ΕΘΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΜΗΜΑ Β4 1ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΜΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είμαστε μαθητές του Β4 του 1ου Γενικού Λυκείου Λαμίας . Στα πλαίσια του μαθήματος «ερευνητική εργασία» ασχολούμαστε με το θέμα: εφηβεία ,συμπεριφορές, κίνδυνοι και προκλήσεις σε σχέση με την κοινωνία. Είναι γεγονός πως όσο μεγαλώνουμε παρατηρούμε διάφορες αλλαγές τόσο σωματικές όσο και συναισθηματικές. Για αυτό το λόγο τα ερωτήματα που μας δημιουργήθηκαν ξεκινώντας την εργασία είναι τα εξής:  Πώς μεταφράζεται ψυχολογικά η μετάβαση από την παιδική στην ενήλικη ζωή;  Πώς συμβαίνουν οι αλλαγές στο σώμα μου τόσο ξαφνικά;  Πώς και νιώθω τόση ντροπή;  Είμαι όμορφος/η ή άσχημος/η;  Είμαι βίαιος/η;  Γιατί να είμαι τόσο μόνος/η; Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε πως η εφηβεία είναι η περίοδος, όπου τα άλυτα ή τα προβληματικά σημεία της παιδικής ηλικίας επανέρχονται στην επιφάνεια. Έχουν τώρα μια δεύτερη ευκαιρία να λυθούν ή να γίνουν τα μόνιμα προβλήματα που θα μας ακολουθούν σ' όλη τη ζωή, μέχρι να αποφασίσουμε να τα λύσουμε. Για να απαντήσουμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα κάναμε κάποιες διεργασίες. Αρχικά για να αποκτήσουμε πλήρης γνώση του θέματος χαριστήκαμε σε ομάδες, ψάξαμε και μελετήσαμε διάφορες πηγές, άρθρα σχετικά με τη μεταβατική περίοδο της εφηβείας και τα χαρακτηριστικά της στους σύγχρονους νέους. Αφού συγκεντρώσαμε τις πληροφορίες όλες οι ομάδες σε συνεργασία μεταξύ τους διαμορφώσαμε ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με την εφηβεία, τις ψυχικές και σωματικές αλλαγές αλλά και τις συμπεριφορές των έφηβων. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εφηβεία είναι μια μεταβατική περίοδος ανάμεσα στην παιδική και την ώριμη ηλικία, όπου συντελούνε μεγάλες αλλαγές στα οργανικά - βιολογικά και στα ψυχικά και ψυχοκοινωνικά δεδομένα. Η βιολογική διάσταση αυτής της περιόδου λέγεται ήβη. Η εφηβεία εκφράζει το πέρασμα από μια παρασιτική, παιδική ζωή, σε μια αυτόνομη ζωή και ο έφηβος θα περάσει από την κηδεμονία, σε μια φάση που θα είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από πολλούς ως η “Δεύτερη γέννηση” διότι το άτομο αλλάζει ολοκληρωτικά .Τα πρώτα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα εμφανίζονται στην ηλικία των 11 χρονών ενώ η παύση τους προσδιορίζεται στον 18ο χρόνο μαζί με την ενηλικίωση του ατόμου. Η περίοδος αυτή διαφέρει από έφηβο σε έφηβο καθώς το εύρος, η ένταση και οι μορφές της κρίσης μαζί με τις λύσεις που δίνονται, εξαρτώνται άμεσα από το χαρακτήρα του νέου και το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται . Η εφηβεία είναι το ηλικιακό στάδιο που μεσολαβεί ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ενηλικίωση. Και είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την εξέλιξη του ατόμου, αφού με το εφηβικό κλείσιμο θα έχουν ολοκληρωθεί όλες οι σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές του παιδιού που γίνεται πια ενήλικος. Πρώτο στάδιο: η ήβη Κρατάει από τα έντεκα έως τα δεκατέσσερα έτη, περιλαμβάνει αλλαγές στη συμπεριφορά, ενώ σηματοδοτεί παράλληλα τη βιολογική αφύπνιση και την ορμονολογική ενεργοποίηση του εφήβου. Η ντροπή, η αμηχανία, ο φόβος, αποτελούν χαρακτηριστικά συναισθήματα αυτής της περιόδου. Παράλληλα, αρχίζουν να διαμορφώνονται βασικά γνωρίσματα της προσωπικότητας του ατόμου, όπως η εσωστρέφεια ή η εξωστρέφεια, αλλά και να αναπτύσσονται τα χαρίσματα που ενδεχομένως διαθέτει. Ο έφηβος τώρα παρουσιάζεται αινιγματικός, απαιτητικός, ανυπόμονος και εριστικός. Όταν δε δεν ικανοποιούνται άμεσα οι ανάγκες του γίνεται επιθετικός και οι αντιδράσεις του είναι απρόβλεπτες. Παράλληλα, αρχίζει να ενδιαφέρεται και να ενεργοποιεί τη σεξουαλική του περιέργεια και μέσα από τα διάφορα ερεθίσματα που έχει (ΜΜΕ, φίλοι, οικογένεια) να φτιάχνει τις προσωπικές του σεξουαλικές θεωρίες. Τα κορίτσια αποκτούν έμμηνο ρύση και το πώς θα δεχτούν αυτή την αλλαγή εξαρτάται κυρίως από τις συζητήσεις που έχουν κάνει με τη μητέρα τους. Τα αγόρια, από την άλλη, ανακαλύπτουν τον αυνανισμό, ο οποίος μολονότι είναι αποδεκτός στη σύγχρονη κοινωνία, συνεχίζει να τους προκαλεί φόβο και ενοχές. Δεύτερο στάδιο: κυρίαρχη εφηβεία Στο μέσο στάδιο, την κυρίαρχη εφηβεία, από τα δεκατέσσερα έως τα δεκαεπτά έτη, εμφανίζεται ξεκάθαρα ο ανταγωνισμός με τους γονείς, οι οποίοι παύουν να είναι αντικείμενα θαυμασμού. Ο έφηβος αρνείται να συμμετάσχει σε οικογενειακές γιορτές και συγκεντρώσεις. Αντίθετα, εκδηλώνει θαυμασμό για κάποιον άλλο σημαντικό ενήλικο, π.χ. έναν καθηγητή, ο οποίος λειτουργεί ως γονεϊκό υποκατάστατο. Αυτόν το θετικό ρόλο μπορεί να παίξει κι ένας μεγαλύτερος φίλος, καθώς από αυτόν θα αναζητήσει τη στήριξη που δεν μπορεί να πάρει από το γονιό. Σε αυτό το στάδιο εκδηλώνονται επίσης οι παράφοροι έρωτες, καταστάσεις έντονου πάθους και μικρής διάρκειας. Τρίτο στάδιο: εφηβικό κλείσιμο Στο τελικό στάδιο, το εφηβικό κλείσιμο, από τα δεκαεπτά έως τα δεκαεννιά έτη, έχουμε τη σταθεροποίηση της ταυτότητας, την εφηβική ολοκλήρωση, το πέρασμα στην ανδρική και αντίστοιχα στη γυναικεία φιγούρα. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από τη σεξουαλική διεκδίκηση και την αναζήτηση της συντροφικής σχέσης. Οι έντονες συγκρούσεις παύουν και οι απαιτήσεις της ενήλικης ζωής οδηγούν τον έφηβο να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα. Οι ετεροφυλικές σεξουαλικές σχέσεις αποκτούν μεγαλύτερη διάρκεια, ενώ επέρχεται και η συμφιλίωση με τους γονείς. Οι οποίοι σε κάθε περίπτωση πρέπει να είναι ενημερωμένοι για όλες αυτές τις αλλαγές που θα περάσει το παιδί τους, ώστε να μην τις ερμηνεύσουν ως «μη φυσιολογικές» και να σταθούν δίπλα του καθώς βαδίζει προς την ενηλικίωση. Αρχικά στην ηλικία των 11 μέχρι 14 χρόνων παρουσιάζονται τα εξής χαρακτηριστικά: • Μεγάλη σωματική αύξηση και ανάπτυξη • Τάση για απομάκρυνση από τους γονείς • Προσκόλληση προς τους φίλους (κατά κανόνα του ίδιου φύλου) • Ρομαντισμός • Υπέρμετρη αφοσίωση σε πρόσωπα και ιδέες • Συγκεκριμένη σκέψη Έπειτα η ήβη των 14 μέχρι 16 χρόνων χαρακτηρίζεται από: • Ενδιαφέρον για ετερόφυλες σχέσεις • Σεξουαλικό πειραματισμό-κύρος ανάμεσα στους φίλους • Πάθος και αδεξιότητες • Ικανότητα για αφηρημένη σκέψη • Κρίση, ανάλυση, σύγκριση, σύνθεση και οραματισμό για το μέλλον και το ρόλο του σ' αυτό, λαμβάνοντας υπόψη τις εμπειρίες του παρόντος και του παρελθόντος • Εκρήξεις οργής και εναλλαγή ευφορίας & καταθλιπτικών συμπτωμάτων Εν κατακλείδι, το τελικό στάδιο της εφηβείας δηλαδή 16 μέχρι 18 χρόνων παρουσίαζει τα παρακάτω γνωρίσματα: • Ολοκληρωμένη αφηρημένη σκέψη • Σαφής επιβράδυνση της σωματικής ανάπτυξης • Εξοικείωση με το σώμα • Περαιτέρω ανάπτυξη του ιδεαλισμού • Σταδιακή σύγκλιση με τις απόψεις των γονιών • Σοβαρότερες ποιοτικά σεξουαλικές σχέσεις Παρόλα αυτά σε ορισμένες περιπτώσεις συναντάμε το φαινόμενο της μεταφηβικής εφηβείας που διακρίνεται από: • Αβέβαιο επαγγελματικό προσανατολισμό • Μακροχρόνιες σπουδές • Εξάρτηση κοινωνική και οικονομική από γονείς • Παρατεταμένη εφηβεία ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ Το κορυφαίο και πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της εφηβείας αποτελεί η ήβη, οι σωματικές, δηλαδή αλλαγές που μεταμορφώνουν το παιδί σε ώριμο σεξουαλικά, ικανό για αναπαραγωγή ενήλικα. Οι σωματικές αλλαγές που συμβαίνουν στην εφηβεία είναι αποτέλεσμα μιας σειράς ενδοκρινικών μεταβολών και περιλαμβάνουν: 1. 2. 3. 4. Ωρίμανση γεννητικών οργάνων. Εμφάνιση-ανάπτυξη δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου. Επιτάχυνση της κατά μήκος αύξησης. Αλλαγές στη σύσταση του σώματος, στα όργανα και στις λειτουργίες του οργανισμού. ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΓΕΝΝΗΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: Στο αγόρι: Το πρώτο σημείο έναρξης της ήβης είναι η αύξηση του μεγέθους των όρχεων και συμβαίνει συνήθως στα 10-14 έτη. Μαζί με την διόγκωση του όρχι εμφανίζεται η τρίχωση του εφηβαίου. Περίπου στην ηλικία των 14 ετών εμφανίζεται η τρίχωση στο πρόσωπο, αρχικά στο άνω χείλος μετά στα μάγουλα και στο σαγόνι καθώς και στη μασχάλη ενώ η φωνή αποκτά την χαρακτηριστικά βαθιά χροιά. Την ίδια εποχή παρουσιάζεται και η κορύφωση της αύξησης. Στο κορίτσι: Το πρώτο σημείο έναρξης της ήβης είναι συνήθως η διόγκωση του στήθους που συμβαίνει μεταξύ 8-13 ετών. 6-12 μήνες μετά την διόγκωση του μαστού αρχίζει η ανάπτυξη της τρίχωσης του εφηβαίου . Σε ηλικία 12,5 ετών κατά μέσον όρο εμφανίζεται η τρίχωση μασχάλης που ολοκληρώνεται σε 1,5 περίπου έτος ενώ στην ηλικία 10 -13 ετών εμφανίζεται η πρώτη έμμηνος ρύση .