Τρίμηνη, ηλεκτρονική έκδοση του Τμήματος Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας _ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ_ Προεγχειρητικό άγχος: Νοσηλευτικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις Φουντούκη Αντιγόνη1, Θεοφανίδης Δημήτριος2 1. Νοσηλεύτρια ΤΕ, MSc, ΓΠΝΘ «ΑΧΕΠΑ», Θεσσαλονίκη 2. Καθηγητής Εφαρμογών, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΑΤΕΙΘ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα αισθήματα αμφιθυμίας, μελαγχολίας, απελπισίας και φόβου είναι συνηθισμένες ψυχολογικές αντιδράσεις και καταστάσεις πριν από μια χειρουργική επέμβαση. Σκοπός της παρούσας ανασκόπησης ήταν η σφαιρική παρουσίαση του προεγχειρητικού άγχους καθώς και η ανάλυση της αποτελεσματικότητας των σχετικών νοσηλευτικών και ψυχολογικών παρεμβάσεων. Επιμέρους στόχος ήταν η ανάδειξη του ρόλου του νοσηλευτή στην αντιμετώπιση του προεγχειρητικού άγχους. Μέθοδος: Πραγματοποιήθηκε αναζήτηση σε Ελληνικές και διεθνείς βάσεις δεδομένων (ΙΑΤΡΟΤΕΚ, PubMed, CINAHL) με στρατηγική αναζήτησης τον συνδυασμό των ακόλουθων λέξεων ευρετηριασμού: προεγχειρητικό άγχος, νοσηλευτική, ψυχολογική στήριξη. Εντοπίστηκαν 123 άρθρα (γενικά άρθρα, κλινικές μελέτες, ανασκοπήσεις, και μετα-αναλύσεις) και μετά από διορθώσεις για διπλές αναφορές, το τελικό υλικό της μελέτης αποτέλεσαν 38 επιλεγμένα άρθρα, δημοσιευμένα κατά την τελευταία δεκαετία. Αποτελέσματα: Πολλές μελέτες αναδεικνύουν τη χρησιμότητα της προεγχειρητικής προετοιμασίας μέσω εξειδικευμένης πληροφόρησης και παρεμβάσεων κοινωνικής υποστήριξης σε σχέση με την προσαρμογή στο χειρουργείο. Επίσης, έχει προταθεί η χρήση μεθόδων και στρατηγικών αντιμετώπισης που ενεργοποιούν το άτομο για να μειώσει το άγχος και να χειριστεί τις ψυχοπιεστικές διαστάσεις του επικείμενου χειρουργείου. Τέλος, έχουν εφαρμοσθεί με επιτυχία διάφορες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις και άλλες εξειδικευμένες τεχνικές διαχείρισης της κρίσης ως μέτρα αντιμετώπισης τόσο του προεγχειρητικού άγχους, αλλά και του στρες της νόσου. Συμπεράσματα: Η προεγχειρητική κλινική φροντίδα πρέπει να περιλαμβάνει τη συστηματική επεξεργασία του προεγχειρητικού άγχους μέσω εξειδικευμένων πληροφοριών. Ωστόσο, συμπεριφορικές ή γνωστικές παρεμβάσεις που διευκολύνουν τον αυτοέλεγχο φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματικές και να έχουν σημαντική επίδραση στην μετεγχειρητική πορεία του ασθενούς. Η σχετική κατάρτιση και εκπαίδευση των νοσηλευτών πρέπει να είναι επαρκής και μέρος της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης τους. Λέξεις Κλειδιά: Προεγχειρητικό άγχος, νοσηλευτική, ψυχολογική στήριξη. Υπεύθυνος αλληλογραφίας: Δημήτριος Θεοφανίδης, Ιεροσολύμων 21, Καλαμαριά, 55134, Θεσσαλονίκη, Τηλ:2310 430440, Κιν. 6945227796, E-mail: [email protected] Rostrum of Asclepius® - “To Vima tou Asklipiou” Journal Volume 13, Issue 4 (October – December 2014) REVIEW Presurgical stress: Nursing and psychological interventions Fountouki Antigoni1, Theofanidis Dimitrios2 1. RN, MSc, «AΗEPA» Hospital, Thessaloniki 2. RN, MSc, Lecturer, Nursing Department, ATEI ABSTRACT Feelings of ambivalence, melancholy, despair and fear are usual psychological reactions prior to a surgical intervention. Αim: the main aim of this review is a comprehensive presentation of pre-operative anxiety as well as the analysis of the effectiveness of relevant nursing and psychological interventions. A secondary aim was to highlight the role of the nurse in treating pre-operative anxiety. Method: A search in Greek and international databases (IATROTEK, PubMed, CINAHL) was conducted. The search strategy combined the following key word: preoperative anxiety, nursing, psychological support. Initially, 123 articles were identified (general articles, clinical studies, reviews, and meta-analysis) and after adjustments for duplicate results, the final material of this review were 38 selected articles published during the last decade. Results: Many studies demonstrate the usefulness of preoperative preparation through specialized information and social support interventions in relation to post-surgery adaptation process. The use of methods and strategies that enable the individual to reduce stress and handle the highly-stressing dimensions of the impending surgery have also Σελίδα | 316 Προεγχειρητικό άγχος: Νοσηλευτικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ® Τόμος 13, Τεύχος 4 (Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2014) been proposed. Finally, various psychotherapeutic interventions and other specialized techniques of crisis management as measures to address both the pre-operative anxiety and stress brought about by the disease have also successfully been implemented. Conclusions: The preoperative clinical care must include the systematic treatment of pre-operative anxiety through specialized information. However, behavioral