu~at vakvi pojavi, tie
vnimatelno se sledat i se prezemaat
~ekori za spre~uvawe na nivnoto
{irewe.
Za da se spre~i zarazenite ìvotni da
vlezat vo sinxirot na ishrana, site
ìvotni i ìvotinski prerabotki
mora da gi ispolnat strogite zdrav
EU se zalaga za podobruvawe na dobrosostojbata
na ìvotnite.
© EKA
Ponatamu, postojat i standardi za
materijalite {to doa|aat vo kontakt
so hranata, osobeno plastikata, so
cel da se osiguri deka tie nema
da ja zagadat hranata. Pravilata
na EU dozvoluvaat ozra~uvawe na
bilkite i za~inite za da se osiguri
mikrobiolo{ka bezbednost. Nekoi
zemji-~lenki dozvoluvaat ozra~u
vawe na nekoi drugi vidovi proiz
vodi so cel da im se prodolì rokot
na traewe ili za da se namalat
opasnostite po zdravjeto. Me|utoa,
upotrebata na ovaa tehnika e strogo
regulirana, i vo sekoj slu~aj ne e
{iroko rasprostraneta.
Zdravjeto na ìvotnite i
nivnata dobrosostojba
Od farma do trpeza
stveni barawa pred da bidat uvezeni
ili pred da se trguva so niv vo
Unijata. Isto taka, pravilata na EU
naloùvaat ìvotnite od farmata
da bidat idenitifikuvani za da
moàt podocna da se sledat. Tie
moè, na primer, zadolìtelno da
bidat registrirani, obeleàni ili
da bidat pridruèni so paso{ - vo
zavisnost od vidot na ìvotnoto za
koe stanuva zbor.
Kompjuteriziranata mreà na vete
rinarnite vlasti vo EU im ovoz
moùva da razmenuvaat informacii
vo vrska so dvièweto na ìvite
ìvotni, semiwata, embrionite,
ìvotinskite proizvodi ili ìvo
tinskiot otpad vo ramkite na Uni
jata.
Principot koj e vtemelen vo poli
tikata na EU e deka ìvotnoto ne
treba da bide podloèno na bolka
ili stradawe. Istraùvawata poka
ùvaat deka ìvotnite od farmite
se pozdravi i proizveduvaat podobra
hrana dokolku se ~uvaat dobro i
koga se vo mo`nost prirodno da se
odnesuvaat. Fizi~kiot stres (na
primer od ~uvawe, transportirawe
ili kolewe vo lo{i uslovi) moè
zna~itelno da vlijae ne samo vrz
zdravjeto na ìvotnoto, tuku i vrz
kvalitetot na mesoto.
S$ pogolem broj potro{uva~i od
Evropa se zagrièni vo vrska so
dobrosostojbata na ìvotnite od
koi go koristat mesoto, jajcata ili
mle~nite proizvodi. Ova e odrazeno
preku jasnite pravila {to se
odnesuvaat na uslovite vo koi moàt
da bidat odgleduvani koko{kite,
prasiwata ili teliwata, kako i pri
kakvi uslovi ìvotnite od farmata
moàt da bidat transportirani
ili ubieni. Ovie pravila redovno
se dopolnuvaat so novite nau~ni
podatoci.
Higiena na hranata i
dobito~nata hrana
Ispolnuvaweto na standardite za
hrana i dobito~na hrana nemaat
poenta dokolku hranata se proiz
veduva ili se prigotvuva vo nehi
gienski uslovi. Niskite standar
di na odrùvawe na higienata na
hranata se pokana za {ireweto, na
primer, na salmonelata ili lister
ijata, a tie bakterii predizvikuvaat
truewe. Salmonelata dobiva pomal
publicitet otkolku bolesta “kravjo
ludilo (BSE), no vsu{nost, e pove}e
od zakana: moè da se najde vo mnogu
proizvodi na hrana kako {to se:
sveì jajca, ìvina, svinsko ili
govedsko, {to sekoja godina ubiva
nekolku stotici lu|e, a zarazuva
desetici iljadi, pa i pove}e.
EU ima konkretni pravila koi se
odnesuvaat na nekoi od ovie zakani,
a ima i higienski pravila za seka
kov vid hrana i dobito~na hrana,
aùrirani vo ramkite na dopolnu
vaweto na pravilata na bezbednost
na hranata vo poslednite nekolku
godini. Dejnostite povrzani so
hranata mora da ja identifikuvaat
sekoja to~ka vo procesot na proiz
vodstvo {to e kriti~na za bezbed
nosta na hranata. Koga edna{ toa
}e se napravi, tie }e mora da gi
postavat, da gi odrùvaat i posto
jano da vr{at pregled na nivnite
bezbednosni proceduri.
Dozvoleni se nekoi isklu~oci za
malite proizveduva~i ili za onie
koi se nao|aat vo pooddale~enite
oblasti, a koi gi snabduvaat lokal
nite pazari, bidej}i tro{ocite od
prezemaweto vakvi merki moàt da
pretstavuvaat zakana za opstanokot
na ovie biznisi. Proizvoditelite
koi se oslobodeni od ovie higien
ski pravila moàt da gi prodavaat
svoite proizvodi samo lokalno i so
oznaka koja ukaùva deka voobi~a
enite pravila ne se primeneti.