Παράγοντες γενετικοί (μητέρα και κόρη έχουν παρόμοια ηλικία εμμηναρχής) και περιβαντολλογικοί (βάρος σώματος, άσκηση, κοινωνικοοικονομικοί) συμβάλλουν στην εμφάνιση της εμμηναρχής. ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΑΥΞΗΣΗΣ: Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης στα παιδιά είναι σταθερός 5-6cm το χρόνο και λίγο πριν την έναρξη της ήβης φτάνει στο ναδίρ, για να ακολουθήσει η απότομη επιτάχυνση της εφηβείας. Το μέσο ολικό ύψος που κερδίζουν τα αγόρια αυτό το διάστημα είναι 28cm. Το μέσο ολικό ύψος που κερδίζουν τα κορίτσια είναι 25cm. ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ, ΣΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ: Η μυϊκή μάζα, αρχίζει να αυξάνεται στα 6 χρόνια για τα κορίτσια και στα 9,5 για τα αγόρια. Στα αγόρια όμως η αύξηση συνεχίζεται σ’ όλη την εφηβεία, ενώ στα κορίτσια σταματά με την εμμηναρχή. Το αποτέλεσμα είναι η μυϊκή μάζα των ανδρών καθώς και η μυϊκή ισχύς τους να είναι διπλάσια των γυναικών. Αντίθετα, η λιπώδης μάζα αυξάνεται στα κορίτσια σ’ όλη την εφηβεία και σαν γυναίκες έχουν τελικά διπλάσια λιπώδη μάζα σε σχέση με τους άνδρες (τα αγόρια κάνουν πλάτες, τα κορίτσια μέση). Στα αγόρια παρατηρείται αύξηση του αιματοκρίτη, του μεγέθους της καρδιάς και των πνευμόνων, της πίεσης. Οι έντονες και απότομες σωματικές αλλαγές που βιώνει ο έφηβος, προκύπτουν από ενδοκρινικές μεταβολές, του προκαλούν και ψυχολογικές αντιδράσεις. Η εφηβεία είναι μία περίοδος έντονων αλλαγών, τόσο στον βιοσωματικό όσο και στον ψυχολογικό και κοινωνικό τομέα. Οι βιοσωματικές αλλαγές που βιώνει ο έφηβος συνοδεύονται από ψυχολογικές αντιδράσεις, φόβους και ανησυχίες που εκδηλώνονται με διάφορους τρόπους. Κάθε έφηβος είναι διαφορετικός και μπορεί να εκδηλώνει διαφορετική συμπεριφορά, εξωτερικεύοντας τις αντιδράσεις του. Οι πιο συνήθεις αντιδράσεις κατά τη διάρκεια της εφηβείας, μπορεί να είναι ένας συνδυασμός των παρακάτω : • Επιθυμία για απομόνωση – Ο έφηβος στρέφεται προς τον εαυτό του και μπορεί να διακόψει παλιές φιλίες και σχέσεις. Επίσης μπορεί να αρχίσει να αποφεύγει να πάρει μέρος σε οικογενειακές δραστηριότητες που παλιότερα τον ευχαριστούσαν, π.χ. οικογενειακές γιορτές και διακοπές. • Συναισθήματα πλήξης και αδιαφορίας είναι συχνά κατά την εφηβεία, καθώς ο έφηβος παύει να ενδιαφέρεται για δραστηριότητες και πράγματα που τον ενδιέφεραν και αποκτά νέα ενδιαφέροντα. • Ευσυγκινησία / Νευρικότητα – Αλλαγές στην ισορροπία των ορμονών, κάνουν τον έφηβο πιο ευσυγκίνητο και νευρικό, εύθικτο και επιρρεπή σε αισθήματα έντονης απογοήτευσης και θυμού. Αυτή η συναισθηματική αστάθεια μπορεί να προκαλέσει εντάσεις στις σχέσεις του εφήβου με τους γονείς και τα αδέρφια του. • Αντιδραστική / εχθρική στάση προς τους άλλους – Ο έφηβος προβάλλει αντιρρήσεις, γκρινιάζει και δε δείχνει διάθεση συνεργασίας. Προκαλεί καυγάδες και τα σχόλια του διαταράσσουν το πρότερο κλίμα των οικογενειακών σχέσεων. Στην πρώτη φάση της εφηβείας συχνή είναι και η εκδήλωση εχθρότητας προς το άλλο φύλο, όχι μόνο στο κοινωνικό αλλά και στο οικογενειακό πλαίσιο. • Η απότομη πτώση του επιπέδου της σχολικής επίδοσης είναι σύνηθες φαινόμενο κατά την εφηβεία. Οι έντονες συναισθηματικές καταστάσεις που βιώνει ο έφηβος, σε συνδυασμό με όλες τις παραπάνω αντιδράσεις και αλλαγές, θέτουν το ενδιαφέρον για την ενασχόληση με το διάβασμα σε δεύτερη μοίρα. • Εναντίωση προς κάθε μορφή εξουσίας – Στόχοι της εναντίωσης σε κάθε μορφής εξουσίας γίνονται συχνότερα οι γονείς και οι καθηγητές του εφήβου. • Έλλειψη αυτοπεποίθησης – Καθώς το Εγώ του εφήβου αλλάζει, μαζί με την εξωτερική του εμφάνιση, μπορεί να εμφανιστούν αισθήματα ανασφάλειας και άγχος αποτυχίας. Η έλλειψη βεβαιότητας για την ταυτότητά του που αλλάζει διαρκώς, είναι επόμενο να προκαλεί και μία μείωση της αυτοπεποίθησης του εφήβου. • Ονειροπόληση – Η ονειροπόληση προσφέρει στον έφηβο μία διέξοδο για τα έντονα αισθήματα που βιώνει και ένα όχημα για να φανταστεί τον εαυτό του μέσα σε διάφορους ρόλους και καταστάσεις. • Υπεραπασχόληση με θέματα του σεξ – Καθώς ο έφηβος γίνεται παρατηρητής της σεξουαλικής του ωρίμανσης, είναι επόμενο να αυξάνεται και το ενδιαφέρον γύρω από θέματα του σεξ. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ; Είναι μια παθολογική κατάσταση του εγκεφάλου που οδηγεί αναπόδραστα εκατομμύρια ανθρώπους σε μια διαρκή και απελπισμένη αναζήτηση, νοιώθουν επιτακτική ανάγκη α) για τη χρήση ενός προϊόντος β) για τη διενέργεια μιας πράξης γ) για την επαφή με κάποιο πρόσωπο. Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ προκύπτει από τη επανάληψη. Συνιστά την ουσία της ζωής στο μέτρο που δίνει νόημα στην ίδια την ύπαρξη. Αυτό το οποίο δημιουργεί πρόβλημα δεν είναι η εξάρτηση αυτή καθαυτή αλλά η φύση της, όταν εγκλωβίζει αντί ν’ απελευθερώνει, όταν υποτάσσει αντί ν’ αυξάνει την ελευθερία, όταν εκτρέπεται προς την πλευρά της αρρώστιας. Βέβαια εκτός από τον παραπάνω ορισμό μπορούμε να πούμε πως εξάρτηση αποτελεί κάθε συμπεριφορά που παίρνει τη μορφή μίας σχεδόν τελετουργικής, αυτοματοποιημένης συνήθειας, την οποία αν και το άτομο αναγνωρίζει ως καταναγκαστική και ψυχοπιεστική, εν τούτοις αδυνατεί να ελέγξει και να πολύ περισσότερο να σταματήσει, εξαιτίας ισχυρότερων φυσιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Μορφές Εξάρτησης:         Διαταραχές στην πρόσληψη τροφής Ώρες μπροστά στην τηλεόραση Διαδίκτυο Εύκολος πλουτισμός και τυχερά παιχνίδια Πάθος για σεξ και αγάπη Καταναλωτική μανία Πάθος με την νέα τεχνολογία Πάθος με τις μηχανές και τα αυτοκίνητα Στην εφηβεία είναι που αρχίζουν οι διαταραχές λόγω εθισμού. Το διαδίκτυο και κάπνισμα είναι δύο από τις πιο διαδεδομένες μορφές εθισμού. Ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης. Επιστήμονες ορίζουν αυτή τη μορφή εθισμού ως την <<ενασχόληση με το ίντερνετ για άντληση αισθήματος ικανοποίησης>>. Το ίντερνετ έχει την δυνατότητα να καλύπτει συγκεκριμένες ψυχολογικές ανάγκες ενός ατόμου. Μερικά συμπτώματα που δείχνουν εθισμό στο διαδίκτυο είναι: Η αδιαφορία για άλλες δραστηριότητες, η μειωμένη επίδοση στο σχολείο λόγω των πολλών ωρών που περνάει ο έφηβος στο ίντερνετ, η απώλεια ύπνου και η παραμέληση προσωπικής υγιεινής. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα ο εθισμός των νέων, μια χώρα η οποία έχει σχετικά χαμηλή διέσδυση στο διαδίκτυο, φτάνει στο 8,2 % μεταξύ των χρηστών. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να τονιστεί, η σημασία της έγκαιρης εισαγωγής των Η/Υ στη μαθησιακή διαδικασία ώστε η γνωριμία με τις νέες τεχνολογίες να γίνεται σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον με ισορροπημένη παρουσίαση και έγκαιρη ανίχνευση παθολογικών σημείων και συμπτωμάτων. Στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση της κατάστασης έχουν δημιουργηθεί στην Αθήνα η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ) και στην Θεσσαλονίκη το Ειδικό Ιατρείο στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο.Πάνω από 50 έφηβοι έχουν προσέλθει μέσα σε 18 μήνες στη Μ.Ε.