or cognitive interventions that facilitate self-control appear to be more effective and have significant influence on the patient’s postoperative course. Training and education of nurses should be sufficient and part of their continuing education. Keywords: Pre-surgical stress, nursing, psychological support. Corresponding Author: Dimitrios Theofanidis, Ierosolimon 21, Kalamaria 55134, Thessaloniki, Greece, Telephone: 2310 430440, Mobile: 6945227796, E-mail: [email protected] ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η θεώρηση του ως διατήρηση της υγείας ή την εμφάνιση της ψυχοσωματικής ενότητας αποτελεί όλο ασθένειας συνδέονται στενά με την πορεία της και περισσότερο την επιλεγμένη μέθοδο ανθρώπινης ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτής προσέγγισης της θεώρησης η πλήρης διάγνωση μιας νόσου που ανθρώπου χρησιμοποιούν τα υγειονομικά επαγγέλματα. Εκτός από τα συνήθως αναγνωρισμένα ψυχικούς παράγοντες καθώς και κοινωνικά νοσογόνα αίτια που περιλαμβάνει σωματικούς και προσβάλλουν τον άνθρωπο, παράγοντες όπως και πολιτιστικά στοιχεία.2 τα προβλήματα της καθημερινότητας, οι Οι πιο συνηθισμένες ψυχολογικές αντιδράσεις αρνητικές συμπεριφορές ζωής και οι κακές και καταστάσεις πριν από την εκδήλωση διαπροσωπικές σχέσεις, όχι μόνο ασκούν σωματικής επίδραση στην εκδήλωση της αρρώστιας, αμφιθυμίας, μελαγχολίας και απελπισίας για αλλά και επηρεάζουν την πορεία και την τυχόν απώλεια αγαπημένων και σημαντικών έκβασή της, προσδιορίζοντας έτσι την υγεία πραγμάτων, προσώπων, ρόλων ή ευκαιριών. Η και την ποιότητα ζωής του ατόμου.1 απώλεια Η ψυχοσωματική θεώρηση της υγείας και της απειλούμενη ή και συμβολική.3,4 νόσου του ανθρώπου στηρίζεται σε κλινικές Στο πλαίσια της ολιστικής προσέγγισης, τόσο παρατηρήσεις και μελέτες του ρόλου των η προεγχειρητική, όσο και η μετεγχειρητική ψυχολογικών παραγόντων. Αυτές αφορούν φροντίδα τον χρόνο και την περίσταση της εμφάνισης παρεμβάσεις που λαμβάνουν υπόψη τους της νόσου, τον τόπο και την εντόπιση της ψυχολογικούς παράγοντες που συνοδεύουν αρρώστιας καθώς και την πορεία, τη διάρκεια τον άρρωστο του χειρουργείου. Ο ασθενής που και την έκβασή της. Οι σωματικοί και πρόκειται να υποστεί χειρουργική επέμβαση, ψυχολογικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη εκτός της νοσηλείας του στο νοσοκομείο και αρρώστιας, μπορεί του να είναι αισθήματα είναι αρρώστου, υπαρκτή, περιλαμβάνει Σελίδα | 317 ISSN: 2241-6005 Περιοδικό το ΒΗΜΑ του ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ © 2014 www.vima-asklipiou.gr Τρίμηνη, ηλεκτρονική έκδοση του Τμήματος Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας της ασθένειάς του συνολικά, βρίσκεται υπό Η διεξοδική ανάλυση την πίεση του χειρουργείου, κατάστασης που αποτελεσματικότητας τον φορτίζει συναισθηματικά με περισσότερο νοσηλευτικών φόβο, stress και αγωνία για την έκβασή της. παρεμβάσεων και Οι κυριότερες προεγχειρητικούς παρεμβάσεις και σε των και της σχετικών ψυχολογικών Η ανάδειξη του ρόλου του νοσηλευτή στην μετεγχειρητικούς αντιμετώπιση ασθενείς αφορούν την διαχείριση του stress, του προεγχειρητικού άγχους. καθώς και την πληροφόρηση και κοινωνική Μέθοδος υποστήριξη του ασθενούς.5,6 Σαν απάντηση ανεπίσημες Πραγματοποιήθηκε αναζήτηση σε Ελληνικές παρατηρήσεις, όσο και σε ευρήματα ερευνών και διεθνείς βάσεις δεδομένων (ΙΑΤΡΟΤΕΚ, τα οποία υποδεικνύουν ότι οι ασθενείς των PubMed, CINAHL) με στρατηγική αναζήτησης νοσοκομείων βιώνουν επιδράσεις απώλειας τον συνδυασμό των ακόλουθων λέξεων ελέγχου, ευρετηριασμού: πολλά παρεμβάσεις οι τόσο σε νοσοκομεία οποίες υιοθετούν βοηθούν προεγχειρητικό άγχος, την νοσηλευτική, ψυχολογική στήριξη. Αρχικά προετοιμασία των ασθενών τόσο στον τομέα εντοπίστηκαν 123 άρθρα (γενικά άρθρα, της νοσηλείας, όσο και πιο ειδικά στις κλινικές μελέτες, ανασκοπήσεις, και μετα- διαδικασίες τις οποίες πρέπει να υποστούν, αναλύσεις) και μετά από διορθώσεις για όπως χειρουργικές επεμβάσεις, διαγνωστικές εγγύτητα του περιεχομένου ως προς το σκοπό εξετάσεις ή άλλες θεραπευτικές επεμβατικές και τους αντικειμενικούς στόχους του άρθρου παρεμβάσεις.7,8 αυτού, καθώς και για διπλές αναφορές, το τελικό υλικό της μελέτης αποτέλεσαν 38 Σκοπός επιλεγμένα άρθρα, δημοσιευμένα κατά την Ο κύριος σκοπός της παρούσας συστηματικής τελευταία δεκαετία. ανασκόπησης ήταν η σφαιρική παρουσίαση του προεγχειρητικού άγχους που βιώνει και Αποτελέσματα αντιμετωπίζει η συντριπτική πλειοψηφία των Η κριτική ανάλυση και διεξοδική διερεύνηση ασθενών. Οι αντικειμενικοί στόχοι του άρθρου της αυτού ήταν: παραμέτρους του υπό διερεύνηση θέματος οι Η ταξινόμηση των ψυχοπροστατευτικών οποίοι βιβλιογραφίας ομαδοποιήθηκαν ανέδειξε στις πολλές ακόλουθες παρεμβάσεων για τον προεγχειρητικό κατηγορίες: Παρεμβάσεις που αυξάνουν τον ασθενή, έλεγχο του εαυτού, Κοινωνική υποστήριξη, Διαχείριση του stress, Το χειρουργείο ως Κρίση, Σελίδα | 318 Προεγχειρητικό άγχος: Νοσηλευτικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ® Τόμος 13, Τεύχος 4 (Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2014) και Ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Οι πληροφοριακή αξία της προεγχειρητικής θεματικές αυτές ενότητες περιγράφουν τις επικοινωνίας καθαυτής. Αυτό σημαίνει ότι οι παρεμβάσεις της υγειονομικής ομάδας, τόσο ασθενείς που προετοιμάζονται προσεκτικά σε ατομικό αλλά και ευρύτερο επίπεδο. για το χειρουργείο και τις παρενέργειές του, παρουσιάζουν Αντιμετωπίζοντας προσαρμογή. Οι ασθενείς οι οποίοι δεν είναι παρεμβάσεων που αυξάνουν τον έλεγχο του προετοιμασμένοι καταλλήλως, παρουσιάζουν εαυτού φτωχότερη μετεγχειρητική προσαρμογή.10,11 Η απαρχή των αλλαγών στην προετοιμασία Η αρχική δουλεία του Janis, έδωσε το έναυσμα του ασθενή για το χειρουργείο έγινε πριν από για μια πληθώρα μελετών παρέμβασης. Ένα έξι δεκαετίες όταν ο Αμερικανός ψυχολόγος παράδειγμα τέτοιου είδους μελέτης είναι η Irving Janis δημοσίευσε μια καινοτόμα για την δουλειά του Pollo και των συνεργατών του με εποχή ασθενείς του χειρουργείο μετεγχειρητική μέσω μελέτη το καλύτερη προεγχειρητικού και που επρόκειτο να κάνουν μετεγχειρητικού άγχους, καθώς και τρόπους χειρουργείο κοιλίας. Σε αυτή τη μελέτη, οι αντιμετώπισης του. Μια από τις πρώτες μισοί από τους ασθενείς είχαν ενημερωθεί για παρατηρήσεις του Janis, ήταν ότι όταν ο την ύπαρξη μετεγχειρητικού πόνου και τους ασθενής δεν εκδήλωνε κάποια ανησυχία ή είχαν έγνοια πριν το χειρουργείο, δεν ήταν σε θέση κανονικότητα του, τη διάρκεια και τη να του σοβαρότητά του. Είχαν επίσης εκπαιδευτεί σε χειρουργείου και το άγχος που τη συνοδεύει. ασκήσεις αναπνοών με σκοπό τη μείωση του Έδωσε σε αυτή το φαινόμενο τον όρο πόνου. Οι άλλοι μισοί ασθενείς δεν είχαν λάβει «διαδικασία ανησυχίας» θεωρώντας πως οι καμία οδηγία. Κατά τη μετεγχειρητική εξέταση ασθενείς πρέπει να επεξεργαστούν το φόβο οι ασθενείς της ομάδας που είχαν πάρει τους οδηγίες έδειξαν καλύτερη μετεγχειρητική αντιμετωπίσει και την τη διαδικασία απώλεια ελέγχου λόγω δοθεί πληροφορίες για την χειρουργείου, πριν προσαρμοστούν σε αυτά.9 προσαρμογή καθώς χρειάστηκαν λιγότερα Οι παυσίπονα και πήραν εξιτήριο νωρίτερα από παρατηρήσεις αποτέλεσμα τη του Janis διενέργεια είχαν σαν παρεμφερών τους ασθενείς της άλλης ομάδας.12 μελετών. Αν και ο Janis θεωρούσε ότι ο φόβος Πολλές μελέτες13-15 εξέτασαν το ρόλο της και η «διαδικασία ανησυχίας» αποτελούν προετοιμασίας μέσω πληροφόρησης σε σχέση απαραίτητα συστατικά στη διαδικασία της με την προσαρμογή στο χειρουργείο και το προεγχειρητικής πληροφόρησης, οι νεώτερες γενικό συμπέρασμα είναι ότι τέτοιου είδους έρευνες υποστηρίζουν ότι το θεραπευτικό προετοιμασία έχει ευεργετικά αποτελέσματα αποτέλεσμα προσδιορίζεται κυρίως από την για τους ασθενείς. Οι ασθενείς που Σελίδα | 319 ISSN: 2241-6005 Περιοδικό το ΒΗΜΑ του ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ © 2014 www.vima-asklipiou.gr Τρίμηνη, ηλεκτρονική έκδοση του Τμήματος Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας ενημερώνονται για το τι θα αισθανθούν Είναι εμφανές ότι οι παρεμβάσεις που μετεγχειρητικά, λιγότερο διευκολύνουν τον έλεγχο του εαυτού έχουν μετεγχειρητικό άγχος και φεύγουν νωρίτερα σημαντική επίδραση στην μετεγχειρητική από προσαρμογή. το παρουσιάζουν νοσοκομείο από ότι οι μή- Αυτές μπορεί να είναι ενημερωμένοι ασθενείς. Το ίδιο ισχύει για πληροφοριακές, συμπεριφορικές ή γνωστικές ασθενείς που διδάσκονται προεγχειρητικά παρεμβάσεις. Οι αποδείξεις (μέσω ερευνών) ασκήσεις αναπνοής καθώς και ασκήσεις της αξίας του ψυχολογικού ελέγχου οδήγησαν κινητοποίησης των άκρων. Η πληροφόρηση η σε σημαντικές αλλαγές στην προεγχειρητική οποία ενημερώνει τους ασθενείς σχετικά με τα προετοιμασία των ασθενών.20 συμβάντα του χειρουργείου και τη σειρά που αυτά λαμβάνουν χώρα, μειώνει επίσης το Κοινωνική υποστήριξη και προεγχειρητικό μετεγχειρητικό άγχος άγχος. Η κατάλληλη προεγχειρητική ετοιμασία μπορεί επίσης να Οι ασθενείς που νοσηλεύονται για σοβαρές μειώσει την ανάγκη για παυσίπονα. Άλλες ασθένειες ή χειρουργικές επεμβάσεις, συχνά έρευνες επίσης έδειξαν ότι η συγκατοίκηση βιώνουν στο ίδιο δωμάτιο με ασθενή που είχε ήδη συναισθηματική χειρουργηθεί για παρόμοια νόσο, μπορεί να μειώσει προσφέρει πληροφορίες που επηρεάζουν τον στρεσογόνων καταστάσεων. Τελευταία οι τρόπο που οι ασθενείς αντιμετωπίζουν το επιστήμονες χειρουργείο. 16,17 είδους τις παρατηρήσεις για να αναπτύξουν Ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα είχαν μελέτες παρεμβάσεις για τους ενδονοσοκομειακούς κατά τις οποίες έγινε σε προεγχειρητικούς ασθενείς.21 ασθενείς συστηματική γνωστική εκπαίδευση Οι Mayne και Bagaoisan22 ανέπτυξαν ένα είδος κατά την οποία τους δόθηκαν οδηγίες να παρέμβασης κοινωνικής υποστήριξης για αποσπάσουν την προσοχή τους από τις ασθενείς δυσάρεστες πλευρές του χειρουργείου και να χειρουργείο καρδιάς. Μερικοί από τους δώσουν σημασία μόνο στις ευεργετικές ασθενείς τοποθετήθηκαν σε θάλαμο με πλευρές του (π.