Procenuvawe na rizikot: nauka za
najnovite politiki
Koga ja iscrtuva politika za bez
bednost na hranata i za prifatlivo
to nivo na rizik EU nosi odluki
{to se vtemeleni na cvrsti nau~ni
soveti i na poslednite tehnolo{ki
dostignuvawa. Evropskata komisija
se konsultira so Upravniot komitet
za sinxirot na ishrana i zdravje na
ìvotnite, vo koj imaat svoi pret
stavnici site zemji na EU.
Bidej}i postojano se razvivaat novi
prehranbeni produkti i novi meto
di na proizvodstvo, EU postojano
gi procenuva rizicite {to se javu
vaat so novite dodatoci na hranata.
Evropskite vlasti za bezbednost na
hranata (EVBH), osnovani vo 2002
godina, igraat klu~na uloga vo ovie
procesi.
Ulogata na EVBH
Evropskite vlasti za bezbednost
na hranata (EVBH) se odgovorni za
sovetuvawe na instituciite na EU,
osobeno na Evropskata komisija,
vo vrska so site nau~ni aspekti
na proizvodstvoto na hrana i
dobito~na hrana, nivnata prerabot
ka i reklamiraweto. Nejzinata
rabota pokriva {iroko pole vo koe
se vbrojuva hranlivosta, genetski
modificiranite organizmi (GMO),
zdravjeto na ìvotnite, dobrosos
tojbata na ìvotnite i zdravjeto
na rastenijata. EVBH im stavaat na
raspolagawe na donesuva~ite na
odluki vo EU nau~ni dokazi na eden
mnogu poefikasen i potransparen
ten na~in od porano.
© EPA PHOTO/Vassil Donev
Testiraweto e klu~en del od
proizvodstvoto na bezbedna
hrana.
Od farma do trpeza
[tom EVBH }e obezbedat nau~en
sovet, toga{ glavno & ostanuva na
Evropskata komisija da odlu~i
kako da odgovori. Vladite na EU i
Evropskiot parlament na Evropskata
komisija & imaat dadeno ovlastu
vawe da prezema direktni akcii
dokolku rizikot e neposreden.
Komisijata moè, na primer, vo
ovie okolnosti da nametne uslovi
pri reklamiraweto na hranata i
dobito~nata hrana. Taa moè da
ograni~i ili duri i da zabrani
proda`ba na opredelena hrana ili
dobito~na hrana. Vakvi i sli~ni
operativni odluki se donesuvaat
so zemjite-~lenki vo Postojaniot
komitet za sinxirot na ishrana i
zdravjeto na ìvotnite.
Vnimatelno
postapuvawe so genetski
modificiranite proizvodi
Vnimatelnoto odmeruvawe na rizici
te moè da se vidi vo na~inot na koj
EU & pristapuva na biotehnologi
jata. Samo nekolku GMO ili proiz
vodi {to se dobieni od GMO se
ovlasteni od EU i sekoj od niv ima
pominato niz vnimatelen proces
na individualna procena od strana
na nezavisni nau~nici, sega ve}e
vklu~uvaj}i gi i onie koi rabotat
so EVBH. Ovie nau~nici zaklu~ile
deka ovie GMO ili GM-proizvodi
nemaat zasega poznat lo{ efekt vrz
~ovekovoto zdravje.
Principot na vnimatelnost
Pred da se donese politi~ka odluka vo vrska so toa dali opredelena hrana ili dodatok na hrana e
bezbedna za jadewe ili vo vrska so toa dali treba da se dozvoli upotreba na odredena sostojka ili
aditiv, EU konsultira nau~ni soveti. Vo upravuvaweto so rizikot EU go primenuva “principot na vnimatelnost”: dokolku ima razumna osnova za somne` deka postoi problem, Komisijata dejstvuva za da go
namali rizikot. Taa ne mora da ~eka da dobie dokazi koi }e potvrdat deka navistina postoi rizik.
Sekako, ovoj princip ne treba pogre{no da se upotrebuva kako izgovor za za{titna merka. Onamu
kade {to nau~nicite nemaat utvrdeno kakva e prirodata na rizikot, tie moraat barem da gi imaat
identifikuvano potencijalnite efekti pred da moè Komisijata opravdano da go upotrebi principot
na vnimatelnost i da prezeme konkretni merki povrzani so hranata ili so proizvodot.
Sekoja akcija {to ja prezema Komisijata mora da bide naso~ena samo kon potencijalniot rizik. Taa
mora da bide nediskriminatorska - so drugi zborovi, taa mora da ima podednakvo vlijanie vrz site
proizvoditeli. Ponatamu, taa mora da bide zasnovana na istraùvawata na tro{ocite i dobivkite od
akcijata i od neuspehot da se dejstvuva. Na krajot, taa treba da se sfati kako privremena, no pritoa
treba da se prodolì so rabotata za da se obezbedat naodi so pogolema nau~na sigurnost.
10
Pred da moè da se zapo~ne so kakvo
i da e istraùvawe na genetski modi
ficirani proizvodi ili sto~ni
hrani, i pred GMO da moè da bide
pu{ten vo sredinata ili vklu~en vo
proizvodot za marketing treba da se
dobie odobrenie. Pravilata se isti
i za dobito~nata hrana i za hranata
za lu|eto i tie imaat desetgodi{no
ograni~uvawe na ovlastuvawata.
Strogite proceduri vklu~uvaat kon
sultacii so {irokata javnost.
Edinstven isklu~ok na praviloto
“zadolìtelna etiketa” e toga{ koga
postoi samo traga od genetski modi
ficiran materijal vo sodrìnata
na proizvodot, vo koli~ina poniska
od minimalnata dozvolena granica.