Υ με αίτημα την αντιμετώπιση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου, ενώ το 2007 πραγματοποιήθηκε και η πρώτη έρευνα για τον καθορισμό της επίπτωσης της συμπεριφοράς διαδικτυακού εθισμού στο γενικό εφηβικό πληθυσμό. Η λειτουργία του Ειδικού Κέντρου στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2008 και ήδη έχει δεχθεί 25 εφήβους για εξέταση. Το 57 % του πληθυσμού των νέων έχουν καπνίσει τουλάχιστον μία φορά στην ζωή τους. Παράγοντες που οδηγούν τους νέους να αρχίσουν το κάπνισμα είναι: Συνήθεια γονέων Φίλοι, μεγαλύτερα αδέλφια, κοινωνικό περιβάλλον Διαφήμιση και εμπορική σύνδεση με την εικόνα του Διαφήμιση και εμπορική σύνδεση με τον αθλητισμό Σχέσεις / οικογενειακή δομή Επίπεδο εκπαίδευσης Κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο Διαχείριση άγχους και καταπίεσης Αποδοχή Ισχύουν μία σειρά από σύνθετους και ενδογενείς παράγοντες που προδιαθέτουν τους νέους να καπνίσουν και αυτοί ποικίλουν σχεδόν ανά άτομο και λαό. Πολυετής έρευνες καθορίζουν ορισμένους παράγοντες που είναι κοινοί στο ρόλο που παίζουν στη μύση των νέων στο κάπνισμα. Αυτοί περιλαμβάνουν υψηλά επίπεδα κοινωνικής αποδοχής για τα προϊόντα καπνού, έκθεση και αδυναμία αντίδρασης απέναντι στη διαφήμιση, διαθεσιμότητα και εύκολη πρόσβαση, ρόλος προτύπου από τους γονείς και άλλους ενήλικες και κοινωνική πίεση της ομάδας. Λόγοι για τους οποίους καπνίζουν οι έφηβοι                   Πολύ συχνά το κάπνισμα αρχίζει τυχαία. Χωρίς να το πολυσκεφτούν οι έφηβοι ακολουθούν το ρεύμα. Για αρκετούς το κάπνισμα σημαίνει να έχουν κάτι να κάνουν. Μερικοί έφηβοι ζητούν την απόλαυση από το κάπνισμα και προσπαθούν να ηρεμήσουν τα νεύρα τους με αυτό τον τρόπο. Μερικοί θεωρούν ότι το κάπνισμα τους ενεργοποιεί και τους βοηθά στη συγκέντρωση. Αρκετοί έφηβοι θεωρούν ότι με το κάπνισμα μεγάλωσαν. Για μερικούς, το κάπνισμα αποτελεί ένα μέσον για να εισχωρήσουν και να ανήκουν στους σωστούς κύκλους / ομάδες. Ορισμένοι πιστεύουν ότι το κάπνισμα τους δίνει κάποιο στυλ. Ιδιαίτερα οι νεαροί θεωρούν ότι οι κοπέλες το βρίσκουν ελκυστικό και μπορεί να συνδεθεί με ένα γενικό τρόπο ζωής. Άλλοι θεωρούν ότι τους προσδίδει αυτοπεποίθηση και καπνίζοντας την προβάλλουν. Άλλοι πάλι δοκιμάζουν τον καπνό από περιέργεια. Μερικοί έφηβοι καπνίζουν από αντίδραση στους κανονισμούς.    Άλλοι επηρεάζονται από τη διαφήμιση. Επίσης, οι νέοι μπορεί να εθιστούν στη νικοτίνη, η οποία είναι συστατικό του καπνού. Ο εθισμός αυτός, κάνει δύσκολη τη διακοπή του καπνίσματος, ακόμη και αν το θέλετε. Το κάπνισμα έχει γίνει συνήθεια για αρκετούς νέους. Μερικοί συνηθίζουν να καπνίζουν στα διαλείμματα και σε άλλους αρέσει να καπνίζουν μετά το γεύμα. Όταν μία συνήθεια εδραιωθεί είναι δύσκολο να την κόψει κανείς. ΕΘΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ Καταναλωτισμός Η τάση για κατανάλωση όσο το δυνατόν περισσότερων αγαθών, πέρα από τις αντικειμενικά υπάρχουσες ανάγκες H καταναλωτική μανία των εφήβων είναι ένα ιδιαίτερα οξυμένο φαινόμενο στις μέρες μας κι αυτό αποτυπώνεται στον καθημερινό τρόπο ζωής τους. Οι σύγχρονοι νέοι άνθρωποι έχουν την τάση να ξοδεύουν όλο και περισσότερα χρήματα προκειμένου να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες που δημιουργεί ο καταναλωτισμός. Το γεγονός ότι ξοδεύουν σε αγορές μεγάλο μέρος των χρημάτων τους, τους αναγκάζει να απαιτούν συνεχώς περισσότερα από τους γονείς τους Το ιδιαίτερα εντυπωσιακό σε αυτή τη γενιά είναι το υψηλό της αγοραστικό επίπεδο. Όπως φαίνεται μάλιστα, έχουν αλλάξει σημαντικά οι επιλογές των παιχνιδιών και των δώρων που ανταλλάσσουν τα παιδιά αυτής της ηλικίας μεταξύ τους και σ ' αυτή την αλλαγή έχει επιδράσει σε μεγάλο βαθμό το περιβάλλον και οι μεταβολές στις ανάγκες και στα πρότυπα που δημιουργεί η εποχή μας. Μεταξύ των αγορών που κάνουν τα παιδιά αυτής της γενιάς, περιλαμβάνονται τα κινητά τηλέφωνα, τα μουσικά CD, τα είδη ένδυσης, οι φορητές τηλεοράσεις, οι προσωπικές τηλεφωνικές γραμμές, οι φορητοί υπολογιστές, καθώς και οι δωροκάρτες από καταστήματα διαφόρων ειδών. Φανταστείτε ότι πριν από μερικά χρόνια τα μισά από τα αναφερθέντα αντικείμενα δεν υπήρχαν καν στην αγορά, αφού τα περισσότερα είναι προϊόντα της νέας τεχνολογίας, η οποία παράλληλα με την παροχή εύκολων λύσεων στον καταναλωτή, δημιουργεί ολοένα και περισσότερες ανάγκες. Σύμφωνα με τα γραφεία διαφήμισης και προώθησης προϊόντων, τα ανωτέρω αντικείμενα απευθύνονται σε παιδία ηλικίας 12 χρονών, γεγονός που δείχνει ότι οι επιλογές αγορών των παιδιών αυτής της ηλικίας δεν εξαντλούνται πλέον στα κλασικά παιδικά παιχνίδια (όπως κούκλες, στρατιωτάκια και άλλα παρόμοια). Όσα αναφέρθηκαν μας οδηγούν πολύ εύκολα στο συμπέρασμα ότι η τάση του καταναλωτισμού στις μέρες μας μοιάζει να είναι αποκλειστικό προνόμιο της νέας γενιάς ανθρώπων. Για το λόγο αυτόν και οι εταιρείες παραγωγής παιχνιδιών και προϊόντων δημιουργούν συνεχώς καινούργια προϊόντα στην αγορά, από τη στιγμή μάλιστα που γνωρίζουν καλά ότι η κατανάλωσή τους θα είναι άμεση και σε ορισμένες περιπτώσεις η ζήτηση θα ξεπεράσει τις αναμενόμενες προσδοκίες. ΕΣΩΣΤΡΕΦΕΙΑ Ο έφηβος κάθε εποχής και κάθε κοινωνίας χαρακτηρίζεται από παρορμητισμό, ενθουσιασμό, ιδεαλισμό, έντονη σεξουαλική αναζήτηση, τάση για υπερβολή, εγωκεντρισμό, αυθάδεια. Διανύει την ηλικία των εναντιώσεων και των αντιρρήσεων, του «παλικαρισμού», και αναζητά διαρκώς νέα πρότυπα προς εξιδανίκευση και ταύτιση. Τι γίνεται όμως με μια άλλη κατηγορία εφήβων που φαίνεται να αποστασιοποιείται και να μην προσομοιάζει σε αυτή την εικόνα του «επαναστάτη» και «ανατροπέα» των πάντων; Για τον έφηβο εκείνο που κλείνεται στον εαυτό του, διατηρεί χαλαρές κοινωνικές επαφές και, προπαντός, αποδέχεται «αδιαμαρτύρητα» την πραγματικότητα ως έχει; Πρόκειται για μια απόκλιση που πρέπει να μας θορυβήσει ή για ένα παροδικό στάδιο; Η απάντηση δεν είναι ίδια σε όλες τις περιπτώσεις. Αντίδραση προσαρμογής Το στάδιο της εφηβείας διακρίνεται από σημαντικές αλλαγές σε βιολογικό, διανοητικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. Σε αυτόν τον κυκεώνα αλλαγών και ανακατατάξεων, κατά το οποίο ο έφηβος αναζητά απεγνωσμένα την προσωπική του ταυτότητα, το φορτίο είναι βαρύ, το άγχος του «ποιος είμαι» και «τι θέλω να κάνω» ογκώδες. Έτσι, πολλοί έφηβοι νιώθουν ασυνείδητα την ανάγκη να κλειστούν στον εαυτό τους προκειμένου να «μειώσουν» τα εισερχόμενα ερεθίσματα και να «εξοικονομήσουν» ενέργεια και χρόνο επεξεργασίας των νέων δεδομένων, να βαδίσουν ουσιαστικά με πιο αργούς και συντηρητικούς ρυθμούς για να μπορέσουν να προσαρμοστούν. Σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, η εσωστρέφεια αφορά περισσότερο μια αντίδραση προσαρμογής του εφήβου στο νέο στάδιο της ζωής του, που τον βοηθά να χειριστεί καλύτερα το άγχος του και να αντεπεξέλθει στις νέες απαιτήσεις. Έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων Σε άλλες περιπτώσεις, όμως, ο έφηβος αποστασιοποιείται και δεν αντιδρά με περισσότερο δυναμισμό επειδή ουσιαστικά δεν διαθέτει τις κοινωνικές δεξιότητες για να κάνει κάτι τέτοιο. Κατά την εφηβεία οι σχέσεις με τους συνομηλίκους καθίστανται απαραίτητες για την εξέλιξη του νεαρού ατόμου. Ο έφηβος έχει ανάγκη να αναζητήσει άλλα πρότυπα, πέρα από τους γονείς του, με τα οποία θα ταυτιστεί, θα ανταλλάξει ιδέες, θα έρθει σε συναισθηματική επαφή και θα βρει υποστήριξη και αναγνώριση. Οι σχέσεις αυτές θα λειτουργήσουν άλλωστε ως ένα ενδιάμεσο «πειραματικό» στάδιο για τη μετάβασή του στον κόσμο των ενηλίκων. Αν λοιπόν ένας έφηβος δεν αλληλεπιδρά αποτελεσματικά κοινωνικά, νιώθει «άοπλος» και αδύναμος να προχωρήσει σε οτιδήποτε άλλο. Αρχίζει να νιώθει θλίψη, μελαγχολία, ίσως και απόγνωση, και κλείνεται όλο και περισσότερο στον εαυτό του, διατηρώντας έναν φαύλο κύκλο αποστασιοποίησης-μη επιβράβευσης που τελικά τον καθιστά κοινωνικά αδρανή. Τα «πρέπει» των γονιών Ο ρόλος της οικογένειας είναι επίσης σημαντικός. Συγκεκριμένες δομές οικογένειας μπορεί «να καταστέλλουν» από μόνες τους οποιαδήποτε επαναστατική διάθεση του εφήβου. Στην περίπτωση αυτή η διαδικασία πειραματισμού και αμφισβήτησης του εφήβου δεν ξεκινά ουσιαστικά ποτέ και ο ίδιος ενστερνίζεται αναντίρρητα τα πράγματα ως έχουν, δηλαδή όπως τα εκφράζουν οι γονείς του. Ακολουθεί πιστά τα «πρέπει» των γονιών, ταυτίζεται πλήρως με τις οικογενειακές αξίες και βέβαια δεν απομακρύνεται ποτέ, ούτε και κατά την ενήλικη ζωή, από τις αξίες της οικογένειας, αναπαράγοντας πάντα τα «πρέπει» χωρίς πολλές αμφισβητήσεις. Οι έφηβοι αυτοί ως ενήλικες διακρίνονται από συντηρητισμό, απόλυτο σεβασμό σε κάθε μορφή εξουσίας, ανάγκη για τάξη και οργάνωση, έλλειψη αυτονομίας κ.