χ. τα οφέλη της όλης συγκάτοικο ασθενή που ετοιμαζόταν για διαδικασία για την υγεία). Σε σύγκριση με χειρουργείο ομάδα ασθενών που δεν είχαν κάνει αυτή την συνθήκη) ενώ άλλοι είχαν ως συγκάτοικο θεραπεία, παρουσίασαν μειωμένη ανάγκη για ασθενή που είχε ήδη κάνει χειρουργείο. παυσίπονα μετεγχειρητικά.18, 19 Επιπρόσθετα, ασθενείς τοποθετήθηκαν σε άγχος. το Είναι γνωστό υποστήριξη άγχος κατά που επρόκειτο καρδιάς μπορεί τη χρησιμοποίησαν ότι να διάρκεια αυτού να η του κάνουν (προεγχειρητική Σελίδα | 320 Προεγχειρητικό άγχος: Νοσηλευτικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ® Τόμος 13, Τεύχος 4 (Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2014) δωμάτιο με ασθενή που είχε κάνει χειρουργείο που πρόκειται να περάσουν οποιαδήποτε ίδιο ή διαφορετικό με το δικό τους. επώδυνη ιατρική διαδικασία. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι ασθενείς που είχαν ως συγκάτοικο μετεγχειρητικό ασθενή Διαχείριση του stress ωφελήθηκαν από αυτή τη συγκατοίκηση. Οι μέθοδοι και οι στρατηγικές αντιμετώπισης Παρουσίασαν λιγότερο άγχος μετεγχειρητικά, (coping) που ενεργοποιούν το άτομο, για να ήταν περισσότερο περιπατητικοί και πήραν μειώσει το stress και να χειριστεί τις γρηγορότερα εξιτήριο από το νοσοκομείο, σε εξωτερικές ή εσωτερικές απαιτήσεις μιας σχέση με αυτούς που είχαν ως συγκάτοικο ψυχοπιεστικής κατάστασης διακρίνονται σε ασθενή προεγχειρητικής συνθήκης. Το είδος δυο κατηγορίες : α) στις στρατηγικές που του χειρουργείου του συγκατοίκου (ίδιο ή επικεντρώνονται διαφορετικό), δεν είχε καμία επίδραση. Γιατί προβλήματος (problem focused coping) και β) όμως η συγκατοίκηση με μετεγχειρητικό στις ασθενή σε ρύθμιση των συναισθημάτων του (emotion οι focused coping).24 βελτίωσε προεγχειρητικούς μετεγχειρητικοί πληροφορίες την προσαρμογή ασθενείς; ασθενείς στους Μπορεί να παρείχαν συγκατοίκους τους στην στρατηγικές Συνήθως οι προβλήματος που επίλυση του αποβλέπουν στρατηγικές στη επίλυσης χρησιμοποιούνται του όταν το σχετικά με την μετεγχειρητική περίοδο άτομο πιστεύει ότι μπορεί να έχει κάποια εξηγώντας πως νιώθουν και τι θα έπρεπε να επίδραση στις στρεσογόνες συνθήκες, είτε περιμένουν μειώνοντας τις απαιτήσεις που προβάλλει η μετά το χειρουργείο. Οι μετεγχειρητικοί ασθενείς μπορεί επίσης να πραγματικότητα λειτούργησαν ως μοντέλα για το πώς θα αποθέματά του για να τις αντιμετωπίσει. Για έπρεπε κάποιος να αισθάνεται και να παράδειγμα, συμπεριφέρεται μετά το χειρουργείο. Όποια ανακοινώνεται και να είναι η εξήγηση, είναι εμφανές ότι η συνήθως ανατρέχει σε ιατρικά βιβλία και κοινωνική επαφή είχε ωφέλιμα αποτελέσματα άλλες πηγές για να ενημερωθεί για την όσον αφορά την προσαρμογή στη διαδικασία αρρώστιά της και ζητά μια δεύτερη γνώμη του χειρουργείου.23 πριν Τα παραπάνω συμπεράσματα δίνουν έναυσμα προτεινόμενο χειρουργείο.25 για τη διενέργεια περεταίρω μελετών για την Το άτομο χρησιμοποιεί στρατηγικές που ανάπτυξη παρεμβάσεων που στοχεύουν στην αποβλέπουν βελτίωση συναισθημάτων, όταν νιώθει ότι δεν μπορεί να της προσαρμογής των προεγχερητικών ασθενών καθώς και αυτών κάνει δώσει τίποτε είτε η αυξάνοντας ασθενής διάγνωση τη στην για οποία ινομυώματος, συγκατάθεσή στη τα της ρύθμιση να τροποποιήσει στο των τη Σελίδα | 321 ISSN: 2241-6005 Περιοδικό το ΒΗΜΑ του ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ © 2014 www.vima-asklipiou.gr Τρίμηνη, ηλεκτρονική έκδοση του Τμήματος Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας στρεσογόνο κατάσταση, με αποτέλεσμα να προβάλλει η ασθένεια, είναι σημαντικό να επιδιώκει να ελέγξει τη συναισθηματική ενθαρρύνει στρατηγικές αντιμετώπισης που αντίδρασή του σε αυτήν. Για παράδειγμα, ένα αποβλέπουν και στους δυο στόχους. άτομο που πάσχει από κάποιο σοβαρό Ενδεικτικά αναφέρονται παρακάτω μερικές πρόβλημα υγείας μπορεί να καταφύγει στη από χρήση οινοπνευματωδών αντιμετώπισης που χρησιμοποιεί το άτομο ποτών, να αναζητήσει την υποστήριξη φίλων όταν βιώνει στρες. Η λήψη άμεσων μέτρων και με περιλαμβάνει τις ενέργειες του ατόμου για την δραστηριότητες που αποσπούν την προσοχή αντιμετώπιση της κατάστασης που του του από το ψυχοπιεστικό γεγονός (π.χ. υπερ- δημιουργεί το στρες. Για παράδειγμα, ο επενδύει στην εργασία του, παρακολουθεί άρρωστος τηλεόραση κ.λπ.). Άλλοτε πάλι χρησιμοποιεί συμμορφώνεται με τις οδηγίες, συμμετέχει γνωστικές μεθόδους που αποβλέπουν στην στις αποφάσεις που τον αφορούν, δίνει τη τροποποίηση της αντίληψής του σχετικά με συγκατάθεσή του, αλλάζει γιατρό όταν δεν την τον ηρεμιστικών, συγγενών ή να ψυχοπιεστική ασχοληθεί κατάσταση που τις συνηθέστερες συμβουλεύεται εμπιστεύεται κ.