Ovie pragovi ukaùvaat na edna
realnost so koja politikata mora da
raboti: re~isi e nevozmo`no eden
proizvod da bide 100% osloboden
od genetski modificiran materijal.
Mali tragi od GMO ili GM-proizvo
di moàt da vlezat vo konvencion
alnata hrana i dobito~nata hrana
vo tekot na odgleduvaweto, berbata,
transportot ili prerabotkata.
Proizvodstvoto na bezbedna hrana zapo~nuva na
farmata.
© EC
Hranata, sostojkite na hrana
ta i etiketite na hranata mora
da ozna~uvaat dali proizvodot
poteknuva ili sodrì genetski
modificiran materijal, duri i
koga upotrebata na tehnologijata ne
moè da bide detektirana vo kraj
niot proizvod, kako {to e slu~ajot
so nekoi trpezni masla.
11
Od farma do trpeza
© Bilderbox.com
Hranata za bebiwa mora da e
isklu~itelno zdrava.
Finansirawe na
istraùvawata za
bezbednosta na hranata
• odnosot me|u hranata i zdravjeto;
Vo interes na doverlivosta na nauka
ta EU tro{i desetici milioni evra
godi{no na iznao|awe novi na~ini
za prevencija ili brzo otkrivawe na
pojava na ìvotinski zarazi, kako i
za poddr{ka na rabotata na novi i
podobri prinosi. Buxetot, vo iznos
od 685 milioni evra, e raspredelen
isklu~ivo za kvalitetot na hranata
i za istraùvawa na bezbednosta
na hranata za periodot me|u 2002 i
2006 godina.
• otkrivawe i kontrola na zakanite
za bezbednosta na hranata;
Parite glavno se raspredeluvaat za
istraùvawa na:
• koga i kade zarazite i alergiite
povrzani so hranata naj~esto se
slu~uvaat;
12
• sledewe na sinxirot na ishrana;
• metodi na analiza;
• metodi na proizvodi i tehnologii
{to se pobezbedni i ne se {tetni
za prirodata;
• pozdravi dodatoci na hranata;
• na~inot na koj dobito~nata hrana
moè da vlijae vrz ~ovekovoto
zdravje, i
• ulogata na faktorite od ìvot
nata sredina vrz zdravjeto.
Da se za~uva zdravjeto na potro{uva~ite:
sproveduvawe i kontrola
Evropskata unija od 90-te, isto taka,
go ima obnovuvano i tretiot ele
ment od svojata strategija za bez
bednost na hranata - nejziniot sis
tem na osiguruvawe usoglasenost so
zakonite za bezbednost na hranata.
Izmenite se napraveni taka {to
razjasnuvaat koj {to pravi, no i na
na~in so koj im se obezbeduva na
potro{uva~ite isto nivo na za{tita
bez razlika kade ìveat tie.
Ima{e promena na fokusot od
redovno no slu~ajno izbirawe na
primeroci kon obrnuvawe pogolemo
vnimanie na izvorite na najgole
miot rizik. Rizikot moè da bide
visok zatoa {to opredelen proizvod
bil otkupen vo golemi koli~ini,
ili pak zatoa {to proizvodot ili
oblasta od koja poteknuva e poznata
po toa {to e podlo`na na odredeni
zarazi na rastenijata ili ìvot
nite.
EU, isto taka, po{iroko ja sfa}a bez
bednosta na hranata. Vlastite vo EU
ne se koncentriraat samo na zagadu
vaweto, tuku sega go pro{iruvaat
opsegot na nivnite dejnosti za da
moàt posistematski da proveru
vaat dali proizvodite se vo soglas
nost so barawata za informiranost
na gra|anite i so pravilata koi se
odnesuvaat za toa {to moè, a {to
ne moè da sodrì hranata.
Kancelarijata za hrana i veteri
narstvo (KHV), koja e ogranok na
Evropskata komisija so sedi{te
vo Grenx, Irska, igra va`na uloga
pri potvrduvawe dali se sprovedu
vaat pravilata. Timot na KHV, koj e
so~inet od okolu 100 inspektori,
patuva ne samo niz Evropa tuku i
niz svetot, za da proveri dali se
postaveni soodvetnite kontrol
ni mehanizmi i mehanizmite za
sproveduvawe na pravilata. Kako del
od ovie “na samoto mesto” proverki,
inspektorite moàt da gi posetat
i fabrikite na proizvoditelite
ili prerabotuva~ite za da utvrdat
dali ovie mehanizmi se efikasni
vo praktikata. Dokolku e potrebno,
KHV moè da isprati inspektori
kako odgovor na izbuvnuvawe zaraza
vo i von EU.
Brz sistem za trevoga
Brziot sistem za trevoga za hrana i dobito~na hrana (BSTHDH) im obezbeduva na potro{uva~ite navremeni informacii za novoidentifikuvanite rizici. Koga edna od vladite na zemjite-~lenki na EU }e
zabeleì hrana ili dobito~na hrana za koja smeta deka moè da go izloì potro{uva~ot na rizik, taa
ja koristi ovaa mreà so cel da gi pro{iri informaciite za potencijalniot rizik, kako i za aktivnostite {to treba da se prezemat za da se spre~i vlezot na rizi~niot proizvod vo sinxirot na ishrana. Na
ovoj na~in se obezbeduva mo{ne brzo pro{iruvawe na informacijata za odreden rizik niz celata EU,
a istovremeno im se ovozmoùva na vlastite vo drugite zemji da prezemat itni merki dokolku smetaat
deka i nivnite gra|ani se izloèni na rizikot.