ά. Οικογενειακές εντάσεις Συγκρούσεις ή άλλα προβλήματα που διαδραματίζονται στην οικογένεια δημιουργούν επίσης άγχος στον έφηβο ο οποίος επιπλέον κατακλύζεται, σε αυτό το στάδιο, και από τόσα ερωτηματικά για τον εαυτό του! Η κακή σχέση του ζευγαριού, μια πιθανή διαδικασία διαζυγίου, οι σχέσεις με τα αδέρφια, οι ανταγωνισμοί και οι διεκδικήσεις μεταξύ τους, μπορεί να τον αγχώνουν επιπλέον και να τον οδηγούν σε εσωστρέφεια και παθητικότητα λόγω της θλίψης και του άγχους που βιώνει, αλλά και ως μια ύστατη προσπάθεια εύρεσης ενός συναισθηματικού «οχυρού» στις οικογενειακές εντάσεις. Οι εναντιώσεις και οι πειραματισμοί ίσως έρχονται σε δεύτερη μοίρα όταν προηγείται η διατήρηση της ψυχικής ισορροπίας μέσα σε μια οικογένεια που δονείται από συγκρούσεις και προβλήματα… Ψυχική διαταραχή Τέλος, είναι σημαντικό να εκτιμηθεί και η ύπαρξη πιθανής ψυχοπαθολογίας, δηλαδή, η διάγνωση ψυχικής νόσου η οποία καθιστά τον έφηβο εσωστρεφή, απομονωτικό και μη αποδοτικό στις σχολικές και εξωσχολικές του δραστηριότητες. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να γίνεται λόγος για κατάθλιψη, πιθανή διατροφική διαταραχή, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, ψυχωσική συνδρομή ή ακόμη και χρήση ουσιών που πολλές φορές μπορεί να εντοπισθεί από συγκεκριμένες στάσεις και συμπεριφορές του εφήβου. Κάθε έφηβος έχει ανάγκη πειραματισμού, κοινωνικών επαφών και αμφισβήτησης, προκειμένου να εξερευνήσει τις πολύπλευρες πτυχές της προσωπικότητάς του και να συγκροτήσει μια αίσθηση προσωπικής ταυτότητας. Ο καθένας όμως θέλει το χρόνο αλλά και τον τρόπο του για να εξελιχθεί σε αυτή τη διαδικασία. Τα σημάδια για έναν έφηβο είναι ανησυχητικά όταν η κατάσταση κωλύεται επ’ αόριστον και ο έφηβος μοιάζει πια αβοήθητος, απελπισμένος, πολύ μόνος! Στο σημείο αυτό χρειάζεται ενθάρρυνση, υποστήριξη, πιθανόν και ειδική συμβουλευτική/ ψυχοθεραπευτική βοήθεια για να μπορέσει να εξελιχθεί και να αναπτύξει περαιτέρω το δυναμικό του. ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΙΣΜΟΣ ΑΙΤΙΑ -Η οργάνωση και η λειτουργία της σύγχρονης κοινωνίας, στα πλαίσια της οποίας η επιθετικότητα εμφανίζεται ως δομικό και όχι τυχαίο ή περιθωριακό στοιχείο. -Οι οπαδοί φανατίζονται διότι υπάρχει οικονομικό όφελος. -Οι νέοι εκφράζονται ανάλογα. Αν έχασαν θέλουν να δείξουν την αδικία, αν κέρδισαν θέλουν να δείξουν οτι κέρδισαν. (Δεν κατέχονται από ιδανικά αθλητισμού, δεν υπάρχει ευγενής ανταγωνισμός, καλλιεργείται η ιδέα ότι πρέπει να κερδίσουν άσχετα με το κόστος αυτού. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ -Οπισθοδρόμηση ποδοσφαίρου -Υπονόμευση πολιτισμού -Πολύνεκρες τραγωδίες -Απομάκρυνση των νέων από τον αθλητισμό ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ -Πρωταρχικός πόλος είναι η απομάκρυνση των χούλιγκαν από τα γήπεδα. -Η καλλιέργεια αθλητικού πνεύματος- ευγενής άμιλλας. -Αυστηρές ποινές στους ταραξίες. -Τιμωρία ομάδων σε αγώνες κεκλεισμένων των θυρών. -Ψήφιση νομοσχεδίου για πάταξη της βίας. ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ ΑΙΤΙΑ -Για να τραβήξουν την προσοχή των άλλων όπως των γονιών, αν εκείνοι είναι υπερβολικά απασχολημένοι. -Ως αντιστάθμισμα στην έλλειψη αγάπης ή προσοχής, όπως αν οι γονείς είναι αυστηροί. -Επειδή το κάνουν και οι άλλοι συνομήλικοι, επιδιώκοντας ‘έτσι να κερδίσουν τον θαυμασμό της παρέας τους. -Από διάθεση για περιπέτεια ή από απερισκεψία, εφόσον επιθυμούν να αποκτήσουν όλο και περισσότερα από τα αγαθά με τα οποία τους βομβαρδίζει η σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. -Σπανιότατα υπάρχουν παιδιά με εγκεφαλικές βλάβες ή με ψυχογενή τάση για κλέψιμο. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ -Να το απειλούν. -Να το υποτιμούν ή να το προσβάλουν. -Να του υιοθετούν την ταμπέλα του «κλέφτη». -Να το αναγκάζουν με την αυστηρότητα τους να τους λέει ψέματα προκειμένου να κρυφτεί. Μία τέτοια εσφαλμένη αντιμετώπιση ενδέχεται να γίνει η αφορμή για επανάληψη αυτής της συμπεριφοράς. Στοιχεία που μπορούν να διαχωρίσουν τον κλεπτομανή από κάποιον που κλέβει με κίνητρο: -Κλέβει αντικείμενα για να ανακουφίσει την ψυχική ένταση που βιώνει, χωρίς να έχει σκεφτεί και προγραμματίσει την πράξη αυτή. -Επαναλαμβανόμενα, κλέβει αντικείμενα που δεν έχουν χρηματική αξία και δεν τα θέλει. -Αισθάνεται ιδιαίτερη ένταση πριν από την πράξη. -Αισθάνεται ηδονή μετά την πράξη και δεν χρησιμοποιεί τα αντικείμενα που κλέβει. Συνήθως, τα πετάει. - Κλέβει χωρίς να έχει αισθήματα θυμού ή εκδίκησης. Συνδέονται με την αύξηση της αντοχής στον πόνο Βρίστε ελεύθερα! Αυτός θα μπορούσε και να είναι ο τίτλος του σημερινού μας άρθρου!! Οι βρισιές μας κάνουν να νιώθουμε καλύτερα. Ετσι τουλάχιστον ισχυρίζονται μερικοί ψυχολόγοι του Πανεπιστημίου Keele. Εγινε κάποιο πείραμα λοιπόν σε 71 φοιτητές , και οι ερευνητές παρατήρησαν ότι όσοι έβριζαν, ενώ είχαν το χέρι τους σε ένα κουβά με κρύο νερό στους 5o C, άντεξαν περίπου το διπλάσιο χρόνο σε σύγκριση με εκείνους που δεν έβριζαν.Εμείς θα προσθέταμε βέβαια , εξαρτάται και με το τι έλεγαν!!! Οι βωμολοχίες και οι βρισιές συνδέονται με την αύξηση της αντοχής στον πόνο, καθώς και των παλμών της καρδιάς.Αυτό εξηγούν οι ερευνητές και εκτιμούν ότι ενώ ο λόγος σχετίζεται με την ενεργοποίηση του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, οι βρισιές φαίνεται ότι ενεργοποιούν βαθύτερα στρώματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με τα συναισθήματα. Υπάρχει και η αντίθετη όψη όμως , η οποία λέει πως παρατήρησαν ότι όσοι συνηθίζουν να βρίζουν διαρκώς δεν απολάμβαναν την παυσίπονη δράση του βρισίματος, εν αντιθέσει με εκείνους που κατέφευγαν σ’ αυτό περιστασιακά. Για αυτό σας λέω...βρίστε ελεύθερα και με χαρτί γιατρού!!! ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΑΙΤΙΑ -τη σωματική άσκηση -άσκηση του πνεύματος και της ψυχής -καλή υγεία και μεγαλύτερη φυσική αντοχή -εξασφαλίζει μια όμορφη εμφάνιση -Βρίσκεται σε φυσικό περιβάλλον -υγιεινή διατροφή. -εκτονώνεται και ψυχαγωγείται ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ -εµπορευµατοποίηση - βία και ο φανατισµός -ξυλοδαρµό -µειώνει την αξία του αθλητισµού ΒΙΑ ΑΙΤΙΑ • Καταρχάς ενδοοικογενειακά προβλήµατα (χωρισµένοι γονείς ή έστω απουσία ενός ή και των δύο γονέων, αδιαφορία προς το παιδί, υπερπροστατευτικοί γονείς που ασκούν πίεση και αυταρχισµό στα παιδιά τους) • Ανάλογα βιώµατα των παιδιών ή παρόµοιες συµπεριφορές βίας µέσα στο οικογενειακό ή στο κοντινό περιβάλλον • Ανταγωνισµός και καβγάδες µεταξύ των συµµαθητών • ∆ιακρίσεις σε βάρος των µαθητών µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία αντιζηλιών µεταξύ τους και τη χρήση σωµατικής βίας • Οι οικονοµικές, φυλετικές και θρησκευτικές διαφοροποιήσεις µαθητών που προκαλούν βία • Φαινόµενο bullying και µίµηση παιδικών παρόµοιων συµπεριφορών µέσω ταινιών στο internet ακόµα και παιχνιδιών βίας • Συµµετοχή των µαθητών σε συµµορίες µε παραβατική συµπεριφορά • Ελλιπής ή παντελής απουσία κοινωνικοποίησης του µαθητή ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ • Τα θύµατα του ενδοσχολικού εκφοβισµού είτε αποκλεισµού παρουσιάζουν εκτός από διαταραχές συµπεριφοράς και ψυχολογικά και ψυχοσωµατικά προβλήµατα, όπως µειωµένη διάθεση είτε ως πραγµατικό γεγονός είτε ως δικαιολογία για την αποφυγή του σχολείου • Πτώση των σχολικών επιδόσεων • Χαµηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίµηση • Άγχος • Συναισθηµατικές δυσκολίες • ∆ιαταραχές ύπνου, φοβίες, πονοκέφαλοι, κοιλιακά άλγη, ενούρηση • Μελλοντική παραβατική συµπεριφορά • Αδυναµία να µένουν µόνα • Αδυναµία να κοιτάξουν το συνοµιλητή στα µάτια • Υστέρηση σε κοινωνικές δεξιότητες •Κατάθλιψη ακόµα και τάσεις αυτοκτονίας EXTREME SPORTS AITIA •Τρόπος εκτόνωσης •Αδρεναλίνη •Γύμναση •Διέξοδος απο τα καθημερινά προβλήματα - στρες ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ •Είναι επικίνδυνα(σωματικές βλάβες) •Παθιάζονται με αποτέλεσμα να ξεχνούν τα καθημερινά τους προβλήματα •Έξοδα •Με την εκτόνωση αποφεύγουν να χρησιμοποιούν βια ΜΟΔΑ Ο ρόλος των νέων στην μόδα του σήμερα και του αύριο... Ως μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα οι νεολαία διακρίνετε από ορισμένα γνωρίσματα όπου την διαφοροποιούν από τις άλλες ηλικιακές ομάδες.Βασικό ρόλο λοιπόν, παίζουν οι νέοι και στην μόδα και ιδιαίτερα στην εξέλιξη της.Η διάθεση τους για μια συνεχής κριτική και αμφισβήτηση απέναντι σε οτιδήποτε επηρεάζει στιλιστικές απόψεις μικρών και μεγάλων διαμορφώνει δημιουργήματα γνωστών σχεδιαστών μόδας ,τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.Ο νεωτερισμός είναι ένα άλλο εξίσου σημαντικό κεφάλαιο όπου κάνει την μόδα να αλλάζει χρόνο με τον χρόνο. Η αγάπη λοιπόν για την πρόοδο, το καινούριο και το αδοκίμαστο είναι αυτά τα όποια γοητεύουν ακόμα και τους πιο απαιτητικούς fashion designers.