λπ. στρατηγικές το γιατρό, Ακόμη και η αντιμετωπίζει. Για παράδειγμα, μπορεί να δραστηριοποίηση σε τομείς που δεν έχουν αρνείται τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων καμία σχέση με το πρόβλημα της υγείας που υποδηλώνουν την πιθανότητα υποτροπής μπορούν να λειτουργήσουν εποικοδομητικά της ασθένειας ή μπορεί να εκλογικεύει την στην αντιμετώπιση της κατάστασης, καθώς κατάστασή του θεωρώντας ότι «υπάρχουν και επιτρέπουν την απόσπαση της προσοχής του χειρότερα πράγματα στη ζωή από την αρρώστου κατάσταση δημιουργούν στρες και συμβάλλουν στη που επανεκτιμώντας αντιμετωπίζω» θετικά την ή κατάσταση από τις συνθήκες που του ρύθμιση των συναισθημάτων του. σκεπτόμενο ότι «αν μη τι άλλο, εξαιτίας της Η αναζήτηση πληροφοριών επιτρέπει στο αρρώστιάς μου έμαθα να απολαμβάνω τις άτομο να αυξήσει τις γνώσεις του σχετικά με χαρές της ζωής».26 την Ένα άτομο βιώνει που αντιμετωπίζει. Η στρατηγική αυτή άλλοτε ενεργοποιεί στρατηγικές που αποβλέπουν αποβλέπει στην επίλυση του προβλήματος και τόσο στην επίλυση του προβλήματος, όσο και άλλοτε στη ρύθμιση των συναισθημάτων. Για στη του. παράδειγμα, μια γυναίκα που πληροφορείται Εφόσον το προσωπικό υγείας στηρίζει τον ότι έχει καρκίνο του μαστού αναζητά άρρωστο στη διαδικασία της αντιμετώπισης πληροφορίες σχετικές με τις υπάρχουσες των εναλλακτικές των ψυχοπιεστικών στρες κατάσταση συχνά ρύθμιση που ψυχοπιεστική συναισθημάτων καταστάσεων που θεραπείες, πριν δώσει τη Σελίδα | 322 Προεγχειρητικό άγχος: Νοσηλευτικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ® Τόμος 13, Τεύχος 4 (Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2014) συγκατάθεσή της (επίλυση προβλήματος), ή περισσότερο καταφεύγει και ζητά μια δεύτερη ιατρική γνώμη για να παρόμοιων στρατηγικών. στη χρήση βεβαιωθεί ότι παίρνει τις σωστές αποφάσεις και για να είναι ήσυχη με τη συνείδησή της Κρίση «ότι έκανε ότι περνούσε από το χέρι της» Η διάγνωση μιας χρόνιας ασθένειας, η (ρύθμιση των συναισθημάτων).27 αναπηρία ως αποτέλεσμα της νόσου, η οξεία Αντίστοιχα, η αναζήτηση υποστήριξης μπορεί υποτροπή μιας χρόνια νόσου και άλλες να χρησιμεύσει στη ρύθμιση συναισθημάτων, οδυνηρές καταστάσεις, που εμφανίζονται με όταν για παράδειγμα, μια ασθενής που βιώνει την επιδείνωση της υγείας του ατόμου, μπορεί στρες αναζητά τη συντροφιά και ηθική να οδηγήσουν έναν άρρωστο σε κρίση, ενώ οι συμπαράσταση μιας φίλης. Μπορεί όμως να ίδιες καταστάσεις μπορεί να αντιμετωπισθούν χρησιμεύσει από έναν άλλο άτομο ως στρεσογόνα και στην επίλυση του προβλήματος, όταν, για παράδειγμα, η ίδια προβλήματα που απαιτούν άμεση επίλυση. ασθενής ζητά από κάποιον συγγενή να αναλάβει τις μητρικές υποχρεώσεις της όσο Η κρίση είναι μια μεταβατική περίοδος κατά εκείνη τη διάρκεια της οποίας η βιοψυχοκοινωνική νοσηλεύεται στο νοσοκομείο. Η συναισθηματική εκτόνωση αποβλέπει κυρίως ακεραιότητα στη και διαταράσσεται προσωρινά. Η κρίση δεν περιλαμβάνει ενέργειες όπως το κλάμα, τις οφείλεται σε ένα εξωτερικό γεγονός, αλλά φωνές, το κάπνισμα, την άθληση, τη χρήση στην ερμηνεία που αποδίδει το άτομο στο τοξικών ουσιών κ.λπ. 28 γεγονός το οποίο γίνεται αντιληπτό ως Οι ενδοψυχικές διεργασίες περιλαμβάνουν καταστροφικό, διάφορους μηχανισμούς άμυνας μέσω των απειλητικό, ενώ ταυτόχρονα υπερβαίνει τα οποίων το άτομο τροποποιεί την αντίληψή αποθέματα που το άτομο διαθέτει για να το του για την ψυχοπιεστική κατάσταση και με αντιμετωπίσει. Οι στόχοι ζωής και το σύστημα αυτόν τον τρόπο μειώνει το στρες που του αξιών προκαλεί. Γνωστικές στρατηγικές όπως η κατάρρευση. άρνηση, η απώθηση, η διανοητικοποίηση, η ακινητοποιείται και αδυνατεί να αντεπεξέλθει εκλογίκευση και άλλες αποβλέπουν στη στις απαιτήσεις που προβάλλει ρύθμιση πραγματικότητα. κρίση ρύθμιση των των συναισθημάτων συναισθημάτων. Όσο πιο του του ατόμου τραγικό ατόμου απειλείται ή Μια εξαιρετικά απειλούνται Συχνά ή με «παραλύει», η μπορεί νέα να αδύναμο θεωρεί ένα άτομο τον εαυτό του να προκληθεί με αφορμή την εμφάνιση ενός αντιμετωπίσει στρεσογόνες καταστάσεις (π.χ. απροσδόκητου, απειλητικού γεγονότος, ενώ νοσηλεία, χειρουργική επέμβαση κ.λπ.) τόσο άλλοτε μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της Σελίδα | 323 ISSN: 2241-6005 Περιοδικό το ΒΗΜΑ του ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ © 2014 www.vima-asklipiou.gr Τρίμηνη, ηλεκτρονική έκδοση του Τμήματος Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας χρόνιας έκθεσης του ατόμου σε στρεσογόνες υπέφερε στο παρελθόν, όπως άσθμα ή έλκος καταστάσεις που αδυνατεί να επιλύσει στομάχου. αποτελεσματικά.29 Η κρίση είναι χρονικά περιορισμένη και Παρέμβαση στην κρίση διαρκεί από μερικές ώρες μέχρι οκτώ Η παρέμβαση στην κρίση είναι δυναμική, εβδομάδες. Στο διάστημα αυτό το άτομο άμεση, χρονικά περιορισμένη και εστιάζεται δοκιμάζει νέους τρόπους αντιμετώπισης που στο παρόν. Οι στόχοι παρέμβασης στην κρίση αποβλέπουν στη μείωση της συναισθηματικής περιλαμβάνουν: α) τη μείωση του άγχους και φόρτισης και στην προσπάθεια επίλυσης του την προστασία του ατόμου από πρόσθετους προβλήματος. στρεσογόνους παράγοντες, ενεργοποίησή του, β) την με τη βοήθεια του Χαρακτηριστικά του ατόμου που βρίσκεται σε υποστηρικτικού κρίση ανταποκριθεί στις Το άτομο κατακλύζεται από άγχος και χάνει πραγματικότητας και γ) την