ΕΛΛΗΝΙΚΗ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Α. ΜΑΛΤΑΜΠΕ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΦΟΙΤΗΤΗ ΕΑΠ ΣΠΟΥ∆ΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟ∆ΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ «Η Ανακήρυξη του αυτοκεφάλου της λεγόµενης Μακεδονικής Ορθοδόξου Εκκλησίας(1967) και ο όρος της συνόδου της Κωνσταντινούπολης το 1872 που καταδίκασε τον εθνοφυλετισµό µε αφορµή το Βουλγαρικό ζήτηµα» ΕΑΠ, Νοέµβριος 2012 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή ........................................................................................................... σελ.3 Ενότητα A:Πως σχετίζεται ο όρος µε την ανακήρυξη του αυτοκεφάλου εκ µέρους των Σκοπίων ................................................................................................... σελ.4-6 Ενότητα B:Πως κρίνετε τη στάση του Πατριάρχη Σερβίας Γερµανού και πως τη στάση του επισκόπου ∆οσίθεου....................................................................... σελ.7-8 Ενότητα Γ: Πως κρίνετε το ζήτηµα του αυτοκεφάλου σε σχέση µε την κανονική δικαιοδοσία των µητροπόλεων της Βορείου Μακεδονίας ..............................σελ.9-10 Ενότητα ∆: Ποιοι πιστεύετε ότι ήταν οι λόγοι της ανακηρύξεως, τι εξυπηρετούσε και τι µπορεί να γίνει σήµερα ........................................................................... σελ.11-12 Συµπεράσµατα-Επίλογος ................................................................................ σελ.12 Βιβλιογραφία ................................................................................................... σελ.13 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ορθόδοξη Εκκλησία ταλαιπωρήθηκε κατά καιρούς από ποικίλα δογµατικά, αιρετικά, σχισµατικά και άλλα προβλήµατα τα οποία προσπαθούσε να λύσει µέσω σχετικών αποφάσεων, όρων, τοπικών και οικουµενικών Συνόδων. Σηµαντικό πρόβληµα της εκκλησίας αναδείχθηκε και ο εθνοφυλετισµός µέσω του οποίου δηµιουργήθηκε ένας «φυλετικός εγωισµός» όπου οδήγησε τα θρησκευτικά αισθήµατα σε τέτοιο σηµείο ώστε η συνεργασία µεταξύ των εκκλησιών να καθίσταται αδύνατη. Έτσι άρχισε να δηµιουργείται ένας διαχωρισµός ανάµεσα στους πιστούς που ανήκαν σε διαφορετικά έθνη και µιλούσαν διαφορετική γλώσσα.1 Αφενός η ιδέα της φυλής θεωρείται απαραίτητο κριτήριο που θα πρέπει να καθορίζει την τάξη της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, αφετέρου µε το φυλετικό κριτήριο που στηρίζεται στην παρουσία της διαφορετικής εθνότητας και γλώσσας, επιδιώκεται η συγκρότηση διαφορετικών φυλετικών εκκλησιών στον ίδιο τόπο, γεγονός που έρχεται αντίθετο µε τους νόµους της Εκκλησίας Με αφορµή τα παραπάνω ρίχτηκε ο σπόρος µιας προσπάθειας εθνογένεσης που βάφτιζε µε ελληνικό όνοµα και χάριζε ελληνικά σύµβολα Η δηµιουργία της ΠΓ∆Μ ανήκε στον στρατάρχη Τίτο ο οποίος θέλησε να εκµεταλλευτεί την εκκλησία για εθνικιστικούς σκοπούς. Για το λόγο αυτό εργάστηκαν συστηµατικά για να τους παραχωρηθεί ξεχωριστή κρατική οργάνωση και ιδιαίτερη γλώσσα στην οποία έπρεπε να συγκαληφθεί µε κάθε τρόπο η συγγένεια της µε την βουλγαρική και να ανακηρύξει αυτοκέφαλη τη λεγόµενη «Μακεδονική» Ορθόδοξη Εκκλησία . Στους επεκτατικούς του αυτούς σκοπούς βρήκε απέναντι του τον Πατριάρχη Σερβίας Γερµανό Η Σύνοδος της Ιεραρχίας της Σερβικής Εκκλησίας παρά τις πιέσεις του καθεστώτος στις 15 Ιουλίου του 1967 αποφάσισε να διακόψει τις λειτουργικές και κανονικές σχέσεις µε την σχισµατική Ιεραρχία των Σκοπίων, γιατί αυτοτελώς και αντικανονικά αποσχίστηκε από τη Μητέρα Εκκλησία και αποτέλεσε σχισµατική θρησκευτική οργάνωση. Η θέση αυτή έγινε και θέση του Οικουµενικού Πατριαρχείου και των άλλων επιµέρους Ορθοδόξων Εκκλησιών. Από τότε και µέχρι σήµερα έγιναν πολλές προσπάθειες προσέγγισης από την πλευρά της Σερβικής εκκλησίας. Το πρόβληµα και η αποτυχία των συνοµιλιών συνίσταται στο γεγονός ότι οι εκπρόσωποι της λεγόµενης «Μακεδονικής Εκκλησίας» επιµένουν στο αίτηµά τους για Αυτοκέφαλη Μακεδονική Εκκλησία. Στην παρούσα εργασία θα δούµε πως σχετίζεται ο όρος της Συνόδου της Κωνσταντινούπολης του 1872 µε την ανακήρυξη του αυτοκεφάλου των Σκοπίων, θα εξετάσουµε ποιοι ήταν οι λόγοι της ανακήρυξης αυτής, που αποσκοπούσαν και τι εξυπηρετούσαν αλλά και τι µπορεί να γίνει σήµερα. Θα δούµε επίσης τη στάση του Πατριάρχη Γερµανού απέναντι στον Τίτο και τη στάση του επισκόπου ∆οσίθεου και ταυτόχρονα θα συγκρίνουµε το ζήτηµα του αυτοκεφάλου σε σχέση µε την κανονική δικαιοδοσία. 