Znak za trevoga moè da se dade od razni pri~ini, od otkrivawe na salmonela vo mesoto do upotreba
na opasni boi vo za~inite, od otkrieno koli~estvo ìva vo ribata do uvoz na hrana od neovlasteni
fabriki za prerabotka. Evropskata komisija pretstavuva pristani{te na mreàta koja gi vklu~uva
nacionalnite vlasti i EVBH. Taa gi publikuva informaciite za trevogite na internet.
13
Od farma do trpeza
Da se odrùva informiranosta na potro
{uva~ite: etiketirawe za bezbednost
Barawata za etiketirawe redovno se
aùriraat za da go odrazat napre
dokot na naukata i o~ekuvawata na
potro{uva~ite koi ~esto se menu
vaat. Neodamne{nite promeni ja
odrazuvaat zagriènosta na javnosta
vo vrska so, na primer, BSE (bolesta
na kravjo ludilo): potro{uva~ite
sakaat da imaat {to e mo`no pois
crpni informacii za govedskoto
meso {to go kupuvaat. Na etiketite
za govedsko meso sega treba da se
poso~i kade ìvotnoto se rodilo,
kade e odgleduvano, goeno, zaklano
i se~eno.
© Peter Hilz/Hollandse Hoogte
Lu|eto sakaat da znaat i imaat pravo
da znaat {to jadat. Pravilata za
etiketirawe na hranata go sodràt
ova pravo. Temelniot princip na
pravilata na EU za etiketirawe na
hranata e deka na potro{uva~ite
treba da im bidat dadeni site
su{tinski informacii vo vrska
so sostavot na proizvodot, proiz
voditelot, metodite na skladirawe i
podgotovka. Proizvoditelite i kom
paniite ja imaat slobodata da obez
beduvaat i dopolnitelni informa
cii dokolku go sakaat toa, no tie
informacii mora da bidat to~ni, da
ne gi zbrkuvaat potro{uva~ite i da
ne tvrdat deka nekoj vid hrana moè
da spre~i ili lekuva bolesti.
Na potro{uva~ite im e
isklu~itelno va`no da
dobivaat jasni informacii.
14
Potro{uva~ite, isto taka, sakaat da
znaat dali hranata sodì genetski
modificirani proizvodi i da vi
dat na etiketata dali sostojkite
na hranata moàt da predizvikaat
alergija - drugi pri~ini za neodam
ne{nite promeni. Dokolku nekoja
hrana sodrì GM-proizvod, ili
pak dokolku proizvod dobien od
GM-materijal e vklu~en vo proiz
veduvaweto - toga{ etiketata mora
toa da go sodrì.
Za sostojkite na hranata vaàt spe
cijalni pravila. Na primer, prisus
tvoto na kinin i kofein vo hranata
mora jasno da bide prikaàno.
Predizvikot pri dizajniraweto na
modernite pravila za etiketirawe na
hranata e da se postigne ramnoteà
vo davaweto {to e mo`no pove}e
informacii na potro{uva~ite, a
pri toa da ne se optovari etiketata
so informacii koi }e ja napravat
te{ka za ~itawe ili za razbirawe.
Da se razberat izjavite vo
vrska so zdravjeto
EU uviduva deka potro{uva~ite ne
sakaat samo bezbedna hrana, tuku
sakaat da znaat i koi proizvodi se
hranlivi. U{te pove}e, golemata
hranlivost ima s$ pogolema va`nost
za politikata na EU za zdravjeto na
lu|eto. Prekumernata debelina se
{iri. Zdraviot reìm na ishrana
e vaèn element vo prekinuvaweto
na ovoj trend. EU nema namera da
upravuva so toa {to jadat lu|eto
ili da go diktira nivniot stil na
ìveewe, tuku nejzinata uloga e da
& pomogne na evropskata javnost da
donesuva odluki {to se temelat na
informiranost, i da osiguri deka
informaciite se vistiniti i se
temelat na naukata.
Rabotata na Evropskata komisija na
ova pole vklu~uva i utvrduvawe na
vidot na informacii za hranlivost
koi moàt da se koristat od strana
na proizvoditelite (kako {to se upo
trebata na terminite “so niska masle
nost” ili “so golemo prisustvo na ce
luloza”), kako i postavuvawe na sis
tem za ovlastuvawe na upotrebata na
informacii povrzani so zdravjeto.
Za{tita od alergii predizvikani od hrana i od netolerantnost na
opredeleni vidovi hrana
Brojot na naselenieto koe strada od alergii predizvikani od hrana ili koe ima netolerancija na
opredeleni vidovi hrana (na kikiritki ili laktoza, na primer) s$ pove}e se zgolemuva. Pribli`no
8% od decata i 3% od vozrasnite stradaat od alergii predizvikani od hrana ili pak od netoleran
cija na odredeni vidovi hrana. Podobrite etiketi im pomagaat na ovie lu|e da gi izbegnuvaat onie
vidovi hrana ili sostojki vo hranata koi kaj niv predizvikuvaat reakcija. Vo minatoto ne be{e
zadolìtelno na etiketata da se istaknat sostojkite od kakov i da e me{an sostav, a koi so~inuvaat
pomalku od 25% od krajniot proizvod. Od 2005 godina site sostojki mora da bidat istaknati na etike
tite. Ima mo{ne ograni~en broj na otstapki od ova pravilo, no vo odnos na sostojkite za koi se znae
deka se potencijalen izvor na alergii ili netolerancija moraat da bidat istaknati na etiketite.