Δυναμισμός, ευαισθησία αλλά και υπερβολή είναι μερικές λέξεις όπου μπορούν να εκφράσουν δημιουργήματα νέων σχεδιαστών στα πρώτα τους βήματα αλλά και μετέπειτα, με βασικό οδηγό τους το πάθος και την αγάπη τους για αυτή. Για αυτό κάθε φορά που κρίνουμε κάποιον νέο με μια διαφορετική άποψη από εμάς η’ διαφορετικό στυλ, καλό θα ήταν να σκεφτούμε πως πίσω από την εικόνα όπου βλέπουμε υπάρχουν κάποιες ατομικές απόψεις , κοινωνικές αντιλήψεις ακόμη και μια μικρή προσωπική επανάσταση ενάντια στο συνηθισμένο και το απλό. Εκείνοι οι διαφορετικά στιλιστικά νέοι είναι αυτοί όπου αργότερα οι μεγαλύτερες πασαρέλες μόδας στον κόσμο θα μιμηθούν λανσάροντας τις ιδέες τους και εμείς με την σειρά μας θα πούμε αργότερα πως ''είναι στην μόδα’’. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως πολλές φόρες αυθόρμητα ακολουθούμε την μόδα και τις νέες ιδέες της, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο. Τατουάζ και body piercing: Οι πληροφορίες που μεταδίδουμε ή λαμβάνουμε μέσω της εξωτερικής εμφάνισης είναι πολλές. Αφορούν τη μη-λεκτική επικοινωνία, δηλαδή τις πληροφορίες που μεταδίδονται χωρίς τις λέξεις, αλλά μέσω των κινήσεων, της στάσης του σώματος, της χροιάς της φωνής και άλλα. Η γνωστή φράση «μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις», περιγράφει άριστα την πληθώρα των πληροφοριών που μπορούμε να έχουμε για τον άνθρωπο που είναι απέναντί μας, μέσα από την παρατήρηση της εξωτερικής του εμφάνισης. Γενικά, τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, που μπορεί να θεωρούνται ελκυστικά, αποκρουστικά ή απειλητικά επηρεάζουν κάθε έναν από εμάς ξεχωριστά αλλά και ευρύτερα το κοινωνικό σύνολο, στην απόφαση να αποδεχτούμε ή να απορρίψουμε κάποιο άτομο. Σήμερα πλέον διαθέτουμε πάρα πολλούς τρόπους για να αλλάξουμε την εξωτερική μας εμφάνιση, αλλάζοντας το στυλ του ντυσίματος, το χτένισμά μας, ή και μέσω των αισθητικών επεμβάσεων. Τα τατουάζ (στα ελληνικά, δερματοστιξία) και το body piercing (το τρύπημα σημείων του σώματος ή/και του προσώπου για την τοποθέτηση σκουλαρικιών) αποτελούν μια όλο και συχνότερη επιλογή των ατόμων σήμερα για την αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισης. Έχει βρεθεί πως στη Δύση, πάνω από 80 εκατομμύρια άτομα διακοσμούν το σώμα τους με τατουάζ, εκ των οποίων περίπου το 50% είναι γυναίκες. Σε αντίθεση με τα τατουάζ, που αφαιρούνται πιο δύσκολα, το body piercing δε θεωρείται μια μόνιμη επέμβαση στο σώμα, καθώς οι τρύπες μπορούν να κλείσουν αρκετά εύκολα, όταν το άτομο δεν τοποθετήσει σε αυτές κοσμήματα για ένα διάστημα. Η θέαση ενός τατουάζ δεν αποτελεί πια ούτε ασυνήθιστο ούτε απορριπτέο στοιχείο, καθώς δεν παραπέμπει αποκλειστικά σε μια περιθωριοποιημένη ομάδα ατόμων.Το ίδιο ισχύει και για το body piercing, μόνο που αυτή είναι μια πρακτική με την οποία στην Ελλάδα δεν έχουμε εξοικειωθεί ακόμη στον ίδιο βαθμό, όπως με τα τατουάζ. Για παράδειγμα, αν και υπάρχουν κάποια σημεία στο σώμα που βλέπουμε αρκετά συχνά διακοσμημένα με σκουλαρίκια (όπως είναι ο αφαλός)- και έτσι δε μας ξενίζουν- υπάρχουν κάποια άλλα που δε βλέπουμε τόσο συχνά (όπως είναι η γλώσσα) και που, για το λόγο αυτό, μας ξενίζουν περισσότερο. Άραγε τα τατουάζ και το body piercing συνιστούν φαινόμενο της σύγχρονης κοινωνίας; Αυτό το συμπέρασμα θα ήταν λανθασμένο καθώς, τόσο τα τατουάζ όσο και το body piercing, εντοπίζονται σαν πρακτικές σε αρχαίους πολιτισμούς και φυλετικές κοινωνίες σε όλον τον κόσμο. Στις φυλετικές κοινωνίες, το body piercing, εκτός από διακοσμητικό στοιχείο, αποτελεί και μέρος διαφόρων τελετουργιών και ιεροτελεστιών. Αυτό που αποτελεί, ίσως, σημάδι της εποχής είναι η συχνότητα με την οποία πλέον συναντούμε αυτές τις πρακτικές, καθώς και η υιοθέτησή τους από ετερόκλητες μεταξύ τους ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες. Μια τέτοια ομάδα πληθυσμού είναι οι έφηβοι. Οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν περισσότερο ένα/μία έφηβο/η στην απόφασή του/της να κάνει τατουάζ ή body piercing, είναι η επίδραση που δέχεται από το φιλικό του/της περιβάλλον, καθώς και η ύπαρξη μέσα στην οικογένεια ενός ή περισσότερων άλλων μελών που έχουν κάνει κάτι αντίστοιχο. Φυσικά σημαντική επίδραση, ιδιαίτερα σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, παίζει και η συχνότητα με την οποία πλέον βλέπουμε τατουάζ ή/και body piercing σε διάσημα πρόσωπα. Πριν ανησυχήσουμε, ως περίγυρος του ατόμου, μήπως το τατουάζ που έκανε ο φίλος μας ή το παιδί μας (ιδίως όσον αφορά τους γονείς ανήλικων παιδιών) αποτελεί μια ανησυχητική συμπεριφορά, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη κάποιους παράγοντες. Αυτοί είναι: η ηλικία του ατόμου, η εικόνα που αναπαριστά το τατουάζ και ο τρόπος που έγινε. Το έκανε σε κάποιον έμπειρο επαγγελματία; Το έκανε κρυφά ή μετά από συζήτηση με τους δικούς του; Παρόμοια καλούμαστε να σκεφτούμε και στην περίπτωση του body piercing. Σε ποιο σημείο του σώματος έγινε; Προϋποθέτει την πρόκληση έντονου πόνου ή όχι; Το άτομο προνόησε για την ασφάλειά του, επιλέγοντας κάποιον αξιόπιστο επαγγελματία, ή «έπαιξε» με τα όρια κάνοντάς το μόνο του ή υπό συνθήκες αμφιλεγόμενης ασφάλειας; Τόσο τα τατουάζ όσο και το body piercing έχουν αποτελέσει συχνά αντικείμενο μελέτης επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων. Τα δεδομένα των μελετών που έχουν γίνει σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού με ένα ή περισσότερα τατουάζ και body piercing (πχ σε εφήβους, σε νεαρές γυναίκες, σε φυλακισμένους, σε στρατιωτικούς), έχουν αναδείξει ενδιαφέροντα στοιχεία. Ένα σημείο που επισημαίνεται είναι ότι, οι πρακτικές αυτές συχνά συνδέονται με συμπεριφορές ριψοκίνδυνες για την υγεία, όπως είναι το κάπνισμα. Επίσης, οι μελετητές διευκρινίζουν πως συνηθέστερα ο πόνος που συνοδεύει το τατουάζ και το body piercing είναι αναγκαίο επακόλουθο της όλης διαδικασίας και όχι ο πρωταρχικός στόχος του ατόμου που το κάνει. Μια άλλη πλευρά του ζητήματος είναι πως, μετά από μια τέτοια παρέμβαση, απαιτείται από το άτομο να φροντίζει πιο πολύ την αντίστοιχη περιοχή του σώματός του για ένα διάστημα λίγων εβδομάδων ή μηνών, στοιχείο που αναδεικνύει και τη θεραπευτική πλευρά των πρακτικών αυτών με την έννοια της αυτοφροντίδας. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι, κάποιες φορές, το μέρος του σώματος που επιλέγεται να διακοσμηθεί με ένα τατουάζ ή με σκουλαρίκι αναδεικνύει μια πιο πολύπλοκη κατάσταση. Συγκεκριμένα, σε σχετική έρευνα έχει βρεθεί πως ένα ποσοστό γυναικών που είχαν διακοσμήσει με σκουλαρίκια τα γεννητικά τους όργανα, είχαν βιώσει εμπειρίες σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η τοποθέτηση σκουλαρικιού στην αντίστοιχη περιοχή αποτέλεσε έναν τρόπο συμβολικού αποκλεισμού της από το υπόλοιπο σώμα. Η αφαίρεση ενός τατουάζ έχει σχετιστεί με μια ταυτόχρονη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και ορίζει τον εαυτό του (δηλαδή σε σχέση με την ταυτότητά του), καθώς και με μια τάση του να αποσυνδεθεί από το παρελθόν. Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί πως, ακόμη και στις μέρες μας, περισσότερες γυναίκες από ότι άνδρες τείνουν να επιλέγουν την αφαίρεση ενός τατουάζ μετά από κάποια χρόνια, γεγονός που αποδίδεται στη χαμηλότερη κοινωνική αποδοχή τους σε σχέση με τους άνδρες με τατουάζ. Μερικοί ακόμη παράγοντες που φαίνεται να τις επηρεάζουν περισσότερο σε αυτή την απόφαση είναι ο κοινωνικός στιγματισμός, τα αρνητικά σχόλια και τα προβλήματα ένδυσης. Ένας τρόπος που υιοθετείται για την επίλυση του ζητήματος του απορριπτικού βλέμματος των άλλων, είναι τα τατουάζ σε μέρη του σώματος που δεν είναι άμεσα εμφανή στους υπόλοιπους. Όπως και να έχει, τα τατουάζ και το body piercing μπορεί να αποτελούν έναν τρόπο έκφρασης, μέσα εκτόνωσης της έντασης, αλλά και ένα σήμα. Μπορεί να σημαίνουν «δες με» ή να υπονοούν την επιθυμία μιας πιο κλειστής οριοθέτησης του εαυτού μεταφέροντας το μήνυμα «μείνε μακριά μου». Όπως έχει συμβεί και με πολλά άλλα φαινόμενα, ενώ τα τατουάζ και το body piercing κάποτε αποτελούσαν καινοτομία και υποδήλωναν μια ιδιαίτερη στάση απέναντι στα πράγματα ή και μια αντικοινωνική συμπεριφορά, πλέον έχουν γίνει και στοιχείο της μόδας. Με αφορμή αυτή την αλλαγή, ας αναρωτηθούμε πόσο ρευστά και πολυδιάστατα είναι ορισμένα στοιχεία που χρησιμοποιούμε ως κριτήρια προκειμένου να αποδεχτούμε ή να απορρίψουμε τους άλλους, κυρίως τα κριτήρια της εξωτερικής εμφάνισης. Κάπνισμα. Μετά από μία περίοδο απόρριψης του καπνού, ή τουλάχιστον του καπνίσματος ως αιτίας ερεθισμών, η οποία εκτείνεται μέχρι το δέκατο έτος της ηλικίας, ξυπνά η επιθυμία για το άγνωστο, δηλαδή το απαγορευμένο Η έλξη των εφήβων για μια συνήθεια των ενηλίκων παρατηρείται σε μια ηλικία που απορρίπτουν τους ενήλικες, ενώ ταυτόχρονα επιθυμούν να πάρουν τη θέση τους. Από την άλλη πλευρά, οι επικίνδυνοι συνειρμοί που συνδέονται με τη συνήθεια αυτή, δεν αποτελούν τροχοπέδη, γατί οι έφηβοι αφενός νομίζουν ότι είναι αθάνατοι, αφετέρου συχνά έχουν την τάση να αψηφούν το μοιραίο. Το οικογενειακό περιβάλλον, ανάλογα με το αν αποτελείται από καπνιστές ή όχι, παίζει σημαντικό ρόλο προστασίας ή, αντίθετα, διευκόλυνσης της απόκτηση της συνήθειας αυτής. Ορισμένοι έφηβοι, απογοητευμένοι από το σώμα τους, ξεκινούν το τσιγάρο για να χάσουν βάρος! Πρόκειται για την ομάδα των νέων, των εφήβων. Το τσιγάρο γίνεται αντικείμενο ένταξης, ιεροτελεστία μύησης. Παράγοντες που οδηγούν τους νέους στο κάπνισμα. Λόγοι για τους οποίους καπνίζουν οι νέοι μπορεί να είναι: Πολύ συχνά το κάπνισμα αρχίζει τυχαία. Χωρίς να το σκεφτούν αρκετά οι έφηβοι ακολουθούν το ρεύμα.  Μερικοί έφηβοι ζητούν την απόλαυση από το κάπνισμα και προσπαθούν να ηρεμήσουν τα νεύρα τους με αυτό τον τρόπο.  Αρκετοί θεωρούν ότι το κάπνισμα τους ενεργοποιεί και τους βοηθά στη συγκέντρωση.  Αρκετοί έφηβοι θεωρούν ότι με το κάπνισμα μεγάλωσαν.  Για μερικούς, το κάπνισμα αποτελεί ένα μέσον για να εισχωρήσουν και να ανήκουν στους σωστούς κύκλους / ομάδες.  Ορισμένοι πιστεύουν ότι το κάπνισμα τους δίνει κάποιο στυλ. Ιδιαίτερα οι νεαροί θεωρούν ότι οι κοπέλες το βρίσκουν ελκυστικό και μπορεί να συνδεθεί με ένα γενικό τρόπο ζωής.  Άλλοι θεωρούν ότι τους προσδίδει αυτοπεποίθηση και καπνίζοντας την προβάλλουν.  Άλλοι πάλι δοκιμάζουν τον καπνό από περιέργεια.  Μερικοί έφηβοι καπνίζουν από αντίδραση στους κανονισμούς.  Άλλοι επηρεάζονται από τη διαφήμιση. Τέλος, οι νέοι μπορεί να εθιστούν στη νικοτίνη, η οποία είναι συστατικό του καπνού. Ο εθισμός αυτός, κάνει δύσκολη τη διακοπή του καπνίσματος. Συχνά οι έφηβοι επηρεάζονται πολύ από το γεγονός ότι οι γονείς τους ή άλλα άτομα στην οικογένεια είναι καπνιστές. Και έτσι, χωρίς να το θέλουν, πολλές φορές οι ίδιοι οι γονείς γίνονται αιτία, ώστε να αρχίσει το παιδί τους το κάπνισμα. Άλλοι παράγοντες. Υπάρχουν, όμως και άλλοι λόγοι, όπως: α) οι νέοι επηρεάζονται τρομερά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα «είδωλά» τους, β) πολλές φορές για να τραβήξουν την προσοχή είτε των γονιών τους είτε γενικά των άλλων, κάνουν πράγματα, που ξέρουν πως δεν πρέπει και έτσι θα κάνουν τα βλέμματα των άλλων να στραφούν επάνω τους. γ) ακόμη πιστεύουν πως το τσιγάρο θα τους βοηθήσει να χαλαρώσουν, να απαλλαγούν από το άγχος τους και να συγκεντρωθούν πιο εύκολα.  ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Ποιες είναι οι αιτίες; Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τον έφηβο "επαναστάτη χωρίς αιτία", όμως υπάρχουν αίτια που προκαλούν αυτή την αντιδραστικότητα, όπως: - Το "παιδί" νιώθει πως αποκτά περισσότερη δύναμη στη σχέση του με τους γονείς του και προσπαθεί να επιβληθεί και να διεκδικήσει μέσα από τη σύγκρουση. - Ο νέος διαπιστώνει την ασυνέπεια των μεγάλων. Όσο το παιδί είναι μικρό δέχεται τα "πρέπει" που του επιβάλλονται αδιαμαρτύρητο. Αυτό συμβαίνει, όχι μόνο γιατί δεν έχει τη δύναμη να τα αμφισβητήσει, αλλά γιατί πιστεύει ότι εκείνοι που τα διδάσκουν τα τηρούν κιόλας. Μεγαλώνοντας ανακαλύπτει ότι οι μεγάλοι του διδάσκουν αρχές που τις παραβιάζουν οι ίδιοι, ενώ παράλληλα περιορίζουν εκείνον. Αυτό φέρνει σαν αποτέλεσμα, ο έφηβος να απορρίπτει τους μεγάλους και τις αρχές τους. - Οι προσδοκίες που του προβάλλουν οι άλλοι (ιδιαίτερα οι γονείς), του προκαλούν θυμό και αντιδρά προκειμένου να απαλλαχτεί τουλάχιστον προσωρινά από τις προσδοκίες τους. - Συναντά δυσκολίες στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του λόγω των πολλαπλών, διαφορετικών και αντιφατικών πληροφοριών και μηνυμάτων. - Παρουσιάζει αδυναμία στην ισόρροπη συσχέτιση του θέλω και του πρέπει. - Ο εφηβικός εγωκεντρισμός που αποσκοπεί στην ανάπτυξη της εικόνας του σωματικού εαυτού και στη διαμόρφωση ταυτότητας του Εγώ. Ο νέος κυριεύεται από την έντονη επιθυμία να στραφεί στον εαυτό του, που του φαντάζει πια άγνωστος εφόσον αρχίζει τώρα να μπαίνει στη διαδικασία συνειδητοποίησης του ποιος είναι, ποια στοιχεία τον εκφράζουν και τον αποτελούν ως προσωπικότητα. Θέλει να μάθει περισσότερο για τα θέλω του, τις επιθυμίες του, τι του ταιριάζει και τι όχι. - Διαισθάνεται και αντιλαμβάνεται την αναντιστοιχεία των προτύπων που του προβάλλονται και τα μέσα που του παρέχονται για την υλοποίηση των στόχων του. Η επαναστατικότητα σε αυτή την ηλικία συνδέεται με την ανάπτυξη της σεξουαλικότητας, τις διακυμάνσεις στην αυτοεκτίμησή των εφήβων και με την υποτίμηση τους στις απόψεις των γονέων. Όσο μεγαλύτερη η εξιδανίκευση των γονέων σε προηγούμενα στάδια, τόσο πιο αντίθετες οι απόψεις που υιοθετούν οι έφηβοι στην προσπάθεια να οργανώσουν τις δικές τους επιλογές, δοκιμάζοντας τον εαυτό τους σε ακρότητες, εκκεντρικότητες, αποκλίνουσες ή και επικίνδυνες συμπεριφορές. Οι έφηβοι χρειάζονται χώρο και χρόνο για να μπορέσουν να ενηλικιωθούν αρμονικά. Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς... - Να επιδιώκουν το διάλογο και την ουσιαστική επικοινωνία με το έφηβο παιδί τους έχοντας ως προϋποθέσεις το σεβασμό και την ειλικρίνεια. - Να θέτουν όρια και να τα τηρούν. Οι γονείς θα πρέπει να είναι σταθεροί στις πράξεις και τα λόγια τους απέναντι στις παρορμητικές και πολλές φορές παράλογες απαιτήσεις του έφηβου. - Ίσως μπορούν να αποφευχθούν τα διπλά μηνύματα (π.χ μερικές φορές να του συμπεριφέρονται σαν να είναι παιδί και άλλες να απαιτούν να είναι ενήλικας.). - Να αποφεύγουν να τον συγκρίνουν με άλλους (π.χ αδερφό, συμμαθητή, ξάδερφο, κά). - Όταν χρειάζεται να καυτηριάζουν τη συμπεριφορά του αλλά να μην τον απορρίπτουν ως άτομο. - Να μην αντιμετωπίζουν το παιδί τους ως προέκταση του εαυτού τους, επιβάλλοντας σε αυτό τα όνειρα και τους στόχους που είχαν οι ίδιοι για τον εαυτό τους. - Να μην ξεσπούν στον έφηβο μεταφέροντας δικά τους προβλήματα (π.χ επαγγελματικά, προβλήματα σχέσης, κά). - Να αποφεύγουν να προετοιμάζουν τη μετάβαση των παιδιών τους στο μέλλον με πρότυπα του παρελθόντος. Για παράδειγμα να μην υπόσχονται ή να μη δίνουν την εντύπωση ότι ακολουθώντας ο έφηβος ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, θα μπορέσει να αντεπεξέλθει με επιτυχία στις οικονομικές και κοινωνικές απαιτήσεις που υπάρχουν σήμερα. - Να επισημαίνουν και τις θετικές όψεις της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του εφήβου. (π.χ να μη βλέπουν μόνο το 12 των μαθηματικών αλλά και τους υψηλούς βαθμούς που μπορεί να έχει σε άλλα μαθήματα). Έτσι δείχνουν πως αναγνωρίζουν την προσπάθεια και το ενθαρρύνουν. Γενικά, οι γονείς θα πρέπει να μη μεταθέτουν το δικό τους άγχος στα παιδιά τους γιατί το άγχος μπορεί να τα "παραλύσει" και να τα "καθηλώσει" συναισθηματικά με αποτέλεσμα να αποκτήσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Τι μπορούν να κάνουν οι καθηγητές... - Να αναγνωρίσουν την προσωπικότητα των μαθητών και να προσπαθήσουν να τους δώσουν κίνητρα για μάθηση και για εξωσχολικές δραστηριότητες που θα συμβάλλουν στην πνευματική τους ανάπτυξη (θέατρο, επιμορφωτικές εκδρομές, βιβλία, κά) - Να διαγνώσουν όσο μπορούν τις ιδιαιτερότητες κάθε παιδιού και να τους δώσουν τα κίνητρα για σωστή κοινωνική συμπεριφορά πρωτίστως. - Μέσα από την ανταλλαγή απόψεων να προσπαθήσουν να έχουν μία σωστή παιδαγωγική αντιμετώπιση, συνδυάζοντας την αυστηρότητα όπου χρειάζεται αλλά και να αφήσουν περιθώρια για την έκφραση των μαθητών. Ωστόσο σήμερα, σε μία εποχή έντονης κρίσης των ιδεών και των αξιών, σε μια εποχή που κυριαρχεί η ασάφεια, η σύγχυση και η ανασφάλεια, η κρίση των ανθρώπινων σχέσεων και η αναποτελεσματικότητα των θεσμών, προκύπτει η ανάγκη συνεργασίας σχολείου και οικογένειας. Μέσα απ' αυτή τη συνεργασία Θα μπορέσουμε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα, γιατί: - Οι καθηγητές από μόνοι τους δεν μπορούν να ξέρουν τις πιθανές αντιξοότητες και δυσκολίες που μπορεί να έχει το παιδί στο έξω από το σχολείο περιβάλλον. - Θα γίνει από κοινού μία προσπάθεια προφύλαξης του εφήβου από τους κινδύνους που σήμερα εγκυμονούν (ναρκωτικά, βία, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, κλπ). - Ο νέος θα πάρει το μήνυμα, ότι πραγματικά ενδιαφέρονται γι' αυτόν. Η υπόθεση της εξέλιξης και της αποκατάστασής του, απασχολεί σοβαρά. Με αυτό τον τρόπο ενισχύεται η θετική αυτοεικόνα του και περιορίζεται η αποτελεσματικότητα άλλων φορέων αγωγής, όπως είναι η τηλεόραση ή τα περιοδικά. Μέσα απ' αυτή τη συνεργασία, επίσης θα πάψει να υπάρχει η ανταγωνιστική σχέση του τύπου "...