1 Ντάλτας Α., «Η ορθοδοξία στον 20ό αιώνα, Η ορθόδοξη διασπορά στη ∆ύση»τόµος Α, Πάτρα 2001, σελ. 27 3 Α. ΠΩΣ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ Ο ΟΡΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΣΚΟΠΙΩΝ; Ο Όρος της Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως του 1872, που καταδίκασε τον εθνοφυλετισµό, σχετίζεται άµεσα µε την ανακήρυξη του αυτοκεφάλου εκ µέρους της Εκκλησίας των Σκοπίων της ονοµαζόµενης και «Μακεδονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας» Το πρόβληµα που ανέκυψε στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας από Βούλγαρους, οι οποίοι προσπάθησαν να επιβληθούν ως ιδιαίτερη εθνότητα στην Οθωµανική Αυτοκρατορία, το γνωστό ως Βουλγαρικό ζήτηµα αποτέλεσε αφορµή για τον όρο της Συνόδου της Κωνσταντινούπολης το 1872. Οι Βούλγαροι επεδίωξαν και κατόρθωσαν την ίδρυση εθνικής εκκλησίας µε σκοπό την επέκταση της εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας όπου υπήρχε οµόγλωσσο και οµόφυλλο ποίµνιο, έτσι εµφάνισαν την εθνοφυλετική ερµηνεία στους ιερούς κανόνες της ορθόδοξης Εκκλησίας και οδήγησαν µάλιστα µε τη συγκατάθεση της Υψηλής πύλης, στην ίδρυση της Βουλγαρικής εξαρχίας2 Η ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας(1870) και η εκκλησιαστική απόσπαση επαρχιών που ανήκαν ιστορικά στη Σερβική εκκλησία και στο Οικουµενικό Πατριαρχείο δίχασε το σλαβικό πληθυσµό. Άλλοι από αυτούς παρέµειναν πιστοί στο Πατριαρχείο και άλλοι θεώρησαν τους εαυτούς τους Βουλγάρους και προσχώρησαν στην Εξαρχία. Οι ενέργειες αυτές και οι εθνοφυλετικές τους διδασκαλίες καταδικάστηκαν αφού ήταν αντίθετες µε την διδασκαλία της εκκλησίας. Ταυτόχρονα η Μεγάλη Σύνοδος του Οικουµενικού Πατριαρχείου το 1872 κήρυξε τη Βουλγαρική Εξαρχία σχισµατική.3 Η ανακάλυψη της ΠΓ∆Μ ανήκει στον στρατάρχη Γιόσιπ Μπροζ Τίτο ο οποίος πρωτίστως απέβλεπε στην συγκράτηση και αφοµοίωση της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας εντός της Γιουγκοσλαβικής οµοσπονδίας και αυτό, λόγω του φόβου του διότι οι κάτοικοι στην πλειοψηφία τους ήταν Βουλγαρικής αυτοσυνειδησίας. Μέχρι το 1945(τέλος Β Παγκοσµίου πολέµου) η περιοχή της Πρώην Γιουγκοσλαβικής ∆ηµοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓ∆Μ) ανήκε στο Σερβικό κράτος και ονοµαζόταν Νότια Σερβία και οι κάτοικοί της Νότιοι Σέρβοι4Αναφορά στον όρο Μακεδονικό έθνος και Μακεδόνες έγινε όταν εµφανίστηκε στο προσκήνιο ο Τίτο ο οποίος υπήρξε ιδρυτής του µεταπολεµικού Γιουγκοσλαβικού κράτους και ηγέτης της κοµµουνιστικής αντίστασης στην κατεχόµενη Γιουγκοσλαβία κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Στόχος του Τίτο ήταν η αντιµετώπιση της Βουλγαρικής προπαγάνδας και των Βουλγαρικών βλέψεων οι οποίοι από τις αρχές του 19ου αι άρχισαν να δείχνουν τα πρώτα σηµεία αφύπνισης της εθνικής τους συνειδήσεως µέσω της ανασυγκρότησης Βουλγαρικής Εκκλησίας η οποία θα υπηρετούσε πολλούς στόχους5. Παράλληλα ο Τίτο αναγνώριζε τους κατοίκους της περιοχής ως µια ιδιαίτερη εθνότητα µε την προσωνυµία «Μακεδόνες». Με την καθιέρωση ενός «µακεδονικού λαού», άφηνε ανοιχτό το πεδίο µιας µελλοντικής διεύρυνσης των συνόρων του κράτους αυτού και πέρα από τους Σλάβους της Μακεδονίας ,στους πραγµατικούς Μακεδόνες, δηλαδή στους Έλληνες της Μακεδονίας6 2 Ντάλντας Νικόλαος, Η Ορθοδοξία στον 20ό αιώνα, «Η ορθόδοξη διασπορά στη ∆ύση», τόµος Α, Πάτρα 2001, σελ 122 3 Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Η πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας στη Σερβική ιστοριογραφία»,Εκκλησιολόγος 19&23 ∆εκ. 2008,ανάτυπο,σελ 3 4 Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο πατριάρχης των Σέρβων Γερµανός.