15
Od farma do trpeza
Reformirawe na pristapot na EU sprema zemjodelstvoto
Zaedni~kata zemjodelska politika (ZZP) otsekoga{ se stremela da ja garantira bezbednosta na hra
nata {to ja jademe. Me|utoa, vo ranite godini golem akcent be{e stavan na osiguruvaweto deka EU ima
dovolno hrana i vo nepovolnite i vo povolnite godini.
Taa, isto taka, cele{e kon obezbeduvawe na stabilen prihod za farmerite preku garantirawe deka
sekoga{ }e ima pazar za plasman na nivnite proizvodi, duri i koga toa zna~e{e otkupuvawe i skla
dirawe na vi{okot. Kako {to odminuvaa godinite, ovoj pristap stana preskap, proizveduva{e “reki”
od vi{ok mleko i vino, i “planini” od vi{ok govedsko meso i puter koi bea kupuvani, skladirani i
vo odreden stepen i uni{tuvani na tro{ok na EU.
Eden od na~inite na koj EU se osloboduva{e od ovie vi{oci be{e preku niven izvoz po subven
cionirani ceni so cel da se prodadat po poniski ceni na svetskite pazari. Golem broj na golemi
izvozni kompanii smetaa deka ovaa konkurencija ne e pravi~na i deka ja naru{uva svetskata trgo
vija.
Zemaj}i gi predvid ovie pritisoci, kako i tro{ocite od pro{iruvaweto, bea vovedeni serija
reformi. Bea postaveni principi i granici za dolgoro~no tro{ewe vo dokument poznat kako “Agenda
2000”. Isto taka, vo 2003 godina be{e dogovoren i ogromen paket na reformi. Subvenciite za izvoz
bea namaleni.
Sevkupniot efekt be{e da gi natera farmerite vo EU da se potpiraat pove}e na pazarite i da im se
dade pogolem pottik za proizvodstvo koe ne e {tetno ili e “prijatelski naso~eno” kon prirodata.
Sega farmerite imaat i pogolema sloboda da proizveduvaat {to sakaat, zatoa {to finansiskata
pomo{ {to ja dobivaat ne e povrzana so proizvodstvoto tuku so po~ituvaweto na prirodnata sre
dina, so standardite za zdravjeto i dobrata sostojba na ìvotnite, kako i so nivnite individualni
finansiski potrebi.
“Agendata 2000” be{e i presvrtna to~ka vo postavuvaweto na ruralniot razvoj kako del od zemjodel
skata politika. Vo idnina, buxetot na ZZP s$ pove}e }e se koristi za da se osiguri deka ruralniot
na~in na ìvot e odr`liv - na primer, preku sozdavawe novi rabotni mesta vo ruralnite oblasti i
preku odrùvaweto na sredinata za lu|eto da moàt vo nea da uìvaat.
16
Bezbedosta na hranata zapo~nuva
na na{ite farmi
Postojat pove}e od 10 milioni
farmeri vo EU. Toa pretstavuva
5,4% od vkupnata vrabotenost.
Farmerstvoto generira pove}e
rabotni mesta vo okolnite zaednici
i vo prerabotkata na hrana i
dobito~na hrana. Golem del od
hranata {to ja jademe doa|a od
farmite vo EU.
Kako reakcija na nedostigot od hrana
za vreme i po Vtorata svetska vojna,
Zaedni~kata zemjodelska politika
na EU (ZZP) prvi~no ohrabruva{e,
pred s$, proizvodstvo na mnogu hrana
so cel da se zadovolat potrebite. Vo
{iroki ramki kaàno, kolku pove}e
proizveduvaa farmerite tolku pogo
lema finansiska poddr{ka dobivaa.
So tekot na vremeto, ovaa politika
sozdade vi{ok na nabavka so visoki
tro{oci za dano~nite obvrznici
i ponekoga{ go ima{e efektot na
kanalizirawe na finansiskite
sredstva do farmerite koi realno
nemaa potreba od tie sredstva.
Uo~uvaweto na ovoj problem se pok
lopi so zgolemenata zagriènost za
toa dali ZZP ohrabruva intenzivni
metodi vo farmerstvo koi gi zgole
muvaat rizicite za zagrozuvawe na
bezbednosta na hranata. Ova nametna
reforma na ZZP, a koja ozna~uva
premin od isplati za proizvodstvo
to kon direktni isplati na farme
rite za poddr{ka na nivnite pri
hodi. Dopolnitelnata prednost na
© Reporters
I mladite ruralni zaednici se zna~ajni.
17
Od farma do trpeza
© EKA
Vremiwata se menuvaat i
za evropskite farmeri.
ovoj pristap e vo toa {to pla}awata
moàt da bidat upotrebeni kako
pottik za farmerite da:
• prifatliv tro{ok za dano~nite
obvrznici;
• proizveduvaat bezbedna hrana vo
higienski uslovi;
• dozvoluvawe na drugite zemji
da imaat pravi~en pristap na
nivnite proizvodi i hrana na
pazarite na EU;
• gi odrùvaat standardite na
dobrosostojba na ìvotnite;
• konkurentna prehranbena indust
rija.
• koristat metodi koi ne se {tetni
za prirodata, i
• promoviraat odr`liva ruralna
ekonomija.