αυτά σου μαθαίνουν στο σχολείο..." - Η συνεργασία αυτή θα πείσει τον έφηβο ότι η διάκριση σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα μαθήματα είναι σχετική, ότι όλα τα μαθήματα έχουν την αξία τους και έτσι θα μπορέσει να έχει σφαιρικότερη γνώμη. ΞΕΝΥΧΤΙΑ Έρευνα Πανεπιστημίου του Τόκιο Τα παιδιά που κοιμούνται αργά, κινδυνεύουν με χρόνια αϋπνία όταν μεγαλώσουν. Τα παιδιά, που οι γονείς τους τα αφήνουν να κοιμούνται αργά, παρακολουθώντας τηλεόραση ή παίζοντας στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, κινδυνεύουν με αϋπνία για την υπόλοιπη ζωή τους, υποστηρίζει επιστημονική έρευνα. Ο καθυστερημένος ύπνος, σύμφωνα με πανεπιστημιακές έρευνες, επηρεάζει το βιολογικό «ρολόι» των παιδιών πολύ περισσότερο από ό,τι των ενηλίκων και οι συνέπειες είναι δυστυχώς δύσκολο να αντιστραφούν σε έναν ενήλικο, που έχει αποκτήσει από παιδί την κακή συνήθεια να κοιμάται αργά. Η έρευνα μελέτησε τους λεγόμενους «κιρκαδιανούς» ρυθμούς, που αναφέρονται στο βιολογικό ρυθμό ενός οργανισμού με βάση το 24ωρο, και οι οποίοι «κυβερνούν» τον ύπνο και το ξύπνημα ενός ανθρώπου (και κάθε άλλου ζώου). Οι κιρκαδιανοί ρυθμοί ελέγχονται από ένα συγκεκριμένο τμήμα του εγκεφάλου, το οποίο, μεταξύ άλλων, λαμβάνει μηνύματα από την ποσότητα του φωτός που εισέρχεται από τα μάτια. Όταν τα παιδιά μένουν μέχρι αργά ξύπνια, το τεχνητό φως της λάμπας οδηγεί σε σύγχυση τον εγκέφαλο για το πότε ξεκινά η μέρα και πότε τελειώνει, οδηγώντας σε μονιμότερη διαταραχή τους κιρκαδιανούς ρυθμούς του παιδιού, ακόμα και όταν πια αυτό έχει μεγαλώσει. Η ιαπωνική έρευνα επισημαίνει ότι πάνω από τα μισά παιδιά άνω του ενός έτους στην εποχή μας πάνε για ύπνο μετά τις 10:00 το βράδυ, ενώ άλλες έρευνες από τη Βρετανία έχουν δείξει ότι έχει αυξηθεί κατακόρυφα ο αριθμός παιδιών κάτω των 11 ετών που προσέρχονται σε γιατρούς για διάφορες διαταραχές του ύπνου (ανάμεσα στα άλλα αϋπνία, υπνοβασία, αναπνευστικά προβλήματα στον ύπνο). Το πρόβλημα δημιουργείται επειδή η διαταραχή των εγκεφαλικών κιρκαδιανών ρυθμών συνδυάζεται με την έξαψη και την ευερεθιστότητα που αποκτούν τα παιδιά, τα οποία συνήθως ξαγρυπνούν δεχόμενα αλλεπάλληλα ερεθίσματα από ηλεκτρονικές πηγές (τηλεόραση, υπολογιστής, κινητά τηλέφωνα και άλλα). ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ Πρότυπα είναι κάποια είδωλα κυρίως προσώπων που έχουν καταξιωθεί σε έναν τομέα και είναι είτε από το κοντινό περιβάλλον ενός ανθρώπου είτε από το καλλιτεχνικό στερέωμα. Όλοι οι άνθρωποι υποσυνείδητα ή όχι διαλέγουν πρότυπα και με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο άθελα ή μη προσπαθεί να τα μιμηθεί, να τα υπερβεί, να τα ακολουθήσει και να γίνει ακόμα καλύτερος από αυτά ενώ στο τέλος τα λατρεύει τα αγαπάει και τα υπερασπίζεται. ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ Α) Άμα το άτομο δεν έχει την κρίση να ακολουθήσει ή να μιμηθεί ένα σωστό πρότυπο τότε αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογικά, προβλήματα συμπεριφοράς αλλά και σοβαρά σωματικά προβλήματα π.χ. Εθισμοί Β) με την μίμηση ενός προτύπου που ακολουθεί βίαιες συμπεριφορές που κυρίως αντλούνται μέσα από ταινίες με ψεύτικα πρότυπα επηρεάζουν κακώς τους νέους και ίσως φτάσουν σε σημείο να τις πράξουν στην πραγματικότητα. Γ) από κάποια είδη μουσικής πλασάρονται κάποιες κακές συνήθειες των τραγουδιστών όπως είναι η χρήση ναρκωτικών κ.ά. που οι θαυμαστές τους μπορεί να θελήσουν να τους ακολουθήσουν στην προσπάθειά τους να ταυτιστούν μαζί τους. ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΠΟΥ ΑΝΤΛΟΥΝΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Αν οι γονείς έχουν εθισμό στο αλκοόλ αυτό έχει έντονες επιδράσεις στη ζωή του εφήβου. Αν και οι δύο ή έστω ένας γονέας είναι χρήστης ναρκωτικών αυτό μπορεί να οδηγήσει και στου ίδιου την εξάρτηση. ΠΩΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ Τα πρότυπα που ήδη αναφέραμε που αντλούνται μέσα από διάφορες πηγές όπως η τηλεόραση, η οικογένεια αλλά και οι παρέες επηρεάζουν άλλους λίγο και άλλους πολύ όλους τους έφηβους. Αρχικά τους μιμούνται στην προσπάθεια τους να τους μοιάσουν και είτε το καταφέρνουν είτε όχι αυτό τους ικανοποιεί και τους κάνει να αισθάνονται καλύτερα. Από την άλλη αν επιβάλλουν στον έφηβο το πρότυπα που πρέπει να ακολουθήσει χωρίς να το θέλει ο ίδιος τότε θα υπάρχει πρόβλημα. Για παράδειγμα αν η μητέρα ενός παιδιού θέλει να γίνει δικηγόρος και τον βάζει να μιμηθεί στην ζωή του και να ακολουθήσει αυτό το επάγγελμα τότε σίγουρα δεν θα αισθάνεται καλά και δεν θα αποδίδει όσο πρέπει. Αντίθετα αν θέλουν να ακολουθήσουν το επάγγελμα από το πρότυπα που έχουν επιλέξει για παράδειγμα ενός rock star και τον ακολουθεί τότε σίγουρα η ζωή του θα είναι διαφορετική αφού πετυχαίνει και ακολουθεί το όνειρό του. Από την άλλη μεριά οι έφηβοι που μιμούνται κατά ένα μέρος τα πρότυπα που έχουν επιλέξει π.χ. υπάρχει περίπτωση ένα παιδί να θέλει απλά να θαυμάζει έναν καλλιτέχνη να τον έχει ως πρότυπο αλλά να μην θέλει να κάνει το ίδιο με αυτόν απλά να της αρέσει ως προσωπικότητα και γενικά η δουλεία του, τότε και αυτό καλό είναι γιατί βοηθάει τον έφηβο να μην αισθάνεται μόνος. Έτσι καταλαβαίνουμε πω στα πρότυπα επηρεάζουν τους εφήβους και αυτό άλλοτε μπορεί να είναι θετικό και άλλοτε αρνητικό για λόγους τους οποίους έχουμε ήδη αναφέρει στις προηγούμενες ενότητες. Είδη σύγχρονων πρότυπων: Α) μία κατηγορία είναι οι ψηλές όμορφες καλλίγραμμες αψεγάδιαστες γυναίκες ή άντρες αντίστοιχα που αυτή η τελειότητα είναι πολύ δύσκολη για να την επιτύχει κάποιος και πολλές φορές οδηγεί μέχρι και στον θάνατο ενός ανθρώπου. Έντονο και ζωντανό παράδειγμα της σημερινής εποχής είναι οι νέοι που υποφέρουν από ψυχοπαθητικές αρρώστιες όπως είναι η νευρική ανορεξία στην προσπάθειά τους να τους μοιάσουν έτσι ώστε να δείχνουν μια καλύτερη εικόνα στην κοινωνία. Β) μία άλλη κατηγορία είναι οι ταλαντούχοι ηθοποιοί που ίσως τους συνεπαίρνουν με τις δραματικές τους ικανότητες αλλά δεν είναι αυτοί πραγματικά αλλά κάποιοι άλλοι που όταν φανερωθεί ο πραγματικός τους εαυτός τους απογοητεύουν και νιώθουν σαν θύματα της συνεχούς προσπάθειας για αύξηση τής τηλεθέασης. Γ) μια τρίτη κατηγορία είναι οι τραγουδιστές που μπορεί να δείχνουν μια άλλη εικόνα τους προς τα έξω γεμάτη ανέσεις ή να έχουν κάποιες συμπεριφορές και αντιλήψεις που να επηρεάζουν υποσυνείδητα τους θαυμαστές τους. Δυστυχώς στην υλιστική εποχή στην οποία ζούμε τα Μ.Μ.Ε. δεν τελούν τον λειτουργικό τους ρόλο, αλλά προβάλλουν καταναλωτικά-”εθιστικά” πρότυπα. ΤΖΟΓΟΣ-ΤΥΧΕΡΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ- GAMBLING Είδη τυχερών παιχνιδιών Από τα πιο ενδιαφέροντα παιχνίδια του κλάδου είναι τα παιχνίδια με χαρτιά τράπουλας. Κατά βάση θεωρούνται τυχερά, αλλά στην πραγματικότητα για τους γνώστες τους είναι πολύ περισσότερο θέμα οξείας αντίληψης και συνδυασμού ψυχολογίας, παρατήρησης και μνήμης παρά θέμα τύχης. Πιθανότατα το πιο δημοφιλές παιχνίδι με χρηματικά έπαθλα είναι το πόκερ και κυρίως η υποκατηγορία της πόκας. Εκτός από αυτά που παίζονται με τη χρήση τράπουλας, άλλα τυχερά παιχνίδια είναι ο κουλοχέρης (τα αποκαλούμενα και φρουτάκια), η ρουλέτα, τα ζάρια κ.ο.κ. Στην Ελλάδα To πιο δημοφιλές παιχνίδι στην Ελλάδα βάσει επίσημων στοιχείων της ΟΠΑΠ Α.Ε. είναι το ΚΙΝΟ και ακολουθεί το ΠΑΜΕ ΣΤΟΙΧΗΜΑ που αφορά τον στοιχηματισμό σε αθλητικά γεγονότα. Τα τυχερά παιχνίδια είναι ιδιαιτέρως δημοφιλή στους Έλληνες,αρκεί να σκεφτεί κανείς το γεγονός οτι αποτελεί ουσιαστικά έθιμο η χαρτοπαιξία την Πρωτοχρονιά.