Βίος-∆ράση(19581990)»Θεσσαλονίκη 2007, σελ 354 5 Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο αντίκτυπος της ιδρύσεως της Βουλγαρικής Εξαρχίας(1870) στο πριγκιπάτο της Σερβίας»Εκκλησιόλογος 31 Οκτ&7 Νοεµ 2008,ανάτυπο, σελ1 6 Ταρνανίδης Ιωάννης, «Στα Βόρεια της Μακεδονίας»,¨Σκοπιανό εθνογενετικό πείραµα, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 99-100) 4 Ο Τίτο προσπάθησε να ακολουθήσει µια πολιτική που είχε ως στόχο την ίδρυση µιας ίδιας εθνικής οµάδας στην Νότια Γιουγκοσλαβία ,την «Μακεδονική» µε όλα τα χαρακτηριστικά ενός έθνους(εθνική συνείδηση, γλώσσα, διοίκηση, παραδόσεις , Εκκλησία)7 Για τους σκοπούς αυτούς λοιπόν οι άνθρωποι της πολιτικής εξουσίας εργάστηκαν συστηµατικά παραχωρώντας στην Λαϊκή ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας χωριστή κρατική οργάνωση, δικής της γλώσσα, κατασκεύασαν µια νέα Μακεδονική ιστορία και έτσι άρχισαν την διεθνή προπαγάνδα τους8. Από αυτή την τακτική τους δεν εξαιρέθηκε ούτε και η Εκκλησία η οποία και αυτή χρησιµοποιήθηκε µε προσωπική παρέµβαση του Τίτο ο οποίος κατάφερε να ιδρύσει το 1967 Αυτοκέφαλη Μακεδονική Εκκλησία», παρά τις έντονες αντιδράσεις του Σερβικού Πατριαρχείου, διασπώντας έτσι την ενότητα της Ορθοδόξου Σερβικής Εκκλησίας, διότι η Εκκλησία των Σκοπίων εθελούσια και πραξικοπηµατικά αυτοανακηρύχθηκε σε αυτοκέφαλη βασιζόµενη στις ενέργειες µιας κληρικολαϊκής σύναξης και καλυπτόµενη από το προστατευτικό πέπλο της πολιτείας9. Ήδη από το 1944 ξεκίνησαν προσπάθειες ίδρυσης µιας ανεξάρτητης εκκλησίας στα Σκόπια, της λεγόµενης «Μακεδονικής» η οποία βασίστηκε σε φυλετικές αξιώσεις και όχι σε εκκλησιαστικές ανάγκες. Μέσω µιας κληρικολαϊκής συνέλευσης η οποία απαίτησε να αποσχισθεί η περιοχή εκκλησιαστικά από το Πατριαρχείο της Σερβίας ζητώντας να τους δοθεί το δικαίωµα να χρησιµοποιούν τη δική τους «µακεδονική» γλώσσα και να τοποθετούν στις κενές επισκοπικές θέσεις δικούς τους αυτόχθονες ιεράρχες. Στόχος των Σκοπιανών ήταν µια τοπική εθνική Εκκλησία µε ιδιαίτερη γλώσσα, κλήρο και αυτοδιοίκηση. Το 1958 µια νέα κληρικολαϊκή συνέλευση συνήλθε στην Αχρίδα και ανακήρυξε την ανανέωση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδας, εξέλεξε πρώτο Μητροπολίτη της τον µέχρι τότε βικάριο του Σερβικού Πατριαρχείου Επίσκοπο ∆οσίθεο, ψήφισε καταστατικό της νέας Εκκλησίας, εξέλεξε νέους Επισκόπους και ονόµασε την νέα αυτή Εκκλησία ως «Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία». Η νεοσύστατη αυτή Εκκλησία πήρε πιο συγκεκριµένη µορφή µετά το 1966 όταν εγγράφως ζήτησε να της παραχωρηθεί το αυτοκέφαλο και να ανεξαρτητοποιηθεί από το Σερβικό Πατριαρχείο. Τότε µετά την άρνηση του Σερβικού Πατριαρχείου και του Σέρβου Πατριάρχου Γερµανού, που διαδραµάτισε πολύ σηµαντικό ρόλο σε όλα αυτά τα τεκταινόµενα γεγονότα η Εκκλησία των Σκοπίων αυτοανακηρύχθηκε σε αυτοκέφαλη.10 Η απάντηση της επίσηµης Σερβικής Εκκλησίας ήρθε λίγο αργότερα όταν αποφάσισε να διακόψει τις κανονικές σχέσεις και επαφές της µε την Ιεραρχία της εν λόγω επαρχίας και να την κηρύξει «σχισµατική θρησκευτική οργάνωση», η θέση αυτή έγινε αποδεχτή και από το Οικουµενικό Πατριαρχείο και από τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Είναι άλλωστε γνωστό πως µέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχουν τοπικές και όχι εθνικές Εκκλησίες. Ο εθνοφυλετισµός, η προσήλωση δηλ στα εθνικά ιδεώδη στο πλαίσιο της πολιτικής των φυλετικών διακρίσεων έρχεται σε αντίθεση µε την ουσία της Εκκλησίας, η οποία είναι κοινωνία πνευµατική προορισµένη να συµπεριλάβει όλα τα έθνη σε µια εν Χριστώ αδελφότητα. Για αυτό και ο φυλετισµός καταδικάστηκε από 7 Αγγελόπουλος Αθανάσιος, «Το εκκλησιαστικό καθεστώς των Μητροπόλεων της Βορείου Μακεδονίας από το 1913 µέχρι σήµερον» Μακεδονικά 15(1975)σελ 33 8 Ταρνανίδης Ιωάννης, «Στα Βόρεια της Μακεδονίας»,¨Σκοπιανό εθνογενετικό πείραµα, Θεσσαλονίκη 1992, σελ.103 9 Βαβούσκος Κωνσταντίνος, «Εκκλησιαστικές σχέσεις Σέρβων και Οικοµενικού Πατριαρχείου κατά τον 19ο αιώνα», ΙΜΧΑ, Πρακτικά Ελληνο-Σερβικού Συµποσίου «Συνεργασία Ελλήνων και Σέρβων 1804-1830», Καβάλα 7-10 Νοεµβρίου 1976, σελ 7 10 Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο πατριάρχης των Σέρβων Γερµανός.