Ovoj nov pristap se smeta za naj
dobro sredstvo za kombinirawe na
mnogubrojni celi:
• razumni prihodi za farmerite;
• pravi~ni ceni i bezbedna hrana so
visok kvalitet za potro{uva~ite;
18
EU sega pove}e otkolku vo minatoto
mu dava prednost na kvalitetot nas
proti kvantitetot, kako i na uloga
ta i prihodite za individualnite
farmeri. Na primer, EU obezbeduva
poddr{ka za farmerite koi sakaat
da u~estvuvaat vo {emite koi se
dizajnirani za da go podobrat i
da go osiguraat kvalitetot na zem
jodelskite proizvodi i procesite
na prerabotka.
Bezbedna hrana od celiot svet
te{ko i skapo za zemjite vo razvoj,
i zatoa za niv obezbeduva tehni~ka
pomo{ koja }e im pomogne da gi
ispolnat potrebnite standardi.
Ovaa poddr{ka moè posredno da
im donese polza na zemjite koi se
obiduvaat da gi podobrat nivnite
standardi za hranata i zdravjeto,
na takov na~in {to }e go namalat
brojot na smrtnite slu~i prediz
vikani od zagadena hrana i voda.
Sekoja godina vo zemjite vo razvoj
pribli`no dva milioni deca umi
raat od tie pri~ini.
EU ponekoga{ e obvinuvana za
upotreba na dosega najvisoki stan
dardi za hranata kako sredstvo za
spre~uvawe na uvozite. Toa ne e vis
tina: EU napravi politi~ki izbor
da ne pravi kompromis so pravilata
za bezbednost na hranata. Toa vaì
vo ista mera i za zemjite-~lenki na
EU i za drugite zemji koi sakaat da
izvezuvaat vo EU. Bezbednosta na
hranata zapo~nuva na farmata, bez
razlika od kade i da doa|a taa.
EU, isto taka, pridonesuva so kam
pawi za podigawe na svesta {to gi
ohrabruvaat potro{uva~ite na EU
da kupuvaat proizvodi na “pravi~na
trgovija” - so drugi zborovi vidovi
hrana koi ne se samo bezbedni tuku
i doa|aat od proizvoditeli na koi
im e isplatena pravi~na cena i koi
bile prigotvuvani i prerabotuvani
od strana na rabotnici koi se tre
tirani pravi~no.
Ponatamu, EU raboti zaedno so
drugite zemji vo me|unarodnite
organizacii na iscrtuvaweto na
soodvetnite me|unarodni pravila
za bezbednost na hranata, osobeno
zatoa {to najpravi~noto re{enie e
postavuvawe standardi od ednakvo
visoko nivo niz celiot svet. Toa
im olesnuva na zemjite da izvezu
vaat vo EU, kako i na prehranbenata
industrija na EU da izvezuva svoi
proizvodi vo drugite delovi od sve
tot. Vo ovaa rabota, EU sekoga{ se
stremi da gi ostvari najvisokite
mo`ni standardi, ne samo za bezbed
nosta na hranata tuku i za za{tita
na ìvotnata sredina, ruralniot
razvoj, odr`livoto proizvodstvo i
dobrosostojbata na ìvotnite.
EU uviduva deka ispolnuvaweto
na ovie standardi moè da bide
© Tom Stuart/Van Parys Media
EU pretstavuva najgolemiot uvezuva~
na hrana vo svetot i najgolemiot
pazar za uvoz na hrana od zemjite
vo razvoj. Taa uvezuva dobito~na
hrana, hrana, rastenija i ìvotni od
preku 200 zemji. Farmite i proiz
voditelite na hrana od neevrop
skite zemji koi izvezuvaat vo EU
moraat da gi po~ituvaat oprede
lenite principi za bezbednost na
hranata, onaka kako {to se pri
menuvaat vo EU. Na granicite na EU
se vr{at proverki za da se spre~i
provlekuvawe na nebezbedna hrana.
19
Koga }e bidat izvezeni
vo EU, ovie rak~iwa
}e bidat vnimatelno
provereni.
Od farma do trpeza
Nad bezbednosta:
kvalitetot i raznovidnosta
Potro{uva~ite vo EU sakaat bez
bedna hrana, no sakaat i kvalitetna
hrana. Ponatamu, tie sakaat EU da gi
po~ituva razli~nite kulturi i kujni
{to postojat vo ramkite na nejzi
nite granici. EU toa go po~ituva i
zatoa utvrdi ~etiri “logotipovi za
kvalitet”.
Dvata logotipovi za za{titna ozna
ka za poteklo (protected designations of origin - PDO) i za{titeni
geografski obele`ja (protected
geographical indications - PGI) se
odnesuvaat na onie zemjodelski ili
prehrambeni proizvodi koi se cvr
sto povrzani so odreden region ili
mesto.
Koga prozivodot go nosi
logotipot PGI, toj ima
specifi~na karakteri
stika ili reputa
cija vrzana za nekoe
odredeno podra~je, a
najmalku edna faza od neg
oviot proces na proizvodstvo, pre
rabotkata i podgotovkata se slu~ile
na toa podra~je. Primeri za toa
se: ”Clare Island Salmon”, “Arancia
Rossa di Sicilia” i ”Dortmunder Bier”.
Toa zna~i deka edinstvenite preh
ranbeni produkti koi moàt da gi
koristat tie imiwa se lososot od
ostrovot Kler vo Irska, crvenite
portokali od Sicilija i pivoto
od oblasta Dortmund vo Germanija
bidej}i istite zadovoluvaat odre
deni specifikacii za kvalitet.