Αν συμπεριλάβουμε και το στοίχημα σε αυτήν την κατηγορία τότε το ποσό που αντιστοιχεί στη νόμιμη και μόνο αγορά τυχερών παιχνιδιών είναι περί τα 9,4 δισεκατομμύρια ευρώ,κατατάσσοντας την Ελλάδα στη δεύτερη χώρα παγκοσμίως στην κατά κεφαλή δαπάνη για τον τζόγο. Νομικό καθεστώς Στην Ελλάδα ο μοναδικός χώρος όπου επιτρέπεται να παίζει κανείς τυχερά παιχνίδια είναι τα πραγματικά καζίνο.Σε οποιονδήποτε άλλο χώρο η δραστηριότητα του τζόγου είναι παράνομη. Αυτό βέβαια δεν έχει εμποδίσει την εξάπλωση των τυχερών παιχνιδιών στο διαδίκτυο, καθώς όλες οι εταιρείες που προσφέρουν εικονικά δωμάτια έχουν βάση στο εξωτερικό,οπότε δεν συντελείται κάποια αξιόποινη πράξη. Στο χώρο του στοιχήματος το δικαίωμα αυτό το έχει ο Ο.Π.Α.Π. για τα διάφορα αθλήματα και ο Ο.Δ.Ι.Ε. για τις ιπποδρομίες, αν και το καθεστώς αυτό αναμένεται να αλλάξει στο μέλλον. O τζόγος θεωρείται μία μορφή εθισμού-εξάρτησης πολύ επικίνδυνη, καθώς οι παίκτες πολλές φορές δεν μπορούν να διακρίνουν το όριο και το μέτρο και ότι ουσιαστικά χρειάζονται βοήθεια για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση στην οποία βρίσκονται. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΤΖΟΓΟΥ ( στο άτομο, την οικογένεια, την κοινωνία) Ενα σοβαρό πρόβλημα, που δυστυχώς έχει αγγίξει και την παροικία μας με όλες τις γνωστές συνέπειες, είναι ό τζόγος. Χιλιάδες συμπολίτες μας, σύμφωνα με διαπιστώσεις εμπειρογνωμόνων, έχουν την άμεση ανάγκη της ψυχιατρικής για να θεραπευτούν από τις κακές επιπτώσεις του τζόγου. Οι παίκτες, που έχουν την ατυχία να κερδίζουν στα πρώτα τους βήματα, ποντάρουν στην συνέχεια περισσότερα χρήματα, αυξάνοντας τον κίνδυνο. Όταν χάσουν πια τα πάντα πέφτουν σε μία κατάσταση πλήρους απογοήτευσης και μελαγχολίας. Είναι πλέον θέμα χρόνου να οδηγηθούν στην οικονομική καταστροφή, ή ακόμη και να καταλήξουν σε ειδική κλινική για "αποτοξίνωση". Σίγουρα, θα έχετε ακούσει ή δεί οικογένειες να δυαλύονται και επιχειρήσεις να κάνουν πτώχευση λόγω της «κακής» αυτής συνήθειας. Οι τζογαδόροι είναι άνθρωποι επικίνδυνοι για τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Αντίθετα, είναι ιδιαίτερα αγαπητοί στα γραφεία που δανείζουν , τα οποία μάλιστα τα τελευταία χρόνια «ξεφυτρώνουν» σαν μανιτάρια , καθώς το πάθος του τζογαδόρου τα συντηρεί 100%. Να μη παραλείψουμε βέβαια τους «νονούς» της νύχτας που θυσαυρίζουν «ταίζοντας» το πάθος των θυμάτων τους. Ο τζόγος όμως πέρα απο το πάθος, είναι αρρώστια. Ο τζογαδόρος θα παίξει και την τελευταία του δεκάρα και στην συνέχεια θα ψάξει να βρει δανεικά χρήματα. Δεν παίζει για την νίκη, αλλά για τις συγκινήσεις που του προσφέρει το παιγνίδι. Ακόμη κι αν, υποθέσουμε, γίνει πάμπλουτος, κινδυνεύει να ξαναβρεθεί στο χείλος της καταστροφής ανά πάσα στιγμή. Δεν τον ενδιαφέρει τόσο πολύ το πόσα χρήματα θα χάσει. Αυτό που τον τρομάζει είναι η πιθανότητα να μην μπορεί να ξαναπαίξει. Ο τζογαδόρος χρειάζεται την άμεση βοήθεια των δικών του ανθρώπων και των ειδικών. Συνήθως το κακό αρχίζει με την πρώτη «επίσκεψη» της παρέας στο Casino, για «πλάκα» . Τελικά η «πλάκα» για πολλούς γίνεται τρόπος ζωής. Βέβαια, το Casino, σαν κρατικό «ίδρυμα» που είναι, «νοιάζεται» για τους πελάτες του και φροντίζει να τους «συμβουλεύει» να είναι «εγκρατείς» ώστε το παιχνίδι να μη τους γίνει εξάρτηση. Μάλιστα, δίνει «εγγυήσεις» σε όσους υπογράφουν σχετική δήλωση πώς δέν θα τους επιτρέπεται η είσοδος! Τώρα πώς γίνεται και οι φύλακες «παθαίνουν αμνησία» και τους αφήνουν να μπαινοβγαίνουν ανενόχλητοι, αυτό είναι μία άλλη ιστορία. Όλα αυτά, λίγο πολύ, είναι γνωστά . Εκείνο που πρέπει επιτέλους να καταλάβουμε είναι ότι για το κράτος δέν είμαστε τίποτε παραπάνω απο αριθμοί. Κατά τη γνώμη μου, ο μόνος τρόπος να αποφύγουμε τον πειρασμό του τζόγου, είναι να μελετήσουμε τους πραγματικούς αριθμούς των πιθανοτήτων στα τυχερά παιχνίδια. Αν τους καταλάβουμε , τουλάχιστον θά είναι πλέον εις γνώσιν μας οι οποιεσδήποτε συνέπειες... ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ ΑΙΤΙΑ: 1) Μεγάλος όγκος πληροφοριών σήμερα. 2) Πίεση οικογενειακού και σχολικού περιβάλλοντος. 3) Τάση των νέων να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των γονέων. 4) Εξασφάλιση κάποιου κερδοφόρου επαγγέλματος στο μέλλον. 5) Έλλειψη μέτρου και συγκράτησης. 6) Σύγχρονες απαιτήσεις της κοινωνίας. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΥ ΔΙΑΒΑΣΜΑΤΟΣ:      Burnout (psychology), a psychological term for a syndrome characterized by long-term exhaustion and diminished interest, especially in one's career. Αντικοινωνικότητα - Κρίση στις σχέσεις Έλλειψη ενδιαφερόντων Μοναξιά - Εσωστρέφια - Απομόνωση Ουσιαστικά ίσως να μην υπάρχει η απαιτούμενη επίδοση ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΗΣΗΣ: 1) Πρέπει να δοθούν κίνητρα. 2) Εξωσχολικές δραστηριότητες έτσι ώστε να χαλαρώσουν και να αναπτύξουν ενδιαφέροντα - κλίσεις 3) Ευθύνη της οικογένειας 4) Γαλούχηση σωστών προτύπων από το σχολείο και τα Μ.Μ.Ε. 5) Ουσιαστική παιδεία (να μάθει ο νέος πως το διάβασμα δεν είναι το παν) Ερωτηματολόγιο Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας υλοποιήθηκε κι ένα ερωτηματολόγιο το οποίο αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του σχολείου και συμπληρώθηκε από αρκετά άτομα της ηλικίας μας. Οι ερωτήσεις που τέθηκαν ήταν : Οι απαντήσεις που λάβαμε ήταν: Έχεις παρατηρήσει αντίστοιχες αλλαγές στη συμπεριφορά των φίλων σου; Έχεις παρατηρήσει αλλαγές στον τρόπο σκέψης σου; Ναι 51 100% Όχι 0 0% Αν ναι, ποιές; Πονηρές 11 22% Άσεμνες 7 14% Ώριμες 28 55% Αδιάφορες 2 4% Συμφεροντολογικές 2 4% Φανατικές 1 2% Σκέφτεσαι διαφορετικά απο τους γονείς σου; Ναι Όχι Ο τρόπος σκέψης σου επηρεάζεται από τους φίλους σου; 1 6 12% 2 18 35% 3 17 33% 4 8 16% 5 2 4% Το σχολείο επηρεάζει το τρόπο σκέψης σου; 1 14 27% 2 21 41% 3 12 24% 4 4 8% 5 0 0% Τα ΜΜΕ-Πρότυπα επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης σου; 1 20 41% 2 13 27% 3 11 22% 4 5 10% 5 0 0% Έχεις σκεφτεί να κάνεις κάτι παράνομο; Ναι Όχι Κάνεις κάτι κρυφά από τους γονείς σου; Ναι Όχι Η σχέση με τους γονείς σου είναι: 1 0 0% 46 92% 4 8% 16 31% 35 69% 27 53% 24 47% 2 5 10% 3 9 18% 4 20 39% 5 17 33% Κάνεις κάτι που σου λένε να το σταματήσεις; Ναι 24 47% Όχι 27 53% Καπνίζεις; Οι φίλοι σου καπνιζουν; Λίγοι 26 53% Οι περισσότεροι 12 24% Κανένας 11 22% Υπάρχουν άτομα στη παρέα σου που κάνουν χρήση παράνομων ουσιών; Ναι 8 16% Όχι 42 84% Έχεις δοκιμάσει αλκοόλ; Ναι 48 96% Όχι 2 4% Αν, ναι πόσο συχνά; Μιά φορά το μήνα 19 40% Κάθε Σαββατοκύριακο 14 30% Κάθε μέρα 2 4% Άλλο 12 26% Έχεις βρεθεί σε κατάσταση μέθης; Ναι 24 50% Όχι 24 50% Πόσο χρόνο αφιερώνεις στο internet; Μέχρι 5 ώρες στην εβδομάδα 13 27% Μέχρι 15 ώρες την εβδομάδα 25 52% Περισσότερο από 15 ώρες την εβδομάδα 10 21% Γνωρίζεις κάποιον εθισμένο με το διαδίκτυο; Ναι 28 60% Όχι 19 40% Με την εξωτερική σου εμφάνιση ασχολείσαι Δεν με ενδιαφέρει 3 6% Λίγο 10 21% Αρκετά 28 60% Πάρα πολύ 6 13% Πόσο συχνά πηγαίνεις για ψώνια; Λιγότερο απο μία φορά το μήνα 11 23% Στις γιορτές και στις εκπτώσεις 11 23% Μόνο όταν μου χρειάζεται κάτι 23 49% Τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα 2 4% Συνήθως ξοδεύεις <50 Ευρώ 18 38% 50-100 Ευρώ 24 51% 100+ Ευρώ 5 11% Έχεις κάνει μόνιμο tattoo; Ναι 2 4% Όχι 45 96% Σκέφτεσαι να κάνεις μόνιμο tattoo; Ναι 31 65% Όχι 17 35% Έχεις κάνει piercing; Ναι 13 27% Όχι 35 73% Σκέφτεσαι να κάνεις piercing; Ναι 16 35% Όχι 30 65% Ασχολείσαι με τα x-treme sports; Ναι 8 17% Όχι 39 83% Βιβλιογραφία 1. Εγκυκλοπαίδεια “Υδρόγειος”, Εκδόσεις Δομίκη, Αθήνα, 1982 2. Εγκυκλοπαίδεια “Υγεία”, Εκδόσεις Δομίκη, Αθήνα 1993 3. Μ. Ανδριώτης, Α. Γεωργούλη-Μαρκάκη, Μ. Γκουβρά Θ. Κατσώρχης, Γ. Παυλίδης, «Βιολογία Γ’ Γυμνασίου», Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2004 4. Κ. Αποστολόπουλος, Ε. Γεωργιτσογιάννη, Α. Ζαμπέ- λας, Α. Λήδα-Ματάλα, Δ. Σδραλή, Γ. Χονδρογιάννης «Οικιακή οικονομία Α’ Γυμνασίου», Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα, 2002 5. Περιοδικό “Forma” ,Αθήνα 2005 6. Μ. Αποστολοπούλου-Χατζηδάκη, Μ. Κλυδωνάρη, Μ. Καραμπατζάκη, Μ. Στέκα, “Λεξικό δημοτικής” , Εκδόσεις Δομίκη, Αθήνα 1988 7. Ιστοσελίδες στο Internet: www.google.com, www.medlook.gr 8. Διάφορα στοιχεία από διάφορες έρευνες για το ίδιο ή παραπλήσιο θέμα.