Βίος-∆ράση(19581990)»Θεσσαλονίκη 2007, ,σελ 397 κ εξής 5 τη σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 1872.Αυτή λοιπόν είναι η σχέση του όρου της Συνόδου της Κωνσταντινούπολης µε την ανακήρυξη του αυτοκεφάλου εκ µέρους των Σκοπίων. Η πραξικοπηµατική αυτοανακήρυξη του αυτοκεφάλου της «Μακεδονικής Ορθοδόξου εκκλησίας» τον Ιούλιο του 1967 είναι από την πλευρά του κανονικού και θετικού δικαίου αντικανονική και επανεισάγει την αίρεση του Εθνοφυλετισµού στην Ορθόδοξη Εκκλησία όπως και συνέβη και µε την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας. Επίσης και ιστορικά είναι ανακριβής ο συσχετισµός του αυτοκεφάλου µε την αρχιεπισκοπή Αχρίδος καθώς η µητροπολιτική περιφέρεια Σκοπίων είχε κηρυχθεί ως σχισµατική.11 Β. ΠΩΣ ΚΡΙΝΕΤΕ ΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΣΕΡΒΙΑΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΚΑΙ ΠΩΣ ΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ∆ΟΣΙΘΕΟΥ; Το κοµµουνιστικό καθεστώς της Λαϊκής ∆ηµοκρατίας της Μακεδονίας επιδιώκοντας να πραγµατοποιήσει τους πολιτικούς του σκοπούς, συνεδρίασε στις 24 Ιουλίου το 1958 και αποφάσισε πρώτον να συγκαλέσει κληρικολαϊκή συνέλευση στην Αχρίδα από τις 4 ως 6 Οκτωβρίου, δεύτερον να προταθεί στη Συνέλευση η αναβίωση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδας, η οποία θα βρίσκεται σε κανονική σχέση και ενότητα µε τη Σερβική Ορθόδοξη εκκλησία µέσω του Προκαθηµένου της και τρίτον να προταθεί λίστα υποψηφίων από τους οποίους η Σύνοδος της Ιεραρχίας της Σερβικής ορθόδοξου Εκκλησίας θα εκλέξει τρεις επισκόπους για τις επαρχίες της Λαϊκής ∆ηµοκρατίας της Μακεδονίας. Παράλληλα εκλέχθηκε πρώτος Μητροπολίτης ο µέχρι τότε βικάριος του Σερβικού Πατριαρχείου Επίσκοπος ∆οσίθεος. Η νεοσύστατη αυτή Εκκλησία πήρε πιο συγκεκριµένη µορφή µετά το 1966 όταν εγγράφως ζήτησε να της παραχωρηθεί το αυτοκέφαλο και να ανεξαρτητοποιηθεί από το Σερβικό Πατριαρχείο. Τότε µετά την άρνηση του Σερβικού Πατριαρχείου και του Σέρβου Πατριάρχου Γερµανού, που διαδραµάτισε πολύ σηµαντικό ρόλο σε όλα αυτά τα γεγονότα. η Εκκλησία των Σκοπίων αυτοανακηρύχθηκε σε αυτοκέφαλη. Η απάντηση της επίσηµης Σερβικής Εκκλησίας ήρθε λίγο αργότερα όταν αποφάσισε να διακόψει τις κανονικές σχέσεις και επαφές της µε την Ιεραρχία της εν λόγω επαρχίας και να την κηρύξει «σχισµατική θρησκευτική οργάνωση», η θέση αυτή έγινε αποδεχτή και από το Οικουµενικό Πατριαρχείο και υπό των άλλων Ορθοδόξων Εκκλησιών. Η στάση του Πατριάρχη Γερµανού σε αυτή την κατάσταση υπήρξε ανέκαθεν ουδέτερη και συνετή καθώς επιθυµούσε να λυθεί µεν το ζήτηµα αλλά µε ευνοϊκό τρόπο προς το κοινό όφελος και να µην αποκλίνουν από την ενότητα και την κανονική τάξη πραγµάτων.12Το γεγονός ότι ο επίσκοπος ∆οσίθεος αποφάσισε να συµµετάσχει στις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης θα διασάλευε την όλη διαδικασία για εύρεση λύσεως του «µακεδονικού ζητήµατος» καθώς επίσης θα είχε ο ίδιος την ευθύνη της παραβάσεως των κανόνων µε κίνδυνο τον αφορισµό του. Μέσω της παρουσίας του στη συνέλευση της Αχρίδας παραβίασε την απαγόρευση της Ιεράς Συνόδου και του Πατριάρχη. Η στάση του επισκόπου ∆οσίθεου αποτελεί την κύρια αιτία για την ψύχρανση των σχέσεων και την εξέλιξη του εκκλησιαστικού ζητήµατος 11 Αγγελόπουλος Αθανάσιος, «Το εκκλησιαστικό καθεστώς των Μητροπόλεων της Βορείου Μακεδονίας από το 1913 µέχρι σήµερον» Μακεδονικά 15(1975),σελ.43 12 Λόης Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο πατριάρχης των Σέρβων Γερµανός.