Proizvodot koj go
nosi logotipot PDO
ima provereni karak
teristiki koi moàt
da proizlezat samo
od prirodnata sredina i
20
sposobnosta na proizveduva~ite vo
regionot kade se proizveduva i so
koj e povrzan. Primeri se: “Huile
d’olive de Nyons”, “Quei-jo Serra da
Estrella” i “Shetland lamb”. So drugi
zborovi, samo maslinovoto maslo od
priznaenoto podra~je vo blizinata
na Nions vo Francija, sireweto
od imenuvanoto podra~je Sera da
Estrela vo Portugalija i jagne{koto
od ostrovot [etland vo [kotska,
koga gi zadovoluvaat to~no opredel
enite barawa moàt da se kvalifi
kuvaat za upotrebata na toj logotip.
Logotipot zagaranti
rano tradiciona
len specijalitet
(traditional speciality
guaranteed - TSG) se
koristi za proizvodi
so razli~ni obele`ja i za proizvo
di koi ili sodràt tradicionalni
sostojki ili pak se proizvedeni so
koristewe na tradicionalni meto
di. Me|u proizvodite vo ovaa grupa
se: lebot “Kalakukko”, pivata “Jamón
Serrano” i “Kriek”. Tie se registri
rani vo Finska, [panija i Belgija.
Logotipot za organsko
poteklo (organic farming) zna~i deka preh
ranbenite produkti
se proizvedeni so
koristewe na odobreni
organski metodi koi ja po~ituvaat
ìvotnata sredina i visokite stan
dardi za ~uvaweto na ìvotnite.
Zemjodelcite posebno go odbegnu
vaat koristeweto na sinteti~kite
pesticidi i hemiskite |ubriva.
Bezbedna osnova za
raznovidnost i vrvnost
Bezbednosta na hranata zna~i
minimizirawe na rizikot. Unijata
mo{ne seriozno ja sfa}a svojata
odgovornost za upravuvaweto i kon
troliraweto na rizikot na posto
jano promenliviot globalen pazar
na hrana. Taa gi donesuva svoite
odluki vtemeleni vrz osnova na
naukata koja e transparentna za site,
bez razlika dali stanuva zbor za
nau~nici, farmeri, proizvoditeli
na hrana ili potro{uva~i.
Vo isto vreme, EU veruva deka stan
dardite za bezbednosta na hranata
treba da go unapredat, a ne da go
ograni~uvaat izborot i kvalitetot.
Celta ne e da se popre~i inovaci
jata ili da se homogenizira {iro
kiot spektar na vidovi hrana koi se
nao|aat na evropskite pazari, tuku
da gi postavi osnovnite standardi
na bezbednost {to }e sluàt kako
temel na koj kvalitetot i vrvnosta
}e rastat i }e se razvivaat.
Rizikot nikoga{ nema da moè da se
iskoreni vo celost. Me|utoa, preku
postavuvaweto visoki standardi,
preku postojano procenuvawe na
rizikot i preku sledeweto na naj
dobrite raspolo`livi nezavisni
nau~ni soveti, EU }e moè da pot
tiknuva najsovremena politika za
bezbednost na hranata.
© EC
Pro{irenata EU zna~i
pogolema raznolikost, no
so isti standardi.
21
Od farma do trpeza
Dopolnitelno ~etivo
Bela kniga za bezbednost na hranata:
europa.eu.int/comm/dgs/health_consumer/library/pub/pub06_en.pdf
Glasot na potro{uva~ot (spisanie za politikata na potro{uva~ite vo EU):
europa.eu.int/comm/dgs/health_consumer/library/pub/index_en.html
Veb-stranica na Evropskata komisija za bezbednost na hranata:
europa.eu.int/comm/food/index_en.html
Veb-stranica na Evropskata komisija za zemjodelie i hrana:
europa.eu.int/comm/agriculture/foodqual/index_en.htm
Veb-stranica na Evropskite vlasti za bezbednost na hranata:
efsa.eu.int
Veb-stranicata na brziot sistem za trevoga za hrana i dobito~na hrana:
europa.eu.int/comm/food/food/rapidalert/index_en.htm
22
Evropska komisija
Od farma do trpeza
Bezbedna hrana za potro{uva~ite vo Evropa
Edicija Evropa vo dvièwe
Luksemburg: Kancelarija za oficijalnite publikacii na Evropskata zaednica
ISBN 978-92-79-04818-0
Bezbednosta na hranata e vrven prioritet na Evropa. Strogite pravila na EU
bea dopolnitelno zajaknati vo 2000 godina so cel da se osiguri deka hra
nata {to ja konsumiraat Evropejcite e ekstremno bezbedna. Noviot pristap e
pointeraktiven: nabavkite i prehranbenite produkti vnimatelno se sledat
od farmata pa s$ do trpezata. Vlastite na EU vnimatelno gi procenuvaat
rizicite i sekoga{ se stremat da go iznajdat najdobriot moèn nau~en sovet
pred da vovedat zabrani ili pred da dozvolat vlez za opredelen proizvod,
opredelena sostojka, aditiv ili GMO. Ova se odnesuva na site nabavki i
vidovi na prehranbeni produkti, bez razlika na toa dali doa|aat od EU ili
nadvor od nea.
Bezbednosta ne podrazbira ednoli~nost. EU promovira raznovidnost zas
novana na kvalitet. Evropskiot zakon gi {titi tradicionalnite jadewa
i proizvodi {to poteknuvaat od specifi~nite regioni taka {to im
ovozmoùva na gra|anite da gi razlikuvaat originalnite jadewa od nivnite
kopii. Evropskata unija s$ pove}e gi ohrabruva svoite farmeri da se
fokusiraat na kvalitetot - ne samo na prehranbenite produkti, tuku i na
ruralniot razvoj.