επίτευξη ενός την ικανότητα να σκεφτεί ψύχραιμα ή να ικανοποιητικού αφομοιώσει ισορροπίας.31 πληροφορίες που του δικτύου, ώστε να απαιτήσεις της νέας επιπέδου παρέχονται. Εμφανίζονται δυσκολίες ακόμη Πολλοί και απλού προγραμματισμού, σχεδιασμού και διάφορα στάδια παρέμβασης στην κρίση. επαρκούς προσδιορισμού στόχων για το Συνοπτικά, σε πρώτη φάση ο επαγγελματίας μέλλον. Επιπροσθέτως, ο ασθενής βιώνει μια υγείας θα πρέπει να εστιάζει στην εκτίμηση έντονη την αίσθηση της μοναξιάς. Συχνά, της κατάστασης της κρίσης, στη συνέχεια να αδυνατεί να ζητήσει βοήθεια ή να κάνει χρήση σχεδιάζει της υποστηρικτικά και, τέλος, μαζί με το άτομο, να υποστήριξης που ενδεχομένως του επιστήμονες ψυχικής επιτυχώς έχουν περιγράψει και να παρεμβαίνει παρέχει το περιβάλλον.30 αξιολογούν τις επιπτώσεις που είχε η κρίση Τέλος, καθώς το άτομο τελεί υπό καθεστώς στη ζωή του. κρίσης, συχνά παρουσιάζει ψυχοσωματικά Στάδιο 1: εκτίμηση της κατάστασης της κρίσης συμπτώματα που είναι άμεσα συνδεδεμένα με Συνήθως το υπερβολικό στρες που βιώνει, όπως παρεμβαίνει στη κρίση δεν διαθέτει το χρόνο απώλεια όρεξης και ύπνου, στηθαγχικά άλγη, να συλλέξει ή να αναλύσει πληροφορίες ταχυκαρδικά και ημικρανικά επεισόδια. Τέλος, σχετικά σε ορισμένες περιπτώσεις επανεμφανίζονται προσωπικότητα οργανικές διαταραχές από τις οποίες το άτομο καλείται να παρέμβει εκτιμώντας πρώτα ο επαγγελματίας με το του υγείας ιστορικό και ατόμου. που την Συνήθως μερικά δεδομένα που αφορούν: Σελίδα | 324 Προεγχειρητικό άγχος: Νοσηλευτικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ® Τόμος 13, Τεύχος 4 (Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2014) α) Τα γεγονότα που συνέβαλαν στην κρίση (τι αντιμετωπίζει ένα άγνωστο γεγονός, χωρίς να συνέβη; στην γνωρίζει πώς να ενεργήσει. Η ζωή του αλλάζει κατάσταση της κρίσης και πως εξελίχθηκε η από τη μια στιγμή στην άλλη. Η κατάλληλη σχέση μεταξύ τους;) πληροφόρηση μπορεί να τον βοηθήσει να β) Την ψυχική κατάσταση του ατόμου που βάλει τάξη στο χάος που βιώνει καθώς του περιλαμβάνει τη λειτουργία του σε γνωστικό παρέχει μια αίσθηση δύναμης και ελέγχου της επίπεδο (πως αντιλαμβάνεται την κρίση και τη καταστάσεως. Η πληροφόρηση όμως πρέπει σοβαρότητά της), σε συναισθηματικό επίπεδο να είναι ανάλογη με την ικανότητα του ατόμου (πόσο κατακλύζεται από συναισθήματα ή να την αφομοιώσει και προσαρμοσμένη στις πόσο τα απωθεί χωρίς να εκδηλώνει κανένα) ανάγκες του τη δεδομένη στιγμή. και σε επίπεδο συμπεριφοράς (πως αντιδρά, Επομένως, η ενημέρωση του αρρώστου εάν αποσύρεται ή ενεργοποιείται). Επίσης μπορεί να περιλαμβάνει πληροφορίες σε τρία αξιολογείται κατά πόσο ο άρρωστος με τη επίπεδα: συμπεριφορά του βάζει σε κίνδυνο τη ζωή του ποια άτομα συμμετείχαν α) πληροφορίες σχετικά ή των άλλων. συγκεκριμένα γ) Τα διαθέσιμα αποθέματα, ψυχικά και εξετάσεις, κοινωνικά, του ατόμου. Αυτά περιλαμβάνουν θεραπευτική αγωγή). τις στρατηγικές που το άτομο ενεργοποιεί και την υποστήριξη σχετικά με τις περιβάλλον του (π.χ. είχε αντιμετωπίσει επιστήμονες υγείας που μπορούν να παρόμοιες καταστάσεις στο παρελθόν; πως παρέχουν συγκεκριμένη βοήθεια στο είχε άτομο που βρίσκεται σε κρίση και και από πληροφορίες χειρουργείο, διαθέσιμες υπηρεσίες ή / και ειδικούς ποιος δέχεται β) επικείμενο (ιατρικές το αντιδράσει; που γεγονότα με πως του συμπαραστάθηκε; ποιες οι επιπτώσεις της γ) πληροφορίες σχετικά με αντίστοιχες υποστήριξης που δέχθηκε ή που επιθυμεί να ή παρόμοιες καταστάσεις υγείας. λάβει για την αντιμετώπιση της παρούσας Πολλές φορές αρκεί να ειπωθεί στον άρρωστο κρίσης; κ.λπ.).32 ότι οι αντιδράσεις του είναι φυσιολογικές και τα συναισθήματά του παρόμοια με εκείνα που Στάδιο 2: παρέμβαση στην κρίση βιώνουν άλλοι ασθενείς που αντιμετωπίζουν Η παρέμβαση επικεντρώνεται στο παρόν και ανάλογες καταστάσεις.33 σε τρία επίπεδα. Η σημασία της πληροφόρησης στους ασθενείς α) παροχή πληροφοριών: άρρωστος που που πρόκειται να κάνουν χειρουργείο, είναι βρίσκεται σε κρίση βιώνει μια αίσθηση βασική και είναι παράγοντας που μειώνει επικείμενης κατά πολύ το προεγχειρητικό άγχος. Πολλές καταστροφής, καθώς Σελίδα | 325 ISSN: 2241-6005 Περιοδικό το ΒΗΜΑ του ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ © 2014 www.vima-asklipiou.gr Τρίμηνη, ηλεκτρονική έκδοση του Τμήματος Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας φορές λόγω του φόρτου εργασίας, το ιατρικό μείωση του προεγχειρητικού άγχους, όπως και νοσηλευτικό προσωπικό δεν έχει το χρόνο έχει ειπωθεί και παραπάνω.34,35 Η υποστήριξη να δώσει την κατάλληλη πληροφόρηση στον όμως δεν είναι πάντα βοηθητική καθώς σε προεγχειρητικό ασθενή με αποτέλεσμα αυτός μερικές περιπτώσεις μπορεί να έχει αρνητικό να αντιλαμβάνεται με λάθος τρόπο την αντίκτυπο, ιδίως όταν δεν ανταποκρίνεται κατάσταση να στις συγκεκριμένες ανάγκες του αρρώστου ή αντιδραστική όταν οι προσδοκίες του ασθενή δεν είναι συμπεριφορά, τόσο απέναντι στο προσωπικό ρεαλιστικές όσο αφορά στην υποστήριξη που όσο και