Βίος-∆ράση(19581990)»Θεσσαλονίκη 2007 σελ 369 6 .Χωρίς την παρουσία του στο Κοµµουνιστικό παιχνίδι η Επιτροπή πρωτοβουλίας δεν θα µπορούσε να κατορθώσει τίποτα. Με την ενέργεια του αυτή ο Επίσκοπος ∆οσίθεος παραβίασε τον επισκοπικό όρκο και ήρθε σε σύγκρουση µε τους κανόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας ενθαρρύνοντας τις αποσχιστικές τάσεις. Ταυτόχρονα η εκλογή του κρίνεται αντικανονική καθώς αυτόβουλα εγκατέλειψε τα καθήκοντα του και χωρίς άδεια µετέβη σε άλλη επαρχία αρπάζοντας την εξουσία παραβιάζοντας τον αρχιερατικό όρκο και αθετώντας την Ιερατική υπόσχεση , τους κανόνες και τους θεσµούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας Είναι ολοφάνερο ότι οι αρχές της χώρας εκβίαζαν κάπως τον επίσκοπο ∆οσίθεο, όµως από τα πρακτικά, τα επίσηµα έγγραφα και τη βιβλιογραφία που έχουµε δεν φαίνεται πως και µε ποιον τρόπο έγινε αυτό. Το µόνο σίγουρο είναι ότι το ελάχιστο το οποίο θα του υποσχέθηκαν θα ήταν ότι οι αρχές της χώρας θα παρεµπόδιζαν τη διαδικασία κάθε τυχόν ποινικής πράξεως ή διώξεως εναντίον του. Το δίλληµα που είχε να αντιµετωπίσει ο Πατριάρχης Γερµανός ήταν ή να εφαρµόσει αυστηρά µέτρα και να εµβαθύνει την ανοιχτή διαµάχη µέχρι την οριστική ρήξη ή να αποδεχθεί την αρχή της εκκλησιαστικής οικονοµίας και να περισώσει ότι µπορεί να περισωθεί. Η Σερβική εκκλησία προσπάθησε να πάρει αποφάσεις που θα µετρίαζαν τις αρνητικές συνέπειες της αντικανονικής πράξεως και θα οδηγούσε τις εξελίξεις µε θετικό τρόπο σε κανονικό πλαίσιο. Το µόνο που κατάφερε όµως επιδιώκοντας την ειρήνη και την αποκατάσταση των σχέσεων ήταν να ικανοποιήσει στην ουσία τα αιτήµατα του κοµµουνιστικού καθεστώτος. Είναι πασιφανές ότι όλα τα παραπάνω ήταν ένα πολιτικό εφεύρηµα που εξυπηρετούσε τη σκοπιµότητα του κοµµουνιστικού κόµµατος στην προσπάθεια να ενισχύσει τη θέση του για την δήθεν ύπαρξη χωριστού «µακεδονικού» έθνους και να διασπάσει την πνευµατική ενότητα της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μέχρι και σήµερα πάντως η λεγόµενη «Μακεδονική Εκκλησία των Σκοπίων αποτελεί για την Ορθόδοξη Εκκλησία, Σχισµατική Θρησκευτική Οργάνωση.13 Γ. ΠΩΣ ΚΡΙΝΕΤΕ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΝΟΝΙΚΗ ∆ΙΚΑΙΟ∆ΟΣΙΑ ΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ; Σε αυτό το σηµείο αξίζει να αναφερθούµε σε αυτή την κανονική δικαιοδοσία των Μητροπόλεων της Βορείου Μακεδονίας αλλά και στην σχέση τους µε την αυτοκέφαλη Εκκλησία των Σκοπίων. Το Οικουµενικό Πατριαρχείο εφαρµόζοντας την θεµελιώδη κανονική αρχή του εξασφάλισε την νοµοκανονική υπόσταση των Μητροπόλεων του Μακεδονικού χώρου µετά την απελευθέρωσή τους από τον Οθωµανικό ζυγό κατά τους Βαλκανικούς πολέµους. Έτσι οι Μητροπόλεις της κυρίως Μακεδονίας που βρίσκονταν εντός της Ελληνικής επικράτειας, ανεξαρτητοποιήθηκαν το 1928 µέσω της Πατριαρχικής και Συνοδικής Πράξεως «Περί της διοικήσεως των Ιερών Μητροπόλεων των Νέων Χωρών».Η χειραφέτηση αυτή έχει ένα ιδιόµορφο νοµοκανονικό καθεστώς κατά το οποίο οι Μητροπόλεις αυτές εξακολουθούν να ανήκουν µεν οργανικά στο Οικουµενικό Πατριαρχείο, διοικούνται όµως από την Εκκλησία της Ελλάδος κατά τρόπο «επιτροπικό» και υπό ορισµένους όρους σύµφωνα 13 Λόης Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο πατριάρχης των Σέρβων Γερµανός.Βίος-∆ράση(19581990)»Θεσσαλονίκη 2007 σελ 433 7 µε την Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη του 1928.