EU, isto taka, go po~ituva i pravoto na potro{uva~ot da ima pristap i izbor
zasnovan na informiranost. Taa poddrùva javni debati, bara da se koris
tat informativni etiketi i gi publikuva nau~nite soveti {to gi dobiva, s$
so cel da im obezbedi doverba na gra|anite vo hranata {to ja jadat.
23
Drugi informacii vo vrska so Evropskata unija
Pojdete na internet
Informacii na site oficijalni jazici na Evropskata unija se dostapni na veb stra
nicata Europa: europa.eu
Dojdete da nè posetite
Niz cela Evropa postojat stotici lokalni informativni centri na EU. Adresata na
najbliskiot informativen centar }e ja najdete na veb stranicata: europa.eu.int/
comm./relays/index_en.htm
Javete ni se ili obratete ni se pismeno
EVROPA DIREKT e slu`ba koja odgovara na va{ite pra{awa za Evropskata unija.
Moète da stapite vo kontakt preku besplatniot telefonski broj: 00 800 6 7 8 9 10 11
(ili nadvor od EU na telefonot {to se pla}a: (32-2) 299 96 96),
ili po pat na elektronska po{ta preku europedirect.europa.eu
Informacii i izdanija za Evropskata unija na angliski, makedonski i albanski
jazik moète da dobiete na slednive adresi:
Informativen centar na
Evropskata unija
Mar{al Tito, 12
1000 Skopje
Tel. 02/3248-531
Faks.02/3248-501
Internet: www.delmkd.cec.eu.int
E-mail:
[email protected]
Informativna to~ka na EU - Gostivar
Bra}a Ginovski 61
1230 Gostivar
Tel. 042/218-167
Faks. 042/218-167
E-mail: [email protected]
Informativna to~ka na EU - Ko~ani
Rade Kratovce 1
2300 Ko~ani
Tel. 033/274-045
Faks. 033/279-962
E-mail: [email protected]
Informativna to~ka na EU - Kumanovo
11 Oktomvri bb
1300 Kumanovo
Tel. 031/432-650
Faks. 031/432-650
E-mail: [email protected]
Informativna to~ka na EU - Veles
Panko Bra{nar 1
1400 Veles
Tel. 043/232-406; lok. 226
Faks. 043/232-966
E-mail: [email protected]
Informativna to~ka na EU - Kavadarci
Mar{al Tito bb
1430 Kavadarci
Tel. 043/416-107
Faks. 043/416-107
E-mail: [email protected]
Informativna to~ka na EU - Bitola
1 Maj bb
7000 Bitola
Tel. 047/232-800
Faks. 047/232-800
E-mail: [email protected]
Informativna to~ka na EU - Tetovo
JNA bb
1200 Tetovo
Tel. 044/333-910
Faks. 044/333-910
E-mail: [email protected]
Evropski dokumentacionen centar
Ekonomski Fakultet, Univerzitet
“Sv. Kiril i Metodij”
Krste Misirkov bb
1000 Skopje
Tel. 02/3286-835
Faks. 02/3118-701
Internet: www.eccf.ukim.edu.mk
E-mail: [email protected]
Pretstavni{tva na Evropskata komisija i
kancelarii na Evropskiot parlament ima vo
site zemji na Evropskata unija. Isto taka,
Evropskata komisija ima delegacii i vo
drugite delovi na svetot.
Evropska unija
Zemji-~lenki na Evropskata unija (2007)
Zemji-kandidatki
MK
NA-59-04-540-MK-C
ISSN 1022-8233
EU, isto taka, go po~ituva i pravoto na potro{uva~ot da ima pristap i izbor
zasnovan na informiranost. Taa poddrùva javni debati, bara da se koristat
informativni etiketi i gi publikuva nau~nite soveti {to gi dobiva, s$ so cel da
im obezbedi doverba na gra|anite vo hranata {to ja jadat.
16
Bezbednosta ne podrazbira ednoli~nost. EU promovira raznovidnost zasnovana
na kvalitet. Evropskiot zakon gi {titi tradicionalnite jadewa i proizvodi {to
poteknuvaat od specifi~nite regioni taka {to im ovozmoùva na gra|anite da gi
razlikuvaat originalnite jadewa od nivnite kopii. Evropskata unija s$ pove}e
gi ohrabruva svoite farmeri da se fokusiraat na kvalitetot - ne samo na pre
hranbenite produkti, tuku i na ruralniot razvoj.
6
Bezbednosta na hranata e vrven prioritet na Evropa.
Strogite pravila na EU bea dopolnitelno zajaknati vo 2000
godina so cel da se osiguri deka hranata {to ja konsumi
raat Evropejcite e ekstremno bezbedna. Noviot pristap e
pointeraktiven: nabavkite i prehranbenite produkti vni
matelno se sledat od farmata pa s$ do trpezata. Vlastite
na EU vnimatelno gi procenuvaat rizicite i sekoga{ se
stremat da go iznajdat najdobriot moèn nau~en sovet pred
da vovedat zabrani ili pred da dozvolat vlez za opredelen proizvod, opredelena
sostojka, aditiv ili GMO. Ova se odnesuva na site nabavki i vidovi na prehran
beni produkti, bez razlika na toa dali doa|aat od EU ili nadvor od nea.