απέναντι στους οικείους του ή ακόμη χρειάζεται. στην παρουσιάζει οποία φοβία βρίσκεται, και και να μην δίνει τη συγκατάθεση για το χειρουργείο, φοβούμενος τις αρνητικές Συνήθως, τα άτομα που βρίσκονται σε κρίση έχουν την τάση να παλινδρομούν και να συνέπειές του. αναπτύσσουν σχέσεις εξάρτησης με όσους β) παροχή υποστήριξης: Παρ’ όλη την μοναξιά προσφέρουν βοήθεια. Κι ενώ η παλινδρόμηση που νιώθει το άτομο που βρίσκεται σε κρίση, η είναι ευεργετική όταν είναι παροδική, είναι γενικότερη υποστήριξη που του παρέχει το σημαντικό να μην παρατείνεται ή/και να περιβάλλον μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά εδραιώνεται με τη βοήθεια του προσωπικού στη μείωσή της. Για πολλά άτομα όμως, η υγείας που ικανοποιεί προσωπικές του αναζήτηση ή/και ανάγκες, διατηρώντας τον άρρωστο σε ισοδυναμεί με αποδοχή αδυναμία, υποστήριξης εξάρτηση και κατάσταση αδυναμίας και εντείνοντας την απόδειξη της ανεπάρκειάς τους και οι αίσθηση της ανεπάρκειάς του.36 συγκεκριμένοι ασθενείς ενώ αποφεύγουν τα γ) υποστηρικτικά δίκτυα και δομές, ταυτόχρονα αντιμετώπισης τα χρειάζονται. βραχυπρόθεσμων στόχων δράσης: Όπως ήδη Η υποστήριξη μπορεί να είναι ηθική όπως η αναφέρθηκε, το άτομο σε κρίση έχει την συναισθηματική η αίσθηση ότι βρίσκεται παγιδευμένο σε μια φροντίδα, ή πρακτική όπως η ανάληψη ρόλων αδιέξοδη κατάσταση που δεν επιδέχεται λύση. και διευθέτηση εκκρεμών υποθέσεων. Μπορεί Γι’ αυτό το λόγο, οι θεραπευτικές παρεμβάσεις να παρέχεται από πρωτίστως από συγγενείς πρέπει να αποβλέπουν στη διερεύνηση και φίλους, από επαγγελματίες της υγείας ή εναλλακτικών τρόπων αντιμετώπισης των ακόμη και από αγνώστους. Στην περίπτωση δυσκολιών, χωρίς αυτές να αποτελούν και την των προεγχειρητικών ασθενών η κοινωνική άμεση υποστήριξη από άλλους ασθενείς που έχουν προβλήματος. Στην ουσία, θα πρέπει να δίνουν κάνει παρόμοιο χειρουργείο, βοηθά στη στο άτομο την αίσθηση ότι διαθέτει επιλογές συμπαράσταση και προσδιορισμός ή εναλλακτικών της ολοκληρωτική τρόπων κρίσης λύση και του Σελίδα | 326 Προεγχειρητικό άγχος: Νοσηλευτικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ® Τόμος 13, Τεύχος 4 (Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2014) και ότι μπορεί να εξασφαλίσει μερικό έλεγχο βιώνει όταν αξεπέραστο προσανατολίζεται στην υλοποίηση βραχυπρόθεσμων άμεσων στόχων. Οι στόχοι την επικείμενη εμπόδιο, επέμβαση πηγή άγχους ως και κατάσταση κρίσης.. αυτοί προσδιορίζονται στο πλαίσιο της θεραπευτικής σχέσης και της στενής συνεργασίας μεταξύ ασθενή και επαγγελματία ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Liou H, Chao Y, Kuo T, Chen H. Physiological, υγείας. Είναι επίσης σημαντικό να νιώθει ο psychological and autonomic responces to ασθενής ότι τόσο ο στόχος, όσο και ο pre-operative instructions for patients προγραμματισμός undergoing cardiac surgery. Chin J Physiol που αποβλέπει στην υλοποίησή του, ανταποκρίνονται στις ανάγκες του.37,38 2008;(5):317-323. 2. Ραγιά Α. Η νοσηλευτική του ανθρώπου ως μοναδικού Συμπεράσματα προσώπου. Νοσηλευτική 2006;45(1):19-24. Η συνεχής αλληλεπίδραση ψυχικών και 3. Jafar M, Khan F. Frequency of preoperative σωματικών φαινομένων στην υγεία και στην anxiety in Pakistani surgical patients. J Pak αρρώστια Med Assoc 2009;59(6):359-363. υπαγορεύει την ολιστική προσέγγιση του αρρώστου. Η προσφορά στον 4. Κοτρώτσιου Ε, Αργυρούδης Ε. ασθενή είναι ελλιπής αν περιορίζεται μόνο στη Προεγχειρητική ανησυχία – άγχος, ο ρόλος σωματική ασθένεια και δεν αντιμετωπίζει και του Νοσηλευτή. Νοσηλευτική 2001;40:39- το 45. ψυχικό στοιχείο, που άλλοτε έχει αιτιολογικό ρόλο για τη νόσο και άλλοτε 5. Perks A, Chakravarti S, Manninen P. πλαισιώνει τη σωματική πάθηση. Preoperative Η φροντίδα του προεγχειρητικού ασθενούς patients. και η αντιμετώπιση του προεγχειρητικού 2009;21(2):127-130. άγχους πρέπει να συμπεριλαμβάνουν αρχικά, 6. J Kotrotsiou anxiety in neurosurgical Neurosurg Anesthesiol E, Theodosopoulou E, όσο το δυνατόν καλύτερη πληροφόρηση του Papathanasiou I, Dafogianni C, Raftopoulos ασθενούς, υποστήριξη καθώς και βοήθεια V, Konstantinou E. How do patients όσον αφορά την καταπολέμηση του άγχους. experience stress caused by hospitalization Για το λόγο αυτό το προσωπικό υγείας θα and how nurses perceive this stress πρέπει να έχει επαρκή εκπαίδευση, όχι μόνο experienced by patients? A comparative όσον αφορά τη σωματική φροντίδα αλλά και study. ICUs & Nursing Web Journal την ψυχολογική φροντίδα και υποστήριξη του 2001;7:1-17. προεγχειρητικού ασθενούς ο οποίος συχνά Σελίδα | 327 ISSN: 2241-6005 Περιοδικό το ΒΗΜΑ του ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ © 2014 www.vima-asklipiou.gr Τρίμηνη, ηλεκτρονική έκδοση του Τμήματος Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας 7. Nilsson U. The Anxiety and Pain Reducing gastroscopy in a large teaching hospital in Effects of Music Interventions: A systematic Ireland. review. AORN Journal 2008;87(4):780-807. 31(3):212-222. 