Τώρα, οι Μητροπόλεις του Οικουµενικού Πατριαρχείου στην Βόρεια Μακεδονία, οι οποίες ενσωµατώθηκαν στο Ενωµένο Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, ξεχωρίστηκαν από αυτό δια της νοµοκανονικής οδού και εδόθησαν στην Σερβική Εκκλησία το 1919, όταν µία πολιτική και Εκκλησιαστική αντιπροσωπεία πήγε στην Κωνσταντινούπολη και ζήτησε, πρώτον την ανασύσταση του Σερβικού Πατριαρχείου και δεύτερον την κανονική χειραφέτηση όλων των Μητροπόλεων του Βασιλείου οι οποίες βρισκόταν υπό την δικαιοδοσία του Πατριαρχείου.14 Μετά από σχετικές διαπραγµατεύσεις εξεδόθη σχετική Συνοδική απόφαση από την Πατριαρχική Σύνοδο. Η απόφαση αυτή, αντικαταστάθηκε αργότερα από Πατριαρχικό και Συνοδικό Τόµο το 1922 από τον Πατριάρχη Μελέτιο ∆΄ Μεταξάκη. Με τον Τόµο αυτό ουσιαστικά αναγνωριζόταν η κανονική ανεξαρτησία των Μητροπόλεων της Βορείου Μακεδονίας και η παραχώρησή τους στην αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Σερβική Εκκλησία καθώς και η ανασύσταση του Σερβικού Πατριαρχείου. Η επίσηµη τελετή παραδόσεως του Τόµου έγινε από αντιπροσωπεία του Οικουµενικού Πατριαρχείου µε επικεφαλής τον Μητροπολίτη Γερµανό Καραβαγγέλη στο Βελιγράδι το 1922. Η νοµοκανονική αυτή ρύθµιση των Μητροπόλεων της Βορείου Μακεδονίας έγινε αποδεκτή από όλη την Ορθόδοξη Εκκλησία, πλην όµως έγινε αντικείµενο αµφισβητήσεων από µέρους αυτονοµιστικών και εθνικιστικών κύκλων των Σκοπίων µετά το 1944 όταν στην εξουσία της Γιουγκοσλαβίας ανήλθε το κοµµουνιστικό κόµµα. Η χειραφέτηση αυτή των Μητροπόλεων της Βορείου Μακεδονίας, ήταν αποτέλεσµα των νέων τοπικών και εδαφικών συνθηκών στην Σερβία και ως εκ τούτου ήταν σύµφωνη µε την τάξη και την αρχαία κανονική αρχή της Εκκλησιαστικής διοικήσεως και έγινε εν τέλει για λόγους πρακτικής ωφέλειας της Εκκλησίας και των χριστιανών.15 Κάτι τέτοιο όµως δεν συνέβη και µε την Εκκλησία των Σκοπίων, η οποία κινούµενη από εθνοφυλετικά κίνητρα και µε πολιτική σκοπιµότητα αυτοανακηρύχθηκε αυτοκέφαλη άνευ εγκρίσεως του Οικουµενικού και του Σερβικού Πατριαρχείου από το οποίο και αποσπάστηκε και µέχρι σήµερα ουδεµία αναγνώριση δεν υπάρχει από τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίας. Έτσι η «Μακεδονική Εκκλησία» βρέθηκε σε ρήξη και µε το Σερβικό Πατριαρχείο και µε όλες τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες ανά τον κόσµο. Αυτό σηµαίνει ότι οι Επίσκοποί της δεν έχουν Κοινωνία µε τους άλλους Ορθόδοξους Επισκόπους και ουσιαστικά η κατάσταση αυτή σηµάνει τον πνευµατικό θάνατο και τον πνευµατικό της µαρασµό.16 Ο πραξικοπηµατικός αυτός τρόπος ανακηρύξεως της Εκκλησίας των Σκοπίων ως αυτοκέφαλη εν κατακλείδι, αντίκειται στην κανονική τάξη της Εκκλησίας αλλά και στους Ιερούς Κανόνες. Οι Κανόνες απαιτούν πως το πρόβληµα της εσωτερικής Εκκλησιαστικής οργάνωσης εµπίπτει στην αρµοδιότητα µόνο της Αρχιερατικής Συνόδου και απαγορεύουν την ανάµιξη σε αυτό της πολιτικής εξουσίας. Το µόνο αρµόδιο νοµικό καθίδρυµα για την ανακήρυξη αυτοκεφάλου µέσα στην Εκκλησία, είναι η βούληση της Μητρός Εκκλησίας διότι αν γίνει αντίθετα παρά την θέληση της Μητρός Εκκλησίας, τότε αυτό δεν αναγνωρίζεται από καµία Ορθόδοξη Εκκλησία και 14 Αγγελόπουλος Αθανάσιος, «Το εκκλησιαστικό καθεστώς των Μητροπόλεων της Βορείου Μακεδονίας από το 1913 µέχρι σήµερον» Μακεδονικά 15(1975)σελ 28-43 15 Αγγελόπουλος Αθανάσιος, «Ο κόσµος της Ορθοδοξίας. Η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία στο παρελθόν και στο παρόν»Θεσσαλονίκη 1984, σελ 93-98 16 Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο πατριάρχης των Σέρβων Γερµανός.Βίος-∆ράση(19581990)»Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 411 8 αυτό το τµήµα θεωρείται σχισµατικό. Κάτι που έγινε µε την Εκκλησία των Σκοπίων και χαρακτηρίστηκε ως «σχισµατική θρησκευτική οργάνωση».17 ∆. ΠΟΙΟΙ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΗΤΑΝ ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΚΗΡΥΞΕΩΣ, ΤΙ ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΥΣΕ ΚΑΙ ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΣΗΜΕΡΑ; Με βάση όσα προαναφέρθηκαν παραπάνω οι λόγοι της ανακηρύξεως του αυτοκεφάλου της «Μακεδονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας» είχαν καθαρά πολιτική σκοπιµότητα και δεν έφεραν καµία εκκλησιαστική ανάγκη. Πρωταρχικός και απόλυτος στόχος της ανακήρυξης αυτής ήταν η ενίσχυση της ιδέας της Μακεδονικής εθνότητας στη Νότια Γιουγκοσλαβία που καµία σχέση δεν είχε µε τους Σέρβους, τους Έλληνες ή τους Βούγλαρους. Κύριο µέληµα του στρατάρχη Τίτου και του κοµµουνιστικού καθεστώτος ήταν η δηµιουργία ενός οµόσπονδου Μακεδονικού κράτους, µε ξεχωριστή Μακεδονική γλωσσά, διοίκηση και παραδόσεις και φυσικά µία ξεχωριστή Εκκλησία. Προς αυτή την κατεύθυνση θα βοηθούσε σηµαντικά η χειραφέτηση της τοπικής Εκκλησίας των Σκοπίων. Με τον τρόπο αυτό ήθελε να συγκρατήσει τον πληθυσµό στη νότια Γιουγκοσλαβία18 γιατί οι περισσότεροι κάτοικοι είχαν βουλγαρική αυτοσυνειδησία ενώ παράλληλα απέβλεπε και προς τη βουλγαρική και Ελληνική Μακεδονία Επίσης δεν πρέπει να παραβλέψουµε και το γεγονός ότι προσπαθούσαν να δηµιουργήσουν µία Γιουγκοσλαβική Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία θα αντικαθιστούσε την Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία που τελικά ήταν και ο ουσιαστικός σκοπός του Κ.Κ.Γ. για να διαγραφεί µε αυτό τον τρόπο µε την πάροδο του χρόνου από την µνήµη των Ορθοδόξων στην Γιουγκοσλαβία ο ρόλος και η ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας19 Αξίζει όµως να αναφέρουµε σε αυτό το σηµείο και την επιχειρηµατολογία της Εκκλησίας των Σκοπίων την οποία πρόβαλαν σθεναρά υποστηρίζοντας µε αυτό την τρόπο την αυτονοµία τους. Η «Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία» αιτιολογώντας την αυτοανακήρυξή της ως αυτοκέφαλη, χρησιµοποίησε και πρόβαλε δύο βασικά επιχειρήµατα. Πρώτον, ότι η σηµερινή «Μακεδονική Εκκλησία» είναι συνέχεια της Αρχιεπισκοπής Αχρίδας, που ήταν αυτοκέφαλη για 800 χρόνια και δεύτερον, ότι η Σοσιαλιστική ∆ηµοκρατία της «Μακεδονίας» είναι οµόσπονδο τµήµα της Γιουγκοσλαβίας. Όµως και τα δύο αυτά επιχειρήµατα ήταν αναληθή. Σχετικά µε το πρώτο επιχείρηµα, η Αρχιεπισκοπή Αχρίδας ποτέ δεν ήταν αυτοκέφαλη Εκκλησία γιατί το Οικουµενικό Πατριαρχείο ποτέ δεν παραχώρησε την τιµή αυτή στην Αρχιεπισκοπή αυτή. Η Εκκλησία αυτή βρισκόταν πάντα στην δικαιοδοσία του Οικουµενικού Πατριαρχείου, απλώς είχε κάποια µορφή ανεξαρτησίας. Επίσης η Εκκλησία Αχρίδας, ποτέ δεν ονοµαζόταν Μακεδονική. Αυτό διαπιστώνεται από τους τίτλους και τις υπογραφές των Αρχιεπισκόπων της. Η επίσηµη γλώσσα της Αρχιεπισκοπής ήταν η ελληνική αφού οι Μητροπολίτες και οι Επίσκοποί της ήταν οι 17 Αθανασίου Αγγελοπούλου, Το αυτοκέφαλο της «Μακεδονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας»,επί τη βάση των αποφάσεων της εκτάκτης συνόδου της Ιεραρχίας της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας,∆ΣΒ 15,Θεσσαλονίκη 1967 σ. 10-11, 14,) 18 Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο πατριάρχης των Σέρβων Γερµανός. Βίος-∆ράση(1958-1990), Η εµπλοκή του στο Μακεδονικό ζήτηµα», Θεσσαλονίκη 2007,σελ. 354 19 Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο πατριάρχης των Σέρβων Γερµανός. Βίος-∆ράση(1958-1990), Η εµπλοκή του στο Μακεδονικό ζήτηµα», Θεσσαλονίκη 2007,σελ. 359 9 περισσότεροι Έλληνες.20 Σχετικά µε το ερώτηµα τι µπορεί να γίνει σήµερα; H Σερβική Εκκλησία αρκετές φορές εξαπατήθηκε και εµπαίχτηκε από το Κοµουνιστικό καθεστώς της Λαϊκής Σοσιαλιστικής ∆ηµοκρατίας των Σκοπίων. Οι εκπρόσωποι του οποίου, µε διπλωµατικές ενέργειες προσπαθούσαν να την εκµεταλλευτούν για να ικανοποιήσουν τις πολιτικές και επεκτατικές τους βλέψεις. Έτσι λοιπόν θα έπρεπε και αυτή να κρατήσει µια πιο αδιάλλακτη και αυστηρή στάση ως προς την παροχή αρχικά αυτονοµίας της Εκκλησίας των Σκοπίων. ∆υστυχώς όµως κινούµενη από άκρα οικονοµία και αποβλέποντας στην ειρήνη και ηρεµία παρείχε το 1958 µια διοικητική αυτονοµία στην Εκκλησία των Σκοπίων, την οποία η συγκεκριµένη Εκκλησία αντικανονικώς την απαίτησε και απέκτησε. Αυτό που έπρεπε να γίνει σήµερα είναι να πρυτανέψει η λογική και το Χριστιανικό πνεύµα ενότητας και η σχισµατική, µέχρι και σήµερα Εκκλησία των Σκοπίων, να επιστρέψει στην αγκαλιά της Σερβικής Εκκλησίας από την οποία και αποσπαστεί αντικανονικώς και εθελουσίως, το 1967, και στην δοθείσα αυτονοµία του 1958 από την Σερβική Εκκλησία. Το Οικουµενικό Πατριαρχείο µαζί µε την Σερβική Εκκλησία και σε συνεργασία µε την Ελλαδική Εκκλησία µπορούν να γίνουν οι παράγοντες εκείνοι που θα βρεθεί µια σηµαντική λύση στο Εκκλησιαστικό αυτό πρόβληµα. Μόνο έτσι θα επιτευχθεί η πολυπόθητη αναγνώριση της Μακεδονικής Εκκλησίας και θα αρθεί ο αποκλεισµός της από τις υπόλοιπες Ορθόδοξες Εκκλησιές. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η κακή αυτή κληρονοµιά του εκκλησιαστικού φυλετισµού που επιδιώκει τη δηµιουργία και οργάνωση φυλετικών και όχι τοπικών εκκλησιών προκύπτει από τη διαφορετική κατανόηση και ερµηνεία των ιερών κανόνων.21 Το κριτήριο του «φυλετισµού» αν και καταδικάστηκε από την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης του 1872, εξακολουθεί καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα να επιβιώνει στους χώρους των ορθοδόξων παροικιών της διασποράς, γεγονός που αποδεικνύεται µε την παρουσία πολλών επισκόπων σε κάθε αξιόλογη πόλη. Το κράτος της ΠΓ∆Μ συνεχίζει µέχρι και σήµερα να διχάζει τους πιστούς ανάµεσα στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδας η οποία αναγνωρίζεται επίσηµα από τις υπόλοιπες Ορθόδοξες Εκκλησίες αλλά όχι από το κράτος των Σκοπίων και τη Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία αναγνωρίζεται από τη κυβέρνηση αλλά από καµιά άλλη Ορθόδοξη Εκκλησία. Παρά τις συνεχείς προσπάθειες επίλυσης του προβλήµατος η ΠΓ∆Μ επιµένει να χρησιµοποιεί την Εκκλησία για εθνικιστικούς σκοπούς. Ίσως σήµερα το Οικουµενικό Πατριαρχείο, η άµεσα ενδιαφερόµενη Σερβική εκκλησία, σε συνεργασία µε την εκκλησία της Ελλάδας αποτελέσουν έναν ισχυρό µοχλό πίεσης στο να υπάρξει µια λύση στο εκκλησιαστικό ζήτηµα. Η εκκλησιαστική αναγνώριση αποτελεί πονοκέφαλο για τις κρατικές αρχές της ΠΓ∆Μ εδώ και 40 χρόνια λόγω της αποµόνωσης της από την υπόλοιπη Ορθόδοξη εκκλησία. Μια εκκλησιαστική αναγνώριση την οποία προσπαθούν µε πάρα πολλούς τρόπους και υποσχέσεις να αποκτήσουν χωρίς όµως να τα έχουν καταφέρει. H ειλικρινής µετάνοια της «Μακεδονικής Οθοδοξης Εκκλησίας» και η δηµόσια συγγνώµη θα µπορούσε να αποτελέσει ένα πρώτο µικρό βήµα προς την επίλυση αυτού του θέµατος και µε την 20 Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο πατριάρχης των Σέρβων Γερµανός. Βίος-∆ράση(1958-1990), Η εµπλοκή του στο Μακεδονικό ζήτηµα», Θεσσαλονίκη 2007,σελ. 407] 21 Ντάλτας Α., «Η ορθοδοξία στον 20ό αιώνα, Η ορθόδοξη διασπορά στη ∆ύση»τόµος Α, Πάτρα 2001 10 καθοδήγηση του Οικουµενικού Πατριαρχείου να µπορέσει να συνυπάρξει στον Χριστιανικό κόσµο. 11 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • Αγγελόπουλος Αθανάσιος, «Το εκκλησιαστικό καθεστώς των Μητροπόλεων της Βορείου Μακεδονίας από το 1913 µέχρι σήµερον» Μακεδονικά 15(1975) • Αγγελόπουλος Αθανάσιος, «Ο κόσµος της Ορθοδοξίας. Η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία στο παρελθόν και στο παρόν»Θεσσαλονίκη 1984 • Αθανασίου Αγγελοπούλου, Το αυτοκέφαλο της «Μακεδονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας»,επί τη βάση των αποφάσεων της εκτάκτης συνόδου της Ιεραρχίας της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας,∆ΣΒ 15,Θεσσαλονίκη 1967 • Βαβούσκος Κωνσταντίνος, «Εκκλησιαστικές σχέσεις Σέρβων και Οικοµενικού Πατριαρχείου κατά τον 19ο αιώνα», ΙΜΧΑ, Πρακτικά ΕλληνοΣερβικού Συµποσίου «Συνεργασία Ελλήνων και Σέρβων 1804-1830», Καβάλα 7-10 Νοεµβρίου 1976 • Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Η πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας στη Σερβική ιστοριογραφία»,Εκκλησιολόγος 19&23 ∆εκ. 2008,ανάτυπο • Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο πατριάρχης των Σέρβων Γερµανός.Βίος∆ράση(1958-1990)»Θεσσαλονίκη 2007 • Λόης Γεώργιος Νεκτάριος Αθ., «Ο αντίκτυπος της ιδρύσεως της Βουλγαρικής Εξαρχίας(1870) στο πριγκιπάτο της Σερβίας»Εκκλησιόλογος 31 Οκτ&7 Νοεµ 2008 • Ντάλτας Α., «Η ορθοδοξία στον 20ό αιώνα, Η ορθόδοξη διασπορά στη ∆ύση»τόµος Α, Πάτρα 2001 • Ταρνανίδης Ιωάννης, «Στα Βόρεια της Μακεδονίας»,¨Σκοπιανό εθνογενετικό πείραµα, Θεσσαλονίκη 1992 12
© Copyright 2024 Paperzz