8. Stirling L. Reduction and management of perioperative anxiety. Br J 2008; evidence-based review of parental presence 2006;15(7):359-361. during 9. Janis I. Psychological stress: psychoanalytic anesthesia parent/child and behavioural studies of surgical patients. induction anxiety. Can J and Anaesth 2009;56(1):57-70. 18. Daltroy L, Morlino C, Eaton H, Poss R, Liang 10. Pritchard M. Managing anxiety in the elective surgical patients. Nurs 17. Chundamala J, Wright J, Kemp S. An Nurs. Wiley, New York. 1958. Gastroenterol M. Preoperative education for total hip and Br J Nurs. 2009; knee replacement patients. Arthritis Care 18(7):416-419. Res 1998;11(6):469-78. 11. Hooyman N, Kiyak, H. Social gerontology: A 19. Γιακουμιδάκης Κ, Μπροκαλάκη-Πανουδάκη multidisciplinary perspective (6th ed). Η. Εκπαίδευση Ασθενούς που Υποβάλλεται Boston: Allyn & Bacon. 2002. σε 12. Pollo A, Amanzio M, Arslanian A, Casadio C, Maggi G, Benedetti F. Αορτοστεφανιαίας Response expectancies in placebo analgesia and their Χειρουργική Επέμβαση Παράκαμψης. Νοσηλευτική 2009;48(2):164-172. 20. Kοτρώτσιου Ε, Θεοδοσοπούλου Ε. Η clinical relevance. Pain 2001;93:77-84. προεγχειρητική ενημέρωση-πληροφόρηση- 13. Rosen S, Svensson M, Nilsson U. Calm or not διδασκαλία του ασθενούς και ο ρόλος του calm: the question of anxiety in the νοσηλευτή. Νοσηλευτική 2001;40(2):28- perianesthesia patient. J Perianesth Nurs 30. 2009;23(4):237-246. 21. Janzen J, Hadjistavropoulos H. Examination 14. Gramke H, de Rijke J, van Kleef M, Kessels A, of negative affective response to waiting for Peters M, Sommer M. et al. Predictive factors of postoperative pain after day-case surgery. Can J Nurs Res 2008;40(4):72-91. 22. Mayne I, Bagaoisan C. Social support during surgery. Clin J Pain 2009; 25(6):455-60. anaesthesia induction in an adult surgical 15. Kotrotsiou E, Roupa Z, Papathanasiou I. Presurgical Instruction and Guidance: A study population. AORN 2009;89(2):307-310 23. Κοτρώτσιου Ε, Θεοδοσοπούλου Ε. from a Greek Surgical Clinic. ICUs & Nursing Προεγχειρητική προετοιμασία- Ιστορική Web Journal 2004;19:1-10. εξέλιξη. Νοσηλευτική 2000;39(4):413-417. 16. Kiely L. An investigation into the information received by patients undergoing a 24. Kaptein A, Weinman J. Health psychology, BRS, Blackwell, 2004:170-185. Σελίδα | 328 Προεγχειρητικό άγχος: Νοσηλευτικές και ψυχολογικές παρεμβάσεις ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ® Τόμος 13, Τεύχος 4 (Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2014) 25. Montin L, Leino-Kilpi H, Katalisto J, Lepisto J, 32. Rosen S, Svenson M, Nilsson U. Calm or not Kettunen J, Suominen T. Anxiety and health- calm: the question of anxiety in the related quality of life of patients undergoing perianesthesia patient. J Perianesth Nurs total hip arthroplasty for osteoarthritis. 2008;23(4):237-246. Chronic Illn 2007;3(3):219-227. 33. Ai A, Peterson C, Bolling S, Rodgers W. 26. Knoll N, Burkert S, Rosemeier H, Roigas J, Depression, faith-based coping and short- Gralla O. Predictors of spouses’ provided term postoperative global functioning in support for patients receiving laparoscopic adult and older patients undergoing cardiac radical surgery. J Psychosom Res 2008; 60(1):21- prostatectomy peri-surgery. Psychooncology 2007;16(4):312-319. 28. 27. Roizen M. The surgical burden: how to 34. Mitchell M. Nursing intervention for pre- prevent a crisis in perioperative medicine. operative information. Nursing Standard Cleve Clin J Med 2006;73:suppl 1:G8-12. 2000;14(37):40-43. 28. Lee D, Lee S. Pre-operative teaching: how 35. Παπαδάτου Δ, Αναγνωστόπουλος Φ. Η does a group of nurses do it? Contemp ψυχολογία στο χώρο της υγείας, 1999 Nurse 2000;9(1):80-88. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα. 29. Micik S, Borbasi S. Effect of support 36. Scott A. Managing anxiety in ICU patients: programme to reduce stress in spouses the role of pre-operative information whose partners ‘fall off’ clinical pathways provision. Nurs Crit Care 2004;9(2):72-79. post cardiac surgery. Aust Crit Care 37. Hughes S. The effects of giving patients pre- 2002;5(1):33-40. operative information. Nursing Standard 30. van der Poel A, Greeff A. The influence of coronary bypass graft surgery on the 2002;16(28):33-37. 38. Κοτρώτσιου marital relationship and family functioning Παπαθανασίου of Κουτσοπούλου the patient. J Sex Marital Ther 2003;29(1):61-77. Ε, Ι, Β, Τζαβέλας Μπακούρας Ε, Γ, Σ. Η προεγχειρητική ανησυχία των ασθενών και 31. Δαρμή Ε. Η Ψυχολογικές αντιδράσεις των η σχέση της με τη μετεγχειρητική τους γονιών, όταν το παιδί τους νοσεί από πορεία. ψυχική 2002;1(3):135-142 ασθένεια. Θεοδοσοπούλου Νοσηλευτική Το Βήμα του Ασκληπιού 2007;46(2):215–225. Σελίδα | 329 ISSN: 2241-6005 Περιοδικό το ΒΗΜΑ του ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ © 2014 www.vima-asklipiou.gr
© Copyright 2024 Paperzz
